1esol G Solucionario 121219021103 Phpapp02

831552 _ 0001-0023.
qxd
7/3/07
19:06
Pgina 1
Lingua e Literatura 1
ESO
Biblioteca do profesorado
GUA E RECURSOS
A Gua de Lingua e Literatura para 1. de ESO unha obra colectiva
concibida, deseada e creada no departamento de Edicins
Educativas de Obradoiro / Santillana, baixo a direccin
de Henrique Juan Redal e Ana Mara Guerra Caizo.
Na sa realizacin intervieron:
Noem lvarez Villar
Xon Manoel Lpez Bendaa
Afonso Toimil Castro
EDICIN
Xon Manoel Lpez Bendaa
DIRECCIN DO PROXECTO
Obradoiro
Santillana
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 2
ndice
PRESENTACIN
4
O porqu de A Casa do Saber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O currculo de ESO. Competencias bsicas. . . . . . . . . . . . . . . .
Principios metodolxicos e didcticos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bloques de contido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gua e Recursos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
As competencias na rea de Lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
6
10
12
18
20
GUA
25
Guins
didcticos
Recursos complementarios
Expresin oral
Reforzo/Ampliacin
Unidade 1
26-33
130-141
142
Unidade 2
34-41
130-141
143
Unidade 3
42-49
130-141
144
Avaliacin
Adaptacin
curricular
172-177
154-155
178-183
184-189
156-157
Unidade 4
50-59
130-141
190-195
145
Avaliacin 1
154-157
Unidade 5
60-67
130-141
146
Unidade 6
68-75
130-141
147
Unidade 7
76-83
130-141
148
196-201
158-159
202-207
208-213
160-161
Unidade 8
84-93
130-141
214-221
149
Avaliacin 2
158-161
Unidade 9
94-101
130-141
150
Unidade 10
102-109
130-141
151
Unidade 11
110-117
130-141
152
222-229
162-163
230-235
236-241
164-165
Unidade 12
118-127
130-141
242-247
153
Avaliacin 3
162-165
Solucionario
Avaliacin
166-169
LINGUA E LITERATURA 1. ESO
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 3
COMPRENSIN LECTORA
249
As aventuras de Manolito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O vello que quera ver o tren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Unha gorda cabeza amarela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O espello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nancy e o caso do cine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O elixir da xuventude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
moda e con perruca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Poesa paisaxstica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O cativo da lata de conservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Poesa intimista. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A revolta do laboratorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O emperador recitador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Os catro brahmanas sabios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Groucho e chico, avogados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O conde Drcula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O carboeiro, na sa casa, un rei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Un bo prezo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A randeeira de novo de Parmude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tigre Antn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O pas dos troles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O vendedor ambulante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A primeira mata de arroz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Un doce emprego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O poder dun soo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
250
252
254
256
258
260
262
264
266
268
270
272
274
276
278
280
282
284
286
288
290
292
294
296
PLAN LECTOR
299
DESTREZAS TIC
319
Bloque A. Sistemas operativos. Windows . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
Bloque B. Sistemas operativos. Linux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Bloque C. Internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 4
Presentacin
O porqu de...
O significado do nome
Un nome algo mis ca un conxunto de palabras. unha idea, un concepto. A Casa do Saber un nome que fala do traballo educativo e dun proxecto editorial. un
nome que expresa unhas intencins previas de acollida, seguridade e confianza.
Que formula uns obxectivos de aprendizaxe ben construda. unha metfora da casa do saber por excelencia, a escola, o lugar onde os alumnos e as alumnas crecen e
aprenden. A Casa do Saber nace como un proxecto con vocacin de apoio aos alumnos e s alumnas, de contribucin ao xito escolar, de servicio ao profesorado.
As claves do noso proxecto editorial

FUNDAMENTACIN TERICA. A Casa do Saber naceu da reflexin e deseouse
coidadosamente. Os seus planos foron los fundamentos tericos das programacins dos materiais, da secuencia de contidos de cada rea, da seleccin dos
complementos didcticos, das propostas de avaliacin. Nestes planos especificronse as xustificacins psicopedagxicas e cientficas que constiten os cimentos
tericos da casa.
OS PIARES COMNS A TODOS OS MATERIAIS. Todos os compoentes do proxecto A Casa do Saber comparten a atencin polos valores (solidariedade, tolerancia,
esprito emprendedor), as tecnoloxas da informacin e comunicacin, e ls competencias bsicas (lingstica; matemtica; coecemento e interaccin co mundo fsico; tratamento de informacin e competencia dixital; competencia social e cidad;
cultural e artstica; aprender a aprender; autonoma e iniciativa persoal).
DIVERSIDADE: UN ESPAZO PARA TODOS. Queriamos unha Casa do Saber aberta
a todos. Un espazo en que todos tivesen cabida. Un lugar en que todos encontrasen
recursos para aprender, crecer, desenvolverse. Recursos para aprender mis ou reforzar os coecementos, para comprender mellor e aplicar o estudado, para explorar
novas posibilidades. E recursos para acoller aos que acaban de chegar e que anda
non dominan a nosa lingua.
Agora a Casa unha realidade. No seu deseo e na sa construcin participaron

profesores, deseadores, psicopedagogos, editores, ilustradores, fotgrafos, infografistas, maquetistas e informticos. Est case terminada. Pero falta o fundamental: os
seus habitantes. Os que achegarn a sa experiencia, o seu traballo, o seu esforzo,
para encher de Saber cada estancia, de ilusin cada parede e de vida cada recanto.
Queda o paso mis importante de todos. O de converter o noso proxecto no seu. O
de estender a man e, xuntos, traballar polo triunfo dos seus alumnos e das sas
alumnas.
Adiante, este o voso proxecto. a vosa casa. a casa de todos.
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 5
En que se concreta o proxecto

Catro principios bsicos inspiraron o contido, a orientacin e a estrutura
de A Casa do Saber: a adecuacin ao novo marco lexislativo (a LOE),
mellorar a comprensin dos alumnos, preparalos para a sociedade da informacin
e proporcionar unha gran diversidade de materiais para facilitar o labor do profesorado.
OS NOVOS LIBROS PARA AS ALUMNAS E OS ALUMNOS

Libros cun coidado especial do texto: linguaxe clara e sinxela,
vocabulario consonte co nivel dos alumnos e unha tipografa
especialmente seleccionada para mellorar a comprensin.
Libros con ilustracins intelixibles para os alumnos e as alumnas, que non
se limitan a confirmar o redactado. Ilustracins que son instrumentos
de gran potencia para desenvolver capacidades como a observacin,
a anlise, a relacin, a formulacin de interrogantes, a expresin oral...
Libros con actividades coherentes cos obxectivos, graduadas pola
sa dificultade, orientadas a que os alumnos desenvolvan hbitos e destrezas,
elaboren e constran significados, contextualicen e xeneralicen o aprendido.
N A Casa do Saber dmoslles importancia elegancia dos libros,
ao seu formato, ao seu deseo, beleza das imaxes, textura do papel. Todo iso
para dar sensacin de traballo ben feito, e para transmitir a importancia
da educacin e da cultura.
CY
CM
Y
tura
82
ua e
Litera
9 78
84
Bib
do plioteca
ro
GU fesorad
o
REC A E
URS
OS
Ling
ua e
ado
GUA
E RE
CURS
OS
Ling
ISBN
-13:
978-
84-8
2457
224-
13
571-
Bibl
iote
ca do
prof
esor
GUAS CON GRAN CANTIDADE DE RECURSOS PARA O TRABALLO NA AULA
ESO
Guins didcticos asociados s unidades dos libros: con programacins de aula que
conteen os obxectivos, contidos, competencias que se traballan en cada unidade
e criterios de avaliacin; suxestins didcticas e solucins das actividades.
1
Prog
das ramac
unid in
ades
Gui
ns
did
cticos
Recu
com rsos
Re plemen
forz
tario
oe
s:
por
am
Av unidad pliaci
n
al
Ex iacin e
pres
in
oral
Prop
adap ostas pa
ra
taci
n cu a
Plan
rr
ic
ular
lect
or
Recu
rsos
mul
Des
timed
treza
ia
s TIC
Liter
atur
a 1E
SO
Todo
est o mat
er
pode dispoib ial de
ste
r im
le
prim en CD libro
ilo.
, pa
ra
Propostas para traballar a diversidade: fichas de ampliacin e reforzo, recursos

para as adaptacins curriculares, fichas de traballo con alumnado inmigrante.
Recursos complementarios: bancos de datos, fichas de traballo prctico,
suxestins de lectura... Centos de propostas para facilitar o labor docente.
Programas especiais: plan lector, investigacins, cine...
Ob
San rado
tilla
iro
na
UN COMPLETO MATERIAL DE APOIO DIXITAL

Recursos multimedia para o traballo na aula. Un CD con presentacins multimedia:
o profesorado poder utilizalas para presentar o tema dun xeito mis dinmico,
navegando entre as transparencias, ampliando imaxes, mostrando esquemas,
proxectando audiovisuais e accedendo a numerosas pxinas web.
Lingua
e Literatura 1
ESO
Recursos
multimedia
Gua en formato pdf. Para facilitar a distribucin de documentos entre os alumnos

e as alumnas sen necesidade de utilizar a fotocopiadora, ou para consultalos no ordenador.
Outros CD. Programacins de aula, documentos administrativos, etc.
Obradoiro
Santillana
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 6
O currculo de ESO. Competencias bsicas

Principios do currculo da Educacin Secundaria Obrigatoria
A Educacin Secundaria Obrigatoria pretende asegurar unha formacin comn a todo o
alumnado dentro do sistema educativo espaol. A sa finalidade lograr que os alumnos e
as alumnas adquiran os elementos bsicos da cultura; desenvolver e consolidar neles hbitos de estudo e de traballo; preparalos para a sa incorporacin a estudos posteriores e para a sa insercin laboral; e formalos para o exercicio dos seus dereitos e obrigacins como
cidadns.
Obxectivos da etapa
A Educacin Secundaria Obrigatoria debe contribur a desenvolver nos alumnos e nas
alumnas capacidades que lles permitan:
a) Asumir responsablemente os seus deberes, coecer e exercer os seus dereitos no respecto aos demais, practicar a tolerancia, a cooperacin e a solidariedade entre as persoas e grupos, exercitarse no dilogo afianzando os dereitos humanos como valores comns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da cidadana democrtica.
b) Desenvolver e consolidar hbitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo
como condicin necesaria para unha realizacin eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre
eles. Rexeitar os estereotipos que supoan discriminacin entre homes e mulleres.
d) Fortalecer as sas capacidades afectivas en todos os mbitos da persoalidade e nas sas relacins cos demais, as como rexeitar a violencia, os prexuzos de calquera tipo, os
comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.
e) Desenvolver destrezas bsicas na utilizacin das fontes de informacin para, con sentido crtico, adquirir novos coecementos. Adquirir unha preparacin bsica no campo
das tecnoloxas, especialmente as da informacin e a comunicacin.
f) Concibir o coecemento cientfico como un saber integrado, que se estrutura en distintas disciplinas, as como coecer e aplicar os mtodos para identificar os problemas
nos diversos campos do coecemento e da experiencia.
g) Desenvolver o esprito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participacin, o sentido crtico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisins e asumir responsabilidades.
h) Comprender e expresar con correccin, oralmente e por escrito, nas linguas galega e
castel, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coecemento, a lectura e o estudo
da literatura.
i) Comprender e expresarse nunha ou mis linguas estranxeiras de maneira apropiada.
l) Coecer, valorar e respectar os aspectos bsicos da cultura e a historia propias e dos
demais, as como o patrimonio artstico e cultural.
m) Coecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as diferenzas, afianzar os hbitos de coidado e sade corporais e incorporar a educacin fsica
e a prctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coecer e
valorar a dimensin humana da sexualidade en toda a sa diversidade. Valorar criticamente os hbitos sociais relacionados coa sade, o consumo, o coidado dos seres vivos
e o medio natural, contribundo sa conservacin e mellora.
n) Apreciar a creacin artstica e comprender a linguaxe das distintas manifestacins artsticas, utilizando diversos medios de expresin e representacin.
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 7
As competencias bsicas como novidade curricular

A nova lei de educacin (LOE) presenta unha novidade de especial relevancia: a definicin
das competencias bsicas que se deben alcanzar ao acabar a Educacin Secundaria Obrigatoria. Esas competencias permiten identificar as aprendizaxes que se consideran imprescindibles desde unha formulacin integradora e orientada aplicacin dos saberes adquiridos. O seu logro deber capacitar os alumnos e as alumnas para a sa realizacin persoal,
o exercicio da cidadana activa, a incorporacin vida adulta e o desenvolvemento dunha
aprendizaxe permanente ao longo da vida.
O concepto de competencia bsica percorreu un longo camio ata chegar ao sistema educativo. En 1995, a Comisin Europea tratou por primeira vez as competencias bsicas ou
clave no seu Libro Branco sobre a educacin e a formacin. E desde ese ano, diferentes
grupos de expertos da Unin Europea traballaron para identificar e definir as competencias, analizar a mellor maneira de integralas no currculo e determinar como desenvolvelas
e incrementalas ao longo da vida nun proceso de aprendizaxe continua.
Entre os traballos mis relevantes no campo das competencias cabe citar tres: o proxecto da
OCDE Definicin e seleccin de competencias (DeSeCo), que estableceu cales deban ser as
competencias clave para unha vida prspera e o bo funcionamento da sociedade; a iniciativa
ASEM, que estudou as competencias esenciais no contexto da aprendizaxe ao longo da vida
e a integracin entre as capacidades e os obxectivos sociais dun individuo; e o informe
EURYDICE, que mostrou un grande interese por competencias consideradas vitais para
unha participacin con xito na sociedade.
Tamn no marco dos estudos internacionais dirixidos a avaliar o rendemento do alumnado e a
eficiencia dos sistemas educativos se pon o acento nas competencias. As, o proxecto PISA insiste na importancia da adquisicin de competencias para consolidar a aprendizaxe. E o proxecto TUNING, que ten como fin harmonizar o sistema universitario no contorno da UE, declara que a educacin deber centrarse na adquisicin de competencias.
O concepto de competencia bsica

Entndese por competencia a capacidade de poer en prctica de forma integrada, en
contextos e situacins diferentes, os coecementos, as habilidades e as actitudes persoais
adquiridos. As competencias teen tres componentes: un saber (un contido), un saber facer (un procedemento, unha habilidade, unha destreza) e un saber ser ou saber estar
(unha actitude determinada).
As competencias bsicas ou clave teen as caractersticas seguintes:
Promoven o desenvolvemento de capacidades mis ca a asimilacin de contidos,
anda que estes sempre estn presentes hora de concretarse as aprendizaxes.
Teen en conta o carcter aplicativo das aprendizaxes xa que se entende que unha
persoa competente aquela capaz de resolver os problemas propios do seu mbito de actuacin.
Basanse no seu carcter dinmico, posto que se desenvolven de xeito progresivo e
poden ser adquiridas en situacins e institucins formativas diferentes.
Teen un carcter interdisciplinar e transversal, posto que integran aprendizaxes
procedentes de distintas disciplinas.
Son un punto de encontro entre a calidade e a equidade, por canto que pretenden
garantir unha educacin que dea resposta s necesidades reais da nosa poca (calidade) e que sirva de base comn a todos os cidadns e cidads (equidade).
As competencias clave ou bsicas, dicir, os coecementos, destrezas e actitudes que todos os individuos necesitan para o seu desenvolvemento persoal e a sa adecuada insercin na sociedade e no mundo laboral, deberan estar desenvolvidas ao acabar a ensinanza obrigatoria e servir de base para unha aprendizaxe ao longo da vida.
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 8
As competencias bsicas no currculo de Secundaria

A inclusin das competencias bsicas no currculo ten tres finalidades:
En primeiro lugar, integrar as diferentes aprendizaxes, tanto as formais (correspondentes s diferentes reas do currculo) como as informais.
En segundo lugar, facer que os estudantes poan as sas aprendizaxes en relacin
con distintos tipos de contidos e que as utilicen de maneira efectiva cando lles resulten necesarios en diferentes situacins e contextos.
E, por ltimo, orientar a ensinanza, ao permitir identificar os contidos e os criterios
de avaliacin imprescindibles, e inspirar as decisins relativas ao proceso de ensinanza e de aprendizaxe.
Anda que as reas e materias do currculo contriben adquisicin das competencias bsicas, non hai relacin unvoca entre a ensinanza de determinadas reas ou materias e o desenvolvemento de certas competencias. Cada rea contribe a desenvolver diferentes competencias e, sa vez, cada competencia alcnzase a travs do traballo en varias reas ou materias.
As oito competencias bsicas

Nos ltimos anos definronse oito dominios de competencias bsicas que se consideran
necesarios para todas as persoas na sociedade do coecemento e que se deben traballar
en todas as materias do currculo:
Competencia en comunicacin
lingstica
Refrese utilizacin da linguaxe como instrumento de comunicacin oral e escrita.
Competencia matemtica
Consiste na habilidade para utilizar e relacionar os nmeros, as

sas operacins bsicas, os smbolos e as formas de razoamento matemtico.
Competencia no coecemento
e a interaccin co mundo
fsico
a habilidade para interactuar co mundo fsico, tanto nos seus

aspectos naturais coma nos xerados pola accin humana. Tamn se relaciona co uso do mtodo cientfico.
Tratamento da informacin
e competencia dixital
Comprende as habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar informacin, e a utilizacin das novas tecnoloxas para
este labor.
Competencia social e cidad
Fai posible comprender a realidade social en que se vive, cooperar, convivir e exercer a cidadana democrtica nunha sociedade plural, as como participar na sa mellora.
Competencia cultural e artstica Supn comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes

manifestacins culturais e artsticas.
Competencia para aprender
a aprender
Implica dispoer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe

e ser capaz de continuar aprendendo de maneira cada vez mis
eficaz e autnoma, de acordo cos propios obxectivos e necesidades.
Autonoma e iniciativa persoal Supn ser capaz de imaxinar, emprender, desenvolver e avaliar
accins ou proxectos individuais ou colectivos con creatividade,
confianza, responsabilidade e sentido crtico.
As competencias son interdependentes, de xeito que, o desenvolvemento e a utilizacin de

cada unha require sa vez das demais. Nalgns casos, esta relacin especialmente intensa. Por exemplo, algns elementos esenciais das competencias en comunicacin lingstica, aprender a aprender ou tratamento da informacin e competencia dixital estn estreitamente relacionados entre si e xuntos forman a base para o desenvolvemento e
utilizacin do resto das competencias. Do mesmo xeito, a resolucin de problemas, a actitude crtica, a xestin das emocins, a iniciativa creativa ou a toma de decisins con avaliacin do risco involucran diversas competencias.
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 9
A lingua na LOE
A educacin lingstica e literaria constite un factor clave para o desenvolvemento integral
e harmnico da persoa nos aspectos intelectuais, afectivos e sociais.
A materia de Lingua galega e Literatura ten por obxectivo o desenvolvemento da competencia comunicativa, achegando os coecementos e os procedementos necesarios para interactuar satisfactoriamente en diferentes mbitos sociais. Estes saberes refrense aos principios
e s normas sociais que presiden os intercambios comunicativos, s formas convencionais que presentan os textos na nosa cultura, aos procedementos que articulan as partes
do texto nun conxunto cohesionado, s regras lxico-sintcticas que permiten a construcin de enunciados con sentido e gramaticalmente aceptables ou s normas ortogrficas.
A educacin literaria implica unhas competencias especficas que obedecen s caractersticas especiais da comunicacin literaria, s convencins propias do uso literario da lingua
e s relacins do texto literario co seu contexto cultural.
Cinco bloques de contido

