MUC LUC

Chng 1 X LY NHANH VI NHNG VN V SC KHOE HANG NGAY ................................... 2

Chng 2 NHNG VN CHNH V PHONG BNH, PHAT HIN VA TR BNH ........................ 49
Chng 3 CO SC KHOE VA GI C SC KHOE .................................................................... 76
Chng 4 THC PHM VA SC KHOE ................................................................................................ 92
Chng 5 PHNG PHAP SUT CN - NNG BAO NHIU TUY Y ................................................... 105
Chng 6 LAM G THNG STRESS............................................................................................... 119
Chng 7 LIN QUAN GIA CAM XUC VA SC KHOE .................................................................... 135
Chng 8 THOAT LY VONG NGHIN NGP...................................................................................... 145
Chng 9 NHNG VN SC KHOE RING CUA PHU N ......................................................... 163
Chng 10 NHNG VN RING CUA PHAI NAM ....................................................................... 181
Chng 11 HANH PHUC VA SC KHOE TRONG CUC SNG TNH DUC ..................................... 189
Chng 12 SC KHOE TT SAU TUI 55 .......................................................................................... 201
Chng 13 KHOE TRN NG I DU LCH ................................................................................... 211
chng 14 BIT CACH PHONG SE GI C AN TOAN ........................................................... 223
Chng 15 HAM RNG EP, SC KHOE TT ................................................................................... 242
Chng 16 NHNG NHU CU V Y T ............................................................................................. 250
PHN PHU LUC MT S TEST V SC KHOE LIN QUAN TI THOI QUEN CUA MI NGI 271

Chng 1
X LY NHANH VI NHNG VN V SC KHOE HANG NGAY

Phn ln cac li ch dn trong cun sach nay u cung co muc ch giup

cac ban phong hay x tr vi mt s bnh thng gp: lam th nao tranh
c cac bnh tim mach, cai thuc la th nao phong bnh ung th, cach
chng hin tng cng thng thn kinh - stress - dn ti huyt ap cao, anh
hng ti mach mau nao, t kim ch vic ung ru th nao phong b x
gan. Nhiu bnh khac cung c cp ti. Chng hi, au ngc, au lng,
mt moi, chay mau cam, st... tuy khng phai la nhng trng hp cn a i
cp cu nhng cung lam cho chung ta rt kho chu.
Chng nay co 49 trng hp v sc khoe ma cac ban thng gp mi
ngay, cung nhng li khuyn nn phong cha tr hay i pho nh th nao
cho nhanh nht.

1. Cach nga va lam du cn au u

Nhiu ngi b kh v bnh au u. Thi Trung C, ngi ta a ngh
rng do b quy nhp vao u nn cn uc mt l nho so cho quy thoat ra.
Tht la may mn cho chung ta, v ngay nay cac bac s a hiu kha hn v cac
nguyn nhn gy ra chng bnh nay va co th ch dn cho ta nhiu phng
phap cha tr.
Hin tng au u co nhiu loai: au u v huyt ap hay v s cng c
thng xay ra phn mt, c, da u lam ta cam thy au nhc nh bua b
nht la tran, hai bn thai dng va sau gay. Nguyn nhn co th do: mt
ngu, s cng thng thn kinh v bn bu cng vic ti ngay, phai lanh trach
nhim mt cng vic quan trong, oc sach lin tuc v.v...
Nhc u la bnh thng gp cac ba qua lo toan vic gia nh n mc
sc khoe b suy nhc. Ho cam thy rn rt thai dng, au na bn u i
khi lai kem theo cac hin tng bun nn, oi, mt m hay hoa mt, u tai.
au u v vim xoang, thng thy au nhc vung mt, tran, di
tran, quang di tran ti hai bn ma, sng mui. S vim nhim va nc mui
gy kho chu cho ngi bnh n tay vao vung vim cung lam au thm.
Nguyn nhn, co th do cam lanh, d ng vi mt s phn hoa, mt s vn
anh hng ti ng h hp nh khng kh b nhim.
lam du con au, nn:
- Nm ngh trong phong yn tnh, phong ti (ong ca s che man), nhm
mt lai.

- Dung ngon tay cai, xoa t tai ti gay (phn di so). Day nhe hai bn
thai dng.
- Tm nc nong.
- p mt khn tm nc lanh ln mt.
- Ung mt liu thuc aspirin (nhng ngi b vim loet da day tuyt i
khng c ung v co th b chay mau da day nguy him).
- Thc hin nhng iu ch dn chng VI v phng phap th dan nh
ngi tnh toa, khng suy ngh (thin), th su.
phong bnh, nn:
- Chu y bit mnh hay b au u vao thi gian nao. Theo doi bao ch
bit tin v thi gian va a im co dch bnh.
- Ghi nh cac triu chng bnh co th cam thy luc sp b au.
- Tranh n mt s thc n co kha nng gy au u i vi mt s ngi
d phan ng nh:
+ Chui
+ Ca ph va cac thc phm co thanh phn ca-ph.
+ Chocolate (Scla).
+ Chanh, gim.
+ Tht mui.
+ Bt ngot.
+ Tht cu kh.
+ Hanh, toi.
+ Ru o.
+ Sa chua (yaout).
Chu y: nn n bac s kham bnh nu ban b au u lin tuc, trong
mt thi gian dai hay ban cam thy mnh b au nhc mt cach c bit khac
la vi nhng ln khac.

2. Lam th nao khi b st?

Khng phai tt ca cac tng hp co thn nhit cao la s truc trc v sc
khoe. Nhiu ngi khoe co thn nhit vao quang trn di 37oC la bnh
thng. Nhng nu thn nhit ly ming ti 37o2 th chc chn a b st.
Thng thn nhit cua chung ta thp luc sang sm va cao hn vao bui
chiu va bui ti. Thn nhit ly hu mn chnh xac nht va thng cao hn
thn nhit ly ming 0,3oC.
Nu ban ly thn nhit ming ngay sau khi ung nc nong th ban
cung c th tng lm rng mnh b st. Thn nhit cua ban co th cao hn
bnh thng do cac nguyn nhn sau:
- Mc nhiu qun ao qua.
- Va luyn tp hoc hoat ng manh.
- Thi tit nong, m.
- Lng hooc-mn tng, giam (sau khi rung trng, thn nhit cua phu n
thng tng cao).
Nu thn nhit o c t 37o2 - 37o7C tr ln, chc chn la ban a b
st. Cn phai ti bac s nu hin tng nay xay ra:
- Vi mt tre em di 6 thang tui.
- Nu thn nhit a tre c gi 38o3C (ly ming) hay 38o8C (ly
hu mn) khng thuyn giam trong sut 48 gi.
- Cung nh vy trong lin 5 ngay, i vi ngi ln. Co cac hin tng: c
b cng, au ngc, nn oi, a chay, i lao ao, phat ban, ho, au tai.
Hin tng st di 40oC la bnh thng. Nu cao hn 40oC va keo dai,
th cn phai cha tr.
lam du cn st, ha thn nhit, ban nn:
- Ung nc hoc nc trai cy. Lau ngi bng khn t thm nc mat
21oC.
- Ung aspirin hoc acetaminophen vi liu lng thch hp vi tui
cach 3-4 gi mt ln (nhng ngi di 19 tui va nhng ngi au da day
khng nn dung aspirin).
- Nm ngh, khng hoat ng.
- Khng mc nhiu qun ao hoc p chn, mn qua day.
- Tranh c ng manh.

3. Chng co gau da u
Chng nay v hai. La mt chng bnh ngoai da thng thy cac im co
cac tuyn m hi lam ch o nhn va co cac vay trng d bong ra. Co ngi b
ca lng may. Cac vay gau ri xung va tu tp vanh tai, gay, ri xung lng.
Ngi ta cha ro c nguyn nhn, nhng chng bnh nay co th do di truyn
hoc tip theo cac hin tng:
- Stress, cng thng thn kinh.
- Khng gi u lun lun bng xa phong gi.
- Ngi co m hi du.
- Anh hng thi tit (nong, lanh, m hay kh qua). Phng phap tt
nht la lun gi u bng xa phong gi, chu y:
- Gai da u cho ht gau, nhng ng lam xc da.
- Dung loai xa-phong chng gau co cha Selenium sunfit.
Trng hp nng, cn n bac s c ch nh dung cac loai thuc bi
co thanh phn cortisone.

4. 8 cach chng bnh mt ngu

Ban co bao gi mt ngu khng? Nu co th cung la chuyn thng thi v
ngi ta c lng mi ti vn co 30 triu ngi My trong tnh trang nay.
Ho co th ngu c mt t luc mi vao ging, ti na m hay m sang
th thc gic va khng sao ngu tip c na. Tht ra, nh vy th khng phai
la ho khng ngu c: ho ch khng ngu y gic thi. Tuy vy, nu hin tng
nay quy ry ban ti 3 tun lin, th y cung la mt vn cn chu y.
Sau y la mt s bin phap cn ap dung:
- Khng ung ca ph, tra sau ba tra. Nn king lun cac loai s-c-la,
nc ung Cola co cha cht kch thch.
- Bo gic ngu tra, k ca nhng luc chp mt mt lat - u co anh hng
ti gic ngu ban m.
- Trc khi ngu nn tm lu bng nc nong cac c trong ngi c
th gian.
- oc truyn nhe nhang hay lam cng vic g co tnh u u lp i lp lai
khng phai ngh ngi g, nh an len chng han.

- Khng nn coi ti vi hoc nghe radio, nhng loai hnh giai tr nay se lam
cac ban thm mt ngu.
- Hay chun b ch ngu tht thoai mai, tnh mch, anh sang m m, chn,
gi khn trai ging tht sach, nhit phong va phai, khng nong, khng
lanh.
- Khi a ln ging ri th khng ngh g ti cng vic na. Ch ngh ti
vic ngu yn tm ma ngu.
- Tao ra nhng vic lam theo thng l mi ngay, trc khi i ngu nh:
khoa ca ra vao, ong ca s, anh rng, oc mt oan truyn trc khi ngu.
- m chm chm trc gic ngu co tac dung nh ngi b thi min.
Ngh ti nhng hnh anh m nhat, bun te, lp i, lp lai.
Nu c gng theo nhng bin phap trn a 3 tun, ma ban vn khng ngu
c th nn n bac s kham bnh xem nn dung thuc g hay nn theo s
hng dn thmcua bac s khoa tm ly va thn kinh.

5. Bnh au mt o
Mt bu sang nao o, khi ban va tnh dy, sa soan on mt ngay mi
th cht nhn thy m mt cm cm, kho chu. Nhn vao gng, ban thy mt
mnh sng hup ln, long trng con ngi o quach sau mt lp ghen, r mau
vang. Vy la ban a mc bnh au mt o ri! au mt o la mt chng vim
bn trong mi mt trn va di, va long trng con ngi na
Nguyn nhn co th do:
- Phan ng cua mt i vi mt s phn hoa, bui bam, lng thu hoc nc
bn, dung dch my phm...
Vi trung bnh au mt tao ra nhiu ghen. Trong ca hai trng hp va
k, cn nho thuc au mt theo s ch dn cua bac s. p mt bng mt tm
gac tm thuc khang sinh. Bnh se khoi sau 2, 3 ngay cha tr.
- Mt loai vi-rut bnh au mt cung bnh cum va cam lanh. Loai vi-rut
nay sinh ra t ghen hn nhng chay nhiu nc mt. Bnh nay phai mt t 14
ti 21 ngay mi khoi hn.
Sau y la mt s bin phap lam giam bnh:
- Khng c dung tay s ln mt. Mun lau, ra, phai dung khn sach.
- Nhm mt lai va ly khn thm nc m (khng nong) p ln mt, mi
ln lu chng 5 phut. Lam nh vy, co tac dung lam tan c mt phn
nhng ghen mt.

- Dung ng nho giot nho thuc. Thuc au mt se lam nga va du

mt.
- Ngng t im mt bng cac loai son, phn, lng mi gia. Khng trao i
hay dung chung nhng th o vi ngi khac.
- Khng dung bng, gac, vai che mt. Nhng vt o co th lam mt nhim
bn thm.
- Ngng s dung cac loai knh eo mt phong ai (knh cua ngi th
ng h hay kim hoan).
- Ra tay lun lun dung khn mt ring. Bnh au mt o rt d ly lan
t ngi nay qua ngi khac do tip xuc ban tay, khn lau...
Cn ti bac s nu t cha ma bnh khng sau 2, 3 ngay, hoc thy
mt au nhc va nhn ra anh sang b choi.

6. Chp mt
Chp mt co th do mt mach nho mi mt b vim nhim. Chp mt co
th la mt chm lam cm mt va cung co th phat trin thanh mt hat mau o,
gy au nhc.
Trc khi b ln chp, co th co nhng triu chng sau:
- Thy nga mi mt
- B mi co mau o
- Cam thy cm
- S vao thy cam giac khac nhng im khac. Thoat u, mun chp xut
hin vi cai u nho, mauvang v bn trong co mu. Sau o chm vang n dn
thanh hat va v.
Khi co chp, nn:
- p ln mt ming gac thm nc m (khng nong) mi ngay 3-4 ln.
Mi ln t 5 n 10 phut.
- Tranh mt bui bn.
- Khng c s, nn ch b chp, du ban st rut mun nn ra ngay.
- Phn ln mun chp u co th t cha gia nh. Thng sau 1, 2 ngay
mun chp se khoi. Nu qua thi gian o, chp vn con mi cn hoi y kin cua
bac s dung thm thuc khang sinh.

7. Mt mt moi v may tnh

Nhng ngi phai lam vic vi may tnh cng s thng ku than v i
mt b moi mt kem vi nhng chng au lng, nhc vai va thn kinh cng
thng.
Tuy man hnh cua may khng phat ra nhng tia co hai, nhng hin tng
ngi lu mt t th, nhn lu vao mt loai anh sang m, phai chu y theo doi
cac hang ch nho, o la nguyn nhn cua nhng hin tng trn. Nhng ngi
nng "duyn n" vi may vi tnh nh th, co th lam giam nhng tac ng
khng tt cua may vi mnh bng cac bin phap sau:
bao v mt:
- Nn t may xa ca s tranh b choi v anh sang trc tip ngoai tri,
hay anh sang phan chiu trn mt hnh vao mnh. Nhng en t trn roi
xung nn cho qua knh m. Nu co iu kin, t thm tm chng choi trc
man hnh. Nn nhng giy t cn nhn luc lam vic vi may
gn mt d oc. Thng, ngi ta dung nhng gia nng.
- chch cua man hnh vi ng nhn xung cua mt vao khoang t 10
ti 15o so vi mt ban (l/3 cua goc vung).
- Chu y lau sach mt man hnh lun.
- Chu y chp mt nhiu con ngi mt khng b kh.
- Nn i kham mt va cho bac s bit mnh la nhn vin vi tnh. Khi lam
vic khng nn eo nhng trang sc cho mt (lng mi gia, knh mau...).
Knh hai trong khng thch hp v thng trong th hai c t nhn
thng xung sach bao, khng hp vi chch cua mt va man hnh.
- Nu cac net trn man hnh b m, chp, nhay, nn cha may ngay.
tranh moi, va khi thy moi mt, nhc u, nn:
- Dung gh ta va chnh gh vi cao hp vi quan h MT - MaN
HNH.
- Ri may, i bach b t 1 - 2 gi.
- Nn ngh giai lao co nh ky trong thi gian lam vic tp mt s ng
tac v c, vai va lng nh:
+ Nghing u v bn trai, phai, trc sau ri lc tron ngc i, ngc lai.
+ Nhun vai ln, xung ri quay tron.

+ t th ng hay ngi, cui xung pha trc mt, hai bn phai, trai ri
quay tron.

8. Chng u tai
- Hoa Ky thng xuyn co chng 36 triu ngi b u tai. Ca ngay, ln
m, khi lam vic cung nh luc ngh ngi ho lun lun cam thy co ting coi u
u hay ting lao xao trong tai. Trong s o, co chng 7 triu ngi b nng,
phn ln la nhng ngi cao tui.
Cung nh au rng, u tai khng phai la mt bnh nhng la triu chng
cua mt s vn cn phai lu y. u tai co th v nhng nguyn nhn sau:
- Tai b tc v day tai
- D ng bi thc n, thuc ung
- B vim tai gia
- Co hin tng bt bnh thng mach mau nao
- Co hin tng bt bnh thng hay tn thng cac dy thn kinh thnh
giac (do nghe ting n to, ting n thng xuyn...)
- Bnh ai ng
- Co khi u nao
- V tui cao
Chng u tai thng anh hng ti kha nng nghe (nghe khng ro, khng
thnh), nhng khng dn n bnh ic.
Khi kham bnh u tai, bac s thng kim tra lun s lin h gia: Tai Mui - Hong
giam nhe hoc tranh hin tng u tai, nn:
- Khng nn ngi trc loa ra-i- hay cat-set tranh m thanh manh.
Tranh nghe lin tuc.
- S dung may chng u. May chng u la mt dung cu ging nh thit b
nghe nhac, eo tai. May thng xuyn phat ra mt dong m nhe. Trong khi
eo may, vn nghe c ngi khac noi chuyn vi mnh nh bnh thng.
- Bac s chuyn khoa co th hng dn ban mt s ng tac th gian gian
thn kinh khng chu y ti ting u trong tai.
- Luyn tp thn th mau lu thng tt.

9. Lam th nao chn hin tng chay mau cam

Chay mau cam hay chay mau mui thng lin quan ti cac tre em.
Nguyn nhn do mt vt thng nho hay t mt mach mau nho bn trong
mui: v thi tit lanh, d ng, thi tit kh lam cac mang mui b kh theo ri b
nt, v mui b va cham manh.
Phn ln trng hp u chm dt mau. Mt s t trng hp chay mau
lu v ch chay mau nm su phn mui trong, thng gp ngi ln do:
- Bnh x cng mach mau mui.
- Huyt ap cao.
- Dung thuc chng ng mau
- Triu chng bnh v mach mau.
- Co mun trong mui.
Nhng trng hp chay mau cam, sau 10 ti 15 phut khng khoi th cn
phai a ti bac s tm nguyn nhn va cha tr
Cac trng hp thng thng co th x tr nh sau:
1- Ngi ta, nga mt ra sau, mui hch ln tri.
2- Dung ngon tay cai va ngon tro, bop nhe vao oan gia mui.
3- Th bng ng ming t 10-15 phut.
4- Dung vai gac, thm nc lanh p ln mui.
5- Chu y trong sut thi gian 24 gi sau khi chay mau cam, khi nm: gi
u cao, mui bao gi cung cao hn tim.
6- Cung trong vong 24 gi o, tranh mang nng, va c ng manh., lam
vic cng thng hoc phai rang sc.

10. Tn cng bnh trc mep

Khng co g tc mnh bng b bnh trc mep! - Mt vt rp mau trng,
chung quanh vin o nm canh mep khin cho ai cung chu y n mnh. a
vy, no con au rat, nhiu luc noi hay n, u khng th m ming to c, c
phai, chum chm. Ngi ta chum chm ci, con mnh chum chm v au! Trc
mep rt kho tr. Thng, phai i cho no t khoi.

Trc mep hay b i b lai v lu vi rut gy ra trc mep sau khi hoanh hanh
ri, lai rut vao b mt, n trong c th ta hang thang, hng nm ch c hi,
khi c th chung ta co hin tng bt thng la chung lai xut u l din.
o la khi ta b st, cam lanh, au rng, eczema (bnh nm), b st v
nng, phu n ti ngay co kinh nguyt. v.v...
Thoat u, chung ta thy kho chu mep. Nhn ky trong gng thy xut
hin mt chum nhng nt rp nh nt bong, chung quanh la mt vin mau
hng hay o. Trong vong 2 tun, cac vt o o kh lai thanh cai vy mong, th
la khoi.
phong trc mep, nn:
- Tranh nhng s vic lam mnh cam ng hoc phai suy ngh thai qua.
- Han ch phi mnh ra nng - nu cn, nn dung nhng loai kem bao v
da nh kem co kem oxyt, bi ln mi.
- Tranh khng tip xuc vi ngi ang b trc mep.
- Chu y ra tay sach tranh s ly lan.
giam au, nn:
- p nc lanh, nc a ln trc.
- Ung nc lanh.
- Khng c ly, nh ch au.
- Co th dung thuc giam au nh aspirin, acetaminophen.
- Nu b au nhiu, bac s co th cho ban dung thuc acyclovir con co tn
la Zovirax.

11. Bin phap chng hi ming

Nhiu ngi ly lam phin mun v b hi ming. ng gn hoc mun
noi chuyn th thm vi ngi thn rt la bt tin. B hi ming, hoc hi th
co mui co th la triu chng cua nhiu cn bnh.
Hi ming co mui trai cy co th la triu chng cua bnh tiu ng.
- Co mui amonic (khai) chng to: thn suy.
- Co mui ca la gan suy.

Ngoai ra ming hi con vi cac nguyn nhn v rng, ming, li, hong, phi
va khi b cum, xut huyt da day (bao t)... Mt s thc phm thng lai
mui ming khi n nh: hanh, toi, mt s du d bay hi, mt s thc phm
giau cht prtin.
Cac bac s kham rng ming thng chu y ti cac khe rng va li. Khe
rng la ch cha cac thc n b ln men, thi ra. Khi b vim li, mau a ra
cac chn rng chong co mui hi.
V hi ming co nhiu nguyn nhn va co th lin quan ti bnh nn khi
thy hin tng trn, nn ti thm bac s c cha tr ung vi cn nguyn
bnh. Nu khng co bnh chung ta co th t chm soc giam mui hi bng
cach:
- Chm anh rng cn thn sau ba n. Chu y chai sach nhng ke rng.
- Nao li bo lp cn mau trng bam trn li; Khng nn hut thuc;
- Dung thuc suc ming;
- Kham rng, li 6 thang/mt ln.

12. Tr chng au hong vung thanh quan

au thanh quan la bnh cua nha chnh tr, cac tai t, din vin, cac thy
c giao: v ho phai noi nhiu. Nhiu mn th thao kch thch ngi la het nh
jockey, bong r cung khin cac u thu b au thanh quan.
Khng kh nhim, mt cn phong nhiu khoi thuc la cung la mt
nguyn nhn gy bnh. Khi ban b au thanh quan ting noi cua ban b khan,
yu, co khi kho noi hoc noi khng ra ting. Hong au rat, co th kem theo
hin tng st, ho, kho nut.
Nhng luc o, nu tip tuc hut thuc, ung ru, ra ngoai tri lanh noi
nhiu, hat, het u lam cho bnh nng thm. Bnh thng, phai nm ngh, han
ch noi t nht la 2 ngay.
Nu bnh keo dai hn mt tun l khng thuyn giam, lai kem thm cac
hin tng nh st, ho ra mau hoc m mau vang - hay nu sm th nn lai
bac s ngay.
Trong cac trng hp nhe, co th tr bnh tai nha va chu y:
- Tranh noi, nu cn co th lam hiu thay noi.
- Nu giam noi, nn noi khe.
- M may iu hoa lam m phong ngu; la ch ban lu trong ngay.

- Ung nhiu nc m (nc tra pha mt ong rt tt).

- Tm voi hoa sen hay ngm mnh trong nc nong.
- Khng hut thuc va tranh nhng ni co hut thuc.
- Ngm thuc au hong.
- Nu cn, dung aspirin giam au.

13. Nc
Nguyn nhn cua hin tng nc la do c hoanh - phn chn ngang gia
ngc va bung b "chut rut". Thng, hin tng nay khng lu. Nhng co th
rut ngn thi gian nc bng nhiu cach:
- Nut 1 mung ng kh (tha ca ph)
- Dung ngon tay va ngon tro cm li keo ra.
- Nga c ra pha sau, nhp th mt lat. m nhm t 1 n 10, th manh
ra ri ung mt chen nc.
- mt cai tui giy trn mui va ming, ht vao th ra nhiu ln.
- Nut mt cuc nc a nho
- Dung mt ming gac, lau pha trong vom ming
- n chm mt ming banh kh
- Ung nhanh mt ly nc.
Nhng trng hp nc keo dai co th la triu chng cua bnh tim hoc
bnh gian da day (bao t), cn phai hoi y kin cua bac s.

14. Lam th nao au hong

Trong bai 12, chung ta a noi ti chng au thanh quan. V thanh quan
hong nn au thanh quan cung thy au hong. Trong bai nay, chung ta cp
ti bnh au hong do vi rut hay do vi khun.
Vi khun co th lam au hong la loai streptococus thng gy st cao,
nhc u, sng hong kem theo s ni hach c. Nu au hong v vi-rut th
khng co cac triu chng trn. Tuy vy, nhiu trng hp au hong do vi
khun tre em a lam bac s lung tung trong vic chn oan v cung khng
triu chng g, nhng nu khng cha kp thi, bnh nay co th dn ti nhiu
bin chng nh vim thn, suy tim k ca ap-xe. Do o, bac s cn chn oan

bnh thuc loai nao, quyt nh co cn cho thuc khang sinh hay khng.
Mt liu thuc khang sinh co khi phai ung lin trong 10 ngay.
Chung ta co th lam hong au rat bng cac bin phap sau:
- Suc ming lun bng nc mui m.
- Ung nhiu nc m, n sup, ung tra pha mt ong m.
- Si m phong ngu.
- Khng hut thuc.
Tranh n cht cay hay kch thch nh hat tiu, bt ca ri....
- Mut ng phen hay keo cng.
- Nu st, co th dung thuc nh aspirin hay acetaminophen (acetamol).
Cn chu y, t 19 tui tr xung khng nn dung aspirin. Ngi co bnh au da
day, khng c ung aspirin.

15. Mun trng ca

Co s biu hin g, khi mt chu choai choai hay mt c thiu n bc vao
tui bt u chu y ti cac ban khac gii vi mnh? o la cac mun trng ca.
u trng, uen hay u o, cac mun nho nh trng ca moc ln vai, lng,
c va phin nht la ca mt mt s ngi, hin tng nay co th tip din ti
qua tui thanh nin, khng phai v n nhiu m, cht beo chocolat... nh nhiu
ngi tng lm.
Nguyn nhn sinh ra nhng mun trng ca nay do hin tng tng lng
hooc-mn sinh duc tui dy th. Nhng cht nhn trn b mt da khang
sinh ra mun trng ca. Nhng tuyn cht nhn di da khi b tc, chnh la
nhng vi khun tru chn va gy ra mun trng ca.
Ngoai ra, co th k ti cac nguyn nhn sau:
- S tng lng hooc-mn cua cac tuyn ni tit trong thi ky kinh nguyt
hay thai nghen cua phu n.
- Cac cht thm hay du bi mt co kha nng tao thanh mt lp m nhn
trn da.
- S cng thng thn kinh-stress.
- Thc phm co nhiu lng It trong thanh phn nh mng ty, tao be,
hanh trng.
- un nu cac cht du, m hi cac cht nay bam vao da.

- Tip xuc nhiu vi cac cht ty ra nh creosote.

- Nm ngu nghing mt bn lam mt bn mt b nen lu
- Dung cac loai thuc: nga thai, chng co c hay co nguyn t Lithium
trong thanh phn thuc.
Mun trng ca se ln i sau mt thi gian. Nhng chung ta cung nn bit
cach gi gn da, trong thi gian co trng ca nh sau:
- Gi da lun sach bng cach ra mt hay lau nhiu ln bng xa phong
trong ngay. Dung khn sach xoa nhe trn da mt chng 1-2 phut mi ln.
- Khn phai sach. Sau kh dung phai git phi kh v cac vi khun co th
bam vao va phat trin cac khn bn, t, ri xm nhp vao da qua cac l
chn lng.
- Nn hoi cac bac s chuyn khoa mua c loai xa phong dung ring
cho da co mun trng ca.
- Khng c nn, bop, ly, nh cac mun trng ca. Lam nh vy co th
khin da nhim trung va tao thanh nhng vt seo
- Co th dung thuc bi ngoai da co thanh phn benzoylperoxit. Chu y:
mt s ngi co da d phan ng vi thuc nay, nn khng dung c.
- Sau mi ln hoat ng cng thng, hay gng sc nn lau sach m hi
trn da lam thoang cac l chn lng.
- Gi u bng xa phong t nht 2 ln/tun lam sach cac cht nhn co
th anh hng ti tran, gay, c va vai.
- Tranh toc xoa xung mt.
- i vi nam gii trc khi cao ru nn lau bng khn thm nc m.
Cao ru theo chiu ru moc tranh lam xc da.
- Tranh ra nng nhiu.
- Tranh cac loai en chiu nong.
- Tranh dung cac loai du, kem co th tao thanh lp kt dnh, nhn trn
da.
- Nu da nhiu mun trng ca mt cach khac thng nn hoi y kin cua
bac s chuyn khoa.

16. Cam lanh

Hang ngay, lun co con s chng 80 triu ngi My b cam lanh vi cac
triu chng ho, ngat mui va chay nc mui (s mui). Mt ngi b cam lanh ti

3-4 ln trong nm, la iu bnh thng. Nu ban cha b cam lanh, th y la

mt iu ht sc may mn, v nguyn nhn chng cam lanh do rt nhiu loai
vi-rut gy nn, va s ly lan tht d dang.
Luc bt u, ban co th thy ngat mui, chay mt t nc mui, ht x hi
hoc st nhe (co th ti 39oC), tin ti au hong va ho. Thng th sau 3 ngay
ti 7 ngay la khoi.
Cam d ly t ngi nay sang ngi khac qua ng khng kh do ngi
bnh ho va ht x hi. Kt qua vic nghin cu cho thy, ban tay ngi bnh
thng dnh mui hay m, do khi ho hay ht hi, ngi bnh thng ly tay
che ming hay che mui, sau o, lau ming hay lau mui bng khn. Bi vy, khi
co bnh tranh ly lan sang ngi khac, nn:
- Ra tay lun.
- Khi ho, ht hi hay x mui phai dung khn che, ri gp lai.
- Tranh bt tay va ung cham vao ngi khac. Nhng ng tin va giy
bac cua ngi bnh cung la nhng vt trung gian truyn bnh.
V pha ngi bnh, nn:
- Nm ngh, nht la trng hp b st.
- Ung nhiu nc nong hoc lanh cung c. Nc lam tan va ra sach
phn nao cac cht m hong, lam thng ng h hp.
- Dung thuc aspirin hay acetaminophen giam au, nhc. Chu y, t 19
tui tr xung, khng nn dung aspirin.
- Suc ming bng nc mui m. Ung nc tra pha mt ong nc chanh
hay mut keo u co tac dung tt au hong.
- Xng hi.
- Mon sup ga gio (ga nho) co tac dung thng mui va ngt bnh.

17. Vim xoang

Xoang nm trn ng i cua khng kh, qua mui vao phi. Khi i qua
xoang, khng kh c si m. Nu xoang b vim nhim, sng phng ban se
b ngat mui, nhc u, ho va nhiu khi au u ti mc khng ngu c. Nu
ban hut thuc va co hin tng bt bnh thng mui, cac triu chng trn se
nng hn, nh:
- au u.
- Nghet mui, r mui thng co mau vang sm.

- Nhc u, tran va phn mt trn, vung mui va ham trn.

- Khi nm, cam giac au nhc thng tai din mi khi tr mnh va tam
ngng khi ngi dy.
- Co th st.
Ht mt hi khng kh lanh co th lam du au hoc:
- Ung nhiu nc mui c thng.
- Ung aspirin hay acetaminophen giam au.
- Dung thuc nho mui
Chu y:
- Khng dung aspirin cho ngi t 19 tr xung.
- Khng nn nho mui qua 3 ngay lin v nh vy, mui se quen vic dung
thuc, khng co thuc la mui lai ngat.
- Khng nn dung ng nho mui ngi khac a dung tranh b ly,
nhim.
- Nu vic iu tr nha khng co kt qua g, nn i kham bac s tai mui
- hong, nu cn, se phai ung thuc khang sinh.
Trng hp xoang nng, phai tin hanh tiu phu thut.

18. Bnh cum

Mi nm My co ti 50.000 ngi cht v b vim phi, bin chng t
bnh cum.
Cam lanh va cum tng nh ging nhau, nhng chung ta co th phn bit
c chung do cac im khac bit d nhn thy. Ngi b cam thng bt u
b khut kht v s mui, ht hi, ngi cam thy kho chu nhe.
Ngi b cum mt sc nhanh hn. Mt gi trc con khoe, gi sau a thy
mt, phai nm ngh.
Chng cam lanh t khi tn cng vao phi, nhng bnh cum d gy bin
chng thanh vim phi.
Ngi b cam vn co th c gng ti cng s, nhng ngi b cum thy
mnh khng con sc i lam.

Bi vy, nu chung ta b cn bnh anh quy xung ging mt cach

nhanh chong th y chnh la bnh cum. Nhng triu chng co th kem theo
la:
- Ho khan
- au hong
- au nhc u
- au nhc bp tht
- Mt nhiu
- n lanh
- Thn nhit co th ln ti 40oC
- Moi mt.
Nhng triu chng ro net nht ta nhn thy mnh b cum la rt mt va
au khp ngi (au cac c bp). Cam lanh khng co cac triu chng o.
Tht ra th khng co thuc nao lam ngng ngay bnh cum. Phai cho no
t ht. Muc ch cua vic cha tr v ung thuc la lam giam s au nhc va
ngn chn khng cho bnh phat trin va bin chng. Bnh thng, chung ta co
th t cha tr nha. Nhng, nu thy kho th, ho nhiu, co m mau vang xanh th cn phai ti bac s kham bnh, v bnh cum co th a bin chng
thanh vim phi.
Nu cum nhe, cn nht la phai nm ngh danh sc cho c th chin
u chng lai cac vi-rut cum. Ngoai ra, chung ta nn theo cac iu ch dn sau:
- Ung nhiu nc nong lam thng ng phi, ng mui va bu lng
nc c th a b mt v m hi khi st
- Suc ming nc mui.
- Mut keo cng rat c hong.
- ng nhn ho, v ho co tac dung thng cac ng phi va tng cac cht
m ra. Nu mui va m co mau, cn hoi y kin bac s.
King ung sa, khng n pho-mat va cac thc phm lam t b; sa trong
2 ngay v chung co tac dung lam cho cac cht nhy mui, va hong b c lai,
kho x hoc nh ra.
- Chm ra tay lun, nht la trc khi n tranh ly lan sang ngi
khac.

- Ung u mt liu aspirin (tr ngi 19 tui tr xung khng dung

aspirin).
Nu cha tr nha khng thy , nn i bac s.
Tai nhiu vung, chnh quyn a t chc chch phong cum cho nhng
ngi gia trn 65 tui, mi khi co dch cum nn theo doi tin tc trn bao ch
bit nhng ni co dch cum phong.

19. Bnh hen

Ban a bit g v bnh hen cha? Thng xuyn co 10 triu ngi My b
bnh hen, khi ln cn, ho th kho khe, kho nhoc va cam thy hai bung phi
cua mnh nh b thu hep lai. Bnh hen co nguyn nhn vt ly ch khng phai
tm ly. Khi a b bnh hen ri, s kch ng v tm ly nh s hai, lo u, gin
d... lam cng thng thn kinh, u co th lam cho bnh nng hn. Tuy rng
o khng phai la nhng yu t gy bnh. Khi ln cn ma khng c cu cha
kp thi, bnh nhn co th cht.
Bnh hen co c im g khac vi cac bnh khac cua c quan h hp?
Nguyn nhn n gian cua hen la do lp c cua nhng ng dn khng kh ti
phi b co tht, khin cho ng ng hep lai lam bnh nhn khng th c va
c th thiu xy. Mt s trng hp sau y co anh hng khng tt ti bnh
va co th dn ti s ln cn:
- Th khng kh co phn hoa, bui mc, khoi thuc, bui bn.
- n hay ung nhng cht c th phan ng.
- B hi hp, xuc ng.
- Lam vic hay c ng nng nhoc.
- B nhim bnh ng h hp.
Bnh hen co loai nng va loai nhe, s tin trin cua bnh thng rt phc
tap nn cn phai co bac s ch dn vic iu tr va thuc thang.
Tuy vy, ngi bnh co th t sn soc mnh theo cac iu ch dn sau:
- Cn ung lun, va ung nhiu nc hang ngay (2-3 lt/ngay).
- Khng cac cht co mui la trong nha, nht la trong phong ngu, ni lam
vic.
- Tranh khng dung gi lng. Thay gi lng bng gi tng hp.
- Khng hut thuc.

- Tranh nhng ni co phn hoa.

- Khi ra ngoai tri, nn qun khn che mui va che ming, nht la khi thi
tit lanh, si m khng kh trc khi khng kh vao ng h hp.
- Nu ang lam vic, thy kho th, phai ngng lam vic ngay.
- Tranh dung cac thc phm hay thuc ung co gc sunfit (-S03) trong
thanh phn. (Gc ny thng co trong ru).
- Khi ln cn hen, phai ngi dy, khng c nm.
- Cac loai thuc va dung cu bm thuc ha cn hen thng dung, cn phai
gn ngi khi ln cn vi tay la ly c ngay.
- Phai t nghe xem mnh co d ng vi aspirin khng. Nn dung
acetaminophen thay aspirin.
Thng, cac bac s se k toa thuc cho cac bnh nhn hen cac loai thuc
sau:
- Bronchodilator - thuc ung hay phun vao hong th d hn.
- Steroid - chng ln cn v phan ng vi cac cht la
- Cromolyn sodium ht phong ln cn. Khi a ln cn ri th thuc
nay khng co tac dung.

20. Cn st mua co kh
Mt bac s th ky 19, a t tn cho cn bnh nay nh trn v chnh ban
thn ng, mi khi v tai mt cn nha lp co kh la b bnh. Nay, ngi ta goi
nh vy thanh quen, du cn bnh khng lin quan g ti co.
Nhiu ngi b bnh nay vao mua xun. Co ngi b quanh nm vi cac
triu chng: chay nc mt, nc mui, b xung huyt, ngat th. Nguyn nhn
chnh cua bnh, la s phan ng cua c th vi khng kh b nhim.
Sau y, la mt s li khuyn:
- Quet don sach quanh nha cho ht cac co dai la canh, hat muc va mc.
Chu y khng cho lam bn v chung hay tha rac, xng va phong u.
- ong ca phong khi ti mua co phn hoa cac cy quanh nha, va co khi
m cua khng kh cao.
- Dung may iu hoa khng kh lam m va loc sach khng kh phong
ngu. Cac vt phong ngu phai lun sach se.

- Cac phong phai quet bui sach va thoang.

- Cn git chn, mn lun, nht la chung quanh mn phai gi sach v
phn nay tip xuc vi mui, ming).
- Tranh khng phi khn trai ging, qun ao ngoai tri v cac phn hoa
va bui d bam vao.
Nu vic phong bnh nh trn t hiu qua, nn hoi y kin bac s dung
thm cac thuc nh:
- Thuc chng histamin (antihistamin) han ch s phan ng cua c th
i vi cac cht la. Nn dung thuc nay 30 phut trc khi i ra ngoai.
- Thuc lam thng mui va ng h hp (ung va phun), nn chu y khng
dung thuc nho mui qua 3 ngay lin c th khoi quen thuc: c phai co
thuc th mui mi thng.
- Thuc nho mt.
Ngoai ra, bac s con co th cho dung cac loai thuc nh:
- Cromolyn sodium va steroids.
- Thuc min dch.
- Xet nghim mu da bit da d phan ng vi cac loai cht g.
- Thuc chch chng phan ng.

21. Vim ph quan (cung phi )

Nu ban ln mt cn ho khng sao nen lai c, cn ho tng chng nh
bc t di ngon chn bc ln, thm tha toan thn, th ung la ban b vim
cung phi, con goi la vim ph quan ri.
Ngi ta phn bit vim ph quan cp tnh va vim ph quan man tnh,
cn c vao thi gian bnh tn tai va hu qua cua bnh.
Vim ph quan cp tnh thng sinh ra do lp mang nhy ph quan b
vi-rut tn cng, hoc b vim nhim v mi trng (khoi thuc la chng han),
khin ph quan b sng va au rat. Vim ph quan thng dn ti vim xoang
hoc vim cac ng h hp. Bnh co th lu t 3 ngay ti 3 tun l.
Triu chng u cua vim ph quan cp tnh la ho, ngi n lanh, st
thp, au hong va bp tht.
Cach cha tr:

- Xng mui bng cach ht hi nc nong (nu co dung cu hay may ht cang
tt).
- Phun thuc bng may phun vao hong.
- Dung thuc khang sinh.
- Dung aspirin hay acetaminophen tr st va au nhc.
- Dung thuc long m va kch thch ho tng m ra.
- Nm ngh
- Ung nhiu nc.
- Khng hut thuc.
sc khoe phuc hi hoan toan, nhiu khi phai cn ti 1 thang. Nu sau
khi cha tr 1 tun, khng thy bnh thuyn giam, cn i kham bac s, v co
th bnh chuyn sang thanh vim phi.
Ngi b vim ph quan man tnh ho nhiu va co nhiu m hn, bnh co
th keo dai t 2 thang ti 2 nm - phn ln la an ng. Cn bnh thng lam
cac ph nang b tn thng anh hng ti chc nng th ra, ht vao cua phi
nn co anh hng xu ti toan h thng h hp.
Nhng triu chng cua vim ph quan man tnh la:
- Hi th ngn khi ht vao.
- Thi gian ngh gia th ra ht vao, ngn.
- Ho co m c, vang.
Nhng ngi d mc chng vim ph quan man tnh la nhng ngi
trong vung khng kh b nhim cua khu cng nghip; nhng cng nhn tip
xuc vi bui kim loai, si bng, vai; nhng ngi hut thuc la.
phong bnh vim ph quan man tnh, nn:
- Tranh nhng ni nhim. Nu cn thit phai co mt, nn co bng che
mui, ming.
- Khng i ra ng trong thi gian kh b nhim nng.
- Dung cac th thuc long m, thng kh quan va cac thuc khang sinh
khi b bnh, theo s ch dn cua thy thuc.
- Nu bnh keo dai qua mt tun, nht thit phai i kham bnh, coi co
phai bnh tin trin thanh vim phi hay khng.

22. au thc quan

My cho ti ngay nay, co nhiu cn bnh b goi sai vi thc cht cua
chung, nhng v thoi quen ngi ta vn khng i tn. Chng han, sau mt
ba n ngon, ban bng thy au rat di ngc trai, tai vung tim. Ngi My
goi o la chng "Bong tim" (Heartburn). Tht ra, chng o chng co lin quan
g ti tim ca, ma nguyn nhn lai do dch tiu hoa da day, co tnh a-xt, trao
ln pha trn, ch ng thc quan ni vi da day. V tr nay ngay pha sau tim:
o la hin tng au oan cui ng thc quan.
Da day (bao t), co mt lp mang bn trong bao v, nn khng cam thy
tac dung cua a-xt (tr trng hp nhng ngi b loet da day, ch loet khng
co mang bao v). Phn ng thc quan khng co lp bao v, nn khi tip xuc vi
dch tiu hoa co tnh a-xt la chung ta cam thy au rat ngay.
Co th do nhng nguyn nhn sau:
- n nhiu thc n kho tiu.
- n nhanh.
- n nhiu chololate, toi, hanh, cac cht cay nh bac ha...
- Hut thuc sau khi n.
- Ung ca ph, ru.
- Ung thuc aspirin
- Co chng thoat v, la mt d tt cua da day, co mt oan trn b nh ln
sat ch ni vi thc quan, khin dch tiu hoa cua da day d trao ln thc
quan. Gn mt na s ngi trn 60 tui hay co d tt nay.
Cach cha khoi au:
- Ngi thng ngi hay ng dy, i i lai lai mt lat.
- Tranh cui ngi hay nm, v nh vy, dch tiu hoa da day d tran ln
thc quan.
- Nu b au ban m, khe nhm dy va gi cao u.
- Tm cach lam cho ngi nhe cn bt i. Ngi beo mp va phu n co
mang (bu), d b au thc quan v da day co th b n phng ln ch cung
thc quan.
- Tranh khng n no qua. n thc n d tiu.

- Ung 1-2 mung magnesium hydroxt pha nc 1-2 gi/ln.

Chu y: nhng ngi co bnh tim, bnh thn, ap huyt cao phai hoi y kin
bac s trc khi dung cac loai thuc chng a-xt nh trn.
- Ung mt ly sa. Sa khng co tnh trung hoa a-xt nhng lam giam
au, rat.

23. Bnh tao bon

Cuc phn cng, ngn, thoat ra ngoai mt cach kho khn: o la c im
cua bnh tao bon. Ngi ta khng coi y la mt "bnh" nh cac bnh khac, tuy
ngi b tao bon cam thy rt kho chu. Muc ch cua vic cha tr bnh tao
bon la lam cho b rut lam vic u n va chm ch hn theo cac bin phap
sau:
- n nhiu rau va trai cy, v y la cac cht co nhiu x. Cac cht x co
kha nng hut nc n ra, khi i qua ch hep co th b nen nho lai. Do o, phn
mm va d di chuyn trong rut thoat ra ngoai.
- n cac banh lam t ngu cc va cac loai hat.
- Ung nhiu nc.
- Tp th duc va nng hoat ng rut cung c ng theo.
Khi thy cn i tiu nn i ngay, khng nn nhn.
Nn nh: cac loai thuc chng a-xt, co st va hp cht st trong thanh
phn u co th gy tao bon cho nhng ngi vn a hay b tao bon ri.
- Co th hoi bac s ung thuc lam phn mm.
Nu sau khi ap dung nhng bin phap trn ma khng co kt qua, hay
dung ti bin phap: ung thuc tiu, hay thuc ty. Khng nn ung thuc tiu
va ty lun v nh vy se lam cho rut mt dn nhng phan xa eo bop t nhin
chuyn phn ra ngoai. Ty nhiu cung lam cho c th mt cn bng v
lng cac hp cht co kim loai trong c th.
Vic thut ra nhiu cung co tac dung khng co li cho rut nh trn.
Nu ban b tao bon lin tuc, nn i ti bac s kham xac nh ro v
nguyn nhn con co th gy nn bi:
- Mt s thuc a ung.
- Mt s vn v sc khoe nh: co bnh tr lin quan ti cac c vong
hu mn; tuyn giap hoat ng yu; bnh vim rut.v.v..

24. Ngn chn bnh tiu chay

Bnh tiu chay ngc vi bnh tao bon. Chung ta, ai cung co th a b qua
mt vai ln. Bnh nhe ch trong mt, hai ngay: Tuy vy, nhng trn au bung
v da day va rut b co bop, th khng th nao qun!
Nguyn nhn bnh th nhiu. Co th tom tt:
- B nhim c v vi-rut, vi khun, n hay ung phai nhim c, nht la
trn ng i du lch ti nhng ni la.
- n phai banh a lu, mc.
- B may tiu hoa b d ng.
- Qua lam dung vic dung thuc ty, thuc tiu.
- Co s xao trn v tinh thn.
- D ng vi mt s thuc khang sinh nh tetracylin, cleocin, ampicillin.
- Vim rut.
- Triu chng ung th rut.
C th ngi i tiu chay b mt nhiu nc. Do o, phai ung nhiu nc
bu ap lai. Vic nay rt cn thit, nht la i vi tre em. Nn cho n sup,
nc luc tht, ung nc gng, ngm nc a, ung nc un si ngui.
Sau y la mt s iu nn chu y theo:
- n t. Nhng ngay u, tranh n cht c.
- Nn n: chui, chao gao, nc tao, banh m nng. Nhng thc n trn
co tac dung lam phn cng lai.
- Khi a nn n nhe, n cac th n mm. King n cac cht beo, nhiu
du, m va prtin.
- Khng n cac cht co nhiu x, banh lam t ngu cc con nguyn hat,
nhiu cam.
- King trai cy, rau sng, ngui, banh tu lanh, keo, ung ca ph va
moi thc phm cng, lu tiu.
- Han ch hoat ng rut c phuc hi.
Co th dung th cac thuc co Bismuth.

Nu t 48-72 gi, bnh khng thuyn giam, c bit, nu thy phn co

mau, cn phai ti bac s kham va hoi y kin.

25. Lam th nao tranh b y hi?

Bung co hi do s tiu hoa sinh ra la vic thng i vi moi ngi.
Nhng nu co nhiu hi qua th cung co iu bt tin! Nhng vi khun trong
rut phn tch cac cht c tiu hoa ra kh cacbonic va hydrogen. Cac cht
kh nay nu nguyn cht th khng co mui, nhng lai thng ln vi mt s kh
co mui khac nh sunfua hydr cung mui cua cht thai ang nm ch oan
cui rut gia c tng ra ngoai.
Trong cac loai thc phm, co mt s trong qua trnh tiu hoa sinh ra
nhiu kh hn cac thc phm khac. Chung ta cn bit tranh n nhiu trong
mt ba, nht la trc khi chung ta i hi hop tip khach hay gp ngi yu.
o la cac loai rau va trai cy nh:
- Cac loai cai k ca cai bp
- Cai hoa (xup-l)
- Cac loai ca
- Cac loai u; u thng, u Ha Lan, u tng...
- L
- Tao
- ao
- Mn
- Hanh, toi
- Nho
- Ng rang
- Pho-mat
Trong cac loai thuc co tac dung lam giam vic "anh hi" (rm), ngi ta
thng dung Simethicone con co tn goi la Mylicon.
Khi bung snh hi nhiu, ta cung nn ngh ti cac vn sau:
- B may tiu hoa khng tiu thu tt cac cht sa va thc phm t sa,
cac cht beo.

- Trong rut co qua nhiu vi khun.

- S co bop cua rut trang thai khng bnh thng.

26. Vim ng tiu tin

Bnh qun c 5 phu n th co mt ngi tng b vim ng tiu tin.
an ng cung d b, nhng t hn.
hiu ro vn nay, chung ra cn bit qua b may thai nc tiu cua c
th gm: thn, bang quang (bong ai), ng dn nc tiu ni thn vi bong ai
(niu quan), ng dn nc tiu t bong ai ra ngoai (niu ao).
phu n, niu ao rt d b vim nhim v phn nay thng b ung
cham, ma sat trong qua trnh quan h tnh duc, khin cho cac vi khun d xm
nhp vao. S vim nhim ng ai co th dn ti s vim nhim cua thn. Bi
vy, sau khi quan h tnh duc, nn i tiu ngay du cha cam thy cn. Vic i
tiu nh vy ct tng cac vi khun ra, nu chung co.mt tai ca ng ai. Cac
phu n ang mang thai thng ng ai b thai va da con ep, cac ngi co ng
ai khng thng sut (d hnh), thng d b vim b may tiu tin hn ngi
khac.
Cac triu chng cua bnh vim ng tiu tin gm:
- Lun bun i tiu.
- i tiu nhiu va lt nht (ai lun va t mt).
- But, rat ng tiu tin.
- Nc tiu co mau.
- Sau khi ai ri vn cam thy bong ai con y, hoc tc
- au bung di (bong ai) hay hai bn bung (thn).
- Cam thy n lanh, st, bun nn, oi ma (triu chng cua vim thn).
Nu co cac triu chng trn, cn phai i ti bac s ngay. Cang lu, bnh
cang nng. Bac s se ly mu nc tiu a i xet nghim bit ro tnh trang
cua bnh.
Sau o, ban phai ung u liu thuc khang sinh do bac s hng dn va
ch nh. Nh phai ung u liu thuc, du trong khi ung, khng con cac triu
chng trn na.
Sau y la nhng bin phap phong bnh:

- Nu ban la phu n, cn lau sach va kh bn ngoai l tiu va b phn

sinh duc sau khi tiu va sau khi tm.
- Ung nhiu nc. i tiu nhiu tt v mi ln i nh vy la mt dp
thng ra ng tiu, tng cac vi khun (nu co) ra ngoai.
- Khng nn nhn tiu. Nu cam thy mun i la i.
- Sau quan h tnh duc, phai i tiu ngay, du cha cam thy cn.
- Nn mc lot bng vai bng cho thoang, tranh nong, m la nhng iu
kin thch hp cho cac vi khun phat trin:
- Phu n khi ang co bnh, tranh ra b phn sinh duc bng cac dung cu
thut, bm ( tranh ly vao m ao va da con).

27. Tranh cc v lanh

Mi nm co ti 10.000 ngi My b cc.
Nhn b ngoai, cc ging nh nhng nt da b gip v bong. Tht ra th
m da nhng ch o b lanh cong va co th a b huy hoai. Nhng ch da d
b cc la ngon tay, ngon chn, dai tai, cm va u mui.
Thoat u, ngi ta cam thy au nhng ch b cc, ri nhng ch o
phng, gip ln va mt ca cam giac.
Tuy thi tit, cn lanh ti t t hay t xut ma ngi ta cam thy hay
khng cam thy mnh a b cc. Tht la sai lm nu mun cha cc ly
tuyt xoa ln ch au hay ngm tay vao nc lanh. Cn phai:
- Ngm hay phun nc nong t 38oC - 40oC, va dung dch cht khang
sinh vao ch b cc va ngng, khi thy cam giac lai - chng 45 phut.
- Ti phong cp cu v cc co th lam ban b nhim trung un van.
phong cc, nn:
- Mc nhiu lp qun, ao, tt. Nhiu ao mong hn mt cai ao day v lp
khng kh gia cac lp ao mong gi nhit va si m thn th rt tt.
- Tranh ung ru va hut thuc. Ru lam mau b mt nhit nhanh va
thuc la co tac dung lam mau lu thng chm, nht la ti cac im tn cung
nh ngon chn, ngon tay.
- Khi nhit ngoai tri thp qua, cung nh khi gio manh nn trong
nha.

28. Bnh nga trong mua ng

Mua ng, ngi ta hay b nga. Nguyn nhn la da kh n mc co ch
b nt ne va sng phng.
Cha bnh nga mua ng la lam th nao cho da gi c m, khng
mt nc trong khi khng kh ngoai kh. Bi vy, khng nn tm nhiu ln
trong ngay v nc va xa phong lam tan cht nhn bao v da. ngi cao tui,
lng cht nhn nay co xu hng giam.
- Dung loai xa phong nhe, c bit.
- Tm xong nn dung khn thm nc trn mnh, hn la lau kh.
- Tranh ngm tay vao nc nong va nhng cht ty ra. Nu cn thit,
nn dung gng tay bao v.
- Tranh ngi gn lo si qua.
Dung may phun, gi m cho phong .

29. Tranh rm sy
Rm sy la bnh ngoai da mua he, nht la tai cac nc vung nhit i.
Nhiu mun gip nho, ni ln trn mt da b mn o tay, c, nach, lng...
nhng khng bao gi xut hin mt. Thi tit nong, m, loai da nhay cam,
ngi beo d m la nhng iu kin tt rm moc.
phong, tranh rm sy, nn:
- Mc nhe, mong, thoang.
- Rc nhe phn rm vao cac ni b rm.
- Tm nc mat.
- Tranh nhng ch nong, m, khng thoang va nu co iu kin, s dung
may lanh.
Nu c ni mat, rm se t ln trong vong 1-2 ngay.

30. Nga v nha cy

Mt cuc dao chi trong rng cy, trn bai co, nhn vom la va nghe chim
hot bao gi cung co nhiu iu thu v va m mng. Tuy vy, cung nn cn thn
v s m mng se chong tiu tan nu ban bng b nga cung ca ngi ln.
Nguyn nhn do mt s cy co nha gy nga ti lam ban gip ca da.

Trong trng hp nh vy, nn:

- Giu va git qun ao, tt v. Nhng khng git c nn di quat
hay ch thoang 3 tun l.
- Tm bng xa phong. Dung bng tm cn, ru, thm nhe ln ch nga.
Lat sau, ra bng nc.
Thng, nha cy gy nga, rat ti 2-3 ngay. Nu b rat nhiu, ra va
p bng dung dch calamin vao ch da b nga rat.
- Co th dung thm thuc ung loai antihistamin nh diphenhydramin,
con co tn la Benadryl.
- Nu da tip tuc b gip va lan rng, co th ra nhe bng dung dch soda.
Ra nh vy, nhng nt gip co th b v nhng se ngng lan rng.
- Nu nhng vt gip vn ly lan, nht la vung ming, mt va c quan
sinh duc, cn phai ti bac s c ch dn iu tr va ung thuc. Thuc c
ch nh se la loai steroid ung va p ln ch nga.

31. Cha tr chng phat ban

Sau mt ba n ngon co cac thc phm c bit nh cua, tm, so... ban co
th b mn nga khp ngi. Nhng nt phng nh mui t, nhng tng
am, mau o xut hin t mt, thn mnh ti tay, chn, ui, gy nga ngay
kho chu: o la chng phat ban. Ban co th ln trong vong 24 gi nhng sau o
lai b lai.
Nguyn nhn chng phat ban co th do:
- C th k vi ca loai thuc nh aspirin, sunfa, penicillin.
- Thi tit lanh.
- S mt moi, cng thng thn kinh (stress).
- Mt s thc phm nh chocolate, hanh nhn, ca chua...
- B nhim c
- Phan ng vi cac cht nh: phn hoa, mc, mui hoa cht
- B cn trung chch (t)
- B xy sat da
- Vim c.

Nhiu khi chung ta khng xac nh c nguyn nhn s phat ban. Tuy
vy,vic iu tr hoc phong chng s phat ban tai phat la cn thit v ban
cung co th lam cht ngi trong trng hp lam sng li va c hong, khin
bnh nhn khng th c, hoc ban anh hng ti tim, phi va b phn tiu
hoa.
Khi b ban, cn theo s ch dn sau:
- Khng tm nc nong. Co th tm nc m. Nhit cao lam ban nng
thm.
- p khn tm nc lanh ln ch ban moc.
- Mc qun ao rng, thoang.
- Ngh ngi, c th gian c th va tinh thn.
- ngh vi bac s cho ung antihistamin (Nn nh thuc nay gy bun
ngu, khng tnh tao). Bi vy, sau khi ung thuc khng c lai xe hoc tham
gia cng vic g oi hoi s tnh tao, x tr nhanh, nhay ben.
Khng dung aspirin lam ban tng thm.

32. Tr mun coc va hat cm

Hat cm, mun coc co th lam xu tay, chn, nhng v hai. Chung co th
ly t ngi nay qua ngi khac. Ngi ta phn bit:
- Hat cm nng, hnh tron thng tay, mau en nhe. i khi moc thanh
cum, nhiu hat nho chung quanh mt hat ln.
- Hat cm su, phn di moc r vao da tht, thng thy gan ban chn,
thng gy au nhc khi ta ng hay i. Do vy, cn phai tr bo hoc lot mt
lp m giam s co sat hay ep vao chung.
Hat cm su cung d ly. Bi vy, phai tranh s mo trc tip vao chn
ngi co hat cm. Nhng ch tm chung cung la ch d ly lan. Khi tm,
khng nn i chn t va lau kh chn ngay sau khi tm.
Mt s hat cm se t bin mt. Mt s co th tr bng a-xt salicylic hay axt lactic. Khi s dung cac a-xt nay, nn cn thn khng a-xt dnh vao
nhng ch da khng b mun, v a-xt co th huy hoai da.
Bac s cha tr mun coc hay hat cm thng ch nh cac bin phap:
- Dung dung dch nitrogen.
- Lam tiu phu thut i vi cac hat cm su (mun )

- Dung tia laser

- Khng nn t bng in v se co seo.

33. 9 bin phap phong d ng (ECZEMA)

D ng eczema thng xut hin dang nhng vt phng nho, co th co
vy cng gy nga, rat, ca tre em ln ngi ln. Eczema co th do di truyn.
Nhng ngi b hen thng kem theo bnh eczema.
Nhng trng hp sau, co th lam bnh nng thm:
- Mc len, lng.
- Ngi m hi.
- Thn kinh cng thng (Stress)
-

ni nong va m

- n trng, hai san (cua, ca, c...), sa va thc phm t lua m.

- Tip xuc vi hoa cht: cac cht ty ra, du thm, kem bi da, cac dc
phm...
Eczema kho tr. Nhiu khi no eo ng ngi bnh sut i hoc giam
dn luc tui cao, ri khoi hn. Tuy vy, chung ta co th x tr lam bnh
thuyn giam nh sau:
- t tm, tranh tm lu. Nn tm bng voi hoa sen. Nu tm bn tm, nn
pha thm du tm vao nc.
- Tm nc m.
- Khng tm xa phong hoc dung xa phong loai nhe, c bit.
- Tranh mc len, chn len
- Sau khi tm tranh xoa da bng nhng dung dch nhn, co mui.
- Khng mc nhiu qun ao c th c mat va thoang.
- Tranh cac thc phm, thuc ung, du thm a gy cho mnh d ng.
- Ht sc tranh gai, gai se lam da b xc, tao iu kin cho da b vim
nhim.

34. Bnh thuy u

Bnh thuy u hay gp tre em nhng i khi cung gp ca ngi ln.
Bnh ly i vi tre em, nhng khng ly vi ngi ln. Virus bnh ch tn

cng ngi ln trn 50 tui, trong trng hp h min dch cua nhng ngi
nay c bit yu va co kha nng b ung th.
Nhng triu chng bnh nh sau:
- Trc khi moc thuy u, cam thy da b nga
- Nhng nt phng o xut hin ri xep xung, phn ln lng, hai bn
mt, i khi ca vung mt.
- i khi kem theo st va cam thy ngi mt moi.
Sau 3 tun, cac nt mun co th ln ht, nhng vn con cam thy da au
t 1-6 thang.
Khi cac mun a kh hay v, cn chu y:
- nguyn khng cn bng bo cac nt mun. Khng mc bo ngi
- Ra nhe cac nt mun nhng khng c gai.
- p khn tm nc lanh, dung dch calamine hay nc soda.
c bit, nu co mun vung mt, cn hoi bac s dung thm thuc ung
va thuc p loai steroid. Nht la trng hp mun b vim nhim.

35. Tranh cn trung chch

Nhng cuc cm trai di gc cy, nm dai trn bai bin trong nhng
ngay he tht la thu v. Nhng lam th nao khoi b cn trung chch.
- Goi kn cac thc phm va ung, nht la cac ngot.
- Tranh dung cac loai du, kem bi da co mui.
- Khng mc qun ao mau sc s ging hnh hoa. Nn chon mau trng
hay mt mau.
- Mc qun ao dai, che chn tay va khng i t.
Nu b chch, cn:
- Nhe nhang gp ngoi cn trung ra, cang sm cang tt.
- Chu y khng gai hoc ly ngoi bng tay khng v ngoi co cht c. Lam
nh vy co th lam vt chch au thm hoc b thm vt chch (v ngoi m vao
tay. Nu cn trung la ong th sau khi chch no ngoi lai. Cac loai cn trung
khac khng nh vy).

- Ra ch b chch bng xa phong va nc.

- Dung nc a ap ln ch chch giam au ri bi loai pom-mat co
antihistamin ln.
- Ung thuc aspirin hoc acetaminophen va antihistamin.
- Nu b chch vao ming hoc vao li phai ti phong cp cu ngay v co
th anh hng ti s h hp.
Phn ln ch chch gy nga hoc au, rat, nhng tuy thuc vao im b
chch, ma phan ng c th co th trm trong hn, t mc b sng phng ti
tnh trang kho th hay tng nhp p cua tim, b ngt hoc co th cht.
Bi vy, nn cn c vao tnh hnh ma a cp cu. Nhng cuc i chi
xa co t chc, thng phai mang theo tui thuc cp cu, gm thuc lam giam
bt phan ng cua c th, thuc khang sinh, thuc tr tim. Nhng ngi tng b
phan ng bi cac vt chch phai co bin phap t lo cho ban thn.

36. Mong tay co th noi g v sc khoe?

Ban a ngm nhn ngon tay mnh ca ngan ln ri, nhng co bao gi ban
ngh rng cac mong tay co th phan anh rt ung tnh trang sc khoe cua
mnh hay khng?
Gc mong tay co vt trng hnh tha th hin c th thiu cht st. Mong
tay mong, d gay, cho bit tuyn giap mt tuyn ni tit hong - kem hoat
ng.
gi cac mong tay lanh ln, co th phan anh cho mnh bit sc khoe cua
chnh mnh, nn:
- n nhiu trai cy va rau ti, cac loai hat, tht ti va cac thc phm t
cht beo.
- Mang gng bao v khi phai tip xuc bng tay vi cac hoa cht va cac
cht ty ra.
- anh mong tay sach sau mi ln lao ng.
- Ct xen biu b 2 goc ngon tranh b xc phn nay.
- Khng dung mong tay gach, ny vt g.
- Khng ct va giua mong tay sat qua.
Trang thai mong tay Nguyn nhn (chng to) - Gion d gay - Thng b
ngm lu trong nc nong, sc khoe kem, thiu vitamin A, C, B6, calci, st,
tuyn giap hoat ng kem. - Cac mong khng u - Tim, phi yu, triu chng

ung th, yu bm sinh. - B mt khng nhn - eczema, b chn thng, bnh

vy nn. - Nhp nh - Thp khp, thn yu, cao tui, kh thung. - Mong nt D ng vi cht t mong tay, thiu cht st, thiu hng huyt cu, co thai, bnh
vy nn. - Nt u mong - Ngm nc lu, hin tng thay mong. - Co vt
trng hnh tha - Tuyn ni tit hoat ng yu (tuyn giap) thiu cht st va
hng cu.
Trang thai mong tay

Nguyn nhn (chng to)

- Gion d gay

- Thng b ngm lu trong nc nong, sc khoe

kem, thiu vitamin A, C, B6, calci, st, tuyn giap
hoat ng kem.

- Cac mong khng u

- Tim, phi yu, triu chng ung th, yu bm sinh.

- B mt khng nhn

- Eczema, b chn thng, bnh vy nn.

- Nhp nh

- Thp khp, thn yu, cao tui, kh thung.

- Mong nt

- D ng vi cht t mong tay, thiu cht st, thiu

hng huyt cu, co thai, bnh vy nn.

- Nt u mong

- Ngm nc lu, hin tng thay mong.

- Co vt trng hnh
tha

- Tuyn ni tit hoat ng yu (tuyn giap) thiu

cht st va hng cu.

37. Lam th nao khoi mt?

Du khoa hoc va ky thut a giup cho chung ta hoan thanh nhiu cng vic
hang ngay mt cach nhe nhang hn, nhng nhiu ngi vn ti bac s ku
ca:TI B MT..
Mi ngi chung ta nn t bit tai sao mnh mt va hin tng mt cua
mnh thuc loai nao? Ngi ta phn bit 2 loai mt: Mt th xac va Mt tinh
thn
Ngi lao ng nhiu thng thy mt vao bui chiu va co th phuc hi
c sc khoe sau mt gic ngu qua m: o la loai Mt th xac.
Ngi Mt tinh thn thng mt t bui sang va hn v bui chiu.
Nguyn nhn s Mt th xac thng do:
- n t, ngu khng y gic.
- Lng cac cht co kim loai trong mau, khng ung ty l quy nh nh ty
l v cac hp cht co Na va K.

- Lam vic mi trng nong va m.

- Thiu mau.
- B cum keo dai hoc cam lanh.
- B nhim bnh do virus
- Mt s tuyn ni tit nh tuyn giap hoat ng yu.
Nguyn nhn s Mt tinh thn, co th do:
- Phai cang ang qua nhiu cng vic, nn lo lng.
- Phai lam cac cng vic nham chan, khng hp kha nng.
- Co s thay i t xut trong i sng (ly d, v hu...).
- Mt tinh thn, chan nan.
Cac bin phap sau, co th lam ta mt:
- Chu y tao cho mnh mt ch n ung tt: thc phm nhiu cht st,
co trong tht va cac loai hat, loai cu, rau va trai cy ti.
- Chu y hoat ng thn th, tp th duc, i b ra ngoai tri, th su.
- Tao cho mnh ni lam vic thoang mat: m ca s, ung nhiu nc.
- iu hoa cng vic nh th nao co thi gian ngh va th gian. Mt,
hai bui ti ngu y gic se khin sc khoe phuc hi nhanh. Trong nhng ngay
lam vic, thu xp sao co mt thi gian ngn th gian bp tht, th su va
ngng moi s suy ngh (th gian thn kinh) cung rt tt
- Thay i l li lam vic khoi b nham chan t cach ngi, cach sp xp
va thc hanh cng vic, thi gian lam vic va ngh ngi... ct tao ra cho
mnh cai g o mi la.
Nu hin tng Mt keo dai qua 2 tun, nn i ti bac s.

