1.

RAZVOJ NOVANOG SISTEMA

Monetarni sistem-predstavlja podsistem privrednog sistema u okviru kojeg se reguliu
pravila ponaanja i to:sistem vaenja(valuta),sistem i instrumenti plaanja,novane
institucije.
U monetarnoj teoriji se postavlja sutinsko pitanje kako se stvara novac,ko sa njim
raspolae i kako djeluje na ekonomsku aktivnost.Monetarna teorija se tretira kao teorija o
uticaju novca na ekonomske aktivnosti.
Monetarna teorija istrauje:
-povezanost monetarno-kreditne politike i promjene novane mase;
-povezanost novane mase i efektivne tranje roba i usluga;
-povezanost tranje i obima proizvodnje,zaposlenosti i dohotka;
-povezanost novca,dohotka i kamatnih stopa;
-povezanost novca sa finansiranjem javnog sektora;
Predmet istraivanja monetarne teorije:polazi od izuavanja novanog opticaja i uticaja na
probleme tednje i investicija,kamata i investicija,stabilnost dohotka i zaposlenost.
Realni sektor ekonomije posmatramo kroz strukturu:privrede,stanovnitva i javne potronje.
Osnovni idikatori u realnom sektoru ekonomije:ekonomska struktura i sistem politika,iji su
pojavni oblici:promjene u nacionalnom dohotku,zaposlenost proizvodnih
faktora,cijena,raspodjela dohotka i bogatstva.
ISTORIJSKI PUT RAZVOJA NOVCA
Savremeni novac:je sloena ekonomska kategorija,koji obuhvata sve novane oblike u
njihovoj dinamici i njihovom uticaju na privredna kretanja.
Prvi oblici robnog novca:itarice,koa,kikiriki,zrno bibera,svila,pirina.
Prvi novani oblici u srebru pojavili su se u Kini.Kovanice su bile napredak,jer su
predstavljale premjereno pare metala na koji je bio utisnut ig,pa je i trgovina bila
jednostavnija.Zlato i srebro se lake prenosilo,bili su trajniji i prepoznatljiviji i bilo je mogue
mjeriti njihovu istou kao kovine,pa su se mogli standardizirati i po teini i po istoi.
Prve kovanice su imale nedostatak:jer su se njihove ivice mogle lako strugati,pa su kovanice
'podrezivane'.
Novanica je nastala kao depozitni certifikat,kao neki oblik potvrde.Ona predstavlja svaki
oblik novca koji se pojavljuje u obliku papirne ceduljice,bez obzira na postanak,znaenje i
pravnu normu.Novanica je nastala kao posljedica saznanja da nominalna vrijednost novca
u prometu moe odstupati(vie ili manje).Sve do I sv, rata novac je u sutini bio u obliku
plemenitog metala.Banke su mogle da puste u promet vie novanica nego to su imale
plemenitog metala.Tako su one proirile kreditni potencijal jer su viak novanica u odnosu
na koliinu raspoloivog plemenitog metala mogle da plasiraju uz kamatu.Ovo je esto
koristila drava kojoj je falilo novca.Izdate novanice su esto bile obezvreene i gubila su
obiljeja sredstava plaanja.
Problem sa papirnim novcem:je u tome to se mora strogo kontrolisati koliina novca koja je
u opticaju.Taj zahtjev kod monetarnog novca nije postojao,jer je koliina novca bila
ograniena koliinom zlata.
Papir je novani znak koji sam po sebi nema vrijednost kao roba ali ipak predstavlja ukupnu
koliinu punovrijednog novca koji postoji.Samo koritenje reprezentativnog novca bilo je
korisnije,jer je smanjivalo transakcione trokove transfera velikih suma novca u zlatu i
srebru.Koritenje papirnog novca je mnogo jeftinije i lake,odnosno funkcionalnije.Pojava i
razvoj papirnog novca ne znai da CB-a vie nema zlata,ve vlasnici papirnih novanica iste
ne mogu da zamjene u zlato.

NOVAC KAO PRODUKT ROBNE PROIZVODNJE I PROMETA

Uslov postojanja papirnog novca je prihvatljivost pri razmjeni roba i usluga.
Fiducijarni novac je monetarni standard prema kojem neka valuta nema podlogu ni u emu
osim u javnom povjerenju,odnosno u vjeri da se moe zamijeniti u dobra i usluge.
Povjerenje u vaei monetarni sistem je istovremeno povjerenje u postojei sistem
proizvodnje i razmjene i povjerenje u monetarnu vlast da nastoji ouvati kupovnu mo
valute,odnosno vaeeg novca.
Novac je ono to je prihvaeno i koristi se u procesu razmjene,ouvanja
vrijednosti,obraunska jedinica i zatita za odgoeno plaanje.Novac predstavlja najlikvidniji
dio imovine.
Postoje dvije vrste novca:
1.robni;
2.fiducijarni novac;
U osnovi fiducijarnog novca je povjerenje u prihvatljivost novca,da e biti prihvaen u
plaanju roba i usluga
Poeljne osobine novca su:
Prenosivost;
Trajnost;
Djeljivost;
Standardizovanost;
Prepoznatljivost;
-u sistemu papirnog novca,sve vrste novca imaju navedene poeljne karakteristike.
Barter: je direktna razmjena neke robe i usluge za drugu robu i uslugu.Barter je razmjena
bez upotrebe novca.
Nedostaci ekonomije koja koristi barter:
Ouvanje opte kupovne moi;
Nepostojanje zajednike mjere i vrijednosti;
Nepostojanje obraunske jedinice;
FUNKCIJE NOVCA
-Novac ima etiri osnovne funkcije:
Sredstvo razmjene;
Sredstvo ouvanja vrijednosti;
Obraunska jedinica-mjera vrijednosti;
Sredstvo odgoenog plaanja;
Novac kao sredstvo razmjene-znai da e ga sudionici u platnom prometu prihvatiti kao
sredstvo plaanja.
Novac kao sredstvo ouvanja vrijednosti-se javlja u njegovom znaenju novca kao sredstva
za zgrtanje blaga i svijetskog novca.Stabilnost novca iskazanu kroz njegovu kupovnu snagu
i znak povjerenja u sistem vaenja je preduslov funkcije novca kao sredstva za ouvanje
vrijednosti.
Novac kao mjera vrijednosti-ima sadraj kao i svaka druga roba.

Novac kao obraunska jedinica-je u funkciji iskazivanja vrijednosti obima privredne

aktivnosti i steenih materijalnih dobara.Preko obraunske jedinice kao mjere vrijednosti
omoguuje se sudionicima u ekonomskim transakcijama da uporede relativne vrijednosti
razliitih roba i usluga.
Novac kao sredstvo izraavanja odgoenih plaanja-je u funkciji razmjene i
raunovodstvene jedinice.

PAPIRNI NOVAC I SISTEM SLOBODNOG VAENJA

Moderni novani sistem papirnog novca je novac bez svoje unutranje vrijednosti i bez
metalnog pokria i bilo kakve veze sa zlatom,njegova vrijednost je odreena prometnom
funkcijom.
Vrijednost papirnog novca je odreena robama i masom roba koje mu stoje nasuprot.
Koliina novca je odreena prema potrebama privrede.Da bi se sprijeile zloupotrebe sa
novcem ulogu regulacije preuzimaju centralne banke pod kontrolom drave.
Za utvrivanje stabilnog monetarnog sistema potrebno je utvrditi odreene principe:
1.CB mora biti odvojena od politikog autoriteta;
2.CB mora biti odgovorna za odravanje stabilnosti cijena
MONETA,NOVANICA ILI BANKNOTA
Novanica predstavlja surogat novca koja se pojvljuje u obliku papirne ceduljice.Surogati
novca su zamjena za novac.Novanica postaje zamjena za pravi novac nastao zbog
potrebe prometa.
Banknota se razvila iz papirne ceduljice koju su izdavali banke.Ona se puta u promet u
visini deponovanog zlata kod banke i neogranieno je konvertibilna u zlato.One su
obezbjedile bolje snadbijevanje prometa novanim sredstvima.Ovim novac postaje snano
sredstvo ekonomske politike,ali i stalni faktor opasnosti za pojavu inflatornih kretanja.Kada
drava zakonski ukida konvertibilnost banknota u zlato ista se pretvara u papirni novac sa
teajem i postaje zakonski definitivno sredstvo plaanja.
KREDITNI NOVAC
Kredit predstavlja kupovnu mo koja se posuuje.
Kamata je cijena koritenja novanih sredstava,odnosno cijena neplaanja najlikvidnijim
oblikom odmah i plaanja u produenom obliku.
Kreditni instrumenti su mjenica i obveznica.
Mjenica-sa monetarnog gledita znai pretvaranje robe u oblik kreditnog novca,a prilikom
eskontovanja mjenice dolazi do pretvaranja kreditnog novca u papirni novacnovanicu.Mjenica je instrument kredita koja slui za obezbjeenje plaanja u novcu i za
razliku od novanice ne postoji obaveza primanja za izmirenje obaveze.
Eskontovanje mjenice,kao oblika kreditnog novca,znai njeno pretvaranje u drugi oblik
kreditnog novca,a to je BANKARSKI KREDIT.
DEPOZITNI NOVAC
Naziv depozitni novac dolazi od toga da sredstva figuriraju kao depoziti,dok iralni novac
ima polazite u njegovom kruenju sa rauna na raun.
Savremeni kreditni novac u obliku depozitnog novca obavlja pojedine novane funkcije isto
kao i papirni novac:
Obavlja funkciju prometnog

 Platenog sredstva
Funkciju tednje novca
Depozitni novac:predstavlja najsavremeniji oblik kreditnog novca,to je savremeni oblik
novanog surogata.Predstavlja slobodna i raspoloiva sredstva na raunima banaka koja su
odmah plativa-po vienju ili na poziv.Nastaje polaganjem gotovog novaca na raune kod
banaka.Najvei obim prometa danas se obavlja pomou depozitnog novca.
Bezgotovinski platni promet je uslov za postojanje depozitnog novca,ali se moe dogoditi da
bezgotovinski platni promet postoji a da nema depozitnog novca.Obrnuta situacija nije
mogua, tj.depozitni novac ne moe biti bez bezgotovinskog platnog prometa.

KREDIT I NJEGOVO EKONOMSKO-MONETARNO ZNAENJE

Kreditni novac izrasta neposredno iz robnog prometa i tek naknadno biva regulisan od
strane drave.Postupak eskontiranja je pretvaranje robnih kredita u definitivni novac.Proces
se odvija izmeu dunika i povjerioca,gdje se mjenica javlja kao instrument obezbjeenja za
obeana plaanja.Banka se javlja kao akcept,odnosno kao garant,da ukoliko dunik ne
bude imao sredstava da e banka izvriti definitivno plaanje.Ovdje se javljaju dva
istovremena procesa sadrana u funkciji kredita:
1.da podri obavljeni promet;
2.da istovremeno dolazi do kreiranja novca u obliku surogata novca,tj.mjenice ili bankarskog
kredita.Zajmotraitelj ima potraivanje a banka obavezu.Zajmotraitelj je dunik prema
banci(koja mu je odobrila kredit).Odobravanjem kredita stvara se novac,a kredit odobravaju
banke.
MULTIPLIKACIJA DEPOZITA
Multiplikacija depozita ija je druga strana kreditna ekspanzija zasniva se na aktivnosti
banke koja prima fiducijarni depozit i zadrava dio kao rezervnu likvidnost koja je obino
utvrena od strane CB.
Kreditni potencijal je viak sredstava iznad rezerve likvidnosti.Ako se snizi stopa obavene
rezerve,kreditni potencijal e se poveati i obrnuto.Isto tako od poveanja depozita preko
polaganja na raun transakcionih i tednih depozita doi e do poveanja kreditnog
potencijala.Multiplikacija depozita se temelji na poetnom depozitu Do i obavezne rezerve
OR i rezerve likvidnosti RL.
D=Do*1/R,D-max iznos kredita
R=0 i rezerva likvidnosti=0
depozitna multiplikacija=max
R=1 i rezerva likvidnosti=max
ne bi bilo multiplikacije
C-iznos zadranog novca
Tn-vremenski depozit
B=rT+C; T=(1/r)*(B-C)
B-monetarna baza
T-vremenski depozit
C=0
nema zadranog novca
Ekspanzija bankarskog kredita pored ekonomske ima i formalnu granicu.
Formalna granica je odreena stopom zakonske ili empirijski utvrene rezerve likvidnosti u
gotovini.To je granica koja je odreena sa principom likvidnosti
NOVANI OPTICAJ I NOVANA MASA