O eixe do currculo son as habilidades e estratexias para falar, escribir, escoitar e ler en mbitos significativos da actividade social. Estas aprendizaxes recllense en cinco bloques de
contidos: 1. Comunicacin oral. Escoitar e falar. 2. Comunicacin escrita. Ler e escribir. 4.
Lingua e sociedade. 5. Educacin literaria. En relacin con eles, o bloque 3, Funcionamento da lingua, rene os contidos que se refiren capacidade dos alumnos para observar o
funcionamento da lingua e falar dela, as como aos coecementos explcitos sobre a lingua
e as sas formas de uso.
Os bloques de contidos dedicados s habilidades lingsticas escoitar e falar, ler e escribir
sitan estas aprendizaxes no mbito das relacins persoais, no acadmico e no
dos medios de comunicacin. A concrecin das habilidades lingsticas en diferentes mbitos de uso obedece ao feito de que a comprensin e a composicin de textos orais e escritos- requiren habilidades e estratexias especficas segundo a clase de intercambio comunicativo, segundo o mbito social en que este se realiza e segundo a clase de texto que utiliza.
A educacin literaria orintase na Educacin Secundaria Obrigatoria a consolidar os hbitos de lectura, ampliar as experiencias nos campos da lectura e recreacin de textos, adecundoas s novas necesidades de simbolizacin da experiencia e de expresin dos sentimentos, sistematizar as observacins sobre as convencins literarias e establecer de forma
mis sistemtica a relacin entre as obras e os seus contextos histricos.
O bloque de Funcionamento da lingua integra os contidos relacionados coa reflexin sobre
a lingua e coa adquisicin duns conceptos e unha terminoloxa gramatical. A adquisicin
das habilidades lingstico-comunicativas implica a reflexin sobre diferentes aspectos da
lingua: a variacin e os factores que explican dialectos, rexistros e usos sociais; as formas
lingsticas relacionadas co contexto; os procedementos de cohesin; as diversas posibilidades sintcticas para expresar un mesmo contido; os procedementos gramaticais para integrar distintas proposicins; os mecanismos de formacin de palabras; a norma gramatical e ortogrfica
En sntese, o eixe do currculo na materia Lingua galega e Literatura son os procedementos
encamiados ao desenvolvemento das habilidades lingstico-comunicativas, dicir, para
a expresin e a comprensin oral e escrita en contextos sociais significativos, as como no
mbito da comunicacin literaria. A adquisicin e desenvolvemento destas habilidades implica a reflexin sobre os mecanismos de funcionamento da lingua e as sas condicins de
uso e a adquisicin dunha terminoloxa que permita falar sobre a lingua; as mesmo, a educacin literaria implica a aplicacin de coecementos sobre o contexto histrico-cultural
lectura e interpretacin de textos literarios.
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 10
Principios metodolxicos e didcticos

Principios da serie
A serie LINGUA GALEGA E LITERATURA un proxecto para os catro cursos de Educacin
Secundaria Obrigatoria, no que se desenvolve o currculo vixente para a rea. Pensada como un instrumento que contriba eficazmente educacin lingstica e literaria do alumnado, a serie cntrase prioritariamente en dous obxectivos:
O incremento da competencia comunicativa, entendida como a adquisicin dos coecementos e os procedementos que resultan imprescindibles para interactuar satisfactoriamente en diferentes mbitos sociais.
O desenvolvemento da educacin literaria, concibida como a adquisicin dos coecementos e dos procedementos necesarios para comprender o sentido dos textos literarios, iniciarse na expresin literaria e consolidar os hbitos de lectura.
Consonte con esta formulacin, en cada unidade atndese realizacin de determinadas tarefas de comunicacin e adquisicin de certos coecementos que contriben formacin lingstica e literaria da persoa e fan que a comunicacin sexa mis efectiva. A serie conxuga,
pois, a dimensin comunicativa (ler, escribir, falar) coa reflexin sobre o funcionamento da lingua e a sa normativa, e a prctica da lectura e da escritura creativa co coecemento da tradicin literaria e as convencins propias da literatura, dado que todos estos aspectos contriben
a mellorar a competencia comunicativa e a formacin intelectual da persoa.
O libro do alumno. Organizacin

Cada libro consta de doce unidades organizadas en catro bloques:
Comunicacin (unidades 1 a 12).
Estudo da lingua (unidades 1 a 12).
Lingua e sociedade (unidades 4, 8 e 12).
Literatura (unidades 1 a 12).
A unidade pchase cunha dobre pxina (Resumo e Avaliacin). No Resumo recllense os
contidos dos programas mis conceptuais e propense unhas actividades de reforzo e de
ampliacin. Na Avaliacin, a partir dun texto, repsanse os coecementos e os procedementos traballados.
As unidades complemntanse cun bloque trimestral de textos (Textos para o desenvolvemento das competencias bsicas) cos que practicar a lectura de textos xornalsticos, acadmicos e cotins.
Ao final inclense uns apndices sobre Gramtica e Conxugacin verbal.
Estrutura da unidade
Unidade 4
Comunicacin
Estudo da lingua
Lingua e sociedade
Tipos de textos:
A lenda
Lectura:
Aracn
Taller de escritura:
O dilogo no conto
Gramtica: O verbo:
raz e desinencias
Vocabulario:
O emprego
Ortografa: O son B.
A grafa b
A diversidade lingstica
Resumo e Avaliacin
10
Literatura
A versificacin
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 11
Estrutura da unidade
COMUNICACIN
Lectura
Tipos de textos
Comprensin lectora
Taller de escritura
ESTUDO DA LINGUA
Gramtica
Vocabulario
Ortografa
LINGUA E SOCIEDADE
LITERATURA
RESUMO
AVALIACIN
11
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 12
Bloques de contido
Comunicacin
O bloque de Comunicacin cntrase no traballo coas destrezas lingsticas bsicas comprensin, expresin, interaccin desde un enfoque funcional e orientado accin. A finalidade deste bloque o desenvolvemento da competencia comunicativa para que os alumnos poidan facer un uso efectivo, axeitado e correcto da lingua en situacins da sa vida
persoal, acadmica e profesional.
Os distintos programas do bloque confrmanse como unha secuencia didctica en tres pasos:
1. Tipos de textos
Presenta as distintas formas textuais: narracin, descricin, dilogo...
2. Lectura
Ofrece un conxunto de textos relacionados coa informacin que se

d no apartado anterior. Cada texto trabllase minuciosamente na
Comprensin lectora.
3. Taller de escritura
Proposta de escritura relacionada cos conceptos dados.
TRATAMENTO DA COMPRENSIN LECTORA. O PROXECTO PISA

Os textos que abren cada unidade utilzanse para traballar a comprensin lectora cun sistema que atende a cinco destrezas:
Comprensin global.
Obter informacin.
Interpretar o texto.
Reflexionar sobre a forma.
Reflexionar sobre o contido.
Este sistema foi deseado no marco do proxecto PISA, que se aplica nunha trintena de pases asociados Organizacin para a Cooperacin e o Desenvolvemento Econmicos (OCDE). A finalidade deste proxecto establecer un sistema internacional de indicadores que
permitan comparar o rendemento dos alumnos de distintos pases. Para facelo, o proxecto
PISA cntrase en tres reas: Lectura (comprensin lectora), Matemticas e Ciencias. Coas
probas de Lectura pretndese medir a competencia lectora entendida como a capacidade
para comprender un texto, reflexionar sobre el e aplicar o seu contido na consecucin duns
obxectivos persoais. (Para mis informacin, consultar a documentacin que ofrece a pxina web do Instituto de Avaliacin, http://www.ince.mec.es/pub/pubintn.htm, ou a pxina
que a OCDE dedica ao proxecto PISA: http://www.pisa.oecd.org.)
TRATAMENTO DA ESCRITURA
A proposta de escritura que cerra o bloque unha aplicacin dos conceptos traballados nos
textos e na parte informativa. Cada unha delas constite un proxecto de escritura moi pautado que permite unha reflexin sobre os procedementos tpicos de cada tipo de texto. A partir dun modelo, trabllase a escritura a travs dun proceso que implica xeracin de ideas,
planificacin, redaccin, revisin e edicin.
12
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 13
Contidos de Comunicacin
Tipos de textos
Lectura
Comprensin lectora
Taller de escritura
13
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 14
Bloques de contido
Estudo da Lingua
O bloque de Estudo da lingua cntrase no estudo da normativa gramatical e ortogrfica e
no desenvolvemento do vocabulario.
GRAMTICA
A competencia comunicativa manifstase primordialmente no coecemento dos recursos
que a lingua lles ofrece aos falantes e na capacidade para utilizalos dunha maneira reflexiva. Isto esixe o coecemento da gramtica dunha lingua, das regras de funcionamento que
nos permiten crear enunciados para transmitir significados dunha maneira comprensible e
correcta.
O programa de Gramtica est orientado adquisicin duns conceptos bsicos e a unha
terminoloxa que nos permitan falar sobre a lingua e realizar unha reflexin sistemtica sobre os principais fenmenos lingsticos e a normativa gramatical. Este traballo dirxese a
que os alumnos coezan as posibilidades que ofrece a lingua e adquiran criterios de correccin para as sas producins lingsticas.
VOCABULARIO
A sistematizacin e a multiplicacin do lxico son tamn esenciais para o desenvolvemento
da capacidade comunicativa dos alumnos. Por iso se d importancia na serie ao traballo co
vocabulario.
O programa de vocabulario organzase por campos lxicos relacionados coas lecturas iniciais: a sade, a enfermidade, os alimentos, o emprego, as partes do corpo, as calidades
persoais Ademais, estdanse os principais fenmenos lxico-semnticos a sinonimia, a
antonimia, a polisemia e os mecanismos de multiplicacin do lxico: prefixacin, sufixacin, composicin, prstamos
ORTOGRAFA
Afianzar o dominio das convencins ortogrficas outra das tarefas clave desta etapa. Con
ese fin desenvlvese o programa de Ortografa, que se organiza, cunha orientacin eminentemente prctica, como unha ampla serie de actividades que teen as regras como referencia.
Lingua e sociedade (unidades 4, 8 e 12

Este programa aparece nas unidades 4, 8 e 12 do libro do alumno e nel trabllanse os temas que veen no currculo oficial para o curso de primeiro. Ademais, ao longo do libro,
nas distintas actividades ou nos mesmos textos, trabllanse conceptos propios da sociolingstica.
14
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 15
Contidos de
Estudo da Lingua
Vocabulario
Gramtica
Ortografa
Lingua e sociedade
Contidos de
Lingua e sociedade
15
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 16
Bloques de contido
Literatura
A iniciacin literatura un dos obxectivos deste nivel. Neste ciclo abrdase o estudo da
literatura como forma, co fin de dar unha base metodolxica firme; por iso se traballan especialmente os xneros, os subxneros, a mtrica e os recursos.
Entre as funcins do texto literario hai das especialmente relevantes nestes cursos: o texto
debe atraer, de xeito que a sa lectura sexa interesante e pracenteira, e se vaia desenvolvendo na persoa certa afeccin pola lectura; e, salvo que se converta nun mero xogo verbal, o texto debe dicir cousas, debe mostrar ideas, sentimentos, formas de actuar e de
comportarse, que son obxecto de observacin, de reflexin, de crtica (valor formativo da literatura). Ambas as funcins remtennos a unha concepcin da literatura como contido.
Esta concepcin domina na seleccin de textos procurouse que sexan textos que non soamente ilustren o fenmeno de que se trate senn que, ademais, sexan accesibles e digan
algo e est presente tamn nas actividades que se propoen. Forma e contido son, pois,
as das lias mestras sobre as que se sustenta o programa de Literatura deste curso e do
vindeiro. O estudo da literatura como historia abordarase en 3. e en 4..
Igual ca o bloque de Comunicacin, o bloque de Literatura enfcase desde a experiencia e
o contacto cos textos. Formulado como unha iniciacin ao fenmeno da literatura e ao coecemento das peculiaridades discursivas e lingsticas dos textos literarios, o programa
presta atencin comprensin lectora, a anlise de textos e a escritura creativa, vez que
promove o hbito lector.
A seleccin de textos busca provocar unha resposta emocional nos alumnos. O texto debe
captar en principio o interese do lector polo seu contido, polos seus personaxes, pola visin
do mundo ou a experiencia vital que reflicte; s en segundo termo se converte en obxecto de anlise lingstica e literaria.
Repaso e Avaliacin (unidades 1 a 12)

Cada unidade do libro do alumno crrase cunha pxina de Repaso sobre os principais contidos dados, e unha pxina de Avaliacin en que, a partir dun texto integrador, se poen en
prctica os conceptos e os procedementos aprendidos.
Ademais, nesta mesma GUA E RECURSOS ofrcense unha pxina por unidade con actividades de reforzo e ampliacin e unha proposta de Avaliacin por trimestre.
16
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 17
Contidos de Literatura
Literatura
Repaso e Avaliacin
17
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 18
Gua e recursos
A presente GUA est concibida como un material didctico de apoio na tarefa diaria do
profesorado. Nela pdense distinguir varios apartados:
Guins didcticos.
Recursos complementarios.
Adaptacin curricular.
Comprensin lectora.
Plan lector.
GUINS DIDCTICOS
Asociados a cada unha das unidades do libro, os guins didcticos constiten o ncleo bsico da gua. Conteen tres elementos:
A programacin de aula. Est organizada por obxectivos, contidos e criterios de avaliacin e incorpora a relacin de competencias que se traballan en cada unidade.
As suxestins didcticas. Cntranse na explicacin e desenvolvemento dos distintos
programas do libro: esquemas de contidos, xustificacin metodolxica, suxestins de traballo, prevencin de dificultades, proposta doutras actividades
As solucins s actividades propostas no libro.
RECURSOS COMPLEMENTARIOS
un bloque que contn tres elementos:
Doce pxinas en que se traballa a expresin oral.
Unha pxina con actividades de reforzo e ampliacin por cada unidade.
Uns modelos de probas de avaliacin trimestral.
ADAPTACIN CURRICULAR
Est formado por un conxunto de fichas concibidas para atender as necesidades dos
alumnos que precisan reforzo ou teen un ritmo mis lento de aprendizaxe. Nelas retmanse os contidos mis bsicos cunha metodoloxa totalmente prctica.
COMPRENSIN LECTORA
As frecuentes dificultades de lectura entre os alumnos de ESO aconsellan un traballo continuado coa lectura e coa comprensin lectora, do que son boa mostra os programas de Comunicacin e Literatura e os Textos para o desenvolvemento das competencias bsicas.
Como complemento a ese traballo, inclese nesta gua un conxunto de textos e actividades de comprensin lectora pensado para aqueles alumnos de 1. e 2. que necesiten
practicar esta competencia con maior intensidade.
PLAN LECTOR
Trtase dun conxunto de fichas informativas sobre obras literarias actuais adecuadas aos
gustos e ao nivel lector do alumnado de ESO. As obras seleccionadas contan cunhas guas
de lectura desenvolvidas en CD-ROM.
18
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 19
Contidos de Gua e Recursos

Guins didcticos
Os textos e os seus tipos
UNIDADE
COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN
Coecer os elementos caracterizadores

dos textos.
Identificar os tipos de textos segundo
a intencin comunicativa.
Recoecer os tipos de texto segundo

a forma do discurso.
Identificar o marco dun conto e construr
outro.
ESTUDO DA LINGUA
Recoecer os elementos do acto

de comunicacin e os diferentes cdigos.
Diferenciar as caractersticas da lingua
oral e da lingua escrita.
Coecer a variedade lingstica.
Identificar as unidades da lingua

e as slabas de cada palabra.
Recoecer as palabras agudas, graves
e esdrxulas.
Ampliar o vocabulario da sade.
Coecer o alfabeto e os dgrafos.
Coecer as caractersticas da literatura.
Identificar os tres xneros literarios.
Tipos de texto segundo a intencin

comunicativa e a forma do discurso.
A comunicacin e os seus elementos.
Signo, cdigo e linguaxe.
Comunicacin oral e escrita.
As unidades da lingua: sons, palabras,
enunciados e textos.
A slaba: ditongos, tritongos e hiatos.

O acento: palabras agudas, graves
e esdrxulas.
O lxico da sade.
O alfabeto e os dgrafos.
A literatura e os tres xneros literarios.
Identificacin do tipo de texto a que

pertence un dado.
Creacin do marco dun conto.
Anlise dos elementos propios dunha
situacin comunicativa.
Caracterizacin da comunicacin escrita
e da comunicacin oral.
Creacin de palabras con ditongos,
tritongos e hiatos.
Anlise da variacin lingstica.

Producin de palabras agudas, graves
e esdrxulas.
Creacin de palabras con dgrafos.
Desenvolvemento correcto co dicionario.
Traballo coas palabras da sade
e con expresins deste campo.
Identificar os trazos da lingua literaria
nun texto.
CONTIDOS
CONCEPTOS
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
ACTITUDES
Valoracin positiva da diversidade

lingstica.
Interese por expresarse correctamente
de forma oral e escrita.
Valoracin da lingua como medio

de comunicacin.
Interese por outros cdigos e formas
de comunicacin.
CRITERIOS DE AVALIACIN
Clasificar un texto segundo a intencin
Extraer enunciados dun texto dado,
palabras e sons.
Separar en slabas unhas palabras.
Diferenciar ditongos, tritongos e hiatos.
Clasificar unhas palabras en agudas,
graves e esdrxulas.
26
Localizar nun texto os dgrafos

existentes.
Ordenar unhas palabras segundo a orde
establecida no dicionario.
Redactar un texto informativo-expositivo
sobre a supervivencia da nosa lingua.
Identificacin dos trazos da lingua
literaria nun texto.
B. Competencia sociolingstica
Clasificar textos segundo a intencin
comunicativa.
C. Competencia pragmtica
Competencia discursiva
Coecer os trazos bsicos da comunicacin
oral e da comunicacin escrita.
Recoecer os actores dun acto

de comunicacin (emisor e receptor).
Recoecer clases de textos segundo a forma
do discurso dominante.
Competencia funcional
Elaborar o marco dun conto, a partir dunha
lectura modelo.
Recusos complementarios
FICHA 1
D. Competencia estratxica
Identificar a estrutura dun texto narrativo.
TALLER
Recoecer as caractersticas dos textos
poticos.
FICHA 2
DE EXPRESIN ORAL
TALLER DE EXPRESIN ORAL
AMPLIACIN DE ENUNCIADOS
Unha mesa.
2. COMPETENCIA METACOGNITIVA
1. Xoga
cos compaeiros e as compaeiras a construrdes
Buscar e procesar informacin
no dicionario.
enunciados cada vez mis longos.
Elaborar resumos e esquemas.
CREACIN DE ORACINS
Unha mesa vella.
1. Xoga cos compaeiros e as compaeiras a construrdes enunciados cada vez

mis longos.
Unha mesa vella

de madeira.
O profesor ou a profesora dir un enunciado en voz alta

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL
e cada un de vs, por orde, engadir un elemento novo
Coecer o valor da variedade lingstica.
para alongalo.
4. COMPETENCIA LITERARIA
Identificar as caractersticas bsicas
da linguaxe literaria
Recoecer os principais xneros literarios.
Non esquezas facer os cambios que sexan necesarios para que a oracin
estea ben construda.
Os meus irmns e eu xogamos sempre no xardn desta casa azul pero non coecemos os donos.
Exemplo
RECITADO DE POEMAS
Dixame ir, mi madre
EDUCACIN EN VALORES
EDUCACIN PARA A SADE
EDUCACIN PARA A CONVIVENCIA
No apartado de vocabulario traballamos o lxico

da sade. un bo momento para reforzar os valores
sobre o coidado da sade, propia e allea, e a importancia
da sade como un ben de calquera individuo.
A reflexin sobre o cdigo, a organizacin da lingua

e a variedade lingstica permiten traballar
a apreciacin da coexistencia doutras linguas
e culturas como un factor de enriquecemento cultural.
IDENTIFICACIN DE REFRNS
2. Xogade a identificar refrns.

Cada un de vs pensar un refrn e dirallo ao resto da clase cambiando tdalas
vogais por unha soa.
Quen identifique o refrn ser o seguinte en propoer outro.
Exemplo
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
O marco do conto
Tipos de textos: Os textos

e os seus tipos
Lectura: Xabier P. Docampo,
A cada de Silvano
ESTUDO DA LINGUA
Gramtica: A comunicacin.
A lingua e a sa organizacin
Dixame ir, mi madre,

bailar ao torreiro,
Vocabulario: A sade. O dicionario
que quero casar
Ortografa: O alfabeto.
cun zapateiro.
Os dgrafos
Zapateiro, non,
LITERATURA
porque malla na sola;
tomaliteraria
un arrieiro,
A literatura. A linguaxe
fars mellor voda.
Arrieiro, non,
porque vai e vn;
quero un barbeirio
que me afeite ben.
Alfaiate, non,
que moi cobizoso;
quero un estudante
que mis amoroso.
Barbeirio, non,
porque fai a barba;
toma un alfaiate
que che corte a saia.
Estudante, non,
que moi camin;
toma un labrador,
que semente o pan.
E que fee en ceste, fee en cente. 1 O que fai un cesto, fai un cento.
Labrador non quero,

que ten moita vida;
quero un ferreiro
ao uso da vila.
REALIZACIN DE ENTREVISTAS
Popular
REFORZO E AMPLIACIN
Ficha de reforzo e ampliacin
da unidade 1
(px. 142)
porque ferra a besta;

Avaliacin do primeiro trimestre,
proba 1
(pxs. 154-155)
toma un cesteirio
Tipos de textos
Vocabulario
1. Indica que tipo de texto o que segue.
7. Ordena alfabeticamente as seguintes palabras.