38. Tr bnh thiu mau

Nu khi soi gng, ban thy mt mnh tai, co ve mt moi l , th rt co
th, ban ang b thiu mau. Noi chnh xac hn la ban thiu hng huyt cu
trong thanh phn cua mau. Hng huyt cu rt cn thit cho c th v chung co
nhim vu nhn xy phi ri mang i phn phi cho moi ni trong c th.
Mt hin tng chnh cua bnh thiu mau la thiu cht st trong thanh
phn mau. My, 20% phu n tui co th sinh e b mc bnh thiu mau

trong khi ch co 2% an ng mc bnh nay. Ly do la ho mt nhiu mau trong

cac ky kinh nguyt. n t cht st hoc c th t kha nng hp thu cht st
cung la nhng vn dn ti bnh nay.
Mi ngay c th chung ta phai c hp thu t 7-20mg st co bu khi
sinh e cho con bu, bnh gan, rut, ung th, u la nhng nguyn nhn bnh.
Khi c th mt kha nng hp thu vitamin B12, ngi ta bao ngi o b
bnh thiu mau man tnh.
Cha bnh thiu mau, phai tm nguyn nhn. Nu ch la do ch n
khng y u th tht la may v d cha tr. Bac s se ch dn cho ban nh sau:
- n thc phm co nhiu cht st: rau xanh, tht o, gan bo, ga, vt, chim,
ca, so huyt, mm lua m.
- Kch thch kha nng hp thu cht st bng cach n nhiu trai cy giau
vitamin C nh chanh, ca chua (t-mat), cu cai o. Tht o co nhiu cht st va
kch thch c th hp thu cht st.
- Tranh ung nhiu nc tra, v trong tra co cht ta-nin lam kha nng hp
thu cht st cua c th b chm lai.
- Ung thm thuc co cht st. Nn ung sau ba n hoc trc khi n.
Khng nn ung khi oi, cht st se lam da day (bao t) b cn cao, kho chu.

39. phong va cha ngi b ngt xu

Trc khi b ngt xu, ta thng thy chung quanh ti sm lai va moi vt
quay cung. Mt hoa ln nh nhn thy bao nhiu ngi sao lm m, mt tai
i, ngi m hi lanh. Th ri ta nga xung.
Tinh trang ngt xu co th lu vai giy cho ti na gi. Nguyn nhn v
lng mau lu thng ln nao b giam t ngt do: xuc ng, qua mt, thay i
t th bt cht, nh ang ngi bt cht ng nhanh ln, nng ng trong
mau thp, nhp p cua tim tht thng, ln cn au tim, qua tc gin...
y la nhng vic ta phai lam khi cp cu mt ngi b ngt.
- khng cho nan nhn b nga.
- t nan nhn nm dai trn ging, t sao cho u thp hn tim, hai
chn gac ln cao. Muc ch mau d lu thng ln nao.
Nu nan nhn c nm sm nh vy ho se vn y thc c s vic
chung quanh khng b mt cam giac hoan toan.
- Quay u nan nhn sang mt bn li khng b tut vao c

- Ni long qun ao.

- p khn lanh hay t ln mt va gay.
- Gi cho ngi nan nhn c m, nht la nu ang vao mua lanh.
Nhng iu khng c lam:
- Khng c tat hoc lay nan nhn, nht la khi va mi ngt.
- Khng c cho nan nhn ung g, k ca ung nc.
- Ch nan nhn ng dy khi ho cam thy chc chn a hi sc. Phai
chu y theo doi mt vai phut sau o, phong ho b ngt lai.
Nu ban a tng b ngt, hay th ngm lai xem nguyn nhn v u.
Ngt khng phai la mt bnh. Nhiu ngi co th b ngt cung thi gian tai
mt ni ng uc, nong khi qua mt, luc bung oi hoc gp mt vic g gy ut
c.
Nu ban va ng ln bng eam thy chong mt: o la ban ang b giam
huyt ap. Tnh trang nay xay ra khi ban thay i t th t ngt nh: ang
ngi vi ng dy. a bit mnh thng b nh th, mi ln ang nm cn ngi
dy hay ang ngi mun ng ln, hay lam tht chm chap, t t. Khng ng
lu qua mt ch.
Cac dc phm (thuc ung) cung co kha nng lam cho ban b giam huyt
ap ma khng hay bit. Nu thy co triu chng chong mt sau khi dung thuc,
nn hoi bac s i loai thuc khac.
Nhng ngi hay ngt, cn mc qun ao rng khng anh hng ti s
lu thng cua mau ti tn cac mach mau nho tai nhng im tn cung cua h
tun hoan.

40. Tr chng au lng

Phn ln cac trng hp au lng la do cac bp tht lng di b moi
mt. Cach cha tr n gian la:
- Nm ngh trn ging. T th nm nga lam lng b ep xung. Mi ln
ta ng y, lng nh c xoa bop: cam giac nhc moi se dn. Nhng, nm
2-3 ngay la u.
Nm lu hn se lam cac bp tht yu i. Trong thi gian nm nghi hay
dng bnh:
- Ch ngi hay ng day luc tht cn thit. Khi nm, thnh thoang nn
nghing ngi sang trai, sang phai; co dui chn, chng tay vao ging
nng ngi ln ri lai nm xung.

 tac dung vao lng di, vt m xung di u gi hoc nm

nghing va co hai chn lai.
Thuc: cac loai thuc u ch lam au nht thi (mt thi gian khng
cha c ht mai mai.
- Aspirin la mt thuc thng dung lam giam au noi chung, va au lng
noi ring.
- Bac s con co th cho chung ta dung mt s thuc lam giam s co tht
cua cac c bp. Nhng thuc nay cn ung theo s hng dn cua bac s, k ca
cac thuc an thn co codein.
Phng phap chm lanh:
- Nu lng au v va cham, co nhng mach mau va c bp b rach, co th
chm lanh: boc nc a vao mt cai khn ri nm e lng ln trong 20 phut.
Lam 2, 3 ln mi ngay lin tuc trong 3 ngay.
Phng phap chm nong:
- au lng v c rach khng nn chm nong v nh vy se lam chay mau
thm. Nu ch co ch sng phng nhe, th chm nong co th lam xep ch b
xng.
- Co th chm nong 4 ngay sau khi chm lanh. Ngoai ra con cac phng
phap chay in, chm bng chai hay tui nc nong, p khn thm nc
nong, chiu en, ngm nc nong hay tm voi hoa sen. Thng thi gian ap
dung la 20 phut mi ln, 3 ln mi ngay.
Xoa bop: la mt phng phap tt tr au lng, co tac dung lam cho mau
lu thng ti nhng mach mau nho va lam th dn cac c bp.
Dung ao nt: i vi ngi khoe, lng to, ngi ta con dung ao nt mc bo
vao phn lng di c nh phn nao xng sng va cac c bp y,
chung c ngh ngi.
Bng cac phng phap trn, khi cam giac au lng a nn chuyn qua
luyn tp th duc nhe nhang vi cac ng tac tac dung ti phn c bung va
lng di. Thi gian nay nn tranh ngi lu. Khi ngu, ch nm nga hay nm
nghing. Khng bao gi nm sp.
Sau 7 ngay, nu lng vn khng au, cam giac au lai chuyn ch sang
im khac nh: au hai bn lng di, xung mng, xung dui, kho a chn
ln cao, i cung thy au v.v... nn lai kham bac s c chn oan thm v
cac bnh:
- Thn
- Ct sng va gai ct sng
- Thn kinh toa v.v...

41. K bnh th nao?

ng A b su rng, ba B b gay chn, anh C co mun nhc nhi bp ui.
Ca 3 ngi, noi chung, u b au, nhng mi ngi au mt cach khac nhau.
Bi vy, khi chung ta k bnh, ngi thy thuc cha tr cho chung ta bao gi
cung mun bit ro, chung ta au nh th nao chn oan cho ung bnh.
Sau y la mt s cu hoi bac s co th t ra, hoc nu bit trc, chung
ta co th da vao o chun b k bnh vi bac s:
- Ban b au t bao gi?
- Luc nao trong ngay ban b au, thnh thoang au hay au lin tuc?
- T nhin ban thy au hay mi khi lam g o mi b au?
- au mt ch hay cam giac au di chuyn ni nay qua ni khac?
- Mi ln au bao nhiu lu?
- Ung aspirin co thy giam au khng?
- Ban a lam th nao au? Co khng?
Mi ln au co cac triu chng g kem theo khng (th du: nn, mt).
Co th chia ra lam nhiu loai au va au vi mc khac nhau. Khi k
bnh nn noi ro giup bac s cha tr, nh c bnh nng hay nhe, thuc b
phn nao trong c th. Ban co th chon mt trong s nhng cu di y m
ta cai au:
1.V au nhe

2. V au va

3. V au nng

- Cam thy kho ch u

- au nhn mt

- au nh ct tht

- au nh b kim chm

- au tng hi

- au nh co vt xuyn
qua

- au tc

- au nh b anh

- au m

- au nhoi

- au nh co vt quy
bn trong

- au rat

- au tht bung

- au ln ln

- au nh b cu

- au nh b cao

- au nh ngat th

- au nhc.

- au khng lam g
c.

- au nh nt da tht
- au chay nc mt

42. Hai mi cu hoi v au lng

au lng co nhiu nguyn nhn. Bac s cn hoi han nhng cu hoi sau
chn oan bnh. Ban cung co th gi cho bac s nhng cu tra li thay cho vic
ti kham bnh, nu ban khng co iu kin.
1 Trc y ban a b au lng bao gi cha?
2. Ban au ch nao la chnh? (lng trn, ngang lng, hai bn, di)
3. au vao luc nao, au th nao, trc khi au co triu chng g khng?
4. Cn au thy tc th hay ti t t?
5. Ban co bun nn, oi trong khi au khng?
6. Cn au co lam ban khng ngu c khong? Co bao gi ban b thc tnh
v cn au ti trong luc ngu khng?
7. Phai chng y la ln au u tin?
8. Cn au lin tuc?
9. Cn au co luc nao gian oan khng?
10. au nhc, m , mi luc lai au thm, au nng hay su?
11. Ban co th d oan v sao mnh au khng? Hay chon cac nguyn
nhn sau:
- V thi tit thay i
- V vac nng
- V t th luc ng, ngi, cui, nm...
- V thn kinh cng thng
- V thy kinh nguyt
- V bnh
- V mang thai.
- V lam vic qua sc
- Cac ly do khac...
12. Ban thng au vao luc nao:

- Khi lam vic

- Khi nhc mt vt g ln
- Khi nm
- Khi cui xung
- Khi thn kinh cng thng
- Khi mt
- Khi ngi khu, an
- Khi ngi
- Khi ng
- Khi lai xe
- Khi vac nng
- Luc sang
- Luc tra
- Luc chiu, ti
- Nhng trng hp khac...
13. au mt ch hay lan i nhiu ch?
14. Co bao gi ban b chut rut cha?
15. Ban thng nm m hay trn ging cng?
16. Co ln nao ban b xuc ng hay b thn kinh cng thng qua hay
cha?
17. Trn ngi co ch nao b ty o, au, hay gip phng?
18. Ban thng au hang ngay nh th nao?
19. Ban thy lam th nao th au:
- Chm nong
- Chm lanh
- Tp th duc, vn ng ngi

- Nm ngh
- Tm nc nong
- Xoa bop, th gian
- Mang nt
- i b.
20. Ban mun gop y hay ngh g vi bac s khng?

43. Nhng iu cn nh khi mang, vac

Ban va nhc mt vt ln. Bng thy nhoi mt cai. Th la cn au xut
hin. Nu ban a tng au lng, phai bit phong.
Mun tranh cac hin tng nh trn, khi nhc mt vt g, ban phai nh:
- Khng nhc vt nng qua.
- Khng cui thp qua tht lng nht mt vt g o.
- Khng nhc vt nng khi cong lng. Khi vac cung vy.
- Khng nhc vt khi t th xon xng sng. Mun nhc vt o ln,
ban hay quay toan ngi, t u ti chn, mt nhn v pha vt nng.
- Khng c nhc mt vt trn cao qua u mnh.
- Khng nhc nhanh, khng git manh vt ln.
- Khi nhc hai tay, nn phn phi cac vt cho 2 bn u nng nh nhau.
- Khng mt tay b con, mt tay nhc vt ln cao. Hay t con xung,
ri dung 2 tay nhc vt.
- Cn phai ht sc chu y khi nhc vt nng ma lai i giy cao got. Tt
nht la ci giy ra.
- Khi nhc vt, nn ng dang chn cho vng.
- Khng nhc vt nng, nu ban co bnh au lng hay a tng b au
lng.
Khi nhc vt, nn nh:
- i giy chc chn, khng i giy cao got.

- ng t th vng chai, ngay gn vt, ri mi nhc ln

- Chung u gi xung ri nhc vt ln
- Chu y s dung bp tht bung va mng khi nhc
- Chu y phi hp bp tht ui va chn vt
- Nhc vt ln, sat vi thn ngi
- Chung u gi, trc khi nhc
- Nhc t t, nu cn nh ngi giup
- Khi phai di chuyn vt, hay ngh xem co phng phap g ngoai vic phai
mang vac hay khng?

44. im au cua u thu khi chi qun vt

Nhng ngi chi qun vt - nht la nhng ngi mi chi - thng hay
b au khuyu tay va cng tay. Co nhiu nguyn nhn nh sau:
- Dung vt nng qua
- Dy cng mt vt hep qua
- Banh cu, bep
- Tay vt khng cn i vi mt vt
Khi anh banh, cha bit s dung sc manh phi hp cua canh tay vi
toan thn, nn canh tay phai lam vic qua sc
giam au, nn:
- Chm nc a vao ch au c va khuyu tay trong 2-3 ngay.
- Ung aspirin.
Nu b au lin trong 3 tun, khng , nn i bac s c chiu Xquang hoc ung thm thuc, hoc chch thuc co steroid:
- Phai i tht ht au ri mi c chi lai.
- Mang nt bao v c tay.
- Luyn tp tay va c tay bng cach nhc t t vt nhe lam cng c tay

- Up c tay va ban tay xung mt ban ri nhc ban tay ln trong khi c
tay vn sat mt ban. up ban tay xung ri lai nhc ln t 10-40 ln trong mi
ln tp.

45. Tr chng gian tnh mach

Nhng tnh mach chn hay b ni ln, cng phng nhn ro di lp da
k ca khp sau u gi lam ngi bnh co cam giac i lai nng n hn.
phong bnh nay:
- Khi ngi, khng nn bt cheo chn.
- Tranh ng lu mt ch. Nu cng vic buc phai ng, nn dn sc
nng sang mt chn va i chn lun lun.
- Khng mc qun ao cht, bo c tay, c chn, khuyu tay, khuyu chn,
ui, hng.
- n nhiu trai cy va thc phm d tiu, s tao bon d lam cac mach
mau b gian.
Lun chu y vic vn ng chn moi t th. Th du: khi ngi co th quay
ban chn, nhc ban chn, cng chn, a ra pha trc, pha sau, dui ban chn
thng ngon ung san, gac chn ln 1 gh pha trc v.v..
Chng gian tnh mach khng co g nguy him. Nu thy au mt tnh
mach nao th mi cn hoi bac s.

46. tranh co mui hi chn

Mui hi chn tht kho chu va le d nhin la kho... ngi! No dai dng, anh
hng ti lp da cac ke ngon chn, nht la gia ngon 3 va ngon 4. Ban cung
nn bit rng, no ly y.
Nhng ngi hay b ly la nhng ngi thng i chn t, tai nhng
phong tm cng cng, h bi, ni tp th duc a cho bui, mc, nm t
nhng ban chn co mui khac bam vao chn mnh. Noi chung, nhng ngi
chm ti cac cu lac b th duc d b, nn My, ngi ta goi chng nay la "mui
chn lc s".
Nu chn ban co mui th nn:
- Ra chn t nht la 2 ln mi ngay, ra ky cac ke chn ri lau kh.
- i giy co l thoang hoc dep hn la giy b hi.
- Nu co iu kin, nn thay i giy mi ngay.

Chu y: Ngi co bnh tiu ng cang cn gi gn cn thn cho chn

khng co mui tranh b vim nhim v vi khun. Ngi co bnh tiu ng
cn gi chn va mong chn tht ky.

47. Sng va chai chn

Sng va chai chn cu tao ging nhau, ch khac nhau v tr. Sng la lp
da cng thng co nhng u xng, trn ngon chn, mt ca chn con chai
di ban chn, thng di ngon chn cai, phn tht tip giap vi c ngon
cai, got chn. Nguyn nhn do ban chn co ch g gh, khi ta i giy cht, da
ch chn b co sat hang ngay b cng lai va day ln. Khng c dung li dao
cao ru (li lam) hoc cac vt g sc ct mong sng va chai.
Cung khng nn dung bt ky hoa cht manh nao lam vic nay v nh
vy, co th lam chn b vim, nhim.
Nn:
- i giy va khp vi chn. Khng lam cac ngon chn bo.
- Ngm chn nc nong cac ch sng va chai mm
- Dung vt m - co ban ngoai cac ca hang - m vao ch sng va chai
- Nu nhng s sng va chai b bong, p khn hay gac tm dung dch 510% a-xt salicylic va bng lai. Nu ch bong tip tuc b au, nn i kham bac
s. Nhiu khi phn sng va chai n su xung cac m tht nh co r, phai dung
ti thuc c tr cy c lp r ln.
- Nu lp chai day qua, co th ngm nc nong ri ly a nham khe mai
cho bt day. Khng c ct hay cy.
Nhng ngi co bnh tiu ng va bnh tim cn chu y gi gn chn va
mong chn. Ht sc phong chn khng b vim nhim. Nu co vn g,
phai nh bac s cha tr ngay v s vim nhim tay chn cua nhng ngi nay,
co anh hng nhiu ti bnh.

48. X tr vi mong moc vao trong

i khi, mong chn moc khng thng. Phn u, nht la hai bn canh
cong, khi moc m vao da tht gy sng ty, au va co trng hp lam nhim
trung, co mu. Nguyn nhn nh sau:
- u mong chn b va cham manh, thng xay ra khi chi th thao.
- i giy cht.
- Ct mong chn sat qua. Khi moc, hai goc chn m vao tht.

- Mong chn cong, bm sinh.

X tr tai nha theo cac bc sau:
- Ngm ra chn 3-4 ln trong ngay vao nc nong.
- Khe nng phn b cong ln bng cai dua mong.
- Tm mt ming bng nho vao dung dch thuc sat trung ri tm cach
m bng vao di ch mong chn cong, khoi cm vao tht.
- Lam lai 3 bc trn hang ngay ti khi mong moc dai vt ch au. Trong
nhng ngay nay, nn i giy bao v ch au.
Nu ch mong moc vao da b sng ty o, co mu nn ti bac s, quyt
nh nn ung thuc khang sinh hoc phai ct bo phn mong hai goc chn i.
phong, nht la i vi nhng ngi a tng b mong chn cong m
vao da tht - khi ct mong chn, bao gi cung phai ct ngay, hoc chu y khng
ct 2 u goc mong chn sat qua.
Chu y: nhng ngi co bnh tiu ng va bnh tim cang phai chu y cach
phong ban chn khng b nhim trung.

49. Chng lanh chn tay

Nhiu ngi phai i bt - tt (v) quanh nm, k ca luc nha vao mua he.
Chn tay ho luc nao cung lanh, khi th cac ngon co mau o va khi th tm ngt.
Nguyn nhn la a dung nhiu mt loai thuc nao o hoc mc bnh Raynaud,
mt th bnh co c im la mau kho lu thng ti nhng mach mau nho li ti
ban chn va ban tay. Bnh cng thng thn kinh cung gy ra hin tng
nay.
Cac triu chng gm:
- Ngon chn tay nht, trng hay tm. Chuyn sang mau o khi lanh.
- Co cam giac nh kin bo va t cong.
- Thy au khi chuyn mau t tm sang trng hay o sang trng.
giam bnh, nn:
- Ngng hut thuc v thuc lam mau lu thng chm.
- Tranh ung ca ph v cht cafein lam mach mau thu hep lai.
- Tranh khng cm vt lanh. Th du: khng cm tay trc tip vao nc a,
khi dung phai ly cp, cp a.

Thnh thoang tp vy manh tay xung t, hay quay 2 canh tay theo hnh
tron, ngc i ngc lai nh ngi tp bi sai. ng tac nay co muc ch dn
mau ra u ngon tay.
- Khi ng hay ngi, ng y u ngon tay, chn.
- Thc hin bai tp th gian cac c bp (xem bai 160 muc tr bnh Stress).

Chng 2
NHNG VN CHNH V PHONG BNH, PHAT HIN VA TR BNH

Chung ta nn lo ngh v u g nht? Cng vic - Chi tiu hay sc khoe?

Nu phai chon mt trong ba cu tra li trn, chc cac ban u chon cu
th 3. V mt ngi b bnh khng th duy tr vic lam nhng lai phai chi tiu
gp bi.
Vic phat hin bnh sm rt quan trong: tt kem va rut ngn c thi
gian cha bnh, co khi lai cu c ca sinh mang v c cha tr kp thi.
Chng nay co tac dung nh mt ban giup ban tm ra con ng cn
theo x tr vi nhng kho khn lin quan ti sc khoe.

50. Bnh Alzheimer cua tui gia

Ngi ta cha tm c ht nguyn nhn bnh, ch bit rng bnh thng
lam quen vi nhng ngi trn 80 tui. Rt t ngi di 65 tui mc bnh
nay. Co phai v mt loai virut nao o hay khng? o vn la mt cu hoi, trn
ng i tm thu pham lam suy yu - nhiu khi huy hoai - cac t bao nao phu
trach thu nhn, lu gi va x ly cac thng tin.
Triu chng bnh Alzheimer gm:
- Kha nng chu y b giam.
- Kha nng hoat ng cua rut va bong ai suy yu co khi, khng kim
ch c.
- Th lc sut kem.
- Mt phng hng
- Hay qun (thng la nhng s vic mi xay ra).
- Tr nn vung v.
- Noi khng ro rang, ranh mach.
- Hay bun ru, hn gin.
- D nhm ln.
- Hay bo sot cac cng vic hang ngay.

Cung co nhng bnh co nhng triu chng ging bnh Alzheimer nh: u
nao, tu mau nao, thiu nhiu vitamin B12, suy nhc tuyn giap. Nhng bnh
nay u co th cha tr c. V khng co thuc cha bnh Alzheiner, nn nu
gia nh co ngi bnh th nn lam mt s vic sau y giup ngi bnh
thc hin c nhng cng vic hang ngay:
Lam mt bang ghi ch to nhc nh nhng vic phai lam trong ngay.
- Dn do ky ngi bnh coi bang va lam tun t cac vic
- cac dung ch quy nh ngi bnh d nh ch va d ly.
- Dn do ky hoc ghi vao mt bang nhng iu cn nhc nh khi lam xong
vic g. Th du: bang "nh ong ca", "khoa nc" gn voi nc v. v...
- Lun chu y xem ba n cua ngi bnh co u cac cht b dng cn
thit khng.
- Tao iu kin ngi bnh cung i dao vi gia nh.
Tao khng kh ngi bnh thy mnh vn la mt thanh phn tch cc
trong gia nh.

51. Phn bit chng au ngc vi au tim

au ngc thng co triu chng nh:
- Tc ngc, co cam tng nh co vt nng e ln ngc
- Cam tng nh ngc b va cham manh
- Cam giac au lan truyn t ngc ti tay va gay
- Tay cam thy nng, run va t cong kho c ng (thng la tay phai)
- Ngi kho chu, mt nh b y bung.
Co ngi ln cn au tim sau khi b au ngc, nhng s tht hai chng
bnh nay khac nhau. Ch vi nhng ngi a b bnh tim th hin tng au
ngc mi la iu bao hiu cua cn au tim sp ti.
Tuy vy, ngi ta d ln ln hai bnh nay vi nhau v chung co mt s
nguyn nhn ging nhau nh:
- Cn au xut hin khi trong mach tim co vn cht beo lam tc mach
hoc lam mau lu thng chm ti tim
- Trong ca hai trng hp, ngi bnh u thy cn au lan t ngc ti
tay, vai va c (cam giac au cua ngi au tim thng lu ti 30 phut, trong
khi cn au cua ngi au ngc ch lu t vai giy ti vai phut).

- Ca hai trng hp u xay ra khi bnh nhn ang lam mt vic g nng
nhoc oi hoi nhiu sc lc.
- Thng xay ra vi an ng trn 50 tui va phu n sau khi man kinh.
Bac s thng hoi bnh nhn phn bit hai chng bnh va thng cn
c vao nhng nhn xet sau:
- Sau cn au tim, bnh nhn vn con cam giac au v cac c tim b tn
thng. Ngi au ngc thng khng thy th.
- Cac cn au u do tim b thiu mau nhng au ngc thng ch cn
ngh mt lat la thy sc khoe hi phuc ngay. Ngi au tim du c nm ngh
nhng vn thy mt, lu hi sc..
- Dung nitroglyxerin, ngi au ngc thy cng hiu ngay. Nhng i vi
ngi au tim, thuc nay khng co tac dung.
Tuy vy bac s vn phai tin hanh thm mt s xet nghim na mi kt
lun c cn au thuc loai v bnh nao (th du: in tm ).
Ngoai ra, nhng yu t sau y u co th dn n hin tng au ngc.
- Va qua mt ba n no qua, co nhiu cht kho tiu.
- Va b mt cu "sc" v mt tin bun hay vui, bt ng.
- B ap huyt cao.
- Ty l cholesterol trong mau cao qua mc bnh thng cho phep.
- Hut thuc.
- Gia nh co ngi au tim (au ngc di truyn).
Nu ban thng b au ngc, nn:
- Kham bac s c hng dn s dung nitroglyxerin hay cac loai thuc
co tac dung lam gian n cac ng mach vanh mau d lu thng ti tim.
Thuc nitroglyxerin co tac dung nh vy khi dung thuc t 1 ti 2 phut.
- Phai bo hut thuc v cht nicotine trong thuc la lam cac mach mau co
hep lai.
- Tranh n nhng thc phm kho tiu.
- Sau khi n, nn ngh ngi hoc lam nhng cng vic nhe.
- Han ch ra ngoai khi tri gio, lanh.

- Han ch n cht beo ha thp ty l cholesterol.

- Tranh moi hoan canh khin mnh phai gin d lo ngh, cam ng.

52. Bnh vim khp

Khi cac m sun cac khp xng b huy hoai b ly nhim hay nguyn
nhn nao o, ngi ta se cam thy au cac khp, mi khi c ng, y la
bnh vim khp. Nu b vim v ly nhim, cn phai ti bac s c iu tr
cang sm cang tt.
cac triu chng cua bnh vin khp gm:
- Cam thy chn tay, cng .
- Mt vai khp b sng ty.
- Khp b au, nhc bn trong.
- Mi ln c ng lai au.
- Khp b cng va o.
- St, sut cn, mt.
Co nhiu loai vim khp, nhng ang chu y 3 loai thng gp:
1. Vim khp cua ngi gia do cac sun b nen va ma sat qua nhiu nm
thang, b mon v tui cao. Thng cac cu gia cam thy au va cng tay chn
vao bui chiu.
2. Bnh thp khp co c im b sng ty ngon chn, ngon tay, c tay,
chn, khuyu, u gi gy cng khp vao bui sang, lu chng mt gi. Phu n
tui 30 - 40 hay b nhiu hn nam.
3. Bnh khp t sng thng gp nam t 15 ti 45 tui co c im la
au phn cui ct sng vi kem theo hin tng au lng.
Thng thng bac s thng x ly nh sau:
- Cho ung thuc giam au aspirin va thuc chng sng ty (khng dung
thuc loai co steroid).
- Nm ngh, ch chm nong hay chm lanh.
- Tp cac ng tac th duc phu hp vi loai bnh, co lin quan ti cac vung
au tng cng kha nng nhu ng cua khp.
Luyn tp th duc la bin phat tt nht trong moi bin phap co tac dung
lam chn, tay d dui ra, chu ng c sc nng, sc cng, tng cng sc co
cua c bp v.v...

Tuy vy, s luyn tp cn c bac s ch dn, v tp qua sc se gy au

thm.
Bi la mt hnh thc luyn tp rt tt v khi bi sc nng cua c th a
c nc nng, con chn, tay va moi khp xng trong c th u c vn
ng nhe nhang.
Noi chung,vic luyn tp tr bnh nn chu y.
- Chon bai tp thch hp vn ng c cac khp au.
- Tp chm, nhe ri tng cng t t.
- Nu co khp nao au v luyn tp th phai ngng tp ng tac gy au.
- Khng tp qua sc. Tp xong phai co thi gian ngh tng xng vi s
nhoc mt trong luyn tp.
- Tp trung s chu y vao cac ng tac co tac dung ti cac khp, nht la khi
vn ng trong nc.
- Luyn tp phai kin tr.

53. Hay phat hin sm bnh ung th

Ngi ta cho rng My, s ngi cht v bnh ung th ng th 2, sau
mt s ngi cht v bnh tim. Thng co ti 30% dn s My co kha nng mc
bnh, phn ln la cac trng hp ung th phi, rut, trc trang, vu, tuyt tin
lit bang quang va da con.
Rt may la con s ung th khng b ln hn: 70%. Tuy vy, mi ngi
phai chu y lam sao gi c mnh ng trong con s 70% o. Mun vy,
chung ta phai:
- Khng hut thuc.
- n nhe, d tiu.
- Ung t hoc khng ung ru.
- Gn gi mi trng sach. Tranh ht th khng kh nhim v hoa cht.
- Tranh phi nng nhiu.
Phai chu y nhn xet va phat hin nhng thay i hoc du hiu bt
thng trn c s cua mnh bao ngay cho bac s bit. S phat hin bnh sm
mang nhiu hy vong co th cu c mang sng cua ban thn mnh. Nhng
du hiu bt thng la:

- S hoat ng khng bnh thng cua bong ai, cua rut.

- Co hach hoc co cuc g o ngc hay mt ch nao khac.
- Chay mau bt thng du khng phai thi ky kinh nguyt, hoc kinh
nguyt keo dai (n) hu mn (nam, n).
- Khan ting hoc ho lu ngay khng khoi.
- au hong lu khng khoi.
- Co nhng thay i la mun cm, nt rui.
- Nut kho va n khng tiu, keo dai.

54. Bnh uc nhn mt: cha c!

Ngi bnh thy nh mnh ng trong mt lp my mu. Ngay gia ban
ngay, ma moi vt chung quanh u m m. Bui ti, cang t hn. i khi, nhn
mt vt hoa hai, anh sang lam nhc mt: o la tru chng cua bnh uc nhn
mt.
Trc kia, ngi ta c tng y la bnh cua ngi gia. Nhng khng
phai! Nguyn nhn bnh la do s tip xuc qua nhiu vi tia cc tm. Bi vy, i
nng i mu, non, eo knh bao v mt la phng phap tt va cn thit
khng mc bnh uc nhan mt sau nay.
Mt s triu chng khac cua bnh nay la:
- Khng nhn ro mau sc.
- Hay b choi mt, nht la vao bui ti.
Knh eo nhn gn (knh lao), khng con tac dung. S ln bnh nhn
cua can bnh nay thng ngoai tui 40 va phai qua phu thut cha tr.
97% cuc phu thut a thu c kt qua tt. Tuy vy, vic co cn phai phu
thut hay khng, nn cho bac s quyt nh.
Trc y, sau khi c phu thut, cac bnh nhn phai mang nhng
mt knh day iu chnh mt. By gi, cac bac s co th gn trc tip nhng
mt knh nho vao con ngi mt rt tin li cho ngi dung.
Sau khi phu thut mt, ngi bnh vn phai chu y tranh tia cc tm.
Mi khi ra nng, cn eo knh rm.

55. Hi chng suy lc man tnh

Vao quang hn mi nm trc y, t u thp nin 80, nhiu nha
nghin cu v y hoc My rt chu trong ti mt loai bnh lam suy giam sc khoe

cua phu n t 20 tui cho ti 40 tui. Nam cung b, nhng t hn. a s ho u

la tr thc, co ngh nghip chuyn mn n nh. Triu chng cua bnh nay la.
Ngi b mt, cam thy sc lc suy giam dn, keo theo t ra la 6 thang:
- au hong.
- Ni hach
- St nhe, nhc u, chong mt.
- Ngi u ru.
- au c bp.
- Sut cn.
- Suy giam tr nh.
Ngi bnh lun co cam tng nh mnh b say song hoc trn mt con
thuyn bng bnh song gio. Nhng triu chng o lam cho cac nha chuyn mn
ngh ti cac bnh nh AIDS, lao, tm thn v.v..., nhng cac xet nghim lai
khng tm thy vi trung hay vi rut gy bnh. Cho ti nay, nguyn nhn gy
bnh vn trong vong b mt. Cac bac s ch ng y c vi nhau v vic t
tn bnh la "Hi chng suy lc man tnh", ho goi tn vi rut co th la thu pham
gy bnh nay la Epstein Barr va khuyn ngi bnh nn:
- Ngh ngi, dng sc.
- oc cac tai liu bit cach tranh bnh stress va thn kinh cng thng.
- Bit cach theo doi tnh hnh sc khoe cua mnh.
- Sng lanh manh.
- Lin h vi nhng ngi cung co bnh ging mnh rut kinh nghim.

56. Bnh x gan

Gan la c quan gi rt nhiu chc nng trong c th chung ta:
- San xut ra mt tham gia vao vic tiu hoa cht beo.
- San xut prtin trong mau.
- Tao cht lam ng mau.
- Trao i cht cholesterol.

- Gi ty l cht ng hp ly trong thanh phn mau.

- La kho cha cht glycogen d tr.
- Tham gia vic san xut hn 1.000 enzym cac loai co tac dung khac nhau
trong c th.
- Loc va loai bo cac cht c co hai trong c th nh ru va cac cht trong
dc phm.
Gan co th chu ng c mt lng ru nht nh. Nhng nu ngi
ung ru ung lun lun, ung nhiu th cac c gan se b huy hoai. Nhng cn
cht beo ong lai trong gan, pha huy cac c gan gy nn bnh x gan, thng
gp an ng trn 45 tui. S phu n My b x gan trc kia t, by gi cung
tng nhiu.
Nhng ngi ung ru thng n khng u cht v cang ngay ho cang
ung nhiu hn nn c th b thiu cac loai vitamin va khoang cht cn thit.
X gan dn ti au ng mt va bnh vang da. Cac loai thuc ung cha
tr lai lam gan b mt thm. Cac bac s thng hay cn c vao cac triu chng
sau y kt lun bnh nhn b x gan:
- Gan n to.
- Long mt trng va da co mau vang.
- Nc tiu nu (mau nc tra).
- Phn co th co mau.
- Rung toc.
- Phu chn va sng da dy (bao t).
- Suy yu thn kinh.
X gan dn ti t vong. Vic cha tr mt nhiu thi gian nn tt hn ht
la khng ung ru!

57. Bnh nhi mau c tim

Mi ngay, co 4.000 ngi My ln cn au tim, mi ln ln c au chng 20
giy. Mi nm co khoang 600.000 ngi cht v bnh nhi mau c tim co lin
quan ti ng mach vanh tim. Bnh tim co s nan nhn cao nht so vi cac
bnh khac nc My. May mn ma nhng nm gn y, s ngi cht v bnh
nay co xu hng giam bt c mt s t v iu kin n ung tt, phong trao
tp th duc, thuc thang y u va nht la moi ngi u c thng tin v
cn bnh nay.

T chc phong chng bnh tim mach My khuyn moi ngi nn:
- Thng xuyn kim tra huyt ap cua mnh. Huyt ap cao se tao iu
kin cho cac cht beo ong cn mach mau, trong s o co ca ng mach vanh.
Cac bac s chuyn tim mach se ch dn thm cho cac ban v ch n ung nn
theo (khng nn n mn nhiu kim ch lng natri trong mau. Nn chu y
ti s cn, v beo qua cung anh hng tp ap huyt, lam ap huyt cao...).
- Bo hut thuc v cht nicotine lam co mach khin lng mau ti tim t i,
khng cung cp u oxy cho tim. Ngi ta con cho rng nicotine co anh hng
trc tip ti tim va ng mach vanh.
- Yu cu bac s kim tra bnh tiu ng v bnh nay co lin qua ti bnh
tim va ng mach vanh.
- Gi s cn nng va phai. Ngi beo mp qua d b huyt ap cao, bnh
tiu ng, nhi mau c tim hn moi ngi khac.
- Co ch n han ch cht beo va cholesterol vi cac mon n nh la tht
nac, nhiu rau, du thc vt. Nhng thc phm co ty l cao v cht beo va
cholesterol tao iu kin cht beo ong cn lam ach tc cac mach mau, k ca
cac mach tim.
- Tp th duc aerobic t nht 3 ln trong tun, mi ln 20 phut. Ngi lam
vic ngay nay qua ngay khac, hang thang, hang nm se dn ti bnh tim mach
sau nay (coi chng 3 v tnh ch li cua cac mn i, chay, ap xe ap).
- Thc hin phng phap co gian tinh thn t luyn tp co tm nhn
rng rai v cac s vic xay ra quanh mnh hang ngay. Cac bnh v thn kinh,
hin tng stress co lin quan mt thit vi hin tng huyt ap cao va cac
bnh v tim - mach.
- i kim tra thng xuyn v Tim - mach. Ban cn phai bit ro cac triu
chng cua bnh tim - mach luc xay ra, i ngay ti ni cu cha, ng ti
luc qua mun.
Sau y la nhng triu chng cua Bnh nhi mau c tim:
- Thy kho chu au hoc tc ngc keo dai trong nhiu phut.
- Cam giac kho chu hoc au, lan ra vai, c, tay va ham.
- Cam thy bun nn, oi hay nn, oi cung luc vi hin tng au ngc.
- Toat m hi lanh.
- Kho th.
- Chong mt, hoa mt.

- Bung nn nao (da day cn cao).

- Cam thy lo ngai, nh oan trc sp co tai hoa.
Nu ban bit mnh ln cn au tim (nhi mau c tim - ach tc ng
mach vanh...) hay ti bnh vin hay phong cp cu ngay lp tc!
Nhanh la hy vong sng.
Chm la kha nng cht.

58. Vim rut: bnh Crohn

oan cui rut non ni vi rut gia nm pha bn phai bung di, cua
chung ta. Khi oan nay b vim, chung ta thy cac triu chng nh sau:
- au bung di, pha bn phai. Thng au sau ba n.
- a chay (khng co mau).
- St nhe.
- Bun nn, oi.
- Khng mun n, sut cn.
- au, vim hu mn.
- au khp.
- Mt moi.
Ngi ta goi bnh nay la bnh Crohn, thng gp cac bnh nhn t 15
ti 35 tui Chu u, ngi min Caucase va ngi gc Do Thai. Bnh xut
hin nh mt cn dch, n ri lai i, cha bit nguyn nhn nn kho oan
trc. Cac thuc tr bnh la thuc cha bnh a chay, cha vim (khang sinh),
cac vitamin tr lc va i khi cac thuc co thanh phn steroid.
Trong thi gian b bnh nn chm nong bung giam au, ung nhiu
nc bu vic mt nc, nm ngh. 70% bnh nhn thng phai phu thut
v bnh co th lan ra ngoai ch ni gia rut non va rut gia.
Tranh n sa, trng, bt m va cac thc phm co nhiu cht x. V co th
lam ch vim phat trin thm.
Tranh ung ru.
Nn n cac cht giau vitamin, cac cht protein va cacbon hydrat.
Bnh cn c bac s iu tr v co th bin chng thanh cac bnh ng
rut khac.

59. Bnh tiu ng

Cac b may trong c th chung ta co nhim vu bin i cht ng n
thanh gluc i vi c th cung ging nh "et sng" i vi cac xe may vy.
Khi lng insulin - mt loai hooc mn do tuyn tuy tit ra thiu lng
gluc trong mau tng cao khng thch hp vi ty l bnh thng cua cac cht
trong mau. Thn se loc bt gluc cua mau thai ra ngoai trong nc tiu: o
la bnh tiu ng. Nguyn nhn cua bnh la do lng insulin thiu, nn bac
s thng chch hoc cho bnh nhn ung cac thuc co insulin.
Cac triu chng cua bnh tiu ng bao gm:
- Bun ngu, u oai.
- Nga.
- Mt m.
- C ng nng nhoc.
- U tai, tay, chn lanh, au nhc.
- D mt.
- Da d nhim trung, nhng vt t tay, chn, vt xc - c bit chn lu lanh.
- Gia nh co ngi bi bnh tiu dng.
Ngi b bnh tiu ng thng i tiu lt nht (i lun) lun khat nc
va oi, sut cn nhanh chong, ngi mt moi hay cau gt, hay lm giong va
bun nn, oi.
Khng cn phai co u tt ca cac triu chng trn mi co bnh. Nu trong
gia nh da co mt ngi bnh, th ban phai i th mau hang nm, t nht mt
ln trong nm v bnh nay co tnh di truyn.
Bnh tiu ng co 2 loai:
1. Loai nng, k ca ngi di 40 tui cung mc. Khi cha tr cn chch
insulin.
2. Loai nhe hn thng gp cac ngi gia va beo mp. i vi cac bnh
nhn nay, nhiu khi ch cn n ung theo ch c bit cung khoi, nh: king
cht beo, n t hoc king n ng, n nhiu cac cht co x v. v...
Luyn tp th duc rt tt i vi ngi bnh v hnh nh, s vn ng cua
c th co anh hng ti vic iu tit insulin. Bi vyy, gi cho c th khng

mp u, co ch n ung cn thn, nng luyn tp th duc la 3 bai thuc cng

hiu phong bnh tiu ng.

60. Vim thanh rut

Thanh rut con ngi khng thng trn ma co ch li va lom nhe ca bn
trong ln bn ngoai. Nu ch lom bn trong lom qua se ging nh nhng tui
nho, tch tu nhng cht thai cua b may tiu hoa trn ng tao thanh phn
tng ra ngoai. o la nhng im gy sng ty, co cng thanh rut va au
bung di, pha bn trai.
S tao thanh nhng tui nho bt li nh trn la mt d dang khng may
cua rut. Chung ta khng cha tr c nhng co th phong tranh bng cach:
- Chu y n nhiu thc phm co cht x, rau qua ti, banh lam bng cac
cht bt ngu cc.
- Tranh n nhng banh, mt trai cy co hat nho (i, lu) v nhng hat nay
d b mc lai cac tui trong qua trnh tiu hoa.
Nhng triu chng au thanh rut gm:
- Phn co mau.
- St nhe, ngi n lanh.
- au bung di mi khi thot bung hoc khi rut hoat ng.

61. Chung kho th kh thung

Chng kh thung hay chng kho th la mt bnh phi. Ngi bnh b luc
nao cung cam thy nh thiu khng kh quanh mnh, nh ang th trong hoan
canh u b chup trong mt cai bao nylon vy. Nc My co mt triu ngi nh
th. Cac nang phi cua ho b huy hoai, nn 2 la phi mt tnh an hi dan ra
khi ht vao va co vao khi th kh thai ra. Noi tom lai la phi cua ho khng thc
hin c tt cac ng tac cua s h hp.
Co 3 ti 5 phn trm s ngi b bnh nhng ni co cac cht c hai lam
nhim mi trng sng. Con a s, ti hn 50% la nhng ngi trn 50 tui,
nghin thuc la. Bi vy, ngi ta con goi chng kho th hay kh thung la cn
bnh cua nhng ngi nghin thuc la.
Chng kho th phat trin thanh bnh phai qua mt thi gian dai. Nhiu
khi ngi bnh khng thy triu chng g trc khi bnh thanh nng. Cac
triu chng cua bnh co th co nh sau:
- Ho, nhiu m.
- Th bng ming.

- Hi th ngn, co ting kho khe.

- D mt.
- Ngi gy m, ro xng, sut cn nhanh.
Bac s thng kim tra thm ro bnh bng phng phap X quang. xet
nghim m, phi va hoi ky v lch s gia nh xem co ai b lao khng. Khi kt
lun bnh nhn b chng kh thung th a co t 50 - 70% cac m phi a b
huy hoai, bac s se yu cu ngi bnh:
- C gng lp k hoach bo hut thuc.
- Tranh nhng ni co khoi thuc va mi trng b nhim.
- Dung bin phap lam giam bt cht nhy phi.
- Tp th duc hang ngay.
- Co ch n u cht bi dng.
- Ung cac loai thuc v phi, thuc co steroid va thuc khang sinh.
- Chch thuc phong cum va thuc phong lao hang nm.
Bnh kh thung phai cha lu va kho bnh phuc hoan toan nn cn t
vn phong bnh va tranh bnh ln trn ht.

62. Bnh soi mt

Nu ban gp mt ngi quen vi b mt hup hp cua ngi beo ph, xin
ng vi ngh rng ho manh khoe. Nu ho hay b y hi, nht la sau ba n
co nhiu cht m i khi b au hang gi bung trn, pha bn phai, th hay
khuyn ho nn chu y, rt co th ho a b bnh soi mt.
Thng co 16 triu ngi My b bnh nay, a s la phu n. Mt s t cam
nhn c triu chng. a s chng thy g. Bnh soi mt gy au va phai
phu thut ly soi ra. Ngi ta cha bit ro nhng vin soi a hnh thanh
nh th nao, v ly do g. Nhng, d oan la cung do s d tha cholesterol
trong mau - ging nguyn nhn bnh tim mach.
Mt s ngi d mc bnh soi mt v:
- Di truyn. Trong gia nh a co nhng ngi bnh soi mt.
- Beo ph.
- a vao tui trung nin tr ln (40 -50).
- Phu n trong thi ky mang thai.

- a ung thuc estrogen (b bung trng).

- Co bnh tiu ng.
- n nhiu cht m va cac thc phm co lng cholesterol cao.
- B bnh v rut non.
tr bnh, bac s thng cho ung thuc tiu soi, dung phng phap
siu m lam tan soi, phu thut ly soi ra,yu cu n theo ch t cht
m tranh soi ln thm.
Bi vy, ngi co bnh nn:
- n thc phm co nhiu cht x, rau qua ti.
- n t hoc king n cht beo, nht la cht beo ng vt
- Tranh cac thc phm nhiu cht ng.

63. Bnh tng nhan ap: glcm hay thin u thng

Bnh Glcm la mt bnh co tnh di truyn nn mt ngi co nhn ro
20~20 cung co th mt ngay nao o, mc bnh nay. Khi b bnh, thn kinh th
giac b huy hoai dn, co th ti b mu. Nu cha tr tt, kha nng nhn cung
b suy giam.
Chung ta nn bit mt s im v bnh nay:
- Bnh gy ra do s tng ap lc cua cht long bn trong nhan cu - i khi
xay ra nhanh - gy nhc va o mt; cn phai phu thut cha tr.
- Nhiu khi ngi bnh khng nhn thy co triu chng g bao trc.
Ngoai cac hin tng thy mt m hay nhn thy cac vong xanh, o... u mau
sc khi nhn vao mt im sang.
- Bnh co th trm trong thm nu dung mt s thuc loai chng histamin
hay chng co c.
tranh hin tng tng nhan ap, co th dn ti b mu mt, khi co hin
tng nghi ng v bnh, phai ti bac s chuyn tr v mt ngay. Bac s se cho
ban ung thuc hoc dung thuc nho mt c tr lam giam ap trong nhan
cu (khi nhan ap tng, thy nhc mt).
Ngoai ra, ngi ta con dung cac phng phap:
- Siu m lam giam nhan ap.
- Tia laser phu thut nhanh, ly bt cht dch trong nhan cu ra.

64. Bnh gut (tay, chn, khp)

Nu ban cht tnh dy luc na m va thy ngon chn cai mnh au nhc
nh vy ban co th b gut. Cung au vi ngon cai co th ca mu ban chn, got
chn, c tay chn, khuyu tay, u gi. Nhng ch khp ch cn ma sat nhe vi
ging nm cung thy au but. Ngoai ra ban con co th thy ngi n lanh va
st nhe. Gut cung la mt loai bnh ging nh vim khp, thng gp an ng
ngoai 50, co ham lng protein trong c th b giam dn ti vic tng lng
axt urc trong mau.Cht axt urc nay co th kt tinh lai va cac tinh th nh
nhng mui kim choc vao cac si gn cac khp, gy sng ty va au but.
Chung con co th co tac dung nh th thn va cac m m di da. Cn au
co th keo dai t vai gi ti vai ngay, sau khi bnh nhn:
- B chn thng hay va cham mach khp.
- Ung ru.
- n nhiu loai tht mau o nh: gan, thn, li...
- n ca sardine va ca trng.
- Ung cac loai thuc li tiu.
Khi b au, ban nn ti kham tai bnh vin v ch bac s mi quyt oan
c co ung la ban b bnh gut khng. Co mt s bnh khac cung co cac triu
chng ging bnh gut. Ngoai ra bac s con phai lam xet nghim xem lng
axt urc tha la do c th thai ra qua nhiu hay thn lam vic yu khng thai
c ht.
cha tr, bac s se ngh cach lam giam au, sau o tm bin phap
lam giam lng axt unc trong mau bng Cho ung thuc chng vim va yu
cu tranh bt c ng khng ung ti cac ch khp au.
- Ngng ung ru, ung nhiu nc
- Han ch n tht, nht la loai tht co mau o.

65. Bnh huyt ap cao

Khac vi cac chng nh au rng, nhc u, tao bon v.v... mt ngi b
huyt ap cao co th chng cam thy iu g khac thng ca. Vy ma lai rt d
cht Bi vy, ngi ta phong cho bnh huyt ap cao la: tn Hung Thu Thm
Lng. Mi nm, bnh nay a cho qua mt triu ngi My. 95% trong s ho
khng cn bit la mnh b bnh, du rng mun bit mnh co b cao huyt ap hay
khng? Tht d dang!
Ban hay i o huyt ap cho mnh mi khi co dp thun tin va nn o
lun. Nu thy mnh huyt ap cao th cung ng vi lo v eo th co nhiu
nguyn nhn: lo ngh hoc cam xuc manh, ung nhiu ca- ph, mi n nhiu

tht... Tt ca nhng iu o u co th lam cho huyt ap cua ban tng ln,

nhng khng lu. Nu sau nhiu ln th o va xet nghim, bac s kt lun b
cao huyt ap, th nn theo nhng li ch dn cua ng ta nh:
- cho mnh sut cn i (nu qua beo).
- Khng hut thuc.
- Han ch ung ru.
- Han ch vic n mn.
- Tp th duc t nht la 3 ln mi tun.
- Hoc cach th gian c th va thn kinh tranh stress
- Ung thuc theo ch dn cua bac s. Khng bo hay ung cach quang, du
cam thy mnh a co ve bnh thng ri.
- Nu ban la phu n, nn trao i vi bac s v cac thuc tranh thai ban
ang dung. Nu co thuc nao anh hng ti bnh th phai i phng phap
tranh thai khac.
- Tranh dung cac loai thuc co thanh phn phenyl - propanolamine.
Ngi ta thng o huyt ap bng mt dung cu gm 2 phn chnh: b
phn qun vao canh tay trn va ng h ch s o.
S o ng h cho bit ch s ap huyt bng mmHg. Con s th nht - s
cao - cho bit ap lc ln nht cua mau ln thanh cac mach khi tim p va co lai
(s tm thu).
Con s th hai - s thp - cho bit ap lc cua mau ln thanh mach luc tim
n ra (tm trng). Kt qua so sanh 2 con s cua tm thu/tm trng cho ngi
ta anh gia c hin trang ap huyt cua ban th nao. Th du: 120/80 la ap
huyt bnh thng.
Sau y la bang ghi cac mc anh gia ap huyt cua c th, ap dung cho
ngi ln t 18 tui tr ln. anh gia c ung, nn o nhiu ln nhng
luc khac nhau va mi ln, ghi t 2 ti nhiu s tm thu / tm trng. Thdu:
Tm trng t 90 tr ln cho bit huyt ap xu hn ca khi tm thu la 160.

66. Soi thn

Gia gic ngu say, John cht tnh dy. Anh cam thy au nhoi hai bn
di bung. Ba nm trc y, anh a co ln b nh th va bac s a yu cu
anh ti phong xet nghim. Kt qua cho thy nc tiu cua John co nhiu canxi
va axit uric: thn cua anh co mt hat soi nho. Hi o, bac s a cha tr cho anh
bng phng phap ngm nc nong: Jonh c ngi trn mt chic gh c

bit t trong mt bn nc nong ngp ti c. Ngi ta tao ra nhng t song

va iu khin cho song p vao vung thn lam cho hat soi trong v ra thanh
nhiu manh. Sau o, anh a ung nhiu nc thai nhng manh soi vun o
ra ngoai qua ng nc tiu.
Bnh soi thn thng b i, b lai. Ngi b bnh, cn theo nhng iu ch
dn sau:
- Khi i tiu ra hat soi, cn thu gi soi, a cho bac s xet nghim va
ra phng an cha tr thch hp. Tun theo li khuyn cua bac s nu vin soi
thn tao bi cht canxi, bnh nhn khng c n cac thc phm nhiu canxi
na. Nu soi c tao thanh bi axit uric, bnh nhn phai han ch vic n cac
thc phm giau protin, alkalin va ung Na tri bicarbonate giam cac cht
trn trong c th. Ung nhiu nc hang ngay, quang 2 lt nc/ngay. Ti
kham bnh nh ky bac s theo doi s hoat ng cua thn.

67. Ung th phi

By gi ngh lai ngi ta mi thy, hi moi ngi cha bit ti thuc la va
khng kh moi ni con t b nhim, th ung th phi la mt bnh la, t thy.
Con by gi, hang nm co ti 150.000 ngi dn My, ca an ng ln an ba, ho
a b bnh nay, 85% ngi trong s ho a hut thuc. T hai hn na, la s bnh
nhn n ngay cang tng. Con s phu n cht v ung th phi ang chay thi vi
con s ngi cht v ung th vu! S d bnh ung th phi thng dn ti t
vong v no lan rt nhanh bi h thng cac mach mau a oxy t phi i toan c
th. Khi xac nh c mt bnh nhn b ung th phi, th cac c quan khac
trong c th ho cung b nhim bnh ri.
Nhng triu chng cua bnh gm:
- Ho man tnh;
- m co mau;
- Hi th ngn, kho khe;
- au ngc;
- Sut cn;
- Mt moi.
Cn c vao loai bnh va thi gian co bnh, bac s se lam phu thut
loai bo nhng phn phi b ung th, sau o phai cha tr bng tia X, hay bng
hoa cht. Cha bnh ung th la iu kho lam, nhng phong bnh la iu d
thc hin: khng hut thuc la! Cac bac s chuyn khoa a thy rng: mt ngi
hut thuc cang nhiu bao nhiu th kha nng mc bnh ung th phi cang tng
by nhiu.

68. Bnh x cng mang boc dy thn kinh (MS)

Nu v b nao cua chung ta nh cai may in thoai th nhng dy thn
kinh trn toan c th la mang li tip nhn va chuyn vn thng tin vi moi
ni. Ch cn phn vo boc cua cac dy b h hong la vic thu nhn cac thng tin
se khng con chnh xac, b yu hoc b t hn. Cac si dy thn kinh cua con
ngi rt mong manh, cung c boc ngoai bi mt mang t bao bao v. Khi b
bnh x cng, mang bao v nay co th sng phng va phn huy lai nhng
vt seo ngang doc chen ep vao nhng si thn kinh. Hin tng nay co th xay
ra ca tuy sng va nao. Thng thng khi hoat ng, cac dy thn kinh truyn
cac xung ng i vi tc quang 365km/gi. vung co hin tng x cng
mang boc, kha nng truyn xung ng nay b suy yu manh, hoc mt hn.
Ngi b bnh nay, thy:
- B mt sc ro rt, ngi yu i.
- Chn, tay, ngi, b t lit;
- Kho phi hp cac ng tac;
- Bang quang (bong ai) hoat ng kem;
- Co th b m hay mu mt bn mt.
Ngi ta cha ro nguyn nhn gy ra bnh, ch nhn xet thy:
- Bnh nhn thng quang tui t 20 - 40.
- Co th co ngi trong gia nh a b bnh nay (di truyn).
- N b nhiu hn nam (3 n so vi 2 nam).
- min bc Hoa Ky, Canada va Bc u co nhiu ngi mc bnh nay.
V cha co bin phap cha hiu qua, nn khuyn ngi bnh:
- Ngh ngi dng sc;
- C gng tranh lam cho thn kinh mnh mt, tranh stress;
- Tranh tm nc nong. Tm nc lanh tt hn;
- C hoan toan cac cng vic t phuc vu hang ngay;
- Chm tp th duc u;
- Thc hanh xoa bop duy tr hoat ng cua cac c;
- Nn co ngi chm soc, tham vn;
- Co th ung thuc th gian c hay cortisone.

69. Bnh Parkinson (tay t lit va b run)

Khi ba Louise thy tay chng mnh c b run mai, ba a ng n bnh
vin. Bac s cho ba bit, chng ba b bnh Parkinson, mt chng bnh lam tay
t lit va b run. Ngi b bnh Parkinson con co nhng triu chng:
- C ng cng nhc, chm chap.
- Lt i tng bc, mi bc lai ng lai.
- Giong noi u u.
- t chp mt.
- Mt n.
- Kho chnh n t th: ng, ngi...
- Loan tr.
Ngi ta cha bit nguyn nhn gy bnh, nhng a th nhiu phng
phap cha tr, hy vong co th giup c hn mt triu ngi My - mt s ln la
ngi gia - bnh.
Nhng thuc thng dung nh bromocriptine, co tac dung lam tng lng
dopamine trong nao. (Dopamine la mt cht cn thit cho s hoat ng cua cac
t bao thn kinh); cho bnh nhn tm nc m lam cac c bp c mm
mai. Sn soc bnh nhn, nn:
- Ct cac vt co th gy nguy him cho ngi bnh: dao, keo...
- n gian cac cng vic bnh nhn d lam (Th du: thay giy buc dy
bng giy xo chn vao la i c).
- Cho bnh nhn n nhiu thc phm co x va ung nhiu nc.
- Lun ng vin, khuyn khch bnh nhn bnh nhn hoat ng.
- Ngi sn soc nn co chuyn mn.

70. Bnh loet da day va ta trang

Loet da day va loet ta trang (mt b phn cua rut non) la 2 bnh cua h
tiu hoa, thng gp cac bnh nhn vao quang trung nin, ca hai gii nam
va n. Sau khi n chng mt gi ri ti 3 gi, ho thng thy au ngay bn
trn rn. Cn au co th lam ngi ang ngu say tnh dy. n mt ming banh
hoc ung nc lam giam axt, co th au dm phut.
Ngi ta cha ro hn nguyn nhn gy bnh, ch oan c do da day d
axt va lp m bao v phn bn trong da day hay ta trang b xy xat. Ai a b

au th thng au i au lai. Ln sau cach ln trc quang 2 nm. Ngi b

loet da day hay loet ta trang thng co cac triu chng:
- au tng t. Mi t au keo dai t vai ngay ti vai thang.
- Luc au thy nh b y bung, au tim, va cam thy oi.
- Bun nn oi.
- Chan n va sut cn.
Mun xac nh mt bnh nhn b au da day hay au ta trang bac s
thng cn c vao cac xet nghim X- quang hay ni soi (ni soi la phng phap
lun mt dung cu quang hoc qua ming bnh nhn xung da day nhn thy
trang thai bn trong qua man hnh).
Sau y la nhng iu ch dn, ngi bnh. Nn theo:
- n nhe, n lam nhiu ba, tranh n no.
- Tranh nhng cht kch thch, gm ca: ca ph, tra, ru nhe, nc giai
khat co ca - ph.
- Tranh ung cac loai thuc anh hng ti ch loet nh aspirin...
- Khng nn hut thuc. S ngi hut thuc va b loet da day lun nhiu
hn s ngi khng hut.
- C gng t chu, tranh mnh b cng thng thn kinh va tress.
Nhng hin tng o co tac dung lam bnh tng thm.

71. Vim tnh mach

Bao ch a co mt thi a tin hang u v chuyn tng thng Richard
Nixon b chng vim tnh mach trm trong. c im cua bnh la hin tng
mau b ong cuc tnh mach, thng la chn. Phu na hay b bnh nay hn
nam gii. Ngi ta phn bit hai loai:
- Vim tnh mach nng, ngay di lp da. Nhng ngi b chng gian
tnh mach rt d mc bnh nay. Ch tnh mach b vim thng ty o, s thy
cng va nong. Tuy vy co th t cha tr tai nha.
- Vim tnh mach su cn phai nm tai bnh vin iu tr. Bac s co th
phai dung thuc lam loang mau phong s tao thanh cac cuc mau ng
khac. Khi cuc mau v, nhng phn nho co th gy ach tc mach mau tay,
chn. Nu hin tng nay xay ra tim, phi, co th gy t vong.
Bnh vim tnh mach ch co mt triu chng: thy au tay, chn.
Nhng, mt na s bnh nhn b vim tnh mach su khng h thy co triu
chng g. Bnh thng xut hin sau mt thi gian nm dng bnh, sau khi
qua phu thut, khi ang mang thai, hoc ung thuc nga thai.

Nhng ngi d b bnh vim tnh mach la:

- Ngi khng chu vn ng hoc lam lu mt cng vic nhan chan; phai
ngi tai ch lu nh co ngh i tau bin, may bay.
- Hut thuc hoc nhai thuc la;
- Beo qua;
- B chn thng chn v va cham manh hoc nga;
- B nhim trung mach mau do tim chnh;
- B mt s bnh ac tnh;
- Tui cao.
Ch co bac s mi phn bit c hai loai vim tnh mach va k trn. Nu
ban b vim tnh mach nng, chc chn ban se c bac s khuyn nh sau:
- chn au c ngh, khng vn ng. Khi nm, chu y gac chn cao
trn tm tim cho ti khi bnh thuyn giam.
- Chm nc m vao ch au nhiu ln, trong ngay. Mi ln lu khoang
20 phut.
- Dung aspirin giam au hoc thuc chng sng ty loai nonsteroid
nh ibuprofen.
- Tranh nm lit ging.
tranh bnh vim tnh mach su, nn:
- Tranh ng lu hay ngi lu qua.
- Tranh ung thuc nga thai.
- Khi ngi, ng vt chn ch ngu (bt cheo chn)
- Tranh mang nhng nt lam chn b bo cht khin mau kho lu thng.
- Co th nm tp trn ging trong trng hp phai nm ngh nh sau:
kep mt cai gi gia hai ban chn.
Tng tng gi nh mt qua bong, dung mt chn nhn xung bong
x hi ri lai nhc chn ln. Lam i lam lai nhiu ln, ri i chn.

72. Bnh vim phi

Bnh vim phi co th cha tr bng thuc khang sinh. Vy ma, s ngi
cht v bnh nay vn ng hang th 6, trong s nhng nan nhn cht v bnh

tai Hoa Ky. Bnh nay phat trin khi phi b nhim vi khun, vi - rut, nm hoc
c t gy vim, ty. Trn th gii, co th co dn tc nay b vim phi nhiu
hn cac dn tc khac. Bnh thng tn cng:
- Ngi gia: v tui cang cao, kha nng khang cua c th chng bnh
tt cang giam.
- Ngi bnh vin (v ngh nghip hoc m au)
- Ngi b ho sau khi anh nhau hay b anh.
- Ngi hut thuc la: v thuc la lam t lit cac t bao lng co nhim vu
un y cac cht nhy ra khoi phi.
- Nhng ngi b suy dinh dng (thiu n), nghin ru hoc a b bnh
v nhim virut.
- Ngi a b bnh phi kinh nin, va kh thung.
- Ngi b bnh thiu mau.
- Ngi b bnh ung th ang cha tr bng tia X hoc bng hoa cht.
cha tr bnh co kt qua, nn:
- Nm ngh mt thi gian lu dng sc.
- Dung may iu hoa khng kh tao m thch hp phong ngu hoc
phong nao bnh nhn thng lu trong ngay.
- Ung nhiu nc.
- Dung u liu cac thuc a c bac s ch nh.
- Khng nhn ho, nht la khi thy cam giac cn ho long m.

73. Hi Chng Reye

Cac bc cha me u mun mnh co mt s hiu bit v y hoc ng pho
vi nhng trng hp con cai luc au m, ng c, chay mau cam hoc st cao.
Bi vy, cac v cn phai ro thm v hi chng Reye, mt chng bnh tn cng
oc va gan cua bnh nhn, i khi dn ti t vong.
Ngi ta cha bit ch xac nguyn nhn gy bnh, ch bit cac triu
chng cua bnh nh: sng gan va nao gan cua ngi bnh to ln v lng m
gia tng, mt kha nng thu nhn cac nguyn t kim loai. Vic nay gy ra hin
tng nao b sng ty va ap sut cua cac cht dch chung quanh nao tng cao.
Hi chng Reye thng xay ra khi ngi bnh va qua mt bnh co lin
quan ti phi nh bnh cum, bnh thuy u. o la nhng iu kin tt hi
chng Reye phat trin cung cac triu chng:

- Nn oi;.
- Chong mt;
- D nong gin, vt va;
- Rt mt, co th hn m;
- Ngt va co th cht.
Nu ban nghi mt a tre nao b bnh nay, phai a chau i cp cu
ngay. Bac s se dung moi phng phap nao b sng.
Ngi ta cho rng, vic dung aspirin tr bnh cum hay thuy u cho
bnh nhn t 19 tui tr xung, co th dn ti hi chng Reye. Bi vy, i vi
bnh nhn tre, hoc khng dung thuc, hoc cho ung acetaminophen, thay
cho aspirin.

74. Chng veo xng sng

Chng veo xng sng thng xay ra vi cac tre em t 10 ti 15 tui. S
cac tre gai b nhiu gp 7- 9 ln so vi con trai. Ngi ta vn cha ro nguyn
nhn gy bnh. Bnh khng gy au n va phat trin t t lam phn trn cua
ct sng b veo, mt bn xng ba vai cong ln trong khi bn kia b thong xung
anh hng ti ca lng ngc va sng lng, lam ngi bnh nhiu khi phai cui
ngi ra pha trc trong luc i hay ng.
Ngi ln co bnh nay la do a mc bnh t nho. Bnh nay khng cha tr
c cac bac s ch theo doi ngi bnh co cac bin phap phong chng lai
cac bnh tim va phi co th xay ra tip theo.
Cac bin phap co th ap dung cho ngi bnh, gm:
- Cho ngi bnh mc loai qun ao c may c bit thch hp vi tng
bnh nhn un, nn mt phn nao cac xng, trong qua trnh xng phat
trin.
- Cho chay in mt s im cua ct sng, gop phn vao vic un nn lai
cac xng.
- Nu ct sng b veo qua mc, i khi phai phu thut va tao lai th cho
ct sng bng cach cho ta vao mt oan dy bng kim loai.
Tuy vy, ngi ta vn c cha tr cho cac chau nho tranh cho cac chau
khoi b cac bin chng cua bnh sau nay, khi cac chau ln ln.

75. Chng thiu hng huyt cu lim

C 12 ngi My da en th co 1 ngi mang mm mng bnh thiu hng
huyt cu lim, va co kha nng sinh con co bnh nay. Nu ca 2 v chng u

mang bnh th s con co bnh theo di truyn la 25% - c 4 con th co 1 mang

bnh.
Thiu hng huyt cu hnh lim, chc nng mang xy ti moi t bao trong
c th cua mau b suy yu. Bnh khng co triu chng g cho ti khi a be
tron 1 tui. T 2 n 5 tui, bnh xut hin bt c thi gian nao va co th
dn ti t vong. Xet nghim mau, ngi ta co th phat hin c bnh. Ngoai
ra, con co cac triu chng sau:
- Thy au nhe ti au nhiu ngc, cac khp, lng hoc bung;
- Tay, chn b sng ty;
- Da b vang;
- Thng b bnh, lp i lp lai, c bit la bnh vim phi va bnh au
mang oc;
- Suy thn;
- B soi bang quang (luc tui cao);
- D ngt xu (luc tui cao),
Ngi ta cha cha tr c bnh nay, ch co cac bin phap tranh cac
bin chng co th xay ra nh:
- Thi gian b au, co th dung thuc lam au, ngm hoc chm nc,
cho th xy.
- Chch thuc phong bnh vim phi.
- Hai v chng phai i xet nghim mau bit ngi nao co gien bnh
tranh sinh con co mm bnh.
Khi ngi v mang thai, co th xet nghim bng phng phap choc do
mang i bit cai thai co b bnh hay khng va quyt nh co nn gi thai hay
khng.