Novani opticaj:predstavlja cjelokupnu masu razliitih po formi prometnih i platenih

sredstava tj.sva ona sredstva koja imaju sposobnost plaanja i koja svako prima u
regulisanju obaveza.
Struktura novanog opticaja:odreena je gotovinskim(efektivnim),depozitnim(iralnim)
novcem,kao i razliitim surogatima,kao npr.mjenica.Najvei dio novanog opticaja
predstavlja depozitni novac.
NOVANA MASA U UEM I IREM SMISLU
Novana masa se javlja kao osnovni monetarni agregat preko kojeg se iskazuje ukupan zbir
platenih i prometnih sredstava,tj.novca.Sa analitikog stanovita pod novanom masom se
podrazumjeva odreena koliina novca koja u odreenom trenutku postoji.
Novana masa obuhvata:
gotov novac(novanice i kovani novac) u opticaju izvan banaka i pota;
depozitni novac u koji ulaze novana sredstva nebankarskog sektora na iro
raunima i slinim raunima koji slue za plaanje,sredstva na zbirnim raunima
budeta i fondova,bankarski ekovi i slini instrumenti plaanja.
Kvazi novac-oznaava novana sredstva koja ne obavljaju funkciju prometnog sredstva,ali
veoma brzo mogu biti pretvorena u prometno sredstvo,a to su:
1.tedni depoziti;
2.oroeni depoziti do jedne godine;
3.ogranieni depoziti(garantni polozi,rezervni fondovi i sl.)
M1-novana masa sa gotovinskim(efektivnim novcem) i iralnim(depozitnim)novcem.
M2-obuhvata M1 sa kvazi novcem
M3-obuhvata M2 uveana za tzv.ostala likvidna sredstva
PROMJENE NOVANE MASE
Novana masa se mijenja usljed:
1.jae ili slabije kreditne aktivnosti banaka;
2.prelijevanje novca u depozite,i obrnuto,koji nisu novac;
3.promjena salda potaivanja ili dugovanja u odnosima sa inostranstvom i transakcije
banaka u stranoj valuti domaim komitentima;
4.kupovina ili prodaja zlata i drugih plemenitih metala;
Ogranienje novanih sredstava sprovodi se:
-blokiranjem sredstava na neodreeno vrijeme;
-potpuno blokiranjem sredstava do kraja godine;
-djelomino blokiranje sredstava do kraja godine;
-izdvajanjem sredstava na posebne raune i ograniene depozite
Naziv iralni novac-potie od osnovne karakteristike da krui sa rauna na raun,dok
depozitni novac dolazi od toga da sredstva figuriraju kao depozit.
Ekspanzija bankarskog kredita ima svoju formalnu i stvarnu granicu.Formalna granica
ekspanzije je odreena stopom obavezne rezerve,dok je stvarna odreena stanjem
likvidnosti u nebankarskom sektoru.
Pored instrumenata obavezne rezerve CB ima i druge instrumente,i to:
poveanje,odnosno smanjenje eskontne stope;
poveanje,odnosno smanjenje reeskontnog i relombardnog kontingenta;
prodaja i prodaja hartija od vrijednosti;
vei obim kreditne aktivnosti nebankarskog sektora;

LIKVIDNOST
Promjene u ukupnoj koliini novca i stopa rasta koliine novca utjeu na vane ekonomske
pokazatelje kao to su:
1. zaposlenost
2. stabilnost cijena
3. stopa rasta drutvenog proizvoda
4. obim spoljno-trgovinske razmjene
5. plaanja sa inostranstvom
Likvidnost imovine: odnosi se na lakou prodaje te imovine uz minimalne trolove. Novac je
najlikvidniji od svih sredstava jer pojedinac ne treba pretvarati novac u neto drugo prije kupovine.
Likvidnost: sposobnost razliitih subjekata da u roku udovolje svojim obavezama
POKAZATELJI LIKVIDNOSTI
Suma robnih cijena: podrazumijeva sumu robnonovanih transakcija realizovanih proizvoda i
usluga, i to u odnosu R-N
Brzina opticaja istoimenih komada novca je u koliniku, te sumom robnih cijena u imeniku
odreuju sumu robnih cijena kao prometnih sredstav.
Sektor: je skup relativno homogenih subjekata sa slinim motivima ponaanja. Sektori se mogu
formirati po funkcionalnom i institucionalnom naelu.
Analiza likvidnosti po sektorima moe pruiti bolju osnovu za ocjenu likvidnosti.
BRZINA OPTICAJA NOVCA
Brzina opticaja novca je vaan faktor koji se mora uzeti u postupku analize likvidnosti jer on koriguje
odnose izmeu drutvenog proizvoda i novane mase.
U savremenoj monetranoj teoriji brzina opticaja novca je reciprona potranji novca. Zbog koritenja
kredita i supstituta novca mogue je obaviti poveani obim prometa istom koliinom novca.
Raunski:
a) kod bezgotovinskog platnog prometa
ZBIR OPERACIJA U DEPOZITNOM NOVCU/
IZNOS DEPOZITNOG NOVCA NA KRAJU MJESECA
b) kod gotovinskog plaanja
OBIM PROMETA KOJI SE VRI SA GOTOVIM NOVCEM/
STANJE GOTOVOG NOVCA
Analiza likvidnosti se sprovodi:
1. ex post (analiza koja se odnosi na prolost)
2. ex ante (odnosi se na budunost)
SIVA EMISIJA NOVCA
Siva emisija novca: van legalnih tokova predstavlja deformaciju monetarnih tokova.
Oblici sive emisije :
1. nevraanje ili neuredno vraanje dospjelih kredita u bankarski sistem i neovlateno koritenje
kredita od strane kamate
2. pekulativno zadravanje gotovog novca i nepolaganje istog na raun
3. nenamjensko troenje bankarskih kredita

4. finansijska nedisciplina
Problem sive emisije je osjeaj nesigurnosti i stvaranja ekonomije bez povjerenja i poslovnog
morala.
Neeljeni efekti sive ekonomije:
1. prekid funkcije depoziti-krediti i usporavanje procesa kreditne multiplikacije
2. izraena nelikvidnost privrede i zavisnost privrede od kredita
3. deformacije u strukturi novanih sredstava izazvanih prelijevanjem likvidnih u nelikvidne
oblike usred promjene namjene koritenja sredstava
4. prevelika koliina gotovog novca u opticaju u strukturi novane mase
PRANJE NOVCA
Pranje novca je pretvaranje tzv prljavog novca ili druge imovinske koristi pribavljenih kriminalnim
ili drugim protivzakonitim radnjama u ist novac koji se moe korisititi kao legalni prihod.
Prljavi novac je svaki profit ili sredstva koja proizilaze iz nezakonitih aktivnost. Pranje novca bez
predhodne kriminalne aktivnosti ne postoji.
Perai novca ne nastoje ostvariti najviu stopu dobiti na novac koji operu ve im je vanije mjesto ili
investicija koje e im omoguiti najlake i najbre recikliranje novca. Zbog pranja novca se moe
dogoditi da se slobodni kapital ulae manje racionalno to uveliko moe naruiti postojee
ekonomske tokove. Pranje novca uslovljava regresivnu distribuciju dohotka i stvaranje velike
potroake moi pojedinca u uslovima opte recesije. Velika sredstva koja se zarauju pranjem novca
utiu na porast potranje za luksuznim proizvodima to potie pekulacije i inflaciju.
Pranje novca utjee na transparentnost i naruavanje zdravlja finansijskog trita.
Metode pranja novca:
1. krijumiranje gotovine, fiziki transport gotovine u stranu dravu gdje se novac polae u
banku i postaje neprepoznatljiv
2. konstrukcija (jena transakcija se pretvara u vie manjih)
3. kockarnice (razmjena gotovine za etone ... )
4. lane kompanije shell komanije prikrivaju sredstva pranja novca, a front kompanije
obavljaju legalne poslove radi prikrivanja pranja novca
5. lica ukljuena u pranje novca stupaju u kontakt sa bankama i kprepoznaju potkupljive
slubenike
6. pekulativni poslovi na finansijskom tritu
Pranje novca se najee obavlja u zemljama zvanim off shore drave ili porezni raj. To su drave
koje ne oporezuju. One ne trae podatke o porijeklu novca.
Meunarodne inicijative za speavanje pranja novca:
1. FAFT (radna grupa za djelovanje u oblasti finansija)
2. Bazelski komitet za kontrolu banaka
FATF-ovi standardi protiv pranja novca:
1. preciznije odreivanje mjera za kilijente i transakcije visokog rizika, ukljuujui
korespodentsko bankarstvo
2. proirenje mjera za nefinansijske aktivnosti i profesije
3. ukljuivanje bitnih institucionalnih mjera u vezi meunarodne saradnje
4. unapreenje zahtjeva kod transparentnosti putem adekvatnih i pravovremenih informacija u
vezi vlasnitva pojedinaca i kompanija
5. proirenje mnogih propisa u vezi pranja novca da bi se prikrilo finansiranje terorizma
Unutar registra profila kolijenata banke postoji niz klasifikacija klijenata:
1. nivo rizika koji klijent nosi za banku
2. finansijska snaga klijenta
3. uestalost poslovanja sa bankom

4. urednost i aurnost poslovanja sa bankom

Profil klijenta: naziv klijenta, identifikacijski broj /PDV br, pravni oblik, vrsta djelatnosti, vlasnika
struktura klijenta, oblik poslovnog aranmana sa bankom, povezanost sa drugim klijentima banke,
vrsta depozita, uestalost i obim prometa po raunima, urednost i aurnost ku poslovanju sa bankom.
Uslovi za utvrivanje prihvatljivosti klijenata:
1. zakonitost
2. transparentnost
3. ekonomski status klijenta
4. iskustvo o ranijem poslovanju sa bankom
MEHANIZMI PROMJENE NOVANE MASE (prof. slajdovi)
Primarna emisija novca
Mehanizmi i tokovi kreiranja primarnog novca
CB stvara primarni novac. Banke kreiraju depozitni ili bankarski sekundarni novac.
CB primarnu emisiju vri:
1. monetizacijom vrijednosnih papira privrednih subjekata, transaktora
2. kreditima poslovnim bankama
3. kreditiranjem drave (najvei dio primarne emisije)
4. krediti ostalim komitentima
5. kupovina i prodaja deviznih sredstava, devizne transakcije
Efekti djelovanja mehanizma kreiranja novca:
1. stabilnost privrede i njen utjecaj na emisiju novca
2. formiranje optimalne koliine novca
3. prilagoavanje emisije stvarnim robno-novanim transakcijama
4. efikasnost i elastinost monetarne politike
Reeskont je glavni kanal kreiranja novca utrinim uslovima.
Krediti CB poslovnim bankama
- niska stopa OR bankama
- slaba depozitna baza banaka i visoka zavisnost od kredita CB
Stvaranje budetskog deficita tj. javnog duga drave kod CB:
- direktna monetizacija, emisija ex nihilo inflacija
- operacije na otvorenom tritu: preraspodjela kupovne snage preko operacije kupovine i
prodaje vrijednosnih papira open market operacije
Stalno prisutan deficit:
- letei
- sistemski
Negativne posljedice:
1. suava se prostor povezivanje novca sa robnonovanim tokovima u odnosima izmeu
preduzea
2. nemogunost regulisanja potrebne koliine novca u opticaju
3. pretvaranje primarne emisije u sistem finansiranja konane potronje
4. derogira se sistem raspodjele stvarne akumulacije, dohotka i kupovne snage
5. inflatorni efekt
Mehanizam promjene novane ponude

Finansijski sistem i finansijski posrednici

Finansijski sistem - potie ubrzanje robne razmjene, porast investicijske potronje, te omoguava
povoljan vremenski raspored sredstava izmeu suficitarnih i deficitarnih jedinica
Finansijski posrednici: banke, tedionice, finansijske kompanije (penzioni fondovi, investicioni
fondovi, osiguravajua drutva
Monetarne institucije : CB i PB
Nemonetarne institucije: investicioni fondovi, penzioni fondovi, tedionice, osiguravajua drutva.
Nefinansijski subjekti
Nefinansijski subjekti: drava, domainstva, preduzea koja se na novanom tritu javljaju u ulozi
novano suficitarnih i deficitarnih jedinica
Nemonetarni sektor privrede: nefinansijski subjekti + nemonetarne finansijske institucije
Vrste transakcija
Transakcije unutar monetarnog sektora
1) Transakcije izmeu CB i poslovnih banaka
2) Transakcije izmeu poslovnih banaka (meubankarske transakcije)
Transakcije izmeu monetarnog i nemonetarnih sektora
3) transakcije izmeu poslovnih banaka i nemonetarnih subjekata
4) transakcije izmeu CB i drave
Transakcije izmeu nemonetarnih sektora
5) Transakcije izmeu pojedinih grupacija nemonetarnih sektora
Monetarni i nemonetarni uinci pojedinih transakcija
Monetarni uinci - transakcije 3 i 4
Izuzeci (nemonetarni uinci u skopu transakcija 3 i 4): npr. davanje jamstva i garancije od strane
poslovne banke, zamjena oteenih novanica od strane CB...
Nemonetarni uinci - transakcije 2 i 5 (prelijevanje novca od jednog subjekta drugom)
Transakcije 1 - odraavaju vii ili nii stepen likvidnosti ali ne i kreiranje novca, iako svako
poveanje likvidnosti banaka predstavlja potencijalno poveanje koliine novca

