PHN V: DI TRUYN HC

CHNG I: C CH DI TRUYN V BIN D.

BI 1: GEN, M DI TRUYN V QU TRNH NHN I ADN.
I.Gen:
1. Khi nim: Gen l 1 on phn t ADN mang thng tin m ho 1 chui plipeptit hay 1 phn t
ARN.
2. Cu trc chung ca gen cu trc: Vng iu ho - Vng m ho - Vng kt thc.
a) Vng iu ho:
-Nm u 3' ca mch m gc ca gen.
-Trnh t cc Nu ca vng tham gia vo qu trnh phin m v iu ho phin m.
b)Vng m ho:
-Mang thng tin m ho cc axit amin.
- sinh vt nhn s gen khng phn mnh cn sinh vt nhn thc gen thng phn mnh.
c)Vng kt thc:
-Nm u 5' cu mch m gc gen mang tn hiu kt thc phin m.
II. M di truyn:
1. Khi nim: Trn gen cu trc c 3 Nu ng lin nhau m ho cho 1 axit amin. B ba m ho.
- Vi 4 loi Nu 64 b ba m ho trong c 3 b ba kt thc( UAA, UAG, UGA) khng m ho
axit amin v 1 b ba m u( AUG) m ho a.amin Met( SV nhn s l foocmin Met)
2. c im:
-M di truyn c dc t 1 im xc nh theo tng b ba Nu khng gi ln nhau.
-M di truyn c tnh ph bin( hu ht cc loi u c chung 1 b ba di truyn).
-M di truyn c tnh c hiu.
-M di truyn mang tnh thoi ho.
III. Qu trnh nhn i ADN:
1.Bc 1:(Tho xon phn t ADN): Nh cc enzim tho xon 2 mch phn t ADN tch nhau dn l
ra 2 mch khun v to ra chc hnh ch Y ( chc sao chp).
2. Bc 2:(Tng hp cc mch ADN mi): 2 mch ADN tho xon c dng lm mch khun tng
hp nn mch mi theo nguyn tc b sung( A lin kt vi T, G lin kt vi X).
- Mch khun c chiu 3 5 th mch mi c tng hp lin tc cn mch khun c chiu 5
3 th mch mi c tng hp tng on( Okazaki) ri sau ni li vi nhau nh enzim ligaza.
3. Bc 3:( 2 phn t ADN c to thnh): Trong mi phn t ADN mi c 1 mch ca phn t
ADN ban u v 1 mch mi c tng hp (nguyn tc bn bo ton).
BI 2: PHIN M V DCH M.
I. Phin m: (Tng hp ARN )
1.Cu trc v chc nng ca cc loi ARN:
a) ARN thng tin( mARN):
- C cu to mch thng
- Dng lm khun cho qu trnh dch m ribxm.
b) ARN vn chuyn( tARN)
- C nhiu loi tARN, mi phn t tARN u c 1 b ba i m (anticdon) v 1 u lin kt vi
axit amin tng ng.
- Vn chuyn axit amin ti ribxm tham gia tng hp chui plipeptit.
c) ARN ribxm( rARN)
- Gm 2 tiu n v kt hp vi prtin to nn ribxm.
- L ni din ra tng hp chui plipeptit.
2.C ch phin m: (Tng hp ARN )
- Enzim ARN plimeraza bm vo vng iu ho lm gen tho xon l ra mch gc c chiu 3
5 v bt u tng hp mARN ti v tr c hiu( khi u phin m).
- Enzim ARN plimeraza trt dc theo mch gc chiu 3 5 v cc Nu trong mi trng ni bo
lin kt vi cc Nu trn mch gc theo nguyn tc b sung.
- Vng no trn gen va phin m xong th 2 mch n ng xon ngay li.
II. Dch m: ( Tng hp prtin)
1.Hot ho axit amin:
1

- Nh cc enzim c hiu v ATP mi axit amin c hot ho v gn vi tARN tng ng to axit

amin- tARN (aa- tARN).
2.Tng hp chui plipeptit:
- Ribxm gn vi m m u AUG v Met-tARN (anticdon UAX) b sung chnh xc vi cdon
m u.
- Cc aa-tARN vn chuyn axit amin ti. Nu anticdon ca tARN b sung vi cdon trn mARN th
s to lin kt gia 2 axit amin.
- Ribxm dch chuyn n cdon tip v c tip tc nh vy cho n cui mARN v tip xc vi m
kt thc th qu trnh dch m hon tt (kt thc tng hp chui plipeptit).
- Nh 1 loi enzim c hiu axit amin u tin (Met) c ct khi chui v chui plipeptit cu trc
bc cao hn thnh prtin.
- Mt nhm ribxm( plixm) gn vi mi mARN gip tng hiu sut tng hp prtin.
BI 3: IU HA HOT NG GEN
I. Khi qut v iu ho hot ng gen:
1. c im hot ng ca gen:
- S lng gen trong mi t bo rt ln nhng thng ch c 1 s t gen hot ng cn phn ln cc
gen trng thi khng hot ng hoc hot ng rt yu.
2. C ch iu ho:
- sinh vt nhn s iu ho hot ng gen ch yu mc phin m.
II. iu ho hot ng gen sinh vt nhn s:
1. M hnhcu trc ca opron Lac:
- Vng khi ng P(Promoter): ni m ARN plimeraza bm vo v khi u phin m.
- Vng vn hnh O(operator): c trnh t Nu c bit prtin c ch c th lin kt lm ngn cn
s phin m.
- Vng cha cc gen cu trc quy nh tng hp cc enzim phn gii ng lactz.
* Ch : Trc mi opron (nm ngoi opron) c gen iu ho hot ng cc gen ca opron.
2. S iu ho hot ng gen opron Lac:
a) Khi mi trng khng c lactz:
- Gen iu ho hot ng tng hp prtin c ch. Prtin c ch lin kt vo vng vn hnh ca
opron ngn cn qu trnh phin m lm cc gen cu trc khng hot ng.
b) Khi mi trng c lactz:
- Mt s phn t lactz lin kt vi prtin c ch lm n khng lin kt vo vng vn hnh ca
opron v ARN plimeraza lin kt vi vng khi ng tin hnh phin m.
- Cc phn t mARN ca gen cu trc c dch m to ra cc enzim phn gii lactz.
- Khi lactz b phn gii ht th prtin c ch li lin kt c vo vng vn hnh v qu trnh
phin m ca cc gen trong opron b dng li.
BI 4: T BIN GEN
I. Khi nim v cc dng t bin gen:
1. Khi nim:
- t bin gen l nhng bin i trong cu trc ca gen kt qu hnh thnh 1 alen mi.
2. Cc dng t bin gen:
a) t bin thay th 1 cp nucltit:
- Khi thay th 1 cp Nu ny bng 1 cp Nu khc c th lm thay i trnh t axit amin trong prtin
v lm thay i chc nng ca prtin.
b) t bin thm hoc mt 1 cp nucltit:
- Khi mt hoc thm 1 cp Nu trong gen lm thay i trnh t axit amin trong prtin v lm thay i
chc nng ca prtin.
II. Nguyn nhn v c ch pht sinh t bin gen:
1.Nguyn nhn:
- Bn ngoi: do cc tc nhn gy t bin nh vt l(tia phng x, tia t ngoi), ho hc (cc ho
cht 5BU, NMS) hay sinh hc(1 s virut).
2. C ch pht sinh t bin gen:
a)S kt cp khng ng trong nhn i ADN:
- Trong qu trnh nhn i do s kt cp khng hp i( khng theo nguyn tc b sung) dn n
pht sinh t bin gen.
2