76. Chng tai bin mach mau nao

Ted la mt tay qun vt kha. Vy ma t lu nay, anh bng thy canh tay
mnh yu i mt cach khac thng nn quyt nh ti hoi bac s. Kt qua kham
bnh va xet nghim cho bit: lng mau lu thng ti nao khng u v ng
mach canh (ng mach c ch mau ln nao) b hep do x va ng mach.
Hin tng nay co th gy ngt, xu. cha tr, Ted a phai qua mt cuc
phu thut nho.
Chng ngt xu c coi la mt chng bnh lin quan ti nao b, co s t
vong ng vao hang th 3 Hoa Ky.

Nguyn nhn do nao b thiu mau, cung co ngha la thiu xy v chng

hep ng mach c hoc t mach mau nao.
Ca 2 trng hp trn u khin nao b tn thng ti mc gy t vong.
phong bnh, nn:
- Kim tra huyt ap thng xuyn. Nu cn, phai ung thuc do bac s ch
nh. Ung u u va u liu; Phai giam lng cholesterol trong mau xung
di 200mg/dl (miligam/decilit);
- Tp th duc thng xuyn;
- Gi ngi khng beo qua. Nu mp qua, phai tm cach lam sut cn;
- Khng hut thuc;
- Nu a b bnh tiu ng, phai gi mc ng trong mau khng c
cao qua cho phep;
- Nu cn, phai ngng ung thuc tranh thai chuyn sang phng
phap tranh thai khac. Nu ung thuc tranh thai, khng c hut thuc la;
- Hoc phng phap tranh stress.
Vic cam nhn c hoc bit nhng du hiu bao ng chng tai bin
mach mau nao la iu rt quan trong. a nan nhn n ni cp cu kp thi
se han ch c nhng hu qua tai hai. Nhng triu chng cua bnh ngt xu
gm:.
- Chong mt, hoa mt.
- Mt tr nh tam thi, mt kha nng suy xet.
- Chn, tay, mt, lanh ngt, ngi ri ra, yu sc.
- Noi lp bp hoc khng noi c.
- Mt th giac tam thi (khng nhn thy trong thi gian co triu chng
bnh) hoc nhn thy 2 hnh (nhn 1 hoa 2)
- Va qua mt cn au u d di.
Mt s ngi b mt cn ngt xu nhe nh la triu chng bao trc cua
mt cn ngt trm trong hn sp ti. V bit trc nh vy, nn sau khi ngt
ln u, ho co thi gian ti bac s ngay phong cho cn ngt sau.

77. S truc trc cua tuyn giap

Tuyn Giap la mt trong nhng tuyn ni tit, co vai tro quan trong vi
toan c th con ngi. Tuyn giap nho co hnh nh hai canh bm ngay trc

kh quan, co chc nng tit ra 2 loai hooc mn L- thyroxine va L-thyronine. Hai

hooc mn nay co anh hng ti qua trnh tin trin cua hang ngan hin tng
trao i cht trong c th. Khi tuyn giap hoat ng khng bnh thng, cac
hooc mn c san xut khng ung yu cu cua c th se lam c th b ri
loan. Co 2 trng hp:
Trng hp hooc mn d tha (cng giap), gy nn cac chng:
- Run tay chn.
- i ng khng vng, ngi lun u a.
- B mt sc
- a chay
- Tim p manh bt thng, gy hi hp
- Sc chu nong kem
- Chu ky kinh nguyt ngn
- Sut cn khng co nguyn nhn
- Rung toc hoc toc manh si
- Nhp mach mau nhanh
- D b kch ng
- Tuyn giap b ph ai.
Trng hp thiu giap, lng hooc mn khng u yu cu cua c th:
- Mt va bun ngu sut ngay
- Da kh, tai
- Giong noi b khan
- Tng trong (ln cn).
- Toc kh va rung nhiu
- Khng mun n
- Ngi cam thy n lanh
- Mt ph ra, c bit mt hup, v b sng chung quanh mt

- Chu ky kinh nguyt chm

- Tr nh kem
- B tao bon
- Tuyn giap gian n.
D hay thiu hooc mn u sinh bnh. Cac bnh trn kho hoc khng
cha c, khin ngi bnh phai chu tt sut i.
Tuy vy, Bac s co th can thip trong mt s trng hp giam bnh
bng phng phap cho ung thuc co nguyn t I- t phong xa, hoc lam tiu
phu han ch hoat ng cua tuyn giap.

Chng 3
CO SC KHOE VA GI C SC KHOE

Ban co th n toan nhng cht b dng va co u cac loai thuc t tin;

a bo thuc la va ru manh, nhng nu ban khng tp luyn cho c th co
dp vn ng th ban cung ch yn tm c mt phn nao v sc khoe cua
mnh ma thi. Co sc khoe, ban con cn phai co h c bp rn chc mi gi gn
c sc khoe, mi bao v c tim va phi, tng cng s lu thng cua mau,
cung cp c nhiu nhit nng cho c th, tng sc chu ng, lam xng
thm cng cap, gn ct deo dai, s tiu hoa tt, khng b tao bon va thm long
t tin.
Tp luyn lam tng lng be ta- endorphin, mt loai hoc mn co kha
nng tng cng tr lc va sc chu ng cua con ngi.
Vin thuc co th giup ban khoi bnh, mt. Nhng mun cam thy
mnh sung sc phai luyn tp u u, hang ngay, tng bc mt, bt u
ngay t hm nay.
Chng 3 nay se ch dn cho ban cn phai hoat ng th nao, ra muc
ch va chng trnh tp luyn mt cach cu th bao v sc khoe va c
lng s tin b cua mnh.
Chu y: Trc khi bc vao mt chng trnh luyn tp, tt nht la ban ln
i kham sc khoe y t, nht la nu trc y.ban a co thi ky beo ph, ap
huyt cao, nc tiu ng hay bnh tim. Li khuyn cua cac bac s se giup
ban tranh c nhng tai nan khng ang xay ra trong qua trnh luyn tp,
nht la v cac vn lin quan ti tim mach

78. Bai tp kim tra stress

Bai tp kim tra v stress co muc ch tm hiu xem tim phan ng nh
th nao khi mt ngi c gng lam vic hoc vn ng. Kt qua cua bai tp se
giup cho bac s bit nn khuyn ban tp luyn nh th nao, c gng ti mc
nao la tt nht ma khng co hai cho sc khoe. Nu ban la ngi phai qua bai
tp kim tra v stress, bac s se yu cu ban ap xe ap c nh hoc i mt
quang ng trn may i, vi cac dung cu o nhp p cua con tim va huyt ap,
c gn ngc va c tay cua ban.
Ban co nht thit phai qua bai tp kim tra nay khng? vic o tuy thuc
vao tnh hnh sc khoe cua ban trong qua kh va hin tai. Trng th thao - Y
t cua My, khuyn nhng ngi co bnh tim hoc co triu chng cua bnh nay,
trc khi tham gia tp luyn c th, nn qua kim tra v stress. o la nhng
ngi:
- T 45 tui tr ln va a co ln co triu chng v tim mach

- Lam vic ngi mt ch

- Co huyt ap cao
- Co nng cholesterol trong mau (t 240mg/dl tr ln); t 200 2400mg/dl: ranh gii cua nng cao; di 200mg/dl va phai: khng lo b
bnh tim mach
- Nghin thuc la
- Co kt qua khng bnh thng khi o in tm
- B bnh tiu ng
- Gia nh co tin s lin quan ti bnh tim
- a co ln b au ngc khi lam vic hay vn ng
- a xet nghim thy co bnh tim mach, bnh phi hoc ri loan v vn
trao i cht.

79. S quyt tm luyn tp th duc

Luyn tp c hay khng, khng tuy thuc vao sc khoe ma tuy vao y
ch va long quyt tm cua ban. co th bt u luyn tp, hay gat bo nhng y
ngh sau ra khoi u oc cua mnh:
- Tp th mt nhiu thi gian qua? Khng nhiu u. Ch cn t 20 ti 30
phut mi ngay. Va 5 ngay nh th mi tun.
- Nhng ng tac luyn tp chng lin quan g ti nhng iu mnh cn.
Khng ung nh vy u. S luyn tp khin ban tr nn nhanh nhen,
tr oc thm minh mn. Nhiu khi ngi ta a ngh ra cach giai quyt cng vic
tm thy li giai ap cho moi bai toan kho trong luc i bach b.
- S luyn tp hang ngay tht nhan chan!
Nham chan hay khng la mnh. Hm nay ban tp ap xe, ngay mai,i
bi va ngay kia, chay b. Hay tao ra mtphong trao tp luyn quanh mnh: tp
vi ban be, vi v hay chng..., tp chung vi nhiu ngi hay tp ring vi m
nhac. Hm nay ban ap xe ra vn hoa, ngay mai cung i vi v hay ban be ti
mt quang ng, ban cha tng ti
Hay t mnh tm cach i mon, ban se khng bao gi thy chan!

80- Hay t Cho mnh mt cai ch

Trong bt c vic g, nu ban co mt cai ch cu th, ban mi bit c
ban a lam c bao nhiu vic, i c my chng ng, hin tai ban ang
ng u v.v...

 bit s luyn tp thn th cua mnh co kt qua nh th nao, hay t hoi

mnh nhng cu hoi nh sau:
- Kt qua luyn tp cua ta ti u ri? Kha, va hay ti? Mnh co th
luyn tp tt hn na khng? Mnh ang mc xut phat hay co th nng mc
luyn tp ln cao hn na?
- Ta mun nng cao sc khoe hay luyn tp s bn b, s mm deo? Mt
hay ca ba?
- Ta mun co sc khoe thm lam g? d coi hn hay cam thy mnh
cng rn, sang sut hn? Hay ch phong bnh?
- Cn phai bao lu na th mnh at ti ch? liu co at c khng?
- Vi moi cng vic hang ngay phai lam, liu ta co at c khng?
- Co nhng tr ngai g mnh phai vt qua? Co vt c khng?
- Cn c vao u o im tin b? Vao s cn sut i chng? Hay cn c
vao s ln b cam t i trong nm? Vao hin tng ngu c hay nhu cu ngu t
hn trc? Hay giam cholesterol.
- Mi ln at c s tin b, mnh se lam g ghi nh hay t thng?
Mua mt cai ao, i chi xa hay in thoai cho ban?

81. Hen vi mnh va gi li

Hang ngay ban co bit bao nhiu cng vic phai lam: vic cng s, vic t,
vic gia nh... Vy lam th nao vn luyn tp c u u? Ban hay th
lam nh sau.
- Ghi thi gian luyn tp vao lch, nh ban ghi mt cng vic nao khac ma
ban phai lam vy.
- Chon bai tp nao thch hp vi v tr, cng vic ban ang lam luc o Sau
khi bon tre i hoc trc ba n tra hoc vao thi gian ban vn danh gp g
ban be v.v...
- Chon mn tp nao lam ban ham thch, vui.
- Nht quyt khng bo tp du tri xu, lanh hoc co vic bn

82. Thi gian thch hp

Theo cuc iu tra cua Trung tm sc khoe min ng Nam nc My
Phoenix th: 75% ngi luyn tp thn th vao bui sang sau mt nm, vn gi
c np luyn tp. Trong khi nhng ngi tp vao bui tra ch co 50%, va

bui chiu ch con 25%. Bi vy chung ta hay gng dy sm, luyn tp thn th
vao bui sang, trc khi i lam cac cng vic khac.

83. Lam nong ngi - ng tac khi ng

Trc khi luyn tp, bao gi cung phai lam mt s ng tac lam cho nong
ngi, cho cac c bp quen dn vi s luyn tp: o la vic khi ng. Vic khi
ng bt u nhe nhang lam cac gn ct, c bp co gian t t, khng t ngt,
tranh c hin tng chut rut (vop be), tng dn s lu thng cua mau, lam
nong ngi-rt cn trong luc tp luyn thi tit lanh, mua ng lam ng tac
dui tay, chn; gian lng vao quang 5-10 phut
ng tac dui tay:
- Dang canh tay ngang, d thng ln trn u ri ha xung hai bn sn.
- Dang canh tay ngang -Co tay hai ban tay trc ngc - cng khuyu tay
ra pha sau - Ha canh tay xung.
- a hai canh tay ra trc mt - Quay tron hai c tay
- a canh tay trc ln lam thanh hnh thc th - ri lai ha canh trc
xung. Canh tay vn nm ngang co canh trc lai s vao vai mnh.
ng tac lng. ng dang 2 chn lng nhng ngon tay vao nhau ri d
cao ln qua u. Cui u xung ri ngng ln nhn tri trong khi xoay 2 ban
tay vn an nhau, nga ln tri, cng tay ra cho ht mc. Gi t th nh vy
trong 5 phut. Chung tay xung, th gian, ri lai lam lai ng tac cng tay t
2-4 ln.
ng tac dui chn: Ta tay vao lng mt cai gh, hay vao tng, ngi
ng thng. Mt u gi hi chung xung trong khi a chn v pha trc ri
v pha sau. Dui ban chn cho thng vi xng ng chn cho thi khi cam
thy cng cac bp tht bp chn. Gi t th nh vy trong 5 giy. Ha chn
xung ri lai a chn ln. Lam lai ng tac vi chn kia.
Khi dui chn va ban chn, nh dui t t. Khi cam thy au th ngng
ngay. Trong luc dui, vn th u, khng nhn th.
Mun khi ng nhanh, nong ngi nhanh, i b nhanh mt oan, ri
chay tc chm. ng tac nay lam tim p dn nhanh hn va ra t m hi.

84. Ngh giai lao c th giam nhit

5 phut ngh sau thi gian tp co tac dung ngc vi khi chung ta khi
ng, lam c th bt nong va bnh thng tr lai
- Tim dn dn tr lai nhp p bnh thng

- Cac c bp c ngh, giam cng v ni nao co axt lactic tp trung,

by gi lng axt o se dn dn tan ra chung quanh.
- Mau thi khng dn xung chn na.
Cac hin tng trn xay ra t t ging nhng hin tng ngc lai khi
khi ng.

85. ng tac mm deo

Ngi khoe manh cn ca s mm deo cua c th, ban co th luyn tp nh
sau:
1- ng dang 2 chn cho vng. Lun cac ngon tay vao nhau ri t 2 ban
tay ln u. Gi cho hng c nh va nghing ngi ht sc sang phai. Tr lai
v tr cu ri nghing sang trai. Lam lai nhiu ln 2 ng tac nay.
2- Ngi trn ging hay di san, hai chn hi dang. Gi cho lng thng,
a 2 canh tay thng ln tri, ri cui ngi xung thp trong 8-10 giy. Nu
thy au, ngng ngay lai.
3 - Nm dui hai chn, lng sat xung san t t co u gi chn phai ln
ti khi ui ep vao bung ri lai t t dui ra vao v tr cu. Lam ng tac nay
vi chn trai.

86. ng tac kho nn tranh

Nhng ng tac nay, nu khng phai la ngi chi th thao chuyn
nghip th nn tranh, v co th gy au lng.
1- Nm nga va a chn qua mt, ngon chn cham san pha nh
u.
2- Ngi dang chn trc, chn sau va c cui ngi xung.
3- Ngi dui 2 chn va c cui s tay c vao cac ngon chn.

87. Bang d oan kha nng luyn tp

Mnh tp luyn nh th a u cha? Co th tp lu hn, nng hn hay
nh th la va sc? Th nao la va sc? Tp khoang 70-85% cua sc mnh la
va. Tp ht sc hay qua sc se co hai v se lam tim mt. Mi ln tp khoang
20-30 phut. Mi tun l tp 8-4 ln (2 ngay 1 ln).
Sau y la phng phap thc hin bit mnh tp vi cng , thi
gian th nao la thch hp vi trai tim mnh:
1- Trc khi khi ng, dung tay phai bt mach tay trai (hay ngc lai).
t ngon tro va ngon gia ln mach mau c tay, n nhe xung cam thy
nhp p cua tim qua mach p.

2- m s ln p trong -10 giy (coi ng h), ri nhn s nay vi 6: y

la s nhp tim bnh thng trong mt phut. Th du la 130
3- Sau khi lam ng tac khi ng, gia luc tp hay ngay sau khi tp, ban
lai t bm mach va lam nh trn co con s ghi nhp p cua tim mnh trong
mt phut. Ban chon con s cao nht trong 3 ln bm mach va ri. Th du: 135
Nhn vao bang di y, tm hang ghi ung vi tui cua mnh va so sanh
con s 135 cua mnh vi cac s khac trong hang suy ra mnh tp nh vy la
con nhe; la va sc hay qua sc.
- Th du: ban 40 tui. Sau khi tp luyn 20 phut, ban co s nhp tim cao
nht la 135 nhp/phut. So vi quang an toan trong bang la 128-155. Vy 135
nho hn 155 co ngha la: ban co th tp nng thm.
- Nu con s nhp tim sau 20 phut tp cua ban la 160 ln hn 155: ban
phai tp nhe hn, hoc rut ngn thi gian tp lai. Trc tp 20 phut, by gi
ch tp 15 phut.
- Nu con s trn cua ban la 125 nho hn con s nhp p luc bnh thng
trong bang 128: ban phai tng cng tp i b nhiu hn nang cao sc bn
b cua mnh.
Sau mt thi gian luyn tp, s o nhp tim luc bnh thng cua ban se
tng cao hn trc: o la du hiu tt cho sc khoe cua ban, th hin s deo dai
cua c bp a tng tin hn.
Bang di y ghi s nhp tim mu, cua mt ngi My co sc khoe trung
bnh. Ngi khoe hn, co th co nhng s o khac hn mt t..
Khoang nhp tim an toan cho bit s o tim luc bnh thng va sau khi
tp, trong khoang o chng to mnh tp va sc, a s dung khoang 70-85%
cua sc mnh.
S nhp tim cua ngi my sc khoe trung bnh
S tui

Khoang nhp tim an toan

(trong 1 phut)

S nhp tim cao nht co th

at ti (trong 1 phut)

25

140 - 170

200

30

136 - 165

194

35

132 - 160

188

40

128 - 155

182

45

124 - 150

175

50

119 - 145

171

55

115 - 140

165

60

111 - 135

159

65

107 - 130

153

88. i b co li g?
i b la mt phng phap gi gn sc khoe ma ai cung co th thc hin
c. i b co nhng iu li sau:
- Lam s tun hoan mau tim va mach nhanh hn
- Lam tng nhit lng trong c th
- Lam tng sc bn b cua cac c bp
- Tng sc chu ng cua c th
- Tiu hoa d va u
- iu hoa huyt ap
- Cam thy khoe manh
Khi i b nn:
- i chm 2-3 phut luc u, coi nh thi gian khi ng
- Trc va sau khi i, nn ngi dui chn 2-3 phut
- Nn i giy khp vi chn
- Khi bc t got xung trc ri mi un cong cac ngon chn bc i.
- Khi i gi t th ngi cho thng, u hi ngng, vai nhang ung a
theo chiu anh cua canh tay.
- Ht vao su va th ra ht
- Trc khi ngng, i chm lai 3-5 phut

89. ap xe co ch cho sc khoe

ap xe ap va tt cho ca c th ln tinh thn v ban co th i ti nhng
ni co khng kh trong lanh, lam tng s tun hoan cua mau va ban se cam
thy mnh khoe hn. Khng cn ap tht nhanh nh cac tay ua. Sau y la
cac bin phap tranh b chut rut chn va au cac c bp:
- Tay cm va nm ngi phai thch hp vi chiu cao cua mnh. Tt nht la
iu chnh yn xe th nao co th dui chn c ht c khi ap xe.
- Khi ap xe ti ni, nn co t phut ngh dui tay, chn, lng. Trc khi
ap xe cung vy.

90. Tp luyn di nc
Trong nc, ban thy ngi mnh nhe nh chic la. Nu ban bit bi, ban
se cam thy trong lng cua mnh giam ti 90%. Ban co th c ng nhe nhang
lam cho xng ct, c bp, cac khuyu tay chn, u gi, cac t xng sng
lng vn ng thoai mai. Nhiu ngi vn ng kho khn trn b nhng lai
thy tay, chn... d dang khi vn ng di nc, trong b bi hay... trong bn
tm. Vn ng di nc rt thch hp vi:
- Ngi trn 50 tui
- Ngi au khp
- au bp chn hay au lng

91. Ban co th vt ai Ty dng khng?

Ban rt co th nha ma vn tham gia c cuc bi vt ai Ty Dng,
treo ln ngon nui Everest, hoc thap Eiffel hay i t New York ti San
Francisco, nu ban bit c:
- Quang ng i hay chiu cao cua nui.
- Chiu dai mi sai tay cua ban khi bi hoc s bc cu thang a ln
xung hang ngay.
- Ban hay m xem mi ngay ban bi bao nhiu sai tay, va ln bao nhiu
bc thang ri mang so vi bang sau y bit bao gi mnh ti ch:

92. Aerobic la g?
Gi c thng bng khi tay, chn, c th vn ng theo nhp: y la mn
tp aerobic. Xem nh vy th chay, hay ap xe ap cung co th coi la aerobic,
nh th duc nhp iu vy. Khi tp aerobic, tim va phi cua chung ta phai lam
vic t 60 ti 85% cng sut cua chung.

T khoang nm 1980, tp th duc nhp iu tr thanh phong trao nhng

vic nhay va un cong ngi nhiu qua, a gy ra nhiu anh hng va truc
trc v xng va gn.
Ngay nay, ngi ta a chn chnh lai cac ng tac manh qua trong khi tp
a tranh c cac tai nan xay ra. Mun vy khi tp phai nh:
- Ch c a mt chn ln khoi mt t. Mt chn bao gi cung ung
san.
- Han ch nhay ca 2 chn mt luc
- Han ch nhng ng tac git mnh
Loai aerobic nhe nhang, yu cu ngi tp
- Khng c nhay 2 chn mt luc
- Nhng ng tac trong bai chu yu lam vn ng cac c bp ln (nh bp
tay, bp ui), t vn ng cac c bp nho (nh ban chn, c tay...)
- Vn ng canh tay nhiu hn cac im khac

93. Lp aerobic nao tt?

Lp tp aerobic nh th nao th tt va thch hp vi mnh? Ban hay nu
ra nhng cu hoi nh sau ri tra li:
1- Thy day aerobic co bng hoc giy chng nhn la hun luyn vin cua
Trng, Vin hay Trung tm th thao nao hay khng?
2- San tp co chc chn khng? Khng nn tp trn chiu hoc tham
mong: rt d b trt nga.
3- Phong tp co may iu hoa khng kh khng?
4- Phong co u ch cho cac ngi tp khoi ung nhau khng?
5- Thi gian khi ng va ngh sau khi tp a thanh mt thoi quen cha?
6- Mi ln tp co ti 20 phut khng?
7- Ban co c hng dn m mach p trc, trong khi, va sau khi tp
khng
8- Ban co c danh mt ch thoai mai cho ring mnh trong luc tp
khng?

9- Hun luyn vin co a nhng n np mi va nhng iu nhac mi vao

vic luyn tp khng.
10- Sau khi tp, ban co cam thy ngi thoai mai va khoe ln khng? Hay
cam thy co iu g cha thch hp?
Tuy theo s ln tra li "co", ban t anh gia lp hoc aerobic nay co phu
hp vi mnh hay khng.

94. Chon mn tp thch hp vi dang ngi

Sc khoe mi ngi mt khac. Cu tao xng, c bp gn cung vy. Cho
nn, mi loai ngi lai co mt s mn tp thch hp ring. Th du:
Loai 1, gm nhng ngi co ve dang:
- Mum mm, tron, dang mm mai
Khng nn tp luyn bai yu cu nhay nhiu.
Nn: i b, ap xe, bi li va nhng bai tp nhe nhang t vn, xon ngi
Loai 2, gm nhng ngi:
- Xng to, nhiu bp tht
- Vai rng, ngc n
- Nhn co ve "lc in"
Nn: i b, chay quang ngn (5 km tr lai)
Khng nn: Chay marathon, tp vo co thi u, cac mn th duc yu cu
gi thng bng, sc khoe va s kheo leo (tennis hay thuyn bum)
Loai 3, gm nhng ngi:
- Cao, c dai
- Vai, hng hep, ngc nho
- Chn tay dai
- C tay, chn nho
- Ngi nho, hi beo
- Trong luyn tp, kho co bp tht
Khng thch hp cac mn: bi li va chay nhanh.

Thch hp vi cac mn: bong r, tennis, chay dai sc...

95. Luyn tp phu hp vi tnh ngi

Vic luyn tp khng ch cn c vao dang ngi, ma con phu thuc vao ca
tnh nt tng ngi. Co ngi thch tp ni ng ngi, ngoai tri, lai co ngi
thch tp mt mnh trong nha... Bi vy, nu co th chon nhng mn tp phu
hp vi y thch cua mi ca nhn th ngi tp cung thch thu hn.
Co ngi c ti cui tun th c si ln sung suc nn c mnh danh la
"Ngi lnh chin cui tun". Nu ban co mau nh vy, nn tham gia nhng
mn tp oi hoi dai sc (ap xe xa, bong a, bong r, chay marathon..), va lu y
gi gn cn thn tranh tai nan v mnh "hng hai" qua.
Ngi thuc loai "cung tn". Vi nhng ngi nay, tp va va cung tt,
nhng tp nhiu cang tt hn. Ho thch hp vi nhng mn th thao co n
thua, oi hi co s c gng. Ho m c lu khi tht bai. Nn khuyn ho: th thao
la giai tr, khng nn cay cu!
Loai "Bm": Thch tham gia cac mn tp co nhiu ngi va thay i cac
mn tp. Li khuyn cua hun luyn vin: khi tp luyn, nn tin cy vao ban
thn mnh la chnh, khng nn da vao cac ngi khac nhiu qua.
Loai "Chong tan": Rt hng hai luc u nhng lai d bo cuc
Li khuyn: Kt qua luyn tp ch thu c 10- 12 tun. Nn c gng v 23 tun chng anh hng ti sc khoe la bao nhiu.
Loai "Ly thuyt": Thch su tm sach va tai liu u th v th duc th
thao. Tham gia mn g th tn tin mua u cac loai dung cu v mn o. Hay
thuyt cac ban b v u cac li ch va u im cua mn mnh tp.
Li khuyn: hay c gng thc hanh c 50% nhng iu ban a oc.

96. Hay chon thm mn tp cho mnh

Nu khng chon ky mn mnh tp, se d bo cuc gia chng. Ngoai mn
tp chnh nn co mt s mn tp phu thay th. Th du ban thng chi qun
vt vi mt ngi ban thn. Phai d kin nhng ngay ngi ban kia vng mt,
ban se lam g? Se i b, ap xe, bi hay nem bong r?
Nu khng tnh trc nh vy, rt d bo tp vao ngi th ngi v ch
trong mt tim ca ph.

97. Lp bang thng k s tin b cua mnh

Sau mt thi gian tp, sc khoe cua mnh co kha hn khng? a sut c
bao nhiu kg? Hng, ngc n hn trc c bao nhiu? Mnh co ngu ngon hn
trc? Co cam thy kha hn khng?

Tt ca nhng iu o co th xac nh c gon gang bng phng phap:

o nhp tim sau luc ngh ngi.
S nhp tim luc ngh cang nho, chng to sc khoe cang tt Bi vy, nu s
luyn tp cua ban co kt qua th s nhp tim o c luc ngh, se nho hn luc
trc.
Cach o nh trc:
1 - Bm mach mnh luc sang sm, khi va dy, cha bc xung ging.
2- m s mach p trong 10 giy ri nhn vi 6, ban se co s mach p
trong 1 phut.
3- Sang hm sau lai bm lai. Cng s mach p cua hai ln, ri chia i,
ly s mach p trung bnh.
Ba thang lam mt ln. Nu tp u, ban se thy s mach giam xung, cho
bit sc khoe cua ban a tng ln.

98. Tp qua sc
Ban co th tp qua sc hay khng? Sau bui tp, nu ban thy mnh noi
chuyn vi ngi khac kho khn v phai th nhiu, thy ngai nu co ngi ru
i khiu vu hoc ru i b mt quang ng, th co le ban a tp qua sc ri.
Ban phai tp t i hoc ngng tp mt thi gian cho lai sc

99. 3 bai tp tiu m bung

Nu lam cho bung trn bt i 2-4kg m ban se mi lo v d cholesterol,
huyt ap cao va lng ng d trong mau. Sau y la mt s ng tac tp
nhng c bp bung, ban hay chon ng tac nao ban thy thch hp vi mnh.
Bai 1. Gp u va c - Nm nga, chn hi co, hai ban tay di u.
Gi lng ap vao san, c nhc u va vai ln khoang 30 .
Chu y: Gi cho u, c va ct sng trn mt ng thng. Khi nhom ngi
ln t t, ht vao va m ti 5 ri lai t t nm xung. Lam lai ng tac nay t
10-15 ln ban se thy tac dung ti cac bp tht bung.
Bai 2. Khoanh tay, ngi day - Nm nga, u gi co, hai tay bt cheo
trc ngc, ban tay phai nm vai trai, bai tay trai nm vai phai.
Cong ngi ngi dy, ri lai nm xung t 10 - 15 ln.
Bai 3. Ban tay sau c, ngi nhom dy - Hai ban tay di gay, cac ngon
tay an vao nhau. Nm nga u gi co lai, hai ban chn hi cach xa nhau.
Cong ngi ngi dy, ung ban tay phai vao u gi trai. Nm xung, nhom

dy, ung khuy tay trai vao u gi phai. (Trong khi lam ng tac nay chu y 2
tay khng keo u v pha trc) Lam ng tac t 10-15 ln.

100. Cac dung cu tp th duc

Cac dung cu: i, chay tai ch, ap xe, xoay ngi...vi cac b phn keo, nt,
ap, moc v.v... lp t tai nha, la nhng dung cu tp c nhiu ngi m c.
Tuy vy, trc khi mua, ban phai hiu ro tac dung cua mi loai dung cu
bit, dung cu o co hp vi nhu cu cua ban khng. Th du: dung cu ap xe tai
ch co tac dung ti phn di c th va tim, nhng khng co tac dung ti tay va
khng lam bung nho lai.
Bi vy, trc khi mua phai suy ngh ti muc ch tp cua mnh khoi
"chong chan" vi dung cu va nn:
- Tm hiu xem hang san xut dung cu va ca hang ban co ting hay
'khng.
- Hoi nhng ban be a s dung dung cu nay bit tnh nng dung cu va
nn mua u.
- Coi gia tin co phu hp vi tui tin cua mnh khng
- Th dung cu trc khi tra tin
- Coi vic lp giap dung cu th nao, di chuyn ra sao, ch t u, co
phu hp vi hoan canh cua mnh khng...Hoi cach bao quan dung cu nh th
nao.
- oi hoi dung cu phai c bao hanh.
- Suy ngh mt ln na coi mnh co thch tp vi dung cu nay khng
tranh khoi chong chan.

101. Chon giy tp

Th mc cn bao, th ao cn xeng, lam g cung cn co dung cu chuyn
mn nh th. Dung cu tt th vic lam cung d dang thm. i giay cua ngi
tp th duc hay chi th thao cung vy. No co th lam ban thoai mai hay kho
chu, giup ban tp an toan hay v no ma xay ra tai nan, no co th gop cng vao
thanh tch cua ban hay khng.
Bi vy, trc khi tp, ban phai chon i giy thch hp vi chn mnh va
t hoi:
- Giy nay co phu hp vi mn tp cua mnh khng? V mi mn tp nh
i, ap, bong chay, tennis, aerobic... oi hoi giy co nhng c tnh khac nhau.

- Mnh co ung y c nhng ngon chn trong giy luc ng va luc ngi
khng? (phai ung y c).
- B ngang cua giy co bng chiu ngang chn khng? (ly but ch vach
theo 2 bn mep chn khi ng ri o 2 bn canh giy nh trn bng mt but
ch mau. Nu chiu hai mep chn ln hn chiu 2 mep giy, th khi i giy,
chn se b bo).
- Nhng ng may ni trong giy co lam got chn mnh kho chu hay
khng? (khng c nh th). Khi thao giy ra, phn trn co b bep xung
khng? (khng)
- Khi i tt giy co b cht khng? (khng)
- Khi i, nhay, giy co khp vi chn khng? (Ban th i va nhay trc
khi mua)
i giy tt la i giy lam cho ban d chu ngay t khi mang no vao
chn, ln u.

102. Lam g theo thi tit?

Ban tht may mn, nu ang ni nao co nhiu mua, v ban co th thay
i cac mn tp cho phu hp vi thi tit. Nh vy, cac mn tp se phong phu
hn, nham chan. Tuy vy, ban co th nhn xet gi ly mt s kinh
nghim cho mnh v vic chon mn tp: co nhng mn tp rt thch thu trong
mua he, nhng lai khng hp hoc tr nn nguy him trong mua ng.
Khi tp vao mua ng, nn:
- Mc qun, ao dai che gio va chng m, lanh.
- i mu. Khng co mu hoc khn che u, ban co th mt ti 40% nhit
lng cua u trong sut thi gian tp
- Mc 3-5 chic ao nhe m hn 2 chic ao day. Khng nn mc ao qun
bng cht polypropylen (vai ao ma), v nhng loai qun ao nh th gi m
va cui cung se lam ban b lanh. Luc mi tp, nn i hoc chay ngc chiu gio
luc v i chay theo chiu gio. Luc nay, ngi ban a ra m hi, chay ngc
chiu gio d b cam lanh.
- Nn chay nhng ng co nha ca v tng nha se che gio cho ban.
- Khng nn hut thuc va ung ca ph hoc ru, v chnh nhng th o
lai d lam ban nhim lanh.
Trong mua he, nn:
- Mc qun ao mong, d thm nc. Khng mc qun dai, ao dai va nhng
loai vai khng thm lam m hi kho bc hi.

- eo knh tranh anh nng choi

- Bt u tp t t
- Trc khi tp cung nh trong khi tp, nn ung nhiu nc, du ban
khng khat.
- Nn tp vao thi gian mat nht trong ngay - luc sang sm - hay bui
chiu - khi vng anh mt tri.

103- Luyn tp, cn n tt

Trong thi gian luyn tp, ban cn phai co ch n, ung tt.
Nhng cht hydro - cacbon trong banh, bt, khoai...va trai cy cung cp
cho ban ngun nng lng cn thit cho vic luyn tp. Nhng khng nn n
vi vang ngay trc khi tp. Ban phai n trc o t mt ti hai gi. Nhng
thc n nh banh sa, banh m, chui va mt ly nc cam se gop phn tch cc
cua mnh vao thanh tch tp luyn cua ban.

104- Nn n vao luc nao?

Tp ri an hay n ri tp? Tai sao nn chu y ti vn nay?
- Khng nn n ri tp ngay v trong khi tp, phn ln mau c dn ti
cac bp tht. B phn tiu hoa cua ban khng c chu y ti nn thiu nng
lng hoat ng. Bi vy, nn tp 2-3 gi sau mt ba n no va 1-2 gi, sau
mt ba n nhe.
- Nn gi ch n im tm u. Trc khi tp bui sang, trc khi
im tm, ban co th n qua mt mu banh, ung mt ly nc qua trc khi ra
bai tp 15-20 phut.
- Nu ban tp vao bui chiu, nn n no ba tra va n ba ti hi mun.

105- Lam g khi b sai khp hay au nhc?

sai tay, chn, au khp, au nhc bp tht...la iu thng gp khi tp
luyn th duc hay th thao. Khi b au ma ban vn c tp hoc chi tip tuc th
ch au co th keo dai hang tun hay hang thang.
Khi thy b au, nn:
- Ngh va chu y khng ch au phai hoat ng trong 24 - 48 gi.
- Chm nc lanh hay nc a t 5 - 20 phut mi gi, trong vong t 2 - 3
ngay, cho ti khi cam thy ht au va s ch au khng thy nong.

- Buc cht ch au bng bng an hi tt, trong 30 phut. Thao bng ri

buc cht lai trn trong 15 phut. Lam nh vy nhiu ln.
- Khi ngu hay nm, k ch au cao ln.
Nu cn, ung aspirin giam au, vi nhiu nc hay sa tranh tac
dung xu cua aspinn ti da day.
Nn ti bac s, nu:
- B au hay sai chn, tay nng.
- Co hin tng b t ht.
- Da co ch b thm tm.
- Xng nhng ch khp khng thng hang vi nhau.
- Khng c ng c v ch au.

106- Phai chng quyt ngh tp khi b m

Co nhiu mn tp co sc li cun chung ta, n ni khi b cum, au hong,
cam lanh, st... chung ta cung khng mun ngh. Vic lam o chng co ch li g
cho ta ca.
Khi ta b st tc la c th ta khng c n nh. Nu ta lai tp d lam c
th mt thm na, a sc khoe chung ta ti s kit sc, tao iu kin tt cho
cac loai bnh xut hin. Nu ban b cam lanh, hay ngng vic tp luyn lai. V
s tp luyn tng cng s tun hoan cua mau luc nay ch co hai. Cac vi
khun hoc vi rut c mau mang ti moi im trong c th nhanh hn luc
bnh thng. Trai lai, vic ngng tp hai, ba ngay se giup ban phuc hi c
sc khoe khi tr lai tp luyn, se thy ham thch hn.

Chng 4
THC PHM VA SC KHOE

Nhiu nha nghin cu v thc phm a cho bit: cht beta-carotene co

trong cac trai rn, b, cam vo vang va mt s rau, co kha Trang giup c th
chng bnh ung th. Ngoai ra chung con la mt ngun vitamin A rt cn cho
c th. Nhng thc phm co cht x khng ch co tac dung tt cho vic tiu hoa
ma con gop phn loai bo cac axt trong mt trn ng mt cung thc n i
qua rut, tranh s hnh thanh chng soi mt va ung th rut. Nhiu cuc th
nghim a chng minh thy nhng ngi n nhiu ca thu, ca hi va nhiu loai
ca khac co nhiu cht axt beo loai omega - 3, a lam giam c lng
triglycoride va cholesterol trong mau.
Trn y la nhng tin tc ma bao ch lun cp ti nu ln tm quan
trong trong vic chon thc phm cho cac ba n.
Chng sach nay mun cung cac ban thng k nhng thc phm co nhiu
vitamin, va cac cht b dng cac ban la chon, a vao nhng ba n
nhm tng cng sc khoe cho mnh va gia nh.

107- Co khac gia trai cy va nc trai cy

Co bao gi ban va ung mt chai nc cam, va t cu hoi: v mt dinh
dng co iu g khac nhau gia vic ung chai nc cam nay va n mt trai cam?
Chai nc cam co th cha thm cac cht vitamin C, s da - cht tao kh lam
d tiu va mt s cht co trong thanh phn ru
Con co trai cam ti cha
- Nhiu cht cam hn
- Tao ra t nng lng hn
- Co nhiu cht x hn.
Vic nghin cu trong phong th nghim cho bit: cht x ch co trong qua,
ch khng co trong nc hoa qua hay nc trai cy. Cht x gop sc iu hoa cac
cht hydro -cacbon va s trao i cht trong c th. Cht ng trong trai cy c
c th hp thu chm hn cht ng trong nc trai cy. Hin tng cht ng
trong c th chuyn t t vao mau la mt iu co li v nh vy, lng insulin trong
c th cung c tit ra t t gi cho nng ng trong mau c n nh va
ngi cam thy khoan khoai hn.

Nn nh, phn ln nc trai cy cha rt t cht trai cy ma ch co nc,

cht ngot, hng liu va cht mau ma thi! Bi vy: n trai cam tt hn ung
nc cam!

108- Chon va gi rau, trai th nao?

Trai cy va rau ti la nhng "kho" cha y cac loai vitamin. Nn mua,
chon va gi trai cy nh th nao?
- Chon nhng trai nhn thy chc va bong. Chon rau cung vy.
- i vi chanh va da, nn chon qua chc va nng (tng i vi khi
lng).
- Khng mua nhng hoa qua a thm va nhun.
- Khng mua d tha hoc nhiu qua kha nng d tr cua ngn rau tu
lanh. Khng mua d nhiu chanh va mua cam v ban co th n thm mt qua
chui nhng khng th n thm mt qua chanh.
- Khng ngm lu trong nc.
- Vy nhe cho kh sau khi ra.
- Nhng trai cy giau vitamin C nh cam, chanh d b hong khi tip xuc
vi khng kh. Bi vy, bao gi n mi ct.

109- Bang ch dn nho v vitamin

Bang ch dn di y gm mt s thc phm tiu biu co lin quan ti
mt s vitamin. Cung nn nh rng, thc phm khng co kha nng cung cp
u tt ca cac loai vitamin ma c th ta cn, nht la trong nhng trng hp
c bit nh: phu n ang mang thai, co kinh nguyt, ngi bnh phai n
king, ngi b d ng v.v... iu kin nh vy, cn thm thuc b va cac
vitamin c bao ch.

110- Mt s nguyn t kim loai trong thc phm

cac nguyn t kim loai nh Canxi (Ca), st(Fe), kem (Zn) rt cn thit cho
c th cung nh cac vitamin. Bang di y cho chung ta bit tac dung cua cac
nguyn t o vi c th va cac thc phm cha cac nguyn t kim loai co ch.
Cung nh cac vitamin, trong iu kin c bit cua c th nhng phu n
ang mang thai, co kinh nguyt, bnh, phai n king, d ng thc n... cn
phai ung thm thuc cung cp u nng lng kim loai cn thit cho c th.

111- Tai sao cn ra?

Ban vn thng nhc cac chau nho: "Phai ra tay trc khi n". Ring
ngi ln, khng ch ra tay ma thng cn thn hn, ra ca cac thc phm
mnh n. iu nay co tha khng? Khng. V cac nng gia thng dung cac
phn bon, thuc tr su, thuc kch thch v.v...noi chung la nhng hoa cht c
hai vo c'th con ngi, chm bon va bao v cy trng. Ro rang la nhng hoa
cht o con lu lai trn tng la rau, vo trai cy ma chung ta mua v, va chng
ai trong chung ta lai mun n ca cac loai hoa cht o. cac ban cn nh rng:
- Nn mua nhng thc phm san xut trong nc hn, v nhng cuc
xet nghim a cho thy nhng rau, trai cy nhp t nc ngoai thng nhim
hoa cht nhiu hn rau
- Phai cn thn khi n ao, cn ty, rau dip, du. Nhng rau va trai cy
nay thng b nhim nhiu hoa cht hn cac loai khac nh: bp ng, hoa l,
chui, da leo.
- Nn ra trai cy va rau bng nc xa bng loang. Chai ky va kh.

112- n g co li cho xng?

Nhiu ngi ln ngh rng tui mnh cac m xng a ngng phat trin,
ngha la ngng hoat ng. Ngh vy la sai! Cac t bao xng gia lun lun c
thay th bng cac t bao tre mi sinh n g cung cp u cht liu cho vic tai
sinh cac t bao xng mi, o la nhng vn cn lu y khi n ung trong sut
ca cuc i chung ta. Canxi la nguyn t kim loai co nhiu nht trong c th
ngi, nhng c th lai khng t ch c. Bi vy chung ta phai n cac thc
phm co Can- xi cung cp cho c th. Sa va cac san phm sa con cha
Viatmin D va mt s cht khac co kha nng giup c th hp thu d dang Can xi.
La rau xanh, cac loai u, trai cy, ngu cc, ca moi, ca hi... n ca xng,
u la nhng thc phm giau Can - xi, nguyn t chu yu lam xng phap
trin va cng rn. Tre t 1- 10 tui cn 800 mg ca/ngay; 11-18 tui:
1200mg/ngay; 18 tui tr ln: 800mg/ngay. Phu n co mang va cho con bu:
1.200 - 1.600mg/ngay.

113- Ai khng dung sa c?

Hang triu ngi trn trai t ung sa tht d dang. Vy ma co ngi
"ky sa". Tai sao? V b may tiu hoa cua ho khng tiu thu c cht lactose
trong sa va cac san phm cua sa. C n vao la ho b:
- y hi bung di (phn rut gia) '
- au bung
- Mt hup hp va d ng
- a chay

- Nn, oi.
Nhng chng bnh v rut xy ra khi ung sa hay n mt cai banh sa,
mt mu pho - mat... Ch sau mt vai phut va keo dai hang gi la do b phn
tiu hoa thiu cht enzym tiu hoa cht lactose trong sa. V sa la mt
cht b dng rt tt, giau nguyn t can - xi, nn nu ho phai nhn ung sa
va dung cac san phm cua sa th c th se b mt mt ngun cung cp nng
lng rt quan trong.
Bi vy, nhng ngi "ky sa" nn:
- King n nhng loai banh nao c th mnh phan ng hoc n tng lng
nho mt. Tranh dung sa c va nhng san phm sa th rn, c c.
- Trn sa vi cht enzym co tn la lactase thng ban hiu dc phm
dang bt hay vin con co tn la Lactaid. Trn Lactase vao sa 24 gi trc
khi ung. Nhng vin Lactase co th dung nh thuc tr tiu hoa.
- Tm mua sa va nhng san phm nh kem, pho - mat c ch c bit
vi Lactase thng ban cac siu th.

114- Tai sao cn n cht x?

Co th noi mt cu nghe la tai nh sau: "Cht x khng phai la thc
phm nhng cung la thc phm". Tai sao lai va khng, va co? Khng phai la
thc phm v b may tiu hoa cua chung ta khng tiu c cht x n vao ri
lai i ra, n cht x chung ta tranh c bnh tao bon lam ha nng
cholesterol trong mau va phong tranh c bnh ung th. Nh vy la cht x
co trong thanh phn cac hat va hoa mau - ro rang rt co ch cho sc khoe con
ngi.
Uy ban Thc phm va Thuc (FDA) cua Hoa Ky khuyn mi ngi chung
ta n t 25-30g cht x mi ngay co trong trai cy, rau, u va cac loat hat.
Ngi ta phn bit 2 loai cht x: loai tan va khng tan trong nc. Cac loai
banh co nhiu cht x, co tac dung la ha lng cholesterol, lam bng:
- Lua mach ln ca cam.
- u kh va rau ho u.
- Cam yn mach.
Nhng loai banh sau co cha loai x khng tan, co tac dung chng lnh
tao bon va ung th, lam bng:
- Bt ng, bp.
- Mt s ho u.

- Cam lua m.
- Trai hach.
Nhiu loai trai cy, rau, u va cac loai hat co cha ca cac cht x tan va
khng tan trong nc. Thay i thc phm la cach lam cho ba n ngon v la
ming, ng thi cung cp cho c th cac thc phm co ca hai loai cht x.

115- Nn n tht nh th nao?

Nhiu ngi ngai n tht v nghe noi tht - nht la tht m - chnh la "thu
pham" gy ra nhiu loai bnh. Bi vy ho king tt ca cac thc n co tht nh
bt tt, hambg...va chuyn sang n ga, vt va ca. Theo cng bao cua c quan
nng nghip My th hin nay, do co s chu y chon ging trong chn nui va
phn loai tht khi ban, ngi ta a co nhng loai tht heo va tht bo khng co
m hoc rt t cht beo so vi cac loai tht heo va tht bo 25 nm trc y.
o la mt tin ang mng v tht o la ngun prtin quan trong, giau cac
cht st, kem, man - gan va cac chung loai vitamin B nh thia min, riboflavin,
va niacin.
Ban co th yn tm n tht ma khng ngai b tng trong qua mc, tng
lng cholesterol va b bnh tim. Nhng cung cn chu y ti cac im sau y?
- Khi mua, nn chon loai tht tt
- n ba tra va phai, khng n nhiu xuc - xch
- Hay chu y la chon xuc xch cn thn v nhiu loai c quang cao
khng co tac dung lam ngi mp, nhng lai khng u cht b v cha nhiu
nc va cac cht trn v b.
- Lc b m trc khi nu tht
- Tht nng tt hn tht ran hay xao
- Mi ln n tht khng n qua 3-5 ounce (ounce = 18,25 g)
- Mi tun ch nn n tht 5 ln.

116- S dung tht p nh th nao?

Tht p mui, tht hun khoi, xuc xch v.v...a c p mui, hoc ka li ni trat, hun khoi cui hoc.khoi lu huynh ngn khng cho vi khun tru ngu
va phat trin. Nhiu nha khoa hoc cho rng cac loai mui nitrit va nitrat, gi
c tht khng b hong nhng lai co th chuyn sang cht nitrosamine la mt
cht co kha nng gy ung th. Nhng thc may mn v cht Vitamin C lai co
th ngn chn s chuyn hoa trn. Bi vy, nhng nha ch bin tht ngui a
chu y cho thm vitamin C vao thanh phn cac cht dung bao quan tht sng.

Khi ta dung nhng loai tht p hoc tht hun, cn chu y:

- Tht mui hoc nng vn co th b hong v thiu, n nhit bnh
thng. Bi vy, phai tu lanh.
- Nu co iu kin, trc khi dung nn tht t phut trong lo siu m v
lo co kha nng dit vi khun.
- Khi nu tht nay, nn tm m nhiu khi m nho giot, se hoa tan va
giam ty l nitrosamine (nu co).
Cung cn chu y rng nhng loai tht nay cha nhiu m va cht mui. Bi
vy, nn dung co gii han m va cht mui. Bi vy, nn dung co gii han.

117- Co nn n tht nng khng?

Vao mua he, nhiu ngi My thch tham gia d nhng ba n ngoai tri
co mon tht heo, cu, bo... nng trn than hng, bp gaz hoc bp in. Nhng
mon n o va ngon ming va co tnh cht phong tuc, nhng tht khng may
mt s nha khoa hoc anh gia la rt nguy him cho sc khoe.
Vin Khoa hoc Quc gia cho bit, rt co th co mt mi lin quan gia
nhng thc n nng va bnh ung th. Mt s nha nghin cu cho rng cac
cht beo va prtin - trong nhung mon cha nhiu m va prtin nh ham burger chng han, khi b nng nhit cao d chuyn thanh nhng
mutagens, la cac hoa cht co kha nng huy hoai h thng ghen cua cac t bao
trong c th va dn ti bnh ung th. Trong luc nhng y kin trn cha c
chnh thc cng nhn ung hay sai, chung ta cung nn phong, khng nn n
tht nng lun lun. Khi n hoc nng tht, nn theo mt s ch dn sau:
- Trc kh). nng tht (heo, bo, ga, vt hoc ca), nn loai bo phn m ra.
Khng nhung tht vao m, b hay du trc khi nng.
Chun b cm sn dung cu phun nc phun vao tht mi khi tht bt
la
- Khi nng, h tht bn trn ngun nhit, trn ngon la
- Nu la lo to qua phai dp tt hoc vn bt la i.
Nu khng c th chuyn tht sang pha bn canh ngon la.
- Nng cho tht chn nhng ht sc tranh tht chay en v chnh
nhng cho chay en thanh than o co th la nguyn nhn gy bnh.
- Tranh nng chay ca va rau qun ngoai. Nn goi tht trong giy nhm.
- Trc khi nng, nn tht trong lo siu m giam lng m va rut
ngn thi gian nng.

118- Hay lun n Ca

Nghin cu v ba n cua ngi Eskimos - mt dn tc cc Bc !a cu,
ngi ta thy rng du n rt nhiu m, rt t ngi Eskimos b bnh tim. S d
sc khoe c nh vy, v ngoai m, dn tc nay con n rt nhiu ca. Nhng
loai ca sng vung nc lanh nh ca thu, ca hi cha rt nhiu axt beo omega
- 3 trong tht, rt co li cho sc khoe
- Lam giam c cholesterol va cac cht beo nh triglyxerid trong mau.
Tranh hin tng mau ong cuc trong mach
- Lam cac khi u vu (nu co), chm phat trin
- Lam bnh au u
- Lam au khp.
Cht omega-3 co nhiu trong ca va cac loai hai san khac, c c th hp
thu d dang qua ng tiu hoa. Bi vy, mi tun chung ta nn n ca hoc cac
loai hai san khac t 2-4 ln nh:
- Ca trng
- Ca thu bac cc
- Ca hi hng
- Ca trch
- Ca hi sng h
- ca sac-in (sardin)
- Ca moi

119- Nc, cht cn thit cho cac loai t bao

Hai phn ba c th chung ta la cht long ma nc la thanh phn chnh.
Bi vy, nc co vai tro rt quan trong cung cp cho c th nhng nguyn t
kim loai cn thit nh Can - xi va Ma - nh.
- Giup c th hp thu cac cht cn thit va tiu hoa d dang cac thc n.
- a cac cht b dng trong mau i moi ni trong c th.
- Lam nhn cac m mang va cac khp.
- Giup c th thai cht ba.

- iu khin nhit c th bng hin tng thoat m hi.

Nhiu ngi khng chu y ung mc v s cn thit phai ung nc. Ngi
ln cn ung 6-8 ly nc ln mi ngay.
Chung ta co th phi hp vic n va ly nc trong cac thc n co:
- Rau dip (cha 95% nc).
- Da o (cha 91% nc)
- Cu cai o cha (88% nc)

120- n sup co li g?
Sup co li cho sc khoe. Khi b bnh xoang hay cam, lanh, n sup ga rt
tt. Tai sao n sup co th giam cn?
V vic hup tng munng ti khi ht mt t sup thng mt nhiu thi
gian hn la n mt lng cht b tng ng dang c hay rn n lu nh
vy, b nao cam thy thoa thu va thi cam giac oi hay them n na. Trong
khi n mt ming banh kep tht xong, nao vn co th phat trin ra cu hoi: "
Ch co th thi a?"
Sau y la mt s sup co nhiu cht b dng: sup tm co nhiu can - xi,
Vitamin D va cht prtin hn sup co sa.
Sup nu co rau, u, gao la nhng cht co x lam cho s tiu hoa thm d
dang.
- Khi nu sup rau cho t nc hn khi nu sup tht. (V rau cung tit ra
nc).
- Nh thm gia v cho mon sup bng cac rau thm nh mui ty, bt hanh,
bt toi thay v ch co mui.

121- Nn n t mui!
Hi con cha co tu lanh th p mui la phng phap tin li nht, ngi
ta thng hay dung gi thc n c lu. Nhng iu o lai khng tt cho
sc khoe mt s ngi v n mn co th dn ti cac chng huyt ap cao, nhi
mau c tim, tai bin mach mau nao va phu n. Chung ta n mui la do thoi
quen ch khng phai la do nhu cu bm sinh. Bi vy, nu by gi chung ta
khng n mui na hoc thay th mui bng mt cht gia v khac trong ba n
th cung khng hai g cho sc khoe ca.
Sau y la mt s y kin:
- Hay lo mui xa bp va ban n ban co th qun no i..

- Khi thm gia v vao thc n, nu hay dung t mui va gia v co

mui.
- Khi mua thc n ngay nn mua nhat.
- Tranh mua cac thc n ngm mui nh da, -liu, cai gim v.v...
- Han ch n ca p mui, tht p mui.
- Nn mua tht ti nu n thay v mua cac thc n
- Khi i n tim, nn goi ro rang cac thc n t mui.
Chung ta king n nhiu mui v mui n cha ti 40% nguyn t
Natrium la nguyn t co anh hng khng li cho sc khoe, va co lin qua ti
mt s bnh cho ngi cao tui.

122- Chon loai tht nao qua quang cao?

Nu ch ch bn mt s loai tht ti th chng co vn g chung ta
nhn xet. Nhng theo nhng li quang cao, th co nhiu loai: tht p mu- tat,
ca p qu, tht co ham lng Na tri thp, cha lng ng va phai vv...
Nhng li quang cao o tht ra, ch chung chung ma chng ro rang, v mt vn
g ca. Khi mua tht, chung ta cn hoi bit ro:
- Lng tht trong goi la bao nhiu, ming to hay nho?
- S ong goi.
- Gia tr v nhit lng bng bao nhiu calories?
- Cha bao nhiu prtin, cht beo, cacbua hydr, quy cu th ra gam.
- Cha bao nhiu Natrium, quy ra milligam
- Cha bao nhiu vitamin va cac nguyn t kim loai g?
Mt s t quang cao tt con cho bit ro lng cholesterol quy ra miligam.
Sau y la quy c mt s t ta cn hiu ni dung. Nu trn quang cao co nghi:
loai tht co...
- Lng calorie thp ngha la co: 40 cal/100g.
- S calories han ch: ch cho 1/3 calories so vi cac loai tht khac.
- Tht c bit co lng Natri va ng han ch.
- Ham lng sodium thp: cha quang 35 mg Natri hoc t hn.
- t m: cha m kem kem 10-25% so vi cac loai khac.

123- Chin lc giam cht beo va cholesterol trong thc n

Nhng bnh cua ng mach vanh cua tim la nhng bnh lam nhiu ngi
My cht sm. Nguyn nhn bnh la s ong cn cua cac cht beo va cholesterol
trong mach, nht la trong cac mach tim. Bi vy, chung ta cn bit mt s bin
phap giam lng cht beo va cholesterol trong thc n.
- Khi un hoc ung sa, gan cac cht beo i.
- Giam n tht va trng, ch n 5-7 ln trong tun.
- n trng theo cng thc: 1ln bo long trng va 2 ln bo long o.
- Loc bo phn m khoi tht trc khi nu n. Nu n tht ga, vt th loai bo
phn da.
- Khng n tht ran, nht la cac loai tht hun khoi, tht mui, tht ga, vt
ca.
- Vt bo cht beo ni trn mt sup trc khi n
- Nu trng, ca vi nc hn la lam cac mon vi b.
- Dung chao c bit ran khng cn du, m.
- Khi cn cht beo th dung du thao mc thay m va margarine thay b.
- Han ch dung cac mon trn cn co du, m va thay bng cac mon trn
vi dm hoc chanh.
- Nn dung du liu lam cht beo v co th du nay co tnh cht chng
bnh tim. Du cai cung vy.
- Han ch hoc khng n cac mon tht, ca chin b.

124- Cac loai du n tt

Mt s du n co kha nng lam giam lng cholesterol trong c th. Tuy
vy ch nn dung t 5 - 8 mung ca - ph du mi ngay cho moi mon: nu, ran,
trn rau v.v...
- Du cai
- Du bp
- Du - liu
- Du lac

- Du me
- Du u tng.

125- Bin phap n tranh ung th

Nhiu cuc nghin cu a cho bit chnh cac thc n, ung a la nguyn
nhn cua 60% trng hp ung th cua phu n va 30 - 40% trng hp ung th
cua an ng.
Nhng cung rt kho noi, chung ta nn n hoc khng nn n th g. Cac
nha khoa hoc ch khuyn chung ta nn theo mt s iu nh sau:
- Nn n t cht beo. Do o, phai han ch cac loai tht bo, heo, b, kem,
pho - mat, du da va cac loai du hydrogien.
- n nhiu rau, trai cy, banh lam t ngu cc. Cac thc n giau cht beta
- carotene, cart, khoai ty, cac loai rau mau co mau xanh m hoc vang hnh
nh co kha nng giup c th chng lai bnh ung th. Nhng trai cy giau
Vitamin C nh chanh, da, ca chua rt tt cho da day va ng thc quan, giup
cho cac b phn nay tranh c bnh.
Nhng thc phm co x cung co tac dung han ch bnh ung th nh: hat
cac loai ngu cc, cac thc phm thc vt: u qua, cai bp, mng ty... Ngi
ta cho rng trong thanh phn cac loai thc phm nay con co mt s vitamin va
mt s cht chng ung th ma ngi ta cha xac nh c
- Nn tranh n cac tht p tht nng va tht hun khoi v cac loai tht o
co cha cac cht nitrit va ni trat co th lam mm cua bnh ung th da dy va
ng thc quan.
- Ung ru t hoc tt nht la khng ung ru. Cung vi thuc la, hai
cht nay d ung th ming, hong va ng thc quan. Chung la nhng nguyn
nhn bnh cua ung th vu va ung th gan.
i vi mt ngi My, ung co iu la 1- 2 ln ung mi ngay. Mi ln
ung, khng vt qua 12 ounces ru bia, 5 ounces ru va 0,5 ounce cac loai
ru khac nh vt ka, whisky (1 ounce = 28,35g).

126- Nn n im tm trc khi i lam

Liu chung ta co yn tm khng, nu chung ta m may cho xe chay ma
khng xng vao xe? Vy ma co nhiu ngi coi nhe vic n im tm trc
khi i lam. Mt s nha khoa hoc a nhn xet thy nhng ngi lao ng thu
cng b giam s khoe leo, nhng ngi lam vic tr oc khng at c hiu qua
cao trong nhng ngay ho khng n im tm bui sang.
Nu ban cam thy mnh cha mun n luc mi dy, hay th theo cac bin
phap sau y:

- Ngh trc mon mnh im tm t ti hm trc. Nh vy, ban se

mt thi gian ngh luc mi thc dy va anh rng.
- Goi cac th nh im tm vao mt goi nho ti hm trc, hm sau se
n trn ng i ti trng hay ti s: mt vai cai banh nho, vai ming pho
mat, mt trai cy.
- i cac mon i. ng nn hm nao cung n mt th. Nh vy se gy cho
mnh vic chan n.
- Nu thy mnh khng them n th nn n t mt hoc co th n trai cy
giau vitamin C t sang sm nh: du ty, nho, cam...
Nhng mon giau prtin se lam ban tnh tao. Bi vy, ly sa tt hn ly
nc trai cy. Mt ming banh m hn mt ming tao. Nn tranh dm bng,
xuc xch, trng la nhng cht cha nhiu m va cholesterol. Cung khng nn
n banh m ngot, banh nng, banh ngot giau cht ng va cht m.

127- Phai luyn cho ban co thoi quen v n ung

Luyn tp cho cac con cua ban co thoi quen, thanh n np trong vic n
ung la iu cn thit. Sau y la nhng im chnh:
- Sang dy cho cac chau im tm banh nong lam bng ngu cc tt hn
moi ngot, du cac chau thch hn.
- Cho cac chau nhng thc n co ham lng thp v cht beo, cht ng
va mui. Trai cy ti, banh nng t cac thc phm nguyn hat, sa, nc
trai cy, yaourt u la nhng cht b dng tt.
- Han ch nhng "ba n nhanh" mua tim. Nhng mon mua n ngay
o, thng nhiu m va khng u cac cht dinh dng.
- Khng nn ly thc n lam bin phap thng, phat.Nu b phat, cac
chau se b thiu cht dinh dng cho c th con nu c thng, cac chau se
n khng co n np va i khi n qua no.
- Mun con ban co n np v n ung th b me cung phai nh vy lam
gng.
- Nu cac chau phai n tra trng, th co th chun b cho cac chau
mang theo t nha:
- Banh kep nhn tht - sandwiches cung tht ga, b, pho mat, ca ng. V
rau, qua co th cho cac chau mang theo nho, tao, ca - rt ct nho, cung cn
ty. Lo mt trai cy cung la thc phm d mang theo.
- Cung nn lu y cac chau rng chai nc trai cy phn nhiu la nc pha
hng liu vi t ng va phm mau.
- Nhng mon banh ngot tim thng nhiu ng va t cht b.

- Nhng banh mn th m du, mui va cht mau, khng u cht dinh

dng bng nhng thc n mang t nha i.
Ring i vi tui 13 - 14 tr i, cn phai c chu y c bit v b xng
ln nhanh oi hoi phai co nhiu cht Can - xi. Cac chau gai con cn nhiu cht
st, v mi ln co kinh nguyt cac chau b mt mau.
- ui ga ran la mon cung cp nhiu cht st.
- Sa t cht beo, yaourt, pho - mat u co Can - xi.
- Da o, da leo va cac loai qua n thay rau u rt tt cho la tui nay.

128- Nn goi mon g trong ba n nhanh?

Hang ngay, thng co 50 triu ngi My vao nhng quan "n nhanh".
Phn ln, ho goi ba mon chnh: tht bm, tht ran va sa trng. Nhiu ngi
khng bit rng by gi cac ni o ngi ta ban ca rau xa lach trn, khoai
chin, sup va nhiu mon n nhanh tim, nn:
- Tranh tht ran. n tht nng tt hn.
- Nu ban a goi mon ran, co th ngh thay th bng mon m vi nc
st hanh, nm hat tiu.
- Thay v goi mon nc st chm, nn goi mon rau va trai cy ti.
- n tht nng nn n theo rau xa lach.
- Co th thay th bng mu- tat.
- Sa t cht beo, nc trai cy ti hay nc lanh, tt hn la sa thng
va nc ngot
- Nu cho sa vao ca - ph, cung nn dung sa t cht beo.

129- Thc n a qua tia bc xa la g?

Trong cac ca hang siu th, co cac goi thc n, rau, trai cy, ngoai b co
du "a qua tia bc xa". iu o co ngha g?
Phng phap chiu cac tia bc xa, mt loai tia co kha nng dit cac vi
khun lam hong thc phm - la mt phng phap c nganh Thc Phm va
Dc Liu chun y cho ap dung rng rai trong nganh lng thc va ngoai xa
hi. Thc phm c chiu tia bc xa khng b mt mui hoc lu lai cn bn,
khng cn ti hoa cht ma vn gi c lu khng hong. Tia bc xa co th tiu
dit vi trung va vi khun ma khng lam thc phm b mt cht b dng. Cac
cuc nghin cu cung a chng minh loai tia nay khng co lin quan ti bnh
ung th va v hai vi sc khoe con ngi.

Chng 5
PHNG PHAP SUT CN - NNG BAO NHIU TUY Y

Theo s iu tra cua c quan phuc vu sc khoe va con ngi cua My th co

37% dn My mong mun mnh c sut cn. Trong s nhng ngi mun gy
i nh vy, co 27% la nam va 47% la n.
Ngi ta tnh rng co 60 triu ngi My mp qua. Tai sao thiu nh vy?
V bao ch, truyn hnh y ry nhng quang cao v u loai thc n. Tim n
nhanh, ba n nhanh, u cung co. Co nhiu loai banh co hng v hp dn,
ma vic n qua nhiu v ngon ming la mt vic ai cung lam c mt cach d
dang.
Ngi qua mp co th la con mi cua nhiu th bnh nh: cao huyt ap,
tiu ng, bnh tim mach v.v...Bi vy lam th nao kim ch c vic n
ung la mt vn quan trong.
Trong chng nay, cac ban se c gii thiu cac bin phap t chu
c trong vn n, bit chon loai thc n nao va ngon ma va khng qua
100 calo, khi i n khach san nn goi mon nao khng nhiu m, nn nh cho
mnh ch n nh th nao trong thi gian ngh v.v...
Tom lai, lam th nao giam c trong lng, c th va co s cn nng
va phai, theo y mun.
BANG SO SANH MU V CHIU CAO VA CN NNG
CUA NGI LN
( Tham khao - y la mu cua ngi My)
S cn nng ng vi chiu cao la tui 25 tr ln (tnh bng kg - bo s
le)
Nam (got giay cao 2,5cm)

n (got giay cao 5cm)

Cao
(met)

Gy
(m)

Va

Beo
(mp)

Cao
(met)

Gy
(m)

Va

Beo
(mp)

1,54

50- 54

53- 58

57- 63

1,41

41- 44

43- 48

47- 53

1,57

52- 55

54- 60

58- 65

1,44

42- 45

44- 49

48- 55

1,56

53- 57

56- 61

60- 67

1,46

43- 47

45- 51

49- 56

1,62

54- 58

57-62

61- 68

1,49

44- 48

47- 52

50- 57

1,64

56- 60

58- 64

62- 70

1,52

46- 49

48- 53

52- 59

1,67

57- 62

60- 66

64- 72

1,54

47- 51

49- 55

53- 60

1,69

59- 63

62- 68

66- 75

1,57

48- 52

51- 57

54- 62

1,72

61- 65

64- 70

68- 77

1,59

50- 53

52- 58

56- 64

1,74

63- 67

66- 72

70- 78

1,62

51- 55

54- 61

58- 66

1,77

65- 69

64- 74

72- 81

1,64

53- 57

56- 62

60- 67

1,79

67- 72

69- 77

74- 83

1,67

55- 59

57- 64

62- 69

1,82

68- 73

72- 79

76- 85

1,69

57- 61

59- 66

63- 71

1,85

70- 75

73- 81

78- 87

1,72

58- 63

61- 68

65- 73

1,87

72- 77

75- 83

80- 90

1,74

60- 65

63- 70

67- 76

1,90

74- 79

77- 86

82- 92

1,77

62- 67

65- 72

69- 78

* Vi n la tui 18-25, nu di 25 th c dui mi tui tr i 0,45kg.