Monetarni multiplikator
Proces meusobnog djelovanja finansijskih trita moe biti predstavljen sl relacijom
M=m*B
B - pod uticajem sredinje banke
m - ponaanje bankarskih i nebankarskih subjekata u monetarnim procesima
Mogue je razlikovati 2 tipa novca:
1. monetarna pasiva finansijskih posrednika istupa kao potencijalno potraivanje na dr tip
novca
2. krajnji definitivni novac ne nudi potencijalno potraivanje iako je zamjenjiv za druge stvari,
to je primarni novac CB
Kreiranje novane mase
Metod upotrebe monetarne baze
B=G+R
Metod kreiranja monetarne baze
B = zbir svih oblika aktive - zbir svih oblika nemonetarne pasive
Promjene u monetarnoj bazi - nuan uslov za ubrzavanje ili usporavanje monetarnog rasta
Kreiranje novca
Optimalna koliina novca u opticaju - koliina novca u prometu koja je dovoljna da se omogui
nesmetan tok reprodukcije uz odravanje potrebne stabilnosti trita i cijena tj. optimum u
snabdjevanju privrede prometnim sredstvima
Tokovi kreiranja novca - finansijske transakcije izmeu monetarnih institucija i nebankarskih
subjekata
Tokovi kreiranja/povlaenja primarnog novca
Devizna i domaa pasiva (monetarna i nemonetarna)
Devizna i domaa aktiva
NM = K + Es - NP
Instrumenti i kanali promjene novane mase
Instrumenti centralne banke
Bankarski krediti
Nemonetarni depoziti
Devizne transakcije banaka

10

Operacije sredinje banke

1. Operacije na otvorenom tritu: kupovina HOV - poveanje obima primarnog novca poveanje kreditnog potencijala - pad trinih kamatnih stopa na kratak rok
2. Devizne transakcije sa inostranstvom: vea kupovina od prodaje deviza - kreiranje primarnog
novca
3. Krediti poslovnim bankama - uloga posljednjeg utoita u sluaju pada likvidnosti
cjelokupnog bankarskog sektora pod uticajem autonomnih faktora; selektivni krediti
4. Propisivanje diskontne stope i stope obavezne rezerve
Uticaj bankarskih i nebankarskih subjekata na koliinu novca
M1 = G + Dv
G gotov novac
Dv bankarski depoziti
Promjena Dv - uslovljenja ponaanjem poslovnih banaka i nebankarskih privrednih subjekata
Tranja ekonomskih subjekata za Dv pozitivna je funkcija dohotka, a negativna funkcija kamatnih
stopa na finansijskim tritima
Primarni novac (B) definie se kao zbir gotovog novca i likvidnih rezerci banaka kod CB (R) tj B
=G+R
Ekspanzija realnih privrednih tokova - poveanje tranje novca privrednih subjekata
Bankarski kredit
Ponuda i potranja za kreditom - osnovne determinante porasta ili smanjenja kredita
Tranja kredita kao posljedica tranje za novcem kao prometnim i platenim
- Objektivno odreena (funkcija procesa proizvodnje, raspodjela, prometa...)
Tranja za kreditom radi finansiranja potronje ili investicija
- Subjektivni, psiholoki, administrativni, socijalni, politiki i drugi faktor)
Neutralnost novca
Neutralan novac - neutralnost monetarne politike na realna kretanja u dugom roku
1. Klasina ekonomska kola (od A. Smith-a do A. Marshall-a), Monetaristi (na elu s M.
Friedman-om) i Neoklasina kola racionalnih oekivanja (T. Sargent, N. Wallace, R.
Barro i drugi) akcije monetarne politike nemaju efekta na realnu ekonomsku aktivnost (tj.
da je monetarna politika neutralna) u dugom roku (odnosno da postoji dugorona
neutralnost monetarne politike - long-run neutrality)
2. kola realnih poslovnih ciklusa (F. Kydland, E. Prescott i dr.) - akcije monetarne politike
uopte nemaju efekta na realnu ekonomsku aktivnost ni u dugom ni u kratkom roku
Uticaj sredinje banke na novanu ponudu vs. uticaj na kamatnu stopu

11

Sredinja banka ne moe kontrolisati novanu ponudu i trine kamatne stope istodobno, jer je
veliina potranje za novcem (kao druga odrednica trine kamate) izvan mogunosti kontrole
sredinje banke
Kada sredinja banka kontrolie ponudu novca gubi kontrolu nad trinom kamatnom stopom,
odnosno kada kontrolie kamatu gubi kontrolu nad ponudom novca

Uticaj na promjenu novane mase ili na promjenu kamatne stope

Izbor posrednog cilja monetarne politike definiran je stabilnou ili nestabilnou krivulja IS i LM:
1. ciljanje veliine novane ponude (pomou instrumenata monetarne politike usmjerenih na
tokove kreiranja i ponitavanja primarnog novca, odnosno veliine novane mase)
2. ciljanje razine trine kamatne stope (pomou operacija na otvorenom tritu, gdje
sredinja banka kupuje obveznice, poveava njihovu cijenu i smanjuje prinose te djeluje na
razinu trinih kamatnih stopa

12

LM stabilna, IS nestabilna
U situaciji kada ne LM kriva stabilna, a IS kriva nestabilna, ciljanje novane ponude kao
indirektan cilj monetarne politike, povoljniji je od ciljanja kamatne stope
to je vea nestabilnost IS krive u odnosu na LM krivu, ciljanje novane ponude je djelotvornije jer
izaziva manje oscilacije dohotka
U situaciji kada ne IS kriva stabilna, a LM kriva nestabilna, ciljanje kamatne stope kao
indirektan cilj monetarne politike, povoljniji je od ciljanja novane ponude
to je vea nestabilnost LM krive u odnosu na IS krivu, ciljanje kamatne stope je djelotvornije
jer izaziva manje oscilacije dohotka
Ovaj model pretpostavlja da se razina cijena ne mijenja
Mehanizam prenoenja monetarnih uinaka na realna kretanja
Likvidnosni pritisak (npr. sredinja banka intenzivno kupuje vrijednosnice od poslovnih
banaka) poveanje slobodnih novanih sredstava na iro-raunima poslovnih banaka
poveani kreditni potencijal poslovnih banaka
Poveana ponuda kredita banaka povoljniji uslovi kreditiranja pad aktivnih kamatnih
stopa banaka poveanje potranje za kreditima poveane mogunosti stvaranja
depozitnog novca od strane poslovnih banaka poveana kupovna mo nebankarskih
subjekata (preduzea, stanovnitva, drave)
Poveana agregatna potranja uz datu agregatnu ponudu poveava se nacionalni
dohodak, proizvodnja i zaposlenost
Uinci u dugom i kratkom roku
1. U kratkom roku postie se pozitivan uinak na poveanje blagostanja u nacionalnoj
privredi
2. U dugom roku dolazi do uinaka na rast cijena roba i usluga na tritu, poveavaju se
inflatorna oekivanja
Rezultat u dugom roku: Monetarna politika je neutralna i rezultira iskljuivo u poveanju
stope inflacije

MEHANIZMI EMISIJE I PONITENJA NOVCA

TOKOVI STVARANJA NOVANE MASE: kreditna emisija privredi, kreditna emisija poslovnim
bankama, djelovanje multiplikacije u monetarnom sektoru M=m*B
MEHANIZMI KREIRANJA NOVCA: bankarski sistem/ kreditna aktivnost, sektor
privrede/prelivanje novca
KVALITATINI EFEKTI KREIRANJA NOVCA: promjena bankarskih kredita, promjena deviznih
rezervi, promjena strukture monetarnog volumena
KVANTITATIVNI EFEKTI KREIRANJA NOVCA: promjena u strukturi postojee novane mase,
pretvaranje depozita u gotov novac, prelivanje novca u okviru sektora posebno stanovnitva i privrede
BANKARSKI KREDIT KAO INSTRUMENT EMISIJE I POVLAENJA NOVANE MASE:
odobravanje kredita privredi, stanovnitvu, dravnim institucijama i fondovima
OPTIMALNA KOLIINA NOVCA: vezana je za finansiranje sektora privrede, dok u ostalim
sektorima ima oblik inflacionog ili deflacionog finansiranja

13

NEMONETARNI DEPOZITI KAO KANALI STVARANJA I POVLAENJA NOVANE MASE:

blokiranje i deblokiranje depozita, oroavanje sredstava kod banke, administrativna ogranienja,
porast depozita koji ne ulaze u novanu masu
DEVIZNE REZERVE: autonomni faktori promjene novane mase i velikim dijelom nezavisna od
monetarne politike, poveanje deviznih rezervi, izvedeni depoziti u procesu multiplikacije depozita u
okviru bankarskog sektora kao cjeline
KUPOVINA I PRODAJA HOV: povlaenje novca emisijom od strane CB, ubacivanje novca i porast
novane mase kupovinom emitovanih vrijednosnih papira od strane CB, blagajniki zapisi

STVARANJE I PONITENJE NOVCA U BANKARSKOM MEHANIZMU

OBLICI MULTIPLIKACIJE: makromultiplikacija (bankarski sistem kao cjelina) i
mikromultiplikacija (kreditna aktivnost jedne izolovano posmatrane banke)
EFEKAT MULTIPLIKACIJE: pozitivni i ..., konverzija depozita novca D u gotov novac i
zadravanje gotovog novca u rukama stanovnitva G, odliv novca sa rauna komitenata banaka na
raun komitenata CB, stop neiskoritenog potencijala
OGRANIENJA MULTIPLIKACIJE MAKROEKONOMSKIM AGREGATIMA: raspodjela ND,
formiranje tednje, tranja gotovog novca, ponaanje investicija, potronja, tezauracija,
platnobilansna situacija
SIVA EMISIJA: novac van legalnih tokova, nedostatak pravne drave, osjeaj nesigurnosti i
nepovjerenja i poslovnog morala
DEFORMACIJE: prekid funkcije kredit-depozit, automatski odliv sredstava iz sektora privrede
prouzrokujui nelikvidnost i visoku zavisnost od kredita, gubljenje mobilnosti sredstava izmeu
sektora, onemoguavanje prelivanja novca u novani kapital - stalno ispadanje iz procesa cirkulacije,
prelivanje likvidnog u nelikvidni oblik novca, sistem neplaanja

PRIMARNI NOVAC
KONCEPT PRIMARNOG NOVCA
Proces meusobnog djelovanja razliitih finansijskih trita moe biti predstavljen slijedeom
relacijom M=m*B.
FINANSIJSKI POSREDNICI: to su institucije koje mobiliu slobodna novana sredstva u privredi,
odnosno koje prenose sredstva akumulacije od ekonomskih subjekata koji vie akumuliraju nego to
investiraju, ka ekonomskim subjektima koji vie investiraju nego to akumuliraju.
Mogue je razlikovati dva tipa novca:
1. monetarna pasiva finansijskih posrednika: ona istupa kao otencijalno potraivanje na drugi
tip novca
2. krajnji definitivni novac: ne nudi potencijalno potraivanje iako je zamjenjiv za druge
stvari. Primarni novac ili novac CB predstavlja ovaj oblik novca.
JEDNA OD GLAVNIH KARAKTERISTIKA BANKARSKIH DEPOZITA: jeste da oni povlae za
sobom garanciju konvertibilnosti u gotov novac, na zahtjev ili poslije dospijea otkaznog roka.

14

MONETARNA BAZA: uglavnom se sastoji od novanica CB u rukama nebankarskih ekonomskih

subjekata i u blagajnama banaka, kao i od sredstava banaka...
KOLIINA NOVCA U OPTICAJU (M): je veliina koja ukljuuje dvije glavne komponente: gotov
novac (G) i bankarske depozite (Dm). I jedna i druga komponenta nalazi se u rukama nebankarskih
ekonomskih subjekata. M=G+Dm.
PRIMARNI NOVAC ILI MONETARNA BAZA (B): definie se kao zbir gotovog novca (G) i
likvidnih rezervi banaka kod CB (R), B=G+R.
UPOREIVANJE M i B: elemenat G je sadran u obe varijable (M i B) i jedina razlika izmeu M i B
je u tome to prva varijabla ukljuuje element Dm (depozitni novac nebankarskih subjekata), a druga
umjesto Dm ukljuuje element R (rezerve ili depozite banaka kod CB).
PRIMARNI NOVAC ILI MONETARNA BAZA: je novac koji je kreiran od strane CB i njegovi
holderi su banke i nebankarski privredni subjekti. Svi tokovi kreiranja primarnog novca vidljivi su iz
aktivne strane bilansa B, dok se ukupna koliina primarnog novca nalazi u pasivi njenog bilansa.
DVA NAINA NA KOJI PRIMARNI NOVAC MOE BITI IZRAEN:
1. metod upotrebe monetarne baze: primarni novac je postavljen kao ... gotovog novca u
opticaju i ukupnih rezervi (depozita banaka od strane CB, sredstva na iroraunima banaka
kod CB, sredstva obavezne rezerve i drugih vidova rezervi banaka kod CB (B=G+R).
2. metod kreiranja monetarne baze (iskaz po tokovima kreiranja): ovaj metod dopunjuje
prethodni metod. Prema metodi kreiranja monetarne baze primarni novac predstavlja se
kao suma svih oblika aktive navedenih na lijevoj strani bilansa minus zbir svih oblika
nemonetarne pasive navedenih na desnoj strani bilansa.