b) Tc ng ca cc tc nhn gy t bin:
- Tia t ngoi (UV) c th lm cho 2 baz T trn cng 1 mch lin kt vi nhau dn n t bin.
- 5-brmua uraxin ( 5BU) gy ra thay th cp A-T bng G-X dn n t bin.
- Virut vim gan B, virut hecpet dn n t bin.
III. Hu qu v ngha ca t bin gen:
1. Hu qu ca t bin gen:
- Phn nhiu t bin im v hi( trung tnh) 1 s c hi hay c li cho th t bin.
- Mc gy hi ca alen t bin ph thuc vo t hp gen cha n v mi trng sng.
2.Vai tr v ngha ca t bin gen:
a) i vi tin ho: t bin gen lm xut hin cc alen mi to ra bin d di truyn phong ph l
ngun nguyn liu cho tin ho.
b) i vi thc tin: Cung cp ngun nguyn liu cho qu trnh to ging cng nh trong nghin cu
di truyn
BI 5: NHIM SC TH V T BIN CU TRC NHIM SC TH.
I.Hnh thi v cu trc nhim sc th:
1.Hnh thi nhim sc th:
- K gia ca nguyn phn khi NST co ngn cc i n c hnh dng, kch thc c trng cho loi.
- Mi loi c 1 b nhim sc th c trng v s lng, hnh thi, kch thc v cu trc.
- Trong t bo c th cc NST tn ti thnh tng cp tng ng( b NST lng bi-2n).
- NST gm 2 loi NST thng, NST gii tnh.
- Mi NST u cha tm ng, 2 bn ca tm ng l cnh ca NST v tn cng l u mt
2.Cu trc siu hin vi ca nhim sc th:
- Mt on ADN( khong 146 cp Nu) qun quanh 8 pt histn [1(3/4)vng]. To nn nuclxm.
- Chui nuclxm (mc xon 1) to si c bn c ng knh 11nm.
- Si c bn xon (mc 2) to si cht nhim sc c ng knh 30nm.
- Si cht nhim sc xon mc 3 c ng knh 300 nm v cui cng hnh thnh Crmatit c ng
knh 700 nm.
II. t bin cu trc nhim sc th: Mt on, lp on, o on, chuyn on.
1. Mt on: NST b t mt 1 on lm gim s lng gen trn NST: Thng gy cht.
- thc vt khi mt on nh NST t nh hng sc sng, gip loi khi NST nhng gen khng
mong mun 1 s ging cy trng.
2. Lp on: Mt on NST c lp li mt hay nhiu ln, lm tng s lng gen trn NST.
- Tnh trng do gen ln quy nh c tng cng biu hin( c li hoc c hi).
3. o on: Mt on NST b t ra ri o ngc 180 v ni li, lm thay i trnh t gen trn
NST, lm nh hng n hot ng ca gen.
4. Chuyn on: S trao i on NST xy ra gia 2 NST cng hoc khng cng cp tng ng,
lm thay i kch thc, cu trc gen, nhm gen lin kt, thng b gim kh nng sinh sn.
BI 6: T BIN S LNG NHIM SC TH
I.t bin lch bi:
1. Khi nim v phn loi:
a)Khi nim: s lng NST trong 1 hay 1 s cp tng ng khc 2 ( thm hoc mt NST ).
b)Phn loi:
-Th mt:1 cp NST mt 1 NST v b NST c dng 2n-1.
-Th khng: 1 cp NST mt 2 NST v b NST c dng 2n-2.
-Th ba:1 cp NST thm 1 NST v b NST c dng 2n+1.
-Th bn:1 cp NST thm 2 NST v b NST c dng 2n+2.
2.C ch pht sinh:
a)Trong gim phn:
- Do s phn ly khng bnh thng ca NST ca 1 hay 1 s cp kt qu to ra cc giao t thiu, tha
NST(giao t lch nhim).
- Cc giao t ny kt hp vi giao t bnh thng to ra th lch bi.
b)Trong nguyn phn:
-Do s phn ly khng bnh thng ca cc cp NST trong nguyn phn hnh thnh t bo lch bi.
-T bo lch bi tip tc nguyn phn lm cho 1 phn c th c cc t bo b lch bi to ra th khm.
3

3.Hu qu: t bin lch bi tu theo tng loi m gy ra cc hu qu khc nhau nh: t vong, gim
sc sng, gim kh nng sinh sn
4. ngha:t bin lch bi cung cp nguyn liu cho tin ho v trong chn ging.
II. t bin a bi:
1. Khi nim v c ch pht sinh th t a bi:
a) Khi nim: L dng t bin lm tng 1 s nguyn ln b NST n bi ca loi v ln hn 2n ( 3n,
4n, 5n, 6n...).
b)C ch pht sinh:
-Dng 3n l do s kt hp gia giao t n vi giao t 2n( giao t lng bi).
-Dng 4n l do s kt hp gia 2 giao t 2n hoc do s khng phn ly ca NST trong tt c cc cp.
2. Khi nim v c ch pht sinh th d a bi:
a) Khi nim: S tng s b NST n bi ca 2 loi khc nhau trong 1 t bo.
b) C ch hnh thnh: Do hin tng lai xa v a bi ho.
3. Hu qu v vai tr ca t bin a bi:
- T bo a bi thng c s lng ADN tng gp bi, t bo to, c quan sinh dng ln, sinh trng
pht trin mnh kh nng chng chu tt...
- t bin a bi ng vai tr quan trng trong tin ho (hnh thnh loi mi) v trong trng trt( to
cy trng nng sut cao...)
******************************************************
CHNG II: TNH QUY LUT CA HIN TNG DI TRUYN.
BI 8. QUY LUT MEMEN: QUY LUT PHN LI.
I. Phng php nghin cu di truyn hc ca Menen:
1. Phng php lai:
- Bc 1: To cc dng thun chng v tng tnh trng.
- Bc 2: Lai cc dng thun chng khc bit nhau bi 1 hoc nhiu tnh trng ri phn tch kt qu
lai i F1, F2, F3.
- Bc 3: S dng ton xc sut phn tch kt qu lai, sau a ra gi thuyt gii thch kt qu.
- Bc 4: Tin hnh chng minh cho gi thuyt ca mnh.
2. Phng php phn tch con lai ca Menen:
- T l phn ly F2 xp x 3:1.
- Cho cc cy F2 t th phn ri phn tch t l phn ly F3 Menen thy t l 3:1 F2 thc cht l
t l 1:2:1
II. Hnh thnh hc thuyt khoa hc:
1.Gi thuyt ca Menen:
-Mi tnh trng u do 1 cp nhn t di truyn quy nh v trong t bo cc nhn t di truyn khng
ho trn vo nhau.
-Giao t ch cha 1 trong 2 thnh vin ca cp nhn t di truyn.
- Khi th tinh cc giao t kt hp vi nhau 1 cch ngu nhin
2.Chng minh gi thuyt:
-Mi giao t ch cha 1 trong 2 thnh vin ca cp nhn t di truyn do s hnh thnh 2 loi giao
t v mi loi chim 50%( 0,5).
-Xc sut ng tri l 0,5 x 0,5=0,25
-Xc sut d hp t l 0,25 + 0,25=0,5
-Xc sut ng ln l 0,5 x 0,5=0,25 (1/4)
3.Quy lut phn ly:
- Mi tnh trng do 1 cp alen quy nh, 1 c ngun gc t b , 1 c ngun gc t m.
- Cc alen ca b v m tn ti trong t bo c th con 1 cch ring r khng ho trn vo nhau.
- Khi hnh thnh giao t cc alen phn ly ng u v cc giao t cho ra 50% giao t cha alen ny
v 50% giao t cha alen kia.
III. C s t bo hc ca quy lut phn ly:
1. Quan nim sau Menen:
-Trong t bo sinh dng cc gen v NST lun tn ti thnh tng cp.
-Khi gim phn to giao t mi alen, NST cng phn ly ng u v cc giao t.
2. Quan nim hin i:
- Mi gen chim 1 v tr xc nh trn NST c gi l locut.
4

- Mt gen c th tn ti cc trng thi khc nhau v mi trng thi gi l alen.

BI 9: QUY LUT MENEN: QUY LUT PHN LY C LP.
I.Th nghim lai hai tnh trng:
1.Th nghim:
P(tc): Ht vng, trn X Ht xanh, nhn
F1 100% cy cho ht vng trn
F2 315 ht vng, trn: 108 ht vng nhn:
101 ht xanh, trn : 32 ht xanh nhn
2.Gii thch:
A quy nh ht vng; a quy nh ht xanh.
B quy nh ht trn; b quy nh ht nhn.
-P(tc): Ht vng, trn c kiu gen AABB
-P(tc): Ht xanh nhn c kiu gen aabb
-Vit s lai n F2 ta thu c t l phn ly kiu hnh l: 9/16 vng, trn ( A-B- ); 3/16 vng, nhn
(A-bb); 3/16 xanh, trn (aaB-); 1/16 xanh, nhn ( aabb)
II. C s t bo hc:
1.Trng hp 1: (Cc gen quy nh cc tnh trng ht vng v ht trn phn ly cng nhau v ht xanh
vi ht nhn)
-Kt qu cho ra 2 loi giao t AB v ab vi t l ngang nhau.
2.Trng hp 2: (gen quy nh cc tnh trng ht vng v ht nhn phn ly cng nhau v ht xanh vi
ht trn)
- Kt qu cho ra 2 loi giao t Ab v aB vi t l ngang nhau.
*Kt qu chung: S phn ly ca cc cp NST theo 2 trng hp trn vi xc sut nh nhau nn to ra
kiu gen AaBb cho ra 4 loi giao t AB, Ab, aB, ab vi t l ngang nhau.
III. ngha ca cc quy lut Menen:
1.L do gip Menen thnh cng:
- S dng dng thun chng khc bit nhau v 1 hoc vi tnh trng em lai vi nhau.
- S lng c th phn tch phi ln.
2. ngha ca cc nh lut:
- Khi bit c tnh trng no di truyn theo quy lut Menen chng ta c th tin on trc
c kt qu lai.
- Cc bin d t hp rt phong ph c hnh thnh trong t nhin.
- Bng phng php lai c th to ra cc bin d t hp mong mun trong chn nui trng trt.
BI 10: TNG TC GEN V TC NG A HIU CA GEN.
I. Tng tc gen: l s tng tc gia cc gen trong qu trnh hnh thnh kiu hnh hoc s tng tc
gia cc sn phm ca chng to nn kiu hnh.
1. Tng tc b sung:
a) Th nghim:
- Lai gia cc cy thuc 2 dng thun chng khc nhau nhng u c mu hoa trng.
- F1 thu c ton cy hoa .
- Cho cc cy F1 t th thu c F2 vi t l kiu hnh xp x 9 hoa : 7 hoa trng.
b) Gii thch:
- T l 9:7 F2 c 16 t hp gen F1 d hp t v 2 cp gen nm trn 2 cp NST khc nhau
mu hoa do 2 cp gen quy nh.
- Quy c KG c 2 gen A v B hoa ; c gen A hoc B hay khng alen tri no hoa trng
KG ca Ptc l AAbb v aaBB.
- Vit s lai n F2 ta thu c 9 A-B-( hoa ):3A-bb;3 aaB- v 1 aabb u cho hoa trng.
2. Tng tc cng gp:
a) Khi nim: Mc biu hin ca kiu hnh ph thuc vo s lng cc gen tri thuc cc lcut
gen khc nhau trong KG chi phi.
b)V d: Mu da ngi t nht do 3 gen(A,B,C) nm trn 3 cp NST tng ng khc nhau chi phi.
- Phn ln cc tnh trng s lng (nng xut) l do nhiu gen quy nh tng tc theo kiu cng gp
quy nh.
II. Tc ng a hiu ca gen:
5