130. S cn nng ly tng

Chung ta thng so sanh s cn cua mnh vi s cn cua ngi khac
coi ai co s cn va phai. Tht ra, vic so sanh nh th chng co y ngha g nu
hai ngi cao, thp khac nhau. S cn nng ly tng cn phu hp vi ca chiu
cao na. Qua bang mu sau y, ban se suy ra mnh cn phai tp luyn gi
s cn, tng trong ln hoc sut cn i (Chu y: bang mu cua ngi My -
tham khao).

131. Hay th xem mnh eo d m khng

Nhiu ngi thc mc khng bit mnh co nng qua mc, va thuc vao
loai d m khng? Mun bit nh vy, ban cn phai ro lng m chim bao
nhiu phn trm trong lng c th. Sau y la cach tin hanh xac nh vn
o.
Lam test bng cach Veo (Cu):
Veo (cu) vao da 3 im:
- Trn canh tay trn
- Gia bp ui

- Bn canh bung.
Dung thc o b dy cua a. Nu chiu day cua lp da veo ln o c t
1 inch tr xung (inch - 25 mm) lng m cua ban thp hoc vao loai trung
bnh.
Nu chiu day lp da ln hn, th c mi 1/4 inch (0,5 mm) la 4,5kg m
d.
Cach th nh trn, giup ban theo doi c s giam trong lng hoc tiu
m cua mnh trong thi gian ban ang n theo ch c bit hoc luyn tp,
vi muc ch tiu bt m i va giam trong lng. Nu c th ban khng co m
d ma trong lng vn giam chng to. nhng m va c b tac dung. Nu vy
phai giam tp va tng vic bi dng ln.

132. Hay t t cho mnh s cn nh giam

Nu ban mun mnh sut i 7kg, 10kg hoc 15kg trong mt nm ma mai
mi giam c 3 - 4kg th cung ng nan. Vn khng phai la vic luyn tp
khng co kt qua ma la v ban a t ch tiu cao qua. By gi, ban nn t lai
vi s ky nho hn, d at hn va trong mt thi han ngn hn.
Th du, hay ngh rng mnh se c gng tp sau 3 tun l, sut c 2kg.
Sau khi sut c 2kg, ban lai t ra cho mnh mc luyn tp sut c 2kg
na, ma c tip tuc nh th cho ti khi at c muc ch la 10kg, 15kg.
i tng chng nho ri cung ti ni mnh nh n ma vic lam co ve r
thc hin hn

133. Ban cn cung cp bao nhiu calo/ ngay?

Lng nhit tnh bng calo ban cn cho c th mi ngay, tng ng vi
s cn cua ngi ban. Bi vy, ban cn bit mi ngay mnh phai n bao nhiu
cung cp c va u s calo cho nhu cu cua c th. Mun vy, ban phai
lam theo cac bc sau:
1. Coi bang mu v trong lng ly tng la chon trong lng va hp
vi mnh.
2. Th du ban thy mnh thch hp vi trong lng 130 pounds. (pounds =
o,455kg).
3. Nu ban la ngi co hoat ng (ap xe, i b, bi nhiu ln trong
tun...) ban hay nhn s 130 vi 9 (130 x 9 = 1.170). Vy la ban cn mi ngay
1.170 calo.
Nu ban la ngng hoat ng hn (tham gia th duc nhp iu chi qun
vt, reaquet...) nhn 130 x 10, vy la ban cn, 1.300 calo/ngay.

Nu ban t vn ng (ch ngi khu va, oc sach, chi bai nhn s nay vi
8. Ban se thy mnh ch khoang 1.000 calo/ngay.
Nu ban n t qua, lng thc n khng u san xut ra lng calo cn
thit, se co hai cho sc khoe ti mc co th mang bnh.

134. Khng nn king khem qua

Nhiu ngi beo qua, b bnh tiu ng, vi va n king u th sut
cn nhanh. Nh vy khng tt! Mt ngi, king khem qua mc co th sut
c t 2 - 5 kg trong mt tun. Nhng sau o, nu khng n king na, lai co
th "ph" tr lai. Trong thi gian king khem, s sut cn nh vy co th lam
cho tim va c quan ni tang khac b tac hai, toan c th b suy nhc v thiu
cht dinh dng. Nhng m c bp cung b teo i va du cho c th co beo tr
lai, nhng c bp nay cung kho c phuc hi.
Khi b sut cn nhanh, ngi ta thng co cac triu chng:
- Thiu mau.
- Ngi n, bun ru hoc d nong gin. '
- Rung toc.
- au u.
- Soi thn..
- Bun ngu.
- Nghnh ngang
- Suy nhc c th.
Bi vy chung ta cn bit ro gia tr cua lng thc phm mnh n hang
ngay co u cung cp cho ta lng calories cn thit hay khng. (Xem bang gia
tr thc phm)

135. Giam lngcht beo gi s cn

Ngi dn My thng nhn c 40% lc calo t cac cht beo. Nh vy,
c th ho d khoang 10%. Cht beo la ngun cung cp calori. Mt mung sup
cht du chng han a cho ta ti 120 calo! M con cung cp nhiu hn. Co iu
thun tin la m d nhn thy trong cac loai thc phm nn ta d loai ra nu
ta mun. Sau y la mt s bin phap giam lng cht beo trong cac ba n,
gi cho c th khoi ln cn:
- Ct nhng ming tht nho i lam cac mon n.

- Thay loai tht o (bo, heo...) bng ca hoc ga, vt.

- Loai bo m trong cac mon co tht.
- Dung cac thc phm a loai cht beo thay cho cac loai thng - Th du:
sa a vt cac cht beo ra.
- Tranh n cac loai banh ngot.
- n im tm bng banh ngu cc thay cho trng va tht.
- Han ch nhng mon n vt, n thm, nh cac loai banh don hoc khoai
chin.
- Dung tng mu- tac va sa chua thay cho st mayon naise va xuc - xch.
- Han ch n b va cac mon ran.

136. Ung nc chng mp

Co th ung nc sut cn khng? c. Ngi ln co th ung mi
ngay 6-8 ly nc y (mi ly 8 ounces.....220g). Tai sao ung nc nhiu co th
giup cho vic sut cn?
- V ung nc cung thy no va khng mun n na.
- Nc giup c th lam tiu cac cht m i.
- Nc con giup c th chng tao bon.
Sau y la mt s bin phap ung c nhiu nc ma khng ngai:
- Cho mt lat chanh hay lat cam vao nc
- Ung nc co gaz co vt thm mt t nc trai cy cho co mui thm.
- Ung nc hoa qua co gaz (thc cht la nc ng co pha thm hng
liu).
- Rot nc vao cai ly ep thy thch mt.
- Nhng luc ngh giai lao, coi vic ung nc la vic lam t nhin th
gian.

137. Chon mon n thch hp

Co mon n cung cp nhiu calo, co mon t calo. Nu ban a beo ph, le d
nhin nn chon mon nao cung cp t calo th hn. Tuy vy cung cn bit mt s
mon gop thanh mt ba n.Sau y la mt th du v 3 loai ba n trong ngay:

S calo/ ngay 4.000 calo 2.200 calo 1.200 calo im tm - 2 trng chin
vi mung margarine

S calo/ ngay

4.000 calo

2.200 calo

1.200 calo

im tm

- 2 trng chin vi mung

margarine

- 1 trng chin +1
mung b
margarine

- 1/2 chen yn mach

- 2 nat banh m nng vi 2

mung margarine
- 1/2 ly nc cam vt
- 1 ly sa y
- 1 ly ca ph vi 2 mung
ng+ 2 mung kem

- 1 nat banh m
nng +1 mung
margarine
- 1/2 ly cam vt

- 1 nat banh m kh
- 1 trai cam nho
- 1 ly sa
- 1 ly caph en khng
ng

- 1 ly sa loang
2%
- 1 ly caph + mt
mung ng +
mt mung kem

Ba n tra

- 56g xuc xch bo + 28g

phomat + 1 tha nc st
+2 lat banh m

- 56g xuc xch

- 320g cla

-56 g xuc xch ga + mt

mung xuc mayonaise
+ 2 nat banh m

- 28g khoai chin

- 1 trai tao

- 320g cola

- 4 cu ca rt dm
- 320 g cola

ba ti

- 2 ly ru martini (3,5 *
28g/ly)

-1 li martini (3,5 *
28g)

- 1/2 chen broccoli va

1/4 mung margarin

- banh khoai + kem ( a

ln )

- 1 nat tht nng

- 1/4 trai da o

- xa lach trn st

- a va khoai
chin +kem

- 1/2 chen broccoli + 1/4

chen nc st

- rau dip trn nc st

1 ly ca ph en

-1/4 chen brocoli

+1 mung
margarin

ba n thm

banh ba t ngot + ly kem

lanh

- 1/6 ly kem

- 1ly sa
- 2 banh ran

138 - nh trc mua g siu th?

Mua g co thc n hang ngay ma vn gi c ngi khng mp thm?
Trc khi vao siu th, ni mua cac th cn dung, ban nn:
- nh trc se mua nhng loai thc phm nao khng co hoc a c loai
bt cht beo ri. Ch mua u dung.
- Cng quyt khng ti khu keo, banh, mt khng cn thit.
- i mua sau khi a n no nha. Khng i mua luc oi v khi oi d b cac
th ngon hp dn khng co li cho vic gi trong lng khng tng.
- Chon cac thc phm va rau ti hn la cac thc n lam sn.
- Khng mua cac loai banh nhiu cht b dng qua.

139- Khi khng n nha

Khng phai luc nao ban cung n nha. Cung co luc cn n tim, cung co
khi d am vui ni ban be mi. Trong iu kin nh vy, lam th nao gi
c ch n ung mnh a theo hang ngay? Ban hay chu y ti nhng li
khuyn sau y:
- Nu n hang, ban se chon ca hang nao co nhiu mon mnh co th
chon. Khi nhn vao bang cac mon n, hay chon cac mon t m va cung cp t
calo.
- Nn tranh cac ca hang nao co toan nhng mon n ban thch.
- Yu cu ngi phuc vu ct a b va a banh n - tuy y t trn ban.
- T chi cac mon ran va chin k ca cac mon trang ming du cac mon o
a c tnh vao tin ca ba n ri.
- Nn goi cac mon nh tht nng khng tm b, xa - lach khng trn du,
banh m thng.
- Nu nhng sut tht nhiu hn nha, ban hay ct bt phn d, sang
bn trc khi n.
- Nu con banh ngon, ban co th goi lai cho ba im tm sang mai.
Khng nn n c.
- Co th cung n mt sut n vi mt ban na.
- Nn goi tng mon t nh c lng thc n. Khng n theo ba cua
ca hang, d b n no qua.

Khi ban c mi d mt bui tic hoc mt t chc vui kiu ba n t

phuc vu, nn lam g?
- Ti ban bay cac mon n va quyt nh mnh se ch n nhng mon nao.
- Nu co ngi phuc vu, ch ly nhng mon mnh a d nh n.
- Nu co th, yu cu nho vi chu nha cho mnh nhng mon rau thay cho
cac mon tht; cac mon khng co cht beo va co lng calo thp.
- Tranh ngi gn cac banh ngot.
- Co th noi tht vi chu nhn, mnh phai n king.
- Chon nc khoang thay cho ru, hoc ung xen ke.
- Hay chu y noi chuyn vi cac ban be hn la ch chu y ti vic n ung.

140- n g trong nhung ngay l ln?

Ngh he Sp ti Nhng ngay l ln... Toan la nhng dp co nhiu tic
tung. Ban co ngai k hoach n king cua mnh b pha v hay khng?
- Ban hay ngh lai xem nm qua trong nhng dp l ta n, ngay 4 thang 6,
noel v.v... ban thng hay n mon g, co n qua mc khng nm nay t kim
ch trc cac mon o.
- Ban hay nh lai trang thai sc khoe cua mnh ra sao, sau nhng ba n
o? Tnh trang huyt ap th nao? Co thy ngi kho chu khng? T o, ban t
i ti quyt nh phai n nh th nao trong nhng ngay l nm nay.
- ng mnh b cun theo cac cuc vui lin tuc: nha nay mt ly ru,
nha kia mt ly va thm mt chic banh ngot. Hay thay ly ru bng ly nc
khoang.
- Nu co ai mi ban ti n tai nha, hay noi nho vi ngi ban y cho mnh
n ch c bit: cac mon n khng co m.
- Hay t nhu, nhng dp ngh l nay chu yu la gp mt nhng ngi
thn va ban be. Vic n ung ch la th yu.

141- Chon cac mon n sn di 100 cal.

Nhng mon n sn thun tin cho moi ngi. Nhng vi nhng ai mun
gi s cn hay sut cn, cn phai bit la chon. Nhng mon cung cp cho ta t
calo nht lai la nhng mon hp vi mong mun cua chung ta nht.
Sau y la mt s mon vi lng calo chung co th cung cp:

Mon n lam sn

s calories

1/2 ly sa lanh va-ni

92

1 t sup ca chua

90

1/2 ly yaourt + 1/2 ly du

86

5 chic banh qu va-ni

85

2 banh mn + 2 mung
b

84

160g nc nho

80

1 ly nc tao

77

1 lat banh nho

80

2 mung mt nho

70

10 banh u

66

2 banh ran

60

1 banh vng (me)

56

2 chen ng (bp) rang

50

3 banh gng

50

28g pho - mat khng beo

50

1/4 trai da o

40

1 ly du

45

1 cu ca rt

30

2 lat banh m nng

30

142- Lam th nao khng ngh ti hp banh?

Hp banh biscuit trn tu lanh hay trong ngn tu thng cam d chung
ta. Lam th nao khng ngh ti chung? Nu ban cht ngh ti no, hay ngh
ra nhng vic lam qun chung i, nh:
- Mang mt cun truyn ra oc
- Goi in thoai hoi thm ba g ho xa

- Goi in thoai ti ban Tom ban v vic cung nhau luyn tp v.v....
- Ct mong tay, mong chn v.v...

143- Anh hng cua s luyn tp va sut cn

Co nhiu ngi t cu hoi:
Hoi - Luyn tp lam mnh n ngon hn. Nh vy se tng thm trong
lng?
ap- ung la s tp luyn lam ta n ngon ming hn.
Nhng, nng lng tiu thu cho vic tp luyn ln hn nng lng thu
c do vic n ung. Kt qua: s calo thu nho hn s calo chi.
Hoi - sut cn, phai mt thi gian luyn tp mi ngay?
- Ch cn 3 ln mi tun. Mi ln tp 20 phut cung u nhng nu tp 45
phut se tt hn.
Nu ban i b c hang ngay th mi ngay 30 phut se giup ban sut c
7,5kg mi nm.
Hoi - Ra m hi cang nhiu, sut cn cang nhanh?
Khng ung nh vy. Ra nhiu m hi qua co khi lai nguy him.Bi vy
khng nn mc nhiu qun ao khi tp.
Hoi - Th duc nhp iu co tac dung g vi vic sut cn?
- Th duc nhp iu k ca ap xe, i b, bi li tac ng ti s trao i cht
trong c th. Tac ng o keo dai t 4 - 8 ting sau khi ngng tp. Bi vy, rt
tt cho s sut cn.

144- Phi hp hai vn : n va luyn tp

giam cn, n king khng u. Phai phi hp vi tp luyn na. Sau
y la bang ghi s calo tiu biu cho lng nng lng a tiu hao c qua cac
loai vn ng va hoat ng hay hoi bac s va ban thn xem nn tham gia loai
hnh hoat ng nao?

145- anh hng cua ni n ti vic n ung

Nhiu khi va n va coi ti-vi, hoc oc sach, noi chuyn ban khng kim
soat c lng thc n mnh va n. Bi vy nn:

- Phai lun nh la mnh ang n va phai n king

- Nn n phong mnh thng n n ung gi
- Khng lam vic g khac khi n
- Khi tham d cuc lin hoan, hay tp trung s chu vao ban be la chnh
n, ung la phu.
- Vn nhac nho i va tt ti - vi khi chng trnh ti cai muc quang cao.

146- Nht ky v ba n
Nhiu ngi thch vit nht ky v nhng cam xuc cua mnh mi ngay.
Ban cung co th vit nh vy vi muc ch gop phn vao s sut cn cua mnh
nh sau:
- Ban n luc nao?
- a n mon g, nhiu hay t?
- n mt mnh hay vi ai?
- Ban a chon mon g?
- Sau mt tun l, ban co th oc lai nht ky cua mnh va t nhn xet n
nh vy mnh se gy i hay mp ra, ri ra d kin cho vic n ung trong
tun ti.

147- Loai tp luyn ph cng

Tp luyn thng co kt qua. Nhng cung co loai khng co kt qua hoc
kt qua ngc vi y mun cua ban. o la cac loai luyn tp trong y ngh, ch
nm trong s c ao nh:
- Nht nh mnh se gy i.
- Khng gy c th ung la tn s.
- Mnh se tp i vong tron cung u
- Mnh se treo qua bc tng nha
- Se i hai du...

148- Ch St rut?
Nu ban ng ln ban cn mi ngay, ban se nan. V:

- Bnh thng, mi tun ta ch sut c nhiu nht la 900g. Nn khi

lng mi ngay hn 100g khng lam cho chic kim cua mt kim x dch c
bao nhiu.
- 70% c th cua chung ta la cht long. Nhiu khi trong lng cua ta tng
ln trong ngay v lng nc va ung,
- Khng phan anh c s thay i cua cac c va m.
- S cn khng quan trong bng vn ban a gi c mnh trong vic
n ung hay cha? n theo ch nh vy a thanh n np i vi ban cha?
Nu ban a quen vi ch d n ung, nht nh ban se sut cn.

149- Lam th nao giup cac chau nho sut cn?

Nhiu chau 13 - 15 tui a beo ph. Lam th nao giup cac chau sut cn.
Co 2 vn : n ung king va giup cac chau v mt tm ly.
Mun vy, phai chu y ti cac im sau:
- Co phong trao tp luyn trong gia nh. Th du: t chc cho ca nha i xe
ap, cm trai.
- Trong gia nh co n np loai bo cac cht beo khoi cac mon n.
- Moi ngi u bit cach lam cac thc n t cht beo.
- Moi ngi u bit cach gi gn sc khoe, bao v rng toc, da...
- Mi ngi u co k hoach tranh b beo ph. Nh vy, a be se thy
vic lam cua mnh la t nhin, ging nh moi ngi.

150- Cach phn u quen n t

Mun sut cn, phai han ch vic n ung. Vic o khng phai la vic d
lam. Bi vy ban phai co cach, chng han:
- n t mt, lam nhiu ln (5-6 ln/ngay). n nhiu luc sang sm.
- Dung a nho chia t thc n, du nhn thy y.
- Be banh thanh nhng ming nho.
- Mi ln suc thc n bng mung, khng suc y.
- Nhai chm.

- Mi ln co tic tung nn mc qun ao cht. Nh vy, se ngai n nhiu.

- Chon cac mon n t cht beo va nhiu nc.
- Sau khi n, anh rng lun. Ban se ngai n thm.
- Khng n thm, sau ba chiu.
- Ung tht nhiu nc. Ban se thy khng them n na.
- ng bao gi ngh va t ha hen: Hm nay, mnh se n mt ba c
bit!

151- T thng khi co kt qua

S khen thng co tac dung khuyn khch nhng vic lam ung ng li
co kt qua. Bi vy, nu c khuyn khch - du la t mnh ghi nhn nhng
kt qua luyn tp lam sut cn cua mnh, mnh cung thy vui va thm cng
quyt tip tuc thc hin nhng y nh a ra.
Khng cn i ti khi ban sut c my kg mi t ghi cng. Ngay t ngay
bt u n theo ch , ban co th t khen thng mnh bng cac vic nh sau:
- Mua mt bo hoa.
- Goi in thoai cho mt ban xa.
- Mua mt lo nc hoa mnh thch.
- a xe i ra.
- i chi, cm trai, xem chiu bong.
- Ghi nht ky.

152- i pho th nao mi khi nan ch?

Ai cung co luc nan ch. Nht la nhng ngi bc vao ch n king.
Khi nan ch la khi ban khng co can am nhn c trc sc cam d cua mt
mon n ngon, du bit n nh th lai ln cn. Nhng luc o nn t nhu rng,
y ch la mt nc tam thi ch khng phai la cuc u hang vnh vin v:
- Ai cung co luc mt t chu
- Lui mt bc vn co th tip tuc tin ln
- Vic phn u cua mnh la lu dai

- Vic mnh lui bc cung co gii han, v mnh co n mon nh king,

nhng khng n ht ca t!

153. khoi b li keo vao cuc che chen

Nhng cuc nghin cu v tm ly cho thy moi hanh ng cua chung ta
u chu anh hng cua nhng iu chung ta suy ngh. Cn c vao nhn xet
trn, tranh cho mnh khoi b li cun vao cac cuc che chen, ban co th tin
hanh cac bc sau:
- Vit vao giy my cu t nhc nh: "Ta co th cht v bnh tim", "Ta con
beo hn na", "S phn u cua ta co th b sut giam "Mnh se khng t chu
c".
- Tp trung s suy ngh va tng tng hoan canh cua mnh trong cac
trng hp trn, trong 20 giy.
- Vit lai trn giy, m ta hnh anh cua mnh nhng luc o, (chc ang
thng lm!)
- Tng tng lai hnh anh cua mnh trong cac trng hp trn trong 20
giy.
Rt co th nhng hnh anh o se giup ban thm can am khng sa vao cac
cuc che chen, nhu nhet.

154. Lam cho mnh thy cn phai sut cn

Khi ban y c a mon n ngon ra xa, hay vui ve mm ci. V o qua
la mt hanh ng tch cc va can am, giup ban at ti muc ch: giam trong
lng c th.
Hay t nh mnh: vic lam nay khng phai la mt tro ua!
Khi c gng thc hin vic sut cn, co th co hai thai : tiu cc va tch
cc.
Ngi tiu cc ngh rng vic lam sut cn ch la vic lam kh mnh. Ho t
anh gia thp kha nng c gng cua mnh, ngh ra u iu kho khn can tr
vic lam cua mnh nh hanh ng gy nhim cho bu khng kh trong lanh
vy. Kt qua se ti luc ho khng con sc ma n na va thc s ai ngai cho
hoan canh cua mnh.
- Ngi co t tng tch c thy vic phn u lam sut cn la mt dp
luyn tp tnh chu ng, kha nng t kim ch, sc chu ng, tng
cng sc khoe cho ban thn mnh.

Chng 6
LAM G THNG STRESS

155. Lam th nao ng u vi stress

S qua i cua ngi chn, ly d, m au u la nhng thu pham chinh
gy ra stress. Ca nhng iu phin mun nho nho hanh ngay nh: phai ch i
ngi bn kia u dy khi goi in thoai, ang hut bui th b may y rac
ngng hoat ng, a con nho lai b trt chn nga v.v..., tt ca nhng s vic
o u lam long mnh phin mun, gop phn vao vic gy ra stress. Nhng, a
la con ngi th khng ai tranh c. Nh s cht va vic ong thu vy.
Tuy vy, chung ta co th lam giam tac dung cua stress i bng cach:
- Chia se nhng cam xuc cua mnh vi v hoc chng hoc vi ngi yu,
ban thn.
- C hoan thanh c mt cng vic g lam mnh man nguyn
- Ngu y gic
- Gi gn sc khoe.
tranh nhng hin tng thn kinh b cng thng, v nhng lo ngh,
bun phin sau mt chn ng v tinh thn nao o, ban hay t an ui bng
nhng cu hoi sau:
- Hm nay mnh co tin g vui nh?
- Mnh a ti c ch nao va ung luc hoc trc gi hen?
- Mnh a nhn c vt g ung nh mnh mong mun?
- Co ai a khen hoc tan thng mnh?
Tm c nhng cu tra li thch hp, ban se thy tm hn nhe nhom hn
i.

156. Bin phap lam giam tac dung cua stress

i khi stress xm nhp vao ta mt cach m thm, lng le. Nhng a s
trng hp, no n bt ng lam ta phai sng st. Trong hoan canh nh vy,
giam cu sc, ta nn:
- Vn ng chn tay, i bach b vai vong quanh nha, vn hoa... cho
tr oc bnh tnh, mau lu thng bnh thng trong huyt quan, h thn kinh n
nh tr lai.

- Tm hoc lau ngi bng nc m cac c va thn kinh c th gian.

- Th l cam xuc cua mnh vi ban thn, ngi thn c gop y kin,
hoc chia se nim vui hay ni bun. Co ngi "ng cam" vi mnh, nhiu khi
ta se sang sut hn va ngh ra c cach giai quyt cac vn mi ny sinh.
- Trc khi nh la het, khoc, v khng chu ng ni, hay c m t 1 n
10.
- Rot mt ly nc tra nong. Ung t t, va ung va ht hi tra.

157. Din tp v stress

Din gia, lc s, nhac s, kch s...trc khi ln sn khu u co nhng
bui din tp. Trong bui tp, ho tng tng nhng s vic co th xay ra khi
biu din tm cach ng pho. Vi stress cung vy. nan co th bnh tnh hn,
chu ng hn nu ban bit trc c nhng g co th xay ra vi mnh khi b
stress. Ni dung din tp nh th nay:
- Nhm mt lai va c lam cho tt ca cac th tht, si dy thn kinh trong
ngi chung xung.
- Tp trung s suy ngh trong mt phut, vao vic th gian va nhn xet
cam giac th gian cua mnh th nao.
- Tng tng trong mt phut, mnh la mt ngi khac ang quan sat
chnh mnh trong trang thai th gian.
- Tp trung s suy ngh mt ln na vao vic th gian.
- Hnh dung ra moi trng hp co th xay ra khi mnh b stress (vic g a
xay ra? Mnh cam thy th nao? Ai co mt luc y?...)
- Tng tng ti thai cua mnh luc o.
- Tng tng n thai cac ngi thn cua mnh (v, chng, ban be...)
a ng tnh, khen ngi, s bnh tnh va cach s s cua mnh luc o nh th
nao.
Mi ngay tp hai ln nh vy, mi ln ch cn 5 phut dn dn ban se cam
thy mnh tr nn cng rn, sang sut, bnh tnh hn va co th i pho vi bt
ky mt tnh hnh nao xay ra vi mnh.

158. Th gian c bp nh th nao?

Chung ta co th tp th gian cac c bp tng vung c th, t chn ti u,
theo phng phap cua Ed - mund Jacobson, con goi la phng phap th gian
tnh tin. Ban co th tp theo cac bc nh sau:
1- Ngi trn gh va nhm mt lai. Hai tay trn thanh gh, cac ban tay
nga.

2- Th chm va su.
3- Tp chung s suy 'ngh v mt c bp nao o ma ban co th cam thy.
4- Ra lnh cho c bp o cng ra, ri chung xung, trong 5 giy va t nhu:
nh vy la phn c o th gian. Ban hay chu y ti cam giac th gian o trong
vong 30 giy ri chuyn sang mt vung c khac sau khi lam cac ng tac:
- Thong tay xung, mi u c tay, ri ti khuyu tay ri ca tay. Nm ban
tay lai ri tha ra. Th gian.
- n lng vao ta gh ri th gian.
- Thot bung lai ri th gian bung mm tr lai.
- Cng quai ham lai ri th gian ham tr lai bnh thng
- Nhc va dui chn di ra. Th gian.
- Lic mt v mt bn ri th gian
- Cui xung cho cm ung ngc ri th gian.
5- Tip tuc th chm va su..
6- Tp trung s chu y vao tt ca nhng im th gian va ngi mm
ra. Tng tng mnh la con bup b bng vai vun. u va hai vai thong
xung.
7- Tng tng co mt lung sinh lc nong tran qua ngi.
8- T t m mt ra va nhn xet xem ngi a d chu hn nh th nao.
Cn chu y khng nn th trong giai oan tp va khng lam cng thng
nhng im c th b au hay co vt thng.

159. Dung tr tng tng trong th gian

Tr tng tng co th bin am my trng thanh my o va xoa i s
hin hu cua stress. Chung ta co 'th dung m nhac, mau sc, hi hoa trong
vic giam va xoa stress.
m nhac - Chon mt bng nhac m va tm mt ni vng ve tnh mch
nghe nhac. Hay tng tng mnh la mt phn cua canh vt va m nhac. Khi
nt nhac ngn dai, ban tng tng nh mnh cung ang lan rng ra chung
quanh. Trong khi tng tng, nu thy mnh ngh lan man sang nhng
truyn khac, hay hng s chu y cua mnh tr lai canh vt va cac m thanh
chung quanh. Khi ht bai nhac, hay so sanh trang thai tinh thn cua mnh by
gi va luc trc.

Mau sc - Ban hay tng tng ti 2 mau: mau o choi biu hin s cng
thng va mt mau du khac, nh l nhat chng han, biu hin cho s th gian.
Nhm mt lai, tng ti mau o choi va ngh rng tt ca cac th tht cua mnh
ang b cng ra. Sau o,ban lai ngh ti mau xanh l va tng tng cac th
tht cua mnh ang b cng ra. Sau cung ban ngh ti mau xanh rt nhat va coi
nh mau nay la biu tng cua s th gian hoan toan.
Hi hoa - Ban hay tng tng ti mt bc tranh ve nhng ngon song d
p vao b a va coi o la biu tng cua s cng thng. Sau o lai tng
tng vi canh m m co mt ngi nha nho, mt vai cy co bong mat di anh
mt tri m ap.
Hay chu y theo doi s thay i trong ngi. Ban se thy tinh thn mnh
nhe nhang, cng thng va d chu hn.

160. Ghi nhn th gian

Khi thn kinh cng thng, mach mau cua ban p nhanh hn, cac c bp
co rut lai, da toat m hi, chn tay lanh. Nhng hin tng trn co th c
mt h thng sinh hoc trong c th tao ra mi khi co stress. Chung ta co th
cn c vao nhng hin tng trn anh gia trang thai thn kinh cua chung
ta va tm cach giam stress bng cac phng phap a bit (...158, 159). Sau khi
tp giam stress, so sanh trang thai c th trc va sau khi tp, chung ta co th
t anh gia vic tp cua mnh co kt qua nhiu hay t.
Bt mach - Khi co stress, mach p nhanh ln. Cn c vao nhp ap cua
mach trc va sau khi tp, chung ta co th t suy ra stress a giam cha, c
th a i vao trang thai th gian cha.
Nhit ban tay - Nhit ban tay co th cho ta bit trang thai thn
kinh v tay cang m chng to th gin cua c th cang cao.
NHN DUNG NHAN - Ban hay c ngm mnh trong gng va nhn ky net
mt cua mnh. Mt o, mt hup hp, dang mt moi, mi cong, ham cng
lai...chng to ban ang trang thai stress. Ban hay c gng tp th gian. Sau
o nhn lai mnh, ban se thy net mt cung thay i

161. Phng phap chu ng th gian

Ch ngh ti ting mong tay cao trn bang en, hoc luc ban cn vao mt
trai chanh non cung u thy rung mnh. Nh vy la y ngh cung co th gy cho
ta cam giac.
Chung ta co th dung phng phap "T suy" lam giam s cng thng
cua cac c trong bnh au u kinh nin. Th du, ban dung mt s cu noi,
nhc i nhc lai gy cho mnh cam giac, chn tay hay cam giac m cung.
Nhng cam giac o thu hut s chu y cua mnh lam giam stress va th gian
thn kinh.

Sau y la mt th du qua nhiu bc:

1- Chon mt ni tht yn tnh. Tt bt en cho anh sang ch con m m.
Mc ao m, ngi thoa mai trn gh ta ri nhm mt lai.
2- Bt u noi v tay mnh. Nu ban thun tay phai th noi v tay phai
trc, thun tay trai th noi v tay trai trc nh:
- Canh tay nay nng qua (nhc 3 ln)
- Ban chn nay nng qua (3 ln)
- Ca chn ln tay ti nng qua (3 ln)
d tng tng, co th buc vao tay, chn mt vt nho, hi nng.
3- Sau y la phng phap t tao cam giac m bng cach noi:
- Tay ti m qua (mi tay, noi 3 ln)
- Chn ti m qua (mi chn, noi 3 ln)
- Tay, chn ti m qua (nhc 3 ln. d tng tng co th ngm tay
chn vao nc nong, hoc ngi phi nng).
Chu y: Nhng ngi ang cha bnh thn kinh hoc iu tr bnh bng
thuc, nn hoi y kin cua bac s iu tr, trc khi dung phng phap nay.

162. Phng phap ngm-ngi- tha -ni

Ban hay tng tng mnh ang ni bng bnh trong lan nc m, tai
mt ni ti en, khng co anh sang. Chung quanh hoan toan im lng tr co
ting hi th cua chnh mnh. Ban hoan toan khng dnh danh g ti stress.
Tt ca eac th tht trong ngi ban ang trang thai th gian ti a, tinh thn
sang khoai.
y la phng phap kch - thch - tr - liu trong mi trng hep, con goi
la phng phap ngm - ngi tha - ni co tac dung lam cho tim va phi cua ban
hoat ng chm lai, cac c bp mm ra, moi cam giac cng thng v stress bin
mt.
co c trang thai o, nhng ni iu tr bng phng phap trn,
ngi ta xy nhng b cha nc mui, va cho mt ngi nm vao. mn
cua nc, lam cho ngi ta ni d dang. Ta nm vao b nc, ngi ni va
tng tng nh ang nm trn mt tm nm thn ky.
Trong phong ti khng co ting ng, hoc co th co ting nhac m nhe
cua nhng bai nhac mnh yu thch.

Mi ln ngm - ngi - tha- ni nh vy lu quang mt gi. Khi bc ra

khoi nc am, ta cam thy ngi sang khoai s cng thng v stress giam hn
hoc bin mt.
Phng phap nay co nhiu iu li:
- Nghe nhac khi ngm - ngi - tha - ni nh vy lam u oc nhe nhang.
- Ngi ni trn nc m co tac dung iu hoa mau trong mach.
- Nc v bp bnh vao ngi lam nhng khp xng giam au, ngi
khoi nhc moi, cam giac bun nn v ung thuc khng con na.
Chy y: Phng phap nay thch hp cho moi ngi.
Nhng ngi ang co bac s cha bnh thn kinh nn hoi qua y kin bac
si trc khi dung phng phap nay.

163. ung ngai khoc!

Khoc v sung sng bt ng, khoc v bun mt ni bun v han...du khoc v
mt nguyn nhn tnh cam nao th nhng giot nc mt cung lam ban ngui i
ni xuc cam, giam cng cua stress. Nh vy, rt co li cho sc khoe.
Nhng nha khoa hoc cua trng ai hoe Minnesota a tach c 2 cht
quan trong trong thanh phn nc mt, cht leucine enkephalin va cht
prolacitin. Hai cht nay ch co mt khi ta khoc v cam xuc. cac nguyn nhn
khac gy chay nc mt - nh khi ta boc hanh, hi hanh lam cay mt chng
han - khng co hai hoa cht trn trong nc mt. Cht leucine enkephalin la
mt cht c tit ra do phan ng cua nao tit ra cht "an ui" nay, la mt vic
lam co li cho sc khoe. William Frey mt nha hoa sinh hoc con cho rng, nc
mt lam tri i nhng cht co hai b tch tu mt s im cua c th, trong
thi gian b stress.
Xem nh vy th luc nao ta cam thy cn khoc th ng co ngai. C
nc mt tun trao. Sau khi khoc, ngi ta thy ha h thanh than hn.
an ng thng hay nen nhng cam xuc to rng mnh la ngi cng
rn. Ho t khoc hn phu n, Co le v th ma mi khi co bin c g tac ng ti
tnh cam, chnh an ng la phai d nga bnh va b anh quy nht.

164. Tac dung cua ting ci

T xa, ngi ta a bit nu ci co anh hng rt tt ti c th. Ngi c
Hy Lap tin rng ting ci gi mt vai tro quan trong trong vic phuc hi sc
khoe cua ngi bnh. Nhng cuc nghin cu ngay nay a chng minh, khi
ngi ta ci mau lu thng tt hn, huyt ap ha xung, s tiu hoa d dang
va nao tit ra cht endorphin co tac dung giam au. Bi vy, khng phai ch
mun ua ct ma v bac s kia a bao bnh nhn: "Hay ung 2 vin aspirin nay

ri ngh ra mt cu chuyn vui k cho ti nghe vao luc thm bnh ngay
mai".
gi gn c sc khoe va co nhng ting ci thoa mai, ban hay lam
nhng vic nh sau:
- Tng tng mnh ang nhn qua ng knh mt may quay phim ang
thu hnh hoat ng cua nhiu ngi. Nh vy, tm mt va suy ngh cua mnh
v moi vic xay ra, se rng va thoang hn.
- Mi ngay, danh thi gian oc hoc nghe nhng cu chuyn vui ci.
- Khng ch ci mm. Nn ci ra ting cho tht ha h.
- Khi ban gp mt ng chu tim ban hang co ve mt nghim trang hoc
mt ngi ang gi hai tay ln vac mt kin hang nng, hay tng tng ho
ch mc mi mt cai qun lot co thu ren cua phu n.
- Khi hop hanh, tro chuyn, nn gi thai vui ve. i khi s hom hnh,
hai hc pha vao nhng cu chuyn trao i v cng vic lai giup ban nay ra
nhng y kin sang sut va tht cht mi giao lu cung tnh be ban.
- Trong cng vic bun ban, ting ci co th giup ban sinh li. o la b
quyt cua "nu ci ra tin".
- ng ngai ci mt mnh va din vi chnh mnh.
- Nn nh, ngi hay ci la ngi sng lu.

165. Bit nhn li ph bnh

Ban co d bt lo so khng? Nu co li ph bnh nao ban cam thy mnh
kho tip thu ni, xin c bnh tnh gat no sang mt bn mnh suy ngm tip.
Ban hay bt lo so v cac li ph bnh nh th nao? Co nhng li noi lt vt
ung cham ti mnh nh: anh ta beo qua, ch y chm r r, ting noi oang oang
v.v...thc ra ch la nhng li phan anh s tht b ngoai khng quan trong nh
nhng li ung ti long t trong cua mnh.
Nhng, nu ban la nhng ngi co long t tin ban thn mnh, tin vao
ban cht cua mnh th sm hay mun, nhng li noi sai s tht v ban cung se
tan ra nh bong bong xa phong thi, chng co g ang ngai.
Tuy vy, ta nhn thy rng th nao cung co mt trong nhng li ph bnh
kia rt xac ang. Co nh vy, ta mi sa c nhc im cua ta. Con nhng
li kia? bit mnh co cn phai chu y ti nhng iu o hay khng, ban hay
t hoi mnh:
- Li ph bnh kia co ly khng nh? Co im nao xac ang hay khng?

- Mnh co li ph bnh nay vi ai hay khng?

- Ngi noi li ph bnh nay co hiu ht y ngha va tac dung cua li o hay
khng? (Nu ban thn hoc cung khng co kha nng hiu ht, th ta nn bo
ngoai tai).
- Co phai li ph bnh o danh cho ta hay khng? Hay la ch noi chung
chung ma chnh mnh lai git mnh va v ly mnh?
- Li ph bnh o co da vao quan im khac vi quan im cua mnh
khng? (nu co th min phan ng).
Nu ban thy li ph bnh ung, nn can am tip thu, nu cn- tng
bc nho mt. Vic lam o ch co li cho mnh.

166. Ct t cac suy ngh cng thng

Nu u oc ban b cng thng bi mt suy ngh nao o, hay tm cach ct
t suy ngh o i. Chng han, co ngi nhn xet ban v mt iu g o lam
ban m ra bn khon ca ting ng h, khng th tp trung t tng vao bt
c vic g khac. Vy ban phai lam th nao? Hay lam theo my bc sau y:
1. Tm cach gat nhng suy ngh v vic o sang mt bn.
2. Nhm mt lai va tp trung chu y vao hai mt nhm.
3. m ti ba.
4. Ku ln: "Thi!" (Nu co nhiu ngi chung quanh, khng tin ku to,
hay ngh ti bin co du "Ngng lai!", hoc tng tng ti mt ct en giao
thng bng bt en o va ch "Stop!"
5. Nu trong oc vn con ngh ti vic cu, m ti 5.
6. M mt, tip tuc cng vic bnh thng.
Ban co th dung phng phap nay mi khi mun qun i mt vic hoc
mt hnh anh g am anh ban khin ban mt moi va khng tp trung vao cng
vic khac c.

167. Tranh s lo lng qua 5 giai oan

Hang ngay thng co 13 triu ngi My co ve mt m chiu v lo lng.
Nhng ban bao cao cua Vin sc khoe tm thn cho bit, ro rang s lo lng
nh vy co anh hng khng tt ti sc khoe.
Vy ngi ta thng hay lo lng v vic g? Thng v nhng vic co th
xay ra trong tng lai.

Theo nha tm ly hoc Thomas Borkovec trng ai hoc Pensylvania, th

ai cung co lin quan ti nhng cng vic lam mnh lo lng, nhng nn han ch
chung trong quang thi gian nht nh. giam bt s lo lng, ta nn theo
5 bc sau y:
1 Bit nhng du hiu trc khi ta lo lng nh: khng th tp trung suy
ngh, toat m hi ban tay, cam thy nh co vt e trn bung.
2. hn mt na gi mi ngay lo ti moi vic.
3. Vit ra giy nhng vn mnh thy lo lng.
4. Giai quyt hoc ra nhng bin phap giai quyt nhng vn o
trong thi gian na gi a nh.
5. Ngoai thi gian o ra, nht quyt khng ngh ti nhng vn o na.
Nu, u oc con vng mc v nhng vic o hay tm mt vic g lam qun
chung i hoc dung phng phap ct t s suy ngh nh bai 166.

168. Khng nn qua tham cng tic vic

Nhiu ngi oi hoi mnh qua nhiu, lam qua sc, luc nao cung vi
vang, tt bt, mun hoan thanh tht nhiu cng vic trong thi gian ngn
nht. Nhng ngi nh vy, kho tranh khoi stress. Sau y la cac bin phap
ham bt lam vic, han ch s tham cng tic vic cua mnh lai:
- Ngay nao khng hen ai, khng co cng vic g cn lam ung gi gic th
khi i lam, hay chic ng h eo tay lai nha.
- Mi luc ch lam mt vic thi. Th du: khng va oc bao cao va nghe
in thoai.
- C noi chm. Khi ngi khac ang noi, va mnh cha hiu ht y ngi ta
nh noi g, th ng ngt li.
- i chm va bc vng vang. ng na i, na nhay.
- Mi khi gp ngi quen nn nhn xem ngi o la ai
- Hay chao va mm ci vi ho. Khng nn va i va suy ngh.
- Lai xe di hay ung tc c phep.
- Khi ch in thoai, hoc goi in thoai cho ai, c gng khng st rut.
- Gia cac cuc hop phai co thi gian ngh xa hi 15 phut cho u oc th
gian.

- Mi ngay nn danh thi gian ngh ngi vao mt luc nht nh. Cng
quyt khng lam vic g trong thi gian o.
- Hay danh thm thi gian quan sat chung quanh, nhn bit nhng cai
hay, canh ep quanh mnh.

169 S dung thi gian

Chung ta khng th keo dai thm, khng th vay mn, khng th em
ban Thi Gian. Va cung khng th ngng no lai? Ai ai cung co u 24 gi mi
ngay, 7 ngay mi tun. Nhng co ngi bit s dung thi gian co hiu qua hn
ngi khac. Mun c nh vy, nn lam nh th nao?
- Lp ban thng k moi cng vic - Ban hay thng k thanh mt ban cac
loai cng vic: cng vic nao ban cn phai lam trc, vic nao lam sau. Nh
vy, ban se co mt cai nhn tng quat v cng vic cua mnh va hnh dung c
lam ti u th phai quyt nh c vn g.
Xp hang cng vic - Nn xp cac cng vic thanh loai A (cn phai lam
ngay, cang sm cang tt); Loai B (khng cp thit lm) va loai C (co th lam
trong thi gian dai dai...)
- Tranh cng vic chng cheo ln nhau - Nn nh rng kha nng cua
mi ngi u co han, thi gian cung vy. Bi vy, phai xac nh mnh ch giai
quyt c 'vic g trong ngay.
- Phn bit nhng vic vt hang ngay va cng vic sinh li: Vic vt hang
ngay nh: goi - nghe in thoai; sp xp s sach, giy t. Nhng vic nay co th
lam d dang cung c. Cng vic lin quan ti san xut, sinh li co muc ch,
phai giai quyt dt khoat tng bc mt. Nu co th, nn
lam nhiu cng vic sinh li hn la cac vic vt.
- Suy ngh v thi gian tri qua mt cach v ch trong ngay. o la thi
gian ngi tan gu hoc i la ca goi in thoai hoc hen ho gp g khng cn
thit. Phai rut ngn thi gian nay lai.
- Khng th b quy ry - Nn co thai moi ngi bit thi gi nao
mnh ranh ri vao luc nao mnh khng mun b quy ry. Nhng luc o, hay
ong ca phong lam vic lai va ngi khac tra li in thoai thay mnh.
- Tn dung thi gian mnh thy sang sut trong ngay. Trong mt ngay, co
thi gian mnh cam thy ngi khoan khoai nht. Nn lit k cac cng vic
quan trong giai quyt vao thi gian o.
- ng qua cu toan - Nn lam ht sc mnh nhng cung nn nh rng
khng co vic g hoan toan khng co thiu sot. Nu bo qua nhiu cng sc
mong mun co th lam mt vic g o cho ro tht hoan chnh, se mt cng toi
va lang ph thi gi.

- Tranh lng l, khng dt khoat - Nu ban thy lng l cha tin vic
mnh lam, liu co kt qua hay khng, hay hoi mnh: "Sao khng s dung thi
gian nay lam vic khac co li hn?"

170. Ch lam vic lin min

Co ngi lam vic lin min sut ngay. Lam nh vy, kho tranh khoi b
stress. Vi nhng ngi nay, co thi gian ngh va ra ngoai tri la rt cn thit.
Lam lin min nh vy, co th:
- Thu c t kt qua.
- L la vi gia nh va ngi chung quanh.
Khng phn bit c vic g quan trong, vic nao khng cn thit.
Thng khi co mt vn g bt thng xay ra, ngi lam vic kiu
khng ngi ngh la ngi cam nhn thy chm nht. V lam vic nh vy, u
oc m ra "mu mm" ri.
- Hay hoi v (chng) hoc ngi ban thn cua ban bit ban co thuc
loai ngi nh vy khng? Nu cu tra li 'co", th sau y la mt vai 'mn
thuc" ma ban co th dung:
- Giam s gi ban thng lam vic mi ngay xung. Hay tng tng ngay
thng la ngay lam vic cui tun. Thay mt vic quan trong loai A bng loai B
trong chng tr nh lam vic trong ngay.
- Ghi vao chng trnh lam vic trong ngay ca thi gian ngh giai lao va
coi nh y cung la mt cng vic.
- Dung thi gian cho vic vn ng thn th: tp th duc, i b hoc tham
gia nhng tro chi khng cn suy ngh.
- Trong ba n, khng noi chuyn v cng vic.
- Trong nhng thi gian ngh, chon nhng hoat ng trai ngc vi cng
vic ban giy th ngay ngh nn i cm trai, ap xe ngoai tri, i thm ngi
thn. Cng vic ngay thng oi hoi ban phai tnh toan, suy ngh th ngay
ngh, ban co th khu hoc an v.v.... '
Nn chon hoat ng vui chi co ca gia nh tham gia.
- Khi khng lam vic, ng cam ngh nh mnh ang co ti.

171. Lam g khi b nghen giao thng?

Xe b tc ni ui nhau trn ng. Thi tit lai xu.

Tun trc, ban a i lam chm ti 3 ln. Bi vy, ngi trn xe ma long
nh na t.
tranh vao hoan canh nh vy, ban nn lam g?
- Trc khi i lam, nn nghe thng bao cua ai phat thanh bit hin
ang co hin tng tc nghen giao thng nhng quang ng nao?
- Khi i, cang tranh c nhng ng ln, nhng ng, cang tt.
- i lam sm hn 10 -15 phut phong thi gian b ket xe.
- Xem ban nh nhng ng nho, phu trn ng mnh co th dung,
khi ng chnh b tc nghen.
Nu a phong xa, nhng ban vn khng thoat khoi b ket xe, ng v
chuyn o ma lam thn kinh cua mnh b cng thng, v ch. Sau y la vai li
khuyn:
- ng ngh ti cai banh xe ang ng im.
- Ht mt vai hi th chm va su.
- ng oan trach nhng iu g ma khng th thay i c Th du: tai
ngi lai xe ti, tai s mnh en...
- Hay chu y nghe nhng li rao vt trn radio qun hoan canh hin
hu.
- Nghe bng nhac vui, truyn k hoc nhng bai hoc v tnh t chu.
- Ly giy but ra ghi lai cac d nh mnh mun thc hin trong ngay,
danh sach cac th mnh cn mua v.v...
Nhng bin phap trn, khng nhng lam ban mt thi gi v ch ma
con lam ban phn chn tnh thn luc xe tip tuc chay, khi ng a ht tc
nghen.

172. Gi bnh tnh luc co bin c

Theo tai liu cua Vin Nghin Cu Tm Thn, th trong vong 6 thang, co
ti 30 triu ngi dn My phai i pho vi mt bin c nao o trong i nh:
mt vic, ngi thn qua i, m au, tai nan, gp rc ri v tnh cam...
S au bun gy ra bi cac bin c o lai con c nhn ln gp bi tuy
theo tnh cam va phan ng cua mi ngi, dn n trang thai stress nh la
mt nh mnh. Tht ra, chung ta co th dung mt s bin phap lam giam
bt anh hng cua cac bin c o i vi tinh thn va sc khoe cua chung ta,
nh:

Ngh ti tng lai la chnh. "Sau cn ma, tri lai nng", khi ngi ta
nhn s vic vi con mt lac quan, th nhng iu khng may xay ra cung se
bt tac dung i.
- Ap dung cac phng phap th gian c th a bit phn u chng
nay.
- Nn nhn nh s vic xay ra mt cach khach quan.
Tranh quan trong hoa, lam to chuyn ln. Trong khi k lai khng nn
dung cach noi nh: "lun lun b...", "khng bao gi thy nh th", "tht khng
th chu ng ni..."
- Giai quyt s vic t t, tng bc. Khng oi hoi mnh phai lam th
nao thoat c ngay ra khoi tnh hnh mi xay ra.
- Khng nn ha thp mnh trc kho khn, nhng lai nn bit nhn s
giup cua moi ngi. Tnh yu, tnh ban, s giup cua xa hi u la nhng
ngun tip sc rt quy cho ban thng c stress trong luc nay.
- Hay nh rng, khng phai ch co mt mnh ban gp hoan canh nh vy.
Nhiu ngi khac a trai qua hoan canh nh th nn ho co nhiu kinh nghim
giup ban vt qua.

173 Kim ch s nong gin

Khng phai ch co cac ng chu, giam c, cac ngi ng u c quan, tp
th mi hay cau gt. Tt ca nhng ngi lao ng, t anh th xy dng, ngi
ngi ban giy, ba ni tr cho ti my v vn ngh s cung u nh th ca.
Noi chung, nhng ai nong long mun hoan tt cng trnh cua mnh, hoc
co luc cam thy qua mt moi v cng vic u tr thanh kho tnh kho nt, hay
nong gin.
Tht ra, s bc tc khng phai t trn tri ri xung. No a m trong
long ta mt thi gian dai, c nui dng bi nhng m c t thng cng vic
b tht bai nhng hy vong b lui tan, nh nhng ngon la nho ch co c hi la
bung ln. Bi vy, no cung co nhng triu chng nh:
- Chan nan
- Cam thy mt moi
- Mt t tin
- Lam vic khng co hiu qua.
- Khng co long nhit tnh, th vi moi vic.

Mi ngi th hin s mt t chu cua mnh mt cach: co ngi th net

mt nng ra nh ke co ti, co ngi lai cau co, gt gong, lam vic manh tay,
nng chn. Ho thng ' khng nhn nhng sai lm v pha mnh ma hay li
va trach moc ngi khac. Nhng vic nay thng chng co ch g ma ch la cn
gio giup cho s gin d cua ho d bung ln ma thi.
kim ch c s nong nay nn:
- y ti nhng trang thai cua c th nh: mt ngu, y bung va nhng
hin tng bt thng khac.
- T vn xem mnh ham mun iu g trong ngh nghip cung nh trong
cuc sng. Liu nhng iu mnh mong c co thc t hay khng? Nu khng,
nn thay i hoc ha thp muc tiu xung ti mc mnh co th at ti.
- Nn tach ca nhn cua mnh ra khoi cng vic.
- i khi, nn nhn mnh la ngi trai tnh. Ch mt vic nho cung mun
lam thanh to chuyn.
- Giam bt thi gian lam vic hoc lam t vic i mnh co th thy thoai
mai trong cng vic. ng cng vic bin mnh thanh n l.
- Hoc cac phng phap th gian tinh thn va th xac tranh stress. S
th gian giup ta hoat ng c d dang va nhanh chong.
- Nu tham gia tp luyn vn ng c th, nhng chu y nu ngh
nghip mnh a mang tnh cht tranh ua th trong nhng mn tp luyn
khng nn co tnh n thua na. Trong trng hp nh vy, ch tp i b la tt
nht.

174. Tinh thn lac quan

Bin thua thanh c, bin rui thanh may, t nhu: "Tht bai la me thanh
cng", y la b quyt cua nhng ngi bit dung tinh thn lac quan cua mnh
vn ln cao hn mi khi gp kho khn. Ho coi nhng vp vap trong cng
vic la nhng bai hoc luyn cho mnh co thm kinh nghim.
Mun co kha nng nh vy, chung ta nn:
- Khng coi bc i lui lai la mt tht bai
- Coi s vic khng may la mt dp th thach vi chnh mnh
- Lun t cu hoi: "Qua vic nay mnh co th lam g tt hn?" thay v cu
hoi: "Vic nay co th dn ti nhng iu g khng hay?"
- Coi bc kho khn la dp ngh ngi, dng sc trc khi vao trn giao
tranh mi.

- Lun chu ng tn cng. Trong trn ua tai, nu ta khng th iu

khin c i phng th cung iu khin c chnh mnh. Gi chu ng la
nm c phn thng.
- Khng khut phuc ngi khac va ca chnh ban thn mnh..
- Nn t ra nhng muc tiu rng rai. Khng ch nhn vao nhng vic
c, thua trong pham vi mt ngay.

175. Ngn chn s cng thng trong gia nh

Nguyn nhn cua stress, nhiu khi bt u ngay tai gia nh. Chng ai co
th lam c vic g cho tt, nu trong gia nh lun co s i thay, tan v thay
v ni ong cua "b tham mu' ng pho vi moi vic trong i.
Nhiu nha tm ly va xa hi cho rng gia nh la mt n v co kha nng
giup cho nhng ngi cung chung sng, vt qua d dang c nhng luc kho
khn nh khi mt vic m au...
Sau y la mt s y kin loai stress khoi khng kh gia nh, ma mi
thanh vin cua gia nh cn bit:
Tao iu kin moi ngi trong gia nh co dp noi chuyn vi nhau
thng xuyn va gn gi s oan kt cung tnh cam gia cac thanh vin cua gia
nh.
- Nn gi nhng thoi quen, tuc l va cac cuc hop mt cua gia nh. Trong
nhng cuc gp g nay, nn ra nhng cng vic chung, nhng d kin cho
tng lai. Nn tranh vic trach moc ln nhau, danh thi gian giai quyt nhng
vn mu thun mt cach n hoa. Mi ngi cn nh lch hop mt cua gia
nh trong nm ti ong gop nhng y kin cua mnh cho gia nh va ho
hang.
- Nn chu y nghe y kin cua ngi khac va nm c d lun, nhng
ting x xao v nhng mi bt ng cua cac con, chau cung ban bac, giai
quyt.
- n nh nhng ngay hop mt chung da vao nhng ngay ky nim hoc
sinh nht cua nhng ngi thn.
- Nn suy ngh hiu tht su v gia tr cua s oan kt.
- Gop y cho cac thanh vin mi khi cn co s thay i quan trong nh khi
mt vic lam, cn thay i ch lam hoc vic lam khac. An ui cac thanh vin
khi gp bin c.
- Phai tin vao kha nng va chu y ti quyn li cua tng thanh vin, khng
nn so sanh va phn bit i x gia nam va n: con trai va con gai, anh em
trai va ch em gai v v... Mi thanh vin,du nho tui cung u c t do va co
quyn quyt nh trong mt pham vi nao o.

- Loai bo nhng t tng ganh t, ghen ghet, gy him khch.

- Khng nn ch chu trong ti nhng thanh vin co a v va nhiu tin
cua.

176. Tranh stress cho lp tre

Nn nh cac chau nho cung la thanh vin cua gia nh,cac chau cn k vi
tui trng thanh thng co nhiu thc mc, bn khon vi nhng vic xay ra
trong gia nh, ngoai xa hi. Bi vy, cac chau rt cn s du dt va giup
cua ngi ln. Nn:
- Co c hi yn tnh, vng ve tro chuyn, tm hiu v nhng iu g cac
chau thc mc, bn khon. Nn chon nhng mu chuyn n gian, d hiu, co
y ngha giai thch nhng bn khon cua chung.
- Hoi cac chau v cac triu chng cua stress ma cac chau co th co nh:
toat m hi tay, cam thy bung nng n.
- Hng dn cho cac chau cac phng phap lam giam stress nh:
* Th chm va su, Luc th ra, tng tng nh mnh trut ht s lo lng,
phin mun vao nhng lung hi mnh pha vao khng kh.
* Hnh dung ti nhng canh m m cua gia nh nh, ngh ti luc ang
nm thoai mai trn ging ngu, ang n ua ngoai sn, ang ngi coi ti vi vi
ca nha, ang ngi gon trong long b v.v...
- Khuyn khch cac chau tp th su va khc vao tr oc nhng canh m
m cua gia nh sau nay ta vao cac hnh anh o ma vt qua nhng cam
xuc lo lng, s hai, bun ru mi khi gp kho khan, trc tr.

Chng 7
LIN QUAN GIA CAM XUC LIN QUAN VA SC KHOE

Mt ngi b cam lanh, vim khp hay au tim se t ng tm ti ni cu

cha, sn sang k bnh moi ngi giup mnh va nu cn, xin phep
ngh vic iu tr.
Nhng khi co mt ni au v tnh cam, ho khng x s nh vy. Khng
phai ai cung nghe c ho tm s, c ho nh giup va du cn bnh co anh
hng nhiu ti sc khoe va kha nng lam vic, khng ai xin ngh vic v mt
chuyn tnh cam ring t.
Cac nha khoa hoc nghin cu v con ngi u cng nhn co mi lin h
rt mt thit gia tm ly va sinh ly. S an ng b m au va sa sut tinh thn,
thng la tui t 50 tr ln. S ngi n c hoc co rc ri v tnh cam b
cht, gp i s ngi co gia nh hanh phuc. Mt nm sau khi chng cht, 60%
cac ba goa bt u co mt giai oan m au, suy nhc. S an ng c thn
My b cht sm trc tui,ngang vi s an ng cht v nghin thuc la.
Trong chng trnh nay, chung ta se cp ti nhng vn co lin quan
ti tnh cam, nh gin hn, ghen tung, b am anh v ti li, chan nan
v.v...Chung ta cung i tm nhng phng thuc cha nhng cn bnh tinh
thn o nh m nhac, kh hu va s nng niu chiu chung ln nhau.
Le d nhin, nhng cn bnh tinh thn u co th tr thanh nhng cn
bnh sinh ly va kha nng cha tr cua nhng mn thuc tm ly nhiu khi, con
hiu nghim hn nhng dc phm rt nhiu.

177 Cho qua cn phin mun

Th dai, hn ri, cau nhau, la het, nem dung...u la s biu hin
nhiu ve cua long phin mun gi lu trong ngi co th chuyn thanh mt s
bnh nh au u, phat ban, au da dy hoc b huyt ap cao.
Nu ban gp nhng vic khng va y, nn ap dung nhng bin phap sau
lam nhe bt cn phin:
- Khi cam thy long mnh bt u co cam xuc khng vui hay m t mt
ti mi va th ba, bn hi chm va tht su.
- Nu con thy s hn di trong ngi mun bc ln, ban hay i dao my
vong cho ti khi cn bun lng xung.
- ng cau nhau, trach moc. Nu co ai noi iu g ma ban thy khng
ng y, nn bnh tnh ban lun, gop y kin.

- Nn t tm cach lam cho mnh vui. Nu ban trn mt chuyn xe ang

b ket v tc nghen giao thng, hay t nhu: mnh khng th cam g hn c.
Bop coi hoc hi thuc tai x se vn nh th thi; ma lai thm bc mnh.
Nn thi gian o nghe nhac, hoc coi mt chuyn vui.

178 Ch ng s ghen tung

Khi co mt ban ng nghip c cp trn xp t ngi vao cai gh ma
ban ang hy vong, hoc co ngi bng ua cht nha vi ngi mnh yu, ma
ban thy hi tc,th o cung la chuyn thng thi. Nhng nu v th ma ban
kh s v ghen tung, n ni ngi gy nhom i th tht la iu khng nn.
Long ghen tung thng ni ln khi thy mt ngi khac hn mnh hoc
s ngi ta chim mt vt g hay ngi nao ma mnh cung ang a thch. S
ghen tung con sinh ra t long ng vc.
ch ng hoc giam bt s ghen tung, nn:
- Cng nhn la mnh ang ghen. T bit iu nay cung giup ban thm
tnh tao ng pho i vi chnh mnh.
- Khi thy ngi khac thanh cng, nn mng cho ngi ta va ly o lam
gng c gng hoan thanh tt cng vic cua mnh.
- Lun gi gn ban cht tt ep cua mnh.
Nn nh s ghen tung co th lam chm dt tnh be ban hay s yu
thng mi chm n. Nu ban thy trong long mnh co nhng t tng nghi
ng ngi mnh yu (chng va v), nn ngh ti nhng vic g co th lam tr oc
mnh hng v nhng cng vic khac: th du d kin sa lai cn h mnh .
Khng nn mt thi gian vn hoi ngi mnh nghi ng v chuyn o.

179 xoa bo mc cam

Li la cam tng v vic mnh a lam theo va y mun cua mnh so vi vic
ang le mnh phai lam theo y kin cua ngi khac. Nhiu ngi co mc cam vi
vic lam cua mnh lun cam tng thy mnh sai va co li xoa bo mc cam
o:
- Khng nn luc nao cung lam theo y ngi khac. Phai t tin, bit ro kha
nng cua mnh, muc ch vic lam cua mnh.
- Khng nn luc nao cung to ra lch thip va im am.
Nu i khi ban to ra nong nay, cau gt th cung la chuyn bnh thng
khng cn thit phai hi hn v vic o.

- Khng nn mt thi gian kt ti nhng vic mnh lam. Nu ban cho

la nhng vic o sai, th nn rut kinh nghim ln sau khoi mc phai va suy
ngh cach sa sai nh th nao cho tt.
- Nn hai long vi nhng phn vic mnh a hoan thanh tt hn la c t
ray rt vi nhng phn mnh cha hoan thanh c.

180 Ct t s suy sup tinh thn

Nhng s thay i trong cuc i nh ly d, co ngi thn b cht, mt
vic lam...co th lam tinh thn chung ta b suy sup. Nht la nhng vic o con
co th anh hngti tui tin va lam chung ta lo ngh va au m na. Nhng i
khi, s suy sup tinh thn hnh nh chng co nguyn nhn g ro rt ca. Vy ma
chung ta vn cam thy:
- Cam tng bun bc, trng rng keo dai.
- Cam tng n c, tht vong, ti li hi hn.
- Khng thit tha vi cng vic k ca hoat ng tnh duc.
- Ngu khng yn gic, trn troc.
- Cam thy mnh khng co s nhit tnh.
- Kho tp trung t tng va khng mun quyt nh iu g ca.
- Co cac triu chng bnh nh: au u, ri loan tiu hoa khng thuc nao
cha khoi.
ct t hin tng nay, nn dung cac bin phap sau:
- Thay th trong u nhng y ngh bi quan bng cac y ngh lac quan.
- Quan h vi nhng ngi lac quan, ang say sa vi cuc sng, vi cng
vic. Ho se giup ban phn khi ln.
- Khng ch ngh ti mnh. Nn lam mt vic g o giup ngi khac.
- Tham gia tp luyn th duc hang ngay hoc t nht th cung dt cho i
dao. Kha hn th ap xe, chi qun vt i sm .
- Lam mt vic g o khac vi ngay thng nh i ti mt ni mnh cha
tng ti hoc i n mt hang n mi.
- D kin lam mt cng vic g o, khng cn kho ma ch cn vui.
Nu cam tng chan nan, suy sup tinh thn keo dai a ti 3 tun, nn i
kham bac s bit mnh co bnh g khng, hoc k cho bac s nghe cac loai

thuc ban a dung hay ang dung xem co phai la phan ng thuc hay
khng.

181 khoi tht vong sau nhung ngay l, tt

- Sau nhng ngay ngh l, tt, k ca ngay Giang sinh co nhiu ngi
khng thy vui ma ch cam thy tht vong va thm bun. Tai sao vy? Co th
v cac ly do sau:
- Khng gp c u ngi thn. Co ngi xa khng v c gia nh.
- Nh ti ngi thn a qua i.
- Thiu tin bac.
- Qua mt moi v nhng cng vic va nghi l trong ngay ngh.
- Mong i nhiu iu cao quy nhng ngay ngh l.
sau ngay ngh l tt khng co cam tng v mng, chan nan, cac ban
nn ap dung cac bin phap sau:
- Chun b trc cac cng vic n ngay ngh, khng b qua bn rn.
- D kin vit thip mi hoc lam banh keo c bit cho nhng ai trong s
ngi thn t trc.
- Khng nn ung ru v chnh ru se gy cho ban cam tng chan
ngan, bi quan trong ngay hm sau.
- Khng nn t yu cu cao qua vi nhng ngay ngh nh: keo banh phai
y u, vic trang hoang nha ca phai tht ep, moi ngi u mt khng thiu
ai v.v...
- Khng chi tit qua kha nng.
- Nu thy vic t chc theo th l, n np cu co tnh cht go bo qua th
nn bo, theo th l mi.
- Nu ban mun c t thoai mai mt mnh trong dp ngh th ng i
co ngi mi mnh tham d cuc vui ni nao, va cung ng mi hoc hen ai.

182 Tranh cn bun mua ng

Thang 11, cung vi s tr lai cua mua ng, nhiu ngi thy long nng u
su. Cam tng o, keo dai sut mua va ch tan i khi mua xun ti. Cac nha
khoa hoc goi hin tng nay la s ri loan tinh thn theo mua.

Anh sang va nhit co anh hng su sc ti hin tng bun vui.

Nhng tia sang mt tri kch thch nao tit ra nhng hoa cht lam tng cng
s nng ng cua c th. Co chng 5% s ngi trong nhn loai cam thy bun
ru khi thi gian co anh sang cua mt ngay ngn lai. Chung ta co th dung
anh sang en huynh quang, thay th anh sang mt tri cha tr chng u
su cua mua ng.
Nu trong mua ng, t nhin ban thy bun - mt ni bun v c, nn:
- Ra ngoai tri cang nhiu cang tt, bui sang tt hn bui chiu.
- Chng nao ngoai tri con sang, hay m rng cac tm man che ca.
- Nhng ngay nhiu my tri u am, nn bt en trong nha.
ng ngi m mng mt mnh. Hay ti thm ban be, i ti nha bao tang,
i xem trin lam v.v...
- Ban co th i ngh vao mua ng thay cho i ngh vao mua he.