OPERACIJE CB NA OTVORENOM TRITU

Operacije na otvorenom tritu se preduzimaju da bi se izazvale eljene promjene u kreditnim
tokovima na makroplanu, kao i odreena struktura kamatnih stopa. Operacije CB na otvorenom
tritu pogaaju likvidnosnu poziciju banaka na direktan nain. Svaka kupovna operacija CB na
tritu HOV poveava obim primarnog novca za iznos koji je ravan urednosti obavljene kupovine, a
svaka prodajna operacija smanjuje koliinu ovog oblika novca. Poveanje ili smanjenje primarnog
novca izazvano ovim operacijama CB neposredno se odraava na nivo likvidnosti poslovnih banaka
(poveava ili smanjuje likvidnost poslovnih banaka).
DEVIZNE TRANSAKCIJE CB SA INOSTRANSTVOM
Monetarni efekti deviznih transakcija CB imaju dvostruki karakter:
1. istovremeno predstavljaju kreiranje ili povlaenje primarnog novca (to je sluaj sa deviznim
transakcijama poslovnih banaka).
2. kreiranjem ili povlaenjem primarnog novca poveava se ili smanjuje kreditni potencijal
poslovnih banaka i vri dalje multiplikovano kreiranje novca u opticaju putem porasta kredita.
Poveanje deviznih potraivanja CB znai kreiranje primarnog novca putem vee kupovine od
prodaje deviza. Akt prodaje deviza istovremeno dovodi i do porasta kreditnog potencijala poslovnih
banaka. Meutim, porast kreditnog potencijala banaka nee biti jednak cijelom iznosu primljenih
sredstava ve umanjen za iznos izdvojenih obaveznih rezervi. Smanjenje obaveza CB prema
inostranstvu predstavlja faktor koji djeluje u pravcu kreiranja primarnog novca, ukoliko CB kupuje
devize da bi otplatila dospjele obaveze po inostranim kreditima. U obrnutom smjeru djeluje
smanjenje devizne aktive, odnosno poveanje devizne pasive CB. Porast neto potraivanja, odnosno
smanjenje neto inostranih obaveza CB djeluje u pravcu kreiranja primarnog novca i obrnuto.

15

ZATO CB KREDITIRA DRUGE BANKE?

Zbog izvrenja svojih tradicionalnih funkcija na polju regulisanja novca i kredita i zbog djelovanja na
odreenim podrujima privredne aktivnosti, u smislu razvoja privrednih djelatnosti. Pod prvim ciljem
se mogu navesti: funkcija krajnjeg kreditora, obezbjeivanje likvidnosti bankama u sezonskim
intervalima tokom godine. Pod drugim ubrajamo: refeninansiranje poslovnih banaka u visini
planiranih sredstava iz njihovih kreditnih potencijala za namjene koje odgovaraju selektivnim
ciljevima ekonomske odnosno monetarne politike zemlje.
DVA OSNOVNA METODA POVEZIVANJA KREIRANJA PRIMARNOG NOVCA CB SA
ROBNONOVANIM TRANSAKCIJAMA PRIVREDNIH JEDINICA:
1. kupovina preko banaka prenosivih HOV privrednih organizacija.
2. odobravanje od strane CB kratkoronih kredita bankama na podlozi tih HOV, kao inostranih
HOV, u posjedu privrednih organizacija koje se mogu unoviti na inostranim finansijskim
tritima.
SELEKTIVNO KREDITIRANJE NA OSNOVU KREIRANJA PRIMARNOG NOVCA CB:
znai participaciju ovog novca u kreditima banaka koji banke daju za uvrene selektivne namjene.

1. FUNKCIJE NOVCA
Novac kao sredstvo razmjene
Novac kao sredstvo ouvanja vrijednosti
Novac kao obraunska jedinica mjera
vrijednosti
Svjetski novac
DEFINICIJA NOVCA: Novac je puki finansijski simbol realnih vrijednosti sredstvo razmjene, opte
prihvaeno I zakonsko sredstvo plaanja
Novac pokree gospodarsku privrednu aktivnost
ZABLUDE O NOVCU
Zanemaruje se robna priroda o novcu
Brka se mjera vrijednosti sa mjerom cijena to dovodi do pogrenog shvatanja funkcije novca kao
prometnog sredstva
FIDUCIRANI NOVAC monearni standard prema kojem valuta nema podlogu ni u cemu osim u javnom
povjerenju, odnosno u vjeri da se moze zamijeniti za dobra i usluge.
POELJNE OSOBINE NOVCA
Prenosivost
Trajnost
Djeljivost
Standardizovanost
Prepoznatljivost
Barter je razmjena bez upotrebe novca nemonetarna, razmjena robe I usluge za drugu robu I uslugu bez
upotrebe novca.
Robni i simbolini novac
Simbolini savremeni novac : papirni ili iralni odnosno depozitni novac
Znaenje simbolinog novca
Novac kao prometno sredstvo

16

 Prvobitni naturalni novac mogao se zamijeniti sa simbolima i znakovima : poev od izlizane zlatne
monete do zguvane novanice
Papirna novanica je samo znak novca koja se prema novcu u zlatu nalazi u odreenom odnosu tj. kao
reprezentent zlata
Transformacija robnog novca u simbolini novac
Oblikovanje robnog novca napr. koe u formu simbolikog novca napr. Komada koe sa igom
Ulogu robnog novca preuzima metal kovina,a zatim zlato i srebro
Prednosti zlata i srebra:
- isto kvalitativna razlika finoa
- kvantitativna razlika mogunost dijeljenja
Novani surogat fakultativni novac
Papirni novac se razvija iz metalnog novanog prometa gdje ima znak
punovrijednih srebrenih ili zlatnih moneta
Cirkulirajui papir doznake ili obveznice (mjenice ili ekovi i dr.) zamjenjuju novac I daju pravo
vlasniku imaocu na odreenukoliinu kurentnog novca ili zlata

Bankote su uputnice banke na samu sebe s pravom potraivanja od banke odreene koliine zlata
Zlato kao najsavreniji oblik robnog novca
Obavlja funkciju razmjene prometno i plateno sredstvo i mjera vrijednosti otale robe i sredstvo za
zgrtanja blaga odnosno konzervacija vrijednosti
Ne postoje tekoe u primanju novc Nekvarljivost, trajnost, djeljivost Loa strana je to je postao
smetnja odvijanju sve veeg obima prometa
Papirna dravna novanica
Ne daje pravo konverzije u zlato Papirna novanica bez supstanne vrijednosti zadrava funkciju
platenog i prometnog sredstva
Papirna novanica kao zakonski i definitivno sredstvo plaanja
Papirna novanica kao mjera cijena i sredstvo za zgrtanje bogatstva
Definicija vaenja ili valute
Skup zakonskih propisa kojim se regulira novani sistem sustav jedne drave. Valuta je dravno
ureeni novani sistem susta Valuta ili vaenje predstavljaju sinonime novanog sistema sustava
3.Valutni ( novani) sustavi sistemi metalizma
Bimetalistiki sustav- sistem
- paralelna valuta
- dvojna valuta
Monetaristiki sustav sistem
- srebrena ili zlatna valuta
- zlatnni standard ili zlatna valuta
- zlatna valuta sa zlatom u opticjaju
-valuta na bazi zlatnih poluga
- valuta na bazi zlatnih deviza
Teorije emisije i pokria novanica
- Currency principle theory: sve novcanic koje se nalaze u opticaju moraju imati pokrice u zlatu osim
odredenog kontingenta koji je odredjen zakonom
- Banking principle theory : sve novcenice ne moraju imati pokrice u zlatu vec I u kratkorocnim
mjenicama
Papirna valuta nije likvidirala zlato nego e postala njegov reprezentant, zlato je nastavilo da obavlja
sve funkcije novca, jer jedino ono moze da obavalja sve funkcije novca, zlato obavlja funkciju mjere
vrijednosti a a papirna novcanica mjerilo cjena
Kreditni novac

17

Kredit je kupovna moc koja se posudjuje

Kamamta je cijena za koristenje sredtava
Kreditni instrumenti mjenica i obveznica
Mjenica znaci pretvaranje robe u oblik kreditnog novca a prilokom eskontovanja dolazi do
pretvaranje kreditnog novca u papirni novac.
Novcanica: predstavlja surogat novca koji se pojavljuje u obliku papirne cjeduljice. novcanica postaje
zamjena za pravi novac nastao zbog potrebe prometa.
Ekonomsko i monetarn znacenje kredita
Depozitni novac je nareprezentativnji oblik kreditnog i najvaznija komponenta novca. Kredit povecava
snagu kapitala. Odobravanjem kredita se stvara novac Kredit odobrava banka
8. Multiplikacija depozita I kreditna ekspanzija
Temeljni mehanizmi kriranja novca Svaka banka kad primi stvarni, fiducijarni depozit, npr. kad neko
svoju gotovinu poloi na raun u banci, mora jedan dio zadrati kao rezervnu likvidnost ( koju sam
utvrdi ili je utvrdi centralna banka) kako bi na zahtjev komitenata mogao isplatiti svoje obaveze prema
njima. Preostali dio primljenog pologa koristi se za odobravanje kredita zajmotraiocima
to je nia obaveza odravanja likvidnosti to je mogunost odobravanja kredita vea
Vea je mogunost ekspanzije i multiplikacije depozita
KREDITNI POTENCIJAL maksimalni iznos kredita koji banka moe odobriti
Vrste izvora sredstava
Fondovi banke
Depoziti -D
Meubankarski krediti MK
FORMULA I IZRAUNAVANJE
KP = F + MK +D ( 1 OR) Dv x Rl
D = Do + Dv
KP= kreditni potencijal ili maksimalni iznos kredita
F= fondovi banke
MK= meubankarski krediti
D= ukupni depoziti
OR= obavezna rezerva
Dv= depozit po vienju; Rl= rezervna
Mikrokreditna multiplikacija je na razini jedne banke - statiki kreditni potencijal
Makro multiplikacija je na nivou svih banaka.
Koncepcija kreditne multiplikacije na razini jedne banke nije uobiajna Susreemo makrokreditnu
multiplikaciju na razini svih banaka Dolazi do lananog prenosa sredstava iz banke u banku
odobravanjem kredita u svakoj od njih ujedno se kreiraju depoziti
Monetarni agregati su skup finansijskih instrumenata oblika istog stepena likvidnosti
TRI GRUPE MONETARNIH AGREGATA
Primarni novac M0
Novana masa u uem smislu M1
Novana masa kao dio ( novane ) imovine
M2, M3,M4

Primarni novac je zbroj gotovog novca u opticaju i ukupnih depozita ( rezerve

likvidnosti, obaveznih i drugih rezervi) poslovnih banaka kod sredinje centralne banke
Koncepcija Milton Friedmana

18

 Novac po tradicionalnom definisanju slui kao sredstvo razmjene; meutim, novac slui i kao
privremeno prebivalite kupovne moi tednja ( novana imovina) Friedmanova definicija novane
mase obuhvata pored gotovog novca u opticaju I sve depozite kod banka : transakcione, tedne I oroene
Novana masa u uem smislu
- M1- opteprihvaena definicija
M1- opteprihvaena definicija u veini zemalja I od strane MMF-a smatraju se instrumenti plaanja
koji slue kao zakonsko i definitivno sredstvo plaanja u zemlji a kreirani su od monetarno kreditnih
institucija: centralna banka i poslovne banke
Openito : M1 = G +D
G = iznos domaih novanica i kovanica ( gotov novac) u opticaju
D = depozit po vienju na transakcionim raunima
Dodaju se manje likvidni finansijski instrumenti do 1 godine dospjea ili oni nelikvidniji preko 1
godine dospjea, dobivamo irei sveobuhvatne agregate M2,M3,M4..
Novana masa je dio ukupnih novanih sredstava koja su u opticaju
Javni dug javni gug mnogih drzava kao uzrok prethodnih deficita u stalnom je porastu. Razlozi za to je
sto se dosta sredstava izdavaja za socijalnu i zdravstvenu zastitu i obrazovanje, Javni dug ima jak uticaj na
privredna kretanja.Najvazniji kreator javnog duga je drzava, koja organizuje svoje prihode i rashode, U
razvijenim drzavam ppostoji ogranicenje javnog duga i deficita.
Likvidnost sposobnost zazlicitih subjekata proizvodnje da udovolje svojim obavazama placanja.
Globalni pokazatelj likvidnosti opci je presjek likvidnosti koji skriva sektorska i individualna odstupanja
pa nije dovoljan za monetarnu politiku.
ex ante analiza se odnosi na buducnost, cinjenice se tek trebaju predvidjeti
ex post analiza se osnosi na proslost i uzima gotove cinjenice
Devizne transakcije predstavljaju plaanje izmeu dvije zemlje u stranoj valuti po tano
utvrenom kursu koje se odvijaju na deviznom tritu. Navedene transakcije utiu na stanje
platnog bilansa tako to debitne transakcije dovode do priliva strane valute, a kreditne do
odliva. to se tie stanja u BiH imamo deficit platnog bilansa.
Kreditne stavke odnose se na transakcije koje utiu na sticanje i formiranje kupovne snage
zemlje u inostranstvu, odnosno one stavke koje formiraju ukupnu ponudu deviza. Kreditne transakcije
znae priliv deviza.
- Debitne stavke odnose se na transakcije koje utiu na smanjenje kupovne snage zemlje u
inostranstvu, odnosno koje vode odlivu deviza.
PLATNI BILANS
- sistematizovan pregled ekonomskih transakcija izmeu rezidenata i nerezidenata za odreeni
vremenski period
- pregled transakcija zemlje sa inostranstvom za period od godinu dana
DOBITI I RIZICI DEVIZNIH TRANSAKCIJA
- Rizik ukljuen u promptnu deviznu transakicju je u tome to se vrijednost strane valute moe
promjeniti u odnosu na domau valutu.
- Da bi sprijeila takav gubitak na promptnim tritima, finansijska institucija moe ui u
terminsku, to znai razmjenu valuta na odreeni datum u budunosti i po odreenom kursu.
DEVIZNI KURS
- cijena po kojoj se razmijnjuju valute
- Devizne transakcije predstavljaju plaanje izmeu dvije zemlje u stranoj valuti po tano utvrenom
deviznom kursu
monetarna analiza 9