1. Khi nim: Mt gen khng ch quy nh 1 tnh trng m c nh hng n s biu hin ca nhiu
tnh trng khc tc ng a hiu ca gen.
2. V d:
- HbA hng cu bnh thng.
- HbS hng cu li lim gy ri lon sinh l trong c th.
BI 11: LIN KT GEN V HON V GEN.
I. Lin kt gen:
1. Th nghim:
- Ptc: Rui ci thn xm,cnh di X rui c thn en, cnh ct. F1:100% thn xm, cnh di.
- Rui c F1 thn xm, cnh di X Rui ci thn en, cnh ct (lai phn tch rui c F1)
Fb: 1 thn xm, cnh di : 1 thn en, cnh ct.
2. Gii thch:
- Mi NST gm 1 p.t ADN. Trn 1 p.t cha nhiu gen, mi gen chim 1 v tr xc nh trn ADN
(lcut) cc gen trn 1 NST di truyn cng nhau gen lin kt.
- S nhm gen lin kt bng s lng NST trong b n bi (n).
II. Hon v gen:
1.Th nghim ca Moocgan v hin tng hon v gen:
- Rui ci F1 thn xm, cnh di X rui c thn en, cnh ct. (lai phn tch rui ci F1)
Fb: 495 thn xm,cnh di ; 944 en,ct
206 thn xm, cnh ct ; 185 en, di
2. C s t bo hc ca hin tng hon v gen:
- Gen quy nh mu thn v kch thc cnh nm trn cng 1 NST.
- Trong gim phn to giao t xy ra tip hp dn n trao i on NST gia 2 NST trong cp tng
ng (on trao i cha 1 trong 2 gen trn) hon v gen.
- Tn s hon v gen(f%) = tng t l% giao t sinh ra do hon v.
- Tn s hon v gen(f% 50%).
- Cc gen cng gn nhau trn NST th f% cng nh v ngc li f% cng ln.
III. ngha ca hin tng lin kt gen v hon v gen:
1. ngha ca hin tng lin kt gen:
- Cc gen trn cng 1 NST lun di truyn cng nhau nn duy tr s n nh ca loi.
- Thun li cho cng tc chn ging.
2. ngha ca hin tng hon v gen:
- Do hin tng hon v gen to ra nhiu loi giao t hnh thnh nhiu t hp gen mi to
ngun nguyn liu bin d di truyn cho qu trnh tin ho v cng tc chn ging.
- Cn c vo tn s hon v gen trnh t cc gen trn NST (xy dng c bn gen).
- Quy c 1% hon v gen = 1 cM(centimoocgan)
BI 12: DI TRUYN LIN KT VI GII TNH V DI TRUYN NGOI NHN.
I. Di truyn lin kt vi gii tnh:
1. NST gii tnh v c ch t bo hc xc nh gii tnh bng NST:
a) NST gii tnh:
- L NST cha cc gen quy nh gii tnh.
- Cp NST gii tnh c th tng ng( v d XX) hoc khng tng ng ( v d XY).
- Trn cp NST gii tnh khng tng ng c nhng on tng ng ( ging nhau gia 2 NST ) v
nhng on khng tng ng (cha cc gen khc nhau c trng cho NST )
b) Mt s c ch t bo hc xc nh gii tnh bng NST:
+ Dng XX v XY
- Gii ci XX, gii c XY: Ngi, lp th, rui gim...
- Gii c XX, gii ci XY: Chim, bm, c, b st, ch nhi.
+ Dng XX v XO: Chu chu ci XX, c XO.
2. S di truyn lin kt vi gii tnh:
a) Gen trn NST X:
- Gii thch: gen quy nh mu mt nm trn NST X khng c alen tng ng trn Y nn con c
(XY) ch c 1 gen ln l c biu hin ra kiu hnh.
b) Gen trn NST Y:
- Gen nm trn NST Y khng c alen trn X lun c biu hin ra kiu hnh 1 gii cha NST Y.
6

c) ngha ca s di truyn lin kt vi gii tnh:

- Pht hin sm gii tnh ca vt nui nhm em li hiu qu kinh t cao trong chn nui.
- Ch ng to ra c im di truyn no gn vi gii tnh.
II. Di truyn ngoi nhn:
1.V d: ( cy hoa phn Mirabilis jalapa)
- Lai thun: Ci l m X c l xanh thu c F1 100% l m.
- Lai nghch: Ci l xanh X c l m thu c F1 100% l xanh.
2. Gii thch:
- Khi th tinh giao t c ch truyn nhn m hu nh khng truyn t bo cht cho trng.
- Cc gen nm trong t bo cht ( trong ty th hoc lc lp) ch c m truyn cho con qua t bo
cht ca trng.
- S phn ly kiu hnh ca i con i vi cc tnh trng do gen nm trong t bo cht quy nh rt
phc tp.
* Kt lun: c 2 h thng di truyn l di truyn trong nhn v di truyn ngoi nhn ( di truyn theo
dng m)
BI 13: NH HNG CA MI TRNG LN S BIU HIN CA GEN.
I. Mi quan h gia gen v tnh trng:
1.Mi quan h:
- Gen (ADN ) mARN Plipeptit Prtin tnh trng.
2. c im:
- S biu hin ca gen qua nhiu bc nh vy nn c th b nhiu yu t mi trng bn trong cng
nh bn ngoi chi phi.
II.S tng tc gia kiu gen v mi trng:
1. V d 1:
- Th Himalaya c b lng trng mut ton thn, ngoi tr cc u mt ca c th nh tai, bn chn,
ui v mm c lng mu en.
- Gii thch: Nhng t bo u mt c th c nhit thp hn nn chng c kh nng tng hp
c sc t melanin lm cho lng en.
2. V d 2:
- Cc cy hoa Cm t trng trong mi trng t c pH khc nhau cho mu hoa c m nht
khc nhau gia tm v .
3. V d 3:
- tr em bnh phninkt niu lm thiu nng tr tu v hng lot nhng ri lon khc
- Nguyn nhn do 1 gen ln trn NST thng quy nh gy ri lon chuyn ho axit amin
phninnalanin.
III.Mc phn ng ca kiu gen:
1. Khi nim: Nhng kiu hnh khc nhau ca cng 1 kiu gen trong cc mi trng khc nhau.
2. c im:
- Mi kiu gen c mc phn ng khc nhau trong cc mi trng sng khc nhau..
- Kiu gen c h s di truyn thp tnh trng c mc phn ng rng; thng l cc tnh trng s
lng (nng sut, sn lng trng...)
- Kiu gen c h s di truyn cao tnh trng c mc phn ng hp thng l cc tnh trng cht
lng(T l P trong sa hay trong go...)
******************************************************
CHNG III: DI TRUYN HC QUN TH.
BI 16 + 17: CU TRC DI TRUYN CA QUN TH.
I.Cc c trng di truyn ca qun th:
1. Khi nim qun th: L t chc ca cc c th cng loi, sng trong cng 1 khong khng gian xc
nh, vo 1 thi im xc nh v c kh nng sinh ra cc th h con ci duy tr ni ging.
2. Cc c trng di truyn ca qun th:
- Mi qun th c 1 vn gen c trng biu hin tn s alen v thnh phn kiu gen ca qun th.
* Cch xc nh tn s alen ca qun th:
- 500 cy c KG AA 500 X 2=1000 alen A
- 200 cy c KG Aa 100 alen A, 100 alen a
- 300 cy c KG aa 300 X 2=600 alen a
7

(qun th c 1000 c th c 2000 alen c A, a)