183. Cach chng ni au bun

Sau nhng s vic khng vui nh: cai cht cua mt ngi thn, ly d, tht
nghip, m au... ni au bun thng dai dng. Co luc ngi ta tng qun
c no i, nhng ri ni au lai tr lai vi u cac giai oan mi u nh mt
cn bnh t xut ri tr thanh mt ni au m thm kn. Chung ta mun t
chi thc trang nhng khng c, va anh phai chp nhn y la s tht.
chng c phn nao ni au bun nay, ban co th theo mt s bin
phap nh sau:
- Khng che du nhng cam xuc cua mnh va cung khng ngai ngung th
l nhng cam xuc o.
- Ban be va nhng ngi trong gia nh la nhng ngi sn sang thng
cam va chia xe ni au vi mnh.
- Vit nht ky v s vic cung lam ngui i phn nao ni au bun. Nn
vit theo chiu hng mong i co nhng ngay sp ti ti sang hn.
- Khng nn dung ru va thc n qun su.
- Nn gi vic n ung co iu , thm cht b dng.
- Chu y ngh ngi dng sc va tp luyn nhe nhang gi gn sc khoe
trong thi gian nay.
- Tranh mt mnh trong cac dp ngh l hay sinh nht.

- Trong khi trong long cha ht au bun th tinh thn mnh cung cha
c minh mn. Bi vy, khng nn quyt nh nhng vic quan trong trong
thi gian nay.
- Cng vic lam n trong thi gian nay thng khng tri chay. Co th
phai chp nhn mt bc thut lui.
- Nu cam thy mnh qua mt moi, khng am nhim c cng vic, cn
phai nh ngi giup hoc tam thay giai quyt cac cng vic.

184 Tm hiu v s am anh

Trc khi b nh rng hay luc lai xe khi tri ma to, sm chp ung ung,
ta thy co cam tng nh hi con nho, khi ta phai nha mt mnh. Cam tng
s hai ch xay ra trong mt thi gian ngn ri ht. Nhng nhiu ngi co
nhng cam giac s co tnh cht phan ng c th, keo dai ca i, va tac ng
vi tinh thn, va tac ng ti sinh ly lam tim p manh, toat m hi, oi ma,
nghen th va nhiu khi lam nan nhn ngt xu: S s hai a thanh mt ni am
anh thng xuyn trc sn trong ngi, nh:
S nhn xung su (co ngi khng th lai xe trn nhng ng nui
pha canh vc).
- S nhn vao khoang khng rng rai;
- S meo, s chut;
- S mau;
- S m ti.
y la nhng cam xuc co lin quan ti vn tm ly cua mi ngi. Bng
s luyn tp va vic cha tr bi cac chuyn gia tm ly, 80% nhng ngi b
chng bnh nh trn co th khoi.

185 Tac ng cua m nhac ti con ngi

Ai cung cam thy ting song bin r rao co tac ng ti thn kinh nh liu
thuc an thn. Nhiu ng bac s nh rng vn nhac nhe phong i bnh
nhn bt lo u.
Nhiu ni trong bnh vin, ngi ta dung bng cat set co ting chim hot.
Trong gian hang rng ln cua cac siu th, nhng iu nhac nhiu khi lam
khach qun thi gian, khng mun v. Nhng iu nhac m, chm co th lam
tim p chm lai va giam huyt ap trai vi tac dung cua nhng iu nhac dn
dp, nhanh va vn to.
Ban co th lam m nhac tac ng vao ban nh sau:

- Mun th gian, ban nn chon nhng tac phm nao co t cao trao nh
"Khuc nhac cho an dy gam Sol trng" cua Bach; "oan nhac ui nhau gam
Re" cua Pachelbel; 'Concerto gam Re cho Cello" cua Haydn; "anh trng" cua
Debussy v.v...
- iu nhac nhanh, cao co th keo ban thoat khoi trang thai u bun, ru
r.
- iu nhac m co tc ging nhp p cua trai tim lam cho cac chau nho
thi khoc.
- kch thch ngi lao ng lam vic co kt qua, nn dung nhng iu
nhac n gian, nhng bai hat ph thng.
Cung nn thay tit tu va loai nhac theo thi gian: bui sang nn dung
nhng bai nhac vui, trc gi n tra, nhng iu git, kch thch vao bui
chiu, nhng iu nhac m.

186. Nui thu vt co li g?

Ai khng mun ci vui khi nhn lu cho con hoc hai con meo vn nhau?
Nhiu ngi My coi cho, meo nui trong nha nh nhng ngi ban co th chia
xe tnh cam vi nhng ngi luc vui, bun, hay c n, bi v:
- Chung lam cho chung ta co thai nng niu, sn soc.
- Chung co ve tin tng vao s chm soc cua chung ta.
- Chung nhn nhng tnh cam cua chung ta khng cn n o, suy ngh.
- Chung lam cho nhng ngi sng c n, cam thy yn tm la ngun an
ui cua nhng ngi gia. Ngoai cho va meo, nhng hoat ng bi li tung tng
cua cac con ca canh co th lam ngi ta tam qun ni lo, bun va giam huyt
ap cho nhng ngi b bnh.
Nhiu gia nh cam thy gn bo vi nhau hn, khng kh gia nh m
cung hn v s co mt cua mt con cho.

187. Ai d mc bnh ung th

Hin nay, ung th vn la mt trong nhng loai bnh ang gm nht i
vi con ngi, v cac nha khoa hoc vn cha xac nh ro c hoan toan nguyn
nhn gy bnh.
Co phai la do khoi thuc, th ht phai cac c t hoc b nhim xa? Ngi
ta con t cu hoi: tai sao ngi nay hut thuc th b ung th phi, nhng
ngi khac cung hut nh vy lai khng b?

Nhiu nha nghin cu cho bit rng tnh nt, cach c x cua mi ngi co
anh hng t nhiu ti cn bnh.
- Co tnh b ng, th vi moi vic.
- Hay nen tnh cam cua mnh, khng mun biu l ra ngoai.
- s gin hn, thu oan m trong ngi.
- Khi co bin c khng hay xay ra, thng t c lp khng mun co s
giup hoc an ui cua ngi khac.
- Trai qua nhiu vt va hoc xao ng v tnh cam trong thi nin thiu.
Khi nhng ngi co tnh nt nh trn b ung th, ho thng chp nhn s
phn khng may cua mnh mt cach d dang va cai cht ti vi ho cung rt
mau chong. Giai thch v s lin quan gia tnh nt va vic d mc bnh, cac
bac s cho rng tnh nt lac quan, a hoat ng, ci m cua con ngi kch
thch hin tng, tit ra nhng hoocmn co tac dung phu giup c th chng lai
cn bnh. Ngay ca cac ngi mc bnh ung th, nhng c th a chng choi lai
c cn bnh trong thi gian lu dai thng la nhng ngi hoat ng, hay
yu cu, oi hoi ngi khac, ci m va th hin d dang tnh cam cua mnh.

188. Phat hin va phong hin trang quyn sinh

Nu co ai quen bit ban noi ti y nh quyn sinh, ban ch nn coi thng
va bo qua. Nhng cu noi quen thuc cua ke chan i mun t vn thng la:
"Nhng vic o chng con y ngha g vi ti na". "Ti a chan ngy cuc i
nay lm ri", hoc ro rang hn "Ti ch mun cht?".
Nhng ke chan i o con co thai :
Chng coi vic g la quan trong, khng con hy vong v bt c mt iu g,
khng cn ai giup .
- Gic ngu trn troc.
- t kha nng suy ngh, tp trung t tng, quyt nh mt vic g.
- Thng mt mnh, khng mun tip xuc vi ngi khac.
- Cho tt ca cac dung ca nhn cua mnh.
phong va tranh hin tng quyn sinh, khng nn:
- Bo qua li e doa quyn sinh.
- Che du y tng quyn sinh cua mt ai

- Thach thc ngi co y nh quyn sinh.

- ngi o co y nh quyn sinh mt mnh.
Nn:
- Tm bit d nh cua ngi co y nh nay, va xem ho co sung hoc
"thuc" g khng?
- Nn lin h vi ban be, thn nhn bac s, cha ao tip xuc va khuyn
can ng s.
- Noi vi ngi co y tng chan i rng nhiu ngi a bit y nh cua ho
va sn sang giup ho vt qua nhng kho khn trong vic lam, i sng.. Ho
khng n ni tuyt vong nh ho tng.
- Khuyn khch ho lam vic tr lai va tham gia nhng hoat ng tp th,
luyn tp va giai tr cung vi moi ngi.

189. Khi nao cn tm s giup o cua cac chuyn gia?

i khi ban co nhng vic ring t hoc nhng cng vic co tnh cht
chuyn mn ma mnh khng th giai quyt c Nh ngi khac giup th phai
la nhng ban thn ma khng phai luc nao ho cung gn mnh. Va lai, chc g
kha nng cua ho hn mnh ma khng phai chuyn nao cung th l vi ban
c.
Trong trng hp o, ban cn phai ti cac c vn, cac chuyn gia, nhng
ngi chuyn v cac vn ma ban ang mc mu. Ho se giup ban ch dn cho
ban con ng phai i ban co th t giai quyt ly cng vic. Khi nao ban
cn ti s giup cua cac chuyn gia? o la nhng khi ban co:
- S sa sut tinh thn keo dai.
- S thay i tm trang.
- B ri loan tm thn v s hai hoc lo lng.
- Co s au bun hay dy vo nao o a qua, nay tr lai.
- Ung qua nhiu ru, hoc lam dung thuc.
- B ri loan tiu hoa (oi ma sau khi n).
- B am anh bi nhng hnh anh hoc cac s vic a qua, ca trong thi
gian lam vic.
- Mi bit mnh b trong bnh hoc sc khoe b suy nhc.

Nhng chuyn gia co th giup ban c lc khi ban b mt vic lam, va ly

d, co ngi thn va qua i hoc co nhng chuyn rc ri khac.
Nhng ngi co ao giac, nh nghe thy ting noi va m thanh la, co y
mun t vn, khng t chu c mnh, lo s mnh co th co nhng hanh ng
pham phap v.v.. u cn ti ngay cac chuyn gia v tm ly c giup .

190. Nn chon c vn nao?

Th du ban ang co chuyn rc ri v tnh cam nh: lo lng, gin hn, au
bun, hi hn... cn phai co ngi khuyn bao c vn. Co hai vn cn chu y
khi chon ngi lam c vn cho mnh: o la kha nng chuyn mn cua c vn va
s quen bit gia ban va c vn nh th nao?" S nghin cu v vic nay cho
bit: ban quen hay khng quen, co hay khng co cam tnh vi c vn khng
quan h bng nhng ng li, phng phap ma ngi c vn dung giai
quyt cac vn ban ang vng mc.
Nn cn c cac tiu chun sau y chon c vn cho mnh va hanh ng
nh sau:
K tom tc vn ban vng mc va hoi xem c vn a giai quyt vn
nao tng t nh th hay cha?
- Noi vi c vn ban mun c giup nh th nao va ng ta se dung
phng phap g giai quyt co hiu qua.
- Ban co thy mnh tin vao kinh nghim cua c vn khng?
- Hoi c vn v thi gian cn thit giai quyt vn nay. Cung khng
nn yu cu phai xong trong thi gian ngn hoc nh thi gian cua cng vic.
Thng, co khi phai hang thang mi giai quyt xong.
- Hay tm hiu xem nhng chi ph v vic nay, ban co c Ban Bao Him
chi khng?
- Nu ban mun co li khuyn bao v hn nhn hoc v vn tnh duc,
nn a ca ngi yu hoc v (chng) cung i.

Chng 8
THOAT LY VONG NGHIN NGP

Mi ngi n vi s nghin ngp thuc la, ru, ma tuy bng nhng ly

do khac nhau: tn hng s kch thch cc , thoat khoi s nham chan hang
ngay cua cuc sng, tao cho mnh co ve lch lam hn ngi v.v... Ri khi cam
giac rung ng, s hn h pha chut t hao (!) a qua, ho ch con cai thn xac
au nhc, tiu tuy nhn nh ke v hn.
Ring khoi thuc la a a mi nm 390.000 ngi My sang bn kia th
gii, sm hn so vi tui cua ho. Vy ma vn con 50 triu ngi khac tip
tuc hut. Tht la chuyn in r. y la cha k ti 10% dn My ung ru. Ru
a lam nhiu gia nh tan nat, nhiu ke mt vic lam trong tnh hnh sc khoe
suy sup.
Con phai k ti nhiu loai ma tuy khac ma trc kia ngi ta cha bit
n nh marijuana, cocaine va hroin Ca nhng loai thuc ngu va an thn ma
ngi ta dung qua nhiu na.
Chng sach nay mi gii thiu vi cac ban nhng bin phap co kha nng
gi chung ta khng mc vao nhng cht c hai hoc giup nhng ngi nghin
ngp thoat khoi cai vong en ti o.

191. Ban a la n l hay cha?

Thu pham la nhng ngi hut thuc la thanh nghin ngp chnh la
nicotine. Mt nha nghin cu thuc la a noi: "Nu thuc la khng co nicotine
th vic hut thuc la cung chng khac g tro chi thi bong bong".
Co nhng ngi nhay cam i vi nicotine hn ngi khac, do o, d
nghin hn. Nhng cu hoi trong bang test di y se c cac ban bit mnh
a b kep chn vao cai by nicotine ti mc nao ri, a la n l cua no hay
cha?
Bang test v NICOTINE
8 Cu hoi

im 0

im 1

1- Ban hut thuc u tin bao lu

sau khi thc dy

Sau 30 phut

Trong vong
30 phut

2- ni cm hut thuc (hiu sach,

nha hat, phong ch kham bnh...)
ban co thy nhn hut la mt vic

im 2

Tng s

kho khn khng

Khng

Co

3- iu thuc nao ngon nht

trong ngay

Bt c iu
nao

iu th
nht bui
sang

4- Ban hut bao nhiu iu mi

ngay?

1-15

16-25

5- Ban co hut thuc nhiu nht

vao bui sang khng?

Khng

Co

6- Ngay b m, ban co hut thuc

khng?

Khng

Co

7- Loai thuc ban hut thuc loai

nhe (di 0,4 mg), va (0,5-0,9
mg), nng (hn 1mg nicotine)

Nhe

Va

Nng

8- Ban co nut khoi khi hut thuc

khng

Khng

Co khi

Thng
nut

Hn 26

192. Th phi bng que dim

Ngay sinh nht, ban co thy vic thi tt cac ngon nn la mt iu kho
khn khng? Nu co va ban lai la ngi nghin hut th phi ban a b khoi lam
thng tn mt ri.
Hay th sc phi cua ban nh sau:
1- anh mt que dim. Khi ngon la chay u, khng lung lay na,
cach ming mnh 15 cm.
2- Ht hi vao ri ha hi ra (ming m to, khng c chum lai). Co th la
ha hi nhiu ln.
3- Nu ngon la khng tt th phi ban a b khoi lam hong ri nn i
kham bac s.

193. Bay li i ap
Tuy bit ro hut thuc la la co hai, nhng ngi nghin thng nu ra
nhiu ly do thng ch. sau y la nhng ly do thng gp va nhng li bnh.

1- Nu ti bo hut, ti se beo ph ln mt!

Tht ra, bo hut khng beo ln, ma v n nhiu hn trc. Nu mun gi
cn hoc xung cn, ban co th tham gia luyn tp hang ngay va chu y n
king cac cht beo, tranh n vt, thm ngoai ba n.
2- Ti thy nhiu ngi hut ma vn khoe!
t thi, hoc cha ti thi b bnh. Nhng co iu chc chn lam ban
khng trong s ngi o u.
8- Thuc la khng th "ha" ti u?Du ban co th khng b cht v thuc la
nhng nht nh ban se b mc mt s bnh nh: kho th, ho, huyt ap cao,
bnh tim mach... la nhng bnh ma bac s se bt buc ban ngng hut thuc.
Vy tai sao ban khng bo trc?
4- Thuc la lam cho ti th gian.
Nicotine la mt cht kch thch thn kinh va lam cho tuyn thng thn
tit ra cht adrenaline. Adrnaline la mt hoocmn co tnh chin u hay "bc
la", khng phai la cht lam th gian u.
5- Ti a th cai thuc ti ln th 12 ma chng n thua 12 hay 17 ch la
con s. Cha c th tip tuc cho ti khi cai c. Ngi nao cai c thuc
cung u co tinh thn bn b va cng quyt nh vy!
6- Cai kho qua!
Ban co th thy ngi kho chu. Khng co ai cht v cai thuc la ca. Ban
nn tin rng, mnh cai c!
7- Ti khng th tng tng c; cuc i khng co thuc th se nh th
nao?
Khi mi sinh ra, ban khng h bit hut thuc la g. Hut ch la mt thoi
quen. Bi vy, khi cha hut ban tng thy i vui th sau khi bo thuc, i vn
vui.

194. Chi tiu cho thuc la

Ban co th ng rng, nay mt iu, mai mt goi, dn dn tnh gp lai, mi
tun, mi nm, ngi hut thuc la a chi mt bao nhiu khng?
Sau y la bang chi v thuc la ang ta nghin cu.
Ly gia trung bnh mt goi thuc loai va la 1,75 o-la (USD)

S goi mi
ngay

1,5

Chi mi ngay

1,75

2,65

3,50

5,25

Tun

12,25

18,55

24,50

36,75

Thang

52,50

97,50

105,00

157,50

Nm

6.38,75

967,25

12.775,50

1.916,25

10 nm

6.387,50

9672,50

12.775,00

19.162,50

20 nm

12.775,00

19.345,00

25.550,00

38.325,00

30 nm

19.162,50

29.017,50

38.325,00

57.487,50

40 nm

25.550,00

38.690,00

51.100,00

76.650,00

Ngoai s tin chi trn, con nn k thm cac khoan:

- Tin chi cho dim, bt la.
- Qun ao, tham trai san... b chay lm m v tan thuc.
- Tin anh xi san nha.
- Nc thm, thuc anh rng, thuc suc ming rng cho ngi hut.
- Ngay ngh v bnh
- Thuc c tr v rng
- Chi cho bao him sc khoe.
Ngi hut thuc phai chi thm v cac khoan trn, trung bnh mi nm
quang 700 -la (USD)

195. Cai hut? Kho g u!

Nha Vn Mark Twain a phat biu:
"Ban mun cai hut ha? Co g kho u, ti bit... V chnh ti a tng cai
hut ca trm ln ri ma?" Nghe vy th vic cai nghin d hay kho? Chu yu la

trc khi cai, ban phai chun b cn thn ca v mt vt cht ln tinh thn cho
mnh va tin rng, mnh co th cai c!
Sau y la tng bc cua 3 giai oan cai hut.
GIAI OAN I: CHUN B CAI
Thi gian: 1 tun
1- Ghi ngay cai trc tun l trn t lch.
2- Mi ln hut mt iu thuc, ban hay vach mt du vach trn bao thuc.
3- Mi ln nh chm la vao iu thuc, ban hay hoan lai 10 phut.
4- Gom cac u thuc ban a hut, vao trong mt lo nho thy c
lng thuc ban hut trong ngay, trong tun.
GIAI OAN II: CAI
Thi gian: 1-2 tun.
1- Vt tt ca cac bao thuc ban con. Dep cho khut mt tt ca nhng
vt g co lin quan ti vic hut thuc nh dim, bt la, gat tan, tu v.v..
2- Mi khi ban cam thy them hut,, hay ht mt hi khng kh tht y
phi ri th t t ra qua i mi chum lai lam t 5 - 10 ln.
3- Thay i thoi quen va hanh ng khac vi khi hut. Th du: ban thng
va lai xe va hut trn mt con ng nao o. By gi, ban i ng i, i
ng khac (nu co th). Thay vic ung ca ph (thng kem theo hut thuc)
bng mt cuc i bach b. i ch ngi va gh ngi khi ban coi tivi nha.
4- Tham gia mt s hoat ng trc y ban cha tham gia nh ghi tn
vao mt lp day nu n (n) hoc mt cu lac b bi li. Ti thm mt ban cu,
khng phai la dn nghin.
5- Lun cm trong tay mt vt g o nh: but, qua bong cao su tp bop
v. v... thay cho thoi quen cm thuc.
6- n keo gm chng hut thuc hoc ngm tm thay cho iu thuc.
7- Tranh ung ru, ca-ph, n banh ngot co lng ng cao v cac cht
o kch thch ban them hut.
8- Mi ngay lai bo s tin ban thng chi mua thuc vao mt cai hp,
bit ban tit kim c bao nhiu.
9- Buc vao c tay mt oan bng va t cu vao o mi ln mun hut.

GIAI OAN III: TRANH XA THUC LA

Thi gian: 3 thang
1- Lun t nhu rng, giai oan mnh nghin thuc a qua ri, (du ban con
hut hay a bo hoan toan).
2- Tranh ni thuc va ngi hut thuc.
3- Khng ban be, nhng ngi hut, khuyn khch mnh hut tr lai. Bo
qua nhng li ua gin khiu khch.
Nh. hanh ng bo hut la quyn cua mnh.
4- Nh mt ban khng hut thuc giup mnh.
5- Ghi nhng iu co li ban nhn thy, t khi bo hut vao mt t giy
nh: thy v cac thc n ngon hn trc, giam ho, qun ao khng co mui hi
v.v...
6- Tip tuc tun theo cac bc trong gian oan bo hut
(Theo tai liu cua Vin Y hoc phong' bnh Southfied Michigan).

196- Keo nictin cai hut

Du mun nhng vn con hn! Cho mai ti nm 1988, qua cuc phong vn
2.000 nha khoa hoc, ngi ta a chnh thc cng nhn: hut thuc la co hai cho sc
khoe; hin tng nghin la do thuc la co cht nictin. Bi vy, mun cai nghin,
khng nhng phai bo qua thoi quen hut thuc ma con phai ngh ti cac bin phap
lam c th co kha nng nhn, khng tip xuc vi loai hoa cht nay na.
Mt bin phap c cac nha nghin cu ap dung trong thi gian cai
nghin vn c th tip xuc vi nictin, nhng vi liu lng nho. Nh vy se
khng gy nhiu cam giac kho chu cho ngi cai. Bac s se cho ngi cai
nghin ngm hay nhai nhng vin keo gm co cha nictin.
Liu lng keo cung giam dn i. Nh vy ngi cai hut se tranh c cac
hin tng thng thy khi thiu thuc nh: nn nao, bn thn, cau gt, kho
ngu, au u v.v...
Nu ban mun cai thuc, nn theo cac iu sau:
- T lam test theo bai 191. Nu tng s im cua ban t 7 tr ln, ban cn
phai cai theo phng phap a ra.
- Noi vi bac s y nh cai thuc cua ban, bac s gop y nu ban la phu
n ang co mang th khng nn n loai keo nay. Ca nhng ngi co bnh tim
va huyt ap cao cung vy.

- Khi dung keo, phai theo ung li ch dn cua bac s hoc ban ch dn
cach dung trong goi keo.
Mun vic cai thuc co kt qua, nn phi hp vic dung keo vi cac bin
phap cai nghin thuc la cua bai 195.

197. Hay Vt cai tu i?

Hut iu x ga hay ngm cai tu sau ba chiu, a thanh mt thoi quen
i vi ngi an ng. Cung may rng, t 25 nm tr lai y, nhiu ngi a
bo c thoi quen o v khng t ngi trong s ho a mc cac chng bnh nh
ung th thanh quan, c hong va thc quan.
Nu ban va hut tu va hut thuc la, ban con co th mc thm cac
chng bnh khac nh: ho, bnh tim va ung th phi na. Cung nh vic cai
thuc la, mun cai x ga hay thuc la hut bng tu, ban cung cn theo cac bin
phap nh sau:
1. mt t ngay nghin cu, chu y ti nhng thoi quen cua mnh khi hut
thuc (hut u: trong phong khach, xe hi, ni lam vic, sau ba n v. v...)
2- Mi ln nh chm thuc, ngng tay va hoan lai 1 gi. Thc hin vic
nay trong nhiu ngay.
3- Gii han a im hut. By gi, ch hut trc ca ra vao, chng han.
4- Tng vic hoan chm thuc t 1 gi ln 2 gi.
5- Trong khi hut, khng oc sach, coi ti vi hoc vic g khac.
6- Ch hut mt na iu, bo na kia i.
7- Cui cung, bo hn, khng hut na.

198. Nhai, ht thuc co hai khng?

Ngoai vic hut thuc la ngi ta con co th a nictin vao ngi bng
cach nhai hoc ht. Hut, nhai, ht u co hai ngang nhau, i vi sc khoe. Th
du: Ngi nhai thuc a nictin vao ngi qua cac mang mong ming.
Nhng m tip xuc vi nictin ming d b dy ln: o la nhng im u
tin b ung th tn cng.
Tt nht la khng tip xuc vi thuc la, bt k dang nao. Sau y la mt
s gi y ban thc hin:
- Khng coi bt c muc quang cao nao v thuc la.
- Nu them thuc, thay bng cach nhai keo gm nictin, keo bac ha hoc
keo thm rng ming.

- Tham gia cac hoat ng th thao.

- T khen thng mnh, sau mi ngay khng tip xuc vi thuc la, du
dang nao.

199 Hay giup ngi khac bo thuc

Trach moc, ch nhao, ry la u khng phai la cac phng phap tt
lam cho ngi nghin bo c hut.
Nu ban mun giup ai cai thuc la, nn:
- Cho ho bit a sn sang giup ho thm c gng, co quyt tm bo
hut. Ngha la ring ho phai co y ch bo hut, mnh ch la ngi ng vin thi.
Giup ho vic gia nh nh trng con h, lam bp h trong thi gian ho
cai thuc.
- Ban phai gi y va gop y thm ch khng ln ch ao phai lam th nay,
phai lam th kia. Hay cho ngi cai hut chu ng trong cng vic cua mnh.
- Khuyn khch ho gi vng tinh thn. Du kho chu cung kin quyt cai
bng c.

200. Ru phai bit ung co chng mc?

Chung ta cha ban ti vn co nn ung ru hay khng ma ch noi ti
vic: mi ngo cn phai bit ro c th cua mnh, chu ng c bao nhiu
ru? bang tac dung cua ru ti c th" se ch cho cac ban ro cac trang thai
thn kinh, c ch, hanh ng cua chung ta phu thuc vao nng ru trong
mau nh th nao.
Ung ru cang nhiu, th nng ru trong mau cang cao. Ngi ta
thng noi: co ngi ung t a say, co ngi ung nhiu lai khng say". Vic
say ru phu thuc vao cac yu t sau:
- Trc khi ung ru ban a n cha? n t hay nhiu? Nu ban cha
n, da dy con trng rng th ban se mau say hn. Thc n trong da dy lam
ru chuyn vao mau chm hn.
- Cach ung cua ban th nao? Ung ng c hay nhm nhi? C th cua mt
ngi bnh thng co kha nng hp thu va chuyn bin ru thanh cht khac (hin tng trao i cht) - mi gi c 9,15 gam ru tng ng vi 340
gam bia hoc mt cc ru vang quang 142 gam hoc 42 gam ru khai v.
Bi vy ban ung 3 ly ru trong mt gi khac vi ban cung ung 3 ly
ru nhng nhm nhi trong thi gian ca bui chiu.

Ban ung loai ru nao: ru Vtka cha 50% ru, bia ch co t 3,2-5%
ru. Bi vy ngi ta phn bit ru nng" va ru "nhe". Ung ru "nng"
mau say hn.
cacbnat cua ru - Ru Champagen (sm-banh) co lng cacbnat
cao, d ngm vao c th mau hn cac loai ru khac.
Trong lng c th- thng, c th ngi nhe cn chuyn ru vao mau
nhanh hn ngi nng cn.
tui - ngi cao tui d say hn ngi t tui.
TAC DUNG CUA RU TI C TH VA TM SINH LY CON NGI
Nng % ru
trong mau

TAC DUNG TI C TH

0,05

Mt kha nng v xet oan, suy ngh va chu ng. Huyt ap tng

0,08

Huyt ap tng. Kho kim ch nhng hanh ng bnh thng

(* ) 0,10

Mt t chu nghim trong. Khua chn tay i i lai lai 1 khng cn thit,
noi lp bp, lung tung.

0,20

Thn kinh b tac ng nghim trong. i lao ao, noi to, khng mach lac.
Tm ly khng n nh. Nu lai xe, chc chn gy tai nan.

0,30

Vung nao b tn thng gy ht hoang va tao nhng y 1 ngh sai lm, ln

ln.

0,40

Nu ngu, kho anh thc. Khng gi c chu ng trong hanh ng.

Trang thai ging nh ngi b anh thuc

0,50

Ngt. Trung ng thn kinh iu khin s h hp cua phi va tun hoan

cua tim b ngng tr. Cht.

Tai nhiu bang cua nc My, ngi lai xe co nng ru trong mau t
0,01 tr ln la pham phap

BAC TAI! HAY CHU Y:

S cn nng

S "chu" ru trong vong 2 gi

(Mi chu bng 9 gam ru thng hoc 1 ly vang, 2 ly bia)

50 kg

10

60 kg

10

70kg

80 kg

10

90 kg

10

100 kg

10

110 kg

10

120 kg

Nng % ru
trong mau

0,05

0,05-0,09

0,1 tr ln

Chu y

Cn thn khi lai

Gn b tai nan

Khng c lai xe

10

10

- Anh hng lng ru trn con tuy thuc vao trang thai ngi ung oi
hay no, co ung thuc g khng, ang khoe hay mt.

201. Li khuyn cua ngi ang lam n!

T chc mt ba tip ru ngoai giao, nng cc chuc tung nhau, o la
chuyn thng trong cng vic lam n.
Tuy vy, chung ta nn y va suy ngh v cu noi cua mt v giam c
ngn hang co uy tn nh sau:
Ch co dai g ma dnh vi my ng ung t t ht ly nay n ly khac!
Hay nh rng cu chuyn lam n la lam n! Khng nn ngi khac
co nhn nh khng tt v mnh qua ba tic. Du ru thng co mt trong
nhng cng vic ngoai giao, nhng rt nhiu ngi a nhn ra rng: Khng
nn ung!
Nu ban ung ru trong khi giao tip, nn nh rng:
- Khng nn lin h cng vic lam n vi ngi say sa.
- Trong ba tic, ung khng phai la vic chu yu. Phai lun nh ti
nhim vu va muc ch cua mnh trong luc nay gi tr oc cho minh mn.

- Nu ban cam thy mnh st rut, khng c bnh tnh trong cuc hop
th lai cang khng nn ung. V luc nay ban co th ung nhanh va nhiu hn
luc bnh thng. iu o lam ban thm nong tnh, d a ti nhng kt qua
khng co li cho mnh.
Nu ban sp vao mt ba tic noi chuyn v cng vic lam n, nn:
Ch ung 1 ly khai v. Ch nhp ming hoc khng ung se tt hn.
- Nu co sm banh, ch nn nhm nhi, chm.
- Luc vao tic, nn ung nc.
- Tranh ung can ly.

202. Sau khi qua chen

Ti hm qua, hi say v qua chen nn sang nay ban cam thy au u,
bung nn nao, tai u, tht kho chu. Khng lam sao cha ht c trang thai o.
Tuy vy, co th Lam cho cn kho chu du i bng cach.
- Nm ngh, cang lu cang tt.
- Tranh anh sang choi, anh nng hay en.
- Ung aspirin.
Ban co th tranh c trang thai nay, nu:
- Trong ba tic, n nhiu cht beo, tht va pho-mat co th lam ban nn
nao va tim p manh khi n cung vi ung ru.
- Nn nh cac loai ru nh: bourbon, scotch, vang o, ru ao co cha
nhng cht co tac dung lam ngi ung b kho chu lu hn ru gin va vodka.
- Tt nht la khng bao gi nn ung qua sc.

203 Ban co phai la ngi nghin khng?

Mun bit ban ch la ngi bit ung ru, ung v ham vui hay ban a
sp nghin, hoc la dn nghin chnh cng ri, xin hay tra li cac cu hoi sau
y bng: "Co" hay "Khng" ri cng kt qua lai:
1. Ban co bao gi co y nh thi ung ru 1 tun, nhng ri ch ngh c
co vai ngay khng?
2. Ban co ngai rng co ngi thi cng tac vi ban trong cng vic lam n
v bit ban ung ru khng?

8. Co bao gi ban thay ru nay bng loai ru khac v ngh rng loai
ru mi nay say hn khng?
4. Nm ngoai, ban co ung ln nao vao luc sang sm khng?
5. Ban co c ao mnh c nh anh chang A, B nao o co kha nng ung
nhiu ma khng say khng?
6. Nm ngoai ban a gp mt cu chuyn rc ri nao v ru hay cha?
8. Co ln nao, sau mt ba tic ru ban lai i ung tip hoc co y nh i
tip v cha c ung " a i " trong ba tic khng?
9. Co bao gi ban tuyn b: "Ti co th bo ru bt c luc nao!", nhng sau
o lai b say khng?
10 Ban a phai ngh vic bao gi v hm trc ung nhiu ru hay
khng? '
11. Ban a b "xn" ln nao v ru cha?
12. Co bao gi ban co y ngh: i nay ma khng co ru th se ra cai quai
g" khng?
Nu tng s li, co" t 4 tr ln, th ban cn phai co ngi giup khoi
tr thanh mt tay "Mot ru" ri y.

204. Nh ai giup mnh bo ru

Nhng ni ban co th nh giup mnh cai ru, gm:
1. Tm ly tr liu - Mt chuyn gia cho mt ngi cai nghin hay cho ca
mt nhom u rt tt, giai quyt nhng vn v t tng hoc tm ly,
nhng phan ng cua c th trong qua trnh cai ru.
2. Nhom h tr - Nhng ngi cai ru co th t chc thanh nhom giup
, khuyn khch hoc giai quyt gium cho nhau nhng kho khn trc tr,
trong thi gian cai.
3. Dung dc liu - Bac s co th cho ban dung cht disulflram, la mt
cht lam cho mnh thy kho chu khi ung ru..
4. Trung tm cai nghin - La nhng im lam vic phi hop vi cac bnh
vin, vin an dng iu tr bnh giup nhng ngi cai nghin ru.
5. Bac s gia nh - Bac s chuyn lo sc khoe cho gia nh cua ban a bit
ro tnh hnh ung ru va cac bnh v ru cua ban nh th nao ri. Bi vy,

ng ta se ra cach cha tr hoc phng phap cai ru cho ban mt cach sat
vi thc t hn.
6. Hang bao him v cac vn gia nh - Nhiu cng ng co lin h vi
cac hang bao him hoc cac dch vu v gia nh, giup thn chu bo ru hay tm
trong cun nin giam in thoai bit s in thoai cua cac t chc o.
7. Cha ao - Hay noi y nh tt lanh "mun bo ru' cua ban c s
giup , theo doi va khuyn khch cua v CHA a phng hay v Cha u.

205 Hay day con chau ban: khng ung ru?

Ung ru, nhu nhet khng phai ch la vn cua ngi ln. Ngay xa,
la tui nho, nht la tui gn trng thanh, cung ung ru, gy ra nhng
hu qua tht ang lo ngai:
- Gy nhng tai nan giao thng;
- Pha hai cua cai cua gia nh, co nhng hanh ng bao lc, hanh kim
bt hao.
- Trnh vn hoa thp kem;
- Gy mt trt t trong xa hi;
- Gy ra nhng vn cng thng - stress, lam cho cng ng phai tm
cach i pho.
Ban cn phai bit ro v cac con chau trong nha co ung ru hay khng.
giao duc lp tre v vn nay, cac bc cha me phai cac con chau noi
gng:
- Tt nht la ngi ln khng ung ru. Hoc nu ung, phai bit gi
mnh co chng mc. Thng th con cua ngi nghin ru cung d nghin
ru hn 4 ln so vi con cua nhng ngi khng ung ru.
- Lun lun to thai chm soc, yu thng va lo lng cho tng lai cua
chung.
- Chu y t chc cac cuc hop mt, i ngh ca gia nh v v... Khng kh va
n np cua gia nh d thu hut con cai va ngn chn chung khoi b cac anh
hng va sinh hoat khng tt cua xa hi li keo.
- Noi chuyn thng thn va ci m vi cac con cai va tac hai cua ru va y
kin cua b me v vn con cai ung ru. Phai ngn chn trc khi chung
vng su vao vn nay.
- Dn con chau khng bao gi ln xe co ngi lai xe ang say ru. Tha
i b me ti on hoc ngh cach khac v nha hn la trao pho tnh mang
mnh cho t thn.

206. Nu bit ai dung thuc ngu qua liu, hay a i cp cu ngay!

Horses, Harry, Scag, Junk, Lords, Schoolboy, Morpho, Hocus, Uncie,
Powder, Joy, Snow, Miss Em ma, Dollies. y la tn nhng ng ph My co
ban thuc ngu, thuc gy m, ma ai cung bit. Ngoai ra, con ca nhng loai
thuc cm, b lit vao loai ma tuy nh heroni, morphin va cocain.
Ngi dung qua liu cac loai dc phm nay thng co cac triu chng
nh:
- Trang thai b kch thch bt thng;
- Ngi n, th vi moi vic chung quanh;
- Tnh kh thay i bt thng;
- ng t mt b thu hep;
- Da mn o;
- Mui o, chay mau cam;
- Chn, tay co nhiu vt seo v chnh thuc.
Ngi dung thuc qua liu, co cac triu chng nh:
- ng t mt co hep.
- Da tai, t m hi.
- Mach chm
- Hi th ngn
- Co git
- Ngt.
Nu bit ai co nhng triu chng trn v dung cac loai thuc an thn,
thuc m, thuc ngu qua hu, phai goi xe cp cu va a ngay ti bnh vin
hay tram y t gn nht.

207 Lam th nao bit con chau mnh co dnh ti ma tuy khng?
Mt s cha me co con a ln trc khi ngu cung nn m mt canh
phong con cai. Tui mi ln rt d pham vao nhng chuyn sai lm kho ma
tng tng ni. Trong s cac vn cn quan tm nguy him nht la vn
ma tuy. Khng co g ang lo va bui bng co mt a con trai hay con gai dnh
vao chuyn hut, chch ma tuy.

Nu co nhng a tre hut ma tuy, th hin tng u tin b me co th

nhn thy la qun ao, ging nm, chn gi cua chung co mui khoi thuc, hoc
mt mui la la. Ngoai ra chung con co cac hin tng sau:
- Lun cn tin, ti mc co th n cp.
- Co 1, 2 a ban thng gp g nhau trong thi gian ngn (v ch hut
chch), tm trang thay i tht thng, d nong gin hoc s st.
- n hoc ngu nhiu hn bnh thng.
- Ngi sut cn mau chong.
- Ve ngi u ru, tht vong.
- Th vi moi vic chung quanh, khng chu y vi v sinh qun ao, n
mc li thi.
- Che giu moi ngi trong gia nh v cac ban be cua mnh, nht la s
ban mi quen.
- Tri thc sut kem.
Nu thy con cai co cac hin tng nh trn, cn phai noi thng thn vi
chung rng b me ang nghi chung hut chch ma tuy. Phai bnh tnh giang giai
cho chung thy tac hai cua ru va ma tuy i vi nhn phm, sc khoe va
tng lai cua chung.
Ma tuy con khin chung co th pham phap. Phai cng quyt i vi con
cai v vn nay va cho chung bit chng trnh hanh ng cua b me va gia
nh ngn can va li chung ra khoi con ng nghin ngp ma tuy.
Tai sao khng nn hut MARIJUANA?
My, Marijuana la mt loai ma tuy dang thuc hut nh thuc la, c
nhiu ngi bit ti. No co th lam cho ngi hut co ao giac, thy vui thch
trong long nhng lai lanh nhat vi moi ngi va moi vt chung quanh, lam
long trng mt b o, tng nhp p cua tim, n c nhiu hn luc bnh
thng, u oc choang vang va mt tr nh trong thi gian ngn.
Bon tre thng ua nhau, bt trc, thach nhau hut, coi nh mt tro
vui ging nh bt chc mt ngi ung ru va hut thuc la. Tht la mt vic
sai lm tai hai.
Cac bc cha me cn ngn chn va ch bao cho con cai s tai hai cua
Msnjuana nh:
- Ngi hut Marijuana ri lai xe cung nh ngi say ru, d gy tai nan.

- Hut mt mu marijuana bng hut 16 iu thuc la, co tac dung suy

giam sc lc.
- Vi phai nam marjauna lam suy giam: lng tinh trung, s t bao mau,
lng testoterone la hoocmn sinh duc nam. Do o, co th a ti hin tng
suy yu sinh lc hoc bt lc.
- Vi n, marijauna co th lam sy thai.
- Marijauna lam ngi hut mt tr nh, mt kha nng suy ngh va nhn
xet, mt moi va n n.
Noi chung, manjauna co hai cho nao, phi, tim va moi c quan trong c
th.
Cac cht khoi va hi u co hai.
Khng phai ch co khoi thuc la va ma tuy mi co hai, ma hu ht cac loai
khoi va hi u khng tt vi sc khoe cua con ngi, nht la i vi cac tre em
t 12 tui tr xung, nh cac cht sn, keo, cht anh mong tay, cht ty ra,
keo bng cht deo v.v... Ngi ht phai nhiu cht hi nay thng b:
- Ho, bun nn, ht hi, chong mt, co ao giac.
- tre em ht phai nhng hi, khoi c co th b bnh mt mau, bnh bach
cu va cht bt thnh lnh.

208. Ch cocaine m hoc!

Trc nm 1970, ngi ta ch coi cocaine la mt loai bit dc co kha nng
lam an thn, giam au rt hiu nghim. Ngi ta ch ngh n u im cua no
ma t ngh n tac hai cua no. Cocaine co th lam cho ngi dung no thy tnh
tao, sang khoai, nhng dn dn tr thanh nghin.
Thiu cocaine, ngi nghin b ri loan ca v tm ly va sinh ly, khng th
lam c vic g ca. Trc kia, khi co mt b phn trong c th b au, ngi ta
dung cocaine giam au. By gi b nghin ri, nu thiu cocaine th toan b
c th b au. Ngi nghin co th nhai, chch, ht cocaine va phu thuc vao no
sut cuc i.
Dung cocaine qua liu lng, tac dung cua no co th keo dai t 2 n 4
ngay, vi cac triu chng: ho, ru ri hay ln cn au tim t ngt. Ngi dung
cocaune ln u co th b nh vy.
S dung cocaine, phai:
- Suy ngh ti tac hai cua cocaine.

- t ra mc s dung cocaine ti u, ri co k hoach bo dn dn,

khng dung na.
- Khng dung cocaine nhiu ln trong ngay, hoc nhiu ngay lin.
- Khng nn giu ban va gia nh v vic mnh dung cocaine. Nh la
cocaine co hai vi sc khoe, cng vic va quan h cua ban thn mnh vi cac
ngi khac.
Nu ban thy ban thn mnh hoc ngi thn co th a nghin cocaine,
phai noi ngay vi bac s tm cach cha tr.

209. Hay Cn thn, khi dung valium?

Valium hay Diazepan c coi la thuc an thn thng dung. Nhng dung
lun, co th nghin. Ngi dung lin 2, 4 tun co th thy cac triu chng:
- Co cam giac lo s, xuc ng;
- Thn kinh cng thng, ht hoang, hi hp;
- Kha nng ngi va nm (mui v) giam;
- Kho ngu;
Tom lai, tnh hnh sc khoe cua ban co th xu hn trc khi dung thuc.
Nu thy vy, nn ti hoi bac s iu tr co bin phap ct, giam liu lng va
thi gian dung thuc.
Nu cn dung thuc, tranh khng b nghin, nn nh:
- Ch c dung liu lng t.
- Khng c dung lin qua 3-4 tun.
- Khi cam thy thuc khng co tac dung an thn na, phai ngng dung
ngay.
- Nn dung cach quang 2 ngay hoc theo ung s ch nh cua bac s.
Khi a ung valium, khng ung thm cac thuc an thn khac.
- Khng c ung ru trong thi gian dung thuc
- Phu n co thai, nghi vn co thai hoc co y nh thu thai khng c
dung thuc, valium co anh hng khng tt ti s phat trin cua cai thai.

210 Hay cn thn khi dung thuc ngu

t ai ngh rng: chung ta co th nghin thuc ngu cung nh nghin ru.
Nu ban dung thuc ngu lin lin trong 2 tun ban se thy hnh nh thuc b

giam tac dung. Th du, trc y ban ch ung mt vin thuc a ngu c, nay
phai cn ti 1,5 vin, ri ti 2 vin...
Ngi ln tui, ngi gia cn cn thn hn khi dung thuc, v kha nng
tip nhn thuc ngi gia thp hn ngi trung nin va thanh nin.
Nu co th ban a ti giai oan sp nghin thuc ri, ban se co cac triu
chng:
- Dung bui ti trc khi ngu, vt qua 2 tun l.
- Cang ngay cang mun dung liu cao hn.
- Ban a t ng tng liu, khng co y kin cua bac s.
Ngi dung qua liu thuc ngu khi b phan ng thng noi lp bp lu
li, ngi l m, n, khng tp trung suy ngh c, ngu trin min va co
th cht.
Cn phai a ngay ti ni cp cu.
Nu ban cam thy mnh nghin thuc, cn phai cho bac s bit co bin
phap ngng thuc.

Chng 9
NHNG VN SC KHOE RING CUA PHU N

Tnh chung th t thi xa ti nay an ba vn sng lu hn an ng

chng 7 nm. Sau mi phn trm phu n co sc khoe tt v a s ho khng
hut thuc la, khng ung ru va cung t phai ng u vi nhng tai nan
trong cuc sng va lao ng. Tuy vy, trong xa hi hin nay, s phu n vng
mc vao vong hut, chch ca vao ru na, a tng hn trc. Mt s cung phai
i lam xa nha, tinh thn cung cng thng v ni lo ganh vac gia nh. Do o,
sc khoe va tui tho cua ho b suy giam hn xa.
Chng trnh nay cp ti vn sc khoe ring cua phu n cung
nhng li khuyn, nn lam th nao gn gi sc khoe, tranh c nhng cn
bnh ring cua gii tnh nh au vu va ung th vu, ung th c t cung, kinh
nguyt sm hoc khng u...Va trong trng hp ly chng mun, nn lam g
sinh e an toan sau tui 35.
Noi chung la bit cach gi gn sc khoe cua ngi phu n moi la tui.

211. bao v mang sng cho mnh, phai lun chu y toi b ngc
Bnh ung th vu co th cha tr khoi nu c phat hin t sm. Vic nay
do chnh bnh nhn t theo doi b ngc cua mnh hang ngay, hang tun, hang
thang ch khng phai ch co bac s hoc b may X quang mi lam c Phn
ln cac cuc u ac tnh dn n ung th. Bi vy, t nht cung phai quan sat, nn
bop ky b ngc cua mnh mi thang mi ln. Thi gian tt nht lam vic nay
vao tun l u sau khi hanh kinh, v hai vu mm d nhn xet.
Sau y la phng phap t quan sat va nhn xet:
1- Ci trn ng trc gng va nhn ky vao tng bn vu v: ch li, lom,
s thay i mau sc, cu tao va hnh dang vu; co ch nao chay nc hoc chay
mau khng, co ch nao b xc hoc co vay; hai vu co cn i khng, co ng
gn, mach mau nao ni ln nhn thy ro ma trc y khng co hin tng nay
khng?
2- Nm xung, vt tay trai ra sau u va ban tay do u. Dung cac
ngon tay cua ban tay phai, nn bop t u num vu ti toan b bn phai
xem: co ch nao lom hay vu co cac m tht nao dy khac thng phn chung
quanh num vu va phn c bp t vu ti nach hay kh ng?
3- Dung ngon tay bop num vu va phn da thm quanh num vu xem co
nn c cht long nao ra khng?
4- Quan sat va xet vu trai theo cac bc nh trn.

Co th t kham nh vy trong luc tm.

Nu ban thy co hin tng g khac thng, hay cho bac s bit ngay
c ch dn.
T KIM TRA VU
1 KHI TM
Cac ngon tay d di chuyn trn da t phat hin di da co hc, khi u
hay co g khac thng khng? Tay trai kim tra vu phai va tay phai kim tra
vu trai.
2. TRC GNG
- Gi hai tay va nhn ky xem co g khac thng v mau sc, s mn mang
cua da xung quanh vu va u vu.
- Chng nang tay vao hai bn sn, ln gn va nhn xet xem hai vu co to
u nhau khng? Ln u nhau la tt
3. NM NGA
t gi hay gp mt khn bng di vai phai, gi u ln canh tay
ngc cng ln. Dung cac ngon tay trai n nhe va dch chuyn chm trn vu
phai theo chiu kim ng h xem co g khac thng khng (hc, ht cng
di da, cam giac au...). Kim tra toan vu. i tay: tay phai kim tra vu trai.
Mi bn vu xoa ba vong.

212 Hay an tm khi thy vu cng va au tc

Nu ban s thy co cuc u trong vu mnh, ng nn lo ngai vi. Rt may la
nhng cuc u nh th thng lanh, khng phai la ung th. U lanh co th ng
le loi hay tn tai tng am nho, s tay hoc y quan sat ky cung nhn thy.
Mt s co th chuyn thanh u x co cha cht long bn trong, i khi gy cam
giac au va cng tc vu.
Ngi ta goi chng co nhiu u tu tp thanh cum mt bn hay ca hai bn
vu la chng u x vu. Nhiu phu n thy hin tng nay trc ky kinh nguyt
khoang 1 tun.
Nn vu, i khi co mt cht long, khng co mau chay ra. Cac bac s cha
bit ro nguyn nhn cua chng u x, ch d oan la do s tng lng hoocmn
setrogen va prolactin trong thi gian nay gy ra, lam au vu va kho chu cho
ngi phu n sp hanh kinh. lam giam au, nn:
- n t mui va cac cht thanh phn co Natri, giam lng nc trong u.

- Dung loai nt vu co khung . Co th mang nt ca luc ngu.

- Nu au nhiu, co th chm vu bng nc a, 2-3 ln mi ngay.
- Nu thy chung quang vu nong, co im ty o, nn ti kham bac s
ngay. Nhiu khi, y ch la nhng im b vim, co th cha tr d dang bng
thuc khang sinh.
- Bo ca-ph. Nhiu ngi thng ung ca-ph, khi thi khng ung na
thy au ro rt.
- Mt s phu n dung thuc nga thai cung tranh c chng au vu. Th
du, thuc Danazol co tac dung giam au ro rt.
- Cac thuc Vitamin E (dung 400 .v. quc t mi ngay), thuc li tiu u
co tac dung lam giam au vu.
Tt ca nhng hin tng la ma ban thy vung vu, u cn phai cho bac
s bit va theo doi.

213. tranh b ung th vu nn co ch n

Co nhng ngi d b ung th vu hn ngi khac. o la nhng ngi
thng co kinh nguyt sm, khng co con hoc sanh con u long mun, man
kinh mun hn ngi bnh thng, co me hoc ch, em a b chng bnh nay.
Ngoai ra, vic n ung cung co anh hng nhiu ti vic mc bnh. Bi
vy, phu n nn:
- Khng nn ngi ph nn qua. Cn giam lng cht beo trong cac ba
n. Nhiu cuc nghin cu a cho thy ngi beo d b ung th vu hn ngi
bnh thng.
- Khng nn hoc cn phai han ch vic ung ru. Phu n ung ru t
3 ln tr ln, mi tun, co nhiu kha nng b ung th hn nhng phu n khac.

214 Hi chng tin kinh nguyt

Trong s mi phu n thi ky kinh nguyt th bn ngi trc khi thy
kinh thng co cac triu chng nh: Mt hup hp, au nhc u, kho chu, kho
ngu, tiu chay, them n... Nhiu khi tnh kh cung thay i: hin t tr thanh
cau gt.
giam bt nhng triu chng kho chu trn, nn:
- Tp th duc, va cac mn nh: bi li, i b, ap xe ap t nht 3 ln mi
tun, mi ln khoang 20 phut mau huyt lu thng va cac c bp co iu
kin co gian.

- n theo ch : t mui, t m va t ng; nhiu prtin va cht x (rau,

qua) lam giam lng estrogen d, va tnh nhay cam cua cac c vu.
- Khng dung ca-ph, ru, thuc la 2 tun trc thi ky kinh nguyt.
- Mt s ngi dung Vitamin E va B6, cac dc phm co Can-xi, Ma-nh
va amino axt L-tyrosine thy rt hp (theo s ch nh cua bac s).
- Nu kho ngu bui ti, nn lam mt gic ngu tra.
- Dung phng phap th gian nh: th su, suy tng, yoga, hoc tm
nc nong.

215 Giam au khi hanh kinh

Trong thi gian co kinh nguyt, nhiu ngi b au lng, mt moi, bun
nn, nhc u. Co ngi au va kho chu qua n mc b suy nhc trong 2,3
ngay u. giam bt cac hin tng nay, nn:
- Ung tra d tiu.
- Nm nga, t nm trn u gi.
- Chm bung bng chai hoc tui nc nong.
- Xoa nhe bung.
- Tp cac bai tp nhe gi chn tay, i b, ap xe.
- Ung aspirin, ibuprofen hoc cac dc liu c tr chng au khi hanh
kinh.

216. Khi nao ban cn ti bac s phu khoa?

Khi cac ban co cac triu chng sau, cn ti kham tai bac s phu khoa:
- Thy kinh: nhiu qua, bt thng, gy mt nhoc, hoc ti ky ma khng
thy kinh.
- Xut huyt gia hai ky kinh nguyt.
- au bung di.
- m ao b nga, co huyt trng hoc b au khi giao hp.
- Xut huyt sau khi giao hp.
- S thy co hc, co u ni, cuc cng vu.

Du khng co triu chng g cung nn i kham phu khoa mi nm mt ln.

Nu co cac triu chng bt thng, i kham ngay sau khi phat hin.

2l7. phong hi chng sc nhim c

Hi Chng sc v nhim c gy ra bi cac vi khun. Nan nhn thng b:
- St cao;
- au cac c bp;
- Nn ma;
- a chay;
- Ngi mn o;
- Mach p nhanh;
- Chong mt, choang vang;
- Ngt.
Nu ban co cac triu chng nh trn trong thi gian thy kinh, cn ti
ngay bac s hoc phong cp cu.
phong hi chng sc v b nhim c, Vin phu khoa khuyn cac ba,
cac c trong thi gian hanh kinh nn:
- Dung bng v sinh hn la dung cac loai "nut thm"
- Tranh dung cac loai "nut thm c bit" co kha nng thm hut cao.
- Khng dung cac v sinh bng nha plastic.
- Tm cac loai nut thm, trc khi dung, bng dung dch nh K-Y Jelly,
trc khi cho nut vao m ao.
- Thay nut sau khi a dung t 4-6 gi.
- Thay bng v sinh co tm thuc nga thai trong vong 24 gi sau khi giao
hp.

218 Tranh vim nhim b phn sinh duc

Sm hay mun, ngi phu n nao cung co th b nhim trung b phn
sinh duc mt vai ln; vung mi va trung quanh m h b rp o, rat, nga, m
ao co huyt trng, khi tiu tin hoc giao hp b au, rat.

 cha tr hin tng nay, ban hay dung ba mung gim (loai tha sup)
pha vao mt ca nc m, ra ch b nhim trung, mi ngay 2 ln. Nu khng
, cn ti bac s phu khoa cha tr tip.
tranh chng bnh nay, cn gi gn cn thn v sinh ca nhn va chu y:
- Nn dung qun lot rng bng vai bng.
- Sau khi tp luyn hoc hoat ng ra m hi, cn thay nhng mc lot.
- Nn dung loai bng v sinh hoc nut v sinh khng co mui, k ca mui
cua cac hoa cht thm.
- Lun thay bng va nut v sinh
- Khng nn dung cac loai du la, cht tao bot co mui tm.
Sau khi tm, phai lau kh b phn sinh duc.

219. Cn chu y khi thy au trong vung xng chu (P.I.D)

N ban b au bung di kem theo hin tng st nhe, cn ti kham
cac bac s phu khoa v o co th la triu chng cua cac bnh: au rut tha,
cha ngoai da con, vim ng dn trng hoc mt b phn nao khac cua b may
sinh san.
Nu hin tng trn do mt b phn cua b may sinh san b au ma
khng c cha tr ngay, ban se co th b chng v sinh. Khi cha tr, cn
phai nm ngh yn tnh va ung thuc khang sinh theo s hng dn cua thy
thuc.
Hin tng au trong vung xng chu c cac bac s goi chung la PID
(pelvic innammatory disease) co th b ly nhim do quan h tnh duc nht la
trong khi ang mang vong tranh thai. Nu ban b bnh nay sau khi quan h
vi ngi ban i, th ngi ban o cung phai i cha tr. Ngoai ra, nhng
dung cu kham phu khoa, nu khng c ra sach va hp tiu trung cn thn
cung la mt nguyn nhn lam gy bnh.

220. Ban cn phai bit v vic xet nghim t bao m ao

Vin ai hoc v san khoa va phu khoa thng khuyn phu n My mi
nm, t nht cung phai lam xet nghim t bao m ao, mt ln. Mi ln nh
th, cac chuyn gia lai ly mt t cht nhy vung c t cung xet nghim.
Vic xet nghim nay cn thit cho tt ca moi ngi phat hin bnh,
nu co nht la i vi nhng ngi a co quan h tnh duc trc tui 18, co
quan h vi nhiu ngi an ng a tng co ln b vim nhim cac c quan
trong vung xng chu, co ngi thn trc h b ung th (me, ch, em), me a
dung thuc diethylstibestrol khi mang thai mnh.

 xet nghim t bao m ao co kt qua, trc khi ly mu xet nghim 24

gi, khng nn thut ra, khng ung thuc g co lin quan ti b phn sinh
san, va tranh, khng c giao hp.

221. tranh ung th t cung

khoi b chng ung th t cung e doa, nn:
- i lam xet nghim t bao m ao mi nm t nht la mt ln. Nu ban
co quan h tnh duc trc tui 18, a quan h vi nhiu ngi tnh, a tng b
vim nhim b phn sinh duc, co ngi tnh vao loai "khng bao am", a
mang thai sm, co me dung thuc diethylstibestrol khi co thai mnh... th lai
cang nn i xet nghim nhiu ln trong nm.
- Khng hut thuc la.
- Nn gii han tnh duc vi mt ngi thi.
Nu co quan h vi nhiu ngi, nn s dung bao cao su (cho nam), mang
tranh thai hoc vong t cung vi thuc tranh thai (n).
- Ban nn ti bac s phu khoa kham nu thy au trong khi giao hp co
hin tng xut huyt khi cha ti ky kinh nguyt.

222. Chng u x
Co ngi thy au bung di, hanh kinh nhiu khac thng hoc thy
kinh trc ky kinh nguyt (gia 2 ky).
o la do b u x. Khi kham, bac s thy nhng cuc u mm thanh bn
trong t cung. Nhiu ngi b chng nay con thy cac triu chng nh i tiu
tin lun (ai rt), tao bon, co nhng cuc phng ln bung.
Vi mt s ngi, chng nay khng gy kho chu g ca. Cac u x khng
phai la ung th chung la loai u lanh. Tuy vy, chung cung gy tr ngai cho vic
thu thai va mang thai Bi vy, nu ban b u x, khi bac s khuyn ban ct bo t
cung th ban khng nht thit phai theo y kin bac s ngay. Nu ban con mun
sanh con, ban co th ngh bac s lam xet nghim thm ro s cuc u nhiu
hay t, to hay nho, v tr cua chung u? Cn c vao nhng im o, bac s se
xet lai co cn thit phai ct t cung hay khng. V co th ch ct cac u x ma
vn t cung lai. Nh vy, ban vn co hy vong thu thai.
Bac s co th cho ban ung progesterone va gonadotropin- mt loai thuc
cha hoocmn co ky hiu GNRH, co tac dung lam cac cuc u teo lai.
Nu ban thng dung thuc nga thai th bac s cung cho dung tip
progesterone hoc mt loai thuc nga thai khac, v hnh nh cht estrogen
trong trng co tnh kch thch cac cuc u ln ln. Chnh v le o, nn khi ngi

phu n ti tui man kinh-bung trng khng san xut estrogen na th cac cuc
u x t nhin teo lai.
Nu trng hp buc phai ct bo t cung, ban nn cn ngh bac s gi
lai bung trng tranh sm co nhng triu chng cua thi ky tin man kinh.
Noi chung, ban nn thao lun vi bac s danh ly cho mnh nhng iu
kin tt nht trong vic cha tr.

223. Nn hay khng nn ct da con?

Trong nhng nm qua gii y hoc noi chung (bac s san khoa, bac s iu
tr) co xu hng thin v vic ct bo t cung cua cac bnh nhn, mi khi t
cung co vn g hoc b nghi ng co lin quan ti ung th. Hin nay, ngi ta
han ch vic lam o va ch ct bo t cung trong nhng trng hp:
- T cung co nhng u x co din tch ln.
- B xut huyt t cung, va vic cha tr bng thuc khng co kt qua.
- Co nhng ch t cung b vim nhim, khng cha tr c
- B ung th t cung hay c t cung.
- B vim nim mac t cung.
Ngoai nhng trng hp nng k trn, nhng trng hp khac co th
cha tr c ma khng cn ti phu thut t cung nh: thy kinh nhiu (rong
kinh), co u x, vim nhe mang t cung, sa t cung. Khi vic cha tr khng co
kt qua, bac s gi y nn ct bo t cung, th ban vn co th nu ra nhng vn
sau vi bac s:
- Ngoai vic ct bo con bin phap nao khac khng?
- Vic cha tr theo phng hng mi co g khac la?
Co th cn c vao nhng im g hy vong khng phai ct bo t cung?
Nu phai ct t cung, nhng vn gi bung trng lai co c khng? V
nh vy, ban se phai qua giai oan tin man kinh trc tui.
- Trong khi tm giai phap cha tr tt nht, ban ng ngn ngai t cu
hoi vi bac s tm ra con ng khac con ng phu thut.

224. Nu ban ung thuc nga thai, xin ung hut thuc
Theo bao cao cua c quan phu trach v sc khoe va cng tac xa hi My th,
nhng phu n a dung thuc nga thai ma con hut thuc la th d b cac chng
bnh tc mach va au tim, nht la la tui t 35 tr ln.

Bi vy, nu ban a dung thuc nga thai, xin ng hut thuc la hoc a
hut thuc la th ng ung thuc nga thai!

225. Nn lam g nu ban mun co thai?

Nhiu phu n mong c co thai va sanh con. Nu ban la mt trong s
nhng ngi co c mong nh th, nn theo li khuyn sau:
- Tranh, khng ung ru khng hut thuc la hay marijuana.
- Tranh, khng n banh hoc ung nc ngot co cht cafeine.
- Gi ngi khng mp nhng cung khng gy m.
- Sau khi n ai vi ngi ban i, nm nga, n mng cao trn mt cai
gi trong 30 phut.
- Cn bit thi gian nao mnh rung trng va khoang thi gian nao mnh
co kha nng thu thai: o la khoang t 14 ti 16 ngay sau khi ban co kinh.
Nhng du hiu cua hin tng rung trng co th thy nh: Cam thy
au m bn trai hoc bn phai bung di, m ao co mt nhy trong va
dai; thn nhit hi cao hn cac ngay thng.
Ban co th mua mt bang thu thai theo y mun hiu sach hoc hiu
thuc va giy th nc tiu bit mnh co mang thai hay khng. Nu ngm
vao nc tiu mau giy chuyn sang mau xanh th o la du hiu bao la ban a
mang thai.
Ban cung co th mua mt cp nhit o nhit cua mnh hang ngay
vao bui sm. Nhng ngay nhit cua ban cao hn ngay bnh thng vao
quang 2OC, la nhng ngay ban d thu thai.
Nu a theo nhng ch dn trn mt nm ma khng thy co kt qua, ban
nn i kham tai chuyn khoa san.
Co mt s vn lin quan ti ngi an ng trong vic thu thai c
trnh bay bai 243, chng 10.

226. Mun c me tron con vung

Me khoe th con khoe, o la iu d hiu. Nu ban co y mun thu thai va
sinh con, nn theo mt s li khuyn sau, bao am sc khoe cho be ngay t
nhng ngay u, mi ra i. Trc khi mang thai:
- Nn i kham sc khoe toan din k ca kham phu khoa c bac s
gop y kin. Mt s trng hp nh beo ph, huyt ap cao, tiu ng, nghin
hut thuc, ru, suy dinh dng, mau th co kt qua Rh m (sau ln co mang
u tin), u co anh hng nguy hai ti sc khoe cua ba me va thai nhi.

- Hoi ky bac s v tac dung cua tng th thuc ma ban a ung va se ung
(theo ch nh cua bac s hoc t y dung).
- Nu ban phai dung thng xuyn loai thuc nao o, hoi bac s xem thuc
o co anh hng ti cai thai khng, co cn phai thay bng loai thuc khac
khng?
- Nu ban dung thuc nga thai, nn ngng thuc 3 thang trc khi mun
thu thai.
- Nu ngi beo ph, cn co bin phap lam sut cn trc khi thu thai.
- Cn luyn tp thng xuyn.
- Cn th test bit ban hoc chng ban co cn bnh g thuc loai di
truyn hay khng.
- Cho bac s bit tui cua v, chng ban. Nu v trn 35 hoc chng trn
60.
Sau khi thu thai, sc khoe me, con ban se tt hn nu ban chu y:
- Hoi bac s v ch n ung c bit cua ngi mang thai.
- Tranh cac thc phm co caphin, ru, nicotin va cac loai ma tuy.
- Hoi bac s cn thn trc khi dung bt c loai thuc g k ca cac loai
vitamin va cac loai thuc thanh phn kim loai
- Trong 3 thang u thi ky mang thai, khng nn tng cn qua t 1-1,4
kg. T thang th 4, mi tun co th tng 0,350 kg. Tng s cn tng t 10 kg
ti 12,2 kg la va (24-27 pounds).
- Tip tuc tp th duc hang ngay (coi bai 229).
- Thc hanh cac bai tp th gian c th va thn kinh tranh stress.
(Nhiu bac s ngh rng hin tng stress do cam xuc lam mau khng ti u
va khng cung cp u cho da con va thai nhi. Bi vy, cai thai b thiu oxy va
cht dinh dng).
- Nn ng ky theo hoc lp ch dn v vn sinh e.
- Nu nha nui meo, phai chu y khng meo a ba bai. Phn meo co th
gy mt loai bnh co tn la toxoppalsmosis.
Ngi mang thai nhim bnh nay co th sinh con thiu thang va a tre
d b tn thng nao; mt va cac b phn khac.

227. Sinh e an toan sau tui 35

Nhiu phu n ngay nay ly chng mun, nn s ngi sinh con tui 35
tr ln cang ngay cang nhiu. Thng thng phu n tui cao cang kho thu thai

va d sanh con thiu thang. Ngoai ra con hay mc cac chng bnh nh tu
ng va huyt ap cao anh hng ti thai nhi, lam cho a be sinh ra d b cac
bnh bm sinh hoc di truyn.
Bi vy, phu n mang thai t tui 35 tr i, cn phai chu y:
- Trong thi gian mang thai tranh n mn; n t ng phong cac
bnh tiu ng va huyt ap cao.
- Nn ngh bac s cho xet nghim v gen.
Khoang 16 tun sau khi thu thai, bac s co th xet nghim nc i. Vic
xet nghim phai dung ti kim dai ly nc i ra nn co th anh hng
khng li ti thai nhi.
Tuy nhin trn 400 ln xet nghim mi co mt trng hp khng may
nh vy.
Vic xet nghim nc i cn thit khi:
- Tui ngi me t 35 tr ln.
- Gia nh me hay b cua thai nhi co ngi mang bnh di truyn hoc b
ri loan v trao i cht.
- Gia nh me hay b cua thai nhi co ngi mc bnh v mau hoc tuy
sng.
- Ngi me mang thai a co ln sinh con co d tt.
Vic xet nghim nc i co th phat hin c thai la trai hay gai nhng
chu yu bit thai co d tt hay khng? Nu nc i bnh thng th a be
cung se bnh thng.
Ngi ta cung co th ly mt t mu nhau cua ngi me sau khi thu thai
c t 8-10 tun xet nghim. Nh vy se bit trang thai cua thai sm hn
vic ly nc i, khin b me cua thai nhi va bac s co u thi gian suy ngh
quyt nh v vic sinh n.