Monetarna politika i operacije na otvorenom tritu

19

Centralna banka mijenja ponudu novca kupovinom ili prodajom HOV - operacijama na otvorenom
tritu:
eli li poveati koliinu novca u opticaju, ona kupuje HOV i puta novac u opticaj ekspanzivna
operacija na otvorenomtritu
eli li smanjiti koliinu novca u opticaju, ona prodaje HOV, te povlai iz opticaja novac koji prima u
zamjenu za HOV restriktivna operacija na otvorenom tritu.
Uticaj centralne banke na novanu ponudu i/ili uticaj na kamatnu stopu
Centralna banka ne moe kontrolisati novanu ponudu i trine kamatne stope istodobno, jer je veliina
potranje za novcem (kao druga odrednica trine kamate) izvan mogunosti kontrole centralne
banke.
Kada sredinja banka kontrolie ponudu novca gubi kontrolu nad trinom kamatnom stopom, odnosno
kada kontrolie kamatu gubi kontrolu nad ponudom novca.
Potranja za novcem
Kada graani mogu drati i gotovinu i depozite po vienju, potranja za novcem ukljuuje dvije odluke:
moraju odluiti koliko e novca drati u gotovini? koliko e od tog novca drati u obliku depozita po
vienju?
Koliko e drati gotovine, a koliko depozita po vienju: gotovina je prikladnija za manje transakcije (i
za ilegalne transakcije)
Bank.rauni su prikladniji za vee transakcije (dranje novca na raunima banaka je sigurnije)
3

Pranje novca openito podrazumijeva rjeavanje, pretvaranje ili ienje novca

steenog kriminalnim aktivnostima, njegov prelaz preko meunarodnih granica i ponovno ukljuivanje
tog novca u regularne novane tokove..
Prljava sredstva tako postaju ista.
U pranju novca sudjeluju banke, tedionice, kockarnice, mjenjanice i osiguravajua
drutva.
U svijetu godinje opere izmeu 500 i 1500 milijardi US$.
Nova informatika tehnologija, fleksibilnost i prilagodljivost u djelovanju, struna pomo i
ogromna finansijska sredstva olakavaju proces pranja novca.
U borbi protiv pranja novca najvie se moe uiniti u fazi ulaganja.
Pranje novca je kompleksni sistem koji se razvija, primjenjuju se nove tehnike, a perai se sve vie
usavravaju.
Sve moe biti upotrijebljeno u procesu pranja novca:
garancije
rijetke kovanice
police osiguranja
drugi oblici novca.
dijamanti
zlato
kreditne kartice
dionice
METODE PRANJA NOVCA
Krijumarenje gotovine
Konstrukcija (engl.
structuring)
Lane kompanije ("shell
kompanije")
Front kompanije
Kockarnice
Page 3

20

Beskamatni finansijski instrumenti islamski finansijski instrumenti koji funkciniu po pravilima i

uslovima erijata.
Page

Opcije i Fjuersi

ne pripadaju nijednoj vrsti prihvatljivih ugovora;

premija kod opcija predstavlja kupovinu i plaanje prava, a ne realnih vrijednosti proizvoda ili usluga;
ugovori nisu vezani za realne vrijednosti i oni se kod fjuersa nekoliko puta odvoje od robe;
prodavci prodaju, a kupci kupuju ono to ne posjeduju;
finansijski instrumenti sadre visok stepen kockanja, ili pekulativnog klaenja na promjenu cijena u
budunosti; ova trita sadre elemente kamate;
Dva osnovna modela:
Muaraka
Mudaraba

Mudaraba je partnerski odnos u kojem jedna strana obezbjeuje kapital, a druga izvrava posao u
skladu sa ugovorom po kojem su se obavezale da e srazmjerno ranije utvrenom omjeru uestvovati u
raspodjeli profita ili gubitka koji se tim poslom bude ostvario.
Page

Osnovne karakteristike islamskih finansijskih instrumenata:

predstavljaju dokaz o vlasnitvu nad neto realnom imovinom nabavljenom iz sredstava prikupljenih emisijom
vrijednosnih papira;
svom vlasniku daju pravo da uestvuje u raspodjeli profita ukoliko isti bude ostvaren realizacijom konkretnog
projekta ili poslovanjem dionikog drutva;
njihova vrijednost nemoe biti garantirana njihovom vlasniku od emitenta;
njihov vlasnik preuzima puni rizik i kao vlasnik kapitala uestvuje u pokriu eventualno nastalog gubitka;
ne mogu sadravati pravo na unaprijed odreeni garantirani profit, bilo u
procentualnom ili u nominalnom iznosu;
proces njihovog izdavanja i prometa mora biti u skladu sa principima erijata;
realizacija posla ili projekta vri se u skladu sa principima mudaraba poslovnog odnosa;
utrivi su.

Monetarna politika izuava komponente novanog opticaja, u prvom redu bavi se novcem kao
sredstvom razmjene.
Efikasna monetarna politika zahtijeva intenzivan privredni rast i izvozno orijentisanu privredu.
Cilj monetarno-kreditne politike:
1. stabilnost cijena
2. stabilnost kursa domae valute
3. opta privredna stabilnost
4. regulacija koliine novca u opticaju
Osnovni oblici instrumenata u monetarnoj teoriji i politici su:
1.Politika obavezne rezerve
2.Diskontna politika
3.Politika otvorenog trita
U BiH koristi se samo politika obaveznih rezervi.
Sutina obaveznih rezervi sastoji se u tome da svaka poslovna banka mora drati odreeni dio depozita po
vienju na posebnim raunima kod centralne banke.
Izdvajanje se vri u odreenom procentu u odnosu prema depozitima po vienju. Znai, dio depozita po vienju se
stavlja van kreditnog potencijala i ne mogu se koristiti za kredite.

Kreditna politika obuhvata mjere monetarnih vlasti koje se odnose na kamatne stope, uslove
odobravanja kredita i druge uslove na tritu kredita
Monetarna

Kako je poela svjetska finansijska kriza???

Na tritu nekretnina je dolo do toga da su banke davale milionske kredite svojim klijentima, ak i
onima sa malim primanjima.
Potranja za kuama je rasla, a samim tim i cijene istih su prosjeno bile svake godine za
10% vie.

21

 Banke su prodavale kredite investitorima na Wall Streetu, koji su potom pekulisali na visoke
profite: "siromanijim" rizinim muterijama su zaraunavate visoke kamatne stope.
Rastue kamate su pogodile mnoge sa malim primanjima, redom su svi oni postajali
nesposobni za dalju otplatu kredita.
I tako je kriza sa nekretninama pogodila cijelu ameriku privredu ! Velike amerike investicione banke
su zabiljeile gubitke u milijardama.
PLATNI BILAN BIH U 2008
www.company.com

Iako jo nije ula u zavrno tromjeseje, za kada je najavljena fiskalna kriza, Federacija Bosne i
Hercegovine u prvih est mjeseci debelo je zakoraila u crveno na raunu.
Federacija BiH u prvih est mjeseci u deficitu je 216 miliona maraka. 1. jula na snagu je stupio
bescarinski reim za veinu proizvoda iz Europske unije. Do kraja godine oekuje se kako e Bosna i
Hercegovina izgubiti oko 130 milionana maraka prihoda, od ega e se vei dio odraziti na federalni
entitet.
Kvantitativna teorija novca predstavlja teoriju o kupovnoj snazi novca Javlja se u prometnim i
dohodnim varijantama.
Fisherov teorem stavlja akcenat na izdavanje novca. Fisher potencira monetarnu
funkciju prometnog sredstva.
Kembridski ekonomisti na dranje novca. Kembridski ekonomisti funkciju zalihe vrijednosti.
POSTKLASINI EKONOMISTI
1. Keynesijski kritiari negiraju polazita o stabilnosti transakcija i brzine opticaja novca.
- 2. Nemonetaristi
- Aftalion A.
- Nagaro B.
- 3. Savremeni monetaristi
- - Marget A.
- - Angell

FRIEDMANOVA TEORIJA NOVCA nastoji da rijei pet bitnih pitanja a to su: imovina,
tranja novca, brzina opticaja novca, transmisioni mehanizmi i monetarna
politika.
Imovina obuhvata pet komponenti: novac, akcije, obaveznice, fizika dobra i ljudski kapital.
Tranja novca je funkcija etiri varijable: imovine, realnog dohotka, kamatne stope i cijena.
Porast (pad) imovine i realnog dohotka izaziva porast (pad) monetarne tranje.
Porast (pad) kamatne stope generie pad (porast) tranje
Monetarna brzina opticaja
Na dugi rok brzina opticaja novca opada, dri se svE vie jedinica novca na jedinicu dohotka.
Na srednji rok brzina opticaja novca prati tok ekonomskog ciklusa,u uzlaznoj fazi ona raste, a u
silaznoj fazi ona opada.
Na kratki rok promjene monetarne brzine opticaja su inverzna funkcija monetarnih promjena.
Transmisioni mehanizmi oznaavaju mehanizme usklaivanja ponude i tranje novca.
Osnovni transmisioni mehanizmi su mehanizmi kamatne stope, realnog dohotka i cijena, kao varijable
koje u diferenciranim vremenskim okvirima harmoniziraju ponudu i tranju novca.
Tranja novca kao funkcija samo dvije varijable, realnog dohotka i kamatne stope.
Tranja novca ili preferencija likvidnosti, (dio koji ovisi o dohotku i dio koji ovisi o kamatnoj stopi)
Ekstremna keynesijanska linija miljenja poznata kao Radcliffov izvjetaj o radu engleskog komiteta
za monetarni sistem iz 1959. godine odrie mogunost ustanovljenja bilo kakvog pravila kretanja brzine
opticaja
19.11.2008.

Polazne take u analizi kratkorone ravnotee firme:

22

1. prosjeni

trokovi
2. marginalni trokovi
3. marginalni prihod
Mobilnost kapitala osigurava da se ostvari princip na isti KAPITAL ISTI PROFIT
Ovaj princip naziva se oportunitetnim trokom kapitala

NASTAVAK
Deformacije
Onemoguivanje prelivanja novca u novani kapital stalno ispadanje iz procesa cirkulacije
Prelivanje likvidnog u nelikvidni oblik novca
Finansijska trita prema predmetu poslovanja se dijeli na :
novano trite,
trite kapitala ,
devizno trzite
Struktura finansijskih institucija
Finansijske institucije su posrednici u transferu sredstava izmedu sektora sa suficitom (viak novanih
sredstava) i sektora sa deficitom (manjak novanih sredstava). Finansijsko trite je organizovano mjesto i
prostor na kome se trae tj. nude novana sredstva i na kome se zavisno od ponude i tranje formira
cijena. Kamatna stopa, odnosno kurs predstavlja cijenu novanih sredstava na finansijskom tritu.
Funkcija finansijskog trita je u alokaciji novanih sredstava, sa onih fizikih i pravnih
lica koja raspolau veim slobodnim iznosima od onih iji je dohodak nedovoljan za finansiranje tekuih i
razvojnih planova i programa koji su drutveno i ekonomski opravdani. Na taj nain finansijsko trite
omoguuje ostvarivanje optimalnosti u koritenju raspoloivih resursa to je u funkciji skladnog
privrednog razvoja
Novano trite je najiri dio finansijskog trita na kome se obezbjeuje: iralni novac i kratkorone
hartije od vrijednosti; kratkorona kreditna sredstva; eskontno i lombardno trite; primarno i sekundarno
trite kratkoronih hartija od vrijednosti.
Devizno trite je sastavni dio, u irem smislu, novanog trita. Devizni kurs predstavlja cijenu deviza
pri emu intervenciona taka predstavlja obavezu institucije monetarne vlasti (Centralna banka) da otkupi
neograniene koliine deviza ako se nude po donjem intervencionom kursu
Devizno trite je institucionalno trite privrede na kojem su definisani uslovi ostvarenje prometa deviza
Uloga deviznog trita

Olakana je meunarodna razmjena

Vea povezanost sa inostranstvom
Formiranje realnih deviznih kurseva
Osiguranje od kursnih rizika
Trite kapitala predstavlja specijalizovano trite na kome se trguje dugoronim hartijama od
vrijednosti, odnosno vrijednosnim papirima. Trite kapitala u sebi objedinjava: kreditno-investiciono
trite u formi dugoronih investicionih kredita; hipotekarno trite na kome se koristi kapital u formi
hipotekarnih kredita i trite hartija od vrijednosti dugoronog karaktera, tzv. trite efekata.
Promptno devizno trite podmiruje obaveze iz meunarodnih ugovora po osnovu:
- tekuih i
- kapitalnih transakcija;
Sredstva moraju biti na raspolaganju u roku koji je naznaen ugovorom sa tano naznaenim teajem.