- Tng s alen A c trong QT =1000+200=1200 v chim t l 1200/2000 = 0,6
- Tng s alen a c trong QT = 200 + 600 = 800 v chim t l 800/2000 = 0,4
--> Tn s alen A= 0,6 v alen a = 0,4
* Cch xc nh cu trc di truyn ca QT:
- 500 c th c KG AA/1000 c th = 0,5
- 200 c th c KG Aa/1000 c th = 0,2
- 300 c th c KG aa/1000 c th = 0,3
--> cu trc di truyn ca QT l: 0,5 AA + 0,2 Aa + 0,3 aa = 1
II. Cu trc di truyn ca qun th t th phn v giao phi gn:
1. Qun th t th phn:
- Sau n th h t l kiu gen d hp t (Aa) s l ( 1/2)n t l kiu gen d hp t tri = t l
kiu gen d hp t ln v =[1- ( 1/2)n] : 2
2. Qun th giao phi gn:
- Qun th m cc c th c cng quan h huyt thng giao phi vi nhau gi l qun th giao phi
gn (cn huyt).
- Qun th c cu trc di truyn theo hng gim dn tn s KG d hp t v tng dn KG ng hp
t .
III. Cu trc di truyn ca QT ngu phi:
1. Qun th ngu phi:
a) Khi nim: Qun th c gi l ngu phi khi cc c th trong qun th la chn bn tnh giao
phi 1 cch hon ton ngu nhin.
b) c im:
- C nhiu bin d di truyn lm ngun nguyn liu cho qu trnh tin ho v chn ging.
- S a dng (c rt nhiu bin d) di truyn ca qun th c duy tr tng i n nh qua cc th
h.
2. Trng thi cn bng di truyn ca QT:
a) Khi nim: 1 qun th c gi l ang trng thi cn bng di truyn khi t l cc kiu gen ca
qun th tun theo cng thc: p2 + 2pq + q2=1.
- p l tn s alen tri, q l tn s alen ln v tng p+q=1.
-p2 l tn s KG ng h.t tri, 2pq l tn s KG d h.t v q2 l tn s KG ng h.t ln.
b) nh lut Hacdi-Vanbec: Trong 1 qun th ln, ngu phi, nu khng c cc yu t lm thay i
tn s alen th thnh phn kiu gen ca qun th s duy tr khng i t th h ny sang th h khc
theo ng thc: p2 + 2pq + q2=1. (p2 AA+ 2pqAa + q2aa =1)
c) iu kin:
- Qun th phi c kch thc ln(s lng c th nhiu).
- Cc c th trong qun th phi giao phi vi nhau 1 cch ngu nhin.
- Cc c th c kiu gen khc nhau phi c sc sng v kh nng sinh sn nh nhau.
- t bin khng xy ra hay xy ra th tn s t bin thun phi bng tn s t bin nghch.
- Qun th phi c cch ly vi cc qun th khc.
d) ngha:
- T tn s cc c th c kiu hnh ln, chng ta c th tnh c tn s ca alen ln, alen tri, tn s
ca cc loi kiu gen trong qun th .
******************************************************
CHNG IV: NG DNG DI TRUYN HC.
BI 18: CHN GING VT NUI V CY TRNG DA TRN NGUN DIN D T
HP.
I.To ging thun da trn ngun bin d t hp:
1. Phng php 1: Chn nhng c th c t hp gen mong mun cho t th phn hoc giao phi gn.
2. Phng php 2: Cho cc dng thun c cc t hp gen tt lai vi nhau ri chn ra t hp gen mong
mun.
II. To ging lai c u th lai cao:
1. Khi nim u th lai: Hin tng c th lai c nhiu c im hn hn b m nh kh nng sinh
trng, pht trin, sc chng chu tt, cho nng sut cao...
2. C s di truyn ca u th lai: Gi thuyt c nhiu ngi tha nhn l gi thuyt siu tri
8

3. Phng php to u th lai:

- To ra cc dng thun chng khc nhau.
- Lai gia cc dng thun vi nhau.
* Ch : Con lai F1 c nhiu c im tt song khng dng lm ging.
4. Mt vi thnh tu ng dng u th lai trong sn xut nng nghip Vit Nam:
-Ging ng lai LVN10 c thi gian sinh trng 125 ngy, chu hn, chng , khng su bnh tt c
th t nng sut 8-12 tn/ha l kt qu ca lai gia 2 dng thun(lai n).
- Ln lai kinh t l kt qu ca lai ln ci ni (, mng ci) vi ln c ngoi(i bch...)
BI 19: TO GING BNG PHNG PHP GY T BIN V CNG NGH T BO.
I. To ging bng phng php gy t bin:
1.Quy trnh:
- X l mu vt bng tc nhn gy t bin.
- Chn lc c th t bin c kiu hnh mong mun.
- To dng thun chng.
2. Mt s thnh tu to ging Vit Nam:
- S dng cnsixin to ra ging cy du tm t bi sau em lai vi cy du tm lng bi c
ging cy du tm tam bi.
- X l t bin bng tia gama trn ging la Mc tuyn to c ging la MT1.
II. To ging bng cng ngh t bo:
1. Cng ngh t bo thc vt:
- Nui cy cc mu m ca thc vt, thm ch tng t bo trong ng nghim ri sau cho chng ti
sinh thnh cc cy.
- Lai t bo sinh dng ( Xma) hay dung hp t bo trn thc vt ri dng hooc mn kch thch
thnh c th lai.
- Nui cy ht phn hay non cha th tinh trong ng nghim ri cho pht trin thnh cy n bi sau
dng cnsixin gy lng bi.
2. Cng ngh t bo ng vt:
a)Nhn bn v tnh ng vt:
- Ly trng ca cu cho trng v loi b nhn.
- Ly nhn ca t bo tuyn v cu cho nhn a vo trng loi nhn trn.
- Nui trng cho pht trin thnh phi ri cy vo t cung con cu khc( nh cha, h).
- c cu con ging ht cu cho nhn.
b) Cy truyn phi:
- Bng k thut chia ct phi ng vt thnh nhiu phi ri em cy cc phi ny vo t cung ca cc
con vt khc to ra c nhiu con vt c kiu gen ging nhau.
BI 20: TO GING NH CNG NGH GEN.
I. Cng ngh gen:
1. Khi nim cng ngh gen: Cng ngh gen l quy trnh to ra nhng t bo hoc sinh vt c gen b
bin i hoc c thm gen mi.
2. Cc bc tin hnh trong k thut chuyn gen:
a) To ADN ti t hp:
- ADN ti t hp l th truyn c gn on gen cn chuyn.
- Th truyn thc cht l 1 p.t ADN nh c kh nng nhn i c lp vi h gen ca t bo cng
nh c th gn vo h gen ca t bo. - Th truyn thng dng l plasmit ca vi khun, ADN virt
c bin i.
b) a ADN ti t hp vo trong t bo nhn: C th dng mui CaCl2 hoc xung in lm dn
mng sinh cht ca t bo ADN ti t hp d dng i qua mng.
c) Phn lp dng t bo cha ADN ti t hp:
- Thng phi dng gen nh du nhn bit t bo c cha ADN ti t hp phn lp cc t bo
ri nhn ln.
- T bo nhn thng l vi khun E.coli
II. ng dng cng ngh gen trong to ging bin i gen:
1. Khi nim sinh vt bin i gen:
- L sinh vt m h gen ca n c con ngi lm bin i cho ph hp vi li ch ca mnh.
- Mt s cch lm sinh vt bin i gen l: a thm 1 gen l vo, lm bin i gen c sn, loi b
9

hoc lm bt hot 1 gen no .

2. Mt s thnh tu to ging bin i gen:
a) To ng vt chuyn gen:
- Ly trng ra khi con vt ri cho th tinh trong ng nghim.
- Tim gen cn chuyn vo hp t v nui hp t pht trin thnh phi.
- Cy phi vo t cung con ci khc n mang thai v bnh thng con vt bin i gen.
b) To ging cy trng bin i gen: Chuyn gen tr su t vi khun vo cy bng to c ging
bng khng su hi.
c) To dng vi sinh vt bin i gen: Chuyn gen tng hp hooc mn insulin ca ngi vo vi khun
Vi khun sn xut hooc mn insulin lm thuc cha bnh tiu ng.
******************************************************
CHNG V: DI TRUYN HC NGI.
BI 21 : DI TRUYN Y HC.
I.Khi nim di truyn y hc: L 1 b phn ca di truyn ngi, chuyn nghin cu pht hin cc c
ch gy bnh di truyn v xut cc bin php phng nga, cch cha tr cc bnh di truyn ngi
II. Bnh di truyn phn t
- Khi nim : L nhng bnh m c ch gy bnh phn ln do t bin gen gy nn
* V d : bnh phninkt- niu
+ Ngi bnh thng : gen tng hp enzim chuyn ho phninalanin tirzin
+Ngi b bnh : gen b t bin ko tng hp dc enzim ny nn phninalanin tch t trong mu i ln
no u c t bo
- Cha bnh: pht hin sm tr cho n king
III. Hi chng bnh lin quan t bin NST.
- V d : hi chng ao.
- C ch : NST 21 gim phn khng bnh thng ( ngi m ) cho giao t mang 2 NST 21, khi th
tinh kt hp vi giao t c 1 NST 21 c th mang 3NST 21 gy nn hi chng ao.
- Cch phng bnh: Khng nn sinh con khi tui cao.
IV. Bnh ung th
- Khi nim : l loi bnh c trng bi s tng sinh khng kim sot c ca 1 s loi t bo c th
dn n hnh thnh cc khi u chn p cc c quan trong c th. khi u c gi l c tnh khi cc t
bo ca n c kh nng tch khi m ban u di chuyn n cc ni khc trong c th to cc khi u
khc nhau
- Nguyn nhn, c ch: t bin gen, t bin NST
* c bit l t bin xy ra 2 loi gen: Gen quy inh yu t sinh trng v gen c ch cc khi u.
- Cch iu tr: cha c thuc iu tr, dng tia phng x hoc ho cht dit cc t bo ung th
- Thc n m bo v sinh, mi trng trong lnh
BI 22 : BO V VN GEN CA LOI NGI V
MT S VN X HI CA DI TRUYN HC.
I. Bo v vn gen ca loi ngi:
1. To mi trng trong sch nhm hn ch cc tc nhn gy t bin: Trng cy, bo v rng, hn
ch cht thi c hi, s dung nng lng mt tri,
2. T vn di truyn v vic sng lc trc sinh: L hnh thc chuyn gia di truyn a ra cc tin
on v kh nng a tr sinh ra mc 1 tt bnh di truyn v cho cc cp v chng li khuyn c nn
sinh con tip theo khng, nu c th lm g trnh cho ra i nhng a tr tt nguyn.
- K thut : chun on ng bnh, xy dng ph h ngi bnh, chun on trc sinh.
- Xt nghim trc sinh.
- Phng php: chc d dch i; sinh thit tua nhau thai.
3. Liu php gen- k thut ca tng lai:
- L k thut cha bnh bng thay th gen bnh bng gen lnh.
- V nguyn tcda trn k thut chuyn gen.
- Mt s kh khn gp phi: vi rut c th gy h hng cc gen khc.
II. Mt s vn x hi ca di truyn hc
1. Tc ng x hi ca vic gii m b gen ngi: Vic gii m b gen ngi ngoi nhng tch cc
m n em li cng lm xut hin nhiu vn tm l x hi.
2. Vn pht sinh do cng ngh gen v cng ngh t bo:
10

- Pht tn gen khng thuc sang vi sinh vt gy bnh.