Ponlles un nmero segundo a orde en que apareceran no dicionario.
A casa da mia ta grande e fermosa. de

cor azul e ten quince fiestras brancas que fan
xogo coa porta principal, que tamn branca.
Est dividida en tres plantas de igual tamao.
2. Escribe unha narracin a partir destas ideas.
Lugar: Un monte. Tempo: Durante a noite.

Protagonistas: Un grupo de excursionistas.
Gramtica
3. Completa no caderno estas definicins.
A comunicacin o proceso mediante o cal
transmitimos ou recibimos calquera
.
Os elementos bsicos que aparecen nun acto de comunicacin son:
.
4. Indica cal o emisor, o receptor e a mensaxe
nas seguintes situacins comunicativas.
Un alumno pregntalle ao profesor unha dbida na clase de lingua.
Xurxo chega casa e atopa unha nota de
sa nai onde lle di que vaia mercar pan.
Unha persoa escoita un programa informativo pola radio.
5. Separa en slabas as seguintes palabras e sinala a slaba tnica.
fiestra
alegra
muo
cada
caixa
rudo
sado
metais
maneira
cousa
sade
sauna
fieito
cordiais
Indica os ditongos, tritongos e hiatos das

palabras anteriores.
6. Indica cales das seguintes afirmacins son verdadeiras e cales falsas.
A lingua est organizada en unidades que,
combinadas entre elas, axudan a formar
mensaxes.
Os enunciados son as unidades mis pequenas da lingua.
Cada son da lingua ten un significado concreto.
Corrixe as afirmacins incorrectas.
peixe
fraco
casa
louza
08. Completa estes enunciados co termo axeitado

(sade, saudable, sanidade, sandar).
Facer deporte moi
.
Non hai maior alegra que ter boa
Teo que
para ir de viaxe.
A sa ta traballa en
.
Levaba uns pantalns verdes moi amplos nas

pernas. O xersei caalle dos ombreiros. E na
cabeza un gorro de la todo esfiaado. A verdade, a feito un espantallo.
0Ortografa
10. Localiza neste texto unha grafa que non pertence ao alfabeto galego.
A afeccin estaba nerviosa. Se o xogador fallaba o penalty, a liga sera para o rival.
11. Escribe os nomes das letras seguintes.

x
REFORZO E AMPLIACIN
2. Selecciona unha noticia dun xornal e marca os

trazos que a definen como narracin xornalstica.
13. Indica cales son os xneros literarios mis relevantes e comenta as sas caractersticas
principais.
09. Escribe unha palabra da mesma familia cs

seguintes e que tea que levar direse.
contiguo
ambiguo
4. Indica que clase de palabra cada unha das

que se utilizaron para formar este enunciado.
Os das de outono son moi tristeiros.
5. Clasifica as seguintes palabras en variables ou

invariables.
intencin
propoas
onte
rochedo
pequenio
amarelento
construtor
librara
desfigurado
imposible
coruesa
xornalista
ferreiro
lingua
antigo
10. Completa o seguinte texto con g / gu / r ou rr e

xustifica o seu uso en cada caso.
DESENVOLVEMENTO DIDCTICO
METODOLOXA
1. Ler e identificar a forma de discurso predominante.

12. Explica cales son as principais caractersticas
da literatura popular.
13. Le estes textos e responde.
biqueira f. 1. Punteira, bigoteira, reforzo exterior na punta do calzado. SIN. bigoteira,

punteira. 2. Parte dianteira do carro. 3. Pico, lugar dun recipiente por onde sae o lquido. A lume de biqueira: moi rpido.
LINGUA E LITERATURA 1. ESO MATERIAL FOTOCOPIABLE EDICINS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIN, S. L.
Gramtica
2. Diferenciar entre comunicacin oral e escrita.
3. Coecer como se organiza a linguaxe.
O texto anterior, prosa ou poesa? Por

que?
Pdese dicir que estas composicins
son populares? Por que?
Vocabulario
Segundo a intencin comunicativa: informativos, persuasivos, prescritivos e literarios.

Segundo a forma do discurso: narrativos, descritivos, dialogados, expositivos e argumentativos.
CONTIDOS BSICOS
1. Describe brevemente como se utiliza un paraugas e explica a forma de discurso que empregaches e cal a sa intencin comunicativa.
Os textos e os seus tipos.

A comunicacin oral e escrita.
Palabras, enunciados e textos.
O uso do dicionario.
A linguaxe literaria
5. Coecer algunha das caractersticas e recursos

propios da linguaxe literaria.
172
Escribir un breve texto prescritivo.

Identificar tipos de textos segundo a forma
do discurso.
2. Identifica o tipo de texto segundo a forma do discurso.
Diferenciar entre comunicacin oral e escrita.

Identificar actos de comunicacin.
Construr un exemplo de comunicacin escrita.
Identificar palabras e enunciados.
Relacionar palabras e significados.
Ordenar palabras para construr enunciados.
Construr un texto.
Ordenar palabras alfabeticamente.
Buscar o significado de palabras no dicionario.
Construr palabras con determinadas letras
e comprobar que existen.
Inventar definicins.
143
Literatura
TEXTO A
TEXTO B
Na aldea de Pontedouro sempre amaece

nboa. Vern e inverno aparecen escuras
formas detrs das fiestras e as cousas toman
unha cor de cinsa que chega ata as casas.
En Pontedouro os paxaros traen brisas de
alba no seu corpo inxel e comezan un
dilogo eterno coas cerdeiras.
Baiona un municipio turstico e unha vila histrica. A sa fundacin remntase ao sculo II a. C.

e ao longo do tempo sufriu moitas invasins por
parte de diversos pobos: os romanos, os
xermanos... Pero o acontecemento mis importante da vila ocorreu hai cincocentos anos. Baiona
foi o porto a que arribou a carabela Pinta, e deu a
nova da descuberta de Amrica.
E. LORENZO, Libro das viaxes e dos soos.

(Adaptacin)
TEXTO C
A bicicleta un bo medio de transporte. Semella que non, pero con perseveranza poden facerse moitos
quilmetros. Agora ben, un vehculo pouco estable e frxil, xa que non ten carrozara, polo que
conveniente respectar algunhas medidas de seguridade, especialmente por estrada, por exemplo:
1. Circular pola beirava da estrada.
2. Poer o casco para protexer a cabeza en caso de cada.
3. Indicar sempre, con suficiente antelacin e de maneira establecida previamente, a intencin de xirar.
Identificar un texto literario.

Recoecer caractersticas da linguaxe literaria.
Construr textos breves con linguaxe literaria.
Facer enunciados literarios.
173
Tvenme que deitar sa beira na cama de meus

pais para coidalo e darlle a cullerada hora que
nos deixara a mia nai posta no reloxo. O Imbcil
leva chupeta e dorme no berce. Os ps senlle xa
polos barrotes do grande que vai. Parece un beb
monstruoso. s veces teo pesadelos con el.
A min sempre me toca apandar co Imbcil. Apandar con algun a expresin cientfica, a expresin popular ter a responsabilidade de coidar o
Imbcil. A mia nai dixame a min porque non se
fa do meu av, porque dorme a cachos durante
a noite e, se coincide o cacho que est durmido co
que hai que darlle o xarope ao Imbcil, xa se amolou.
Tomei outros seis centmetros. Eu non estaba malo, pero mellor previr que curar.
Onte noite, como che dixen, fun coidalo ao cuarto de meus pais, mentres eles van pelculas na casa da Lusa e o meu av durma un dos seus famosos cachos. Non vexas o que lle gustaba ao tipo o
volta co gobelete para a cocia facendo equilibrios

para non verter o lquido e aparezo no saln agora sen o gobelete. Dgolle ao Imbcil:
Cala, que vas espertar o av, cargante.
Arrncolle da boca a chupeta ao Imbcil. Non o fixen
por crueldade, fxeno porque cando lle quitas
a chupeta sguete por toda a casa. Seguiume ata a
cocia. Senteino na cadeira alta, e ao ver o gobelete, volve berrar. Trame co gobelete e co frasco do
xarope que estaba encol da mesa. Adeus xarope.
Mirmonos durante dous minutos e medio cunha
tensin que se cortaba, ata que lle digo:
E agora que facemos, neno parvo?
Recolln todo, e logo dixen:
Ns sempre falamos as; parecemos unha familia

de cientficos, pero un pouco mis sucios.
Agora con que reenchemos o frasco, intil?
Al estaban o meu av, durmindo cun documental que estaban botando da reproducin das cascudas, e o Imbcil facendo coma quen que o entenda. un neno moi falso. Ao verme aparecer co
gobelete, o Imbcil pxose a chorar coma unha
besta. un neno imposible para os xaropes. Dou
Son cousas que lle digo con cario, creme. Se non

fose meu irmn non o tratara con esa confianza.
Pero volvamos ao frasco baleiro. A mia cabeza pxose a funcionar. Como o xarope era rosa, mesturei marmelada de morangos, leite e azucre. O azucre boteino por iso de animar o asunto. Axiteino e
o tipo tomou os seis centmetros cbicos. Despois
de pasar a lingua polo beizo de arriba e o de abaixo, dixo:
O nen quere mis.
Plan lector
1. ESO
Por que Manolio ten que coidar

a seu irmn?
Que misin lle encargaron os pais mentres
foron ao hipermercado? Por que?
Que sucede nese espazo de tempo?
Que se lle ocorre para que non o culpen? Ten
xito a sa idea?
2. Le e explica o significado da palabra
destacada. Logo substitea por outra sinnima.
Pois o nene amlase contesteille eu,
porque a mam dixo que s seis centmetros.
3. Copia o esquema e escribe o feito principal
que sucede en cada momento.
Todos os venres
Onte noite
tarde
Onte noite
6. A irona consiste en expresar o contrario

do que se pensa. Indica se Manolio
usa a irona nestas intervencins sas
e explica como a consegue.
Sinala outras pasaxes da lectura en que

Manolio faga uso da irona e do humor.
Os feitos da historia seguen unha orde

cronolxica ou hai saltos no tempo?
Hai algn personaxe que mantea

unha actitude pasiva? Quen? Por que?
ARGUMENTO
Manolito Garca Moreno vive en Carabanchel Alto, unha barriada popular de Madrid, cos seus pais, o seu av e un irmn mis novo. Al ten o seu grupo de amigos: o Orelludo Lpez, o chulito Yihad, Paquito Medina, Susana Bragas-sucias
O seu pai un camioneiro que pasa a maior parte do tempo fra da casa e esperta a vecianza cada vez que regresa, sen importarlle demasiado que iso ocorra a
horas intempestivas; a sa nai unha ama de casa que pasa o da ameazando e
dando covachadas ao bo de Manolito; o av, polo que Manolito sente verdadeira
adoracin, un xubilado, aliado fiel das andanzas do seu neto; e o seu irmn mis
novo, o Imbcil, a fonte das desgrazas domsticas de Manolito.
Os problemas, dilemas morais e situacins conflitivas dos protagonistas, xunto

s respectivas resolucins por triplicado, enchen de fantasa e enxeo as pxinas desta seleccin de case contos.
INTERESE FORMATIVO E TEMTICO
Os aspectos negativos da alma humana, coma a envexa, o capricho e a cobiza;

xunto aos positivos, coma a amizade, a solidariedade, a humildade e o respecto,
ilustrados polos protagonistas das distintas historias, fan que este libro sexa moi
indicado para tratar os temas transversais de educacin para a convivencia, educacin para a paz, educacin ambiental e educacin para a sade.
No texto, Manolio di que seu irmn o ollio

dereito da sa nai, mentres que el o ollio
esquerdo. Que quere dicir con
isto? Cres
FICHA
que existen as preferencias dos pais por
determinados fillos? Razoa a resposta.
Ttulo: Contos
para Manuela
AUTOR
Autor: Mario Pereira

O gran dispendio de imaxinacin co que Elvira Lindo conta a vida de Manolito

vese maxistralmente complementado coas ilustracins de Emilio Urberuaga. Trtase duns expresivos debuxos de carcter caricaturesco que achegan frescura e
desvelan a personalidade do protagonista e dos personaxes que o acompaan.
Contos para Manuela un conxunto de quince relatos breves ou brevsimos con

tres finais alternativos ou complementarios. O narrador, omnisciente e en terceira persoa en todos os relatos, conta historias protagonizadas por nenos, coma O
mundo de Rabelo; animais, coma Frin, o grilo e Tigre Antn; vexetais, coma
O mirasol Xir; obxectos inanimados coma A pedra Sela ou Oio, o ferrollo;
seres fantsticos, coma Ur, o guerreiro manso e Home Azul, e incluso entidades dificilmente personificables, coma Unha palabra.
O libro explora moitos dos temas de interese para os rapaces deste curso, pois
os nenos son algns dos protagonistas das historias, xunto con animais que falan e entraan perigo, obxectos personificados, seres fantsticos... A imaxinacin que as pxinas de Contos para Manuela atesouran estimula a capacidade lingstica dos nenos, e o sentido do humor e as notas de intriga dalgn dos relatos
farn que o seu interese pola lectura do libro non decaia en ningn momento. A
peculiar estrutura con tres finais, ordenados segundo a sa complexidade temtica, fai que o interese pola obra se incremente a medida que avanza a sa lectura. A inclusin dos comentarios do autor un luxo que enriquece o conxunto de
relatos.
9. APRENDE A RAZOAR
Cal o protagonista e cales os secundarios?
Falar de Manolito Catrollos falar dun dos personaxes mis entraables e queridos da literatura xuvenil. Un personaxe protagonista de historias que son difundidas a travs da radio, da prensa, da televisin, do cinema e dos libros que forman a grande enciclopedia da sa vida.
7. Copia a expresin seguida do seu significado.

Ser o ollo dereito de algun.
Mirar de fronte a algun.
Ser o preferido de algun.
Saber elixir a algun.
Ser o principal apoio de algun.
Coleccin:
Alfaguara
LINGUA E LITERATURA 1. ESO MATERIAL FOTOCOPIABLE EDICINS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA
EDUCACIN, S.
L.
Obradoiro Serie Azul
251
N. de pxinas: 128
ISBN: 84-8224-409-4
Educacin en valores:
Educacin para
a convivencia, educacin
para a paz, educacin
ambiental e educacin
para a sade
Mario Pereira Fernndez naceu en Laln no ano 1961 e na mesma vila exerce na
actualidade como profesor de Lingua e Literatura Galegas no Instituto Ramn Mara Aller Ulloa. Lector voraz, escribe sobre si mesmo e sobre a sa visin do mundo, e confesa a sa admiracin estilstica pola obra de Castelao, Cunqueiro, Torrente Ballester e Wenceslao Fernndez Flrez. autor dos libros Vela vai o verme,
novela breve onde trata o difcil tema da discriminacin polo aspecto fsico, coa
que gaou o Premio Raa Lupa de novela infantil, e o conxunto de relatos breves Contos para Manuela.
302
Coitado Manolito
O segundo libro desa serie Coitado Manolito, un relato de humor en que a sa

autora proporciona unha visin crtica e divertida da realidade coti dunha familia
madrilea actual a travs dos ollos do seu protagonista. E faino cunha linguaxe
fresca, inzada de expresins coloquiais e frases feitas.
ARGUMENTO
Cando explica o significado dunha palabra

ou dunha expresin.
Cando fai apreciacins sobre o irmn.
Cando xustifica unha accin ante o lector.
8. Ests de acordo coa afirmacin de Manolio

sobre o efecto dos medicamentos falsos?
4. Analiza os personaxes da lectura.
1. ESO
O escritor Gianni Rodari, lembra Mario Pereira no prlogo da sa segunda obra,

dixo que un conto con tres finais son tres contos e pico, en que cada final pode
ser un principio. As son as historias deste libro, quince narracins breves, con tres
finais distintos para cada unha delas, en que o remate pode constitur un punto
de partida mis ca un punto e final. Contos para Manuela a confirmacin desa
imaxinacin frtil que Mario Pereira xa adiantaba na sa primeira e galardoada
obra Vela vai o verme.
Escribe outras expresins con ollo.
Contos para Manuela
ELVIRA LINDO (Adaptacin)
5. Elabora unha ficha coas caractersticas

dos distintos personaxes da lectura.
Lembra, seis centmetros cbicos s seis.
Tomamos o frasco enteiro. Logo volvn reenchelo para non deixar pegadas. Ao final bebemos tres frascos cada un. O Imbcil curou da gorxa. Funcionou.
un efecto que teen estudado cientficos de todo
o mundo. Calquera medicamento sanda anda que
sexa falso se ti tes fe. E o Imbcil tia moita fe.
COMPRENDO O QUE LEO

1. Responde.
tarde os meus pais foron ao hper para mercar

e a mia nai dxome:
Eu saba que se mia nai va o frasco baleiro acabara por botarme a culpa. Ela sempre cre ao Imbcil, o seu ollio dereito e eu son o seu ollio esquerdo.
Total, que chegaron as seis da tarde. Collo o gobelete do xarope e boto os seis centmetros cbicos.
Vou ao saln.
Pois o nen amlase contesteille eu, porque a

mam dixo que s seis centmetros.
seu novo xarope. Non faca mis que fitar o espertador sen pestanexar a ver se soaba e tomar outro
gobelete.
A accin transcorre durante un curso escolar en que a Manolito non lle irn as
cousas tan ben como desexara E que a sa mestra, a sita Asuncin, suspendeulle as Matemticas.
FICHA
Ttulo: Coitado Manolito
Autora: Elvira Lindo
Coleccin: Alfaguara
Obradoiro
N. de pxinas: 160
ISBN: 84-8224-458-2
Educacin para
a convivencia
Manolito narra as sas experiencias cotis con optimismo e sentido do humor, resolvendo os problemas que se lle presentan coa sinxela lxica dun neno. Bo amigo dos seus amigos, nobre e un poco pillabn, este entraable personaxe sabe entender e aprezar ao seu av e aos seus pais, e tamn ao seu irmn, a pesar de que
este sexa a causa dunha grande parte das covachadas que lle dan. E, polo seu carcter, sabe convivir con todo o mundo mundial, expresin que calou en moitos dos seus lectores e admiradores, cativados pola prosa lixeira, substanciosa e
desinhibida que albergan os seus relatos.
AUTORA
Elvira Lindo unha gaditana que vive en Madrid desde os 12 anos. Comezou
escribindo guins para a radio sobre o seu personaxe Manolito Garca Moreno,
ata que un bo da decidiu escribir un libro sobre a sa vida. E as naceu Manolito Catrollos, ao que despois seguiron Coitado Manolito, e Manolito ten un segredo. Tamn autora de guins televisivos e cinematogrficos, e levou aos escenarios La ley de la selva, unha comedia de costumes.
PLAN LECTOR
Pero onte noite foi distinto. O Imbcil estaba malo (outra vez a sa clsica producin petrolfera de
mocos) e cando est malo incomuncano no seu
berce, porque dous nenos contaxiados dese virus
noxento seran de pelcula de terror.
El fala as, en terceira persoa, un neno moi raro.
COMPRENSIN LECTORA
As aventuras de Manolito
Eu non sei o que farn teus pais, pero os meus todos os venres pola noite baixan casa da Lusa para ver pelculas. Traen a meu irmn, o Imbcil, mia cama para que coide del. Pasmolo bestial: se o
meu av nos ofrece o seu sper-ronquido ntranos
a risa parva. De cando en vez o Imbcil atragase,
doulle unha labazada nas costas e entn tose e vlvenos dar a risa parva outra vez. As a nosa vida.
250
DATA:
ACTIVIDADES
1. Identificar tipos de textos segundo a forma

do discurso e a sa intencin comunicativa.
Contesta.
Lectura
CURSO:
PROPOSTA DE TRABALLO
Tipos de textos
Todos os xastres de agora

fan a roupa ao pintar
se eu fose muller dun xastre
guapa haba de andar!
Comprensin lectora
OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS
Chammoslle texto a calquera mensaxe completa que se transmite oralmente ou por escrito
nun acto de comunicacin. Os textos poden ser:
2. Ler e identificar tipos de comunicacin.
3. Construr textos coas caractersticas traballadas.
4. Buscar palabras no dicionario e ordenalas
alfabeticamente.
OBXECTIVOS
Pasei pola ponte abaixo,

vin saltar unha sardia,
marieiro, ide ao mar
e botdelle a traa.
8. Le a seguinte entrada do dicionario.
OBXECTIVO 1
LEMBRA
,ustavo, o ,ardin, un ,ran afeccionado

pintu,a. Nun dos cua,tosOBXECTIVOS
da sa casa
,arda uns co,enta cad,os que pintou can1. Identificar tipos de textos segundo a forma
do poda no seu tempo lib,e. El ,oza ensido discurso e a sa intencin comunicativa.
nndollos a calque,a que os quei,a ve,.
Segundo din, seica son ma,abillosos.
Literatura
Unha rouqun o mesmo ca unha

Un dentista o mesmo ca un
.
Sandar o mesmo ca
.
Unha bocha o mesmo ca unha
NOME:

4. Saber
11. Crea un texto sobre a roupa que
vistesutilizar
habi- un dicionario.
5. Coecer
das caractersticas e recursos
tualmente e despois arrodea todos
os r / rralgunha
eg
que empregases.
curmn
cando
salgado
6. Separa a raz e os morfemas destas palabras.
Adaptacin curricular
4. Saber utilizar un dicionario.
142
131
3. Explica se a seguinte afirmacin correcta. Se

non as, corrxea.
7. Completa estes enunciados co termo sinnimo

do destacado en negra.
ben mandados, co altaneiro capitn de ferro fronte! Medraba, medraba!
Ortografa
Vocabulario
Serie de vagns arrastrados por unha locomotora, que leva pasaxeiros e mercadoras a travs dunha va frrea.
En que tipo de dicionario podemos atopar esta entrada? Por que?