Terminsko devizno trite se odnosi na rok od dva dana nakon zakljuivanja ugovora

23

Standardni rokovi:
- jedan, dva, tri, ........ est mjeseci.
Kursevi na terminskom tritu su fluktuirajui i zavise od odnosa ponude i tranje
Subjekti na deviznom tritu
Poslovne banke
Centralna banka
Dileri trgovci devizama
Brokeri posrednici
Poslovne banke
Plaanja putem korespodentnih banaka u inostranstvu
Sigurnost
Poslovne banke formiraju tzv. meubankarsko devizno trzite
Centralna banka
Intervencija na deviznom tritu:
- dostizanje donje
- dostizanje gornje
intervencione takena :
- domaem i
- Ino tritu
Trgovci deviza - dileri
Dileri kao aktivni uesnici na deviznom tritu
Dileri posjeduju znanje o :
- ocjena trenutnog stanja
- procjena budueg kretanja
- poznavanje tehnikih izraza
Brokeri
Razlozi za ove poslove:
- spoljnotrgovinska i devizna ogranienja
- Restriktivna monetarna politika
Posrednici na meunarodnom deviznom tritu i deviznim berzama
Posluju sa klijentima banaka za potrebe banaka
Za svoj rad imaju proviziju koju prilagoavaju klijentima i konkurentskoj snazi na tritu
Poznavaoci trine situacije
Brokerske kue:
- vlastiti kapital
- Veliki broj strunjaka
Swop poslovi su oni gdje kupovinu i prodaju vri isti partner sa razliitim rokovima dospjea
Primjenjuju se kod meunarodnih transakcija na finansijskom tritu novca

: pekulacije mogu biti :

-stabilizirajue
- destabilizirajue
1. ta su devize?
Pod devizama se podrazumjevaju sva kratkorona potraivanja prema inostranstvu u stranoj valuti ( do 90
dana)
2. Koji su oblici deviza?
Svi oblici plaanja u inostranstvu: ekovi, mjenice, akreditivi, nalozi
Kako se stiu devize?
- izvozom roba i usluga
- unoenjem stranog kapitala
- krediti zajmovi

24

- donacije pokloni
Vrste deviza
A/ - Prema kriteriju pretvaranja u druge devize:
- konvertibilne
- nekonvertibilne
B/ vrstoi stabilnosti
- neklirinke po osnovu slobodnog plaanja
- vrste stalni kurs i mogunost slobodne konverzije
- meke kolebljivi kurs , slabo prenosive, transferbilne
C/ Kriterij raspolaganja
- promtne- mogu se raspolagati po sticanju
- terminske mogu se raspolagati po isteku termina
ta je devizno trite?
Devizno trite je organizovani oblik trgovanja devizama
ta je devizni kurs?
Devizni kurs je cijena odreene jedinice ( 100 ili 1) strane valute izraena u domaoj valuti
ta je diler?
Diler je trgovac devizama na deviznom tritu.
ta je devizna opcija?
Devizna opcija je ponuena cijena , pri emu kupac opcije plaa prodavcu opcionu premiju
- aio
- disaio
Razlika izmeu terminskog ( vieg) i promtnog ( nieg) nieg deviznog kursa
predstavlja aio.
Disaio je razlia izmeu promtnog ( vieg) i terminskog (nieg)
Pojam valuta oznaava monetarni sistem jedne zemlje koji je zakonsko i definitivno sredstvo
plaanja u unutranjem platnom sistemu.
Kupci stranih valuta su :
- uvoznici roba i usluga
- graani koji alju novac u inostranstvo ili imaju obavezu plaanja
- subjekti koji imaju obaveze plaanja
. Paritet je vrijednost valute u zajednikom imenitelju : drugoj valuti ili zlatu
. Konverzija valute pretvaranje jedne valute u drugu primjenom odreenog kursa
Devalvacija valute dovodi do opadanja vrijednosti jedne valutetj. Poveanje kursa stranih valuta, to
utie na poskupljenje uvoza ili poveanje izvoza
. Valutna klauzula se koristi kao zatita od obezvreivanja inostranog potraivanja ( valutni rizik) u
nekoj vrstoj konvertibilnoj valuti
PROBLEMI DEVIZNOG TEAJA U SUSTAVU MMF
MMF je u osnovi nastao kao pokuaj da se prevaziu problemi teaja, odnosni mogueg monetarnog
haosa; te da postane svjetska finansijska institucija koja e uticati na privredna kretanja
Valutna komisija / Monetarni odbor
(Currency board)
Monetarni odbor vri emisiju novanica i kovanog novca koji se moe konvertovati u rezervnu valutu
po fiksnom kursu i po vienju.
Monetarni odbor funkcionie na principu novanog sistema zlatne poluge ili zlatne devize, pri emu je
koliina kapitala koje banke mogu da kreiraju ograniena sa sposobnou da se pribave i dre dovoljne
rezerve kao podloga za kredit. Poslovne banke su posrednici izmeu deponenata i korisnika kredita.
Konane rezerve monetarnog odbora se dre u stranoj rezervnoj valuti. Nova rezerva se pribavlja iz
zemlje rezervne valute. Promjene u platnom bilansu utiu na promjene domae novane mase. Kada
nastane suficit platne bilanse ukupna novana masa se poveava, dok kod deficita se smanjuje.

25

Trgovina izmeu zemalja monetarnog odbora i zemlje monetarne valute je stabilna jer je eliminisan
devizni rizik. Potencijalni investitori znaju koji je devizni kurs i kako e
biti obraunat profit. Centralna banka u sistemu monetarnog odbora ima mogunost da odri fiksni devizni
kurs, to je jedan od preduslova za strana investiranja
Monetarni sistem Bosne i Hercegovine funkcionie po pravilima currency board
angamana
U perspektivi Centralna banka Bosne i Hercegovine bi imala cilj ulaska u ekonomsku i monetarnu uniju
zemalja lanica Evropske Unije i uvoenje eura kao zakonskog sredstva plaanja.
MMF
Olakati meunarodnu trgovinu
Poveati zaposlenost
Poveati dohodak
Poveati stabilnost valute
Uspostaviti multilateralni sistem plaanja
Ukinuti devizne barijere
Otkloniti neravnoteu u platnom bilansu
Zemlje lanice MMF mogu intervenisati, vrijednosti svoje valute utvrditi prema :
- SPV ( Specijalna prava vuenja)
- Prema drugoj valuti ili grupi valuta
Pravila kod uspostavljanja deviznog teaja
Niti jedna lanica MMF ne moe odrediti intervalutarnu vrijednost valute u zlatu
Jednom utvren paritet moe se mijenjati uz saglasnost 85% glasova u MMF u
lanice MMF su dune obavijestiti MMF o eventualnoj promjeni deviznih teaja
Vezanost teaja mogu je uz vodee valute: dolar, FF, SPV, kompozitni indeksi
Monetarna integracija predstavlja uniformiranost u smislu funkcionisanja zajednikog finansijskog
trita i kamatnih stopa, pri emu se ostranjuju sve barijere kretanja kapitala i operacije na finansijskom
tritu. Prednosti integracije e se ogledati u voenju jedinstvene monetarne politike, jaanju procesa
finansijske integracije sa institucionalnim investitorima (naroito sa osiguravajuim drutvima).
Jedinstven novac e omoguiti svim uesnicima povezivanje jedinstvenog sistema platnog prometa, dok bi
se pristupom euro tritima stepen likvidnosti poveao.
EURO je evropska valutna jedinica koja je nastala kao rezultat dogovora Vijea Evropske Unije iz 1998.
godine, u sastavu: Belgija, Njemaka, panija, Francuska, Irska, Italija, Luksemgurg, Nizozemska,
Austrija, Portugal i Finska.
Ove zemlje uestvuju u treoj fazi formiranja Evropske monetarne unije, koje poev od 1. januara 1999.
godine koriste euro u bezgotovinskom platnom prometu i sprovode jedinstvenu monetarnu politiku
Koristi od uvoenja EURA su:
eliminacija deviznih rizika,
- jaanje jedinstvenog trita,
- jaanje investicione aktivnosti,
- upredivost cijena,
- lake i jeftinije obavljanje platnog prometa i finansijskih transakcija
INSTITUCIONALNI OKVIR EVROPSKE CENTRALNE BANKE Organi odluivanja ECB
Upravni odbor ECB. Odgovornosti: prihvatanje uputstava i donoenje odluka, koje su potrebne da
obezbjede sprovoenje zadataka koji su im povjereni, te formulisanje monetarne politke euro- zone.
Izvrni odbor ECB. Odgovornosti: priprema sastanke Upravnog odbora, implementira monetarnu
politiku, tekue poslovanje, prezima odreenu mo delegiranja.
Opi odobor ECB, doprinosi: jaanju koordinacije monetarne politike sa ciljem osiguranja stabilnosti
cijena, prikupljanje statistikih informacija, izvjetavanje o aktivnostima ECB, pripreme fiksnih kursnih
razlika.
TRITE NOVCA EVROPSKE UNIJI

26

Trite novca igra kljunu ulogu u transmisiji donoenja odluka monetarne politike, jer promjene u
instrumentima monetarne politke najprije i utiu na trite novca.
Duboko i integrisano trite novca je preduslov za efikasnu monetarnu politku, jer obezbjeuje ak i
distribuciju likvidnosti centralne banke i homogeni nivo kratkoronih kamatnih stopa preko jedinstvenog
valutnog podruja. U euro zoni, preduslov je u stvari zadovoljen nakon poetka tree faze EMU, kada su
nacionalna trita novca uspjeno integrisana u efikasno euro novano trite.
Postoje dvije vrste referetnih stopa, koje zajedno daju jedinstvenu referentnu cijenu za transackije sa
dospjeem od jednog dana do godine, a to su EONIA (euro overnight index average) i EURIBOR (euro
interbank offered rate).
MONETARNI AGREGATI: M 1, M2, M3
M1 ini valuta, npr. novanice i kovanice, prekononi depoziti. Ovi depoziti se odmah mogu
konvertovatu u valutu ili koristiti za negotovinsko plaanje. .
M2 ini M1 i, kao dodatak, depoziti sa dogovorenim rokom dospjea do i ukljujui dvije godine ili sa
otkaznim rokom do 3 mjeseca. Ovi depoziti se mogu konvertovati u komponente uskog novca, ali se
mogu pojaviti i neke restrikcije, kao to su potrebe za unaprijed naplatom, penalima i naknadama.
M3 ine M2 i odreeni utrivi instrumenti izdati od strane residenata MFI sektora
Istorijski put razvoja novca
Robni/naturalni, metalni
Simboliki
Apstraktni novac
Vrste novca
Robni novac
Fiducijarni novac
Novani opticaj i novana masa
Novana masa - koliina novca koji u odreenom treutku postoji u opticaju kao sredstvo prometa i
plaanja
Novani opticaj - cjelokupna masa razliitih po formi prometnih i platenih sredstava, odnosno
novana masa pomnoena koeficjentom brzine opticaja
Brzina opticaja novca
Raciproni izraz potranje novca
a) Kod gotovinskog platnog prometa obim prometa koji se vri sa gotovim novcem/stanje gotovog novca
b) Kod bezgotovinskog platnog prometa zbir operacija u depozitnom novcu/iznos depozitnog novca na
kraju mjeseca
Pranje novca - pretvaranje prljavog novca u ist novac
prljav novac - svaki profit ili sredstva koja proizilaze iz nezakonitih aktivnosti
Posljedice: iskrivljivanje strukture potronje, preobraavanje postojee socijalne strukture, poticanje
pkulacija i inflacije, naruavanje politike stabilnosti zemlje, naruavanje zdravlja finansijskog trzita
Platni bilans
Sistematizovan pregled ekonomskih transakcija izmeu rezidenata i nerezidenata za odreeni vremenski
period
Pregled transakcija zemlje sa inostranstvom za period od godinu dana
Devizni bilans - bilans efektivnih meunarodnih plaanja i primanja izmeu rezidenata i nerezidenata
Struktura platnog bilansa
Kreditne stavke
Izvoz robe