- An ton sc kho cho con ngi khi s dng thc phm bin i gen.
3. vn di truyn kh nng tr tu
a) H s thng minh ( IQ): c xc nh bng cc trc nghim vi cc bi tp tch hp c kh
tng dn.
b) Kh nng tr tu v s di truyn: Tp tnh di truyn c nh hng nht nh ti kh nng tr tu
4.Di truyn hc vi bnh AIDS: lm chm s tin trin ca bnh ngi ta s dng bin php di
truyn nhm hn ch s pht trin ca virut HIV.
******************************************************
PHN VI: TIN HO.
CHNG I: BNG CHNG V C CH TIN HO.
BI 24: CC BNG CHNG TIN HO.
I. Bng chng gii phu so snh:
a)C quan tng ng: Cc c quan cc loi khc nhau cng bt ngun t 1 c quan 1 loi t tin
mc d hin ti cc c quan ny gi cc chc nng khc nhau.
b) C quan tng t: C quan c chc nng nh nhau nhng khng cng 1 ngn gc.
II. Bng chng phi sinh hc:
a) Qu trnh pht trin ca phi:
- cc loi ng vt c xng sng giai on trng thnh rt khc nhau nhng li c cc giai on
pht trin phi rt ging nhau.
- Cc loi c h hng cng gn gi th s pht trin ca phi ca chng cng ging nhau v ngc li.
b)Kt lun: Da vo qu trnh pht trin ca phi l 1 trong cc c s xc nh quan h h hng
gia cc loi.
III. Bng chng a l sinh vt hc:
a) c im: Cc c th cng loi c cng khu phn b a l. S ging nhau gia cc sinh vt ch
yu l do chng c chung ngun gc hn l do sng trong nhng mi trng ging nhau.
b) Nguyn nhn: S gn gi v mt a l gip cc loi d pht tn cc loi con chu ca mnh.
IV. Bng chng t bo hc v sinh hc phn t: Cc t bo ca tt c cc loi sinh vt hin nay u
s dng chung 1 b m di truyn, u dng cng 20 loi axit amin cu to nn prtin...chng t
chng tin ho t 1 t tin chung.
BI 25: HC THUYT LAMAC V HC THUYT ACUYN.
I. Hc thuyt tin ho Lamac:
1. Ni dung hc thuyt:
- Tin ho l s pht trin c k tha lch s, theo hng t n gin n phc tp.
- S thay i mt cch chm chp v lin tc ca mi trng sng l nguyn nhn pht sinh cc loi
mi t loi t tin ban u.
2. C ch tin ho:
- Mi sinh vt u ch ng thch ng vi s thay i ca mi trng bng cch thay i tp qun
hot ng ca cc c quan.
- T 1 loi ban u do mi trng sng thay i theo nhiu hng khc nhau v cc sinh vt mi
hng bin i ph hp vi mi trng sng qua thi gian hnh thnh loi mi
3. Hn ch:
- Lamac cho rng thng bin di truyn c.
- Trong qu trnh tin ho sinh vt ch ng bin i thch nghi vi mi trng.
- Trong qu trnh tin ho khng c loi no b tiu dit m ch chuyn i t loi ny sang loi khc
II. Hc thuyt tin ha acuyn:
1. Ni dung chnh:
a)Qun th sinh vt:
- C xu hng duy tr kch thc khng i tr khi c bin i bt thng v mi trng.
- S lng con sinh ra nhiu hn nhiu so vi s lng con sng st n tui trng thnh.
b) Bin d:
- Cc c th sinh ra trong cng 1 la c s sai khc nhau( bin d c th) v cc bin d ny c th di
truyn c cho i sau.
- Tc ng trc tip ca ngoi cnh hay ca tp qun hot ng ng vt ch gy ra nhng bin i
11

ng lot theo mt hng xc nh tng ng vi iu kin ngoi cnh t c ngha trong chn ging
v tin ho.
c) Chn lc:
- Chn lc t nhin: gi li nhng c th thch nghi hn vi mi trng sng v o thi nhng c th
km thch nghi.
- Chn lc nhn to: gi li nhng c th c bin d ph hp vi nhu cu ca con ngi v loi b
nhng c th c bin d khng mong mun ng thi c th ch ng to ra cc sinh vt c cc bin
d mong mun.
d) Ngun gc cc loi: Cc loi trn tri t u c tin ho t mt t tin chung.
2. ngha ca hc thuyt acuyn :
- Nu ln c ngun gc cc loi.
- Gii thch c s thch nghi ca sinh vt v a dng ca sinh gii.
-Cc qu trnh chn lc lun tc ng ln sinh vt lm phn ho kh nng sng st v sinh sn ca
chng qua tc ng ln qun th.
BI 26: HC THUYT TIN HO TNG HP HIN I
I. Quan nim tin ho v ngun nguyn liu tin ha:
1 . Tin ho nh v tin ho ln .
- Tin ho nh l qu trnh bin i cu trc di truyn ca qun th ( bin i v tn s alen v thnh
phn kiu gen ca QT ) .
- S bin i cu trc di truyn ca QT n mt lc lm xut hin s cch li sinh sn vi QT gc
hnh thnh loi mi .
- Tin ho nh din ra trn quy m nh .
- Thc cht tin ho ln l qu trnh bin i trn quy m ln , hnh thnh cc n v trn loi nh :
chi, h, b, lp, ngnh, gii.
2 . Ngun bin d di truyn ca qun th .
- Ngun ngliu cung cp cho qu trnh tin ho l cc bin d di truyn (BD t bin, BD t hp ) v
do di nhp gen .
II. Cc nhn t tin ho.
1 . t bin .
- t bin lm thay i tn s alen v thnh phn kiu gen trong qun th l nhn t tin ho .
- t bin i vi tng gen l nh t 10-6 - 10-4 nhng trong c th c nhiu gen nn tn s t bin
v mt gen no li rt ln .
- t bin gen cung cp ngun nguyn liu s cp cho qu trnh tin ho .
2 . Di - nhp gen .
- Di nhp gen l hin tng trao i c th hoc giao t gia cc qun th .
- Di nhp gen lm thay i thnh phn kiu gen v tn s alen ca qun th , lm xut hin alen mi
trong qun th .
3. Chn lc t nhin.
- CLTN l qu trnh phn ho kh nng sng st v sinh sn ca cc c th vi cc kiu gen khc
nhau trong qun th .
- CLTN tc ng trc tip ln kiu hnh v gin tip lm bin i tn s kiu gen, tn s alen ca
qun th .
- CLTN quy nh chiu hng tin ho .
- Tc thay i tn s alen tu thuc vo:
+ Chn lc chng li agen tri .
+ Chn lc chng li agen ln .
4. Cc yu t ngu nhin .
- Lm thay i tn s alen theo mt hng khng xc nh .
- S bin i ngu nhin v cu trc di truyn d xy ra vi nhng qun th c kch thc nh.
5. Giao phi khng ngu nhin (giao phi c chn lc, giao phi cn huyt , t phi).
- Giao phi khng ngu nhin khng lm thay i tn s alen ca qun th nhng li lm thay i
thay i thnh phn kiu gen theo hng tng dn th ng hp, gim dn th d hp .
- Giao phi khng ngu nhin cng l mt nhn t tin ho .
- Giao phi khng ngu nhin lm ngho vn gen ca qun th, gim s a dng di truyn.
BI 27: QU TRNH HNH THNH QUN TH THCH NGHI
12

I/ Khi nim c im thch nghi:

1. Khi nim: Cc c im gip sinh vt thch nghi vi mi trng lm tng kh nng sng st v
sinh sn ca chng.
2. c im ca qun th thch nghi :
- Hon thin kh nng thch nghi ca cc sinh vt trong qun th t th h ny sang th h khc .
- Lm tng s lng c th c kiu gen quy nh kiu hnh thch nghi trong qun th t th h ny
sang th h khc.
II/ Qu trnh hnh thnh qun th thch nghi:
1.C s di truyn:
- Cc gen quy nh nhng v h.dng, mu sc t v ca su b xut hin ngu nhin mt vi
c th do kt qu ca t bin v bin d t hp.
- Nu cc tnh trng do cc alen ny quy nh c li cho loi su b trc mi trng th s lng c
th trong qun th s tng nhanh qua cc th h nh qu trnh sinh sn.
-Qu trnh hnh thnh qth thch nghi l qu trnh lm tng dn s lng c th c KH thch nghi v
nu MT thay i theo 1 hng xc nh th kh nng thch nghi s khng ngng c hon thin. Qu
trnh ny ph thuc vo qu trnh pht sinh B v tch lu B; qu trnh sinh sn; p lc CLTN.
2. Th nghim chng minh vai tr ca CLTN trong qu trnh hnh thnh qun th thch nghi:
CLTN ng vai tr sng lc v lm tng s lng c th c KH thch nghi tn ti sn trong qun th
cng nh tng cng mc thch nghi ca cc c im bng cch tch ly cc alen tham gia qui
nh cc c im thch nghi.
III. S hp l tng i ca cc c im thch nghi:
- Cc c im thch nghi ch mang tnh tng i v trong mi trng ny th n c th l thch nghi
nhng trong mi trng khc li c th khng thch nghi.
- V vy khng th c mt sinh vt no c nhiu c im thch nghi vi nhiu mi trng khc nhau.
BI 28: LOI
I. Khi nim loi sinh hc.
1.Khi nim: Loi sinh hc l mt hoc mt nhm qun th gm cc c th c kh nng giao phi
vi nhau trong t nhin v sinh ra con c sc sng, c kh nng sinh sn v cch li sinh sn vi cc
nhm qun th khc.
2.Cc tiu chun phn bit 2 loi:
- Tiu chun hnh thi
-Tiu chun ho sinh
-Tiu chun cch li sinh sn (c nhn mnh): Khng giao phi vi nhau hoc c giao phi nhng
li sinh ra i con bt th.
II.Cc c ch cch li sinh sn gia cc loi
1.Khi nim:
-C ch cch li l cc chng ngi lm cho cc sinh vt cch li nhau.
-Cch li sinh sn l cc tr ngi (trn c th sinh vt ) sinh hc ngn cn cc c th giao phi vi nhau
hoc ngn cn vic to ra con lai hu th ngay c khi cc sinh vt ny cng sng mt ch.
2.Cc hnh thc cch li sinh sn
- Cch li trc hp t: Nhng tr ngi ngn cn sinh vt giao phi vi nhau (ni , tp tnh, thi gian,
c hc,)
- Cch li sau hp t: Nhng tr ngi ngn cn vic to ra con lai hoc ngn cn to ra con lai hu th.
- Vai tr: Duy tr s ton vn ca loi v ng vai tr quan trng trong hnh thnh loi.
BI 29 + 30: QU TRNH HNH THNH LOI.
I. Hnh thnh loi khc khu vc a l.
1. Vai tr ca cch ly a l trong qu trnh hnh thnh loi mi.
-Cch ly a l l nhng tr ngi a l lm cho cc c th ca cc qun th b cch ly v khng th
giao phi vi nhau.
-Cc ly a l c vai tr duy tr s khc bit v vn gen gia cc qun th do cc nhn t tin ha to
ra.
-Do cc qun th c sng cch bit trong nhng khu vc a l khc nhau nn chn lc t nhin v
cc nhn t tin ha khc c th to nn s khc bit v vn gen gia cc qun th khi s khc bit v
di truyn gia cc qun th c tch t dn n xut hin s cch ly sinh sn th loi mi c hnh
thnh.
13

II. Hnh thnh loi cng khu vc a l:

*Hnh thnh loi bng cch li tp tnh: Cc c th ca 1 qun th do t bin c c KG nht nh
lm thay i 1 s c im lin quan ti tp tnh giao phi th nhng c th s c xu hng giao
phi vi nhau to nn qun th cch li vi qun th gc. Lu dn , s khc bit v vn gen do giao
phi khng ngu nhin cng nh cc nhn t tin ho khc cng phi hp tc ng c th s dn n
s cch li sinh sn v hnh thnh nn loi mi .
*Hnh thnh loi bng cch li sinh thi: Hai qun th ca cng mt loi sng trong 1 khu vc a l
nhng hai sinh thi khc nhau th lu dn c th dn n cch li sinh sn v hnh thnh loi mi .
*Hnhthnh loi nh lai xa v a bi ho: Lai xa km theo a bi ha gp phn hnh thnh nn loi
mi trong cng mt khu vc a l v s sai khc v NST nhanh chng dn n s cch li sinh sn.
BI 31: TIN HO LN.
I. Tin ho ln v vn phn loi th gii sng :
1. Khi nim tin ho ln: L qu trnh bin i trn qui m ln , tri qua hng triu nm lm xut
hin cc n v phn loi trn loi .
2. i tng nghin cu :
- Ho thch.
- Phn loi sinh gii thnh cc n v da vo mc ging nhau v cc c im hnh thi , ho
sinh, sinh hc phn t .
3. c im v s tin ho ca sinh gii :
- Cc loi SV u tin ho t t tin chung theo kiu tin ho phn nhnh to nn sinh gii v cng
a dng.
- Cc nhm loi khc nhau c th c phn loi thnh cc nhm phn loi : Loi - Chi - B - H Lp - Ngnh - Gii
- Tc tin ho hnh thnh loi cc nhm SV khc nhau.
- Mt s nhm SV tin ho tng dn mc t chc c th t n gin n phc tp . Mt s khc
li tin ho theo kiu n gin ho mc t chc c th .
******************************************************
CHNG II: S PHT SINH V PHT TRIN CA S SNG TRN TRI T.
BI 32: NGUN GC S SNG
Gm 3 giai on: Tin ho ho hc Tin ho tin sinh hc Tin ho sinh hc.
I. TIN HO HO HC:
- T cc cht v c cc cht hu c n gin trng phn cht hu c n gin to nn cc i
phn t hu c.
- Th nghim ca Mil v ca Ury.
Hn hp: Hi nc, H2, CH4, NH3 (phng in 1 tun) Axt amin
- Th nghim ca Fox: un nng hn hp cc axit amin kh (150 C -180 C) chui plipeptit.
II. TIN HO TIN SINH HC:
- Cc i phn t hu c trong nc v tp trung vi nhau:
Cc phn t lipit do c tnh k nc s lp tc hnh thnh nn lp mng bao bc ly cc i phn
t hu c
Cc git nh liti khc nhau ( Caxecva).
Cc t bo s khai c kh nng trao i cht v nng lng, phn chia v duy tr thnh phn ho
hc.
Cc TB sng (nguyn thu) u tin.
* Tin ho sinh hc: Cc TB sng (nguyn thu) u tin Sinh vt nh ngy nay.
BI 33: S PHT TRIN CA SINH GII QUA CC I A CHT.
I. Ha thch:
1) nh ngha: Ha thch l di tch ca sinh vt li trong cc lp t ca v tri t.
2) S hnh thnh ha thch :
- Sinh vt cht i, phn mm b phn hy, phn cng cn li trong t:
+ t bao ph ngoi, to khong trng bn trong khun.
+ Cc cht khong lp y khong trng, tch t lu ngy hnh thnh sinh vt bng .
- Sinh vt c bo tn nguyn vn trong bng, h phch, hang ng kh ...
3) ngha :
- Xc nh c lch s xut hin, pht trin, dit vong ca sinh vt.
14

- Xc nh tui ca cc lp t cha chng v ngc li.

- Nghin cu lch s ca v qu t.
II. S phn chia thi gian a cht:
1.Phng php xc nh tui t v ha thch:
- Da vo lng sn phm phn r ca cc nguyn t phng x.
- Da vo lng C ng v phng x (C12, C14).
2. Cn c phn nh thi gian a cht:
- Da vo nhng bin c ln v kh hu, a cht phn nh mc thi gian a cht:
+ Mt t nng ln, h xung.
+ i lc di chuyn theo chiu ngang.
+ S chuyn ng to ni.
+ S pht trin ca bng h.
- Da vo nhng bin c trn v cc ha thch in hnh chia lm 5 i: Thi c, Nguyn sinh, C
sinh, Trung sinh, Tn sinh.
BI 34: S PHT SINH LOI NGI.
I. Qu trnh pht sinh loi ngi hin i:
1. Bng chng v ngun gc ng vt ca loi ngi.
a. S ging nhau gia ngi v ng vt c v (th).
* GPSS: Ngi v th ging nhau v th thc cu to:
- B xng, ni quan, lng mao, rng, con v nui con bng sa
- C quan thoi ha: rut tha, np tht khe mt....
* Bng chng phi sinh hc: p/trin phi ngi lp li cc g/on pt ca v. Hin tng li ging...
chng t ngi v th c chung 1 ngun gc.
b. Cc c im ging nhau gia ngi v vn ngi ngy nay:
Vn ngi ngy nay: Vn, i i, gorila, tinh tinh(ging ngi nht).
S ging nhau v: Hnh dng, kch thc, nhm mu, h gen,.
chng t ngi c quan h h hng rt gn vi vn ngi v gn gi nht vi tinh tinh.
Cc c im khc nhau gia ngi v vn ngi ngy nay:
vn ngi ngy nay khng phi l t tin ca loi ngi, vn ngi ngy nay v ngi l 2
nhnh pht sinh t mt gc chung.
2. Cc dng vn ngi ha thch v qu trnh hnh thnh loi ngi.
Homo.habilis(ngi kho lo) Homo. Erectus(ngi ng thng) Homo. Sapiens (ngi hin
i).
* a im pht sinh loi ngi:
+ Thuyt n ngun: Loi ngi H.Sapiens c hnh thnh t loi H.erectus chu Phi sau pht
tn sang cc chu lc khc (nhiu ngi ng h).
+ Thuyt a vng: Loi H.erectus di c t chu Phi sang cc chu lc khc ri t nhiu ni khc nhau
t loi H.erectus tin ha thnh H.Sapiens.
II. Ngi hin i v s tin ha vn ha.
Ngi hin i c nhng c im thch nghi ni bt:
+ B no ln,nhiu np nhn.
+ Cu trc thanh qun ph hp cho php pht trin ting ni.
+ Bn tay vi cc ngn tay linh hot gip ch to v s dng cng c lao ng...
C c kh nng tin ha vn ha(di truyn tn hiu) XH ngy cng pht trin.
*Nh c tin ha vn ha m con ngi nhanh chng tr thnh loi thng tr trong t nhin, c nh
hng nhiu n s tin ha ca cc loi khc v c kh nng iu chnh chiu hng tin ha ca
chnh mnh.
******************************************************
PHN VII: SINH THI HC.
CHNG I: C TH V QUN TH SINH VT.
BI 35: MI TRNG SNG V CC NHN T SINH THI
I.MI TRNG SNG V CC NHN T SINH THI
1.Khi nim v phn loi mi trng :
a.Khi nim: Mi trng sng cu sinh vt l bao gm tt c cc nhn t xung quanh sinh vt, c tc
ng trc tip hoc gin tip lm nh hng ti s tn ti, sinh trng, pht trin ca sinh vt.
15