228. Mang thai co th i lam ti bao gi

Mt na phu n My vn i lam khi mang thai. Nh vy co hai khng?
Nn nh th nao?
Hai hay khng hai la tuy mi ngi. C quan khoa hoc va y t My a
nghin cu nhiu phu n mang thai ma vn ti cng s co nhng nhn xet
va a thanh lp mt bang hng dn di y. Tuy vy, cung nn chu y rng
co nhiu phu n lam vic ti ngay sinh n ma vn khoe manh, bnh thng.
Tht ra, trong vn nay ch co bac s va ba me mang thai mi co th co quyt

nh thch hp v ho lun lun theo doi hoc cam thy anh hng gia vic lao
ng vi sc khoe cua thai nhi.
LAM VIC N BAO GI TH NGH E
LOAI CNG VIC - S TUN L A CO THAI
Th ky, vn phong 40
Chuyn vin va quan ly 40
Cng vic ngi tai ch, lao ng nhe 40
Phai ng (hn 4 gi) 24
Khng ng lin tuc (hn na gi/gi) 32
(kem na gi/gi) 40
Phai cui khi lam vic, mc cui thp di u gi
- Khng cui lin tuc (10 ln/ gi) 20
(di 10 ln/gi) 28
(di 2 ln/gi) 40
Phai leo thang hoc treo ct thng ng
(trn 4 ln trong 8 gi) 20
(di 4 ln trong 8 gi) 28
i ln, xung cu thang
(trn 4 ln trong 8 gi) 28
(di 4 ln trong 8 gi) 40
Mang, vac, nhc:
(t 22 kg tr ln) 20
(di 22 kg ti 11 kg) 40
Mang vac khng lin tuc
(t 22 kg tr ln) 30
(di 22 kg) 40

229. Tp luyn th nao khi co thai?

Du a mang thai, vic luyn tp thn th vn co ch va giup cho ngi
phu n khoi cac chng nhc, moi ngi va nhiu chng khac na. Nhng mn
tp nh yoga, bi, i b hoc vn ng chm u tt. Nu ban cha tng luyn
tp bao gi th nn hoi qua bac s chm soc mnh nn tp th nao cho va sc
va hp vi ngi co thai nh:
- Ch nn tp sau ba n 2 gi.
- Trc khi tp, ung 1-2 ly nc.
- Khng tp nhng bai tp co ng tac nhay, vn mnh hoc c ng
nhanh.
- Tp sao gi nhp tim di 140 p/phut.
- Khng b kch ng v luyn tp.
- Sau thang th 4, tranh cac bai tp co ng tac nm nga.
- Sau khi tp qua 2 gi ma vn thy mnh moi mt, nn ti thm bac s.

230. Gi gn i vu th nao khi nui con bng sa me?

Nui con bng sa me la cng vic ep nht trn i cua cac ba me. Mc
du vic cho bu co th lam vu b x va au vu, nhng ba me nao cung cam thy
long hn hoan, kho ta. Tuy vy, nu bit cach gi gn u vu, cung han ch
c mt s anh hng. Bi vy, ba me cho con bu, nn:
- Mang nt vu trong sut thi gian thai nghen, loai nt vu co khung .
- Trong thi gian con bu, cung mang nt vu (ngay, m)
- Khng dung loai nt vu co oan bng vai nha khng thm.
- Phai thay nt vu khi thy m hoc t
- Cho con bu ca 2 bn, bn vu trai ri n vu phai.
- Mi ln bu cua be khng qua 20 phut.
- Khi thi khng cho be bu na, khng ging ming be ra khoi vu ma khe
lun ngon tay vao hai bn u vu, gia u vu va ming be.
- Nhng ngay u cho con bu, co th thy au u vu. au, co th
chm u vu bng khn tm nc nong hoc nc lanh.
- Dung khn tm nc m, lau u vu hang ngay khng nn ra u vu
bng xa phong va co th lam kh va nt da.

- Sau khi cho con bu, co th lau hoc p vu bng cac loai kem hoc du
c bit nh kem sa lanolin, kem du da, khn thm nc tra...
Trng hp vu sng ty, o va au cn ti bac s kham tm cach cha
tr.

231. Co con, sao lai khoc?

Nhiu phu n mong moi, ch i ngay a con ra i. Sinh con c my
ngay, co khi chng co duyn c g cung oa ln khoc. Phai chng v thiu s sn
soc cua gia nh nn tui thn? Hay lo cho con nho be bong, yu t? Khng phai.
Phn ln trng hp, sau khi sinh con c 3 ngay b phn tit ra cac hoocmn
trong c th co s thay i lam cho phu n thy mnh mt moi va d xuc ng.
Ngi ta goi o la cn xuc ng cua ba me mi sinh con.
Nu ban mun tranh nhng cn xuc ng o, nn:
- Ban bac trc vi nhng ngi thn v ngay ban cung be bnh vin v
gia nh.
- Luc be ngu th mnh cung ngu.
- Ban vi chng hay ngi thn v d kin i chi ra ngoai trong vong mt
gi, ngay trong tun l u.
- Hin tng thy mnh d b cam xuc, nghen ngao, bun v c, co th
thy trong vong 1 tun l ri se qua. Mi lm phn trm cac ba me mi sinh
con co cam xuc nay.
Nu hin tng nay keo dai ca thang khng khoi khin cho san phu tr
nn su bi, sa sut tinh thn th nn cho bac s bit cha tr bng dc liu.

232. Vt qua nhng triu chng tin man kinh

Nhiu phu n rt ngai thi ky tin man kinh. Bi v tnh tnh thay i d
nong nay bun ru, ngi moi mt, khng thy cam xuc va thch thu g i vi
chuyn gi chn, t tng ch ngh v vn ti tui gia.
Khi khng con kinh nguyt na, th khng th tranh c mt s thay i
cua cac b may trong c th, nhng chung ta cung co th lam giam bt nhng
tac ng kho chu nh sau:
- Gi cho mnh nhng t tng lac quan, yu i bng cach lun lin h
vi ban be va moi ngi trong cng ng cung co nhng hoat ng chung.
- Nn bo ca - ph, ru, ngot.
- tranh mt ngu, trc khi i ngu nn ung nhng loai tra thao mc
nh loai chamomile.

Tp luyn theo phng phap Kegel gi cho cac bp tht vung xng
chu va m ao co tnh an hi tt, tranh hin tng sa da con va khng kim
soat c cac c vong cua bang quang, do o khng kim soat c vic tiu
tin. cam thy va iu khin c cac c nay, ban co th tp nh sau:
- Khi i tiu, ban c ngng tiu gia chng ri lai i, lai ngng cho ti ht.
- Ln gn c bung ep vao cac c cua m ao trong 3 giy ri lai th
gian 3 giy. Lam ng tac nay 10 ln. Mi ngay tp 3 ln.
- Tp nh trn nhng nhanh hn, cang nhanh cang tt.
Mi ngay tp 3 ln, mi ln tp 10 ng tac nh vy.

233. Tranh cn rao rc

Nhiu ngi cam thy trong ngi nh co cac t song hi nong tran vao
ngc, ln c, ln mt gy vang u tc th, co khi lu ti 90 phut. Co ngi
khng chu y ti hin tng nay, nhng mt s lai cam thy kho chu.
lam giam tac dung kho chu cua nhng cn rao rc nh th, nn:
- Mc qun ao mong bng t, si t nhin.
- Tranh ung cac ung co caphin va ru.
- Tranh n nhng loai banh, tht nhiu cht b dng.
- Hoi bac s ung Vitamin E (400 IU/ngay - IU = n v quc t)
Nu ban m ra nhiu m hi nn:
- Mc ngu bng vai bng.
- Gi phong ngu thoang, mat.

234. Lam th nao khi m ao b kh?

T thi tin man kinh tr i lng hoocmn sinh duc estrogen cua bung
trng suy giam va dn ti hin tng ng m ao b kh khin cho vic n ai
tr ln au rat. tranh tnh trang o, co mt s bin phap cn chu y:
- Khng ra vung m ao bang xa phong chng mui, hoc cac cht ra co
hoa cht thm.
- bi trn m ao khi giao hp, co th dung loai dung dch bi trn nh
K - Y Jelly. Khng nn dung cac loai du trn bt ngun t du mo v d gy
vim nhim.

- Hoi bac s v loai kem bi m ao co estrogen.

- Nu ban thy au khi giao hp, au rat khi tiu tin va tiu ra mt cht
mau hng, cn phai i bac s. V nh vy co th la triu chng vim m ao.

235. Bin phap tranh bnh loang xng

Thng thng, sau tui 40 mt xng ngi nao cung dn dn loang
i. phu n, tc "loang" con tng thm k t thi ky tin man kinh, ro rt
nht nhng ngi vn a co nhng b xng nho, co b toc o hoc bach kim,
la ngi a ng hoc min Bc u, nhng ngi cha h sinh con, hut thuc
la, hay ung loai corticosteroid hoc n cac thc n cha t Can-xium. Ngi
nao man kinh cang sm th xng cung d loang sm. Ngoai ra con phai k ti
nhng ngi co truyn thng b bnh xng, trong gia nh co ngi b ung th
xng v.v...
ngn chn hin tng loang xng nhanh nn:
- Khi a man kinh, nn bao am ba n hang ngay co t nht 1.000 mg
Can- xium. Trong thi tin man kinh, cn n ti 1.500 mg Ca/ngay. Nh bai
112 Chng 4 a ch dn lng Can- xium co nhiu trong cac san phm cua
sa a loai bt cht beo va trong cac loai ca nh ca hng va ca hi; cac loai u
trai hay u hat, cac loai rau cai,.hoa-l. Tuy vy, khng nn n qua 1.500 mg
Ca/ngay.
- Khng n mn va cac thc n cha nhiu lng Na.
- Nn co chng trnh tp luyn u cac mn nh i b, ap xe va ca mn
aerobic vi ng tac nhe va chm.
- Hoi bac s v vn dung thuc co estrogen phong chng suy
xng va nhng chng bnh khac trong tui man kinh.

236. Dung thuc co hoocmn sinh duc Estrogen, li hay hai?

Nhiu triu chng cua thi tin man kinh co th quy vao mt nguyn
nhn: s suy giam lng hoocmn sinh duc chnh cua phu n, cht estrogen.
Bi vy, cac nha y hoc a a cht estrogen vao thuc vin ung, thuc tim
chch, kem bi m ao, mt ngu, rao rc, suy thoai xng va cac chng khac
cua thi ky man kinh. Hin nay, ngi ta thng cho cac bnh nhn dung
estrogen vi liu lng thp phi hp vi ca thuc co progesterone.
Phng phap tr liu bng estrogen khng phai la hoan toan tt va v hai.
Mt s phu n co phan ng khng li vi thuc, co nguy c d b ung th t
cung hn, cung cac chng khac nh soi thn, huyt ap cao, tc mach mau, hoc
t nht th cung b bun nn, au vu, b tiu tin. Do o nhng ngi a tng b
cac bnh tc mach va ung th da con khng c dung estrogen. Nhng ngi
a b huyt ap cao, tiu ng, soi thn,bnh gan, u x da con hay ung th
bung trng khi dung estrogen phai ht sc cn thn.

Phng phap cha tr bng estrogen thch hp vi nhng ngi man kinh
trc tui 40 (khng phai do s ngng hoat ng cua bung trng) va nhng
ngi nhiu kha nng b loang xng. Cung co th ap dung vi nhng phu n
hay b vim m ao hoc ng tiu tin, b chng rao rc, mt ngu hoc kh
m ao. Theo kt qua nghin cu cua trng Dai hoc Y pha nam California th
phu n dung thuc co estrogen t khi b cht v cn au tim, nh nhng phu n
khng dung thuc.
Nu ban dung thuc co estrogen ma thy co phan ng nh sau, hay ti k
cho bac s bit co bin phap tr liu.
- Rung toc;
- Mt ni lm m;
- Phat ban da;
- Xut huyt m ao khng ro nguyn nhn;
- Bp chn nong, o, mm.

237. Bin phap chng hip dm

Khng co bin phap nao hoan toan hiu nghim. Nhng nu ban chu y
lam theo mt s iu dn do sau y, ban co th tranh khoi tr thanh nan
nhn mt cach qua d dang hoc cung co hy vong lam cho nhng ke co y nh
xu phai nan ch.
1. KHI BAN NHA
- Mi khi i ti mt ni mi, phai thay tt ca cac khoa.
- khoa cac ca ra vao u phai la loai co cha khoa. Cac ca s khng
c co cac l hng rng qua 12cm.
- Bui ti, keo chao en xung, ha cac man ca va bt sang cac en pha
ngoai.
- Khng m cua cho bt c ngi nao ma mnh khng quen bit.
- Khng ghi tn ring cua mnh vao cun danh ba in thoai hoc thung
th.
2. KHI RA KHOI NHA
- Trong bung thang may nn ng gn bang nut iu khin. Tranh vao
bung mt mnh vi ngi la.
- Ngoai ph, nn i nhanh ti ch. Khng nn i tan b, v vn, thiu
canh giac. Nn tranh cac ngo ti, cac ng cut. Phai lun nhn xet va phat
hin nhng ke co du hiu ang nghi ng.

- Nn mang theo ngi mt cai coi hoc mt vt nhon.

- Khi i ra xe, nn em cha khoa sn trong tay. Ti xe m ca, vao nhanh
ri khoa ngay ca lai (Chu y: co th dung chit cha khoa xe nh mt vu kh
phong thn).
- tranh b hong xe gia ng, phai lun chu y bao tr xe va nhn ng
h et - xng mua u xng cho l trnh.
- Nu xe hong gia ng ngi trong xe, ln knh va khoa ca xe lai. Dung
b am goi v tram canh sat nh giup va i canh sat ti.
- Nu co ngi lai gn xe, co th nh giup nhng khng m ca.
- Khng i nh xe va cung khng cho ai i nh gia ng.
- Khng hen gp va ti ni hen vi bt c ai ma mnh cha bit ro.
3. KHI CO IU ANG NG
- Nu nghi ng trong xe hoc trong nha mnh co ngi la, khng nn vao.
Nn in thoai ti tram canh sat gn nht.
- Trn ng i, nu thy ngi i theo co ve bt lng, hay re vao mt
ca hang ni cng cng ng ngi ri goi in thoai cho canh sat.
- Nu trn ng lai xe v nha, thy co xe bam theo xe mnh th khng v
nha ma lai ti mt ngi ban nao o hoc ngng xe tram canh sat.

Chng 10
NHNG VN RING CUA PHAI NAM

Tui tho trung bnh cua an ng My hin nay la 72 tui cao hn 3 tui
so vi lp ngi sng cach y 10 nm v trc. Nhng ch vi ung dung,
nghnh mt, chp hai tay ra sau ma i. Tui tho trung bnh cua phu n la 79!
Tai sao ho lai hn chung mnh nh vy?
Co th la do thoi quen c truyn thng. an ng thng c giao duc
khng quan ngai nguy him, vt va, kho khn. Bi vy ho m ra coi thng
ca sc khoe cua mnh. Nhiu ngi ngh rng "ngi - an- ng - thc - s"
khng th chp nhn rng mnh yu du cai "yu". y la do bnh.
May thay, quan nim o ngay nay a thay i. Nhiu ngi a hiu ra
rng: sinh ra la an ng khng co ngha la co ngay sc khoe, khng co bnh ma
vic phai nh ti thuc thang cung s giup cua y hoc chng phai la mt vic
g ang xu h.
Hn na, co mt s vn - thng hoc quan trong c bit - v sc
khoe, lai ch lin qua ti an ng.
Chng trnh nay se cung cac ban cp ti cac vn o nh: ri loan
tuyn tin lit, ung th tinh hoan, bnh lit dng, bnh hoi u v.v... Nhng
tai liu v bnh, cung nhng li khuyn se giup cac ban tm c cac bin phap
duy tr va tng cng sc khoe khin cho tui tho cao hn.

238. Co ne tranh c khoi b hoi u khng?

Ngi an ng nao cung co mi lo b hoi u, nht la cha hay ng mnh la
cac cu gia u hoi. Nhiu ngi mi qua tui 30 a thy toc co ve tha dn.
ng nn tin vao nhng li quang cao v cac loai vitamin c bit chng
hoi, du bi hoc bin phap dung hanh xoa bop... cha bnh hoi u. Ch co
mt phng thuc duy nht co hiu nghim la thuc Minoxidil. Thuc nay
nguyn la thuc dung cha bnh huyt ap, ch co tac dung vi mt s ngi ch
khng phai la mn thuc cho tt ca moi ngi hoi u.
Mt phng phap khac co th tin cy c la phng phap cy toc nh
sau: bac s phu thut ly manh da u pha sau (thng pha sau khng b
rung toc) cua ban, ri ghep vao da u pha trc, ni b hoi. Sau khi ghep,
nhng si toc cu rung di va lp toc mi moc ln. di chuyn ht lp toc ng
sau ra ng trc nh th, phai thc hin dn dn ti 250 ln ct, ghep rt
cng phu. Chi phi khoang vai nghn - la.

Tin nht la mang toc gia. Khi ban mua toc gia, phai chu y xem no co tht
kht vi u mnh khng, mau cua toc gia co ging mau toc cua mnh khng.
Phai gi b toc gia sach se va lun chu y chai cho no nh chai toc mnh vy.
Nu t nhin ban b rung toc, nn ti hoi bac s cha tr.

239. Hay ni long cavat nhn cho ro

Cavat th lin quan g ti i mt? Co y. Mc ep, chnh t, lch s la
in tt. Nhng, kt qua nghin cu cua trng ai hoc Cornell cho bit cai
cavat hay cai n tht cht qua c se lam can tr mau lu thng ln nao va
cac c quan khac u nh mt. Nhng ngi lam vic bn may in toan,
nhng phi cng, nhng ngi ve hoa v.v.. cn co i mt tinh tng nhn
c ro tng chi tit nho, cang cn phai chu y, khng tht cavat bo cht c qua.
Nu ban cn tht cavat hay eo n, cn chu y:
- Mua ao khng b bo cht c khi cai nut.
- Nu ao cht c, khng cai khuy c khi eo cavat.
- Tht cavat, th nao vn co th lun mt ngon tay vao gia c va
cavat.
- Ni long cavat nhiu ln trong ngay, khi co iu kin.

240. Tri i? ng ngay na?

Chc cac ban a c nghe nhiu chuyn ci v ngay. ni cm trai,
nhng "ng ngay" c chiu c ngu mt mnh mt lu; nha ng thng b
hang xom yu cu ong kn cac ca, ti khi ng bt u m may la ba v lng
le m gi tan c sang ging khac hoc phong khac. Trong s 10 ngi ngay th
9 ngi la an ng, phn ln tui t 40 tr ln.
K chuyn ngay th bun ci, nhng nu ban mt ngu v ting ngay cua
ngi khac th chng co g la vui ve ca. Sau y la mt s li khuyn ban ap
dung - nu ban co tt ngay - mong gi cho m khuya yn tnh va moi ngi
u co gic ngu ngon lanh.
- Khi ngu, nm nghing. tp cho mnh thoi quen nm nghing ban hay
ngu my m trn chic ging cht hoc trn mt chic gh dai. mt gi
dai ng sau lng mnh khng quay lai c.
- Khu mt cai tui ng sau qun ngu ri mt hon a hay qua bong
tennis vao. Nh vy, mi ln nm nga lai, ban se thy vng.
- Nu ban cn nm nga, hay k u ging cao ln. Nh vy, khi ngu
li ban se khng chn ng vao cung hong gy ra ting ngay.

- Nu ban ang beo ph, phai co phng phap lam sut cn i. Cac m m
d cung hong cung gy ra ngay.
- Trc luc ngu 3 gi, khng c ung ru hoc n nhng thc n lu
tiu (tht, m... )
- Ung thuc antihistamin - chng d ng - trc khi i ngu cung lam l
mui khoi b tc, mt nguyn nhn cua tt ngay.
Nu theo cac iu ch dn trn ma ban vn ngay, va nu ngi nm cung
ging nhn xet thy gia hai ln ngay, ban ngng th mt lat, th nn ti bac
s kham tai, mui, hong.

24l. Chng nga hang (hm)

Khng ch co cac vn ng vin th thao mi b chng nay ma tt ca cac
an ng noi chung, thng b mn o, nga, i khi ch nga co lp vy,
vung hai bn hang (ben) lan ca xung ui.
My, ngi ta goi chng nay la chng "nga jockey" v nghe noi ngay
xa co mt vn ng vin cua mn ci nga nay a trut b dy m m hi
cua mnh vao mt ngn tu kn. My hm sau, anh chang lai ly ra mc chi
th thao tip nn a b chng nga nay. Tht ra, nu co c gai nao mc qun
ao nh vy, th cung co th b nga, ch bnh nay khng phai ch rang ring
cho an ng.
Chng "nga jockey" tuy khng nguy him nhng luc nn cn nga ch
ng ngi th tht la bt tin. phong chng nga hang, nn:
- Khng mc qun ao cht, bo ly ngi. Mua nong, an ng mc qun cut
th thao - loai qun cua cac vo s quyn Anh la thch hp nht v thoang mat.
- Sau khi lam vic, nht la nhng cng vic lam ngi ban nong va m
hi, nn thay ngay qun ao lot.
- Nn tm ngay va lau kh mnh.
- Xoa phn tacl hoc cac loai phn rm khac vao nhng ch co ke nh
hang, nach v.v...
- Khng vt qun ao th thao m vao ngn keo tu hoc tu xach tay. Phai
mang git ngay, sau khi thay.
- Khi ngu, nn ngu trung.
Khi b chng nga hang co th dung cac loai kem, phn hoc nc phun
co Tonaftate con goi la Tinactin. Mun khoi hn, phai mt ti 2 tun. Nu
khng khoi, nn ti kham bac s da liu.

242. Thoat khoi chng bt lc

Ngi an ng nao cung trai qua mt vai tun bt lc: cai "cua quy" luc
cn cng rn xng pha th c mm xu. Nguyn nhn cua s bt lc co th
do trang thai tm ly va sinh ly. Trc khi vao cuc n ai, tinh thn b c ch, lo
mnh se bt lc, co y ngh rng hanh ng yu ng nh th nay la pham ti
hoc va nghe v k mt l nhng chuyn khng vui trong gia nh lam tinh
thn cng thng v.v... u la nhng ly do "cuc cng" khng th nao ngoc u
ln c. Ngoai ra con phai k ti cac chng nh: ri loan tuyn ni tit, huyt
ap cao, tiu ng, suy nhc thn kinh, nhng vt seo phu thut gn b
phn sinh duc u co anh hng gy ra hin tng bt lc.
Nu ban b bt lc nhiu ln hoc thi gian bt lc keo dai, th cn phai
ti bac s. Hoa Ky co nhng bnh vin va bac s chuyn tr bnh bt lc. Qua
nhng bai test va cac xet nghim, bac s se phat hin nguyn nhn bnh cua
ban va ra phng phap cha tr thch hp.
- Nu nguyn nhn bnh la do trang thai tm ly, ban se c gii thiu
ti cac chuyn gia nghin cu v vn tnh duc.
- Nu ban b ri loan cac tuyn ni tit, bac s se ch nh mt s thuc co
hoocmn trong thanh phn ban ung hoc tim chch.
- Co trng hp cn phai phu thut mi co th ly lai kh th cho cuc
cng, th du nh phu thut cy cac t bao sinh duc vao vung dng vt.
Khng nn tin va dung cac th thuc nh vitamin c bit, kem bi, thuc
ung... c quang cac la "dung xong ln ngay!" Tht ra ch la la bp va co hai
cho sc khoe.

243. Tm hiu chng v sinh nam gii

Ngi an ng b chng v sinh - khng lam ngi chung chan gi thu
thai c - thng do hai nguyn nhn: ty l s tinh trung trong tinh dch qua
thp hoc tinh trung yu khng co sc di chuyn v pha trng cua ngi an
ba.
Nhng yu t sau y cung dn ti chng v sinh:
- Beo ph.
- Nghin hut nng. Nhng c t trong thuc la lam suy yu tinh trung va
giam lng tinh trung trong tinh dch.
- Ung ru hoc dung ma tuy. (Marijuana va ru co tac dung lam giam
lng hoocmn sinh duc testosterone tinh hoan).
- Mc qun ao, lot qua cht lam i tinh hoan b bo vao ngi. Nhit
va trang thai b ep cht co tac dung ngn can vic san xut tinh dch.

- Cng vic ban giy phai ngi lu mt ch cung co tac hai nh trn vao
tinh hoan.
- Tm hoc ngm ngi nc nong lu qua.
- Lam vic, tip xuc lu vi cac kim loai nh ch, kem, st... va tia X.
Nhng mi trng nhim co th lam ngng vic san xut tinh dch, lam tinh
trung suy yu, mt kha nng hoat ng va di chuyn.
- Tit ch tnh duc khng hoat ng tnh duc trong thi gian lu.
- Dung cac cht bi trn co ngun gc du mo lam tinh trung b t lit va
cht.
- B bnh co anh hng ti b may sinh duc.
- Mc bnh v sc t cua mau co lin qua ti tinh hoan.
Nhiu ngi c cha khoi chng v sinh rt d dang bng cac bin
phap n gian: mc qun rng thoang, bo hut thuc, lam sut cn v.v... Nu sau
2 - 3 thang ma vn khng co kt qua, nn ti bac s kham va iu tr.

244. Phu thut trit san nam

Phu thut trit san giup ban han ch c vn sinh e. Phu thut
n gian trong vong 30 phut ct hoc buc ng dn tinh. V ch cn chnh
thuc gy t tai ch nn vic tin hanh, nhiu khi khng cn phai yu cu
ngi trit san ti bnh vin.
Co mt s ngi cha ro tac dung cua phu thut nay. Nn bit rng
ngi an ng sau khi phu thut trit san vn sinh hoat tnh duc bnh
thng, khng v th ma b bt lc hoc x cng mach. Cam giac cua vic ai n
khng h b anh hng.
Nu ban mun phu thut trit san, nn:
- Ban ky vi bac s chuyn trit san
- Hoi cn thn moi vn sau nay khng con thc mc
- Suy ngh ky trc khi quyt nh.

245. Chng ph ai cua tuyn tin lit

Tuyn tin lit bao quanh ng dn tiu, la mt b phn cua mt b may
sinh duc. Tui ngi an ng cang cao, hoat ng cua tuyn tin lit cang
giam, cac t bao b phnh ra, anh hng ti cac ng dn nc tiu.
Cac triu chng ph ai tuyn tin lit gm:

- i ai git - i tiu lun lun va t mt - nht la ban m.

- ng dn nc tiu b tc nghen - kho tiu tin.
- Lng nc tiu giam.
Nhng triu chng o cho thy tuyt tin lit a b phnh ra ti mc chen
ep vao ng dn nc tiu va i khng ht. Hin tng nay con anh hng
khng tt ti thn va co th dn ti bnh vim thn.
Bi vy, nu thy mnh co cac triu chng nh trn, cn phai noi cho bac
s bit ngay. i khi cn phai cha tr bng phu thut. Khi b vim gian tuyn
tin lt, ngi bnh thng cam thy:
- au rat khi i tiu
- au lng di, hai bn hng hoc i tinh hoan
- St va thy ngi n lanh.

246. T kham tinh hoan

Bnh ung th co th tn cng vao i tinh hoan (hon dai) cua b may sinh
duc nam. Nhng, nu c phat hin sm, th 90% ti 95% bnh nhn co th
c cha khoi hoan toan. Bi vy, chung ta phai chu y nhn xet va t kham
i tinh hoan cua mnh, t nht la mi thang mt ln. Vic lam n gian, trong
khi tm:
- Xoa xa phong ln tinh hoan cho trn, giam ma sat va d phat hin
nhng hin tng khac thng.
- Dung ngon tay nng tng hon, khe vn v. Nu thy co ch cng nh
mt cuc nho hoc b gian ra, cac t bao khng chc nh cac im khac, kem
theo cam giac au rat kho chu, th phai i kham va noi ngay cho cac bac s
bit.

247. an ng cung cn Canxi

Canxi la yu t rt cn cho phu n va cho ca an ng v bnh loang xng
khng th dang ring cho phu n. Hn na, nguyn t nay con gi mt vai tro
trong vn huyt ap.
cung cp Canxi cho c th, chung ta co th n sa va cac san phm a
loai bo bt cht beo cua sa nh pho - mat va sa chua. Tranh khng ung
ru, tp i b va ap xe ngoai anh nng cung la phng phap tng cng
lng vitamin D cho mnh.
Cac loai thuc trong thanh phn co cortisone hay Dilantin co th gy tr
ngai cho vic hp thu Canxi cua c th. Bi vy, nu cac ban phai ung cac th
thuc o cn phai ung thm cac thuc co Canxi.

248. Thi ky "man kinh" cua an ng

Khi phu n ti tui khng co kinh nguyt na c th phai trai qua mt
thi ky ri loai v co s thay i trong mt s cac c quan ni tit va b may
sinh san. Tuy khng co kinh nguyt, nhng quang tui t 40 ti 60, ngi
an ng cung co th co nhng ri loan nh th nn cac bac s cung xp giai
oan o vao thi ky "man kinh" cua an ng. tui nay, mt s tr nn d cau
gt, kho tnh, khng co nhit tnh vi cng vic va bi quan vi tng lai. Ngoai
ra, con co cac triu chng:
- Mt ngu.
- Khng thit tha vi hoat ng tnh duc.
- Thng khng bng long vi cng vic lam n, cac cuc ci hoi, cac cng
vic trong gia nh.
- Hay tng nh ti qua kh va lo ngh v bnh hoan, v cai cht.
- Co th sa a vao ru, thuc hut hoc ma tuy.
- Tnh kh thay i bt thng.
i pho vi trang thai nay:
- Khng nn tham d vao bt c mt s vic mi la nao trong gia nh,
nh vic quyt nh co nn mua xe mi khng, co nn thuc y vic ly d cua
mt ngi nao o khng?
- Khng ung ru, hut thuc, dung ma tuy hoc hoat ng tnh duc
mong giam bt c s kho chu trong ngi
- Khng lam cho moi ngi trong gia nh cung bi quan nh mnh. Nu
thy khng giai quyt c nhng b tc trong t tng, y ngh cung nh
nhng phan ng kho chu trong c th, nn tm ti mt chuyn gia v tm ly
cha tr.
- Nn nng cao trnh v nhng iu g mnh a bit hn la hoc lam
nhng cai mi.

249. Ch nn ra ve ta y la ngi hung!

an ng thng lm bnh nng va cht sm hn an ba. iu nay d
hiu. Chung ta c nhn vao phong i kham bnh cua bac s hoc bnh vin
nao o ma coi: s phu n ngi ch bao gi cung ng hn s an ng. Khng
phai la ho khng co bnh, nhng ho khng chu i kham tr phi tnh trang
bnh cua ho a trm trong qua ri! y la mt nhc im cua an ng, luc
nao cung mun to ra mnh la "ngi hung", coi khinh ca bnh tt.

Bi vy, an ng nn t bo cac hanh ng t hai mnh va nn:

- y ti sc khoe cua mnh. Nu thy trong ngi mnh co iu g bt
thng, cam thy kho chu, nn i kham bnh ngay.
- Cn thn trong hn trong moi cng vic nha, ni lam vic hoc khi lai
xe. (Xem lai chng 14).
- Phai gi s iu gia Lam va Chi.
- Khng nn kim ch nhng tnh cam yu thng va cam xuc cua mnh.
- Nn hoc cach th hin s cam xuc cua mnh trong moi hoan canh ma
vn gi c bnh tnh.
- Khng nn luc nao cung gy ra chuyn ganh ua, tranh tai co git ly
phn thng v mnh.
Nu co vn tnh cam khng t giai quyt c, nn tm ti cac chuyn
vin gop y.

Chng 11
HANH PHUC VA SC KHOE TRONG CUC SNG TNH DUC

Ngay t nhng bai hoc v bao t va hp t lp hoc ph thng, chung ta

a thy tnh duc la mt vn phc tap. Trong cuc sng cua con ngi, bn
canh vn tnh duc n thun cua sinh vt, con co cac vn th hin y ch
chu ng cua con ngi nh: sinh e co k hoach, cuc sng la i, vic gi
iu trong sinh hoat tnh duc. Ngoai ra, chung ta con cn phai bit
phong va cha tr cac bnh do quan h tnh duc ma b ly lan nht la bnh
SIDA ma hin nay cha co thuc cha tr. Nhiu ngi con quan tm ti vn
hanh phuc va thoa man trong quan h tnh duc.
Lai co luc, ngi ta toan ngh xu v vn nay. Tht ra, tnh duc la mt
hoat ng t nhin mang ti cho chung ta s phn khi va sc khoe. Chung ta
cn hiu bit no va on nhn no mt cach ung n.
Trong chng nay, chung ta se cp ti vn phong nga bnh hoa
liu, thu thai theo y mun, cac trng hp thng gp trong luc sinh hoat tnh
duc nh xut tinh qua sm hoc chng lanh cam - khng thy ham mun v
vn nay.
Chng 11 cung nu vn ngi bnh au tim co sinh hoat tnh duc
c khng va ngi bac s chuyn v vn tnh duc phai la ngi nh th
nao chung ta co th tin cy.

250. Cng dung cua cac phng phap tranh thu thai
Bang di y tom tt cng dung cua cac phng phap tranh thu thai.
Ban co th ban vi bac s xem phng phap nao thch hp vi ban nht tuy
theo tui tac, sc khoe va y thch cua ban vi ngi cung chung sng.

Phng phap

Thun li

Khng thun li

Thuc ung tranh thu thai:

ngn can s rung trng la
hocmn dang vin

Hiu qua: 90-99%. Co tac

dung chng au bung trng
va ung th mang da con.

- Phai dung u va ung liu

lng ch nh. Phu n hut
thuc, au tim, tui trn 35,
khng dung c v co th
gy hin tng mau ong
cuc trong mach.

Bot bin (mut thm): tm

thuc tranh thu thai ri

Hiu qua: 70-85%. S dung

d. Co th dung khi c kinh

Khng c tin cy lm. Co

m
th gy phan ng nh

cho vao m ao

nguyt.

ao, kho ly ra.

Mang up c t cung: che c

t cung ngn khng cho
tinh dch bn vao trng

Hiu qua: 75-96%. Phai t

vao bn trong m ao t 3
ngay trc. Khng gy phan
ng c th.

Ch co mt s c. t vao
kho khn. lu hang tun
co th b bn va gy vim c
t cung. Ai a tng vim c
t cung, khng nn dung.

Bao cao su: bao boc dng

vt trang thai cng, ngn
khng cho tinh dch vao m
ao

Hiu qua 85-95%. D s

dung. Phong tranh c ca
bnh hoa liu.

Co th lam giam bt cam

giac tip xuc khi giao hp.
Co kha nng b thung, nht
la khi tip xuc hay vng
vao cac vt cng.

Mang che c t cung: mm,

an hi, che chn s tip
xuc gia dng vt va c t
cung. Ngn tinh dch
khng cho ti trng

Hiu qua: 75-96%. Khng

gy phan ng cho c th.

Cn phai t ung ch, dung

ung c. Trong khi giao hp
co th b x dch. Co th gy
vng lam mt hng thu. Co
th co anh hng khng tt
ti bang quang.

Du, bot, kem dit tinh

trung: bm vao m ao
trng khoi thu tinh

Hiu qua 50%. Nu phi hp

vi bao cao su, mang che se
hiu qua hn. Co tac dung
phong c mt s bnh.
Khng gy phan ng nguy
him cho c th.

- Co th gy phan ng nhe
cho da. Phai bm vao m ao
t 10 phut tr lai trc khi
giao hp.

Hiu qua: 95-99%. C nh

c trong t cung.

Co th gy xut huyt nhiu

hn bnh thng khi co kinh
nguyt. Co th b trch, gy
xy sat trong t cung. Ai a
tng b bnh t cung
khng nn dung.

Vong tranh thai: dung cu

bng cht deo hay kim loai,
cho vao t cung tranh s
thu thai

- Co th lam giam cam giac

va hng thu.

251. Chng tho vi tnh duc

Theo bao cao cua cac bac s th hin nay My ang ni ln mt cn bnh:
th hoc lanh am vi vn tnh duc. Nhiu ngi la tui t hai mi ti
bn mi khng y va cung khng cam thy nhu cu hay ham mun g v
vn nay. Ho nu ra nhiu nguyn nhn: bn bu v cng vic; ngai trach
nhim ganh vac gia nh; khng co thi gian; stress; qua mt moi v cuc sng;
chan ngy vi vn xac tht.

Nhiu cp v chng cung suy ngh nh vy. Nhng, chung ta co th thng

cam vi ho mt phn v ca hai u phai i lam xa va a co con. Sau khi hoan
thanh moi cng vic trong ngay, bui ti ho ch con t thi gian u bo ln
ging, ngu cho lai sc ti sang hm sau, lai i lam t sm. i vi ho, tnh
duc ch la mt tro chi mt nhoc.
tranh co t tng bi quan v tnh duc va hm lai s ham mun chnh
ang gia v chng hoc hai ngi chung sng, nn:
- Danh mi ngay t nht la 15 phut gp g nhau hoc noi chuyn vi
nhau qua in thoai.
- Co k hoach cung nhau tron ngay, mi tun mt ln: nha, i dao
vn hoa, i n nha hang hoc tham gia cac tro chi giai tr khac.
- Mt hoc hai thang co mt ln i chi xa, kiu cm trai ngoai tri.
- Nn ln ging i ngu cung mt luc va bao nhau, lam vic ti 11 gi m
la cung. Cac cng vic con lai hay ti hm sau.
- Lam cho th gian bng cach ngi nay xoa bop cho ngi kia, khi co
iu kin hoc co luc cung tm chung.
- Khng Ti - vi trong bung ngu. Ti - vi co th lam thu pham git cht
s hng thu tnh duc.
- i khi vic ai n khng co kt qua hng thu, ng vi chan nan. S
mt nhoc va cng thng thn kinh: stress, thng lam cho ngi nam bt lc
va m ao cua bn n b kh, khng at ti s khoai cam. Khng nn lam vic
qua sc Khi gn nhau, hay coi o la dp ca hai tm thy hanh phuc va lac
thu trong s m p, vut ve va hn ht.
Nn nh rng ru, thuc la va ma tuy co th huy hoai cuc sng tnh duc
cua ban.
Nu ban a chu y theo cac li khuyn trn mt thi gian lu ma vn
khng thy hng thu g trong cuc sng la i, nn tm cac li khuyn bao va
ch dn cua bac s.

252. Tranh xut tinh sm

Xut tinh la giai oan kt thuc cua vic giao hp. Vy ma nhiu ngi
an ng cha giao hp (dng vt cha vao m ao) hoc mi bt u giao hp
a xut tinh. Hin tng nay lam cho ca hai ngi trong cuc sng khng c
thoa man, khin cho ngi an ng co cam tng nh mnh co li, va lung tung
nh ngi tht trn. Nu tnh trang keo dai, s gn bo tnh cam gia v chng
hoc hai ngi yu nhau, co th b st me, tan v.
Tuy vy, vi s giup va phi hp kin tr cua ngi yu, ngi an ng
co th t cha tr c cho mnh nh sau:

Thu thut ngn xut tinh: Khi ngi an ng cam thy mnh sp xut
tinh, dung ngon tay cai va ngon tro, bop manh vao di u dng vt mnh va
gi trong vong 3 - 4 giy. (Phng phap William H.Masters va Virginia E.
Johnson).
Phng phap ngng kch thch - Sau khi tranh khng gn nhau trong hai
tun, ngi nam cho n xoa nn, kch thch b phn sinh duc cua mnh cho
ti khi cam thy gn xut tinh th ngng lai. Ngh vai phut ri lai lam lai.
Ngh vai phut ri lai lam lai, ti ln th 4 mi xut tinh.

253. Hng ng trong hanh ng yu ng

Danh t 'lanh cam" hin nay c t dung n My. a s phu n khng
ham mun co quan h tnh duc, khng phai v co y thc "lanh cam" ma v mt
s nguyn nhn sau: m ao kh; b au rat khi giao hp cho ho khng mun
hng ng trong hanh ng yu ng. Cung ging nh cac trng hp c
bit cua nam, nu co s giup cua ngi yu, nhng hin tng truc trc trn
cua n co th cha tr c nh sau:
1. Tun l u, gii han vic yu ng nhau bng cach hn ht va cac
hanh ng hn ht va cac hanh ng m p, vut ve bnh thng.
2. Tun th hai, nhng hanh ng nh trn hng nhiu v c quan sinh
duc n, tng s kch thch, lam m ao tit ra cac cht bi trn.
3. Tun th ba, ngi an ng phai co hanh ng nh 2 tun qua, trc
khi giao hp. Nu m ao n khng tit u cht trn, th ngi an ng nn
bi vao dng vt du nhn loai K - Y Jelly vic giao hp c d dang.
Trng hp m ao cua ngi yu hep qua, nn dung 1 ngon tay, ri 2
ngon tay thay cho dng vt cua mnh. Co th coi nhng ng tac nay nh mt
s tp luyn cho m ao. Cho ti khi nao ngi phu n khng thy au na th
mi nn giao hp bnh thng.
Cng vic nay co khi phai tin hanh nhiu tun. Nu khng co kt qua,
nn a ngi yu ti bac s. Co mt s trng hp cn phai can thip bng
phng phap tiu phu thut (coi thm bai 265).

254. Tm hiu nhng bnh truyn theo ng sinh duc

Co mt bin phap chc chn ban khng bao gi b mc loai bnh nay la:
ch co quan h tnh duc! Nu ban khng theo c bin phap o sut i, th
nn chu y ti cac bin phap khac nh: ch quan h vi mt ngi va ngi o t
xa ti nay cung ch quan h vi mnh mnh ma thi. Mt bin phap th ba
na la tun theo nhng li ch dn v phng phap phong bnh nh dung bao
cao su chng han (Xem thm bai 261).
Sau y la mt vai iu chung ta cn hiu bit v loai bnh nay.

Triu chng - Mi bnh truyn theo ng sinh duc co nhng triu chng
ring nhng cung co nhng im chung nh: co mu hoc cht nhy hi ng
tiu dng vt (nam) hoc m ao (n). i tiu thy rat (nam), co vt rp,
loet b phn sinh duc.
Mt s bnh khng co nhng triu chng nay, va ban co th mc cung mt
luc nhiu bnh khac nhau, th du bnh lu va bnh chlamydia.
Bnh truyn nhim nh th nao? Bnh ly t ngi co bnh sang ngi
khng co bnh do hai ngi co quan h tnh duc vi nhau. Bi vy, ca hai cn
phai c iu tr cung mt luc. Nu ban co nhng triu chng b bnh, phai
noi ngay cho ca ngi a giao hp vi mnh bit.
Vn cha tr - Phn ln cac bnh truyn theo ng sinh duc u cha
tr c, tr bnh SIDA. Thi gian nung bnh lu ngay, va cui cung dn ti
cai cht Hin nay, cha co thuc cha tr SIDA.
B i b lai - Mt ngi a c cha tr khoi mt bnh truyn theo ng
sinh duc, nu quan h vi mt ngi bnh khac, lai co th b bnh lai.
Ai b bnh cung cn phai i cha tr - Vic i cha tr bnh la iu cn
thit va la quyn cua tt ca moi ngi, k ca nhng ngi di tui v thanh
nin. B me khng co quyn ngn can con cai i cha bnh.

255. Bnh mao ga (Genital Warts)

Bnh mao ga th hin nh mt ming tht tho, mm t, mau hng o
hoc hi thm, moc ln u dng vt hoc mi m h. Co khi moc hu
mn, c t cung gy au va chay mau mi khi ch au b ung cham nh khi
tiu tin, ai tin. Bnh co anh hng ti ca ng ng dn tiu dn ti bang
quang.
Bnh ly t ngi bnh sang ngi khng co bnh, khi quan h tnh duc
vi nhau.
tr bnh, bac s co th dit ch ni mao ga bng ni t long - 40... hoc
t bng in, bng tia laser hoc bng phng phap tiu phu thut.
Mt bac s dung podophyllin, mt th thuc c chit ra t mt loai thao
mc. Thuc nay khng c dung p vao m ao, t cung va khng th
dung cho nhng ngi ang co thai.

256. Bnh ky sinh trung trichomonas

Khac vi cac bnh hoa liu khac thng co mt cac vi khun hoc vi - rut,
bnh vim da quy u hoc vim da m ao lai gy nn bi mt loai ky sinh
trung. Bnh co cac triu chng phu n nh: nga va rat m ao, m ao chay
mu mau vang nu, mui tanh, i tiu tin thy nong va rat. Cac triu chng
an ng nhe hn: hi nga va rat u dng vt, khi giao hp thy au, tiu

tin thy nong va rat, co mu da bao qui u (trng hp ngi khng lt c

da quy u ra ma khng phu thut). Ngi an ng b vim quy u co th
khng bit mnh co bnh va lam ly sang ngi yu trong khi giao hp.
Mun xac nh ro bnh, bac s thng ly cht nhy m ao hay u
dng vt cua ngi bnh mang soi di knh hin vi hoc ly cht nhn ch
nga rat cua bnh nhn xet nghim.
Nu ban khng may mc bnh nay, nn:
- Ung u liu thuc do bac s k n. Bac s thng cho ung thuc
metronidazole (tn thng mai la Flagyl). Phu n mang thai khng nn ung
thuc nay trong 3 thang u cua thi ky co mang.
- Khng c ung ru trong thi gian 24 gi trc khi ung thuc
metronidazole, v ru va thuc se lam cho ngi ung thuc bun nn ma,
chong mt va nhc u.
- Phu n nn thut ra m ao va b phn sinh duc bng dung dch
providine iodine hoc gim pha loang (khng nn dung nc pha
metromdezole, khng co tac dung). Ban hay hoi bac s v loang cua gim
dung ra va thut ra bao nhiu ln trong ngay.
- lam du au vung b phn sinh duc b vim, nn ra t nht mi ngay
mt ln bng nc va xa phong loai nhe, khng co cht thm (c iu ch
ring cho vic tr bnh).
Nu ban mc bnh nay v ngi yu ly sang, phai noi ngi yu ban
cung i cha. Ch mt ngi cha khng th khoi v khi quan h tnh duc vi
nhau, ngi cha khoi ri, b ly tr lai.

257. Triu chng bnh Chlamydia

Chlamydia hin la bnh truyn theo ng sinh uc ph bin nht My.
Khi mc bnh, ngi an ng thy nong rat ng tiu khi i tiu. Bui sang,
thng thy co cht nhy trng u quy u. phu n, cung co cht nhy
m ao kem theo hin tng ai git (luc nao cung bun tiu tin). Nhiu khi,
nhng triu chng trn rt nhe khin ngi bnh khng bit mnh b bnh.
Tuy vy, nu khng c cha tr bnh se dn ti nhng tnh trang trm trong
hn nh vim nhim tuyn tin lit nam va chng v sinh (khng co kha
nng thu thai) n.
Tuy Chlamydia khng phai la bnh trong, nhng mun cha khoi hn,
cn phai bac s theo doi mt thi gian dai. Vic th test phat hin va
kim tra bnh, cn phai ly m cy va xet nghim. Vic lam nay rt tn
kem nn thng bac s ch th test n gian thi.
Bac s thng cha bnh bng cach cho bnh nhn ung thuc khang sinh
nh tetracycline hoc erythromycin trong vong 2 - 3 tun l va yu cu ngi

co quan h tnh duc vi bnh nhn cung phai cha tr du ho co th khng co

triu chng mc bnh.

258. Bnh Herpes II

Bnh nay do mt loai virut co mt trong cac cht nhy b phn sinh duc
cua ngi bnh gy ra. Khi quan h tnh duc, chnh cht nhy nay lam ly
bnh t ngi co bnh sang ngi khac. Ngi b bnh ln u tin thng b
st, ngi nhc moi va c bit b ni hach gn b phn sinh duc va hu mn.
Triu chng cua ln mc bnh sau, co th nhe hn.
Bnh c bac s ch nh di tn vit tt la HSVII (Herpes simplex
virus type II). Ngi bnh co th t sn soc nh sau, khi hach sng to:
- Lau ra chung quanh hoc bng nc mui loang. Nu co loai chu
ngm t ra cang tt.
- p ming vai gac co tm thuc khang sinh ln trn ch hach ngn
nga vt thng lan rng.
- Ung thuc giam au.
- Hoi bac s v vic ung thuc dit virut hoc acyclovir (tn thng mai la
Zovirax)
Trong thi gian bnh, ht sc tranh khng s tay vao mt phong
virut bnh ly vao mt. Khng c giao hp trong thi gian co bnh.
Chu y: Virut cua bnh nay vn ly lan c sang ngi ban tnh du khi
giao hp a dung bao cao su.

259. Bnh giang mai

Bnh giang mai khng phai la loai bnh c bit cua loai ngi n chi
chuyn nghip. Ai cung co th mc bnh. Bnh co th cha khoi hoan toan.
Nhng, nu khng c cha tr cn thn, bnh co th dn ti nhiu chng
nh suy tim, suy nhc toan thn, mu, in va cht. La mt loai bnh nguy
him, co th ly lan t ngi nay qua ngi khac, bnh tin trin t t, trong
nhiu nm, qua 3 giai oan:
Giai oan I - sau khi b bnh t 4 - 6 tun, ngi bnh thy xut hin mt
vt loet tron, b cng, khng au, moc ln ni co tip xuc tnh duc. Mun nay
se ln i, sau o mt vai tun.
Giai oan II - Cach giai oan I chng 1 thang, trn thn th ngi bnh
xut hin nhiu nt o, ca gan ban tay, ban chn va i khi co ca quanh
ming va mui kem theo nhng vt rp co nc bn trong, st cung nhng triu
chng au ngi nh bnh cum. Trong thi gian nay bnh nhn co th b rung
tng mang toc, ru, lng may, lng mi...

Giai oan III - Giai oan III tin n la thi ky u bnh, co th keo dai
nhiu nm. Trong thi ky nay, bnh tn cng dn dn vao tim, h thn kinh
trung ng, cac c bp va cac c quan khac trong c th. Kt qua thng rt
quan trong.
Nu ban b dnh vao bnh nay, nn lai ngay bac s hoc bnh vin khu vc
c kham va cha tr. Vic tr bnh ngay t nhng ngay u, ch cn mt
ln tim penicilin trong du thuc tn tai c lu trong c th.
Nu ban a tin trin mt thi gian, cn phai chch ba t, mi t
khoang 1 tun l. Nu c th ban phan ng vi thuc penicilin, bac s se cho
ban ung thuc khang sinh trong vong t 2 - 4 tun. Trong thi gian iu tr
ban phai i lam xet nghim mau sau khi cha tr c 3, 6, 12 thang xem
ban a hoan toan khoi bnh cha.
Khi ban a tr khoi bnh, ban khng lam ly bnh sang ngi khac.
Nhng nu ban khng cha tr, k t mt nm sau khi ban b mc bnh, ban
se la mt mm bnh nguy him ly truyn sang moi ngi.

260. Phai lam g khi b bnh lu?

Nhng triu chng cua bnh lu bt u xut hin sau khi ngi khng
may co quan h tnh duc vi ngi co bnh t 2 ti 5 ngay. Ngi an ng, co
cac triu chng: au u dng vt, au but khi tiu tin, co mu vang sm,
c, cang ngay cang nhiu ng tiu.
Phu n b bnh thy nga va rat quanh vung m h, tiu tin thy au,
rat, co mu vang sm va au m bung di. Nu khng cha tr, bnh se
thanh trm trong va co th dn ti bnh v sinh.
Bac s thng tr bnh lu bng thuc tim penicilin. Nu ngi bnh b
ly loai bnh lu a ln thuc penicilin, bac s se dung loai khang sinh khac.
tr bnh lu co hiu qua, ban phai theo cac iu ch dn sau:
- Tim chch hoc ung thuc u liu lng, do bac s ch nh.
- khng b mc bnh tr lai, ngi vn quan h tnh duc vi ban cung
phai i cha.
- Phai i xet nghim chc chn vic iu tr co hiu qua hay khng.

261. Hay phong bnh AIDS (SIDA)

Cac virut cua bnh SIDA pha hoai h thng min nhim cua c th khin
c th ngi bnh khng con kha nng chng choi vi moi cn bnh va ung th.
Chung cung tn cng h thn kinh trung ng gy cho tm thn ngi bnh
nhiu vn rc ri.

Bnh SIDA phat trin vi tc khac nhau, i vi tng ngi. Nhng

nhom ngi co nguy c mc bnh cao gm nhom:
- ng tnh luyn ai hay lng tnh luyn ai nam. S ly lan cang rng
nu mt ngi co quan h ng tnh luyn ai vi nhiu ngi.
- Dung chung kim chch ma tuy gia cac ngi nghin ma tuy.
- Gia cac ban tnh nam, n co bnh, quan h tnh duc vi nhau.
- Phai lun truyn mau v mc bnh d chay mau.
Bnh SIDA khng ly lan do khng kh hoc do cac tip xuc thng thng
nh ung cham, hn. Ngi ta hy vong se co ngay tm c cach tr bnh.
Nhng, hin nay v cha co thuc nao cha tr c bnh SIDA nn chung ta
cn phai bit ro cach phong bnh nh:
- Khng quan h tnh duc vi ai trong nhom ngi co nhiu kha nng b
bnh.
- Ch quan h tnh duc vi mt ngo.
- Khng quan h tnh duc vi nhng ai co nhiu ngi tnh. Nu ban chot
quan h vi mt ngi nh th, phai ti bac s ngay.
- Khng chch ma tuy.
- Trong khi giao hp, khng lam g co th lam xy sat m h va hu
mn.
Nhng triu chng sm cua bnh SIDA ta thng thy la: mt moi,
khng mun n, a chay, sut cn, b ho khan lu ngay, toat m hi v m.
Nhng triu chng nay co th thy chm, sau khi bnh nhn a b nhim bnh
ti 7 nm.
phong bnh SIDA, ban phai gi gn quan h tnh duc vi mt ngi
dung bao cao su co tm Nonoxynol-9, va nu cn hay i xet nghim tai bnh
vin hoc cac trung tm bao v sc khoe ngay khu vc ban .

262. Cng dung va han ch cua bao cao su

Nh co s quang cao ph bin va cng dung cua bao cao su trn bao, ai
nn hin nay, khng ch co an ng i mua bao cao su ma phu n cung i
mua... khuyn khch hoc bt buc cac ng dung. Ngi nay dung bao cao
su tranh vic thu thai, ngi khac lai coi o la phng tin phong cac
bnh lan truyn bng ng sinh duc.
Nu dung ung cach, bao cao su co th giup ban tranh b ly cac bnh
nh: lu, giang mai va AIDS (SIDA).

Nhng bao cao su khng co hiu qua i vi cac bnh nh bnh mao ga,
bnh Herpes II v nhng vi- rut cua cac bnh nay rt nho co th chui qua mang
cao su.
s dung bao cao su co hiu qua, ban nn theo cac iu ch dn sau y:
- Ch nn dung nhng bao cao su mi mua.
- Chon nhng bao lam bng cao su latex. Khng dung loai lam bng cac
mang ng vt, d b rach.
- Khng dung loai c quang cao la "siu mong". Loai nay rt d rach.
- Khng nn tch tr nhiu bao va lu trong tui kn v d b hong.
- Khng bao cao su ni co anh nng, nong, co tia cc tm hoc m
mc.
- eo bao cao su vao dng vt luc cng cng trc khi giao hp. t bao
u dng vt ri chai xung ti tn cung. u dng vt, co mt phn nho
cua bao con trng, nhn lng tinh dch phun vao.
- Khi xut tinh, gi cht cung bao vi dng vt, cho ti khi rut bao ra
- Khng bi cac cht nhn co gc t du mo, du thc vt va bao cao su.
Cac cht o co th lam bao b rach. Nu cn, nn mua loai du bi trn KY Jelly co ban cac hiu thuc.
Trng hp bao cao su b rach, mun tranh thu thai cho pha n, nn bm
ngay vao m h thuc dit tinh trung nh Nonoxynol-9.

263. Nn noi vi la tui di 20 v vn tnh duc nh th nao?

Theo nhng cuc iu tra tm hiu v la tui 18, 19 My th co 8 trong
s 10 em trai va 7 trong s 10 em gai a co quan h tnh duc. Phn ln cac b
me, khi bit con mnh nh vy ch bit tc gin ma khng ngh ti vic giao
duc con mnh v nhng hu qua cua s vic o. Sau y la nhng li khuyn
giup cac bc cha me i pho vi tnh hnh nay mt cach bnh tnh, vi s suy
ngh su sc hn:
- Hay noi vi con trai hoc con gai mnh tai sao b me quan tm n vn
nay. ng vi kt ti chung.
- Hay cho chung bit rng b me rt thng cam va hiu nhng cam giac
ham mun v tnh duc la tui nay rt manh va thi thuc c th, nhng cn
phai ngh ti hu qua cua vic quan h tnh duc nh vic mang thai, cac bnh

ly truyn bng ng sinh duc co th mc phai, nhng chuyn rc ri v vn

tnh cam...
- Nu ban thy con mnh vn tip tuc khng nhn c vic giao hp, nn
ban thng thn vi con v phng phap tranh thu thai.
- Day cho con bit cac triu chng, hu qua va cach cha tr cac bnh ly
truyn bng ng sinh duc, cac phng phap phong gi cho mnh khoi b
ly cac bnh o trong khi quan h tnh duc.

264. Ngi a qua cn au tim co quan h tnh duc c khng?

Nhiu i v chng tranh quan h tnh duc vi nhau, sau khi mt ngi
va qua cn au tim. Tht ra, cung khng nht thit phai nh vy. Trong khi
giao hp, nhp tim cua con ngi co p nhanh ln, nhng khng n mc
gy nguy him, ma ch ngang vi khi ngi o i ln thang gac ma thi. Bi
vy, sau khi qua mt cn au tim, ngi nao vn co th leo ln hai tng lu
hoc cuc b thoai mai quanh nha, th vic tham gia mt cuc n ai cung chng
h hn g.
Nu ban hoc ngi chung chn gi vi ban b au tim, nn hoi bac s v
nhng triu chng g ang lo ngai khi hai ngi n ai vi nhau; cn phai i
pho th nao trong trng hp o.
Sau y la nhng li khuyn, ban ln chu y lam theo:
- Nn chon thi gian thch hp vi ban nht danh thi gian cho vic n
ai. Th du ban thy sc khoe mnh tt nht vao bui sang hoc bui ti, vao luc
khuya mt chut v trc o, ban a c ngh ngi mt lat ri.
- Tranh khng n cac loai banh co nhiu cht beo, khng ung ru, ca ph. Nhng th o lam cho tim ban mt thm.
- Ch nn n ai sau khi n c 3 gi tr i.
- Nn nm di tranh phai chng tay ganh sc nng cua chnh c th
mnh.
- Nu co li khuyn cua bac s sn soc cho ban, hay dung mt vin thuc
ntroglyxrin trc khi nhp cuc.

265. Chn dung mt chuyn gia v tnh duc

Nhiu khi, co nhng vn v tnh duc ma mnh khng t giai quyt
c, phai nh ti cac bac s hay chuyn gia. Cac v o phai co nhng im g
chung ta co th tin tng? Sau y la nhng y kin giup cac ban tm c
mt s ngi tt, co kha nng v vn nay:
- Nn nh bac s phu khoa hoc niu ao gii thiu cho mnh mt chuyn
vin v cac vn tnh duc, co kha nng va ang tin cy.

- Hay yu cu ngi o phai co vn bng giy chng nhn. Nhng chuyn

gia v nganh nay My u co vn bng c ban giao duc v Tnh duc chng
nhn.
- Nn tin tng vao kha nng cua cac chuyn gia. Mt s chuyn gia co
nhng phng phap ring cha tr cac vn c bit nh: t hng thu vi
tnh duc, lanh cam, loan dm, hoc tnh duc thai qua, v .
- Nu ban cam thy v bac s hay chuyn gia chng giup mnh giai quyt
c vn g, hay nhanh chong tm ngi khac.
Cung cn nhn xet phn bit chuyn gia ung hay "cua giai". Mt
chuyn gia ng n va co kinh nghim v vn tnh duc, phai co nhng c
tnh sau:
- Khng bao gi ngac nhin trc nhng vn ngi bnh nu ra hoc
yu cu giup .
- Khng bao gi yu cu kham bnh nhn, tr phi chuyn gia ng thi la
bac s (cac chuyn gia nganh tnh duc khng c hun luyn v cha tr bnh
c th).
- Khng bao gi yu cu bnh nhn tham gia bt c mt hanh ng tnh
duc nao vi mnh hay trc mt mnh.

Chng 12
SC KHOE TT SAU TUI 55

Hin nay, c 8 ngi My co mt ngi tui 65 hoc cao hn. Ti nm

2.025, con s o la 4 ngi. Nhom ngi tui 75 tr ln, ngay cang ng.
iu chng to, ngi My ngay cang sng lu hn, co tui tho cao hn.
Chng sach nay giup cac ban i pho vi nhng vn v sc khoe ngi
cao tui va tranh c cac vn ma nhiu ngi vn ngh rng khng sao
tranh khoi.

266. Hay qun cha chc a la gia

ng vi cho rng mnh a gia ri nu ban va qun tn ai o hoc khng
nh va ri mnh u xe u. Ai cung co th qun bt cht. Va khng nn ch
co th ma vi ngh rng mnh a gia ri!
S ln va hay qun la trang thai cua ngi b suy yu tm tr. Co gn 100
trng hp khac nhau, nhng lai cung co nhng triu chng cua tui gia, trong
o bnh Alzheimer la mt (coi lai bai 50 v bnh nay, chng 2). Ngoai ra,
chng hay qun con do nhiu nguyn nhn: n khng u cht, ri loan
hoocmn, s dung mt s thuc u co th dn ti hin tng hay qun va b
lm ln.
Mc du bit th ma ngi ta vn co th chun oan sai ti 20% cac trng
hp. Bi vy, nu ban cha i kham bnh va xet nghim toan b cac c quan
trong ngi mnh th ch vi kt lun a gia ri v ch hay qun.

267. 6 bin phap gi cho tr oc c minh mn

Nhiu cuc nghin cu a cho chung ta thy rng nhng ngi tui a
cao ma vn lam vic hng hai, hoat ng si ni, thng co tr oc minh mn.
Tr oc cua ban cung cn phai tp luyn gi gn sc khoe cung nh c
th cua ban vy.
Sau y la nhng bin phap ban co th s dung tp luyn tr oc cua
mnh.
- Hang ngay hay tm nhng cai mi trong moi vn oc. S to mo tm
hiu cung lam cho tr oc ta thm minh mn.
- Chi cac tro chi oi hoi co s vn ng cua tr oc nh: c, bai co s u
tr.

- Tham d cac tro chi ghep ch trn bao hang ngay.

- oc sach, bao v cac muc va tai ban a thch.
- Coi va nghe co ph phan nhng bai bnh lun, nhng tin tc v cac cuc
u, cac cuc so tai, nhng v kch, nhng chng trinh giao duc trn ti vi.
- S dung nhng ban ghi nh cac loai thng ghi trn lch treo hay lch
tui.
Thng xuyn chu y nm c y ngh cua moi ngi qua li noi cua ho.
i khi noi to ln, t nhc nh iu mnh mun nh va phi hp vi
vic lam. Th du: t cac tui gn ca va noi to: "Nh bao gi i th mang
theo!".

268. phong s thai hoa cua mt

Gia vong mac cua mt co mt chm nho. S thoai hoa cua cai chm o t
tui 55 tr i co th lam cho ngi bnh mt kha nng nhn thng va co th la
nguyn nhn dn ti hin tng mu. S thoai hoa trn co th xay ra mt bn
hay ca hay bn mt.
Nu ban a trn 40 tui, ban nn i kham mt nh ky mi nm mt ln,
phong chng bnh nay.
- Hoi bac s v khoa mt v vic th test xem mt co b suy thoai hay
khng.
- Nu mt ban b thoai hoa, hay ban vi bac s v vic cha tr bng tia
laser. Nu c phat hin sm, 10 - 20% bnh nhn b thoai hoa mt co th
cha tr khoi.

269. Lam g khi nghnh ngang?

Tai sao cp mi cua moi ngi quanh mnh c nh ang mp may? Li
giai ao cua nha th, li noi cua ngh s biu din trn sn khu tht kho
nghe. Nhng cu truyn gia nh hoc nhng li noi vui trong ba n cua moi
ngi tht chng co u ui g ca. Ngi coi ti vi hoc nghe ra - i - moi ngi
thng yu cu ban vn nut m thanh cho nho i.
Nhng s vic o chng to rng kha nng nghe cua ban b suy giam.
kim tra trnh cua tai mnh ban hay ap vao tai cai ng h eo tay.
Nu ban nghe ni ting tch - tc, ban hay nn i kham tai khoa tai - mui
- hong v rt co th, tai ban co vn y.
Ban cung phai i kham nu thy tai nghe thy ting u u lin tuc hoc khi
nghe m thanh ln thy tai au. Nhiu trng hp nghnh ngang, kha nng

nghe kem, khng cha tr c. Ch co cac bin phap giup cho ngi nghnh
ngang d cam thng vi li noi cua moi ngi nh.
- Yu cu moi ngi noi to, ro rang cao va phai.
- Khi nghe, nhn vao ming ngi noi vi mnh. ng trc mt ngi noi
theo doi ca net mt cua ho na.
- Chu y noi chuyn vi moi ngi ch vng khoi b anh hng cua cac
ting n chung quanh.
- Trong nha th hoc rap hat, nn ngi gh trn.
- Nu co iu kin mc thm may tng m, en nhp nhay vao in thoai,
chung ca.
Bac s khoa tai - mui - hong con co th cho ban nhng bai luyn tp cho
i tai cua mnh.

270. Co s thoai hoa v v giac hay khng?

Nu ban a cho nhiu mui vao thc n ma vn thy nhat, thm ng
vao ly nc cam ma vn cha thy u ngot va thy hnh nh tat ca cac mon n
u kem ngon hn xa, o la v v giac cua ban co th a b thoai hoa.
nhay cam v v giac mt s ngi cao tui co th b giam ti 50%.
Tuy vy, mt s iu ch dn di y co th giup ban duy tr c hng v
cua cac mon n:
- n cac thc n ti hn la cac hp va cac thc n a ch bin.
- Trn thm vao thc n nhng loai rau thm cung gia v: chanh, hanh,
toi, tiu...
- p tht hoc ca vi cc th gia v trc khi xao nu.
- Dung thm cac banh co nhn vao nc trai cy trong ba n.
- Mau sc cua banh, rau, trai cy c bay bin trn ban n hoc mon n
cung lam thc n thm hp dn.
- Cho banh va thc n vao ni hp cho nong trc khi n. Mon n nong
lam dy mui thm hn la ngui.

271. Bao v ham rng gia

Ly nc u ging ngm ham rng gia mi ti qua m khng u
bao v cho ham rng sach bn. Vic gi cho ham rng gia c tt, sach co

anh hng ti sc khoe va li cho ban, ti bn cua cac cht ch tao ham
rng.
Mi ngay, chung ta cn lam theo nhng iu ch dn sau y:
- Dung ban chai mm, chai li va li gi v sinh cho li, va ming
khng co mui hi.
- Dung thuc lam trng men, chai ham rng t nht mt ln mi ngay.
- Suc ming bng nc mui sau mi ba n va trc khi i ngu.
- Khi thao ham rng ra, phai vao mt ni nht nh tranh mt hoc
anh ri.
bao v ham rng gia, nn:
- Ct banh va tht thanh ming nho, khi n.
- Nhai chm va tranh cn vao cac thc n su qua.
- Ham rng gia lam ban cam nhn nong, lanh kem hn bnh thng.
BI vy, trc khi n, ung phai kim tra ky nong cua thc n, ung
khoi b bong ming
Hay ti bac s cha rng, khi:
- Li au va chay mau mi khi chai ming.
- Co vt trng hoc o trong ming qua 2 tun ri ma khng tan.
- Rng b me hoc v (khng nn t cha ly).
- Khi eo rng thy kho noi, nhai kho, n kho.
- Ham rng d b tut ra, khng kht vi li.
Mun ham rng lun kht vi li, ban cn phai ti bac s nha khoa t nht
mi nm mt ln.