Que tipo de informacin nos achega a
entrada anterior?
Que outros tipos de dicionarios coeces?
Gramtica
12. Indica de que falan estes dous textos, cal literario e o recurso estilstico que se emprega.
b) Al via xa o tren, unha riola de monstros
O profesor ou a profesora contaralles a dous dos alumnos unha historia breve.

Cada un de vs contaralles a sa versin a dous compaeiros mis e as sucesivamente.
Ao final, comparade as diferentes versins da mesma historia.
Responde.
1. Explica a oposicin entre narracin oral e narracin escrita.
Literatura
a)
4. Facede contos populares.
A NARRACIN I
Unha palabra un conxunto de sons asociados s cun significado determinado.
09. Busca no dicionario a palabra espantallo e di cal

dos significados que ten lle corresponde neste
texto.
3. Pensa un significado para a palabra cousa e di tres oracins a partir

das cales se poida deducir o significado que lle deches.
O compaeiro que adivie o que significa a palabra cousa nas oracins
que formaches ser o seguinte en dicir as sas tres oracins.
Tipos de textos
acedo
rabuar
TRANSMISIN ORAL DE HISTORIAS
REFORZO E AMPLIACIN
Entrevista laboral
na concellera de deportes
para dar un curso
de monitor de deporte
de aventura nunha
academia oficial.
Despois, cada entrevistador seleccionar un dos seus compaeiros e xustificar

a eleccin diante do resto da clase.
CONTEXTUALIZACIN DE SIGNIFICADOS
130
Cada un de vs, en grupos de tres, escoller unha situacin para facer

de entrevistador e acceder como entrevistado s outras das entrevistas.
27
I Imaxinade novos dilogos entre a nai e a filla e improvisade novas coplas para a cntiga.
Recursos complementarios
Entrevista laboral
na escola de teatro
A carreta para optar
a unha praza de actor
ou actriz na prxima
representacin.
Ferreiro, non queiras,
I Conta, utilizando o estilo indirecto, a conversa que se desenvolve na cntiga Dixame ir,
mi madre.
Entrevista persoal
para optar a unha bolsa
de estudos nun xornal
de mbito nacional.
que che leve a cesta.
AVALIACIN
3. Xogade a facer entrevistas laborais a partir das situacins seguintes:
I Ordena os versos cos que contina a cntiga e, despois, rectaos.
EXPRESIN ORAL
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)
Os meus irmns
e eu lemos
sempre...
2. Por parellas, recitade este poema dialogado:
COMUNICACIN
1. COMPETENCIA COMUNICATIVA
A. Competencia lingstica
Competencia fonolxica
Segmentar palabras en slabas.
Diferenciar entre ditongos, tritongos e hiatos.
e esdrxulas.
Competencia gramatical
Recoecer os niveis de organizacin da lingua.
Coecer o papel do cdigo na comunicacin.
Competencia lxico-semntica
Coecer e empregar palabras e expresins
do campo da sade.
Competencia ortogrfica
Recoecer e empregar correctamente
os dgrafos.
OBXECTIVOS
LITERATURA
GUINS DIDCTICOS
Relacin con outras reas:

Titora
303
19
831552 _ 0001-0023.qxd
7/3/07
19:06
Pgina 20
As competencias na rea de Lingua

Achega da rea de Lingua galega e Literatura s competencias
A rea de Lingua galega e Literatura contribe dun xeito decisivo ao desenvolvemento de
todos os aspectos que conforman a competencia en comunicacin lingstica. Ademais,
as habilidades e estratexias para o uso dunha lingua determinada e a capacidade para tomar a lingua como obxecto de observacin son capacidades que se transfiren e aplican
aprendizaxe doutras linguas, o cal contribe sa vez a acrecentar a competencia sobre o
uso da linguaxe en xeral.
A lingua un instrumento de comunicacin, pero tamn o instrumento de acceso a novos coecementos. O acceso ao saber e construcin de coecementos mediante a linguaxe relacinase directamente coa competencia bsica de aprender a aprender. As
mesmo, os contidos de reflexin sobre a lingua recollen un conxunto de saberes conceptuais e procedementais que se reutilizan para optimizar a aprendizaxe lingstica, dicir,
para aprender a aprender lingua.
Por outra parte, aprender a usar a lingua tamn aprender a analizar e resolver problemas,
trazar plans e emprender procesos de decisin. Por iso, a adquisicin de habilidades lingsticas contribe a progresar na iniciativa persoal e na regulacin da propia actividade
con progresiva autonoma.
A materia contribe ao tratamento da informacin e competencia dixital, posto que
unha das sas metas proporcionar coecementos e destrezas para a busca e seleccin
de informacin relevante de acordo con diferentes necesidades, as como para a sa reutilizacin na producin de textos orais e escritos propios. A busca e seleccin de moitas destas informacins requirir, por exemplo, o uso adecuado de bibliotecas ou a utilizacin de
Internet. A ese desenvolvemento contribe tamn o feito de que o currculo incla o uso de
soportes electrnicos na composicin de textos, de modo que poidan abordarse mis eficazmente algunhas operacins que interveen no proceso de escritura (planificacin, execucin do texto, revisin). Tamn pode contribur ao desenvolvemento desta competencia o uso nesta materia dos novos medios de comunicacin dixitais que implican un uso
social e colaborativo da escritura e dos coecementos.
A aprendizaxe da lingua concibida como desenvolvemento da competencia comunicativa
contribe decisivamente ao desenvolvemento da competencia social e cidad, entendida
como un conxunto de habilidades e destrezas para as relacins, a convivencia, o respecto
e o entendemento entre as persoas. En efecto, aprender lingua aprender a comunicarse
cos outros, a comprender o que estes transmiten e a aproximarse a outras realidades. Por
outra parte, un compoente estreitamente vinculado con esta competencia a constatacin da variedade dos usos da lingua e a diversidade lingstica e a valoracin de todas as
linguas como igualmente aptas para desempear as funcins de comunicacin e de representacin. Tamn se contribe desde a materia a esta competencia na medida en que se
analizan os usos discriminatorios da linguaxe mediante os cales se transmiten prexuzos e
imaxes estereotipadas do mundo.
Dentro desta materia, a lectura, a interpretacin e a valoracin das obras literarias contriben de forma relevante ao desenvolvemento dunha competencia artstica e cultural,
entendida como aproximacin a un patrimonio literario e a uns temas recorrentes que
son expresin de preocupacins esenciais do ser humano. A sa contribucin ser mis
relevante en tanto en canto se relacione o aprezo das manifestacins literarias con outras
manifestacins artsticas, como a msica, a pintura ou o cine. Tamn se contribe a esta
competencia procurando que o mundo social da literatura (autores, crticos, acceso a bibliotecas, libraras, catlogos ou a presenza do literario na prensa) adquirise sentido para
o alumnado.
20
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 21
Presentacin das competencias nos nosos materiais

Dada a natureza da materia de Lingua e Literatura, os nosos materiais traballan intensivamente catro competencias especficas da rea: a competencia comunicativa, a competencia existencial, a competencia metacognitiva e a competencia literaria. Nesta GUA E RECURSOS recllense no apartado de programacin as competencias que se traballan en
cada unidade.
A competencia comunicativa
A competencia comunicativa a capacidade para participar dunha maneira apropiada e
efectiva en diversas situacins de comunicacin. unha competencia complexa na que se
poen en xogo coecementos e estratexias pertencentes a catro mbitos: o mbito lingstico, o mbito sociolingstico, o mbito pragmtico e o mbito estratxico.
A competencia lingstica incle os coecementos e as destrezas de carcter fonloxico, ortogrfico, gramatical e lxico-semntico que son necesarios para usar unha
lingua.
A competencia sociolingstica alude s convencins sociais que rexen o uso
adecuado da lingua: formas de tratamento, xestin das quendas de palabra, eleccin do rexistro, normas de cortesa, frmulas protocolarias, regras de interaccin
A competencia pragmtica refrese ao uso dos recursos da lingua en relacin coa finalidade que se pretende. Implica o coecemento das formas de organizacin dos
textos e os mecanismos de cohesin (competencia discursiva) e o coecemento das
distintas formas que a lingua ofrece para lograr un propsito determinado (competencia funcional).
A competencia estratxica refrese ao dominio das destrezas bsicas de comprensin e de expresin: comprensin lectora, estratexias de escritura
A competencia existencial
A competencia existencial refrese ao conxunto de trazos da personalidade, motivacins,
crenzas e valores que configuran unha certa actitude cara vida. Constite o campo do
aprender a ser e aprender a estar. As lecturas e a literatura en xeral son un instrumento
idneo para observar comportamentos, analizar actitudes, aproximarse a problemas e, en
definitiva, para a formacin do xuzo sobre a base duns valores compartidos.
A competencia metacognitiva
A competencia metacognitiva abrangue o campo do aprender a aprender co obxectivo de
desenvolver estratexias e destrezas que permitan unha aprendizaxe autnoma e permanente. o campo das estratexias de busca e tratamento da informacin e dos mtodos de
control da propia aprendizaxe.
A competencia literaria
A competencia literaria refrese ao conxunto de coecementos, destrezas e estratexias que
permiten interpretar e producir textos de carcter literario. un campo que participa de
destrezas propias da competencia lingstica ou a competencia estratxica, anda que aplicndoas a un tipo de linguaxe que require uns coecementos retricos e histricos especficos. Require, polo tanto, capacidade para ler e interpretar textos literarios, coecemento
das convencins propias da literatura ou tpicas dunha determinada poca e capacidade
para construr mensaxes de carcter literario.
21
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 22
ndice 1.
COMUNICACIN
TIPOS DE TEXTOS
11. Os textos
e os seus tipos
Os textos
e os seus tipos
Px. 5
A narracin
Gonzalo Navaza
Sesin de voo
Px. 21
Px. 34
A narracin. Elementos
e estrutura
Px. 35
Malba Tahan
As matemticas
do mis forte
A lenda
Anisia Miranda
Aracn
14. A narracin III.

A lenda
Px. 9
A historia do conto
Px. 22
Px. 51
Px. 50
O marco do conto
Px. 6
Px. 20
13. A narracin II.

Elementos e estrutura
TALLER DE ESCRITURA
Xabier P. Docampo
A cada de Silvano
Px. 4
12. A narracin I
LECTURA
Px. 25
As partes do conto
Px. 36
Px. 39
O dilogo no conto
Px. 52
Px. 55
Textos para o desenvolvemento das competencias bsicas: acadmico, cotin, xornalstico. Px. 66
15. A descricin I
A descricin
Px. 73
Px. 72
16. A descricin II.

O retrato
lvaro Cunqueiro
A orella de Leivas
A descricin II. O retrato

Px. 86
17. A descricin III.

A gua e o catlogo
18. O dilogo I.
A conversa
Castelao
Pedrio e Raolas
Px. 77
O retrato
Px. 88
Px. 91
Px. 101
Manuel Mara
Os catro ros de Outeiro
de Rei
Px. 102
A descricin do interior
dun lugar
Px. 105
Paco Martn
O episodio da escaleira
Px. 116
O cmic
O dilogo I. A conversa
Px. 114
Px. 74
Px. 87
A gua e o catlogo
Px. 100
A descricin
de obxectos
Px. 115
Px. 119
19. O dilogo II.
O debate
O dilogo II. O debate

Px. 138
10. O dilogo III.

A entrevista
Px. 139
O dilogo III. A entrevista

Px. 152
11. Os medios
de comunicacin
Px. 153
Os medios de comunicacin.
A estrutura dun xornal
Px. 166
Px. 167
Px. 180
Os xneros xornalsticos.
A noticia e a crnica
Px. 181
12. Os xneros
xornalsticos
Silvestre Gmez Xurxo

Dixao medrar
Px. 140
Argumentar: dar razns
Agustn Fernndez Paz

Un mxico negocio
Px. 154
A entrevista
A desaparicin
dos informantes
rompe a tradicin
oral galega
Px. 168
O artigo xornalstico
Cibeles rexeita cinco modelos

pola sa extrema delgadez
A anorexia, a epidemia
Px. 182
de moda
A noticia
Px. 143
Px. 157
Px. 171
APNDICE: Gramtica. Conxugacin verbal
22
Px. 185
831552 _ 0001-0023.qxd
16/3/07
18:06
Pgina 23
ESTUDO DA LINGUA
GRAMTICA
VOCABULARIO
LINGUA E
SOCIEDADE
ORTOGRAFA
A comunicacin
A lingua e a sa
organizacin
Px. 10
A sade
O dicionario
A palabra. Clases
e constituntes
Px. 26
A enfermidade
Tipos de dicionario
Px. 28
Uso do r e rr
O son G
O enunciado.
Suxeito e predicado
Px. 40
Os alimentos
As palabras
no dicionario
O son Z
O son K
O verbo: raz
e desinencias
Px. 56
O emprego
A informacin
no dicionario
O son B
A grafa v
Px. 78
As partes do corpo
Sinnimos
Px. 80
e antnimos
A grafa h
Px. 92
As calidades persoais
Familia de palabras
Px. 94
A grafa x
O dgrafo ll
Px. 106
A vivenda exterior
Campos lxicos
Px. 108
A acentuacin
Px. 120
A vivenda interior
Os prefixos
Px. 124
O acento diacrtico
Px. 144
O lecer e as afeccins
Os sufixos
Px. 146
Signos que limitan

enunciados
Px. 161
As narracins
tradicionais
Px. 158
Os sentimentos
Palabras primitivas
e derivadas
Px. 160
O punto. A coma
As narracins
cultas
Px. 172
As crenzas
Palabras compostas
Px. 174
Px. 186
A vestimenta
Palabras
parasintticas Px. 188
O punto e coma.
Os dous puntos
Px. 189
A conxugacin
verbal I
A conxugacin
verbal II
O adverbio.
Os enlaces
O substantivo.
O artigo
O adxectivo
cualificativo
Os determinantes
Os pronomes
persoais I
Os pronomes
persoais II
O alfabeto
Os dgrafos
LITERATURA
Px. 14
A literatura.
Px. 16
Px. 15
Literatura popular
e literatura culta
Px. 29
Px. 30
A prosa e o verso
Px. 44
Px. 45
O son B
A grafa b
Px. 46
A diversidade
lingstica
Px. 58
Px. 59
A versificacin
Px. 60
Px. 62
A rima
Px. 81
Px. 82
A estrofa
Px. 95
Px. 96
O poema
Px. 109
Px. 110
Niveis de lingua
Px. 125
Os recursos literarios
Px. 126
Px. 128
A poesa
Px. 147
Px. 148
Px. 162
Px. 175
Px. 176
Os hbitos
lingsticos
O teatro
Px. 190
Px. 192
23
831552 _ 0024-0033.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 24
7/3/07
19:13
Pgina 25
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0024-0033.qxd
831552 _ 0024-0033.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 26
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Coecer os elementos caracterizadores

dos textos.
Identificar os tipos de textos segundo
a intencin comunicativa.
Recoecer os tipos de texto segundo

a forma do discurso.
Identificar o marco dun conto e construr
outro.
ESTUDO DA LINGUA
Recoecer os elementos do acto

de comunicacin e os diferentes cdigos.
Diferenciar as caractersticas da lingua
oral e da lingua escrita.
Coecer a variedade lingstica.
Identificar as unidades da lingua

e as slabas de cada palabra.
e esdrxulas.
Ampliar o vocabulario da sade.
Coecer o alfabeto e os dgrafos.
LITERATURA
Coecer as caractersticas da literatura.
Identificar os tres xneros literarios.
CONCEPTOS
Tipos de texto segundo a intencin

A comunicacin e os seus elementos.
Signo, cdigo e linguaxe.
Comunicacin oral e escrita.
As unidades da lingua: sons, palabras,
enunciados e textos.
A slaba: ditongos, tritongos e hiatos.

O acento: palabras agudas, graves
e esdrxulas.
O lxico da sade.
O alfabeto e os dgrafos.
A literatura e os tres xneros literarios.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Identificacin do tipo de texto a que

pertence un dado.
Creacin do marco dun conto.
Anlise dos elementos propios dunha
situacin comunicativa.
Caracterizacin da comunicacin escrita
e da comunicacin oral.
Creacin de palabras con ditongos,
tritongos e hiatos.
Anlise da variacin lingstica.

Producin de palabras agudas, graves
e esdrxulas.
Creacin de palabras con dgrafos.
Desenvolvemento correcto co dicionario.
Traballo coas palabras da sade
e con expresins deste campo.
Identificar os trazos da lingua literaria
nun texto.
ACTITUDES
Valoracin da lingua como medio

de comunicacin.
Interese por outros cdigos e formas
de comunicacin.
Valoracin positiva da diversidade

lingstica.
Interese por expresarse correctamente
de forma oral e escrita.
CONTIDOS
Clasificar un texto segundo a intencin
Extraer enunciados dun texto dado,
palabras e sons.
Separar en slabas unhas palabras.
Diferenciar ditongos, tritongos e hiatos.
Clasificar unhas palabras en agudas,
graves e esdrxulas.
26
Localizar nun texto os dgrafos

existentes.
Ordenar unhas palabras segundo a orde
establecida no dicionario.
Redactar un texto informativo-expositivo
sobre a supervivencia da nosa lingua.
Identificacin dos trazos da lingua
literaria nun texto.
7/3/07
19:13
Pgina 27
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0024-0033.qxd

Competencia fonolxica
Segmentar palabras en slabas.
Diferenciar entre ditongos, tritongos e hiatos.
e esdrxulas.
Recoecer os niveis de organizacin da lingua.
Coecer o papel do cdigo na comunicacin.
do campo da sade.
os dgrafos.
Clasificar textos segundo a intencin
comunicativa.
oral e da comunicacin escrita.
Recoecer os actores dun acto

de comunicacin (emisor e receptor).
Recoecer clases de textos segundo a forma
do discurso dominante.
Elaborar o marco dun conto, a partir dunha
lectura modelo.
poticos.
Buscar e procesar informacin no dicionario.
Coecer o valor da variedade lingstica.
Identificar as caractersticas bsicas
da linguaxe literaria
Recoecer os principais xneros literarios.
EDUCACIN EN VALORES

da sade. un bo momento para reforzar os valores
sobre o coidado da sade, propia e allea, e a importancia
da sade como un ben de calquera individuo.
A reflexin sobre o cdigo, a organizacin da lingua

e a variedade lingstica permiten traballar
a apreciacin da coexistencia doutras linguas
e culturas como un factor de enriquecemento cultural.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos: Os textos
e os seus tipos
Lectura: Xabier P. Docampo,
A cada de Silvano
O marco do conto
ESTUDO DA LINGUA
Gramtica: A comunicacin.
A lingua e a sa organizacin
Vocabulario: A sade. O dicionario

Ortografa: O alfabeto.
Os dgrafos
LITERATURA
A literatura. A linguaxe literaria
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 1
(px. 142)

proba 1
(pxs. 154-155)
27
831552 _ 0024-0033.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 28
Comunicacin
Tipos de textos
Os textos e os seus tipos (px. 5)
No bloque de Comunicacin introdcese a clasificacin dos textos segundo a intencin
comunicativa e segundo a forma do discurso. Como lectura propoemos un texto narrativo,
A cada de Silvano, que se traballar a fondo na Comprensin lectora. O Taller de escritura
cntrase no marco do conto.
A estrutura do bloque de comunicacin a que segue:
TIPOS
DE TEXTOS
LECTURA
Faise unha presentacin dos textos e os seus tipos

e presntase a lectura seguinte como un texto.
A cada de Silvano
A partir da lectura traballamos a comprensin e o tipo

de texto que se corresponde con ela, o texto narrativo.
XABIER P. DOCAMPO
O marco do conto
A partir dun modelo de marco de conto, onde se presentan

os datos espaciais, temporais e descritivos dalgn
personaxe, os alumnos crean un marco para a lectura
anterior, A cada de Silvano.
TALLER DE
ESCRITURA
No apartado inicial Tipos de textos debemos facer que os alumnos reflexionen sobre
as caractersticas do texto, antes de comezar a explicacin. Igualmente, faremos
que pensen e deduzan que non todos os textos son iguais. Eles mesmos poden conclur
que non igual a noticia dun xornal ca un SMS ou ca as instrucins da videoconsola.
Lectura
A cada de Silvano (pxs. 6-8)
Esta lectura de Xabier P. Docampo permite traballar valores actitudinais como
o respecto polas persoas que teen un sistema de comunicacin distinto. Con esta lectura
inclcaselles aos alumnos ese respecto pola variacin lingstica que se expoer
noutro apartado desta mesma unidade.
Taller de escritura
O marco do conto (px. 9)
Neste apartado mstranse as coordenadas espaciais e temporais que rodean un texto,
e as descricins que aparecen no comezo de calquera relato. A partir do recoecemento
deses trazos nun relato dado, o alumnado crea un marco para o texto da lectura.
SOLUCIONARIO
Tipos de textos (px. 5)

1. Saber como funciona un DVD. Prescritivo
Dicir como a casa onde naciches. Descritivo,
informativo.
2. Unha lenda. Narrativo, informativo.
28
Unha conversa. Dialogado.