27

 Izvoz usluga
Jednostrani transferi
Uvoz kapitala
Izvoz monetarnog zlata
zlata
Debitne stavke
Uvoz robe
Uvoz usluga
Jednostrani transferi
Izvoz kapitala
Uvoz monetarnog zlata
Dijelovi platnog bilansa
1) Bilans tekuih transakcija
a) Trgovinski podbilans (pod uticajem: cijena, naciolnog dohotka, stepena razvijenosti zemlje)
b) Podbilans usluga
- Turizam, transport, osiguranje
- Kamate, dividende (faktorske usluge)
c) Jednostrani transferi
- Zvanini (dravna pomo, penzije...)
- Privatni (pokloni, doznake)
2) Kapitalne transakcije
a) Obilci meunarodnog kretanja dugoronog kapitala
- Direktne investicije
- Portfolio investicije
b) Oblici meunarodnog kretanja kratkoronog kapitala
- Autonomno (spoljnotrgovinski krediti, poslovi arbitrae, pekulativno kretanje kapitala - lead i lag
plaanja)
- Kompenzirajue (swap aranmani)
3) Bilans monetarnih rezervi
- Monetarne rezerve - izvor meunarodne likvidnosti zemlje
- Monetarne rezerve (zlato, devize, SPV, rezervna pozicija zemlje kod MMF-a)
Greke i propusti - problem registracije spoljnotrgovinskih transakcija
Bilans neto - imovinske pozicije
Pregled stanja ukupnih dugovanja I potraivanja zemlje prema inostranstvu
Daje pravu sliku spoljnotrgovinske zaduenosti zemlje prema inostranstvu
Rezultat poslovanja nacionalne privrede sa inostranstvom u predhodnim periodima
9Stanja platnog bilansa
Ravnotea
Stvarna
Potencijalna
Neravnotea
Pozitivna - suficit
Negativna - deficit

11
Presijecanje PB
Koncept tekueg PB
Autonomne transakcije tekueg bilansa
Kompenzirajue transakcije
Koncept baznog bilansa

28

 Autonomne transakcije tekueg rauna i bilans dugoronog kapitala

Koncept bilansa monetarnih rezervi
Kompenzirajue transakcije: monetarne rezerve
Vrste neravnotee PB
Sluajna - rezultat djelovanja izvanrednih okolnosti
Ciklina - promjene u konjukturnim ciklusima
Strukturna - uzroci u privrednim kretanjima, razvoju i strukturi
Faktori monetarne prirode: inflacija
Faktori realne prirode: dispariteti u domaoj ekonomiji u odnosu na inostranstvo u cijenama,
trokovima, kretanju produktivnosti rada, tehikom
Korigovanje nerevnotee PB
Finansiranje (kratkoroni nain prevazilaenja deficita)
Iz domaih izvora (monetarne rezerve)
Iz stranih izvora (kratkoroni krediti)
Prilagoavanje
Deflacija
Devalvacija
Devizna kontrola
15
Devizni kurs
Cijena strane valute izraena u domaoj valuti
Fiksni - unaprijed utvrena visina kursa
Fluktuirajui - kurs se formira slobodno na osnovu djelovanja ponude i potranje deviza
Prednosti fluktuirajuih deviznih kurseva
Uravnoteenje platnog bilansa
Privredni rast - sloboda nacionalne privrede u izboru stope inflacije i zaposlenosti
Devizni kurs uvijek realan
Elimanacije potrebe za monetarnim rezervama

17
Nedostaci fluktuirajuih deviznih kurseva
Plivajui devizni kursevi doljevaju ulje na vatru u zemlji u kojoj je prisutna inflacija
Gubi se mogunost voenja selektivne politike cijena
Nepogodni za privredu u kojoj postoji inflacija i deficit PB ili nezaposlenost i suficit
18Devizno trite
Organizovan oblik trgovanja devizama
Razlozi nastanka deviznog trita:
Meunarodna razmjena i investiranje
Postojanje razliitih valutnih sistema
Funkcije deviznog trita
Konverzija
Vea samostalnost i efikasnost u poslovanju
Kretanja na deviznom tritu - indikator PB situacije
Osiguranje od kursnog rizika
Uslovi za funkcionisanje deviznog trita

29

Postojanje vanjske konvertibilnosti valute

Unutranja privredna stabilnost
Vanjska ravnotea
Postojanje pariteta domaih i inostranih cijena
Liberalizovan robni promet sa inostranstvom
Liberalizovan platni pormet sa inostranstvom
Postojanje dobro organizovanog bankarskog aparata i odgovarajuih kadrova
20
Podjela deviznih tokova i trita
Devizni tokovi
Vertikalni
Horizontalni
Tok sa inostranstovom
Devizna trita
Promptno
Terminsko

Vjebe 9
Mon. politika ne utie samo na novanu masu i kamatnu stopu,ve i u velikoj mjeri na nivo ekon.
aktivnosti.
Ciljevi monetarne politike:
1.Visoka stopa zaposlenosti je vaan cilj iz dva razloga:
a)ako je stopa nezaposlenosti velika,to podrazumijeva loe stanje u drutvu,ljudi
gube samopouzdanje,stopa kriminala raste
b)kada je nezaposlenost velika,privreda se suoava s ljudima koji ne rade(smanjenje
proizvodnje), i resursima koji nisu u funkciji
Frikciona nezaposlenost =>nezaposlenost jer rasnici tragaju za odgovarajuim kompanijama i sl.
Strukturalna nezaposlenost=>neusklaenost izmeu radnih mjesta i vjetina lokalnih
radnika;nepoeljna
Puna zaposlenost u privredi nije 0 zbog ove dvije nezaposlenosti.
Prirodna stopa nezaposlenosti=>kada nezaposlenost nije 0,nego je ona bar neto iznad i u skladu
sa punom zaposlenou; aktuelne procjene prirodne stope nezaposl. 4,5-6%.
2.Privredni rast=>povezan sa stopom nezaposlenosti,bolji kada je nia
3.Stabilnost cijena;hiperinflacija=>ogromna nestabilnost cijena; najvaniji cilj monetarne politike
savremenih CB.Inflacija ima negativan utjecaj na planiranje,donoenje poslovnih
odluka,slabljenje privrednog rasta,pogoranje soc. stanja drave.
4.Stabilnost kamatnih stopa; poeljna jer fluktuiranje kamatnih stopa oteava planiranje i dovodi
do neizvjesnosti u privredi;rast kamatnih stopa- negativno
5.Stabilnost finansijski trita podrazumijeva izbjegavanje finansijskih kriza;na ovu stabilnost
utie i stabilna kamatna stopa jer njihove fluktacije dovode do neizvjesnosti kod fin.institucija
6.Stabilnost na deviznim tritima-bitno je zadrati vrijednost valute stabilnom.
*Sukob ciljeva(u kratkom roku): Stabilnost cijena,stabilnost kamatnih stopa i stopa
zaposlenosti.Ako je privreda u fazi razvoja,nezaposlenost se smanjuje,to moe izazvati poveanje
inflacije i stopa.Kada CB ele sprijeiti rast stopa,mogu pojaati inflaciju.A ako CB povea
kamatne stope da bi sprijeila inflaciju,moe poveati nezaposlenost.

30

Nakon to CB donese odluku po pitanju stopa zaposlenosti i nivoa cijena,bira varijable na koje e
uticati.Radi usmjeravanja monetarne politike,koristi:
a)Posredni targeti(monetarni agregati ili kamatne stope)=>posredna sredstva za ostvarenje
krajnjeg cilja.Instrumenti CB nemaju neposredan utjecaj na njih.
b)Operativni targeti(kamatne stope,agregati rezervi-razlika ukupnih i zajmovnih rezervi) su
sredstva kojima se utie na posredne(koritenjem instrumenata mon.politike)
1.Targetiranje monetarnih agregata i 2.Targetiranje kamatne stope strategije koje su
nekompatibilne,CB moe primjenjivati jednu,a ne obje istovremeno.
Kriteriji:
1.Kod posrednih nije jasno ko ima prednost u mjerljivosti
2.CB mora da ima efektivnu kontrolu nad varijablom ukoliko eli da je koristi kao posredni
target.
Kriterij za izbor posrednih=kriterij za izbor operativnih targeta.
NAIRU koncept=>stopa nezaposlenosti koja ne ubrzava inflaciju; stopa nezaposlenosti iznad
NAIRU=>inflacija se se smanjuje,i obrnuto!
Vjebe 10
ESCB - ECB i nacionalne banke lanica Evropske unije
Eurosistem - ECB i nacionalne banke lanica Evropske monetarne unije
ECB: I.Primarni cilj-stabilnost cijena
II.Sekundarni cilj-visoka stopa zaposlenosti
III.Sekundarni cilj-politika nezavisnosti
ECB-nezavisno vodi monetarnu politiku zemalja lanica EMU.
*Euro*
Koristi od uvoenja eura:
1.Eliminacija trokova konverzije
2.Manje verzije
3.Eliminacija deviznog rizika
4.Vea konkurentnost-ekonomski rast,eliminacija pekulacija,transparentnost cijena,stimulacija
investicija,jae prisutstvo na glavnim finansijskim tritima.
*Instrumenti monetarne politike koje u praksi koristi ECB:
1.Operacije na otvorenom tritu; provode ih lanice ESCB,predstavljaju kupovinu ili prodaju
vrijednosnim papira u cilju poveanja ili smanjenja likvidnosti na tritu novca.
2.Ustaljene kreditne pogodnosti-objezbjeuje prekonone likvidnosti-prekonono krditiranje uz
unaprijed odreenu kamatnu stopu.
3.Politika rezervi likvidnosti;obavlja se putem minimalnih i obaveznih rezervi,obraunava se
krajem mjeseca;obavezne rezerve se raunaju na prosjean iznos depozita kod depozitnih
institucija u proteklih 30 dana;Baze za obraun su: prekononi depoziti,depoziti sa dospijeem do
2g,vrijednosni papiri do 2g,instrumenti novanih trita s dospijeem do 1g.
Vjebe 12
Monetarna teorija prouava utjecaj novca na ekonomiju.

1.Klasine teorije

31

*Kvantitativna teorija novca-razvili je klasini ekonomisti,teorija o tome kako se odreuje

nominalna vrijednost agregatnog dohotka.Kamatne stope nemaju nikakav utjecaj na tranju
novca.
V=PxY/M (Irvin Fisher)koliko se u toku jedne godine u prosjeku jedan dolar potroi za
kupovinu ukupne robe i usluge u ekonomiji.PxY-nominalni GDP.
MxV=PxY-koliina novca x brzina opticaja=nominalni dohodak (GDP)
Brzina opticaja-broj koliko je puta novac koriteni u toku jedne godine.
V,Y-konstantni u kraem roku; Ako se udvostrui M,mora i P.
Klasino stanovite-brzina opticaja je konstantna;V-const.,odreuju je institucije u
ekonomiji.Ako je potrebno manje novca-brzina je vea i obrnuto.
Kretanja nivoa cijena su uslovljena iskljuivo promjenama u koliini novca;ovo je teorija tranje
novca.
Klasiari=>Nominalni dohodak(PxY) je odreen kretanjem novane mase.
2.Keynes-ijanska teorija preferencije likvidnosti-naputa klasnino stanovite da je V=const.
Motivi za dranje novca:
1.Transakcioni motiv(odreen nivoom dohotka,proporcionalan u odnosu na dohotak).Ljudi dre
novac jer je sredstvo razmjene.
2.pekulativni motiv(odreen je nivoom dohotka i oekivanim prinosom).Novac kao uvar
bogatstva. On je aktivu koja moe biti koritena kao uvar bogatstva podijelio na: novac i
obveznice.Pretpostavka: oekivani prinos na novac=0.Obveznice=>dvije komponente oek.
Prinosa-kamata i oekivana stopa kapitalne dobiti.
Npr.Ako se oekuje poveanje kamatnih stopa,to znai smanjenje cijena obveznice te negativnu
kapitalnu dobit-kapitalni gubitak.U tom sluaju je bolje uvati novac.
O.P.N>O.P.O-->Tranja novca raste!
Tranja novca je u negativnoj korelaciiji s nivoom kamatnih stopa !!
Tranja novca je osjetljiva na kamatne stope !!
3.Motiv predostonosti(odreen nivoom dohotka,proporcionalan dohotku).Novac kao zaliha za
nepredvidive izdatke.
Funkcija preferencijalne aktivnosti Md/P=f(i,y)-kamatne stope prema ovoj teoriji imaju utjecaj na
tranju novca.Tranja realne koliine novca raste pozitivna funkcija dohotka Y,i negativna
funkcija kamatne stope i.
-brzina opticaja novca-nije konstantna;ona fluktuira shodno kretanjima kamatnih stopa;mijenja se
shodno promjeni u oekivanjima(koja su esto nestabilna) budueg nivoa kamatnih stopa.
*Savremena Keynes-ijanska teorija-daju je Tobin i Baumol
Prema njima: 1.Transakciona komponenta tranje novca je u negativnoj korelaciji sa
nivoom kamatnih stopa.
2.Traja novca iz predostonosti je u negativnoj korelaciji sa kam.stopama
3.pekulativna tranja je prema njima uslovljena oekivanim prinosima i rizicima
na oekviane pojedine prinose.
Ljudi koji su manje skloni rizicima vie dre novac sa ciljem ouvanja vrijednosti.Rizik se
moe smanjiti putem diverzifikacije.
3.Friedman-ova savremena kvantitativna teorija novca
-koristi vei broj aktiva kao alternativu novca
.promjene u kamatnih stopama nisu toliko znaajne tj.nemaju veliki utjecaj na tranju novca.
-manje se fokusira na motive dranja novca
32