272. Hay nhiu thi gi hon cho ba n

Nhiu ngi gia, nht la nhng cu ng sng c thn, thy vic sa soan
cho ba n tht la vt va. Bi vy, cac cu dn dn i n ch n qua loa, ba
chnh cung nh ba im tm. Kt qua la ngi b suy nhc v thiu cht
dinh dng.
Ngi gia cn n cac thc n thc phm co nhiu can - xi gi cho
xng cng; nhiu cht x chng bnh tao bon va nhiu cht khac na. Nu
khng c n ung y u sc khoe d b anh hng va suy yu.

Sau y la mt s iu cac cu chu y, lam cho ba n ngon va u cht

hn.
- Trc khi i ch, nn ln danh sach cac thc mnh nh mua nh: ca,
tht ga, vt, tht nac, cac thc phm t cht beo, banh lam bng ngu cc, rau
thai ti.
- Khi mua tht hoc cac thc n khac, yu cu ngi ban thai ra thanh
ming nho phai lam nha.
- Nn mua thm rau siu th v nh vy mi bao am mua c rau
ti.
- Mua thm mt s thc n nu sn va cac loai banh nhiu cht b dng
phong nhng ngay khng mun nu bp.
- Khng nn mua cac thc n va banh co nhiu m, nhiu cht beo, mui
va ng, trong thanh phn. Nhng cht o khng co li cho sc khoe nhng
ngi hn 40.
- Lam d cac mon co th danh ti hm sau khi n, hm nong lai.
- Nn i ch, cung lam thc n va nu bp vi ban be, hang xom.

273. Mt s mon n cn thit

Nhng cuc nghin cu khoa hoc cho thy c th ngi cao tui thng
thiu vitamin B,B6, B12, va C. bu p vao phn thiu o, cac cu nn n:
- Banh lam t cac nguyn liu hat va ngu cc, cac c quan ni tang cua
gia suc nh tim, gan, oc..., ca. Nhng th o u cha nhiu B6.
- Sa, trng va tht la nhng ngun cung cp B12. Ca - rt, cai cu, cai bp
va cac loai rau ti u giau vitamin B.
- Chanh, ca chua, da o, du rt giau vitamin C.
Cac cu cn lng thc n co nhiu can - xi va prtein hn nhng ngi
khac. Canxi co nhiu trong sa va cac san phm cua sa. Proten co trong tht
nac, tht ga va ca. Ngoai ra, banh u, keo lac, hanh nhn, trng u la nhng
ngun prtein di dao (coi thm chng 4).

274. n th nao cho d tiu?

T t; 40 tr i, nhiu ngi t nhn thy co mt s thc n khng con
thch hp vi mnh na v kho tiu. Tui cua chung ta cang cao th lng
enzyme va mt s cht cn cho s tiu hoa, do da day san xut ra cang t i. Do
o, kha nng tiu hoa thc n kem hn khi con tre.

Bi vy, nn ngi cao tui cn chu y:

- Chm soc rng. Rng au, li au, rng gia khng kht vao li u lam
cho ta kho nhai. Nu cn, phai ti bac s nha khoa sa rng.
- n nhe, n cac thc n d tiu, n thanh nhiu ba cach quang nhau v
tui gia, lng mau trong c th i ti nui dng rut non cung t i. Do o,
rut non hoat ng kem, khng hp thu c nhiu thc n trong mt luc
- khoi b y bung, khng nn nut chng, ung nc hoc noi chuyn
khi n.
- Han ch n nhiu cac thc n sinh ra kh nh hanh, toi, u nu.
- Nu b y hi bung, tiu chay th phai king khng n sa va cac san
phm sa. (Co th dung t, phi hp vi thuc tiu Lactaid).
- Khng nn n mc qun ao bo bung khi n.
- Ch nn nm sau khi a n t 2 gi tr i va khng n trc khi i ngu.

275. tranh cac bnh v rut

tui 40, 50, 60... nhiu ngi hay gp rc ri rut nh ri loan tiu
hoa, tao bon. tranh tnh trang nay, nn:
- n nhiu cht x: cac loai hat, u va rau.
- Khng nn dung lun thuc tiu, d tr thanh thoi quen, lam rut li
hoat ng.
- Ung 6 - 8 ly nc mi ngay (mi ly ~ 28g nc).
- Khi b bnh tiu chay, nn ngng luyn tp.
Cn ti bac s nu thy phn co mau, au bung lu hoc cam thy co iu
khac thng rut.

276. Giup bang quang

Nhiu ngi rt lung tung v khng km ch c vic tiu tin. Mi khi
ci, ho, ht hi, xach vt nng la nc tiu lai xon ra qun. Nguyn nhn o
cac c bp phu trach vic ong m u ra cua bong ai (bang quang) b suy
yu v sinh e hoc do a qua mt ln phu thut tuyn tin lit. Cung co th
do bnh tiu ng. Nhng phn ln, do vic khng kim ch c s co bop
cua bang quang luc tui cao, nn mi ln co bop nh vy lai lam thoat ra mt t
nc tiu.
Nu ban vao tinh trang nay, nn tm ti bac s chuyn khoa v niu ao.
Ngoai ra, ban co th giam bt hin tng nay bng cach dung thuc, luyn tp
cho bang quang hoc nu cn thit, phai nh n phu thut.

Sau y lam mt s bin phap co th giup ban trong trng hp nay:

- C 2 gi, i tiu mt ln cho bang quang ht nc tiu
- Tranh, khng n nhng thc n co nhiu gia v cay.
- Khng ung ru, ca - ph t 4 gi tr lai, trc khi i ngu.
- Tp luyn bang quang theo phng phap Kegel (coi bai 232 chng 9).
Ni dung: khi i tiu, nhn nc tiu khng ra, ri lai i ra, lai nhn
v.v... Luyn theo 3 bai tp nh sau:
+ Nhn - tiu - nhn - tiu nh vy mi ln, mi ln 3 giy. Mi ngay tp
3 ln.
+ Lam cac ng tac nh trn, mi luc mt nhanh. S ln tp nh trn.
+ Ring vi n: tng tng cho mt cai nut vao m ao. Gi nut trong 3
giy. Dung cac c bp nh th nao hut c cai nut su vao trong ri gi lai
trong 3 giy.
Nu ban mang bng v sinh, phai thay lun tranh vim va co mui hi.

277. Gi gn lan da
Khi tui cao, s hoat ng cua cac hach san xut cht nhn cung cp cho
da kem i, lam da d b kh va kem an hi. Bi vy, ngi gia cang cn chu y
ti bin phap gn gi da:
- Nn dung loai xa phong mm, co glyxerin tm ra, khng dung loai
xa phong ty mui ra mt. Loai xa phong nay se lam hai da mt.
- Khng dung cac loai thuc sat trung co cn xoa mt sau khi cao ru.
Loai nc nay cung lam kh da mt.
- Sau khi tm ra, phun ngay ln da loai dung dch chng kh da.
- Trong nhng thang mua ng, nn dung may iu hoa kh hu trong
phong tranh cho da khoi b kh.
- Khi ra bat, a bng cht ty ra, phai eo gng cao su bao v da
tay.
- Khi i ra ngoai tri - nht la mua nng - phai bi kem chng nng hoc
phun dung dch dng da.
Nu thy da mt b sam, en, co vy... nn ti khoi bac s khoa da liu.

278. Cn hiu v kem dng da

Hay cn thn, ng vi tin, va mua nhng loai kem bi da c quang
cao la co kha nng xoa c ht tt ca cac vt nhn. Ch co mt loai kem co kha
nng o la kem co cha axit retinoic, mt dang vitamin A tng hp. p ming
gac tm axt retinoic ln da, axit se kch thch va lam tng lng mau lu
thng da, thuc y cac c, m san xut ra mt loai prtin, gi cho da c
mn mang lam cho nhng vt nhn m i hoc b xoa hn. Axit retinoic con
thi thuc cac t bao da mi thay th cac t bao da cu lam cho da lun co ve tre
trung.

279. Xoa cac vt thm trn da

Tia nng va anh sang mt tri qua nhiu nm thang tac dung vao da a
ghi lai du vt cua mnh di hnh thc nhng chm hoc nhng vt nho mau
sm. Ban co th co nhng vt o trn mt, tay, canh tay, c la nhng phn c
th la nhng phn tip xuc vi anh nng.
giam bt s hnh thanh cac chm o, nn:
- Xoa kem bi da ln trn lp da co chm, lp cac chm o.
- Khi ra ngoai tri, nn xc cac dung dch chng nng, 45 phut trc khi
i.
- Dung cac loai kem bi da co tnh cht ty mau. (Nhng kem nay co th
lam mau cac vt chm lt i, nhng phai qua hang thang mi co tac dung).
Nu cac bin phap trn khng co hiu qua, ban co th ti bac s da liu
ngh c dung thuc, hoc dung thu thut nh:
- Kem ty mau da.
- Kem lam thay da, ging nh Retin - A.
- Thuc lt da p ln nhng ch co vt sm (mt loai axt yu tm vao
bng ri p ln ch da thm).
- Bao da: lam t lanh nhng ch co vt sm, ri bao mong da bng may
in.
Nhng bin phap nay thng lam ht nhng vt thm nhng lai lai
nhng vt trng vnh vin...

280. Ngay va quy luc ngu

Nhiu ngi cao tui - phn ln la cac cu ng, luc ngu hay ngay. Khng
nhng th, thnh thoang lai con co chn, tr mnh vt va ung ung khin cho
ngi nm bn phai thc gic.

 chng ngay, nn nm gi cao va nm nghing. Hnh nh nhng ngi

beo ph va ung ru hay ngay va vt va tay chn hn nhng ngi khac. Bi
vy, mt bin phap chng ngay khac la cai ru va lam sut cn (coi lai bai 4
chng 1).
Ngi ngay thng co thi gian ngn ngng th gia hai t th ra va ht
vao, ri mi ngay theo nhp iu: th ra - ngng - ngay th vao hoc th vao ngng - ngay th ra.
Ngay va vt va chn tay khng tac hai cho ngi ngay nhng lai lam mt
ngu ngi bn canh va hin tng nay keo dai. Bi vy, nu t cha khng co
kt qua, nn hoi y kin bac s bao am sc khoe cho ngi ngu chung.

28l. 4 bc chun b cho ngay v hu

V hu la mt s thay i ln v thu nhp, np sng, quan h xa hi, lam
cho ngi v hu gn nh thanh mt ngi khac vy. B i th cho nn khng
co g ang ngac nhin khi thy co ngi v hu cam thy bun, co ngi lai
thy vui. Mun cho ngay v hu la mt ngay vui, phai co s chun b trc.
Kt qua cuc nghin cu cua trng ai hoc Michigan cho bit, 75% nhng
ngi a chun b trc nh vy, u thy hai long trc khi vao cuc sng
hu tr. Nu ban sp v hu, hay thc hin 4 bc chun b nh sau, ban se
thy ngay v hu co nhiu iu vui hn la bun.
1. GIAM THI GIAN LAM VIC - Nhiu ngi thy rng giam vic t t
hn la mi lam vic bn rn hm trc, hm sau a khng co vic g lam.
tranh s thay i t ngt nh vy, trc khi v hu, nn ngh ch giam
gi lam vic. Chng han, ch lam vic 1/2 ngay cng s, mt hai thang trc
khi ngh, hoc tm mt cng vic nhe nhang hn mt x nghip khac lam
tip cho ti khi mnh mun ngh hn.
2. LAM QUEN VI MC SNG PHU HP VI MC LNG HU
TRC KHI V HU - Nn thc hin tit kim cang sm cang tt danh
tin cho luc v hu. ng nn ngh rng, ri y moi th chi tiu se co th
trng ch vao Quy Bao Him Xa Hi.
3. HAY GI GN SC KHOE CHO MNH NGAY KHI CON TRE - Moi
ngi u co th lo gi gn sc khoe cho ban thn mnh bng cach han ch n
cht beo hoc n nhng thc n t cht beo, khng hut thuc, ung ru co
chng mc hoc khng ung ru, hoc phng phap th gian tranh stress,
chu y i kim tra sc khoe u va lun chu y vn ng c th.
4. TAO CHO MNH NHNG S THCH VA S QUAN TM TI CAC
HOAT NG CUA XA HI CHUNG QUANH - Hoa nhp vao cng ng, tham
gia cac hoat ng xa hi hoc tm nghin cu v mt vn hoc thut nao
o, u la nhng vic co th giup mnh lp c s trng rng trong tm hn
va vic ay nay khng bit lam vic g hang ngay.
tranh s nham chan nn ngh ti nhng loai hnh hoat ng trong
nha cung nh ngoai tri, hoat ng tinh thn, hay vn ng c th, hoat ng
tp th hoc ca nhn. Trc khi v hu, hay d kin nhng vic g phu hp vi

s thch va kha nng cua mnh nht, khoi co nhng ngay ngi khng khi
cuc sng mi bt u.

282. Sn soc ngi bnh

Nu ban co trach nhim sn soc cho mt ngi thn b bnh trong gia
nh, ban thng gp mt s kho khn. giam bt cac kho khn o, nn:
- t phong bnh di nha (tng trt). Nh vy, ban phai i ln i
xung hang ngay.
- Mua hoc thu mt s dung cu giup cho vic phuc vu c tt nh:
ging bnh vin (loai nng ln, nng xung); ban gp hoc trai ra c,
ngi bnh co th n tai ging; gh co banh xe v.v...
- khn lau, khn tay, nc ra tay, ly ung nc va cac vt dung
thng dung cho ngi bnh trong phong, ngi bnh hoc gn phong. Gi cac
th o sach se.
- Lam mt ban ghi tn cac vn dung, dan vao mt ni d thy.
lam nhe bt cng vic cua mnh, nn:
- Phn cng mt s vic cho moi ngi trong gia nh
- Bit ro cac ni cn thit cho vic phuc vu ngi bnh: t ni mua tht ti
cac nhng a im khac.
- Ghi a ch cua tram cp cu, hoc bnh vin cng, bnh vin t, phong
y t, c quan bao him xa hi v.v... gn nha nht.
- Co k hoach mnh co th ra khoi nha, i mua sm hoc giao tip t
nht mt ngay mi tun.
- Tm hiu xem ngi bnh c ai bao tr v chi tiu ngi trong gia
nh, ho hang, Cng ty bao him, nganh y t.

Chng 13
KHOE TRN NG I DU LCH

Hang nm thng co ti 30 triu ngi My i du lch khp ni, trong nc

va ngoai nc. Va khng t ngi a gp chuyn khng may.
Theo s iu tra cua Vin nghin cu quc gia v sc khoe, c ba ngi i
du lch th co mt ngi gp chuyn rc ri nh: rp da, say nng, lac ng,
chut rut. Mt s khac lai b bnh cum, st ret, st vang da, tiu chay...
Nu trc khi i, co s chun b phong, th chc chn se giam bt c
rt nhiu nhng chuyn khng may nh trn, nht la v vn bnh tt.

283. Nhng vic cn lam thuc khi ln ng

Cuc du lch cua ban se thch thu hn nu ban c yn tm v moi vic
nha. Bi vy, trc khi ln ng ban cn phai lam mt s vic sau y:
- Lo sp xp vic bao quan nha 'chu ao trc khi i.
- Trao cha khoa nha cho hang xom, ngi trong gia nh hay ban thn va
dn do ho kim tra h ca phn bn trong nha ln chung quanh nha.
- Nu ban i xa lu hn mt thang, phai bao cho cac ni ban vn mua
hang tra chm thanh toan tin trc khi ban ln ng.
- Nn lai nha mt ban sao cuc hanh trnh, gi gic va tn hang may
bay cua chuyn bay ban i, cho ban be va gia nh bit ho co th lin lac vi
ban trong trng hp co vic khn cp.
(Coi thm bai 312 v cac iu cn chu y trc khi ban ri nha).

284. Tim phong dch trc khi i

Bnh bai lit, st vang, th ta, st ret, thng han, vim gan... hin nay
ch con rt t Hoa Ky nhng lai la nhng bnh con ph bin cac nc chm
phat trin. Bi vy, nu ban cn ti cac nc o, nn:
- i tim min dch v cac bnh bach hu, ho ga, un van, bai lit, si,
quai b. Nhiu ngi a tip xuc va lam quen vi mt s bnh trn t nho nn
c th ho a c min dch t nhin. Con ban, cn phai chch phong th du
nh bnh un van, c 10 nm 1 ln.
- Hoi bac s v cac thuc phong bnh st ret, cum, vim phi va vim gan.

- Hoi tai Phong Y t a phng ban bit ban phai bt buc chch
phong nhng bnh g. ti mt s nc, ban cn phai co giy chng nhn a
chch min dch mt s bnh.
- Nu i thng t Hoa Ky ti mt nc khac th khng cn tim phong,
tr khi ban ti 17 nc chu Phi. Nn hoi lai phong y t cho ro. i khi,
ban cn co ban chng nhn mang theo loai "Giy chng nhn a chch min
dch", co ong du cua chnh quyn.

285. ng qun mang theo thuc

i mua thuc cho bnh huyt ap cao hoc nhng thuc khac khi ban
nha, khng co vn g. Nhng se la ca mt chuyn kho khn khi ban nc
ngoai. Bi vy, nn:
- Hoi bac s cac th thuc ban cn mang theo cho chuyn du lch.
- ng thuc trong mt tui nho. Khng nn thuc trong nhng "hanh
ly gi", v d b mt hay hong.
- Nu ban phai dung thuc nc, yu cu ngi ban thuc chai thuc
trong mt boc hoc hp nha khoi v.
- tranh b nhn vin Hai quan ni n tch thu thuc, phai gi thuc
nguyn hp vi y u nhan hiu.
- Khng thuc ch m, nong hoc co anh sang mt tri chiu thng
vao thuc.
- Nu ban b tiu ng, cn hoi ky bac s v liu lng thuc tr bnh co
insulin dung cho ung gi va ung khoang cach. Ban co th lp bang gi
phai ung thuc theo gi chic ng h ban mang theo, khng chnh theo gi
ni ban n. V gi ni i va ni n co th khng khp vi nhau.

286. Nhng loai thuc cn mang theo

Bang cac loai thuc di y se giup cac ban khoi suy ngh nhiu xem
nn mang theo nhng th thuc g. Nn mang theo:
- Ru xoa bop.
- Hydrogen peroxyt (nc sat trung oxy gia).
- Kem hoc ng phun thuc dit vi khun.
- Bng keo
- Bng gac va bng

- Thuc cam hoc chng au nhc nh: aspirin, acetaminnophen hoc

ibuprofen.
- Thuc chng axt chua
- Thuc ho
- Thuc au bung, a chay
- Nhiu loai thuc khang sinh khac nhau.
Nu ban i may bay, nn tranh mang theo cac thuc co cha kh ep
phun thuc v trn may bay, ng thuc co th b n do s khac nhau gia ap
sut ng thuc va ap sut trong may bay.
Ban cung nn nh mang theo mnh tm the bao him, vi tn, a ch va
s in thoai cua ngi bac s vn thng sn soc sc khoe cua ban nha.

287. Vn d bao him

Khi ban i du lch ra ngoai nc, khng chc hang bao him cua ban co
chi ph cho ban v cac khoan tin y t, thuc thang hay khng. Bi vy, nn:
- Hoi cng ty bao him xem ban co c hng chi ph bao him trong thi
gian du lch ni ban ti hay khng.
- Nu khng, ban phai mua mt the bao him cho thi gian ban i du lch
ti ni o.
- Nu thy cn thit, ban co th mua ca loai the am bao cho ban co
phng tin v nha - trng hp ban gp kho khn, bt trc doc ng.
- Nn hoi ky th l hng tin bao him v co mt s cng ty khng chu
chi trong trng hp ban co bnh kinh nin, gp tai nan v chi th thao, hoc
ban co bu t thang th 3 tr lai.

288. Tranh stress khi du lch

Mc du ban vn m tng chuyn du lch co nhiu anh nng mt tri va
nhng iu thu v khac, ban vn co th gp nhiu vn lam mnh b cng
thng thn kinh, nu ban khng bit chun b trc cho mnh v t tng va
vt cht. Th du, i du lch co ngha la ban se bc vao nhng ngay phai thay
i nhng thoi quen v np sng, cach n ung, ngu va ca thi tit na. Bi
vy, ban nn:
- Trc khi i, nn d kin chng trnh hoat ng hang ngay cua mnh
ni du lch.
- Xp qun ao, mang theo xong trc luc i 1 ngay. Chun b xong, nn
thi gian con lai th gian tinh thn bng cach oc sach, tm hoc nghe
nhac.

- Danh thi gian rng rai cho vic i ra bn xe hoc ti sn bay.

- Khi ti ni du lch ri, ng bo nhiu thi gian qua cho vic mua sm,
ngm canh, th thao hoc tham d cac cuc vui. Nn gi mnh tht iu .
- Khng n no qua, nht la v bui ti.
- Nn ngu nhiu. Nu khng th ngay v ban kho co th khoe va sung sc
hn ngay i.
- Nn tp luyn u hang ngay.
- Nn v nha mt ngay trc khi phai i lam co thi gian hoa nhp vi
cuc sng cu.

289. S mt moi c bit khi i xa bng may bay

May bay co th a ban ti moi phng tri trong mt thi gian ngn.
Chnh v vy ma c th cua ban d b mt moi v s thay i v khoang cach
thi gian trong vic n va ngu. Do o ban co th cam thy mnh b mt, mt n
np sinh hoat, y bung, nhc u, mt ngu. Ngi ta goi chung nhng triu
chng o la "chng ri loan v i may bay". i du lch t ng sang Ty mt
hn la t Ty sang ng. Con du lch t Bc ti Nam thng khng co iu g
la v cung trong mt mui gi.
b "ri loan v i may bay", ban nn:
- i gi i ngu trc khi i. Nu ban i v pha ng, nn i ngu sm
hn moi khi 1 gi. Nu ban i v pha Ty, i ngu chm hn moi khi 1 gi.
- n theo ch c ch dn bi Phong th nghim Argonne, Illinois nh
sau:
+ Trc khi i 3 ngay, n nhiu prtin nh tht ga, pho-mat trong cac
ba sang; nhiu rau, bt bui chiu. Hm sau, n thc n nhe, sup, trai cy,
tht nng. Ngay th ba, n theo ch ngay th nht.
+ T 3 gi ti 5 gi chiu, ht sc tranh hoc han ch vic ung tra va ca
ph.
+ Nu ban i v pha Ty, hm i nn nhn ti bui tra. Bui sang sm,
co th ung ca ph.
+ Nu ban i v pha ng, ca ngay hm i khng nn n g ca. Nu cn,
ung ca ph trong khoang 6-11 gi chiu.
+ Khi ti ni, n im tm cac mon nhiu prtin va cht ti nh rau va
trai cy.
- Trong khi bay, tranh ung thuc ngu, ru, ca ph. Nn ung nhiu
nc va nc trai cy, tranh trang thai c th b thiu nc v khng kh
trn may bay rt kh.

- Khi ti ni, nn ra ngoai tri mt thi gian.

- Ch ti bui ti - gi a phng - hay i ngu.

290. Chng moi mt khi bay

Phai ngi yn trn chic gh cht hang gi c th lam ban b chut rut,
au c bp - ngi va chn, cam thy mt moi. giam bt nhng s kho
chu o ban co th lam nh sau:
- Dui ban chn ra trong 5 giy ri lai tr lai v tr bnh thng. Lam
nhiu ln, chu y, sao cho cac bp tht. Lam nhiu ln, chu y sao cho cac bp
tht lam vic tai cac khu vc gan ban chn, ui, mng, vai, c, canh tay, ban
tay.
- Lc c sang 2 bn ri quay tron t t. Lam 4 ln ri i chiu.
- Nhun 2 vai ri quay tron.
- Gi cao tay ln trn. Tay trai ri tay phai.
s hu thng mau chn tng ln, nn:
- C ng cac ngon chn, ban chn ln, xung nhiu ln.
- ng ln, va nu co th, c 2 gi lai di ch i mt quang. Tp th
chm va su. Lng oxy trong may bay t hn trong khng kh ngoai tri. Bi
vy, vic th chm va su giup ban ht c nhiu oxy vao phi cung cp
cho mau. Nh vy, ban cung se cam thy mt va nhc u.

291. Nhung ngi co bnh, i may bay nn chu y

Co bnh tt c bit cung vn co th i may bay. c phuc vu c
bit, ban nn:
- Nu ban co chn tay gia hoc phai eo may tr tim, i xe ln, ban nn
mang phiu sc khoe lai cho bac s hoc phong y t chng nhn. Sau o, a
vao may ghi nhn sn bay, trc chuyn i.
- Nu ban mun n ch c bit, bao cho ngi ban ve hoc ngi phu
trach chuyn bay, 24 gi trc khi bay. Nhiu hang may bay co phuc vu cac
mon n t mn, t cholesterol c bit cho nhng ngi co bnh tiu ng va
cac mon n khac.
- Nu ban cn ngi xe ln, bao cho hang may bay 48 gi trc trc
chuyn bay.
- Nu ban cn mang theo cho dn ng va giup , cung bao cho hang
may bay trc chuyn bay.

292. Chng u tai khi bay

Khi i may bay, tai ban co th b u, nht la khi may bay bt u ri sn
bng, hoc ang ha canh. Chng u tai nay do phn tai gia rt nhay cam vi
hin tng thay i kh ap khi may bay thay i cao. Ban co th thy kho
chu hoc cam thy tai au, nht la nu ban ang au u. Nn nh chng u
tai co th gy vim tai.
Le d nhin, khng ch chng u tai ma ban khng dam i may bay. Nhng
nu ban b au u, vim tai, vim xoang th cung nn hoi thm y kin cua bac
s, hoc hoan chuyn i lai i cho bnh mnh thuyn giam.
Nu ban cn phai i ngay khng tr hoan c, th nn theo nhng bin
phap sau:
- Lun nut nc bot, ngap hoc t bt 2 l mui ri ngm ming th ra.
Lam nh vy, ban se lam cn bng c phn nao ap sut bn trong tai vi ap
sut bn ngoai. (Nu ban ang b vim tai, th khng nn dung bin phap nay).
- Nu ban ang b ngat mui, nn dung thuc phun hoc ung thuc
mui c thng.
Cac chau nho, khi i may bay cung co th b u tai. cac chau u tai,
nn:
- Kh may bay ct canh hay ha canh nn cho cac chau mut keo hay num
bng cht deo.
- Hoi bac s v vic cho chau ung mt vin thuc chng d ng
(antihistamin), trc khi may bay ct canh hay ha canh 1 gi.

293. Chng kho chu khi i tau xe

Nhiu ngi khi di chuyn bng tau, xe thng b mt, chong mt, bun
nn hay nn ma, mt tai i, chn tay m hi. Cac chuyn gia nghin cu
hin tng nay cho rng o la kt qua cua vic mt va tai nhn c nhng
thng tin trai ngc nhau. Trong khi tai trong - b phn am nhim duy tr s
thng bng cua c th - nhn c thng tin t nao rng c th ang di chuyn
v mt hng (th du sang trai) th mt lai nhn c thng tin ngc lai (th
du sang phai). Bi vy, nu chung ta nhm mt lai cam giac kho chu nay se
giam i.
Sau y la mt s bin phap lam giam s kho chu khi
I TAU - THUYN (say song):
- Nn tm ch ngi ni thoang, ngoai tri
- Nu phai di chuyn qua m, trong thi gian lu, nn chon ch hoc ca
bin gia thn tau, thuyn, v ch o t b chong chanh nht.

TRN MAY BAY:

- Nn chon ch ngi trn canh. Tranh ngi phn ui v o la ch hay
ln - xung nht.
- M b phn thng gio trn u va hng gio vao mt mnh.
TRN B ( t, xe la...):
- Nhn phong canh ng trc mt, khng nn nhn sang 2 bn.
- Ngi canh ca, m ca knh co gio, tr nhng ni khng kh b
nhim.
- Nu ban i du lch bng xe hi, hay gng lai xe hn la ngi bn. Ngi
lai xe t khi b "say xe".
Ngoai ra, cac ban nn:
- Trc khi i, nn ngh ngi dng sc cho khoe. Ngi mt moi d b say
tau, xe.
- Khng ung ru trc va trong khi i. Khng nn lam g khin mnh
mt moi, ti hm trc.
- Ung thuc chng say song (loai Dramaminne), 30 phut trc khi i.
- Nu ban thy Dramamine khng co hiu qua i vi 'ban, nn hoi bac s
dung thuc co scopolamine. Thuc nay co tac dung gy n nh cho phn tai
trong cua ban.
- Tranh oc sach hoc nhn chm chu vao mt vt g. Nu ban i tau thuyn, hay tm ch co th nm nga va nhm mt lai.
Nu co ngi nao trn tau, xe b say, hay tranh xa hoc khng nhn vao
ngi o. Nu khng, ban cung b "ly say".
Co ngi cho rng nhm gng, hoc bm vao gia c tay - phn ni long
ban tay vi c tay - cung tranh c chng say tau xe.
Trong khi i tau xe, nn:
- Th chm va su
- Tranh hut thuc hoc ngi ni co mui. Nn chon ch thoang.
- lam cho thn kinh c th gian, c tha long tt ca cac c bp. Hay
tng tng nh mnh la mt c gai mm mai ang ngi trc mt canh quang
tht m m.

- da dy khng d cht long, nn n mt vai ming banh kh.

294. n ung ni du lch

Mt s ngi i du lch ch chu y sao cho tinh thn c thoai mai ma
khng chu y ung mc ti cai bung. Kt qua la mt phn ba trong s ho luc tr
v mang u cac th bnh: au u, a chay, chut rut, mt moi va i khi ca
nn oi va st. Nguyn nhn mang lai nhng bnh tt nay la thc n va nc
ung ni du lch. Vy, phai lam th nao?
- Nu ban i ra nc ngoai, phai hoi ngay c quan du lch cua nc ban
nh ti rng, nc ung ni o co thch hp vi ban hay khng? Nhiu khi,
nc ung ni o co tac hai g vi dn a phng, v ho a quen ri nhng lai
gy ra chng nn oi va a chay i vi ngi ngoai quc.
- Nu ban nghi nc ni mnh ti khng thch hp vi mnh, hay ung,
chai rng suc ming bng nc ong chai thng ban cac ca hang. Khi lam
nc a trong tu lanh, ra trai cy, rau hoc ly thc n cung phai dung loai
nc ong chai.
- Nn mang theo dung cu un nc si bng cach nhung trc tip vao
nc (loai rui ga in). Nc ung phai c un si 10 phut, ri ngui.
- Nu khng co iu kin un, nn dung cac vin thuc loc nh Halazone
hoc Potable A qua co ban hiu thuc va cac ca hang danh cho th thao.
- Khi ung ca hang, khng nn ung vi nc a.
- Khng n rau sng, va trai cy ca vo. Loai trai cy boc vo nn t boc vo
ly.
- Khng n cac loai tht cha nu tht chn, nht la cac loai hai san v d
b vim gan.
- Khng n cac thc n sn, v phn ln a lu, khng c che y
khin cac loai vi trung d phat trin.
- Tranh n sa va pho mat lam tai a phng v thng khng c kh
trung tt.
- Nu vic la chon thc n lam ban phai king khem nhiu qua, nu
ung thm cac loai vitamin va vin thuc co thanh phn kim loai cn thit cho
c th hang ngay, b sung.
Hoi bac s v vic dung thuc nga bnh loai Pepto - Bismol. Ban nn
ung lin tuc thuc nay mi ngay 2 vin t ngay i ti ngay v, tr trng hp
ban phan ng vi aspirin va i lu qua 2 tun.

295. Phng phap tr bnh tiu chay trn dung du lch

Nu ban a b king khem u th ma vn b tiu chay nn:
- Ung nhiu nc ong chai, khng co cht ca ph, nc ngot hoc nc
trai cy chng hin tng c th thiu nc.
- c th khng thiu cac nguyn t kim loai, nn ung Gatorade hoc
Gastrolyte, Pediolyte. Nu khng co, thay mi ngay bng 8 ly nc trai cy pha
thm mt ong, ng va t mui. Ung xen ke thm 8 ly nc loc pha 1/4 tha
ca ph thuc tiu (soa).
- Tranh khng n cac thc n c cho ti khi ht tiu chay.
- Khng n sa va cac san phm cua sa, thc n nhiu cht x, thc n
co m cho ti khi khoi a chay c 2 ngay.
- C 30 phut lai ung 2 vin Pepto - Bismol. Nu ban b st hoc co chng
tc mach, th khng nn dung thuc nay. Hoi y kin bac s.
- Khng nn dung cac thuc Enterovioform va Mesafoem la nhng thuc
C quan Thc phm va Ma tuy My a co kt lun la khng nn dung, nhng
nhiu nc khac vn dung.
- Nu ban thy co mau trong phn, a b a chay lin 3 ngay, a chay kem
vi st, nn i kham bac s ung thuc khang sinh.

296. Chng au nhc chn

i mua sm, ngm canh ca ngay co th lam cho chn ban nhc, moi. Sau
u la cach cha:
- Thao giy va tt ra. Ly mt vt cng (u but co gn ming ty), n
vao di cac ngon chn.
- Quay ban chn vong tron theo hai pha.
- Hng ngon chn ln trn nha ri xung t.
- ng king ngi trn ngon chn, mi ln m ti 25.
- Nu ban b chng chai chn va lai d nh i b nhiu, nn ti bac s
lam mong hoc ct lp chai i.
- Hay mang theo nhng i giy ma ban a i quen chn.
- Tranh dung giy mi, giy cao got khi phai i b xa. Giy nhe va got bet
la thch hp.

- Nn mang 2 i giy thay i.

- Nn i tt (v) bng si bng. Tranh dung tt nilng hoc i giy khng
tt.
- Nu ban thy au khp chn va ban chn, nn thay giy bng dep. Trn
ng xa, nam hay n i dep nhe u tt
Nu nhng bin phap trn cha u, nn:
- Ngm chn vao nc lanh pha mui.
- Ra chn va lau kh hang ngay. Sau o, rc phn rm.
- Xoa bop nhe ban chn bng cn xoa bop. Nn cac ngon chn va xoa cac
ch khp va c bp. Lam nh vy cung khoi chng chut rut.
- Khng nn chch cac ch b phng rp. Dung bng - gac n gia chung
vi lp da giy, dep.

297. Ngi cao tui i du lch cn chu y

Nhiu ngi i du lch tui 50, 60, 70. Le d nhin, tui nay, co
nhiu vn v sc khoe cn phai chu y ti. giam bt nhng iu bt
thng co th xay ra, nn:
- Trc khi mua ve xe hoc may bay, nn hoi ky v cuc hanh trnh
xem co thch hp vi tui cua mnh hoc tui ngi ban ng hanh vi mnh
hay khng.
- Nn kham sc khoe va rng. Nu co vn g v sc khoe cn phai
thuc thang, iu tr cho khoi, trc ngay ln ng.
- Nu ban co bnh cn phai tip tuc iu tr, nn mang giy kham bnh
hoc h s bnh i theo, bac s ni ban n mau chong nm c tnh trang
bnh cua ban, khi ban cn c chm soc.
- C danh thi gian ngu y gic trc khi i du lch va trong khi du
lch. Mt moi v thiu ngu d dn ti au m.
- Phai t theo doi sc khoe cua mnh va danh thi gian ngh 1-2 ln
trong ngay.

298. Cac ba co thai (bu), i du lch

Nhiu ba mang thai cung i du lch. Cac ba nn:
- Hoi qua y kin cua bac s bit co i c hay khng. Co thai t thang
4 ti thang 6 la tng i an toan nht, so vi cac thang khac.

- Nu ban i may bay hay xe la, hay yu cu nhn vin cung cp cho ban
loai gh ta c bit trong phong ngi va ca trong phong v sinh.
- Trong khi du lch, khng nn lam g ti mc mt moi.
- Nu ban b say tau-xe, nn ngi ch thoang va n banh co thuc tiu (s
a). Khng nn ung cac loai thuc chng say.
- Nu ban i xe hi, nn eo ai an toan. Chu y tht ai sao cho cht
ngc va hng, nhng khng c bo vao bung.

299. Du lch mang theo tre

i du lch mang theo tre nho co nhiu iu vt va, v ban phai lun lun
cho chung khoi mt, khoi quy, khoi oi khoi bnh va khoi lac. Sau y la mt
s y kin giup ban trong trng hp nay:
- Phai chc chn cac chau nho i theo co sc chu ng, thch hp vi cac
cuc hanh trnh.
- Nu cuc du lch chia lam nhiu chng ng, phai thu xp thi gian
trc mi ln ln ng, tre c ngu mt gic y gic.
- Nn eo cho mi chau mt bin nho ghi tn cua chau, tn va a ch cua
b me, a ch nha va a ch ni sp ti. Trc khi ra sn ga may bay, nn
cai vao tui cac chau tn hang may bay, s gi va chuyn bay chau se i cung
ngi ln, phong chau b lac.
- Nn mang theo cac thuc cho tre em nh thuc au u say tau-xe, cam
lanh, giai c ( phong n phai cua c) va thuc co kim loai nh Pedalyte
thay th lng kim loai b mt khi nn oi hoc i tiu chay.
- Mc cho cac chau u qun, ao va giy.
- Nu i xe hi, c 2 gi lai ngng xe mt ln. Dn cac chau xung i b
mt lat. Trn may bay hay xe la, cung cho cac chau i lai loanh quanh ch
ngi t nht 2 gi 1 ln.
- Nu cac chau cung b say tau xe, sn soc cho cac chau nh bai 293 a ch
dn. Cac chau t 2-12 tui hay b say hn cac chau la tui khac.
- Nu chau phai i mt mnh, hay gi chau cho mt nhn vin trn xe la
hay cua hang may bay. Nh ho trng nom chau ky cang luc ln, xung tau xe.
- Khng nn cho cac chau n qua doc ng. B may tiu hoa cua cac
chau d nhim bnh hn ngi ln.
- Lun nhc nh cac chau phai t gi gn trong vic n va ung.

300. Tm bac s va ni cp cu u?
Du ban a chun b ky cho n u, cung khng tranh ht c nhng tai
nan nho hoc m au. Nu bit sm c ni cha tr, se giam c hu qua
rt nhiu.
Co nhng bac s hoc t chc ring cua Cng ty du lch t mt s nc,
ma ban nn bit nh:
- Hip hi y t quc t nganh du lch (IAMAT), tru s lin lac 417 Center
Street, Lewiston NY 14092 (716) 753.4883.
- Y t lin quc gia Intermedic: 777 Third Avene New York, 10017 (212)
486.8974
- Trung tm cp cu hai ngoai 1425 K. Street NW, Washington D.C 20005
(202) 647.5225.
- ai s quan cac nc My, Anh, Canada tai cac nc ban ti.
- Hi ch thp o quc t ni ban ti.
Ngoai ra, ban nn tm trong cun danh ba in thoai ni ban ti, a ch
cua cac bac s chuyn khoa thn, tiu ng, tim mach v.v... hoc cac t chc
quc t cac ni nay chuyn v cac bnh c bit trn. Du u, nu ban phai
gp nhng trng hp nh sau, phai nh ngi a ngay ti bac si:
- St qua 2 ngay trn nhit 38,8oC.
- Nn oi nhiu va i tiu chay.
- au ngc va vung bung.
- Kho th, ngt, kit sc.
- Noi lu li, khng ra hi.
- Chong mt, mt phng hng.

chng 14
BIT CACH PHONG SE GI C AN TOAN

Mi nm co 50.000 ngi My cht v tai nan xe c. Ngay di mai m gia

nh, c tng la ni tuyt i an toan ma cung co 3 triu trng hp b thng
va 20.000 cht v tai nan. y la cha noi ti nhng vu chay nha may, cp
ng, mt trm, nu k ra ht th bc tranh cua xa hi My qua la xam xt!
S tai nan v khng may t hn do nhng vu cu tha, thiu s tnh toan,
phong.
Nha vn Mark Twain noi: "Phai mt thi gi phong 100 ln, con
hn cht mt ln!"
Chng nay noi vi cac ban v vn "Cn tc v u". Vic g cung vy,
co phong vn hn. Nhiu khi ch mt thi gian chng mt phut nhng lai
tranh c nhng rui ro lam chung ta phai ganh hu qua ca thang, ca nm
hoc co khi, ca mt cuc i!

301. 20 vt dung d gy tai nan

Ban ng tng trong nha, ch co con dao sc la vt nguy him nht, d
gy tai nan nht. Hang nm, co t 20.000 ti 30.000 cac chau nho phai a vao
bnh vin v nga t trn... ging xung t!
Theo ng h s cac bnh vin, th nhng vt dung, hoat ng, tro
chi... sau y, u co th la nhng nguyn nhn cua cac vu tai nan:
- Giy trt
- Xe ap
- Bong chay
- Bong a
- Bong r
- Cu thang
- Gh
- Ban
- Ca s

- Ging
- u
- Xa nha
- Dao
- Chai lo
- Ly, cc
- Buc g
- Bi li
- King (knh)
- Thang
- Hang rao.

302. ng tng nha la an toan

Nhiu tai nan xay ra ngay trong gia nh. Bi vy, cac ban ng nn chu
quan, ngh rng nha la chc ri. Nhn qua, tng nh moi ni chn trong nha
u u vao y, nhng nhn lai mt ln na a thy nhiu ch co th lam
ngi ta vng, bc hut nga, gy v v.v... Ban k di y se cac ban
thy nhng iu g khng may co th xay ra:
PHONG BP
- Nhng ty ra va nhng hoa cht nguy him i vi tre con.
- Dao, keo, p a va nhng vt dung sc ben cn ring bit vi cac
vn dung khac, ni ma tre con khng vi ti c.
- Khn lau, man ca va nhng d chay phai xa ngun la.
- Quat may, quat thng gio cn gi sach va am bao chay tt.
- Nhng dy in phai xa cng, ni co nc va ngoai tm tay, khng c
vng vao ngi khi di chuyn.
- Dy in phai thch hp vi vt dung, khng c dung qua tai.
- Ch thm cao phai t thm bc ln.

- San bng cht deo (nha) phai lau ra bng cht khng gy trn.
- Trn nhng l thoat nc phai y bng vt cng, khng trn.
- en bp phai sang ro.
TRONG PHONG NGU
- Cac ng dy in phai mc gon gang, cao, khng vng trn ng i.
- ng dy in phai am bao khng b qua tai.
- Nhng loat chn man in, ch cm in khi s dung, khng cm thng
xuyn.
- Tham trai phai sat vi san, khng co ch mp m.
- en m nn gia ging ngu va bung tm hoc hanh lang.
- in thoai ch tin vi tay ti.
- Gat tan thuc la, dung bng kim loai, may sy toc, phai xa ging,
man ca va nhng vn dung d chay khac.
- May phat hin khoi nn mc gn ca phong.
TRONG PHONG TM
- Khng c san trn.
- Khn bng hoc vn dung co lng phai gn chu tm hay voi hoa sen.
- Trn thung tm hoc ch voi hoa sen nn co ch nm tay.
- May sy toc, may cao ru va cac dung bng in phai ni kh va
khng c nhung vao nc, khi dung.
- Cng tc en nn t ca vao.
HANH LANG VA CU THANG
- Hanh lang va cu thang phai co en sang mi u.
- Nu t en m cu thang, th oan gia phai dung vt liu phat
quang.
- Cu thang phai co tay vn chc chc.
- Tham lot cu thang phai thng, khng co ch nhn hoc np.

- ng i ln xung cu thang khng c co vt g vng nhng

chi tre con, sach, giy dep v.v...
- Khi co tre nha, li i ln cu thang phai ong lai.
HM NHA VA GARA
- Nhng dung cu lau don, ty ra, lam v sinh cua mi ni phai ring,
tranh ln ln.
- Nhung hoa cht ty ra phai ct kn vao thung co khoa ky tre nho
khng tip xuc c. Hm nha kn ao la ni tre nho thch chi va to mo.
- Xng du va cht d chay phai vao thung kn, xa in va nhng ni
d bt la (nu co iu kin, nn ngoai sn).
- Mua mt b th nghim kh Radon. Radon la mt cht kh khng mau,
mui, co hai cho sc khoe. Nu nha ban co cht kh nay va khng co ch thoat
cho kh, th cn phai co ngi chuyn mn ti lam thng kh.
CHUNG QUANH NHA
- Cng va cac li i phai gi sach va khng tuyt bam trong mua ng.
- Cac tm bnh phong t trc cua s phai cai cht, nht la khi co tre con
nha.
Nn d kin vic cu cha ng pho cho mi trng hp rui ro co th xay
ra, cang nhanh cang tt.

303. phong s rui ro cho tre con

Ngi nha cua ban co nhiu th gi s to mo cua tre con hay khng? Mun
bit co hay khng, ban phai t mnh vao tm trang cua cac chau be mi chp
chng bit i. Hay th quy gi, t hai ban tay xung t va ngo nghing
chung quanh xem co ch nao co h, co dy in, co cht c hai hay khng? Sau
y la nhng iu gi y cac ban co th bao v cho cac chau nho, tranh moi
s rui ro co th xay ta.
- Nhng ch dy in h phai boc bng vai nha cn thn nht la nhng
ch dy t thp.
- Nhng ty ra, nhng hoa cht, thuc men phai trong tu va khoa
ky.
- Ha thp nhit cua nc nong nha tm, bn ra xung di 49oC.
- Thuc ung, dc phm, ru phai ngn tu cao, kho vi ti. Khng
bao gi trn mt tu.

- Da chen bng nha cung nn ni quy nh.Cac tre nho thng gm

ca chen, a.
- Khng t ging cua cac chau canh ca s, tranh kha nng cac chau
leo ln cua s va nga.
- Cac vt sc, nhon phai ch cac chau khng vi ti c.
- Khng c cac tui nha gn cac chau, phong cac chau trum vao
u va b ngat.
- Khng cac chau tip xuc vi cac vt nho, co th cho vao ming va
nut.

304. Phai cn thn khi dung thang

Hang nm, co 93.000 ngi phai da vao bnh vin v nga thang. Sau y
la mt vai li khuyn, cac ban nn chu y:
- Nn dung thang u dai i vi cac cng vic ban vn thng lam trong
nha ban khng cn phai ng 3 nc thang cui cung, hoc vn ngi vi
ti trn thang.
- Trc khi leo nn thang phai kim tra xem co ch nao yu hoc sp gy
khng. Cac bc thang bng kim loai phai khng c trn. Khng nn sn
thang v s co th che lp ch sp gy khin ta khng thy.
- Trc khi leo thang, phai chc chn giy cua mnh khng trn, trt.
- Bao gi cung t thang trn mt phng va chc.
- Khng bao gi t thang trc mt canh ca ma co th co ngi m ra
khi ban ang trn thang.
- cac dung cu ban s dung vao tui hoc cai vao tht lng co 2 tay t
do khi leo thang hoc xung thang.
- Khi a trn thang, khng nga ngi v pha sau lng hoc vi sang hai
bn lam ngi mt thng bng.
- Khng leo thang ngoai tri nhng ngay co gio to.
- Khng dung thang bng kim loai nhng ni gn dy in.

305. Tu thuc gia nh cn co g?

Khng th bit luc nao cn cp cu hoc ng pho vi cac tai nan. Bi vy,
gia nh cung nh trn xe hi, ban nn co mt tu nho ng nhng dung va
mt s thuc cn thit nh:

- Bng, gac, bng thng va bng keo.

- Du hay pommat khang sinh.
- Vin thuc an thn, chng d ng.
- Pommat kem hoc dung dch hp cht kem.
- Chen ra mt.
- Nc oxy gia.
- Thuc epiniphrine (c bit cho nhng ngi trong gia nh co phan ng
manh khi b ong t).
- Nhit k o thn nhit.
- Dung cu xoa cn.
- Kim a kh trung.
- Keo.
- Si - r gy nn oi (dung cho trng hp ng c)
- Vai hnh tam giac c nh chn, tay gy.
- Kep
- Cun sach hng dn vic cp cu cua Hi ch thp o
Nn vit ch: "Cp cu" ngoai hp thuc. hp ni thoang nh ngoai
hanh lang, ch cao tre em khng vi ti. Tranh ni m.
- Trc khi dung cac th thuc hoc pommat khang sinh nn oc va theo
sat nhng li ch dn ghi trong bang in.

306. am bao may phat hin khoi hoat ng tt

May phat hin khoi, phat hin chay, co tac dung cu ngi. Nhng phai
bit t may hoat ng tt.
V vic t may va bao tr may, nn:
- t may nhng cao khac nhau. Nn t mt may hanh lang, mt
may ngoai phong ngu.
- Nn dung 2 loai may lam vic phi hp vi nhau: loai hoat ng bng
nhng t bao quang in, mt loat hoat ng bng phng phap ion hoa, nhay
cam vi nhit va la.

- Nn hoi ni mua hoc coi trn nhng tap ch chuyn nganh a chc
chn la may ban dung c san xut cac hang co tn nhim, co bao am.
- Gn b phn phat hin cua may ln trn nha hoc sau lp tng g, trn
cao v khoi va la bao gi cung bay ln pha trn.
- Hang thang, phai kim tra lai b phn phat hin va b ngun xem co
hoat ng tt khng.
- Lun kim tra b phn chung hoc b phan bao ng.
- Mun am bao may tt, t 3-5 nm, thay may mi.

307. Dung bnh cu hoa nh th nao?

Mi nha nn co mt bnh cu hoa. Bnh phai ch thoang, d nhn
thy moi ngi trong gia nh co th d ly khi cn s dung (tr tre con).
Ngi giup vic, c gi tre cn c ch dn bit s dung. Ban nn:
- Nn mua loai bnh co ghi ky hiu t 2A10BC tr ln. Ky hiu cua nhng
ch loai bnh thch hp dp loai vt liu nay? Th du: "A" la loai vt liu nh
giy va g; "B" la loai vt liu hong nh du, xng; "C" dp la nhng vt
liu in. Nhng con s, ch chiu cao cua ngon la. S cang ln, kha nng dp
la cua bnh cang cao.
- Nn chon cac bnh co ch U.L hoc F.M la loai c san xut nhng
phong th nghim, ni san xut co bao am nn co hiu qua, an toan va ang
tin cy.
- Nn oc cac li hng dn n gian va d hiu trn bnh.
- t bnh ni chc chn an toan va d nhn thy.
- Nn hiu ro b may trong bnh hoat ng th nao. Ban nn nhn nh
ky tnh hnh co cn phai s dung ti bnh cha chay hay cha? V mt khi ban
a n nut hoc nhc cai tay num ln la bnh se hoat ng cho ti ht, du ban
ch cn s dung co vai giy. Sau o, ban a bnh i nap lai.
- Phai kim tra bnh hang thang (kim tra nut bm hoc np m), xem
bnh co th hoat ng c hay khng.

Khi dung, n hay bt khoa s dung.

Hng cht phun ra vao gc ngon la, khng phun trn ngon la.

n manh vao ch tay cm.

Phun cht phun ra pha trc, pha sau vt chay.

308. phong chay t bp

Mt trong bn hoc nm vu chay, bt u t bp. phong chay t
bp, cac ban nn:
- Chu y ti vlc mnh lam bp. Nu ban ang un, nn ch lam thm cac
vic khac, nh goi in thoai chng han.
- Nu ban cn phai ri khoi bp t phut th nn tt bp trc khi i.
- Khi phai ra ngoai, trc khi ri nha nn kim tra lai bp, lo hp, ci
rang ca ph v.v.. (tt ca dung in) xem a ngt in cha.
- Nhng vt d chay nh khn, giy chui tay, ao co canh tay lung thung
hoc ita nht, khi lam ven tay ao ln cao.
- Khi ran banh bng chao, khng o du, m u chao nu qua.
- Ly khn rng chum kn ln ngon la muc ch ngn chn chay vi
khng kh va oxy. Du ngon la a tt, hay ch cho vt b chay ngui di ri mi
bo khn ra. Nu bo khn ra luc vt con nong, co th se bung chay lai.
- Nh khng c dp tt chao m bng nc. Ban se lam m ni ln, trao
ra ngoai va chay lan rng hn.
- Khng cm chao ang bt la chay ra ch khac. Nh vy ban co th b
bong hoc m, du ang chay ra khp moi ni.
Tt nht la trong bp, nn mt ng cha chay va ban phai bit cach s
dung ng o nh th nao.

309. Nu qun ao ban bt la

Tht ang s, nu qun ao ban ang mc b chay. Ban nn noi vi con cai
va ngi trong gia nh bit cach x tr trong trng hp nay nh th nao.
1) Vic u tin la: ng lai. o la mt hanh ng cn phai bnh tnh mi
lam c. V luc o, ban co xu hng chay. Nhng chay khng lam tt c
la.
2) Nm xung t! Ly 2 tay che mt, va gi cho mt cang cach xa la
cang tt. Nu co mt cai mn hoc mt ao khoac chum ln ngi luc nay th tt
hn.
8) Ln qua ln lai, cho ti khi la tt.

310. Cy Noel khng chay

Nhiu gia nh b chay nha trong mua giang sinh, v cy thng Noel bt
la. tranh rui ro nay, nn bit chon cy:

- Chon cy ti. Nu p cy xung t, la cy b rung th chon cy khac.

- Khi cha ti ngay l, cy ngoai tri va nhung gc cy vao nc.
- a cy vao nha, cung ngm gc cy trong nc va vy nc cho cy
hang ngay. Cang lu cao, cy cang chong kh.
- Khng cy gn bp, lo si, lo in... la ni d bt la.
trang tr cy, nn:
- Ch mua en trang tr cua cac hang san xut co bao am.
- Chu y thay cac bong en v, tu in hong, ui en hong.
- Khng bao gi buc dy in vao canh nhn tao bng kim loai.
- Mc dy in khng nn cng qua.
- Khng cho tre s vao cy tranh b la nhon m vao tay.
- Nu nha nui vet, tranh vet pha cy, khng trang tr nhng vt sang
canh thp.
Phai lam g khi trong nha b chay?
cu sng sinh mang mnh va cac ngi thn thuc khi nha b chay,
iu chnh la phai phan ng tht mau le. Sau y la mt s li khuyn, cac ban
nn ghi nh:
- s in thoai cua S cu hoa ch in thoai. Nn nh s nay, v co
trng hp mnh phai dung nh in thoai hang xom.
- Co k hoach phong ca gia nh bit trong trng hp b hoa hoan,
nn hanh ng th nao, chay ra li nao?
- Nu gia nh ban ni co tng bao boc, nn co thang va hng dn cho
moi ngi bit cach dung thang.
- Khi co hoa hoan phai ngh ti vic a ngay moi ngi ra ngoai: ng
nn ph thi gian thu xp, v vet ac, cua cai.
- Nu ban ng cach ch chay t 3 ti 4 met ma khng chu ng ni sc
nong, th am chay ln ri, ban khng th dp tt c u, phai goi ngay cho
i Cu hoa.
- Nu ban mun t mnh dp tt la, phai nh sn cho mnh li thoat,
khi cn. Khng bao gi ng v tr ma sau lng mnh la goc phong.
- Dp la phai lam tt hoan toan va trum tht kn la khng chay lai.
i Cu hoa se nhn nh c la la a tt hoc con co th chay lan thm.

- Nu ban khng dp c ngon la trong luc khoi bc ln mi luc mt

nhiu, hay ri khoi nha ngay lp tc.
Nhng kh c ln trong khoi con nguy him cho tnh mang ban hn ca
la. Nhng kh c o di thp dn dn bc ln cao. Trong khi thoat chay,
hay dung mt khn tm nc p vao ming va mui loc mt phn kh c
khoi khng kh ban ht th. Khng nn cui hoc bo.

312. phong trm vao nha

Cn nha nao ma tng rao chng co, ch nao cung co ng vao, th nht
nh se la ni ma bon trm mun tr tai. chng lai bon gian, bao v nha
ca, chung ta phai:
- Kim tra cac khoa ca t bn ngoai. Nhiu khoa ke trm ch cn s
dung mt cai moc n gian cung m c Nu khoa a cu, tac dung kem, th
cn phai thay.
- Chung quanh nha nn t en sang... Nhng bui cy trc ca s hay
ca ra vao cn don cho quang ang v y co th la ch n np cua bon gian.
- Nn ngh ti vic t mt h thng bao ng.
- Nhng dung trong nha co gia tr nh may ghi va phat m 2 chiu, ti
vi v.v... nn c khc s giy phep lai xe cua ban. Nh vy, nu b mt, bon
trm cung kho ban va canh sat cung d tm.
- Nn phi hp vi hang xom trng nom nha ca.
- Nn lin lac vi n canh sat gn nha nht phong trng hp xu
xy ra.
Nu ban phai i xa nha nhiu ngay, nn:
- Nh hang xom trng nha h. Ban co th trao cha khoa nha cho hang
xom nh kim tra h ca bn trong nha.
- Bao cho ngi a bao va a th ti a ch cua ngi ban nh trng
coi nha h.
- Nh ngi don vn tip tuc lam vic nha vn co ve co ngi ang .
- ai nghe nhac va thi s hoat ng 24 gi/ngay.
- Dung en sang hen gi, en t bt sang bui ti.
- Bao cho c quan canh sat a phng bit thi gian ban i vng ho
y ti nhng ke lai vang gn ngi nha.

313. X tr nhanh khi co tai nan ng c

phong cac tai nan v ng c, ban nn:
- Chu y oc nhng t quang cao hoc ban hng dn s dung cac hoa
cht: tr su bo, dung lau ra... la nhng cht c. Phai theo sat nhng
iu trong ban hng dn trong vic s dung va ct gi.
- bo nhng phn khng s dung na vao bn cu va ra sach nhng
dung ng cac hoa cht nu con tip tuc s dung.
- Nn gn in thoai, s in thoai cua: Trung tm cp cu nan nhn
ng c; cac bnh vin, phong y t gn nha nht; bac s vn cha cho gia nh:
- Trong tu thuc cp cu gia nh, nn mt chai thuc gy nn loai si
r ipecac dung cho nan nhn, khi c bac s ch nh.
Nu con cai b ng c v nut, ngi hoa cht hoc lam dy hoa cht ln
da hay mt, nn bnh tnh:
- Goi in thoai ti: Trung tm cp cu nan nhn ng c hoc ti bnh
vin; bac s gia nh... Noi ro, nan nhn b ng c nh th nao, tnh trang hin
nay ra sao.
- Nhanh chong thc hin nhng iu c hng dn lam cho nan nhn.
a s trng hp ng c co th cu cha tai nha.

314. Cp cu ngi nghet th

Nu a tre m ly ngc ma khng noi c, chc la chau ang b nghet
th v nut phai vt g o (co th la mt ming banh to hoc mt vt cng). Ban
co th giup chau bng cach:
- Nhanh phong m ly chau t pha sau hai tay choang ly ngi gia
quang t rn ti lng ngc ca pha trc va pha sau lng.
- Nm mt ban tay pha bung lai. Ngon cai cua ban tay ta trn bung
chau, bop bung chau be lai bng ca hai tay.
- a ngc ban tay a nm lai, t di ln trn. Lam nhanh 3 - 4 ln
tht manh, se lam cho kh trong phi thoat c ra ngoai ng thi tng theo
ca vt ma chau be nut, lam cho chau b nghet th.
- Trong khi lam ng tac nh trn, gi u chau be thng, mt nhn ra
pha trc. Co th lam nhiu ln, nu chau con cha th c.
Vic dung tay ly vt chau nut ra khoi ming la giai oan cui, khi chau
a th c ri va vt a tri ln trn ming. Khi chau con nghet th, khng
nn c ly vt ra bng tay v rt co th, ban se lam cho vt tut xung su hn
trong c hong..

Nu chau be con noi thm c th khng nn lam nh trn. Khuyn

khch chau ho vt can ng thoat cua kh t phi ra b bt ra. Nu chau to
ra mt, xung sc th mi cn lam.
i vi cac chau di 1 tui, nn nm sp trn canh tay hoc ui.
Mt tay mt va tay kia y 3 - 4 ln vao lng chau t pha di ln gia 2
xng vai. Nu chnh ban b nghet th, hay ngi ta lng vao cai gh ta va
dung mt ban tay nm lai, n vao bung ri a ngc ln pha ngc, nhiu ln.

315. Cp cu khi tim ngng p

Kh tim ngng p th cai cht a ti gn. BI vy bit phuc hi lai hoat
ng cua trai tim cung ging nh bit bin s cht thanh s sng. Trai tim co
th ngng p sau mt cn au tim, b in git, ung thuc qua liu lng Ky
thut phuc hi hoat ng cua tim cn phai co s luyn tp. Thi gian luyn tp
ch cn vao quang 3 gi, va ngi luyn tp ch cn u sc e xng c
xung O,5cm. Nhng ng tac cp cu phuc hi hoat ng cho tim gm 3 bc:
1. Nga u nan nhn ra ang sau khng kh d vao phi.
2. Bop 2 l mui kn lai ri truyn hi th cho nan nhn theo phng phap
ming k ming.
3. Dung 2 ban tay, n manh ngc pha trn xng c ep lng mau
trong tim thoat ra ngoai, cung cp mau cho c th. n nhiu ln cho ti khi tim
t p ly.
Ban co th goi in thoai ti Hi ch thp o, Hi nghin cu bnh tim
hoc bnh vin ni gn nha ban nht, hoi thm chi tit v cac ky thut cp
cu nay.

316. Cp cu tim bng phng phap chng nghet

Phng phap cp cu tim thng goi tt la phng phap CPR
(cardiopulmonary resuscitation), co lin quan ti ca phi. Khi dung phng
phap CPR khng hiu nghim ban co th ngh ti trng hp ng khng kh
vao phi b tc. Nh vy, nn ap dung thm phng phap cha nget th nh
sau:
1. t nan nhn nm nga, u quay sang mt bn nc co th chay
ra khoi ming. Nhng nu ban nghi ng nan nhn b nghet th v mt vt
cng, th khng cn quay nghing u.
2. Quy hai u gi hai bn hang nan nhn, mt nhn v pha u nan
nhn.
3. t cui mt ban tay, phn gn c tay ln bung nan nhn quang gia
rn va lng ngc. Ban tay kia e ln ban tay nay.

4. n manh va vut ln pha trn nhiu ln. ng tac nhanh, cho ti khi
nc thoat ra ming nan nhn.

317. 6 iu cm ky khi lai xe

Khi xe a chay, ban cn tp trung s chu y vao vic lai xe. Nu ban khng
lam th, nht nh se xay ra tai nan. Bi vy nn:
- Phai eo dy an toan cho con ban trc khi xe chay.
- Khng bao gi va lai xe va lam.
- Khng va lai xe, va nhn vao knh chiu hu chai u hoc trang
im.
- Khng mt tay lai xe va mt tay cm banh hamburger. Nu oi, nn u
xe lai. n xong, lai i tip.
- Nu ang lai xe co mt con ong lot vao xe va e doa t ban hoc ngi
ng hanh, hay dng xe lai ui ong. Khng c va lai xe, va ui.
- Khng c va lai xe va coi ban . Nu cn, ngng xe lai va hoi thm
ngi i ng v a ch ban mun ti. Nh vy chn chn hn.
- Nu xe ang ma con ban quy, khoc. Hay ngng xe lai khuyn day
con. Khng c va lai xe va mng con.
Hay nh, trc khi m may cho xe chay, phai eo tht lng an toan vao
ngi. Vic lam bnh thng o, nhiu khi co gia tr bng ca snh mang cua
mnh.

318. Vt dung lam hiu cp cu

Trong trng hp xe ban b chay xng hong may, thung lp xe, gp tai
nan gia ng... ma ban khng t giai quyt c, cn ngi giup , ban
phai co nhng vt dung lam tn hiu cho xe khac hoc ngi xa trng
thy. Bi vy trong xe, ban phai lun co mt s vt dung nh sau:
- Hp thuc cp cu (a cp ti trong bai 305)
- Phao hiu
- Ao hoc vai trng ( cm vy)
- en hiu thp sang bng c qui
- Dao va cac dung cu sa xe
- Can khng ng xng

- Bnh cha chay loai nho

- Giy, but
- Khn rng hoc mm
- Tin le goi in thoai
- Banh va nc (trng hp phai i qua nhng ng dai khng co ngi
)
- Coi.

319. Phat hin tai x say ru

Nu ban chot khng nhn xet, ln phai mt chuyn xe co ngi tai x
ang trong tnh trang thai say xn th tnh mang cua ban chng co g bao am,
k t luc xe bt u chay: tai x say th xe gp tai nan la chuyn bnh thng!
Bi vy, trc khi ln xe hoc a i c mt quang ng, nu thy cac hin
tng sau th nn ngng chn hoc tm cach ma xung xe cho mau:
- Xe i nhanh qua hay chm qua
- i quang ngn lai ngng hoc ngng xe bt cht
- Vt qua cac du hiu ngng xe trn ng
- Khng tun theo cac du hiu v giao thng bn ng
- Chay sat ui xe trc
- Vt xe trc qua nhanh hoc qua chm
- Thay i tuyn ng lun lun
- Khng bt en khi chiu a xung
- Tri lanh ma cac knh ca xe u ha xung
- nhiu thi gian riu ct vi cac hanh khach trn xe, hn la chu y
ti tay lai.

320. Chu y ti tre em bn ng l giao thng

Nhng tre nho thng ch thy nhng ph ng nhiu xe qua lai la vui
ch khng nhn c s nguy him. Bi vy ban phai chu y ti chung cn thn
hn khi ang bn nhng con l giao thng. Nu tre a ln, phai day cho
chung cach i qua ng th nao cho an toan. Sau y la vai li khuyn:

Khng ri mt hoc ri tay khoi tre nho, khi i bn l giao thng, gn ni

bn xe, ch u xe.
- Khng chung qua ng mt mnh. Phai dt chung qua.
- Phai day tre em, khi xung xe phai xung bn co l ng. Khng c
xung pha co xe ang lu thng.

321. Tranh s bt ng cho tre nho trong ngay hi

am bao cho cac em vui trong nhng ngay hi ma khng co nhng
iu phin mun bt ng xay n, nn:
- Mc cho tre qun ao mau sang, d nhn va mc loai qun ao ma tre
khng i xa c.
- Khng tre eo mt na v nu mt na tut xung se che mt lam chung
khng thy ng. Nu chung thch hoa trang mt, ve ngay vao mt
- Nn tre mang en sang (chay bng pin), hn la mang nn.
- Tre nho phai co phu huynh i theo
- Tranh cac em go ca cac nha hem ti, hoc nha khng h quen bit.
- Ngi ln nn nm trc cac banh keo xin c. Khng cho cac chau n
banh keo cua cac hang san xut khng ai bit n.
- Khng cac chau chi vi keo nho hoc nhng ngon nn co hnh da
chut. Chu y khng cac chau t en xung nhng ni co th gy chay.

322. Tp ngoai ng khi tri ti

i b, chay, nhay ngoai ng, luc tri a ti cn phong tai nan co th
xay ra. tranh cac tay m t khng m vao mnh, nn:
- Buc vt sang vao ngc va lng.
- Cm en chiu.
- Khng tp di l, nn chay trn he hoc sat bn ng.
- Chay ngc vi chiu xe.
- Phai lun chu y ti chung quanh va sn sang nhay ln he khi co xe chay
v pha mnh.

323. eo tre trn xe ap

Lp thm chic gh nho vao xe ap mang con i cung la chuyn
thng. Nhng cung cn cn thn.

- Nn kim tra lun xem gh co c bt cht vao xe khng. Nu ban

khng t lam c, hay a xe ra ni sa cha, nh th lam cn thn, chc
chn.
- Canh banh xe co mang gh phai c che chn cn thn khng qun
c qun ao tre.
- Nu gh eo pha sau th ang sau gh phai sn bng sn phat quang
lam tn hiu cho xe sau luc ti.
- Gh phai co ta cao bao v lng va c cho tre. Gh phai co nt buc
vao ngi tre.
- Gh phai co ch t chn. Khng chn tre t do ngoai khng kh.
- Trc khi i, kim tra lai gh ln na xem co chc khng. Nh i mu
non bao v cho tre.