Un mitin. Persuasivo.
Unha receita. Prescritivo.
Unha gua. Expositivo.
Un debate. Dialogado, persuasivo.
7/3/07
19:13
Pgina 29
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0024-0033.qxd
SOLUCIONARIO
Comprensin lectora (px. 8)

1. 3, 4, 1, 2.
Resposta modelo. Silvano desobece os consellos de seus pais e sobe a unha cerdeira. Cae e
lvano ao hospital. Cando os pais o poden ver
no cuarto do hospital, non entenden nada do
que di Silvano e pais e mdicos pensan que
consecuencia do golpe. Cando o vai visitar, a
avoa entende perfectamente a Silvano, pois sabe que lle deu un desfalar froito do impacto:
que fala do revs.
2. Mudou: cambioulle, trocuselle.
Dacabalo: da forma en que se monta nun cabalo.
Esgazou: partiu a pla a unha rbore.
Galla: pla dunha rbore que se separa do
tronco.
Arrear: de xeito figurado, comezar a andar de
xeito rpido.
Buguina: aparato dos autombiles que produce
un son con que avisan da sa presenza.
Padiola: pequena cama porttil que se emprega para transportar enfermos ou feridos.
Conmocionado: que sufriu unha grande conmocin ou alteracin.
Rosmadeira: accin de reprender ou corrixir a
algun por facer algo que se considera malo.
3. Dunha cerdeira.
Botouse a correr cara a onde estaba Silvano
cado.
Sorprendronse de non entenderlle nada do
que dica.
Non. Explicou a avoa que lle dera un desfalar
co golpe: que falaba do revs.
4. F. Silvano era o mesmo demo.
V.
F. A pesar das indicacins que deu o Nazario de
Calvns de como haba que collelo, metrono no
coche e arrearon para o hospital.
V.
F. Nin a avoa nin Silvano falaban alemn. Simplemente, Silvano falaba do revs.
Respondido ao lado de cada unha.
De gran perigosidade e importancia.

Resposta libre.
6. Era un rapaz moi inquedo, un bulebule, un fervellasverzas.
Fronse a toda velocidade, con moita prsa.
Laibase con moita pena.
7. Afecto, cario.
8. Presentacin. Desde o principio ata ...pola xanela
do coche.
N. Desde No hospital puxeron o rapaz nunha
padiola... ata A ver se nos poden traducir o que di
o seu fillo.
Desenlace. Desde Pero xa an tres das... ata o final.
9. Resposta libre.
Taller de escritura (px. 9)

1.
Hai moitos anos.

Nunha pequena vila.
Unha moza chamada Branca.
Si. O narrador detense na descricin desta rapaza e, ademais, ela a protagonista da accin
inicial, coa chegada dos xinetes misteriosos.
Faise unha descricin fsica e detllanse a sa
delgadeza e a cor branca da sa pel. Ademais
indcasenos que lle morreran os pais.
O marco do conto sitanos nun tempo indeterminado e nun lugar sen concretar. Isto indica
que non interesan o momento e o lugar en que
se desenvolve a historia, que non teen importancia para o relato. Neste texto ten peso a historia mesma, anda que non sempre as.
2. Resposta libre.
3. Resposta libre.
4. Resposta modelo: Un da do mes de setembro de
2006 estaba na casa toda a familia. Silvano tia
xa 12 anos e segua a ser un rapaz delgado e moi
esperto, tan fervello coma sempre e co sorriso
sempre presente na sa cara.
5. Resposta libre.
5. Forza de atraccin que existe entre os corpos;

coma tal, a que exerce a Terra sobre os corpos.
Neste exemplo a Terra exerce a forza sobre Silvano.
29
831552 _ 0024-0033.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 30
Estudo da Lingua
Gramtica
A comunicacin. A lingua e a sa organizacin (pxs. 10-13)
Propoerlle clase que elixa unha finalidade comunicativa (declararse, revisar un exame,
facer unha reclamacin) e das formas de comunicacin para lograr ese obxectivo:
unha oral e outra escrita. Cada alumno desenvolver a forma de comunicacin escrita
e outros alumnos dramatizarn a forma de comunicacin oral. Despois, entre todos
analizaranse as diferenzas entre ambas as formas de comunicacin.
Para reforzar a oposicin entre lingua oral e escrita podemos traballar os elementos
da cinsica. En parellas desenvolven distinto papel (por exemplo, comprador e vendedor)
e analizarase en gran grupo a xestualidade e os movementos corporais.
Para afianzar as nocins de cdigo e de signos, pdense propoer traballos en grupo sobre
distintos cdigos: lingua de signos, Braille, bandeiras, Morse, sinais de fume, mensaxes
SMS Cada grupo recompilar informacin sobre un cdigo e expor aos seus compaeiros
as sas peculiaridades, mostrando como se realiza en cada caso a comunicacin.
SOLUCIONARIO
Gramtica (pxs. 10-13)

1. Son vostedes os pais?
Anda est conmocionado e non se lle entende
o que di.
Pero vostedes non saben o que lle pasa ao meu
neto?
2.
Lingua galega oral.

Cdigo visual.
Cdigo xestual, paralingstico.
Lingua galega escrita.
3. Comunicacin oral: unha conferencia, unha entrevista televisiva.

Comunicacin escrita: unha carta, un fax.
Comunicacin oral: unha conversa, retransmisin dun partido, un profesor explicando nunha clase.
Comunicacin escrita: un exame, unha noticia
nun xornal, unha mensaxe electrnica.
1. Carballo, xeonllo, raposo, fento, rbore.
Resposta libre.
2. Resposta libre.
3. Resposta libre.
Ingls, francs, cataln, uscaro.
5. bla-bola. Os fonemas que permiten distinguir

as das palabras son dous fonemas voclicos: o
O semiaberto e o O semipechado.
ola-hora. Os fonemas que se opoen son o L (lateral alveolar) e o R (vibrante simple). O H non
un fonema, xa que os fonemas son as representacins abstractas dun son e o h non representa
ningn son.
p-pe. Opense o E semiaberto e o E semipechado.
t-te. Oposicin igual ca a anterior. Opense o
E semiaberto e o E semipechado.
sesta-xesta-cesta. Opense o S (sibilante alveolar), co X (africada dentoalveolar) e mais co C
(coa fricativa interdental).
vea-tea-cea-lea. Opense o fonema B (oclusiva bilabial, pois ese o fonema, xa que a grafa
b e a grafa v representan o mesmo fonema), co
fonema T (oclusiva dental), co fonema C (fricativa interdental) e co fonema L (lateral alveolar).
6. Resposta modelo. Agudas: camin, sof, israel,
animal, lacazn; graves: libro, dicionario, lapis,
mbil, casa, bceps; esdrxulas: bolgrafo, fillogo, slaba, tnica, oftalmlogo.
Resposta modelo. Ditongos: animais, cerdeira,
enunciado; tritongos: miau, guau, cruciais; hiatos: cear, contribur, muo.
4. Son, ton, sen, con, gato, rato, pena, sapo, reto, tona, risa, pota, pote, mona, trapo, brisa, sorte, perna.
30
16/3/07
17:32
Pgina 31
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0024-0033.qxd
Vocabulario
A sade. O dicionario (px. 14)
Neste apartado de Vocabulario desenvlvese un traballo dobre. Por un lado, abordamos
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo da sade, mentres que, vez,
presentamos os dicionarios. Como profesores de lingua temos que saber transmitir
a importancia do dicionario como fonte de coecemento e como axuda imprescindible tanto
nas lecturas coma na escritura. O dicionario ten que ser un acompaante constante na aula.
As, ante calquera dbida que se presente na aula botaremos man deste instrumento.
Ser o alumno que pregunte ou algn voluntario o que busque a palabra no dicionario.
Paralelamente podemos mencionar (abordmolos en unidades posteriores) os diferentes tipos
de dicionarios que existen: dicionarios xerais, dicionarios de dbidas, dicionarios bilinges
ou dicionarios de sinnimos e antnimos. As mesmo, nos dicionarios xerais pode aparecer
diferente informacin: a categora, o timo, a transcricin fonolxica, un exemplo de uso...
Por outra banda, abordamos o lxico da sade. preciso traballar este vocabulario como
tema transversal, desde o tratamento da hixiene diaria como un elemento necesariamente
presente na nosa vida e a valoracin da sade como un ben inigualable para as persoas.
Os alumnos viven actualmente inmersos no consumismo e adoitan esquecer a importancia
de gozar dunha boa sade e dos hbitos precisos para conservala. importante que
o alumnado coeza como beneficia a nosa sade facer exercicio de xeito regular e seguir
unha dieta sa e equilibrada.
SOLUCIONARIO
Vocabulario (px. 14)

1. A auga de cocer o bacallau ten un sabor salobre.
Esa fonte ten sona de moi salubre.
2. inmunes inmunizar inmunolxico inmunizado
un privilexio que teen os parlamentarios
que fai que non sexan detidos e xulgados como os demais cidadns.
5. Boa sade: Estar coma un buxo. Ter bos aceiros.

Estar coma un carballo. Estar para gastar unhas
mangas novas. Ter sade de ferro.
Mala sade: Botar a alma pola boca. Non andar
moi catlico. Estar sen gonzos. Estar feito un cascallo. Estar consumido.
6. berce, chave, cidade, empanada, hspede, hospital, jazz, karaoke.
7. Resposta libre. Depender do dicionario.
3. Saudade, santuario.
4. Tendo sade e comendo ben, o traballo non
mata a ningun.
Como te procuras, duras.
Ortografa
O alfabeto. Os dgrafos (px. 15)
Os alumnos deben xa coecer o alfabeto galego, pero debido situacin de bilingismo
en que vivimos habitual que mesturen o alfabeto galego co do casteln. Polo tanto,
debemos insistir en que o j, k, w, y, non son letras galegas, anda que poden aparecer
en determinadas palabras tomadas doutras linguas, como judo (palabra de procedencia
xaponesa), karate (palabra de orixe xaponesa), web (palabra inglesa), ou yorkshire (raza
de cans, palabra de procedencia inglesa). Non son letras galegas e por iso nas palabras
patrimoniais do noso idioma non se empregan estas grafas.
31
831552 _ 0024-0033.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 32
Paralelamente temos que introducir os dgrafos. importante destacar o son n velar presente
no dgrafo nh como unha pronuncia propia da nosa lingua que lles resulta moi difcil
pronunciar a persoas que teen unha lingua materna diferente do galego. Se temos alumnos
inmigrantes na aula, podemos preguntarlles se lles custa articular este son para verificar
a nosa exposicin. Para axudar a este tipo de alumnos podemos reflexionar entre todos
como o pronunciamos, xogando coa cavidade bucal e facendo sons velares, que se articulan
expulsando o aire polo nariz e pola boca. Debemos lembrar que non a pronuncia
de u-a nin un-ga, senn algo relacionado. Poden practicar con palabras como canguro,
mancar, sangue, etc.
DITADO
As vacacins do Nicolasio
Dixen que quera ir praia. Eu dxenlle que quera xogar cos meus amiguios, pero
na praia. Entn pap preguntoume se quera levar unha labazada diante de todo o mundo
e, como non quera, boteime a chorar e pxenme a berrar. Mam dxolle a pap que
non faca falta facer chorar o neno e pap berrou que empezaba a estar farto.
Semp/Goscinny, As vacacins do Nicolasio
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 15)

1. Ningunha, ene hache. Escachar, ce hache.
Bronquite, que u. Arrefriado, erre dobre. Espantallo, ele dobre. Preguiza, gue u.
2. Resposta modelo:
qu: queixo, raqutico, paquete. gu: guedella, guisar, guindar. rr: berro, tarro, xerra.
3. dunha; unhas; cunha; algunha; ningunha.
Resposta modelo: du-nha. Nh un dgrafo, polo tanto, nunca o podemos separar, pois as
das grafas xuntas representan un s son.
4. algunha, bocha.
olleira, catarro.
sangue, queixar.
5. A Chinto puxronlle unha tartaruga no sitio do corazn. Non fora un capricho dos cirurxins, senn
unha necesidade. El nacera sen corazn; de non
lle poeren unha tartaruga, que, movendo as patas, bombease o sangue de Chinto, o neno morrera. tartaruga chambanlle Sinda. Era moi vella.
A pesar da sa longa idade, era moi pequena
porque via sendo dunha especie de tartarugas
ananas que viven polo Caribe.
Literatura
A literatura. A linguaxe literaria (pxs. 16-17)
Nesta unidade facemos s unha aproximacin literatura. Os alumnos son conscientes
de que a literatura ten unhas caractersticas particulares, polo que podemos partir dun texto
literario breve lido na clase para facer unha tormenta de ideas, en que os alumnos van
comentando os trazos principais que presenta a lingua do texto que acabamos de ler.
Podemos empregar o texto da lectura ou calquera outro que o profesor considere oportuno.
Ao partir da realidade, o alumno deduce el s as caractersticas da linguaxe literaria.
Ao explicar os recursos literarios podemos presentar un exemplo da vida diaria para que os
alumnos o comprendan con maior facilidade. As, se lles contamos que cando unha persoa
hipocondraca di estou a morrer ou estou moi mal unha hiprbole, xa que non certo,
senn que se trata dunha esaxeracin. Tamn poden servir como exemplo de comparacin
o instituto como un crcere ou como metfora: o crcere en que estudamos.
32
7/3/07
19:13
Pgina 33
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0024-0033.qxd
SOLUCIONARIO
Literatura (pxs.16-17)
1. Si. Reflicte un mundo de ficcin onde todo
posible. Centrado neste caso na chegada
dunha Manuela que conquistou decembro.
Ademais reflctese o uso especial da linguaxe, que se denomina linguaxe literaria, e que
se manifesta nun enunciado como: Eran, estes, contos para nadar na chuvia, pois os
contos non nadan na auga, en sentido xeral.
Est expoendo o marco temporal da creacin dos contos. Ese marco decembro, cara ao final do mes cando xa estaba a piques
de chegar o Nadal, que comeza o da 24, na
Noiteboa.
Son os doce meses do ano, que se repiten
cada ano, pasan e volven vir.
Personificacin, xa que se identifican os meses con persoas.
Gianni Rodari un grande escritor italiano,
que ademais foi mestre e xornalista e divulgou a nova pedagoxa en Italia. Empezou a
escribir no ano 1950 e publicou mis de vinte libros en que se combina maxistralmente o
humor e a imaxinacin. En 1970 recibiu o
premio Hans Christian Andersen, dedicado
literatura infantil. Temos algunha obra traducida ao galego: Contos ao telfono que parece que inspiran a Mario Pereira nos seus
Contos para Manuela (como el mesmo di no
texto comentado).
2. Resposta libre. Son palabras propias da linguaxe
literaria, xa que pertencen a un nivel culto da lingua e son propias de rexistros moi formais.
En verso. Resposta libre.
Ao tratarse dun texto potico podemos destacar, sobre todo, o uso especial da linguaxe.
Identifcase a Ra de Arousa cunha serea que
acaria unha infancia, polo que evidente que
se empregan certas licenzas estilsticas, como
a personificacin da ra.
Riman cores con amores (1 con 2), inxela con
orela (3 con 6), colo con arrolo (4 con 5).
Reforzo e ampliacin (px.18)
Na-quel-bi-du--do-dos-bi-dos-lou-za-nos
o-pa-xa-ro-Sol-non-p-a-seus-ra-ios
e-mo-rre-de-a-mor
Naquel bidudo dos bidos louzanos
o paxaro Sol non pa seus raios
e morre de amor.
Ditongos: louzanos, seus; hiatos: pa, bidudo.
3. Resposta modelo. Obras de narrativa: O lapis do
carpinteiro (Manuel Rivas), Arraianos (X. L. Mndez Ferrn). Obras de poesa: Longa noite de pedra (Celso Emilio Ferreiro), Con plvora e magnolias (X. L. Mndez Ferrn). Obras dramticas: A
fiestra baldeira (Rafael Dieste), Os vellos non deben de namorarse (Castelao).
Avaliacin (px.19)
1. Informativo.
Descricin. Cunqueiro pretende amosar como
Galicia e mostrar as caractersticas do idioma
galego e a sa importancia na vida dos galegos,
de a a necesidade de describir.
Oral, polo comezo. o discurso que ofreceu
cando recibiu o doutoramento honoris causa
pola Universidade de Santiago.
Defensa do idioma galego.
2. Enunciados: Moitas grazas a todos os que estades aqu. Aqu xaz algun que coa sa obra fixo
que Galicia durase mil primaveras mis. Palabras: Mil e primaveras. Sons: Eme (M) e i (I).
3. pa-s s-a pa-tria
Ga-li-cia
rei-no r-os al-gun pe-re-gri-na-cins
Slaba tnica marcada en negra nas palabras
anteriores. Ditongos: patria, Galicia, reino, peregrinacins; hiatos: pas, sa, ros.
4. Agudas: algn, medrar, aqu. Graves: grazas, primavera, Fisterra, fcil. Esdrxulas: lpida, lvaro.
5. Qu: aqu, quixen, quero, porque, quixera. Ll: envellecer, brillan, vello. Rr: terra, barresiano. Gu:
algun. Ch: chamamos. Falta o nh.
6. Brillan, camio, chamamos, eloxio, fonte, herba.
7. Resposta libre.
1. Resposta modelo no libro.

2. No primeiro verso, cinco; no segundo, oito; no
terceiro, catro.
33
831552 _ 0034-0041.qxd
7/3/07
19:26
Pgina 34
A narracin I
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Coecer os elementos definidores

das narracins.
Identificar os trazos das narracins orais
e escritas.
Recoecer os verbos e adverbios

frecuentes nas narracins.
Identificar a historia dun conto e saber
crear unha.
ESTUDO DA LINGUA
Recoecer as diferentes clases

de palabras.
Identificar o lexema e as desinencias
nas palabras.
Entender o concepto de familia lxica.
LITERATURA
Comprender a oposicin entre literatura

culta e popular.
Coecer as manifestacins da literatura

popular.
CONCEPTOS
A narracin. A narracin oral e escrita.

Oposicin entre narracin literaria
e xornalstica.
Verbos e adverbios na narracin.
A historia dun conto.
Os constituntes das palabras.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Elaboracin dunha narracin inspirada

nunha ancdota persoal.
Composicin dunha narracin literaria
e outra xornalstica.
Comprensin da historia dun conto
e creacin doutra.
Clasificacin dunhas palabras segundo
a clase que pertencen.
Traballo co lxico das enfermidades

e con expresins dese campo.
Identificacin de r/rr.
Coecemento das grafas do son G.
Recoecemento das diferenzas
entre a literatura popular e a culta.
Coecemento das manifestacins
ACTITUDES
Interese por elaborar correctamente

unha narracin para expresarse mellor.
Valoracin da sade persoal e interese
por evitar enfermidades.
Interese por mellorar a expresin oral

e escrita.
Valoracin da literatura como forma
de expresin da nosa cultura.
Coecer os tipos de dicionarios.