b.Phn loi:
- Mi trng nc.
- Mi trng t.
- Mi trng sinh vt.
- Mi trng khng kh.
- Mi trng cn (hn hp t - khng kh).
2.Cc nhn t sinh thi
a.Nhn t sinh thi v sinh (nhn t vt l v ha hc trong MT): Kh hu, th nhng, nc v a
hnh.
b.Nhn t hu sinh: Vi sinh vt, nm, ng vt, thc vt v con ngi.
II.GI HN SINH THI V SINH THI:
1.Gii hn sinh thi: L khong gi tr xc nh ca mt nhn t sinh thi m trong khong sinh
vt c th tn ti v pht trin.
-Khong thun li: L khong ca cc nhn t sinh thi, ti sinh vt thc hin cc chc nng sng
tt nht
-Khong chng chu: Khong ca cc nhn t sinh thi gy c ch cho hot ng sng ca sinh vt.
2. sinh thi: L khng gian sinh thi m ti , tt c cc nhn t sinh thi u nm trong gii hn
sinh thi.
-Ni : L ni c tr ca mt loi.
III. S THCH NGHI CA SINH VT VI MI TRNG SNG:
1.Thch nghi ca sinh vt vi nh sng
-Thc vt thch nghi khc nhau vi iu kin chiu sng ca mi trng. C hai nhm cy chnh:
Cy a sng v cy a bng.
-ng vt: Dng nh sng nh hng, hnh thnh hng thch nghi a hot ng ban ngy v a
hot ng ban m.
2.Thch nghi ca sinh vt vi nhit .
a.Quy tc v kch thc c th: ng vt ng nhit vng n i c kch thc c th ln hn ng
vt cng loi vng nhit i.
b.Quy tc v kch thc cc b phn tai ,ui, chi ng vt ng nhit vng n i c kch thc
cc b phn nh hn ng vt cng loi vng nhit i.
BI 36: QUN TH SINH VT V MI QUAN H GIA CC C TH TRONG QUN
TH.
I. QUN TH SINH VT V QU TRNH HNH THNH QUN TH.
1.Qun th sinh vt.
+ Tp hp cc c th cng loi.
+ Cng khng gian sng.
+ Cng thi gian sng.
+ C kh nng sinh sn, to ra th h mi.
2.Qu trnh hnh thnh qun th (qua cc giai on):
C th pht tn mi trng mi CLTN tc ng c th thch nghi qun th.
II.QUAN H GIA CC C TH TRONG QUN TH
1. Quan h h tr: Quan h gia cc c th cng loi nhm h tr nhau trong cc hot ng sng.
*V d: Hin tng ni lin r gia cc cy thng, Ch rng thng qun t tng n bt mi..
* ngha:
+ m bo cho qun th tn t n nh.
+ khai thc ti u ngun sng.
+ tng kh nng sng st v sinh sn.
2. Quan h cnh tranh: Quan h gia cc c th cng loi cnh tranh nhau trong cc hot ng sng.
*V d: Thc vt cnh tranh nh sang, ng vt cnh tranh thc n, ni , bn tnh.
* ngha:
+ Duy tr mt c th ph hp ngun sng.
+ m bo s tn ti v pht trin ca qun th.
BI 37 + 38 : CC C TRNG C BN CA QUN TH SINH VT.
I. T L GII TNH.
T l gii tnh: L t l gia s lng cc th c v ci trong qun th.
16

T l gii tnh thay i v chu nh hng ca nhiu yu t nh: mi trng sng, ma sinh sn, sinh
l. . .
T l gii tnh ca qun th l c trng quan trng m bo hiu qu sinh sn ca qun th trong iu
kin mi trng thay i.
II. NHM TUI
-Qun th c cc nhm tui c trng: (trc sinh sn, sinh sn, sau sinh sn).
-C cc dng: (pht trin, n nh, suy gim).
- ngha: Gip khai thc ti nguyn sinh vt hiu qu.
III. S PHN B C TH CA QUN TH (C 3 kiu phn b)
-Phn b theo nhm (MT khc nghit).
-Phn b ng iu (MT thun li, c cnh tranh).
-Phn b ngu nhin (MT thun li, t cnh tranh).
IV. MT C TH CA QUN TH
Mt cc th ca qun th l s lng cc th trn mt n v din tch hay th tch ca qun th.
Mt c th c nh hng ti mc s dng ngung sng trong mi trng, ti kh nng sinh
sn v t vong ca c th.
V. Kch thc ca qun th sinh vt:
1. Kch thc ti thiu v kch thc ti a:
- Kch thc ca QTSV l s lng c th phn b trong khong khng gian ca QT (hoc khi
lng hay nng lng tch ly trong cc c th).
-Kch thc ti thiu l s lng c th t nht m QT cn c duy tr v pht trin.
-Kch thc ti a l gii hn cui cng v s lng m qun th c th t c, ph hp vi kh
nng cung cp ngun sng ca mi trng.
2. Nhng nhn t nh hng ti kch thc ca QT sinh vt:
-Mc sinh sn ca QTSV.
-Mc t vong ca QTSV.
-Pht tn c th ca QTSV (xut, nhp c).
VI. Tng trng ca QTSV.
-iu kin mi trng thun li: Tng trng theo tim nng sinh hc (ng cong tng trng hnh
ch J)
-iu kin mi trng khng hon ton thun li: Tng trng QT gim (ng cong tng trng
hnh ch S)
VII. Tng trng ca QT Ngi
-Tng trng ca QT ngi c dng ch J.
-Dn s th gii tng trng lin tc trong sut qu trnh pht trin lch s.
-Dn s tng nhanh l nguyn nhn ch yu lm cho cht lng mi trng gim st, nh hng n
cht lng cuc sng ca con ngi.
BI 39: BIN NG S LNG C TH CA QUN TH SINH VT
I. BIN NG S LNG C TH.
1.Khi nim: Bin ng s lng c th ca qun th l s tng hoc gim s lng c th.
2. Cc hnh thc bin ng s lng c th:
a. Bin ng theo chu k: Bin ng s lng c th do nhng thay i c chu k ca iu kin mi
trng.
b. Bin ng s lng khng theo chu k: Bin ng xy ra do nhng thay i bt thng ca mi
trng t nhin hay do hot ng khai thc ti nguyn qu mc ca con ngi.
II. NGUYN NHN GY BIN NG V S IU CHNH S LNG C TH CA
QUN TH.
1.Nguyn nhn gy bin ng s lng c th ca qun th:
a. Do thay i ca cc nhn t sinh thi v sinh:
- Nhm cc nhn t v sinh tc ng trc tip ln sinh vt m khng ph thuc vo mt .
- Cc nhn t sinh thi v sinh nh hng n trng thi sinh l ca cc c th.
b. Do s thay i cc nhn t sinh thi hu sinh( cnh tranh gia cc c th cng n, s lng k th
n tht):
- Nhm cc nhn t hu sinh lun b chi phi bi mt c th ca qun th.
- Cc nhn t sinh thi hu tnh nh hng rt ln ti kh nng tm kim thc n, ni .
17