-Primarna determinanta tranje nova je Permanentni dohodak;ovu teoriju potranje aktive je

primjenio na novac:
Md/P=f(Yp,rb-rm,re-rm,e-rm)
Yp-permanentni dohodak je oekivani prosjeni dohodak u duem roku.Promjene u ovom
dohotku su tranzitorne.
Permanentni dohodak se mnogo manje mijenja nego dohodak u periodima naglog ekonomskog
rasta/pada.
-kod Friedmana je stabilna funkcija novca
-primarna determinanta nacionalnog dohotka je novana masa
-brzina opticaja je predvidiva,iako ne i konstantna
Vjebe 13
Uslov ravnotee: Y=Yx agregatna proizvodnja;ukupna koliina tranje za proizvodima u
ekonomiji.
Y=Yx=C+I+G+NX ;C-individualna potranja;I-planirala investicija;G-javna potronja;NX- neto
izvoz.
Pretpostavka je da ako je nivo cijena stabilan,dolazi do promjene u realnim koliinama.
Agregatna proizvodnja je u pozitivnoj korelaciji sa 4 promjene,i u negativnoj sa porezima prema
Keynesu.Njene determinante:
1.Promjene u autonomnoj potronji (a)+
2.Promjene u planiranoj investicionoj potronji (I)+
3.Promjene u javnoj potronji(G) +
4.Promjene u porezima(T)
5.Promjene u neto izvozu (NX) +
Promjena u bilo kojem faktoru dovodi do dvostruko vee promjene u agregatnoj proizvodnji.
Znaajna uloga vlade u odreivanju agregatne potronje su 1.kroz promjene u porezima,i 2.kroz
promjene u nivoima javne potronje.Porezi imaju indirektan utjecaj na agregatnu tranju(kroz
smanjenje individualne potronje). C=a-(mpc x (Y-T)
to se tie meunarodne trgovine u odreivanjzu agregatne potronje,razlika izmeu uvoza i i
izvoza je znaajna komponenta agregatne tranje i fluktacije agregatne proizvodnje.
Agregatna potranja se odreuje pomou individualne potronje,kad su G=0 I NX=0,na slijedei
nain :
C=a+(mpc x Yek) ; C-individualna potronja; a- autonomna potronja; mpc-granina sklonost
potronji;Yek-rastui dohodak ; pri emu investiciona potronja ide na : fiksne investicije i
planirane investicije u zalihe.Poveanje I uzrokuje poveanje C !!
*Multiplikator potronje>1 predstavlja odnos promjene u agregatnoj proizvodnji prema promjeni
u planiranoj investicionoj potronji. 1/ 1-mpc multiplikator potronje.
*IS-LM model*
Ovaj model se koristi za ekonomska predvianja i bolje razumijevanje uticaja vladine politike na
ukupnu ekonomsku aktivnost.Njegova svrha je paralelno praenje ravnotee na dva trita(trite
robe i trite novca) pomou jednog grafikona.
IS kriva-ravnotea na robnom tritu.Predstavlja sve ravnotee na tritu dobara i usluga,odnosno
efekat promjena kamatnih stopa na dohodak.Faktori koji utiu na pomjeranje IS krive:
1.Promjena kamatne stope utie na ravnoteu agregatne proizvodnje i dovodi do pomjeranja du
IS krive

33

2.Promjene u autonomnom toku koji mogu da pomjere agregatnu tranju utiu i na nivo
ravnotee agregatne proizvodnje:
a)promjene u porezima
b)promjene u javnoj potronji
c)promjene autonomnoj individualnoj potronji
d)promjene u investicionoj potronji nevezane za kamatnu stopu
e)promjene u neto izvozu nevezane za kam.stopu
Autonomna potronja=>dio individualne potornje koji ne zavidi od rasta dohotka,jer ind.
Potronja zavisi od njega.
Investiciona potronja=>2 tipa investicija:
1.fiksne(ulaganja kompanije u opremu i objekte)
2.planirane inv.u zalihe(ulaganja kompanije na dodatne zalihe)
Razlika investicija u zalihe i fiksnih je ta to su fiksne uvijek planirane,a ove druge mogu biti i
neplanirane. Investiciona potronja=fiksne + inv. u zalihe (planirane).
Dva faktora koja utiu na planiranu inv. potronju: 1.kamatne stope
2.budua oekivanja pos.organizacija
LM kriva-ravnotea na tritu novca;predstavlja sve ravnotee na tritu novca,odnosno efekat
promjena dohotka na nominalnu kamatnu stopu.
Faktori koji pomjeraju LM:
-promjene u ponudi novca
-autonomne promjene u potranji novca
*IS-LM model*
Presjek IS I LM => istovemena ravnotea na

oba trita!

IS kriva je opadajua jer vie kamatne stope smanjuju planiranu investicionu potronju i neto
izvoz,pa samim tim i proizvodnju.
LM kriva je rastua jer vea agregatna proizvodnja poveava tranju novca,a samim tim i
proizvodnju.
Npr. Ako se povea ponuda novca => LM se pomjera udesno tj. Smanjit e se kamatne
stope( utjecaj promjena u monetarnoj politici) a poveati agregatna proizvodnja.
Ako se povea javna potronja ili smanji porez, IS se momjera udesno, te doalzi do poveanja
kamatne stope i agregatne proizvodnje ( uticaj promjena u fiskalnoj politici).
*to je manja osjetljivost tranje novca na kamatne stope to je vie efektivna monetarna politika
u odnosu na fiskalnu.
*IS-LM u dugom roku*
-Pretpostavka o stabilnom nivou cijena neodriva je u dugom roku.
-Neutralnost monetarne i fiskalne politike na proizvodnju u duem roku.
-Kriva agregatne tranje se izbodi iz IS-LM modela.
34

-Faktori koji utiu na pomjeranje krive IS,pomjeraju i krivu tranje u istom smjeru!
-Faktori koji pomjeraju LM pomjeraju i krivu agregatne tranje i istom smjeru ako je nivo cijena
konstantan !
-Povea se nivo cijena=>pad novane mase=>poveanje kamatne stope=>smanjenje planiranih
investicija i neto izvoza=>pad proizvodnje
Vjebe 11
Currency board u BiH:
Konvertibilna marka vezana za po fiksnom deviznom kursu: 1=1,95583KM
100% pokrie u deviznim rezervama
CBBiH ne moe nikome dati kredit
Dugoroni cilj
Meucilj
Monetarni instrument
Ciljevi i zadaci CBBiH:
Ouvanje stabilnosti domae valute
Kontrola upravljanja monetarnom politikom
Odravanje i upravljanje deviznim rezervama
Odravanje platnih i obraunskih sistema
Primanje depozita od institucija na nivou BiH
Izdavanje propisa i smjernica za svoj rad
Uestvovanje u radu meunarodnih organizacija i zastupanje BiH
Pasiva bilansa CBBiH:
1.
Konvertibilna marka u opticaju
2.
Domai depoziti
Depoziti banaka
Depoziti Vlade i drugih rezidenata
3.
Odgoeni prihod
4.
Ostala pasiva
5.
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Generalne rezerve
Rezerve od donacija
Kapital u dionicama
Procijenjene vrijednosti rezervi
UKUPNA PASIVA (1+2+3+4+5)
Aktiva bilansa CBBiH:
1
Strana aktiva
Strana valuta u gotovini
Kratkoroni depoziti kod inostranih banaka
Specijalna prava vuenja u MMF-u
Vrijednosni papiri raspoloivi za prodaju
2.
Domaa aktiva
iro rauni

35

3.
4.

Ostala aktiva
Materijalna i nematerijalna sredstva
5. Vlasniki vrijednosni papiri

UKUPNA AKTIVA (1+2+3+4+5)

Monetarni agregati u BiH:
m=M1/Mo
M1 - novac u uem smislu
Gotov novac izvan banaka
D po vienju kantona, opina i fondova
D po vienju preduzea, neprofitnih org., domainstava idr.
QM
tednja i oroeni depoziti u domaoj valuti
Depoziti po vienju u stranoj valuti
Oroeni i tedni depoziti u stranoj valuti
M2 - novana masa
*Obavezne rezerve:
Jedini instrument monetarne politike CBBiH
Prosjene dnevne rezerve u desetodnevnom periodu
Naknada za obavezne rezerve
Depozitna osnova:
Obaveze prema nerezidentima
Depoziti rezidenata po vienju
Oroeni i tedni depoziti rezidenata
Visok nivo sredstava na raunima rezervi banaka kod CBBiH

MONETARNA POLITIKA- INSTRUMENTI MONTARNE POLITIKE

Preko ovih instrumenata moe se voditi:
EKSPANZIVNA MONETARNA POLITIKA,
RESTRIKTIVNA MONETARNA POLITIKA.
Poveanjem i smanjenjem obavezne rezerve regulie se kreditna multiplikacija.
Instrumenti monetarno-kreditne politike
Instrumenti monetarno-kreditne politike mogu se podijeliti na:
kvantitativne
kvalitativne
Kvantitativni instrumenti

36

Osnovni oblici kvantitativnih instrumenata u monetarnoj teoriji i politici su:

- politika obavezne rezerve;
- diskontna politika;
- politika otvorenog trita
Kvalitativna ili selektivna politika
Osnovni oblici kvalitativne ili selektivne politike sadrani su:
- regulacija kredita centralne banke poslovnim bankama;
- regulacija uslova kredita;
- selektivna kreditna politika.
Obavezna rezerva banake kao instrument monetarne politike
Sutina ovog instrumenta sastoji se u tome da svaka poslovna banka mora drati odreeni dio
depozita po vienju na posebnim raunima kod centralne banke.
Izdvajanje se vri u odreenom procentu u odnosu prema depozitima po vienju.
Znai, da se dio depozita po vienju stavlja van kreditnog potencijala i ne mogu se koristiti za
kredite.
Regulacija kreditnog potencijala i likvidnosti
Obavezna rezerva se moe istovremeno javljati kao:
- instrument regulacije kreditnog potencijala banke, i
istrument odravanja likvidnosti.
Centralna banka koristi ovaj instrument da bi regulisala:
koliinu novca u opticaju;
kontrolirala likvidnost;
kreditni potencijal banke.
Struktura stopa obavezne reserve
Struktura stopa obavezne rezerve moe biti razliita:
- via stopa na transakcioni nego na dohodovni novac;
- via stopa na dohodovni nego na transakcioni novac, i
- jedinstvena stopa.
Eskontna stopa kao instrumenat monetarne politike
Eskontnom politikom centralna banka odreuje cijenu kredita koju odobrava poslovnim
bankama. Promjenom u visini eskontne stope centralna banka nastoji djelovati na ponudu i
tranju novca na tritu novca. Poveanje eskontne stope trebalo bi da smanji tranju za kreditima
i primjenjuje se na tritu gdje je vea ponuda novca. Suprotno ovome, smanjenje kamatne stope
dovodi do poveanja tranje za novcem i podizanje nivoa privredne aktivnosti.

37

Diskontna stopa
Diskontna stopa je vana za odreivanje uslova za reeskont u pogledu uslova:
rokova,
kvaliteta ,
visine,
vrste kredita,
koje centralna banka odreuje i koje banke moraju ispuniti da bi se mogle koristiti reeskontom.
Centralna banka razvijenih privreda ima relativnu stabilnu eskontnu stopu jer monetarnu bazu
posmatra u odnosu na kretanja u privredi, i to :
- kretanje cijena;
- stabilnost novca;
- rast drutvenog proizvoda, investicija, javne potronje.
Politika otvorenog trita kao instrument monetarne politike
Politika otvorenog trita open market policy predstavlja sloeniji i efikasniji mehanizam u
savremenim trinim privredama gdje je uloga finansijskog trita dominantna.
PRETPOSTAVKE
Prvo, pretpostavka za funkcionisanje politike otvorenog trita je u razvijenom tritu
vrijednosnih papira na kojem centralna banka moe uspjeno sprovoditi kupovinu i prodaju
obveznica.
Drugo, veoma vano, je postojanje mogunosti aktivne uloge drave da utie na kreiranje novca
putem emisije obveznica i stvaranjem javnog duga. Time drava plasmanom i kupovinom
obveznica vlasnicima kapitala kreira tranju i ponudu novca mimo institucije centralne banke.
Tree, ponuda i tranja novca i njihovo pretvaranje u kamatosne oblike je vaan regulator
finansijskog trita. Upravo e zbog toga stanovnitvo i privreda sav viak novca pretvoriti u
obveznice koje izdaje drava i koje se veoma lahko mogu pretvoriti u likvidosne oblike.

38