Ampliar o vocabulario das enfermidades.
Utilizar correctamente as grafas r e rr.
Coecer o son G e as sas grafas
correspondentes.
CONTIDOS
Formacin de novas palabras.
O lxico das enfermidades.
Os tipos de dicionarios.
Uso de r e rr. O son G.
Literatura popular e literatura culta.
Manifestacins da literatura popular.
Identificar os trazos das narracins
e elaborar unha.
Extraer a historia dun relato.
Separar as palabras nos elementos
que as compoen.
Recoecer a que clase pertencen unhas
palabras.
34
Recoecer o significado de palabras

relacionadas coas enfermidades.
Buscar palabras en dicionarios
diferentes.
Localizar as grafas do son R suave
e forte e do son G.
Analizar as caractersticas da literatura
oral e escrita en diferentes textos.
7/3/07
19:26
Pgina 35
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0034-0041.qxd

Recoecer e aplicar os principais
procedementos de formacin de palabras.
Distinguir as principais clases de palabras.
Asociar palabras pertencentes a unha mesma
familia.
do campo das enfermidades.
Transcribir correctamente os sons R (forte
e suave) e G.
Recoecer nun texto o lxico pertencente
ao idiolecto da delincuencia.
narrativos.
Respectar as normas da interaccin.
Elaborar a historia dun relato.
Coecer o valor da literatura da nosa lingua.
pertencentes literatura popular.
EDUCACIN EN VALORES
EDUCACIN PARA A TOLERANCIA

das enfermidades. un bo momento para reforzar
os valores sobre o coidado da sade, propia e allea,
seguindo co traballado na unidade anterior.
A reflexin sobre a literatura popular e culta permite

valorar a literatura como unha expresin cultural
que debe ser entendida e respectada como forma
de comunicacin.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
ESTUDO DA LINGUA
LITERATURA
Tipos de textos: A narracin

Lectura: Gonzalo Navaza, Sesin
de voo
A historia do conto
Gramtica: A palabra.
Clases e constituntes
Vocabulario: A enfermidade.
Tipos de dicionario
Ortografa: Uso de r e rr. O son G
Literatura popular e literatura culta
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 2
(px. 143)

proba 1
(pxs. 154-155)
35
831552 _ 0034-0041.qxd
7/3/07
19:26
Pgina 36
Comunicacin
Tipos de textos
A narracin (px. 21)
Despois da presentacin xeral dos tipos de textos, a partir deste tema desenvolverase
un estudo detallado de cada forma de discurso, empezando pola narracin.
Como exemplo desta propoemos a lectura Sesin de voo, un texto narrativo que se
traballar polo mido na Comprensin lectora. Xa, por ltimo, e para rematar o bloque
de Comunicacin, no Taller de escritura propoemos a composicin da historia dun conto.
A estrutura deste bloque de comunicacin a que segue:
TIPOS
DE TEXTOS
LECTURA
A narracin
Faise unha presentacin da narracin, como un tipo

de texto, coas posibles variacins segundo sexa oral, escrito...
Sesin de voo

GONZALO NAVAZA
A historia do conto
Presntase un conto para que os alumnos identifiquen

os personaxes, o espazo e o tempo (que estudaron na
unidade anterior) e comprendan cal a historia do relato.
Despois, crean eles unha historia para un marco dado.
TALLER DE
ESCRITURA
No apartado inicial Tipos de textos mstranse os tipos de narracins, entre as que est
a narracin xornalstica. Podemos levar un peridico clase e fomentar a reflexin sobre
as intencins e funcins dos xornais, para espertar o esprito crtico do alumnado.
Lectura
Sesin de voo (pxs. 22-24)
Esta lectura de Gonzalo Navaza permtenos traballar valores actitudinais, como o respecto
polas persoas diferentes, e criticar os prexuzos, como fonte de erros e falsas opinins,
en moitos casos. Na lectura partimos da presentacin de dous personaxes; e dun deles dise
que se droga. No desenvolvemento da accin, ese personaxe, marcado desde o principio
negativamente, comete varios asasinatos, que cremos verdadeiros porque estamos
condicionados polos prexuzos do principio, pero que s se producen na imaxinacin
do outro protagonista.
Resulta interesante que os alumnos inventen un final para a historia. Podemos indicarlles
que s poden ler ata o antepenltimo pargrafo, ata Se o deixo capaz de chamar polica,
respondeume. Os alumnos, en parellas, debern inventar un final para a historia.
Probablemente todos se deixen guiar polas indicacins do principio e crern que o que
acontece real. Despois leremos, en alto, o final proposto polo autor.
Taller de escritura
A historia do conto (px. 25)
Os alumnos xa saben identificar o marco dun conto. Por iso, agora van identificar
o marco dun conto (coordenadas espaciais e temporais e personaxes) e a historia.
A continuacin, marcndolles os pasos, van crear o marco e a historia para un conto
de elaboracin propia.
36
7/3/07
19:26
Pgina 37
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0034-0041.qxd
SOLUCIONARIO
Resposta modelo: Si. O feito de crer que se droga provoca que, no seu delirio, considere que
pode ser un asasino.
1 e 2. Resposta libre.

1. Resposta modelo: Golpe e delirio.
2. Cuco, rapaz que goza tirndose en parapente, un
da vai con Charli tirarse ao mirador de Couso e,
por mor dun golpe, ten un delirio no que Charli se
converte nun asasino.
Charli un rapaz do que s sabemos o que di a
xente del. Disque se droga. Un da vaise tirar en parapente con Cuco e parece ser un asasino, anda
que resulta ser s un delirio de Cuco.
3. Son amigos da infancia, pero levan moitos anos
sen verse.
S sabe que, de pequeno, era bo xogando ao
baloncesto. Todo o demais, principalmente que
est metido na droga, son murmuracins.
Ao final do texto descubrimos que Cuco s se
tirou unha vez, na que levou un gran golpe, e
que Charli non se tirou. Mentres, durante a narracin pensamos que Cuco se tirou das veces, a do golpe e outra e que Charli estivo tirndose toda a tarde (unhas cinco ou seis veces).
Estaba no fondo do barranco de Couso. Estaba
co Charli e co fotgrafo.
4. Entre as das imaxes todo o que acontece o delirio do Cuco. A primeira representa o primeiro enfado do Charli co fotgrafo por rirse do Cuco ao
caer co parapente. Despois, segundo a narracin,
Charli sguese a tirar toda a tarde co parapente e
a continuacin van tomar algo a un bar. Al Charli
vlvese enfadar e mata o fotgrafo, a moza deste
e o Amador (o dono do bar).
Desde O Charli baixou correndo... ata aquilo
era unha carnizara.
Os personaxes da historia real son o Charli, o
Cuco e o fotgrafo. Mentres na historia imaxinada, no delirio, ademais destes personaxes
aparecen a moza do fotgrafo e Amador.
5. Si.
Unha imaxe negativa, xa que disque est metido na droga.
Non. Ao longo da historia seguimos a pensar
que Charli acta segundo esas caractersticas
que nos deran del ao principio.
6. Cuco: amable, educado e malpensado.

Charli: maleducado, irrespectuoso e agresivo.
7. Parece un maleducado, que non sabe respectar os demais, e moi impulsivo.
O autor pretende facernos crer que unha mala persoa, que non se sabe comportar e que
responde ao prototipo da persoa que ten problemas coas drogas.
Resposta modelo: Charli sempre que se dirixe
a Cuco faino dun xeito normal. Por exemplo
cando se encontran no ascensor: Ola, Cuco, xa
te vin o outro da polos aires. Ou tamn ao final
do texto tras o golpe: Tranquilo, Cuco, parece
que non foi nada. Mentres que no texto producido no delirio aparecen todas as expresins
con palabras malsoantes e con falta de respecto para o receptor: mamaln, pedazo de bosta,
e se che parto a crisma?
8. Resposta libre.
Parece que poden ter un carcter similar. Parecen ambos das persoas normais: amables,
educados, respectuosos...

1. Un dragn.
Que, no canto de botar lume pola boca coma
os demais dragns, bota aire cun olor a xofre.
Aos doce anos.
Unha mencieira.
Non.
Resposta libre.
2. Resposta modelo: Polgario, Hansel e Gretel, Os
tres porquios, Carapuchia vermella...
3. Resposta libre.
4. Resposta libre.
5. Resposta libre.
6. Resposta libre.
7. Resposta libre.
37
831552 _ 0034-0041.qxd
7/3/07
19:26
Pgina 38
Estudo da Lingua
Gramtica
A palabra. Clases e constituntes (pxs. 26-27)
Neste apartado empezamos presentando as clases de palabras. Podemos darlles recursos
para que recoezan as palabras con facilidade. Podmoslles indicar que os substantivos
adoitan ir con artigos, ou cando menos poden ir. Caracterstica especial teen os nomes
propios, que podemos indicar que se recoecen facilmente, porque se escriben coa primeira
letra en maiscula. Mentres, os adxectivos caracterzanse por indicar como o substantivo
a que acompaan.
A oposicin entre raz e desinencias non lles debera resultar difcil presentada con exemplos
como o de nen-o, nen-a, nen-os, nen-as. Os alumnos aprecian claramente como se expn
a diferenza entre esas palabras polo significado de xnero e de nmero. Os alumnos tamn
perciben que o elemento unificador o significado que lles achega a raz.
Por ltimo, tamn lles podemos insistir en que as desinencias serven para formar palabras
por medio dos morfemas derivativos (amigo, amigable). Anda que para formar palabras
mesmo podemos unir das races ou lexemas (sacarrollas: sacar+rollas).
SOLUCIONARIO

1.
ata: preposicin.
libre: adxectivo.
agarimo: substantivo.
pero: conxuncin.
bolboreta: substantivo.
rigoroso: adxectivo.
foxen: verbo.
tras: preposicin.
cedo: adverbio.
tamn: adverbio.
cmpre: verbo.
sabor: substantivo.
Variables: foxen, libre, agarimo, bolboreta,

cmpre, rigoroso, sabor.
Invariables: ata, tras, cedo, pero, tamn.
Resposta modelo. Substantivos: baloncesto,
rapaz, deporte. Adxectivos: pequeno, estrepitosa, amolado. Verbos: digo, coezo, saudmonos. Adverbios: hoxe, logo, cando. Preposicins: a, de, en. Conxuncins: pero, que, e.
2. Resposta modelo:
Mar: martimo, marieiro, marea, submarino,
mario.
Auga: augardente, paraugas, acuoso, acufero,
acuario.
Sol: sollo, asolar, parasol, solario, solaina.
Feliz: felicitar, felicidade, infeliz, infelicidade,
felicsimo.
3. -esa: abadesa, duquesa, condesa, marquesa.

-is: animais, avais, suts, funs.
-abamos: cantabamos, amabamos, pasabamos, bailabamos.
-rs: calars, falars, bailars, comers.
-o: neno, gato, educado, mdico.
-iamos: comiamos, iamos, faciamos, dormiamos.
-e: elefante, mestre.
-a: mestra, elefanta, mdica, nena.
4. Resposta modelo:
Prefixos. A-: acoller, aterse, atopar. Des-: descontrol, descoidar, desmaquillar. Anti-: antihumano, antipersoal, antisocial. Sub-: subttulo,
submarino, subterrneo.
Sufixos. -eiro: cantareiro, falangueiro, ferreiro;
-dor: preparador, remolcador, xogador; -n: vilagarcin, composteln, ourensn; -ara: panadara, zapatara, carnizara; -oso: medroso, fogoso, caldoso.
5.
Xirasol.
Escachanoces.
Papaventos.
Afialapis.
Composicin en todos os casos.
Resposta libre.
38
7/3/07
19:26
Pgina 39
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0034-0041.qxd
Vocabulario
A enfermidade. Tipos de dicionario (px. 28)
Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo das enfermidades, mentres que,
por outro lado, presentamos os tipos de dicionarios.
Na unidade anterior fixeramos unha presentacin xeral dos dicionarios e agora o momento
de presentar os distintos tipos de dicionarios. Para que a presentacin resulte mis prctica,
podemos levar aula un dicionario de cada tipo, xa que os alumnos entenden e interiorizan
mellor aquilo que ven ca aquilo do que se lles fala. Ademais, o dicionario de sinnimos
necesario para facer a actividade 5. Igualmente, sera til ter un dicionario de fraseoloxa
para completar e mellorar os significados achegados polos alumnos, para os exemplos
da actividade 4.
Por outra banda, abordamos o lxico das enfermidades. Moito deste lxico propio dun nivel
de lingua culto, que non empregan os alumnos na sa fala diaria. Con todo,
convn que o alumnado se vaia familiarizando con este tipo de lxico, para ir mellorando
a sa competencia lingstica.
SOLUCIONARIO

1. Pulmn: tuberculose, pneumona, bronquite. Fgado: cirrose, hepatite. Ollos: conxuntivite, astigmatismo, catarata. Gorxa: afona, amigdalite. Aparello dixestivo: gastroenterite, apendicite.
2. Pneumona.
Bronquite.
Miopa.
3.
Otite.
Hematomas.
Analista, estomatlogo.
Dermatloga, cirurxi.
Xineclogo.
Psiclogo, psiquiatra.
Traumatloga.
Teo a voz tomada: afona.

Este inverno apaei un trancazo: gripe, catarro.
Este raparigo est consumido: moi delgado e enfermo.
5.
Constipado: arrefriado, catarro.

Diarrea: cagarra, descomposicin.
Tise: tuberculose pulmonar.
Insalubre: insn.
Oriz: tiriz.
Mazadura: negrn, hematoma.
Sarampelo: xarampn.
Prodo: comechume, comechn, prurito.
6. Nun dicionario fraseolxico. Resposta libre.
4. Teo un cabalo no pescozo: dor do pescozo causada por unha mala postura e que dificulta xirar a
cabeza.
Ortografa
Uso de r e rr. O son G (px. 29)
Os alumnos aprenden a escribir correctamente as vibrantes en funcin da pronuncia. Deben
entender, a partir da sa propia pronuncia, que o r simple en posicin implosiva e en
posicin explosiva en slabas en que forma grupo consonntico: pr, br..., mentres que
mltiple en posicin inicial e tras consoante de distinta slaba. En posicin intervoclica pode
ser simple ou mltiple e os alumnos deben aprender a deducilo segundo a sa propia
pronuncia.
39
831552 _ 0034-0041.qxd
7/3/07
19:26
Pgina 40
No tratamento do son G non debera haber maior problema, pero debemos insistir
na oposicin entre as slabas gue, gui e ge, gi, a partir de exemplos.
A continuacin propoemos un ditado para afondar no uso da grafa destes sons:
DITADO
Rosa e Israel
Rosa estaba farta de agardar por Israel. Sempre estaba na casa a tocar a guitarra ata
o ltimo momento e despois chegaba tarde. Ela estaba, coa gua de Roma que lle a deixar,
diante da tenda de antigidades na que quedaran. Estaba a ver a xerra de prata que
vendan cando soou o seu mbil. Era Israel, que lle dica que tia catarro e non poda ir.
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 29)

1. Soa R suave: catarreira, enfermeira, rabuar, xarope, arrefriado.
Soa R forte: catarreira, rabuar, arrefriado, honrado.
2. Pararraios, beirarra, autorretrato, monorral, gardarroupa, sacarrollas.
En todas temos que engadir un r no segundo
lexema. Eses lexemas, ao iren ss, levan un s
r porque son fortes e van a comezo de palabra.
Mentres que, cando entran a formar parte do
composto, teen que engadir un r para seguir
soando forte, xa que pasan a ser intervoclicos.
3. sangue. Porque vai ante e.
gusto. Porque vai ante u.
mangueira. Porque vai ante e.
acougo. Porque vai ante o.

seguinte. Porque vai ante i.
aguantar. Porque vai ante u.
guindastre. Porque vai ante i.
regar. Porque vai ante a.
guiador. Porque vai ante i.
4. manga-mangueira
figo-figueira
pinga-pingueira
ortiga-ortigueira
cego-cegueira
fogo-fogueira
5. Meu pai e eu fomos ao oculista. Como ningn dos

dous guiamos ben, collemos un taxi. Era moi raro
sar co meu pai un da de colexio pola ma, case
sempre mia nai a que me acompaa a todo.
Pasmolo caralludo. Ir ao oculista campa un
montn. Gstame que o guicho che pregunte que
ves al e logo ti vas e dislle. O P e agora o S e agora o Q. o nico momento da ta vida en que algun che pregunta algo e non a cagas por dares
unha resposta incorrecta.
Literatura
Literatura popular e literatura culta (pxs. 30-31)
Destacaremos a riqueza da literatura popular na nosa lingua. Podemos comentarlles
aos alumnos a importancia da transmisin de xeracin en xeracin dunha lingua
e a literatura popular que leva implcita.
Antes de realizar a actividade 3, podemos facer unha actividade na clase cunha chuvia
de ideas entre todos. Os alumnos deberan achegar algunha cantiga e algn refrn.
Podemos partir de exemplos propios para axudalos a pensar.
O exercicio nmero 3 unha actividade de recollida de informacin na casa
e importante motivar os rapaces para que fagan o seu labor. Podemos alentalos indicando
as sorpresas que poden levar e amosando a importancia que ten para todos ns facer unha
enriquecedora posta en comn posterior, onde uns aprendamos dos outros e todos
axudemos a que non se perda e non se esqueza a nosa literatura popular.
40
20/3/07
16:02
Pgina 41
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0034-0041.qxd
SOLUCIONARIO
Literatura (pxs. 30-31)

1. O poema titulado Muieira pertence literatura popular, pois est elaborado cunha linguaxe sinxela, con moitos elementos de
repeticin e annimo. Mentres, o poema
Excelsior, de Manuel Antonio, pertence
literatura culta, xa que un texto mis elaborado, o que se ve na propia distribucin do
texto, nesa estrutura inicial de rosa dos ventos ou o tratamento da lingua. Ademais,
unha obra de autor coecido.
O primeiro poema unha cantiga. O tema
a cancin como forma de divertimento. Cancin que se fai en consonancia coa natureza.
O poema mis raro Excelsior, de Manuel
Antonio, pola distribucin xa comentada de
rosa dos ventos, onde mesmo aparecen
enumerados elementos apoticos, como os
puntos cardinais. Ademais, resulta peculiar
que sexa plurilinge: galego, latn, ingls e
francs.
2. Si. unha composicin annima e est escrita cunha linguaxe sinxela. Ademais, un
texto en prosa que pretende amosar unha
ensinanza. un conto.
Si. Que non se pode botar o carro antes ca os
bois. As cousas hai que ir facndoas pouco a
pouco, sen ilusionarse demasiado cos posibles resultados.
Resposta modelo: podemos lembrar o conto da
leiteira que a pensando en que fara cos cartos
de vender o leite. Pensaba que comprara unhas pitas, das que tera ovos, que vendera e...
e sera rica. Por mor do despiste, tropezou e
estrou o leite todo.
3. Resposta libre.
Reforzo e ampliacin (px. 32)

2. Resposta modelo: mario, marea, submarino,
ultramarino, mari, marieiro, marusa, mareira...
3. Resposta modelo:
Facer: refacer, desfacer.
Ter: reter, conter.
Poer: dispoer, propoer.
4. Resposta modelo:
Ferro: ferreiro, ferrara, ferrador.
Casa: casaro, caseiro.
Libro: libreiro, librara.
5. Resposta modelo: pertence literatura popular a
primeira estrofa, que annima e que se transmita de forma oral. Mentres, o resto do poema pertence literatura culta, xa que est escrito por
Rosala de Castro. Ademais, as restantes estrofas
presentan unha linguaxe mis coidada.
Avaliacin (px. 33)

1. Si. Porque conta uns feitos, neste caso as experiencias dos galegos cando saen da sa terra.
unha narracin literaria, pois est escrito
cunha finalidade esttica clara, non est pensada para informar.
Humorstica.
2. Variables: hai, un, cosmopolitismo, natural, o (de+
+o), galego, vn, dado, sculos, inmigracins.
Invariables: de, que, por.
3.
Viguesa: sufixo -esa.

Romano: sufixo -ano.
Ollada: sufixo -ada.
Brasileiro: sufixo -eiro.
4. Resposta modelo:
Seguir: conseguir.
Seguridade: Inseguridade.
Coller: Recoller.
5. Son G: galego, emigracins, seguir, seguridade, grupo, pregntalle, gua, agora, amigo, viguesa, nego, Galicia.
Son R forte: Roma, romanos, terra, resto, relativista, torre, torre, Rivas.
Son R suave: natural, emigracins, calquera,
parte, seguir, letra, refrn, cor, medra, interior,
seguridade, prometida, turista, mar, abraio,
muralla, impresionante, pregntalle, pero, para, muralla, estrutura, parece, agora, Pars, mirando, aparafusada, comparacin, Hrcules,
felicitar, brasileiro, praa, borda, Pedro, botafumeiro.
6. Resposta libre.
41
831552 _ 0042-0049.qxd
16/3/07
17:51
Pgina 42
A narracin II. Elementos

e estrutura
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Identificar os elementos presentes

nas narracins.
Coecer a estrutura das narracins:
presentacin, n e desenlace.
Recoecer as caractersticas de cada

parte das narracins.
Crear unha narracin cos elementos
das narracins e a sa estrutura.
ESTUDO DA LINGUA
Recoecer tipos de enunciados: frases

e oracins.
Coecer os sintagmas como forma
de organizacin das palabras.
Identificar as principais funcins das
oracins: suxeito, predicado, CD, CI, CC.
Ampliar o vocabulario relacionado

cos alimentos.
Realizar correctamente a busca
de palabras no dicionario.
Coecer o son Z e o son K coas sas
grafas correspondentes.
LITERATURA
Comprender a existencia de formas

de expresin literaria: a prosa e o verso.
Coecer as caractersticas da prosa

e do verso.
CONCEPTOS
Os elementos das narracins.