2. S iu chnh s lng c th ca qun th:

- Qun th sng trong mi trng xc nh, iu chnh s lng bng cch gim hoc tng s lng
c th.
- iu kin sng thun li: c th ca qun th tng.
- iu kin sng bt li: c th ca qun th gim.
3. Trng thi cn bng ca qun th: Trng thi s lng c th c duy tr n nh v cn bng vi
kh nng cung cp ngun sng ca mi trng.
******************************************************
CHNG II: QUN X SINH VT.
BI 40: QUN X SINH VT V MT S C TRNG C BN CA QUN X SINH
VT
I/. Khi nim v qun x sinh vt:
Qun x sinh vt l mt tp hp cc qun th sinh vt thuc nhiu loi khc nhau, cng sng trong
mt khng gian v thi gian nht nh. Qun x c cu trc c trng v tng i n nh.
II/. Mt s c trng c bn ca qun x.
1/. c trng v thnh phn loi trong qun x:
* c trng v s lng loi v s lng c th ca mi loi.
* Loi u th v loi c trng.
- Loi u th c s lng c th nhiu, sinh khi ln hoc do hot ng ca chng mnh.
- Loi c trng ch c mt qun x no hoc loi c s lng nhiu hn hn cc loi khc trong
qun x.
2/. c trng v phn b c th trong khng gian ca qun x:
- Phn b theo chiu thng ng
- Phn b theo chiu ngang
III/. Quan h gia cc loi trong qun x sinh vt:
1/. Cc mi quan h sinh thi:
- Quan h h tr: c li hoc t nht l khng c hi cho loi khc trong mi quan h: Cng sinh, hi
sinh, hp tc.
- Quan h i khng l quan h gia mt bn l loi c li v bn kia l loi b hi: Cnh tranh, k
sinh, c ch cm nhim, sinh vt ny n sinh vt khc.
2/. Hin tng khng ch sinh hc: S lng c th ca mt loi b khng ch mt mc nht nh
do quan h h tr hoc i khng gia c loi trong qun x.
BI 41: DIN TH SINH THI.
I. Khi nim v din th sinh thi.
Din th sinh thi l qu trnh bin i tun t ca qun x qua cc giai on tng ng vi s bin
i ca mi trng.
II. Cc loi din th sinh thi:
1. Din th nguyn sinh:
- Khi u t mi trng cha c sinh vt.
- Qu trnh din th din ra theo cc giai on sau:
+ Giai on tin phong: Hnh thnh qun x tin phong (cc sv t dng)
+ Giai on gia: Giai on hn hp, gm cc qun x thay i tun t.
+ Giai on cui: Hnh thnh qun x n nh.
2. Din th th sinh:
- Din th mi trng trc c mt qun x sinh vt sng.
- Qu trnh din th c th dn n hnh thnh QXSV n nh hoc b suy thoi ty thuc s tc ng.
III. Nguyn nhn gy ra din th:
1. Nguyn nhn bn ngoi: Do tc ng mnh m ca ngoi cnh ln qun x.
2. Nguyn nhn bn trong: S cnh trang gay gt gia cc loi trong qun x.
IV. Tm quan trng ca vic nghin cu din th sinh thi:
-Nghin cu din th sinh thi gip hiu bit quy lut pht trin ca qun x, d on qun x s thay
th.
-Ch ng xy dng k hoch trong vic bo v v khai thc hp l.
******************************************************
CHNG III: H SINH THI, SINH QUYN V BO V MI TRNG.
18

BI 42: H SINH THI

I. Khi nim h sinh thi: H sinh thi bao gm qun x sinh vt v sinh cnh.
- H sinh thi l mt h thng sinh hc hon chnh v tng i n nh nh cc sinh vt lun tc
ng ln nhau v ng thi tc ng qua li vi cc thnh phn v sinh.
- Trong h sinh thi, trao i cht v nng lng gia cc sinh vt trong ni b qun x v gia qun
x vi sinh cnh.
II. Cc thnh phn cu trc ca h sinh thi
1. Thnh phn v sinh (sinh cnh ):
+ Cc yu t kh hu.
+ Cc yu t th nhng.
+ Nc v xc sinh vt trong mi trng.
2. Thnh phn hu sinh (qun x sinh vt)
Thc vt, ng vt v vi sinh vt.
Tu theo chc nng dinh dng trong h sinh thi chng c xp thnh 3 nhm:
+ Sinh vt sn xut.
+ Sinh vt tiu th.
+ Sinh vt phn gii.
III. Cc kiu h sinh thi trn tri t
1. H sinh thi t nhin: (HST trn cn, HST di nc(HST nc mn, HST nc ngt)
2. H sinh thi nhn to: (do con ngi to ra): H sinh thi nhn to ng gp vai tr ht sc quan
trng trong cuc sng ca con ngi v vy con ngi phi bit s dng v ci to 1 cch hp l.
BI 43: TRAO I VT CHT TRONG H SINH THI
I. Trao i vt cht trong qun x sinh vt:
1. Chui thc n:
- Mt chui thc n gm nhiu loi c quan h dinh dng vi nhau v mi loi l mt mt xch ca
chui.
- Trong mt chui thc n, mt mt xch va c ngun thc n l mt xch pha trc, va l ngun
thc n ca mt xch pha sau.
- Trong h sinh thi c hai loi chui thc n:
+ Chui thc n gm cc sinh vt t dng, sau n l ng vt n sinh vt t dng v tip na l
ng vt n ng vt.
+ Chui thc n gm cc sinh vt phn gii mn b hu c, sau n cc loi ng vt n sinh vt
phn gii v tip na l cc ng vt n ng vt.
2. Li thc n:
- Li thc n gm nhiu chui thc n c nhiu mt xch chung.
- Qun xa sinh vt cng a dng v thnh phn loi th li thc n trong qun x cng phc tp.
3. Bc dinh dng:
- Tp hp cc loi sinh vt c cng mc dinh dng hp thnh mt bc dinh dng.
+ Bc dinh dng cp 1(Sinh vt sn xut)
+ Bc dinh dng cp 2(Sinh vt tiu th bc 1)
+ Bc dinh dng cp 3(Sinh vt tiu th bc 2)
+......................................................................
+ Bc dinh dng cp cao nht:
II. Thp sinh thi:
- Thp sinh thi bao gm nhiu hnh ch nht xp chng ln nhau, cc hnh ch nht c chiu cao
bng nhau, cn chiu di th khc nhau biu th ln ca mi bc dinh dng.
- C ba loi thp sinh thi:
+ Thp s lng:
+ Thp sinh khi:
+ Thp nng lng:(hon thin nht).
BI 44: CHU TRNH SINH A HO V SINH QUYN.
I. Trao i vt cht qua chu trnh sinh a ha:
- Chu trnh sinh a ho l chu trnh trao i cc cht trong t nhin chui, li thc n v li
trong t nhin.
19

- Mt chu trnh sinh a ho gm c cc phn: Tng hp cc cht, tun hon vt cht trong t nhin,
phn gii v lng ng mt phn vt cht trong t , nc.
II. Mt s chu trnh sinh a ho:
1/ Chu trnh cacbon
- Cacbon i vo chu trnh di dng cabon ixit ( CO2) .
- TV ly CO2 to ra cht hu c u tin thng qua QH.
- Khi s dng v phn hy cc hp cht cha cacbon, SV tr li CO2 v nc cho mi trng.
- Nng kh CO2 trong bu kh quyn ang tng gy thm nhiu thin tai trn tri t.
2/ Chu trnh nit
- TV hp th nit di dng mui amn (NH4+) v nitrat (NO3-).
- Cc mui trn c hnh thnh trong t nhin bng con ng vt l, ha hc v sinh hc.
- Nit t xc SV tr li mi trng t, nc thng qua hot ng phn gii cht hu c ca VK,
nm,
- Hot ng phn nitrat ca VK tr li mt lng nit phn t cho t, nc v bu kh quyn.
3/ Chu trnh nc.
- Nc ma ri xung t, mt phn thm xung cc mch nc ngm, mt phn tch ly trong sng
sui, ao , h,
- Nc ma tr li bu kh quyn di dng nc thng qua hot ng thot hi nc ca l cy v
bc hi nc trn mt t.
- Mt phn nc c TV tng hp cht HC cng nh QH.
III. Sinh quyn:
1/ Khi nim: SQ l ton b SV sng trong cc lp t, nc v khng kh ca T.
2/ Cc khu sinh hc trong sinh quyn:
- Khu sinh hc trn cn: ng ru i lnh, rng thng phng Bc, rng cy l rng n i,
- khu sinh hc nc ngt: Khu nc ng ( m, h, ao,..)v khu nc chy ( sng sui).
- Khu sinh hoc bin: Theo chiu thng ng (SV ni, V y,..), Theo chiu ngang (vng ven b v
vng khi)
BI 45: DNG NNG LNG TRONG H SINH THI
I. Dng nng lng trong h sinh thi:
1. Phn b nng lng trn tri t
- Mt tri l ngun cung cp nng lng ch yu cho s sng trn tri t.
- Sinh vt sn xut ch s dng c nhng tia sng nhn thy(50% bc x) cho quan hp.
- Quang hp ch s dng khong 0,2-0,5% tng lng bc x tng hp cht hu c.
2. Dng nng lng trong h sinh thi:
- Cng ln bc dinh dng cao hn th nng lng cng gim.
- Trong h sinh thi nng lng c truyn mt chiu t SVSX qua cc bc dinh dng, ti mi
trng, cn vt cht c trao i qua chu trnh dinh dng.
II. Hiu sut sinh thi:
- Hiu sut sinh thi l t l % chuyn ho nng lng qua cc bc dinh dng trong h sinh thi.
- Hiu sut sinh thi ca bc dinh dng sau tch lu c thng l 10% so vi bc trc lin k.
************************ HT *************************
Hng PK- 12A1_YD1

20