324. Cn phai i mu bao v

Hang nm, co 125.000 ngi i xe ap, m t gp tai nan va b thng
u. Le ra ho khng b nng nh th nu ho chu mang mu bao h. Nhng bin
phap bao am an toan trong giao thng la mang gng tay, chon xe va vi tm
voc cua mnh, i cn thn va chon ng tt. Quan trong nht la chic mu bao
v.
- Nhng chic mu o thng sn mau d nhn thy va c ch tao bng
loai nha cng.
- Khng thm nc, co knh che mt
- Lam bng nha polystyren dai va bn
- Co h thng dy buc chc
- Ni san xut co giy chng nhn cua Vin anh gia cht lng cua quc
gia, am bao mu an toan va at tiu chun v cht lng.
Khi i xe ap, nn:
- Chon xe va vi tm thc cua mnh: khi ngi trn yn, co th chng
mt chn xung t ma khng phai nghing xe.
- B thng xe (b ham) tt, nu khi i vi tc 16km/gi ma ham xe
ng lai trong quang 4,5m.
- Lun chu y xe co ch nao b gy, thung cn phai mang i sa cha
khng.
- Theo lut, xe nao cung phai co en o phan chiu, nhn thy ro sau xe
150m; co en pha pha trc.

- en chiu hu rt co ch khoi ngoai c lai pha sau.

Ngi i xe ap, phai nh:
- Tun theo moi lut l giao thng nh ngi lai xe hi vy (i bn phai
theo tuyn i cua xe ap u cach xa xe trc, khi re phai gi tay lam hiu...)
- Nhn lai ang sau trc khi re hoc i tuyn ng.
- Khi ng ng, mun qua ng, dt xe i nh ngi i b.
- Nn chon ng t g gh.
- Chu ng khi ap xe. Khng mnh b anh hng bi c ch cua ngi
i b, i xe ap hay m t mnh gp.
- Chu y phong tre con hoc suc vt chay ngang qua mt mnh.
- Khi ap xe, khng nghe radi hay bng nhac.
- Khng ap xe khi va ung ru hoc dung ma tuy.
Du ban ap xe i co vic, hoc luyn tp u nn theo sat nhng iu dn
do trn.

325. Tranh tai nan trn song nc

Nu ban la vn ng vin mn thuyn bum, xe may lt trn nc,
thuyn bi tay, v.v... nn nh:
- i thuyn loai nao cung phai hoc cach iu khin va giu thng bng.
Nu ban i cung ca gia nh, nn chon loai thuyn an toan danh cho nhiu
ngi.
- Phai coi lai cho chc chn thuyn co u thit b an toan va cp cu
khng. Theo lut, i thuyn nhiu ngi, mi ngi phai co mt phao hay ao
cu h. Ngi bit bi hay khng bit bi u phai mc. Khi co tai nan, co
nhiu trng hp ngi bit bi b cht v b va cham va ngt, do khng co
phao hay ao cu h, nn b chm lun.
- Phai bit ro thuyn ch c bao nhiu ngi la ti a. Khng bao gi
ch qua s ngi o.
- Phai liu sc mnh. anh nng, sc nong, thuyn chong chanh, ting n
cua may v.v... u lam cho ngi mt va thn kinh cng thng hn bnh
thng. Cac phan ng cua c th se chm i, sau 4 gi trn nc. Bi vy ban
phai chu y cn chn, iu khin thuyn mnh xa vi thuyn khac tranh va
cham va tr v bn trc khi mnh qua mt.
- Phai chu y ti thi tit. Nu tri ma hoc sp ma, khng nn i xa ma
phai quay thuyn v bn.

- Khng ung ru trn thuyn. Ru lam ngi iu khin thuyn kem

linh hoat, nhn khng tinh va kha nng phan oan kem. Nguyn nhn nhng
tai nan v tau thuyn cung ging nh nhng tai nan v t, la do ru. Nu
ban cn ung ru, i khi thuyn cp bn se ln ung trn b.
- Trc khi cho thuyn ri bn nn noi cho ngi trn b bit ban nh i
u va tr lai bn luc my gi. Nu tri tr gio hay ma, hoc qua gi hen,
khng thy ban v ngi ta se bit hng i tm ban.
- Nu ban chi lt van trn nc, phai co ngi ngi trn thuyn lun
theo doi ban.
- Nu thuyn b lt, nn tai ch cung thuyn, khng nn vi bi vao b.
Ban co th khng u sc v c lng khng ung tm xa t thuyn vao b.

326. Hay cn thn khi dung may xen co

May xen co lam ep li i, khu vn, co mt b phn quay vi tc vao
quang trn 300 km/gi. Bi vy, nhng vin soi nho ln trong co co th b may
lam bn i nh nhng vin an. tranh b thng, khi xen co, ban nn:
- Quet va don tham co cho cac vt cng: soi, manh g st v.v.
- Khng nn dung may xen chay bng in
- Nn i giy cao c va mc qun da bao v chn
- i mu co phn knh che, bao v mt va tai
- Phai y may i pha trc mt. Khng c keo may ng sau mnh.
- Khng y may ch t nghin qua d b .
- Khi may con nong, khng et-xng vao may v co th gy chay va n.
Phai i may ngui mi tip xng vao.
- Khng cho tre em s dung may. Khi xen co, khng cho tre em ti gn.
- Nu mun thao li dao mai, phai tt may va kim tra cn thn may
a tt cha. Nu dung may in, phai rut phch ra khoi cm.

327. Xuc tuyt co g hai?

Xuc tuyt thng lam cac ban au lng va co th ln cn au tim na!
Vy xuc tuyt va xuc cac vt khac co g khac nhau? Khi ban xuc, ban co th
ngng th lam cho tim p hi nhanh ln, huyt ap cung tng theo. Kh tri va
tuyt lanh lai lam cho cac mach mau co hep lai. Kt qua tim phai tng sc co
bop lam mau lu thng, nn d b mt.
Bi vy, nu ban cn tham gia vic xuc tuyt, nn:

- Mc m, i mu va eo gng tay. Cung khng nn mc qun ao day cm

khin cho vic c ng kho khn.
- phong au lng, nn ng vng trn 2 chn. Khi lam vic, chn co
th hi khuyu xung, li hn ng tac cong lng nhiu.
- Nu co iu kin, nn dung cai cao va y tuyt hn la dung xeng xuc
tuyt.

Chng 15
HAM RNG EP, SC KHOE TT

Co ngi noi rng: la ao, ng t va khi kham rng; ba "tai nan" o

u d s ngang nhau. K ra th cung co ly. Nhng nu c tranh cai s th ba,
ban co th gp nhiu iu rc ri lm: au, nhc rng, vim li, rng lung lay,
rung rng va con bao chuyn kem theo na. Chung ta co th tranh tt ca cac
tai hoa v rng nu bit cach gi gn thng xuyn ham rng cua mnh.
Gi cho rng li c tt, phai chi tiu tn kem, khoi b au nhc kho
chu ma ch cn phai thc hin nhng vic lam n gian: xa rng va chai rng.
Mt vai th thuc suc ming cung bao v c rng li khoi b vim. Nhng
thc n nh pho mat, b lam t lac lai co tac dung giup rng keo dai tui tho,
va chng c mt s vi khun.
Chng sach nay se nu ra mt s bin phap n gian, d thc hin
giup cac ban gi ham rng cua mnh c lu bn va giup ban khoi phai nhi
ln chic gh cua ng bac s nha khoa!

328. Chon kem anh rng

Ham rng trng, hi th lanh manh, khng b au rng. Co loai kem
anh rng nao ap ng c s mong mun cua chung ta nh th hay khng.
Sau y la mt s iu ban cn bit la chon kem anh rng cho mnh.
- FLUORIDE -Hip hi nganh rng cua My thng khuyn ca ngi ln
ln tre em nn dung kem anh rng Colgate va kem anh rng Mc leans v
trong thanh phn co cht fluoride.
nhng ni nc may co t cht fluorde, cac bac s nha khoa thng cho
bnh nhn ung thm cac loai thuc co fluoride chng bnh su rng.
- MT S THUC C BIT - Trong trng hp n b gh rng, hoc
cam thy rng but khi ung nc lanh, nc nong th nn dung cac loai kem
anh rng co cng thc pha ch c bit nh Sensodyne, Protect, Denquel va
Promise.
- KEO RNG - Qua vic n, ung, th co nhng cht bam vao rng cua
chung ta, tao thanh ni phat trin nhng vi khun co hai. Nu trong vong 24 36 gi, cac cht o khng c anh sach khoi rng, chung se kt cng lai nh
mt lp xi mng mong c goi la keo rng. Keo rng choc xung li gy vim
li va thu hut cac vi khun lam su rng.
Vic chai rng sach bng thuc anh rng, suc ming, xa rng, i kham
rng bac s cay ht lp keo rng u la nhng bin phap gi rng c
bn lu.

- MAI RNG- Nhng ngi hut thuc b khoi bam vao rng thng dung
kem anh rng co cht lam mon hoc nh bac s nha khoa dung may mai cho
trng rng u khng tt v lam mon men rng.
- XA RNG - Xa rng co tac dung cay bo c keo rng va nhng cht
bn bam vao ke rng hoc di ng li chn rng. Nn xa rng va anh
rng hang ngay. Ni dung vic xa rng la dung tm lua vao cac ke rng cay
hay y cac cac mu thc n vng mc bn trong ra hoc dung tm co vao
rng theo moi chiu nh ng tac chai rng vy.
Xa rng chn rng nn nhe nhang. Nhng nu co gy ra chay mau
cung la vic bnh thng. Sau khi xa rng nn suc ming nh nhng cht
bn ra.

329. Thuc suc ming

Ngi dn My tiu mi nm hang triu la v khoan thuc suc ming.
Thuc suc ming gy cho ban cam giac ming sach thm va thy li, li cay
cay t t trong t phut. Nu ban mun chng keo rng, nn dung loai thuc co
cetylpridinium chloride hoc domiphen bromide. Nhng cht nay hoa tan cac
cht tao ra keo. Cac vi khun cung b tri i. Nu ban mun chng su rng,
nht la b su cac ke rng, ni ma ban chai anh rng khng cham ti c
th nn dung loai thuc co fluoride.
thuc suc ming co tac dung tt, nn dung nh sau:
- anh rng trc, suc ming sau.
- Suc ming bng thuc suc ming chng 1 phut ri nh ra (khng c
nut thuc suc ming).
- Co th chai rng bng thuc suc ming trc khi i ngu.
- Khng n, ung trong vong 30 phut sau khi suc ming.

330. Thc n lam hai rng

Nhng thc n sanh, dnh nh keo mach, keo cng thng dnh lu vao
rng, d phi hp vi cac vi khun bin thanh cht a xt lam hong men rng.
Cac loai banh, trai cy kh, xi r, banh keo lam t ngu cc, khoai, tac dung
vi nc bot bin thanh cht ng, nu dnh lu rng cung co hai cho rng
nh vy. bao v rng, nn nh:
- Nu chung ta n banh hoc trai cy giau cht ng, nn n kem vi
cht bt hoc ung nc lam loang cac cht con bam vao rng.
- Khng n trai cy, banh keo, cht ngot trc khi i ngu. Trong luc
chung ta ngu, nc bot co thi gian bin cac cht dnh rng thanh cac cht co
hai cho rng.

- Tranh n nhiu cac loai keo mm, dnh.

- Nhai ca rt la mt cach lam sach b mt cua rng bui sang.

331. Thc n chng su rng

Co thc n lam hai rng, lai co thc n bao v rng, o la loai thc n nh
pho-mat, b lam t lac (u phng) lam mt tac dung cua cac xt co hai cho
men rng trong ming. Ngoai ra, con co cac loai thc n khac nh:
- Qua hach va cac loai hat
- Tht, ca, tht gia cm, trng.
- Du liu, la tha la trn gim.
- Sa, pho mat, yaourt.

332. Keo bao v rng

Du ban co anh rng, xa rng, suc ming vi fluoride, khng n keo, ban
vn co th b su rng v rng co nhng ch li lom tao thanh nhng hc nho
nhng im ma ban chai anh rng hoc tm khng ung ti c. o cung la
nhng ni thch hp cho cac thc n tu lai lam mi cho cac vi khun phat
trin. Gn y, cac bac s nha khoa a tm c mt loai cht dung dnh vao
rng nh mt lp boc ngoai bao v cho rng khoi b cac vi khun tn cng.
90% tre em thng b su phn sau rng. c dnh cht keo bao v
rng, ty l su rng tre em a giam ro rt. Tuy vy, lp keo bao v rng
khng co tac dung i vi chic rng nao a b su.
Khi i kham rng, ban co th hoi bac s dnh lp keo bao v rng cho
mnh. Vic lam nay n gian, khng gy au, va khi cn phai cha rng, khng
gy vng vu g.
Mun lp keo c bn, mi ln i kham rng, nn yu cu bac s coi lai
va sn soc no mt chut.

333. Sn soc li
Rng em vao li, nn li co chc th rng mi bn. Thc n b git vao
chn rng, vt cng, rng moc bt thng (ly, khnh...) rng su, ham rng
gia khng kht vi li, mt s dc phm v.v... u co tac dung khng tt i
vi li. Gi v sinh rng li u u hang ngay la bin phap tt nht bao v
li. Sm phat hin li b au cha tr la iu rt cn thit v nu li b au
lu, cac t bao m li b huy hoai se a n kt qua rung rng.
Bi vy, chung ta phai lun chu y ti li, mi khi:

- Thy li o, b au va chay mau.

- Thy rng b lch ra khoi hang.
- Rng lung lay.
- Hi th co mui hi va n thy nhat ming.
- Quanh chn rng co mu.
cha tr, cn co s ch dn cua bac s.

334. Bao v rng nh th nao?

Rng cua chung ta co th gp nhng chuyn khng may nh: b bin mau
(trng thanh en, xam hay vang...) co kha, cong hoc st me. tranh nhng
hin tng trn, chung ta phai gi rng cn thn:
- Khng c nhai nc a, cn u but vit.
- Khng dung rng thay km nh inh, du ch la chic kim nho cm
trong tp giy.
- Khi hut tu, khng cn vao can tu.
- Nu ban co tt nghin rng khi ngu, hay noi vi bac s rng lam mt tm
nha mong ngm khi ngu.
- Nu ban chi cac mn th thao nh a bong, hockey, quyn anh, cn
phai ngm tm nha bao v rng.
- Khi lai xe, nh buc dy an toan vao ngi.
- Khng c mut, nhai trc tip chanh, thuc aspirin va Vitamin C.
Nhng cht axt trong trai cy chua va cac th thuc o co kha nng n mon
men rng.

335. Lam g khi au rng

au nhc, chay mau ming hoc ham di la nhng hin tng h
trong, cn ti bac s nha khoa ngay, v o la nhng trng hp au rng, v
ham, gay hoc nt rng.
Trong khi cha co bac s, ban co th t sn soc hoc giup ngi bnh:
1. TRNG HP B AU RNG
- giam au co th ung aspirin hoc thuc giam au khac.
- Khng bao gi nhet aspirin vao ch au v aspirin se lam loet li va mon
men rng.

- Nn ti gp bac s kham, du cn au a qua.

- Nu co ch li sng (ap xe) v vim, ung aspirin hay acetaminophen va
ti bac s ngh ung thm thuc khang sinh.
2. B V, RUNG, GAY RNG
- p mt ming gac lanh vao ch b sng.
- Thu nht manh rng v, gay a ti bac s.
3. RNG RUNG
- Nht rng va anh sach trong nc la.
- Goi ky rng trong tui hoc rng di li, ngm ming lai ri ti
bac s. C gp bac s trong vong 30 phut sau tai nan.
4. V HAM
c nh ham, nn ngm ming lai ri dung nep va khn buc quanh c
va u.
- giam au va sng, ap mt cuc nc a vao ch au.
- i ti bac s hoc phong cp cu ngay.

336. s khi ti bac s cha rng

Nu ban phai ti bac s cha rng, hay hoi bac s v cac bin phap ban
s hai trong khi c cha tr nh:
- Hoi bac s v cam giac mnh se thy khi cha tr. Nhiu bac s co nhng
bin phap lam giam s lo s cua bnh nhn.
- Hoi bac s xem mnh co th nghe nhac hoc chuyn vui k qua bng
catset khng, v cung co bac s dung bin phap nay lam giam au cho bnh
nhn.
- Nu bac s co thut thi min, ngh thi min mnh.
- Nu thy mnh s hai qua, ngh cho gp bac s chuyn v khoa tm ly
thn kinh, trc khi cha tr.
Hay i kham rng u, sau thang mt ln. S sn soc rng co th lam
giam bt s ln au rng va cha tr.

337. Chng sai quai ham

Khi nhng bp tht, ng gn cua xng quai ham khng ung v tr
cua mnh, ban se thy b au tai, au u, ham, mt, c, vai. Tai th u ln va
m ming cung thy au. o la chng sai quai ham, bi nhiu nguyn nhn:

- Nghin rng khi ngu.

- Nm ngu t th khng bnh thng, khin xng ham b chch va cac
gn c b cng lu.
- Cac c bp c va vai b cng thng lu.
- Nhai hoc cn khng ung v tr.
Nu ban b sai quai ham, cn ti bac s nha khoa. cha tr chng sai
quai ham ban cn ung thuc giam au, eo mt dung cu vao ham a
xng ham vao ung v tr va i khi cn ca phu thut.
Nu ban a tng b sai quai ham, nn tranh:
- Khng nn nhai rng khng (khi khng co g trong ming).
- Tranh khng nn m to ming qua kh n hoc ngap.
- Xoa bop vung quanh ham nhiu ln mi ngay, khi m ming va khi
ngm ming.
- cac c bp ham khng b chng co rut, nn chm vung ham bng
khn tm nc m.
- Nu nguyn nhn v stress, nn ap dung cac phng phap giam stress
chng 6.

338. ng vi nh rng
Trc kia, c b au rng ma i gp bac s th chn mi chn phn trm
la nh. Nh mt cai rng giai quyt c khoi au tc thi, nhng se a ti
vic phai tip tuc nh cac rng bn canh. ng thi cung tao ra cac hin tng:
thay i net mt v mom, kho nhai, cn khi n, va ca ham rng se b yu, nht
la nhng rng 2 bn cai rng b nh v khng co im ta. Hin nay, vic nh
rng khng con cn thit na. Nu rng au, ngi ta co th cha tr bng
canh rut ht tuy, dy thn kinh, mach mau v.v...trong rng ma vn rng
nh vao ham.
Nu ban gp trng hp phai cha tr nh trn, hay cho bac s bit, ban
co lin quan g ti bnh tim mach hay khng va nu cn, ung trc mt s
thuc khang sinh.

339. Gi nu ci ti bng phng phap boc rng

bao v va lam ep ham rng, ngay nay cac bac s nha khoa co th ap
dung phng phap boc rng ban bng mt lp men s nhn tao hoc mt lp
nha plastic, lp boc rng co tac dung:

- Che ch rng b bin mau

- Lp nhng l hng rng va cac ke rng.
- Boc kn cac ch rng b han v st hoc v
- Che kn ch rng su.
- Bao v rng khoi b cac vi khun bam vao, gy su rng
Nu ban a i boc rng:
- Khng nn nhai nc a va cn keo cng.
- Tranh hut thuc la, ung ca ph va tra. V nhng thc o lam phn boc
rng chong i mu.
- Nn i kham lai rng a boc 3 - 5 nm, mt ln. Phn boc nhiu khi cn
phai sa lai, hoc thay mi.

340. Lam khung cho rng

Nhng chic rng b st me, b v, thiu hoc co ch b su, nhiu khi cn
phai co mt b khung bao boc chung quanh, va bao v rng, va lam cho
rng co ve ep va bn hn. Khung boc rng co th bng men s silicat hoc kim
loai. Khi nao ban cn lam khung boc:
- Khi rng b su va mt nht phn.
- Rng b me, st, nt, v.
- Co khoang h ln gia hai rng:
- Rng lung lay.
- Rng yu v a rut tuy.

341. eo khun cho rng va ham rng

Khng phai ngi My nao sinh ra cung co sn ham rng ep. Mi nm co
ti 4 triu ngi, phn ng la ngi ln phai dung phng phap eo khun
chnh lai v tr cua
mt s rng hay ca ham rng. Phng phap eo khun co ch cho nhng
trng hp sau:
- Rng vu hoc rng s.
- Hang rng khng u.

- Hai ham khng khp nhau nn nhai va cn kho.

- Ke rng rng qua.
Thng phai eo khun trong 2 nm mi chnh c hang rng. Trong
khi eo khun, tranh hai cho rng:
- Khng nn nhai khi ming khng co thc n.
- Khng c cn cac thc n cng nh banh cng, keo cng, nc a cuc.
- Khng cn ca qua cac loai trai cy nh l, tao va cac trai co vo cng
khac. Phai got vo va b ra thanh ming.
- Sau khi n, phai phai rng bng thuc anh rng co fluoride.
- anh rng va suc ming mi ngay.
- Khi rng ming, li, b au hoc d chay mau, cn i kham bac s.
- Nu khun rng co ch hong hoc khng khp vi ham, cn ti bac s
lam lai. Khng nn t sa ly.

Chng 16
NHNG NHU CU V Y T

Cac chng va qua a giup cac ban hiu va giai quyt c nhiu vn
co lin quan ti sc khoe cua mnh. Du ban a hiu bit va c gng gi gn,
nhng sm hay mun, th nao cung n luc ban cn phai co s giup cua
nganh y t. Tm gp bac s nao, phai hiu cac n thuc va bang xet nghim ra
sao, thc hin vic cha tr th nao, khi nao cn vao bnh vin, hoc ti ni cp
cu?
Chng cui nay se mach cac ban v cac vn o.

342. Nhng triu chng cn bao ngay vi bac s

Thng thng ai cung ngai ti bac s, nht la khi cam thy cha cn thit.
Vy, khi nao th cn thit? Sau y la nhng triu chng ban khng c
chm tr, i kham bnh va bao cho bac s bit ngay.
- au u kem theo hin tng m mt va bun nn
- Ngi nhiu vt thm tm;
- Li chay mau;
- Khat nc thng xuyn:
- Ho lin tuc;
- Nut kho, au ngc lu;
- Ho va th huyt (nn ra mau);
- Tc ngc, hi th ngn;
- au ngc lan ra ca c. vai, tay;
- Ngc ni cuc, co nhiu u
- Co u au, t nhin ni ln
- Nt rui co hin tng thay i
- T nhin co ch nga
- Hin tng n lanh, st, m hi lp i lp lai nhiu ln.

- B co git
- Mt ngu va mt moi
- T nhin tng hoc giam cn
- au bung t 2 ti 3 gi sau ba n
- Cam thy chan nan v c
- Mt mt s chc nng chu yu, khng noi c
- Kinh nguyt khng u
- Chay mau hu mn - Phn trng hoc en
- a chay hoc tao bon keo dai
- i tiu nhiu hoc tiu thy au.

343. Hay ti cac bac s chuyn khoa

Mi ln b au m, ngi ta thng ti bac s a kham quen t trc. Sau
khi nghe k bnh hoc kham s qua, bac s lai gi ngi bnh ti ni co bac s
chuyn khoa. Vy tai sao chung ta khng ti ngay bac s chuyn khoa cho khoi
mt cng i 2 ln va cung tn tin hn?
Bang ghi di y se hng dn cac ban lam c vic o:
MT S TH DU V BNH CN BAC S CHUYN KHOA

TRIU CHNG BNH TI

B.S CHUYN KHOA

- Khi u vu hoc au vu

Phu khoa

- Co git

Phong cp cu

- au mt

Bnh vin mt, phong cp cu

- St theo mua

Bac s cha d ng, b.s gia nh

- V sinh

B.S phu san (n); B.S niu ao (nam)

- Khng co dui c ngon tay, au cng

khp.

Bnh vin chnh hnh, khoa thp khp va

thn kinh.

- u va cac bp tht mt b git, Khng

chu ng c.

Khoa thn kinh,

- Cam giac s hai v c

Khoa tm thn

- Vt gip co nc trn da

Khoa da liu

- Khu giac kem (khng ngi thy)

Khoa Tai - Mui - Hong

Khoa vt ly tr liu.

- au khi giao hp

Phu khoa (n) - Khoa tit niu (nam)

- au khi co kinh nguyt

Phu khoa

- u gi sng au

Khoa chnh hnh + Khoa thp khp

- Mt thy anh sang choi hoc vt m

Bnh vin mt.

- C ngh ti hnh anh nao o la nn

Bac s tm thn

- au rat khi tiu tin

Phu khoa (n) - Khoa tit niu (nam)

- Noi lp

Khoa Tai - Mui - Hong

- T nhin ch noi c lp bp

Phong cp cu

- Nn ra mau

Phong cp cu, khoa tiu hoa

344. Bac s lam g khi kham bnh?

Khi ban vao phong kham bnh gp bac s, ca 2 ngi phai cng tac vi
nhau lam mt cng vic chung: Tm hiu xem ban b bnh g, nng hay nhe?
Mun thc hin c cng vic nay, bac s phai hoi va ban phai tra li. Cu hoi
cung nh cu tra li cang ro th vic phat hin bnh cang d dang.
* Bac s thng hoi ban v nhng vn g?
Ho thng t cac cu hoi:
- V vn n ung nh: ban co hay n tht p mui khng? Co n nhiu
banh kem pho mat, kem chua hoc thc n co nhiu m khng?
- V cng vic nh: va qua, ban co phai lam vic cng thng qua khng?
Co phai tip xuc vi kim loai nh kn,vi tia X, vi cac cht c hai khng?
- V gic ngu nh: Ban co kho ngu va thc dy luc na m hoc sang
sm khng?
- V chuyn gia nh nh: ban co mc mu g v chuyn ly hn khng?
- Np sng: ban co thng tp th duc khng?
- Stress: ni ban co n ao qua khng?
- V sc khoe va thoi quen: ban con hut thuc khng hay a nht nh cai
thuc?
- V bnh gia truyn: Trong gia nh ban co ai b bnh tim, ap huyt cao,
tiu ng, thn hoc ung th khng?
- V sc khoe nhng ngay va qua: va qua khi lam vic ban co bt cht
b mt khng?

- V i t: ban sng c thn hoc sng vi gia nh?

* Nn hoi bac s nhng iu g?
Thi gi bac s tip bnh nhn co han nn ban thng cam thy khng
mun lam ho mt nhiu thi gi v mnh. Bi vy, nu co hoi ho, th cung hoi
vi vang. Hn na v ngi ang mt, nn nhiu khi ngai, khng mun noi,
khng mun hoi nhng khi v nha lai bc tc v khng c bit ro v cn
bnh cua mnh.
Sau y la mt s y sn ban dung trong hoan nh trn
- Lun hoi mnh a hiu ht y cac li noi cua bac s cha. Nu cha, hay
hoi lai: "Co phai bac s dn do ti nh th nay khng?.. "
- D kin trc nhng cu se noi vi bac s v sc khoe cua mnh, v
nhng d oan bnh cua mnh sau khi a kham bnh.
- Ghi vao giy nhng vic g mnh cn lam theo li dncua bac s.
- Nu ban cha hiu hoc nghe ro v mt tn thuc nao o, hoi ky lai.
ng ngn ngai. - - Nu bang ghi n thuc cha ro, nn hoi mnh phai ung
thuc nay trong bao lu? Thuc co cng hiu th nao? Co th co trng hp
phan ng vi thuc hay khng?
- Nu bac s cp ti vic phai phu thut, hay hoi thng co nguy him
g khng? Co th co bin phap nao khac khng?
- Hay noi thng vi bac s v nhng cam tng cua mnh nh: phong
kham khng c yn tnh, phai ch i lu, s tip on khng nim n v. v...
- Noi cho bac s bit nhng iu mnh a lam trong vic t cha tr va
thy co kt qua.
- Hoi v thi gian ranh ri cua bac s mnh co th in thoai ti luc cn
thit.

345. Chon bac s tt

Ngi bnh thng cam thy yn tm nu c dung ung thuc va tin
rng a gp c mt bac s tt. Vy ngi bac s tt co nhng biu hin g?
Ban hay suy ngh v ngi bac s kham bnh cho mnh qua cac muc trong bang
di y:
- Bac s co trnh chuyn khoa cha? Trnh chuyn khoa co ngha la
sau khi co bng bac s, con phai hoc 2 nm hoc hn na v mt khoa nao o,
va cung phai thi co chng ch quc gia v khoa nay.
- Bac s co y nghe va tra li tt ca cac cu hoi cua ban co lin quan ti
bnh khng? Hay bac s to ve th , khng mun nghe va tra li?

- Bac s co to ra thng cam, gn gui vi ban khng? Ban co thy mnh sn

sang k ht nhng g lin quan ti mnh cho bac s nghe, k ca nhng suy ngh
tnh cam, nhng vn v tnh duc khng?
- Bac s co chu y hoi v sc khoe ban trong nhng ngay qua, nhng ngi
trong gia nh, ho hang cua ban co bnh gia truyn, nhng th thuc ban a
dung, va cac vn co th anh hng ti sc khoe cua ban khng?
- Bac s co hoi ban v ly do tai sao b bnh hay ch nghe k triu chng
bnh ri bin n thuc lun?
- Bac s co ngi phu ta ban co th gp hoi d dang khi cn khng?
- Ban co cam thy thoai mai khi noi vi bac s nhng iu "ky cuc nht
lin quan ti bnh mnh khng?
- Ban co th hiu d dang nhng iu bac s noi khng?
- Ni tip on bnh nhn co lam ban yn tm hay khng?
- Bac s co tra li khi ban goi in thoai lai, ngay trong ngay kham hay
khng?
- Ban c bac s tip ngay hay phai i lu, du a co hen?
- Bnh vin bac s lam vic co ting hay khng? Bac s co c nhiu ngi
tn nhim khng?

346. Ngi i theo bnh nhn phong cp cu

Nu ban cn phai a i cp cu, hay yu cu mt ngi thn i theo
mnh bit cac nhn vin cua phong cp cu a lam g, a dung bin phap g
khi cp cu, va cung bao lai cho ho nhng din bin v sc khoe cua ban co
g cn chu y sau o.
Ngi bnh cam thy yn tm hn khi co ngi thn bn canh. Luc nay,
ngi i theo bnh nhn cn phai bit ro: ngi bnh a ung nhng thuc g
nha k lai cho bac s nghe. Nn mang cac th thuc o hoc hp ng cac
thuc o theo. Luc cn, ngi o se phai a ban v, v ban khng lai xe c.
Sau khi ban a c cha tr, ngi i theo ban phai co kha nng hiu
bit:
- Phai lam g tip theo giup ban.
- Nh tn bac s hoc a ch ni cp cu ban va ti.
- Bit phai lam nhng vic g, trong vong 24-48 gi tip theo.

- Nh nhng iu bac s dn.

- Thc hin ngay nhng iu a ghi trong phiu kham bnh va n thuc.

347. Ba loai the y t

Trng hp bt cht ln cn au tim, b tai nan xe c v.v... co th lam ban
ngt xu gia ng. Vic ban mang theo trong ngi tm the y t rt quan
trong c a i cp cu. Co 3 loai the:
I) THE CP CU - Loai the nay cho ngi ti cu bit ban ang mang
loai bnh cn c bit chu y nh ng kinh, tiu ng, tim v.v... Trong trng
hp nay, ngi ti cu ch cn goi ti B phn cp cu.
2) THE MICROFILM - Nhiu bnh vin thu cac tai liu trong h s bnh
an cua bnh nhn vao nhng cun phim nho va trao cho bnh nhn mang theo
ngi. Khi bnh nhn cn vao bnh vin bt k ni nao, nhn vin ch vic
a cun phim vao may la se bit c tt ca tnh hnh sc khoe cua bnh
nhn.
3) THE VIT TAY - Nhiu c s y t lam tm the n gian, do nhn vin
bnh vin hoc chnh bnh nhn in bng ch vit tay vao nhng muc co in
sn gm:
- Tn
- a ch.
- S in thoai
- Tn ngi nha lin lac
- Tn bac s gia nh va s in thoai
- Loai mau
- D ng vi cac loai thuc...
- Bnh nhn cn phai sn soc nh th nao? Cn thuc g?
- Hiu thuc nao co loai thuc c tr cn cho bnh nhn, a ch, s in
thoai.

348. Ky hiu trong n thuc

Bac s va dc s ( My) thng dung nhng ky hiu ring trong n
thuc. o la nhng ch la-tinh vit tt, co y ngha nh sau:
ad.lib = dung khng han ch

a.b = trc ba n
pc = sau ba n
bid = mi ngay 2 ln
caps = dang vin
gtt = giot
h.s = khi i ngu
p.o = thuc ung
p.r.n = dung theo nhu cu
q.4.h = 4 gi 1 ln
q.i.h = 4 ln 1 ngay
q.d = hang ngay
q.d = cach ngay
t.i.d = 3 ln mi ngay
Ut.dict;UD = nh ch dn

349. Hoi v cac th thuc phai dung

Mi khi ban phai dung thuc, nn hoi bac s nhng muc sau:
- Tn thuc la g?
- Thuc co cng dung g?
- Chng bao lu th thuc co hiu qua?
- Hiu qua cua thuc vi ti se nh th nao?
- Chng bao lu mi thy?
- Ti phai ung thuc vao luc nao?
- Thuc co th gy phan ng phu g khng? Phan ng trong bao lu?
- Co phai ung thuc vao ba cm khng? Co cn dung ln vi thc n
khng?

- Ti phai dung thuc trong bao lu?

- Co thuc nao khac cung co cng dung nh th khng?
- Thuc nay co phan ng vi loai thuc khac khng?
- Nu ti thy ngi a d chu, ti co th ngng ung thuc khng?

350. 7 iu phai nh khi dung thuc

Nut my vin thuc hoc ung vao tha thuc nc xung c, co khi lai la
iu tai hai cho sc khoe, nu ban khng nm c nhng im c ban di
y:
1) Trc khi ung thuc phai hoi ky bac s bit thuc co th gy phan
ng phu g khng? C th mi ngi mt khac nn thuc co th hp vi ngi
khac ma lai khng thch hp vi mnh.
2) Ban co th phai ung nhiu th thuc trong vong 24 gi. Phai hoi bac s
xem co th thuc nao trong s cac thuc o phan ng vi nhau khng va co li
cho ban khng?
3) Phai hoi xem ban co phai king g khng? Co thc n hoc nc ung
lam giam hoc mt tac dung cua thuc, co khi con gy ra phan ng nguy hai.
Th du, khi ung mt s thuc chng suy nhc ma n pho mat hoc cac thc
n cha tyramine, se lam huyt ap tng cao.
4) Ru lam giam tac dung cua nhiu loai thuc. Ung ru ng thi vi
loai thuc giam au co th gy cht ngi.
5) Nu ban phai lam xet nghim v mt vn g o, cn noi cho bac s
bit ban va ung thuc g, va n g, v cac thc o co th anh hng ti kt
qua xet nghim.
Nu ban t lam xet nghim nha, cn hoi dc s bit nhng thuc g
co anh hng ti kt qua xet nghim.
6) Hoi bac s xem co loai thuc nao khac cung co cng dung nh loai thuc
ghi trong n hay khng? Co th co nhng loai thuc khac tn, cung cng dung,
nhng lai re tin hn. Cac bac s hay dung cac thuc quen c am bao v
cht lng va cng dung, nht la kh cha tr cacbnh v tim, phi va cac tuyn
ni tit.
7) Hay cho bac s bit:
- Ban co thng b d ng vi loai thuc g khng?
- Ban ang co mang hoc ang nui con bng sa mnh khng?

- Ban co nh bac s nao khac na tr bnh mnh khng?

- Ban co b au gan, thn hoc co bnh tiu ng khng?
- Ban co thng dung vitamin, thuc nga thai, insulin hoc thuc nao
khac khng?
- Ban co ung ru hay hut thuc khng?

351. Nn dung thuc giam au nh th nao?

Thng vn co khoang 40 triu ngi My b au v bnh kinh nin hoc
bnh trong. Nhiu ngi a dung cac loai thuc giam au tuy rng thuc nay
khng tr c cn nguyn bnh. Co th phn bit:
LOAI THUC GIAM AU THNG DUNG - Thuc giam au moi ngi
thng dung nh aspirin va acetaminophen co tac dung giam au nhc.
Nhng thuc nay khng gy nghin. Dung ln nay, ln sau lai dung vn cng
hiu
LOAI THUC GIAM AU CO THUC NGU
Nhng thuc nh codene hoc morphine, tac ng ti h thn kinh trung
ng lam ngi bnh mt mt phn cam giac. Tht ra, thuc khng xoa c
nguyn nhn gy au ma ch giup cho ngi bnh chu ng c lu hn thi.
V c th co th quen vi thuc, nn nu dung lun, dn dn phai tng liu mi
thy hiu qua. Ngng thuc, cn au lai tr lai. Do o bnh nhn d b nghin
thuc.
giam cac tac dung khng co li cho c th cua thuc giam au, nn:
- Ung thuc vi nhiu nc hoc sa (1 ly y), thuc vao h tiu hoa
nhanh, bt tac dung khng tt vi da day.
- Nn nh, thuc nao cung nh con dao hai li, va co tac dung cha
bnh, va co tac dung phu khng tt i vi c th. Bi vy, nn hoi ky bac s
hay dc s v y ngha nhng li ch dn trong t giy in trong hp thuc.
- Nn chon liu nhe nht ma bac s ch nh, hn la liu ti a.
- Khng nn i ti khi au qua ri mi dung thuc v nh vy, thuc kho
co tac dung hoc lai buc phai ung liu nng hn.
- Nu cn au lam ban mt ngu, khng c ung thuc ngu ng thi vi
thuc giam au. Ch nn ung thuc giam au thi.
- V thuc la co th lam thay i hiu qua cua thuc cha bnh nn nu
ban nghin thuc, cn noi cho bac s bit.

- Nu thuc gy phan ng phu, trc khi i thuc khac, cn bao cho bac
s bit giam liu lng thuc ang dung i
- Nu ban ang dung thuc giam au, co th hoi bac s dung xen ke 2
th thuc - nh aspirin va acetaminophen chng han - tranh s qua quen
vi 1 th thuc (ln thuc) co th xay ra.
- Khng nn ngh rng, ch co thuc mi lam giam au c
- Ngoai thuc, con cac phng phap iu tr khac nh phng phap th
gian, phng phap giam stress (chng6) phng phap chm nong, chm
lanh v.v...

352. Han ch vic s dung thuc mua t do

Hang ngay bao ch va ti-vi u quang cao u cac loai thuc dung cho bach
bnh. Co hang triu ngi My a mua cac th thuc o dung, chng cn ti
s ch dn hoc vic kham bnh k n cua bac s. Nu ban cung la mt trong
s nhng ngi dung thuc qua quang cao t cha bnh, nn t hoi:
- Mnh co th thay bac s xac nh bnh khng?
- Nu dung tip thuc nay, co vn g mi khng? (C th se b phu
thuc vao thuc nh thuc ty, thuc ngu chng han)
- Nhng th thuc nay co tac hai phu g nh lam tng ap huyt, nhc
u, hoa mt, phat ban khng?
- Ln trc mnh co mua th thuc g co cng hiu qua quang cao, cung
ging nh th thuc mua n nay khng?
Ban hay oc cun bang k cac loai thuc ban t do trn th trng, khng
co s ch nh eua bac s, t tra li. Hay nh rng, du cac th thuc o co
th c c y bao ch t lng dc phm i, nhng nu dung nhiu th cung co
tac dung nh loai thuc "tht", cn c bac s hng dn v cach dung. Tt
nht la trc khi dung nn hoi y kin cua bac s.

353. Dung aspirin tt va khng tt

Aspirin la mt trong cac th thuc thng dung nht. Ch cn nhn vao con
s tiu thu hang nm My ti 20 ty vin cung u chng minh cho iu o.
Ngi ta a lam keo cao su co aspirin, ong aspirin thanh vin ung va ca
vin nhet vao hu mn na. V aspirin la mt cht axt (axt acetylsalicylic),
nn lam cn cao da day. Bi vy khi bao ch, ngi ta thng trn aspirin vi
mt cht chng axt nh cacbonat Ma gi chng han. Vin aspirin con thng
c boc ngoai bng mt vo boc lu tan khi bnh nhn ung, vin thuc tri
vao rut ri mi tan, tranh cho da day khoi b hai. Ngi ta ung aspirin trong
khi n cung v muc ch o.

Nhng trng hp sau y, KHNG NN UNG ASPIRIN

- Thi gian co mang 3 thang u va 3 thang cui v aspirin co th anh
hng ti s sinh e. Khi nao dung thuc, nn hoi y kin bac s.
- Trc khi phu thut v aspirin anh hng ti s chay mau.
- Nu ngi co bnh tiu ng lun dung aspirin se lam cho vic xet
nghim nc tiu co th cho kt qua sai.
- Tre em di 19 tui b bnh ho ga hoc cum, ung aspirin co th b bin
chng, nguy him ti tnh mang (coi lai bai 73, ch.2).
- Ngi hay dung aspirin hoc ung vi liu cao ma ung ru, lai cang
lam da day b tac hai.
- Ngi co cac bnh hen, thn, mun nhot, bnh gut, b xut huyt khi
dung aspirin cn hoi bac s v thuc co th lam bnh nng thm.
- Cn co y kin cua bac s nu ban mun dung phi hp aspirin vi cac
thuc khac nh: thuc chng ng mau, thuc ung cha bnh tiu ng,
thuc cha bnh gut, thuc tr bnh t thp.

354. X ly tu thuc gia nh

Ban th nhn vao tu thuc gia nh goc phong ma xem. Co cac goi, cac lo
ng u cac loai thuc. Co thuc co le a co mt y ti hn mt nm ri. Bi
vy, ban nn:
- Bo tt ca cac th thuc ra va duyt lai xem mnh ch cn gi lai thuc g.
- Cng quyt vt nhng thuc a "qua at" i. Thuc nao nhn "con mi"
nhng khng con nhan hiu hoc ban khng nh cha bnh g, phai mang
i hoi bac s hoc loai bo.
- Loai bo cac loai pom-mat hoc kem bi da, nay a kh cng, cac loai
dung dch thuc lu a b uc va co cn.
- Thuc nao cung c hai vi tre con ca. Bi vy, nu nha co tre con, hp
thuc phai trn cao, ngoai tm vi cua chung va khoa lai.
- Trong tu thuc, lun co lo si-r lpecac la thuc gy nn, phong trng
hp tre cung ung lm thuc, b ng c.

355. Khi nao cn xet nghim? cac loai xet nghim va thi gian cho mi
loai
a n ky han ban phai i kim tra huyt ap hoc i kham vu cha?
Nhiu ngi ch nh l m rng cn phai i xet nghim nh ky v mt vn

g o, nhng lai ngh, a co bac s sn soc sc khoe cua mnh nh h. Vy trong

trng hp khng co bac s ring hoc co nhng hang nm mi gp ng ta mt
ln th sao?
Ban s di y se giup cac ban nh cn phai lam cac loai xet nghim
g va thi gian bao lu lai cn lam xet nghim. Muc ch cac xet nghim nay la:
1) XET NGHIM V HUYT AP
- bit s o luc huyt ap cao nht, luc thp nht (tm thu/tm trng),
t o suy ra co b bnh cao huyt ap, dn ti nhng cn au tim khng? (coi lai
bai 65, ch.2).
2) XET NGHIM V MT VA TAI - bit kha nng nghe - nhn co b
thoai hoa khng.
3) XET NGHIM T BAO M AO (n) - bit co b ung th c t
cung khng? Nn bt u lam xet nghim nay t tui 18.
4) CHUP X-QUANG - phat hin sm bnh ung th vu (nu co).
5) KHAM VU (nu co) - bac s co th phat hin sm nht nhng du
hiu khac thng cua vu, co lin quan ti ung th.
6) KHAM VUNG XNG CHU (n) - bit da con co du hiu g bt
thng lin quan ti ung th khng?
7) KHAM TRC TRANG - phat hin sm nhng du hiu v ung th
(nu co).
8) XET NGHIM MAU TRONG PHN - suy ra nhng du hiu ung
th cua rut (nu co).
9) XeT NGHIM V OaN RUT CH S - Muc ch nh trn.
10) IN TM - bit hoat ng cua tim va xem co b thng tn
c tim khng?
11) XET NGHIM LNG NG TRONG MAU - Sau mt ba n th
nghim nu lng ng trong mau vao quang t 60 - 115mg/100 ml mau se
c coi la bnh thng.
12) O NHAN AP - bit ap xut trong mt co cao hn mc quy nh
khng. Nu cao hn th bnh nhn b bnh thin u thng (glocm), co th
dn ti s mu (coi bai 63, ch 2).
13) XET NGHIM LNG CHOLESTEROL TRONG MAU - Nu lng
cholesterol cao qua 200mg/dl, th ngi bnh co lin quan vi bnh tim.
* BAN CN BIT NNG CHOLESTEROL TRONG MAU MNH

Cholesterol la mt cht co trong mau, lin quan ti cht beo, la nguyn

nhn cua hin tng mau b ong cuc, lam tc mach dn ti nhng cn au tim
nguy him cho tnh mang.
Theo cac chuyn gia cua Vin Nghin cu Tim - Phi - Mau, th trong mt
lt mau ch c phep co t 200 mg cholesterol tr xung. Vy ma My, lng
cholesterol trung bnh an ng la 211, an ba la 215. Cho nn, nu bac s
bao mc cholesterol cua ban so vi moi ngi thuc loai "trung bnh", th hay
hoi ky: trung bnh la bao nhiu? Nu la trn 200 th phai tm cach ha xung, v
t 200 - 240 la co th co nhng cn au tim ri ; t 24C tr ln la mc bao ng
co th xay ra nhng bin c nguy him. Tt nht la yu cu lam xet nghim
tng lng cholesterol va ca lng trilyceride na (mt loai cht beo trong
mau). Nng triglyxerde tt nht la phai vao quang 160mg/dl tr xung.
Ngi ta con phn bit loai cholesterol co mt cao lipoprotein ky hiu
HDL (high density lipoprotein) va cholesterol co mt thp lipoprotein LDL
(low density hpoprotein). Trong tng s cholesterol, s HDL cang cao cang tt,
s LDL cang thp cang tt. S HDL nho hn 35 cung nh LDL cao hn 130 u
khng tt.
Ty l gia tng s cholesterol/HDL t 4-5 la b vc nguy him.
co nhng con s bao tt v cholesterol, nn n t cht beo, khng hut
thuc la, tranh beo ph, chm tp th duc, han ch ung ru va n ngot, tng
cng n cac cht co x (coi lai chng 4).
THI HAN XET NGHIM NH KY
- Thi han trn ap dung cho ngi khoe, bnh thng, lam test kim
tra, phong va phat hin trng hp co bnh ma khng bit. Vi ngi a co
bnh ri th th s test co th nhiu hn tuy theo yu cu cua bac s iu tr.
- Test t xng c thc hin n, t 18 tui.

356. Co tht cn thit phai chiu X quang khng?

Du rng chiu X quang la vic lam cn thit trong nhiu trng hp,
nhng ngi bnh vn nn t cu hoi: co tht cn phai chiu x quang hay
khng? V tia X co th gy nhiu iu bt li nh: chng v sinh, quai thai
hoc kch thch mm ung th trong mt s t bao mn cam vi tia X. Bi vy,
nu ban ang mang thai hoc ng mnh a thu thai, nn ht sc chu y v vic
nay. Nu ch X quang cha rng thi th nn hoan lai. Trong trng hp
khng th hoan, khi chiu, hay yu cu c che bung va vung xng chu bi
mt vt can bng ch. Nn hoi bac s xem co th thay phng phap X quang
bng phng phap khac khng, nh siu m chng han.
Trong trng hp ban thay i bac s cha tr, nu lai cn X quang, hay
a cho bac s mi coi bang kt qua X quang va ri cua mnh, khoi X
quang ln na.

357. B xet nghim dung trong gia nh

Nhng b xet nghim dung trong gia nh rt tin dung, khng t
tin, co hiu qua, giup ngi bnh khoi phai ti bac s.
Hin nay, mi nm ngi dn My chi tiu ti hn 300 triu la mua
sm nhng xet nghim nay. Chung ta cn nh, nhng nay ch giup
chung ta mt phn nao trong vic xac nh bnh, ch khng co tac dung cha
tr hoc thay c bac s trong vic cha tr.
Ngi ta a thng k c ti 150 loai xet nghim dung trong gia nh.
Co th xp chung thanh 3 loai:
- Loai dung khi ngi ta thy c th co nhng triu chng nao o. Th
du: loai dung bit mnh a thu thai hay cha?
- Loai dung xet nghim khi c th khng co triu chng g ca. Th du:
dung bit trong phn co mau hay khng, d oan hin tng ung th
rut gia, hoc dung giup phu n bit thi gian mnh ang rung trng.
- Loai dung theo doi bnh ang iu tr, k ca loai dung xet nghim
lng ng trong nc tiu va d oan trang thai huyt ap nh th nao cho
nhng ngi hay b huyt ap cao.
Theo c quan Bao v sc khoe cng ng va c quan Quan ly Thuc va Thc
phm th khi s dung cac xet nghim gia nh nay, chung ta nn chu y:
- Chu y xem dung cu co cn c bao quan chng thi tit nong hoc lanh
khng. Nu co, khng c cac dung cu o trong cp xe hi, bn ca s co
anh nng thiu.
- Chu y oc i oc lai cho tht hiu nhng im ghi trong ban hng dn
co th thc hin ung tng bc mt.
Phai chc chn rng mnh a hiu muc ch cua vic xet nghim. Vic xet
nghim nay co mc han ch ti u va ch co bao nhiu phn trm thanh cng?
- Nu kt qua xet nghim biu hin bng s hin mu ma ban lai b bnh
mu mu Dalton hay hoi hoc nh mt ngi khac ghi nhn va cho ban bit kt
qua.
- Chu y oc ky nhng li dn trong bang in v ch n, ung va hoat
ng. Trc khi lam xet nghim co th ban phai king n, ung mt vai th
thc n hay dc phm nao o.
- Phai tin hanh xet nghim theo tng bc a c ghi trong ban hng
dn. Khng c bo sot hoc nhay cach bc nao.
- Nu phai dung chai, lo... ng cht phai xet nghim (th du: nc
tiu). Phai ra tht sach dung cu dung ng, ra cho ht cht xa phong va
tt nht la ra bng nc ct.

- Nu vic xet nghim co ch nh s thi gian, phai lam ung nh vy va

dung ng h co kim ch giy o.
- Chu y xem ban phai lam g, nu kt qua dng, m hoc khng ro.
- Nu kt qua khng ro, khng nn oan. Phai hoi dc s hoc mt
chuyn vin nao o.
- Gi cn thn kt qua.
- Nhng dung cu co hoa cht cung nh thuc, cn phai ni cn thn
tre con khng vi ti.

358. Bnh vin la ni d ly truyn bnh

Co mt cu noi ch ly: "Vic u tin cua mt bnh vin la ng lam ly
bnh sang ngi khac". Cho ti nay, cha co iu g am bao c rng, bnh
vin a lam c cng vic o. Nhiu cuc nghin cu cho thy, ban co th b
ly bnh, nu ban phai vao mt bnh vin. Co nhiu nguyn nhn:
- Bnh vin la ni luc nao cung co v s vi rut, vi khun do cac bnh nhn,
nhn vin va cac ngi ti thm mang lai.
- Chnh cac nhn vin bnh vin cung la nhng ngi truyn vi rut va vi
khun t bnh nhn nay qua bnh nhn khac.
- Dung cu cua bnh vin cung la ngun ly bnh, nh kim tim chch
chng han.
Mi nm, co 300.000 bnh nhn vao vin, mc thm bnh phi do ly
trong bnh vin. Bi vy, nu ban phai vao bnh vin:
- Trc khi nhp vin, hay c ngh ngi bi dng gia nh cho co sc.
- Nu ban ng cn phong trong bnh vin a gy thm cho ban cn bnh
v phi, hay yu cu i phong.

359. Quyn cua bnh nhn

Theo Hip hi cac bnh vin Hoa Ky, th bt c bnh nhn nao cung co
cac quyn:
I) c coi trong va sn soc chu ao.
2) c bac s thng tin cho bit v kt qua vic chn oan, iu tr va d
kin v phng cach cha tr. Tt ca nhng vic trn phai c trnh bay mt
cach ro rang cho bnh nhn hiu c.
3) c bac s cho bit trc khi cha tr v phng phap cha tr ly y
kin ng y hay khng ng y cua mnh.

4) Bnh nhn co quyn t chi vic cha tr hoc mt phng phap cha
tr nao o va c giai thch v vic t chi nay co anh hng g ti sc khoe
mnh hay khng.
5) Bnh nhn co quyn ngh gi kn d kin vic cha tr.
6) c gi kn cn bnh, tnh hnh din bin cua bnh va cach cha
bnh.
7) c quyn oi hoi bnh vin phuc vu mnh vi kha nng ti a.
8) c quyn bit v nhng iu lin quan ti cn bnh cua mnh ma
bnh vin a nhn c t nhng c quan chm soc sc khoe khac gi ti.
9) c quyn bit ro rang v y kin, li khuyn hay ngh cua bnh
vin, nu bnh vin mun dung vic tr bnh cua mnh nh mt cuc th
nghim.
10) c cha tr tip tuc sau khi a ra vin, nu cn.
11) c xem va c giai thch v cac mon tin trong phiu chi.
12) c cho bit ro v cac lut l va n np cua bnh vin ma ngi bnh
phai tun theo.

360. H s bnh an
Sau khi cha bnh, bnh nhn con lu lai vt g bnh vin? Khng phai
la nhng ky vt lu nim ma la nhng giy t cung t biu co lin quan ti
qua trnh cha tr: o la h s bnh an.
H s bnh an la vt s hu cua bnh vin. Tuy vy bnh nhn co quyn
c bit ni 'dung cua h s, va co th hoi bac s v iu nay. Thng thng,
h s bnh an co ghi:
- Tin s bnh
- Kt qua xet nghim
- Bang k cac th thuc a cho bnh nhn dung k ca thi gian dung va
liu lng a dung.
- Phng phap c tr
- Ch n ung (bac s yu cu bnh nhn n king nhng thc g. Th
du: t m, n nhat v.v...).
- Cac phng phap a dung xac nh bnh. Th du X quang.
- Nhng iu lin quan ti phu thut (thi gian phu thut, i ngu
nhng ngi tham gia, loai thuc gy m a dung, trang thai bnh nhn khi
hi sc...).

Nu bnh nhn co thc mc v moi vn lin quan ti vic cha tr bnh

cho mnh nh: phng phap cha, thuc men..., bnh nhn co quyn hoi va bac
s hoc nhn vin sn soc, phai co trach nhim giai thch ro rang cho bnh
nhn v tt ca nhng g a ghi trong h s bnh an.

361. S thoa thun cua bnh nhn trong vic cha tr

Nhng iu l va quy c trong nganh Y (My) a ch ro:
Bnh nhn phai c giai thch hiu v vic mnh c cha tr nh
th nao, ti mc chnh bnh nhn co th din ta v ni dung vic cha tr o
bng li le cua mnh. Khi ban vao bnh vin tr bnh, ban phai c bac s
hoc nhn vin noi cho ban ro nhng kha nng cua cac phng phap iu tr,
cac loai thuc ban phai dung se co th dn ti nhng kt qua nh th nao (kt
qua co th tt cung nh co th xu, nu nh vic iu tr tht bai) va cng
nhn, o la iu tt nhin.
- Bac s phai la chon tm ra cach cha tr tt nht, nhng chnh bnh
nhn - nu co u kha nng hiu bit - co th la ngi quyt nh hng la
chon. Do o, gia bac s va bnh nhn lun lun co s ng tnh, hoa hp vi
nhau, cung nhau thoa thun trong vic tr bnh.
Ba nguyn tc v vic thoa thun cua bnh nhn trong cach cha tr la:
- Bnh nhn khng c yu cu nhng iu g vt qua kha nng thc
hin hoc vi pham ao c cua nganh
- Bnh nhn phai tha nhn vic cha tr la vn co th thanh cng hay
tht bai.
- Bnh nhn phai nhn trach nhim v mnh, nu t quyt nh hay la
chon phng phap iu tr. Du kt qua ra sao, khng c trach nhim cho
ngi khac.

362. Co th t chi xet nghim hay phu thut khng?

Trung bnh hang nm mt ngi dn My lam ti 40 xet nghim v sc
khoe. Mt phn t s xet nghim o la khng cn thit. Theo bao cao ng tai
trn t chuyn san cua Hip Hi Y t My, th trong s 2.800 xet nghim cho
bnh nhn trc khi phu thut, co ti 60% la khng cn thit v trc o
khng co triu chng g lin quan ti vic xet nghim nay. Ch co 22% s xet
nghim co ch mt phn nao cho vic cha tr. Vy ma s tin chi ph cho tt ca
cac cuc xet nghim nay thng chim ti 1/2 s tin vin ph ma bnh nhn
phai tra.
Bi vy,.bnh nhn nn hoi thng bac s v vic lam nhng xet nghim,
nh sau:
- Vic cha tr bnh cua ti co phu thuc vao kt qua cua xet nghim nay
khng?

- Vic xet nghim co gy ra iu g khng tt cho ti khng?

- Co phng phap nao thay th cho vic xet nghim nay khng?
- Nhng xet nghim ti a lam khi cha ngoai tru co dung c khng?
Nu bac s yu cu ban: ct t cung, ct amian, xet nghim mach vanh,
tui mt, hay ngh ho thay th nhng vic o bng phng phap khac v theo
bac s Eugen Rubin trng ai hoc Stanford, th nhng loai xet nghim nh
th la qua ang, k ca nhng yu cu:
- Nong va nao t cung
- M bung ly con ra
- Phu thut gai may tr tim
- Phu thut khp.
Ban cung cn hoi bac s v cac vn sau:
- Phng phap thay th nay co tac dung nh phu thut hay khng?
- Hoan vic phu thut co hai g khng?
- Nu vic phu thut khng mang lai kt qua th cn phai lam g tip
theo?.

363. Hay hoi y kin cua mt bac s th hai

Khi bac s cho bit cn bnh cua ban cn phai cha tr bng phu thut,
th vic u tin ban nn ngh n la i hoi y kin cua mt bac s th hai. Chu
trng cua nganh Y trong ca nc la c sc tranh nhng ca phu thut khng
cn thit.
Hay nh bac s cua gia nh hoc mt ngi thn gii thiu cho ban mt
nha phu htut nao o, khng co lin quan vi bac s hoc bnh vin ban ang
nm iu tr ban ti hoi y kin. Thng thng, ngi bnh khng bao gi
bng long phu thut mnh ngay khi mi ch co mt bac s co y kin nay.
Di y cho bit s phn trm khng ng y cua bac s th 2 v vic cn
thit phai phu thut
Kt qua v y kin cua bac s th 2
V vic phu thut

S % khng ng y

Ct ngon chn cai

40

Phu thut u gi

40

Ct t cung

35

Ct tuyn tin lit

35

Phu thut chch vach nui

30

Phu thut vu

25

Phu thut lam phng tnh mach

25

Nong va nao t cung

25

M cm mt (bnh uc nhn mt)

23

Ct amydan

20

Ct tui mt

10

Phu thut thoat v rut

10

365. Giam s lo s trc cuc phu thut

c hiu bit v muc ch va sn soc v moi mt, tinh thn va trach
nhim, ngi bnh se giam c ni lo va cam thy yn tm hn trc khi vao
phong phu thut. Nu ban cn phai qua mt cuc phu thut, ban se gp cac
vic sau:
- Bnh vin a cho mt ban cam kt ban ky, cam oan rng ban ng
y vi vic phu thut. Ban hay oc cn thn ni dung cua ban cam kt va hoi
bac s nhng iu g ban cha hiu.
- Hay ngh gp chuyn vin gy m hoc bac s phu thut, hoc ca
hai, c bit v moi vn nh: Thi gian phu thut bao lu, thi gian
hi sc bao lu, ban se phai gy thuc m theo cach nao. Chuyn vin gy m
cn c bit trc v ni dung phu thut, cac iu kin y t va cac d ng vi
thuc ma ban co th co.

- n trc khi phu thut co th lam cho ban oi ma trong thi gian phu
thut. Bi vy ngi ta a quy nh thi gian bao lu trc khi phu thut
bnh nhn khng c n. Trong khi phu thut, da day cua ban phai trng
rng. Bi vy, nu ai mang thc n ti cho ban trc khi phu thut, phai hoi
ky bac s hoc nhn vin cua bnh vin v vic nay. Ch nn vi n v vic n
se gy nhiu rc ri sau nay.
- Tuy vao vic m c quan nao trong c th ma bac s phu thut co th
yu cu ngi phu ta sn soc ban mt cach khac nh: cho ban n ch c
bit long, ra hoc cao lng mt s b phn, t mt ng thng trong bong ai,
thut hu mn hoc nho thuc vao mt.
- m trc khi phu thut, ban co th ung thuc ngu. Nhiu ngi thy
vic ung thuc ngu co tac dung an thn. Vic ung hay khng cung la tuy y
ban, nhng se ghi vic nay vao h s.
- Trc cuc phu thut, ban nn gi tt ca vt qu ban thng dung
cho ngi thn gi nh: ng h, knh eo mt, trang sc v.v...

365. Phu thut khng cn nm lai bnh vin

Sau mt cuc phu thut, ban co th khng cn lai bnh vin khng:
Rt co th. Co nhng phong phu thut cho cac bnh nhn ngoai tru, vi mt
s t chuyn vin co kha nng phuc vu ban trong nhng ca phu thut nho co
nhng c im di y:
- Khng phai m lng ngc hoc m so
- Khng phai truyn mau
- Khng phai gy m toan th
- Khng oi hoi s chun b phc tap v hu phu
- Khng phai phu thut lu trn ban m.
- t kha nng co bin chng sau khi m hay phai m thm.
Nhng phu thut nho co th thc hin cac trung tm iu tr ngoai tru
thc hin cac trng hp nh: chnh lai ca thoat v rut, mt s phu thut
tao hnh, tht ng, nong va nao t cung, sinh thit vu, phu thut hanh nhn,
anh mt ht v.v...
Phu thut cac phong ngoai tru co nhiu iu li quan trong... Khng
phai nm bnh vin la ni d b nhim va ly bnh (coi bai 358). Bnh nhn
nm vin thng b gi lu hn thi gian cn thit. Phong phu thut ngoai
tru khng gi bnh nhn lu.
- Phong phu thut ngoai tru co nhng yu cu v n np ky lut thoai
mai hn bnh vin, va co th tin hanh phu thut cho bnh nhn vao thi

gian thun tin hoc co nhiu iu kin bnh nhn t chon thi gian nao
thun tin nht cho mnh.
- Nhiu ngi thch nm dng bnh nha hn bnh vin. Phong phu
thut ngoai tru ap ng y mun o cua bnh nhn.
- Chi ph cho vic cha tr phong phu thut ngoai tru re hn bnh
vin.

PHN PHU LUC

MT S TEST V SC KHOE
LIN QUAN TI THOI QUEN CUA MI NGI

Mi ngi u co nhng thoi quen ring k ca tt va khng tt. Qua

nhng bai test, ban co th t kt lun: mnh nn tng cng hoc bo nhng
thoi quen nao, duy tr va tng cng sc khoe cho ban thn mnh.
Ban hay tra li cho tng cu hoi ri tnh im tng kt theo s ch dn
cui phn nay.

1. TEST V VIC UNG RU

- Mi ngay ti ung khng ti 2 ly ru
- Nm ngoai, sau khi ung qua 2 ly, ti khng lai xe na.
- Khi tinh thn ti sa sut hoc cam thy stress, ti cung khng ung nhiu
hn moi ngay.
- Khi ti ung ru, ti khng lam vic g n ni sau o phai hi hn.
- Ti cha gy chuyn g v chuyn say ru ca.
* Mi cu phu hp vi ban, c ghi 1 im
* Nu ban khng ung ru, du khng co cu nao ung vi vic sinh hoat
hang ngay cua ban, ban vn c 5 im.

2. TEST V VIC HUT THUC LA

- Ti khng bao gi hut
- Nm ngoai ti khng hut
- Ti khng hut khac kiu bnh thng (nh: hut pp, x ga, nhai thuc...).
- Ti ch hut cac loai thuc nhe cha t nictn.
- Mi ngay ti hut khng ti 1 goi.
3. V HUYT AP
- Ti a i o huyt ap trong 6 thang qua.

- Ti chng bao gi b huyt ap cao ca

- Hin nay, ti khng b huyt ap cao
- Ti a c gng n nhat
- Trong gia nh ti va nhng ngi co huyt thng trc h vi ti, khng
co ai b huyt ap ca.

4. V S CN NNG VA BEO MP
- Theo biu v cn nng th ti vao loai va
- Nm ngoai, ti khng phai n theo ch sut cn.
- Ngi ti khng co ch nao veo c m ca
- Ti hai long vi voc dang va phai cua ti.
- Khng co ai trong gia nh, ban be, gii chuyn mn bao ti cn phai
thc hin phng phap lam sut cn ca.

5. TRANG THAI SC KHOE

- Ti thng luyn tp thn th 3 ln mi tun hay nhiu hn na, va mi
ln t nht la 30 phut.
- Luc ngh, mach ti p 70 ln/phut hoc t hn
- Khi lao ng, ti khng b mt
- Hng tun, ti co tham gia thm mt s mn th thao nh tennis va bi
- Ti cho rng trang thai sc khoe cua ti tt hn moi ngi cung tui
vi ti.

6. STRESS VA S LO LNG
- Ti cho rng th gian la vic d lam.
- Ti ngh rng ti co kha nng i pho vi nhng hin tng stress, bng
hoc hn cac ngi khac.
- Ti khng gp kho khn g khi i ngu cung nh luc thc dy.
- Ti t khi thy thn kinh cng thng hoc phai lo lng.

- Ti khng thy cng thng mi khi phai hoan thanh mt cng vic g.

7. AN TOAN KHI LAI XE

- Ti thng eo dy an toan khi lai xe
- Trn xe hi, du khng lai ti cung eo dy an toan.
- Trong 3 nm qua, ti khng h gp tai nan nao.
- Trong 3 nm qua, xe cua ti khng h b canh sat phat v qua tc hay
vi pham cac lut l giao thng khac.
- Ti khng bao gi ln xe cung vi ngi nao cm tay lai ma a ung
ru qua 2 ly.

8. V QUAN H XA HI
- Ti rt va long vi am ban be cua ti.
- Ti co rt nhiu ban thn
- Ti lun sn sang chia xe nhng chuyn tm s cua ti vi chng (v) ti
va vi moi ngi thn khac trong gia nh.
- Khi ti co chuyn g mc mu, co rt nhiu ngi giup ti
- Khi phai la chon mt trong hai vic lam vic g o cho mnh hoc cho
ngi khac, ti thng chon vic lam h ngi khac trc.

9. V NGH NGI VA GIC NGU

- Ti thng ngu t 7 ti 9 thng ng h mi m
- Ti thng ngu sau khi ln ging nm cha ti 20 phut.
- t khi ti thc dy gia m.
- Bui sang thc dy, ti thng thy ngi d chu va sn sang cho moi
hoat ng trong ngay.
- Ti cam thy mnh sung sc trong a s ngay.

10. V TNH YU CUC SNG

- Nu ti c sng t do, thoai mai hn na, th ti cung chng cn thay
i g nhiu v cuc sng hin tai cua ti.

- Ti a thc hin c hu ht nhng c mun cua ti v cuc sng

- Ti khng h ngh rng nhng ngi mnh gp trong i u ch mang
lai cho mnh ni tht vong
- Ti la mt ngi hanh phuc.
- So vi nhng ngi cung la tui, ti cam thy rng mnh a va y vi
cuc sng cung nh ho, hoc hn ho.