A estrutura das narracins.
Elementos e estrutura dos contos.
Os sintagmas como elementos
de organizacin das palabras.
O suxeito, o predicado
e os complementos.
O lxico dos alimentos.

As entradas dos dicionarios.
O son Z e o son K. Representacins
grficas.
Formas de expresin literaria.
Caractersticas da prosa e do verso.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Recoecemento dos elementos

e da estrutura dunha narracin.
Comprensin das partes dun conto.
Clasificacin de oracins segundo
o seu predicado.
Ampliacin do vocabulario dos alimentos.
Identificacin das entradas no dicionario.
Utilizacin das grafas do son Z e K.

Identificacin das caractersticas da
prosa e do verso nun texto de Castelao
e outro de Celso Emilio Ferreiro.
Creacin dun texto en prosa e outro
en verso a partir dun tema dado.
ACTITUDES
Interese por elaborar correctamente

unha narracin para expresarse mellor.
Valoracin do coecemento dos
alimentos para mellorar a alimentacin.

e escrita.
CONTIDOS
Identificar os elementos dunha narracin,
a sa estrutura e elaborar unha.
Identificar nun texto as oracins
e os enunciados.
relacionadas cos alimentos.
42
Coecer as grafas do son Z e do son K.

Identificar os elementos oracionais duns
exemplos.
Identificar as caractersticas da prosa
e do verso en diferentes textos.
Crear textos en prosa e verso.
7/3/07
19:30
Pgina 43
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0042-0049.qxd

Recoecer os sintagmas como elementos
constitudos por palabras.
Coecer os sintagmas e as sas funcins.
Identificar os tipos de predicados
e os complementos verbais.
Coecer e empregar palabras do campo
da alimentacin.
as representacins grficas dos sons Z e K.

narrativos.
Elaborar un relato, a partir dunha lectura
modelo, respectando as partes principais.
escritos en verso.
Organizar e estruturar a informacin
Recoecer o nivel mis culto da lingua
a travs da literatura.
Rexeitar calquera tipo de abuso
de autoridade.
en verso e en prosa.
Valorar a nosa literatura en prosa e en verso.
Elaborar textos en prosa e en verso sobre
un tema dado.
EDUCACIN EN VALORES

dos alimentos. un bo momento para reforzar
os valores sobre a importancia de manter una dieta
sa e equilibrada e poder gozar dunha boa sade.
A lectura As matemticas do mis forte permite

reflexionar sobre os abusos dos mis fortes. Podemos
facer que os alumnos valoren a importancia de ter
todos os mesmos dereitos e deberes e que rexeiten
o abuso de poder.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos: A narracin.
Lectura: Malba Tahan, As matemticas do mis forte
Taller de escritura: As partes

do conto
ESTUDO DA LINGUA
Gramtica: O enunciado. Suxeito
e predicado. Complementos
Vocabulario: Os alimentos.
As palabras no dicionario
Ortografa: O son Z. O son K
LITERATURA
A prosa e o verso
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 3
(px. 144)

proba 2
(pxs. 156-157)
43
831552 _ 0042-0049.qxd
16/3/07
17:51
Pgina 44
Comunicacin
Tipos de textos
A narracin. Elementos e estrutura (px. 35)
Abrdase nesta unidade a narracin e os seus elementos: personaxes, narrador, espazo,
tempo e historia, ademais da estrutura clsica en tres partes: presentacin, n e desenlace.
A lectura que se propn responde moi ben ao modelo de narracin estudado; por ltimo,
compltase o bloque coa proposta de escritura do Taller: as partes do conto.
TIPOS
DE TEXTOS
A narracin. Elementos
e estrutura
Afndase nas caractersticas da narracin, amosando

os elementos da narracin e a sa estrutura.
LECTURA
As matemticas do mis
forte MALBA TAHAN

As partes do conto
Os alumnos deducen, con preguntas guiadas, as partes dun

conto e mais da lectura da unidade As matemticas do mis
forte, para despois crear eles mesmos un conto e analizar
as partes que o conforman.
TALLER DE
ESCRITURA
Esta lectura de Malba Tahan permtenos traballar valores actitudinais como a importancia
de vivir nunha convivencia pacfica, en que todos teamos os mesmos deberes e dereitos.
Aproveite a actividade 9 da comprensin lectora para facer reflexionar os alumnos sobre
as inxustizas e os abusos que existen na nosa sociedade.
Lectura
As matemticas do mis forte (pxs. 36-38)
Propoa unha lectura dramatizada onde catro alumnos interpreten ao narrador, ao len,
ao tigre e ao chacal; dgalles que empreguen a entoacin axeitada, de tal xeito que se vexa
a sumisin do chacal, a arrogancia do len e a insensatez do tigre.
Taller de escritura
As partes do conto (px. 39)
Neste apartado insistimos e practicamos o aprendido na primeira dobre pxina do bloque
de comunicacin. Al traballamos a estrutura das narracins e agora imos repasala tanto
na destreza da comprensin escrita coma na de expresin escrita.
SOLUCIONARIO

1. un narrador en primeira persoa, un narrador
interno.
Os datos temporais que aparecen no texto indcannos que se desenvolve a accin nos primei-
44
ros das de decembro, durante unha ponte de

catro das. Polo que respecta ao espazo, sabemos que a accin transcorre nunha casa de
hspedes denominada a Casa Grande.
2. Resposta libre.
7/3/07
19:30
Pgina 45
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0042-0049.qxd
SOLUCIONARIO

1. O primeiro problema presntallo o len ao tigre.
Ten que repartir tres presas (ovella, porco e coello) entre o tigre, o len e o chacal. O tigre fai unha
divisin lxica onde lle corresponde unha presa a
cada animal. O len enfdase e mata o tigre.
A continuacin o len presntalle o mesmo problema ao chacal. Este, ante o temor morte se
non divide a gusto do len, dlle as tres presas
para o len e queda el sen ningunha. Ante esta
reparticin, o len queda marabillado.
2. Albiscar: chegar a ver, anda que con dificultade, algo que est lonxe.
Fraternal: propio dos irmns.
Gula: gana grande de comer e beber, mesmo
sen ter fame nin sede.
Intricado: con moitos rodeos e voltas.
Equidade: modo de actuar, consistente en darlle a cada un o que lle corresponde e merece.
Opparo: moi bo e abundante.
3. Proponlle que reparta as tres presas (ovella,
porco e coello) entre o len, o tigre e o chacal.
O tigre dlle a ovella para o len, queda el co
porco e dlle o coello ao chacal.
O len proponlle ao chacal o mesmo problema
que lle propuxera ao tigre, repartir as tres presas. O chacal dlle as tres ao len e el queda
sen ningunha. A reaccin do len de mxima
felicidade.
4. Non, porque o len quera levar a mellor parte
e, coa reparticin do tigre, os tres animais teran un xito similar.
Coa reparticin do chacal queda contento, xa
que o chacal dlle todo ao rei da selva e el queda sen nada, por medo a que o mate.
5. Nesta frase indcase que s veces as matemticas non se poden aplicar, porque hai algun que
vai sar gaando. Cando un quere e pode gaar,
os demais non podemos facer nada, s admitir
sen protestar que as contas estean mal feitas.
Non hai unha relacin directa coas matemticas, senn que se di que a lxica desta ciencia, s veces, non funciona. Hai unha relacin
coa lei do mis forte; cando un ten certo poder,
fai que as contas sempre lle saian favorables.
Chacal: Botou a conta atado de ps e mans.

Non ten en conta que o len vai querer levar
a mellor parte, xa que se considera o mis
forte e o mis importante da selva.
Porque o chacal ten en conta que o len
quere levar a mellor parte e dlla.
O tigre non valora que haxa algun que deba
sar beneficiado na reparticin das presas. Intenta repartir de xeito equitativo, ou mesmo sacando el unha boa parte, xa que o que parte e
reparte leva a mellor parte. Mentres, o chacal
consciente de que est nunha situacin de inferioridade e de que o len vai querer sar beneficiado na reparticin, por estar nunha situacin privilexiada.
7. Lxico das matemticas: dividir, tres entre tres,
operacin, divisin, problemas, clculo, cociente,
xemetra, divisin exacta, tres entre dous, resto.
Lxico administrativo e xurdico: xustiza, equidade, soberano, real, reis, lei.
8. O tigre intenta desprezar as caractersticas do
porco, porque o quere comer el e sabe que o
len tamn o quere. Pretende disimular que el
vai levar unha presa boa. Mentres, o chacal s
est interesado en salvar a sa vida. Por iso decide darlle todas as presas ao len e anda resaltar as sas propiedades.
9. O abuso de poder.
Resposta libre.
Resposta libre.

1. O cambio de vida dunha familia, desde a cidade a unha vila.
Plantan rbores froiteiras no eido, arredor da
casa, pero ningunha prende.
Tras os consellos dun vello para que empregasen a terra como horta, fanlle caso e conseguen as mellores patacas.
A presentacin vai desde o comezo ata unha
tranquila vila. O n desde Al, no eido ata as o
fixeron. E o desenlace desde Uns meses mis
tarde ata o final.
2, 3, 4, 5, 6 e 7. Resposta libre.
6. Len: Cadrronlle as contas da casa coas da feira.

Tigre: Saronlle as contas furadas.
45
831552 _ 0042-0049.qxd
20/3/07
16:54
Pgina 46
Estudo da Lingua
Gramtica
O enunciado. Suxeito e predicado. Complementos (pxs. 40-43)
Estamos ante unha unidade que adoita resultar complicada para os nosos alumnos.
A sintaxe adoita ser un contido bastante abstracto, polo que podemos intentar restarlle
importancia dificultade e resaltar cada actividade ou exercicio que realizan ben.
Podemos recomendarlles estratexias para recoecer as funcins dentro dunha oracin.
De feito, o suxeito concorda en nmero e persoa co verbo, o complemento directo pdese
substitur polos pronomes o/lo/no, a/la/na (e plurais) e o complemento indirecto por lle/lles.
conveniente insistir nisto para que vexan que non tan complicado recoecer cada funcin.
SOLUCIONARIO
07. Resposta libre.
1. Ma iredes de excursin ti e mais ela.

festa foron tres compaeiros da sa clase.
2. Frases: Que sorte!, Canta xente!, Deica logo.
Oracins: Cantos anos tes?, Que difcil llo puxeches!, Non tardes moito.
3. Que sabias as matemticas do chacal! (frase),
Non eran moi exactas, pero si moi prcticas (oracin), Que imprudente foi o tigre! (oracin), E que
abusn era o len! (oracin), Que medo! (frase).
4. Resposta modelo. Frases: Coidado!, Vaia susto!,
Que medo! Oracins: O rapaz est no trampoln.
O baln vai cara ao rapaz. O home que est na toalla berra.
5. Suxeito: os ordenadores. Predicado: a Xon
gstanlle moito. Ncleo do sintagma nominal
suxeito: ordenadores. Ncleo do sintagma verbal predicado: gustan.
Suxeito: as carballeiras e os soutos. Predicado:
en Galicia abundan. Ncleo do sintagma nominal suxeito: hai da frases nominais, o ncleo da
primeira carballeiras e o da segunda, soutos.
Ncleo do sintagma verbal predicado: abundan.
Suxeito: todo o mundo. Predicado: participou
nas eleccins. Ncleo do SN suxeito: mundo.
Ncleo do SV predicado: participou.
6. Predicado nominal: Aldara hoxe est moi enfadada. O teu vecio parece boa persoa. scar Pereiro un ciclista moi recoecido.
Predicado verbal: Dentro de pouco xa chega o
Nadal. O meu ordenador nunca se avariou. Mia
avoa fixo onte oitenta anos.
46
08. Non, non os merquei. (os xornais)

Xa o afiarei despois. (o lapis)
Xa as vin pola ma. (a tas irms)
Anda non a apaguei. (a luz)
Coecina onte. (a Saleta)
Si, xa a fixen. (a cama)
Collmolas onte. (as patacas)
09.
A profesora explicou hoxe a leccin.

Xavier tomou un zume de laranxa no bar.
A avoa contoulle un conto sa neta.
Os nenos viron a obra de teatro na televisin.
A profesora explicouna hoxe. Xavier tomouno no bar. A avoa contoullo sa neta.

Os nenos vrona na televisin.
En todos os casos o pronome realiza a mesma
funcin: complemento directo.
10. Preparei o cuarto aos invitados. Prepareilles
o cuarto.
Contou aquela historia ao pblico da sala.
Contoulle aquela historia.
Trouxo da viaxe uns agasallos aos pais. Truxolles da viaxe uns agasallos.
Levei unhas lambetadas aos amigos. Leveilles
unhas lambetadas.
11. Meu pai vai todos os das praza. CCLugar
Xon fai os seus labores devagar. CCModo
Esta ma os cazadores erguronse cedo. CCT
Mia curm chegou onte de Barcelona. CCT, CCL
Anta explcase moi ben. CCM

Uxo fala moito. CC cantidade
16/3/07
17:51
Pgina 47
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0042-0049.qxd
Vocabulario
Os alimentos. As palabras no dicionario (px. 44)
Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado abordamos
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo lxico dos alimentos, mentres
que, por outro lado, presentamos as entradas dos dicionarios.
Ante calquera dbida que se presente na aula ou que tean os alumnos na casa,
o dicionario pode darlles a solucin. Temos que transmitirlles isto aos alumnos para que
vexan o dicionario como unha fonte de sabedora, pero tamn como un elemento de apoio
e axuda. Para poder sacarlle todo o partido ao dicionario, precisan saber como buscar
as palabras nel, polo que as actividades e explicacins desta unidade se realizan
co dicionario como material de apoio.
Por outra banda, abordamos o lxico dos alimentos. importante achegar o lxico
dos alimentos aos rapaces, xa que en moitas ocasins os alumnos descoecen o nome
de moitas das cousas que comen, como os peixes ou algns tipos de legumes. Ademais,
podemos introducir os alimentos como unha forma de coidarnos e salientar a necesidade
de inxerir moitos legumes e peixes, ao lado de carnes, lcteos e froitas.
SOLUCIONARIO

1. Froitas e vexetais: Cabacia: 4. Cogomelo: 1. Ravo: 7. Anans ou pia: 9. Amorodo: 5. Cogombro:
2. Chcharo: 6. Feixn: 8. Ameixa: 3.
Peixes e mariscos: Lura: 5. Peixe sapo: 6. Troita:
7. Raia: 1. Pescada: 2. Ameixa: 3. Percebe: 4.
2.
cereixa: cerdeira
amora: moreira
castaa: castieiro
grosella: groselleira
pera: pereira
noz: nogueira
limn: limoeiro
maz: maceira
Bater os ovos cun chisco de sal e despois mesturar co leite. Pouco e pouco, incorporar a faria
ata ter unha pasta solta. Deixar repousar un pouco e desfacer todos os gromos. Despois engraxe a
tixola e frita a masa. Podemos servir as filloas con
azucre.
Resposta libre.
4. poexo: poexo
alimenteime: alimentar
saborosas: saboroso
engulimos: engulir
acedos: acedo
perdices: perdiz
5. Resposta libre.
3. Toucio ou manteiga para untar.
Ortografa
O son Z. O son K (px. 45)
Neste apartado convn insistir na ausencia da grafa k en galego para o son K. Moitas palabras
que si teen k en espaol no galego van ter qu ou c. Os exemplos mis conflitivos son os de
quilmetro e quilogramo, xa que a abreviatura si con k: km e kg. conveniente explicarlles
as razns desta forma de grafar, para que non crean que existe algunha incoherencia.
A razn a pertenza dos smbolos ao sistema internacional, polo que eses smbolos son iguais
en todas as linguas, anda que a palabra completa vara dunha lingua a outra.
47
831552 _ 0042-0049.qxd
7/3/07
19:30
Pgina 48
Faremos, a continuacin un ditado para intentar afondar no uso das grafas dos sons Z e K,
sobre todo os relacionados coa grafa k que acabamos de comentar.
DITADO
A filmacin
Onte rodaron algunhas escenas para unha pelcula a dous quilmetros do meu colexio.
Xuntouse un cicln de xente nos arredores. Algns s queran contemplar o que
aconteca. En cambio, outros tian esperanza de conseguir algn autgrafo. Eu estaba
moi emocionado. Puiden observar como o director daba ordes ou como os maquilladores
e peiteadores retocaban a actores e actrices antes de comezaren a rodaxe. hora de
comer apareceron uns camareiros con quilos de comida. Foi unha curiosa experiencia.
SOLUCIONARIO
Son Z: vergonza, almorza (os dous con z porque despois temos un a). Son K: Quen, que,
quere, caldo, cuncas. (Con qu as tres primeiras porque despois temos un e e con c as outras das porque van ante u e a).
Ortografa (px. 45)

1.
noz: noces
rapaz: rapaces
xiz: xices
cruz: cruces
Ao facer o plural, mantemos o mesmo son, o Z,

pero temos que cambiar a grafa, xa que ante e
e i sempre grafamos ese son como c.
2. Eu almorzo sempre unha boa cunca de leite
con torradas.
Non coezo ningunha froita de cor azul; e ti?
Sempre esquezo que eles xantan mis cedo ca
ns.
3. Quen ten vergonza nin xanta nin almorza.
O que non quere caldo sete cuncas.
4. Resposta modelo:
A vila de Carnota est a tres quilmetros.
A bolsa de laranxas de dous quilos custa un euro.
5. A broa nosa de cada da, o antigo pan, era un longo trafegar que comezaba no coidado da semente, nas terras canizadas; tia fin no rito da cocedura. Tres partes de millo e unha de centeo; grao
que escorrega no arrandear da cangalleira, para
se converter en faria quente debaixo das moas
de pedra. Danza logo a peneira na artesa, e os
mestos brazos danlle xeito masa que acabar
por trocarse en pan.
Literatura
A prosa e o verso (pxs. 46-47)
Afondamos nesta unidade en aspectos formais da literatura. Tras facer unha presentacin
xeral das caractersticas da linguaxe literaria e ver as oposicins entre a literatura popular
e culta, convn agora comezar a analizar os distintos tipos de literatura. En primeiro lugar,
podemos facer unha clasificacin baseada nun criterio formal, como a oposicin entre
o texto corrido e a poesa elaborada con versos, que se organizan en estrofas.
Esta diferenza formal resltalles doada aos alumnos, pero convn ir sinalando
as caractersticas da poesa que van mis al dunha cuestin grfica, como o ritmo e a rima,
nos que insistiremos nas seguintes unidades.
Para que os alumnos recapaciten sobre a dificultade das composicins poticas convn
recomendarlles que escriban algn poema, ben sobre temas propostos, como o que aparece
na actividade 3, ou ben sobre outros que eles consideren interesantes.
48
7/3/07
19:30
Pgina 49
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0042-0049.qxd
SOLUCIONARIO

1. A rbore. Importacia e valor das rbores para
unha terra. O valor das rbores , se cadra,
maior en Galicia pola riqueza de especies.
Importancia das rbores na nosa vida, xa que a
sa madeira unha fonte de riqueza. Paralelamente, a vida solitaria das rbores parcese
moito vida das persoas.
2. Est en prosa o primeiro texto, o de Castelao.
Mentres que est en verso o segundo, de Celso
Emilio Ferreiro. Vese claramente a oposicin, fixndonos s na aparencia formal. Vemos que o
primeiro non est en verso, mentres que o segundo si.
O texto en prosa ten unha presentacin, un n
e un desenlace. Cunha frase inicial presenta as
rbores e a sa relacin con Galicia. Despois
empeza o n, onde amosa o valor das bores.
A ltima frase serve como desenlace, conclundo que a importancia da rbore pode permitir
non emigrar.
O texto de Celso Emilio est organizado en estrofas compostas por versos.
Resposta modelo. A primeira vista vemos unha
oposicin formal, co texto corrido no primeiro
caso e os versos no segundo. Ademais, o primeiro texto asemllase lingua coti, en tanto
que son frases que poderiamos empregar na fala diaria, mentres o texto escrito en verso busca
un ritmo e unha musicalidade que o afastan da
lingua xeral.
O segundo. Porque est menos prximo nosa
lingua habitual e porque utiliza mis recursos
para conseguir ritmo, musicalidade, rima...
O de Celso Emilio, xa que a poesa sempre precisa seleccionar mis os termos, para conseguir os efectos de musicalidade, ritmo, rima...
antes comentados.
3. Aos nenos (CI) gustoulles (CI) moito (CCM) a

pelcula (CD).
O escritor presentou o seu novo libro (CD) na
feira (CCL).
Xacobe deixou al (CCL) a bolsa da compra
(CD).
4. Resposta libre.
5.
O lapis do carpinteiro (prosa).

Palabra no tempo (verso).
Con plvora e magnolias (verso).
Follas novas (verso).
lus do candil (prosa).
Retrincos (prosa).
Avaliacin (px. 49)

1. A historia de Hermafrodito.
Un narrador en terceira persoa.
O personaxe principal Hermafrodito e os secundarios os seus pais (Hermes e Afrodita) e
Slmacis.
Presentacin: desde o principio ata para que o
criasen e educasen. N: desde Ao facer 15
anos ata pero este resistase. Desenlace: desde Desesperada ata o final.
2. Resposta modelo:
Enunciados oracins: E descubriron que se amaban. Fixo todo o posible para conquistar ao mozo,
pero este resistase.
Enunciados frases: Deuses! Axuda!
3.
lmpidas: lmpido
azuis: azul
dispuxo: dispoer
solla: sollo
intensamente: intenso xamais: xamais
criaran: criar
espiu: espir
sa: seu (posesivo), suar (accin de suar)
3. Resposta libre.
4. Resposta modelo. Son Z: certo, comezou. Son K:

que, encontro.
Diante de e sempre grafamos c para represen

tar o son Z.
Porque se permite o uso desta grafa en determinados nomes propios como o deste deus.
5. Pertence literatura en prosa, porque est escrito
en texto corrido, non est feito en verso. Est dividido en pargrafos (non en estrofas) e non busca
o ritmo, a rima e a musicalidade propia do verso.

2. Escoitade, malditos! (oracin), tronou Bala Perdida (oracin), Educacin, carafio! (frase). Era el
(oracin). O derradeiro pirata (frase). Corpulento,
enorme (frase). O pelo e a barba cana (frase).
Unha casaca vermella (frase). Pareca Pap Noel
(oracin).
6. Resposta libre.
49
831552 _ 0050-0059.qxd
16/3/07
17:16
Pgina 50
A narracin III. A lenda
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir o concepto de lenda.

Identificar as caractectersticas mis
relevantes das lendas.
Coecer os temas mis recorrentes

das lendas.
Entender como se introducen
os dilogos nos contos e crear un dilogo.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer o concepto de verbo.

Dividir os verbos nas sas partes
principais: raz e desinencias.
Recoecer o nmero e a persoa
nas formas verbais.
Identificar o tempo e o modo nas formas

verbais.
Ampliar o vocabulario dos oficios.
Coecer o son B e os usos que
lle corresponden grafa b.
LITERATURA
Coecer a versificacin como un sistema

de creacin literaria.
Coecer as caractersticas
da versificacin.
CONCEPTOS
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Recoecemento das caractersticas

das lendas nunha dada.
Creacin dun dilogo para un conto.
Identificacin e clasificacin dunhas
formas verbais.
Elaboracin de formas verbais a partir
de races e desinencias.
Identificacin das entradas no dicionario
dunhas palabras dadas.
Uso correcto da grafa b.

Coecemento da diversidade lingstica.
Identificacin do nmero de slabas
dos versos dun poema.
Realizacin do cmputo silbico duns
versos e indicacin do seu nome.
Extraccin do tema dun poema
e identificacin das licencias mtricas.
ACTITUDES
Interese por ler ou crear lendas como

formas de divertimento.
Valoracin do coecemento do lxico
dos oficios para mellorar a fala diaria.

e escrita.
CONTIDOS
Un tipo de narracin: a lenda.
Caractersticas das lendas.
Os dilogos nos contos.
O verbo: raz e desinencias.
O verbo: nmero, persoa, tempo e modo.
O lxico dos oficios.

A informacin do dicionario.
O son B. A grafa b.
A diversidade lingstica.
A versificacin.
Identificar os elementos caracterizadores
das lendas nunha dada.
Crear dilogos para un tema proposto.
Identificar nun texto as formas verbais.
Indicar o nmero, a persoa, o tempo
e o modo dunhas formas verbais.
Explicar por que se escriben con b
algunhas palabras.
50

relacionadas cos oficios.
Coecer a variedade lingstica mundial
e a da pennsula Ibrica.
Analizar a medida duns versos
e clasificalos segundo o nmero
de slabas.
Crear un poema a partir dun tema.
16/3/07
17:16
Pgina 51
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0050-0059.qxd

Recoecer o verbo como un tipo de palabra
necesaria para comunicarnos.
Identificar o nmero, a persoa, o tempo
e o modo das formas verbais.
Empregar palabras do campo dos oficios.
Usar correctamente a grafa b.
Valorar a variedade lingstica
mundial e a da pennsula Ibrica.
en verso.
Recoecer as caractersticas das lendas.
Elaborar un dilogo a partir dunha
lectura modelo.
Identificar o verso como forma de expresin
da poesa.
poticos.
Apreciar as consecuencias da falta
de respecto e do exceso de seguridade
nun mesmo.
Identificar o concepto de medida dos versos.
Clasificar os versos segundo a sa medida.
EDUCACIN EN VALORES
A partir do relato Aracn, pero tamn a partir

de O Sol e o vento, do Taller de escritura, podemos
amosar a fachenda como un trazo negativo
da personalidade. Tanto Aracn como o vento acaban
perdendo nas apostas que fixeran con fachenda.
A lectura A lenda da casa da moura permite

reflexionar sobre o respecto para todas as persoas. Nesa
lectura aparece un mouro benvolo que axuda
a un pobre. A partir desa afirmacin podemos traballar
o valor das persoas mis al da sa procedencia.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
ESTUDO DA LINGUA
Ortografa: O son B. A grafa b
Tipos de textos: A lenda

Lectura: Anisia Miranda, Aracn
O dilogo no conto
Gramtica: O verbo:
raz e desinencias
Vocabulario: Os empregos
e as profesins. A informacin
no dicionario
LINGUA E SOCIEDADE
A diversidade lingstica
LITERATURA
A versificacin
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 4
(px. 145)

proba 2
(pxs. 156-157)
51
831552 U4_050-059.qxd
15/3/07
13:01
Pgina 52
Comunicacin
Tipos de textos
A lenda (px. 51)
Nesta unidade estudamos a definicin e a clasificacin dun tipo de narracin moi
caracterstico: a lenda. Sera moi interesante entrar na pxina www.galiciaencantada.com
e explotar as posibilidades didcticas que ofrece a devandita pxina.
Sera conveniente, ao explicar os tipos de lendas, insistir un pouco na terminoloxa, xa que
se trata de palabras pouco usuais e que lles poden resultar graciosas, vez que estraas.
Podern entender mellor algn deses nomes a travs de exemplos, como o que aparece
na actividade 1, que unha lenda etiolxica.
Como lectura propoemos unha versin do mito de Aracn, narrado por Anisia Miranda. E o
Taller de escritura cntrase, neste caso, no dilogo no conto.
A estrutura do bloque a que segue:
TIPOS
DE TEXTOS
A lenda
Explcanse as caractersticas e os tipos de lendas.
Aracn

de texto que se corresponde con ela, unha lenda.
LECTURA
ANISIA MIRANDA
TALLER DE
ESCRITURA
O dilogo no conto
Os alumnos analizan as caractersticas dun dilogo presente

nun conto e amplano. Despois pensan o marco e a historia
para un conto creado por eles (contidos que xa aprenderon
nas unidades anteriores) e introdcenlle un dilogo.
Lectura
Aracn (pxs. 52-54)
A lectura permite mostrar valores actitudinais, como o rexeitamento vaidade e soberbia.
Estes valores trabllanse no apartado Reflexionar sobre o contido da Comprensin lectora.
Taller de escritura
O dilogo no conto (px. 55)
Neste apartado traballamos o dilogo nos contos. importante que os alumnos entendan que
podemos coecer todos os datos dunha historia a travs da voz do narrador ou a travs da voz
dos propios personaxes. Ao ver esta oposicin deben crear eles un dilogo para un relato.
SOLUCIONARIO

1. Podemos consideralo unha lenda porque est
vencellada a un lugar concreto (preto de Ordes), transmite un saber (a orixe de dous nomes da zona de Ordes), un modo de comportarse unha poboacin (neste caso, ante un
52
incendio). Ademais, anda que parece que ten

un autor coecido, os nomes que figuran son
das persoas que recolleron esta lenda.
unha lenda etiolxica, pois explica o nome de
dous lugares: Xardemil e Xanarde.
Resposta libre.
16/3/07
17:16
Pgina 53
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0050-0059.qxd
SOLUCIONARIO

1. A soberbia nunca boa e o soberbio pode recibir un castigo.
2. Gababa (gabar): dicir cousas boas de algun
ou de algo.
Alaudos: eloxios, gabanzas.
Eloxio: cousa boa que se di de algo ou algun.
Carraxe: alteracin do nimo, con irritacin e enfado, provocada por algunha cousa que sau mal.
Xenreira: sentimento contra unha cousa ou
contra unha persoa.
Aldraxada (aldraxar): ofender ou humillar a algun.
Ao campo dos eloxios. Ao dos enfados.
3. Tecer dentro da casa, beira do lume. Mentres, durante o vern teca fra da casa, sombra dunha vella oliveira.
Seu pai. A xente dica que lle ensinara a deusa
Atenea.
Que lle dixesen que lle debera ensinar a tecer a
deusa Atenea.
Retou a Atenea a tecer xunto a ela, para poder
demostrar Aracn que tece mellor ca a deusa.
Pasou a ser unha araa. Cambiou o fo de tecer
polo fo das araas.
4. Orgullosa, atrevida, traballadora, habilidosa.
Resposta modelo: Teca desde o mencer ata
que se poa o sol. A popularidade de Aracn..., sen perder a sa axilidade..., sei que podo tecer mellor ca a deusa...
5. V. Aracn era unha moza orgullosa. Porque chega a manter que tece mellor ca a deusa Atenea.
F. Atenea foi piadosa coa rapaza. Porque ao ver
que era unha boa tecedora decide condenala a
tecer sempre, como araa.
V. Atenea non tia moito sentido do humor. Porque non acepta que Aracn teza tan ben coma
ela ou mesmo mellor.
V. Aracn non consideraba os deuses como algo
intocable. Pois, de feito, cre que ela tece mellor
ca a deusa Atenea.
6. A primeira a que fixo Aracn, porque ten o marco do tapiz de hedra; a segunda a que realizou
Atenea, porque se ve o marco do tapiz coa grilanda de oliveira.
Os doce deuses do Olimpo, porque eran os

seus compaeiros.
Os doce deuses do Olimpo, pero nos peores
momentos da sa historia. Porque ela consideraba que os deuses son como calquera
persoa.
Atenea rematou o tapiz cunha grilanda de
oliveira e Aracn rodendoo dun marco de
hedra.
Atenea enfadouse ao descubrir que Aracn
fixera un tapiz mellor e rompeullo.
Ao romperlle o tapiz, Aracn, enfadada, botouse a correr cara ao bosque, caeu e quedou ferida.
7. Presentacin: desde o inicio ata a moza non faca
caso.
N: desde Pero un da ata No remate rodeuno
dun marco de hedra.
Desenlace: desde Satisfeita quedou Atenea ata o
final.
8. unha lenda porque pretende amosar un saber,
quere indicar que non se debe ser soberbio, senn humilde. Para ilustrar ese saber, aparece un
personaxe que podera ser real, Aracn, e mais
unha deusa Atenea.
9. Resposta libre.

1. O sol e mais o vento e un home que sofre as
consecuencias do sol e do vento.
O home non fala, porque un personaxe secundario. Mentres que o sol e o vento si falan, a
pesar de ser fenmenos meteorolxicos. Isto
consguese coa figura literaria denominada
personificacin. O que di o vento : Eu son
mis forte ca ti. Podo derribar edificios, arrincar
rbores... Mentres, o sol di: Ai, amigo! Es fachendoso de mis.
Si. O home que sofre as consecuencias do sol e
do vento.
Unha raia.
O sol.
2, 3, 4, 5 e 6. Resposta libre.
53
831552 U4_050-059.qxd
15/3/07
13:01
Pgina 54
Estudo da Lingua
Gramtica
O verbo: raz e desinencias (pxs. 56-57)
Os alumnos xa coecen as clases de palabras e a estrutura das oracins. Saben
xa a importancia que ten o verbo en cada unha das nosas interaccins, por iso agora
o momento de empezar a traballar con este tipo de palabra. En primeiro lugar, imos analizar
a sa estrutura interna, a unin dunha raz cunhas desinencias, para despois poder explicar
os valores que lle achegan as desinencias.
importante que os alumnos recoezan a raz para comprender que todo o que se lle
engade a esa raz achega uns significados diferentes aos do propio verbo. En principio,
doado identificar a raz porque s teen que quitarlle a terminacin do infinitivo.
Ao saber identificar a raz poden deducir que o demais son desinencias que amosan
significados de persoa, nmero, tempo e modo. O significado de andar como camiar est
s en and-; o demais indica se son eu quen anda, se el, se agora, se foi onte...
SOLUCIONARIO

1. Chegades, agardade. Creo, dixo, acompaases. Preguntou, chegaban.
2. andar: andabades, andase converter: convertas, convertera sar: sairedes, sariran.
Resposta modelo no libro.
3. Resposta modelo: cant-: cantaba, cantaremos,
cantasen, cantariamos aprend-: aprendiamos,
aprendades, aprenderas, aprenderedes viv-:
vivides, viviches, vivan, viviamos.
4. Resposta modelo: -aron: bailaron, danzaron, patinaron -as: comas, facas, escribas -semos:
comsemos, fixsemos, puidsemos -ira: sorrira, dira, oira.
En todos os casos engadimos unha raz.
5. Infinitivo: recibir, verter, voar.
Xerundio: rodando, bebendo, sando.
Participio: servido, cerrado, percorrido.
6. Resposta libre.
7. Resposta modelo: Nas afirmativas empregamos o
modo imperativo e nas negativas, o subxuntivo.
Vocabulario
Os empregos e as profesins. A informacin no dicionario (px. 58)
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo dos oficios, mentres que por
outro lado presentamos os dicionarios e a informacin que neles aparece. Como profesores
de lingua temos que saber transmitir a importancia do dicionario como fonte de
coecemento e como axuda imprescindible tanto nas lecturas coma na escritura, por iso
moi importante saber como buscar unha palabra. No libro de texto indcase que nos
dicionarios aparece informacin sobre a categora da palabra, igual que informacin lxica
que pode aparecer codificada como sinnimo (sin.), antnimo (ant.) ou familia (fam.). Para
que entendan ben isto podemos botar man dun dicionario e que o vexan al reflectido.
Por outra banda, abordamos o lxico dos oficios. Traballamos o lxico deste campo, as
como algunha fraseoloxa relacionada con este tema. Estas expresins son da fala coti,
polo que resultan interesantes para os nosos alumnos.
54
15/3/07
13:01
Pgina 55
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 U4_050-059.qxd
SOLUCIONARIO
Resposta libre.

1. 2: carpinteiro, 8: varredor, 5: oleira, 6: xuza, 3:
ourive, 4: cirurxi, 1: albanel, 7: peitadora.
Resposta libre.
2. Finalmente anunciouse de forma oficial o compromiso do prncipe membro desta monarqua europea. Unha vez oficializada a noticia, a cerimonia
do casamento non se demorar moito. O que oficie a voda ser un bispo espaol, pero non podemos afirmar isto por tratarse dunha nova oficiosa.
3. ilustrar: ilustrador vernizar: vernizador mquina: maquinista soldar: soldador contratar:
contratista administrar: administrador telefonar: telefonista transportar: transportista
4. Empregmolo para amosar que non hai algo

onde debe habelo.
A necesidade de realizar certos traballos dunha
forma determinada.
Importancia de ter unha profesin para ter
sempre traballo.
importante facer o traballo canto antes para
non andar con apuros despois.
Cada un fala ben do que el mesmo fixo ou fixo
algun prximo.
5. Resposta libre.
Ortografa
O son B. A grafa b (px. 59)
Esta unidade unha primeira aproximacin a un aspecto conflitivo da nosa lingua.
O son B fcil de identificar, pero aos alumnos resltalles complicado coecer a grafa.
Por iso conveniente practicar ben este apartado de ortografa e insistir naquelas formas
que non coinciden co casteln, xa que adoitan presentar maiores problemas para
o alumnado. Igualmente, podmoslles explicar que as palabras se escriben con b ou con v
segundo como se escribisen na lingua da que proceden, que non algo aleatorio.
A continuacin podemos realizar o seguinte ditado.
DITADO
O taxi do meu bisav

O meu bisav tia un marabilloso autombil co que traballaba de taxista. A el gustballe
conducir e, ademais, dica que o seu labor era de servizo, xa que se dedicaba a servir
de axuda para toda aquela xente que quera viaxar.
Aquel taxi era pequeno, pois nel caban catro persoas apertadas, xa que daquela
os coches eran pequenos. Pero era un coche seguro e, ademais, o meu bisav saba
conducir ben, pois nunca bateu cun obstculo.
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 59)

1. Cada tarde, Roi calzaba as botas deportivas, baixaba ra e botaba unha carreira ata o parque. Ao
chegar, sentaba nun banco e repousaba un bo anaco. Observaba as rbores e escoitaba os paxaros;
cando chegaba a hora da cea, regresaba casa.
2. Resposta modelo:
ttulo: subttulo
director: subdirector
avoa: bisavoa
grafa: biografa
slaba: bislaba
oficial: suboficial
Resposta libre.
55
831552 _ 0050-0059.qxd
20/3/07
15:21
Pgina 56
SOLUCIONARIO
3. Resposta modelo: marabilla: marabilloso baleiro: baleirar rebelde: rebelda trobar: trobador mbil: autombil ribeira: ribeirn.
4. Febreiro, sombreiro. Escrbese con b porque sempre empregamos esta grafa diante de consoante.
bl: amable, blusa bloque.
bs: absorto, absolto, substantivo.
bt: obter, subtraer, subterrnea.
5. Levab
ba unha gran pamela con papoulas de raso,
cereixas de vidro. Era branca, moi loura, os ollos
ba coma se
gazos; beizos grosos, plidos. Camiab
esvvarase sobre os zapatios cor limn, a saia verbra, broslada de tons
de murcho, branca a chamb
lixeiros, luvvas amarelas, as mans entretidas en
bano. Andab
ba
acenos ou no revvoar gracioso do ab
na compaa dunha dona non vella, chea de albelos rubiosfaias, chapeu pequeno de veludo, cab
breiro e un veo de tul cugrises, o parasol ao omb
brndolle a face. (A palabra broslada vn no
Diccionario enciclopdico gallego-castellano de
Don Eladio Rodrguez co significado de bordada).
Lingua e Sociedade
A diversidade lingstica (pxs. 60-61)
Este apartado introduce os alumnos na realidade lingstica do mundo. importante que
deixen atrs prexuzos como que as linguas importantes son as que falan mis persoas
ou que cada lingua corresponde a un pas. Podselle ofrecer un mapa coas principais
linguas do mundo para que poidan observar a sa distribucin, de xeito que se decaten
de que os pases onde se fala unha soa lingua son escassimos e que a situacin lingstica
normal a pluralidade, feito que redunda na riqueza cultural.
As mesmo, debemos salientar que non hai linguas mellores ca outras, que todas serven
para a mesma finalidade: a comunicacin entre persoas.
Igualmente, os alumnos teen que ter unha idea bsica das linguas que se falan na pensula
Ibrica e da realidade lingstica desta; pode salientar que todas as linguas que se falan
neste territorio pertencen familia das linguas indoeuropeas, rama itlica, ags o uscaro,
que preindoeuropea; dicir, esta lingua xa se falaba cando chegaron Pennsula, hai mis
de dous mil anos, os romanos.
SOLUCIONARIO
Lingua e sociedade (pxs. 60-61)
3. Resposta libre.
1. Normalmente flase mis dunha, coma no Estado espaol, en que se falan o galego, o casteln, o cataln, o uscaro, o aragons, o arans
e o asturiano.
4. Moitas grazas; boas tardes.

Casteln, cataln e asturiano. Vasco.
As tres que se asemellan son da mesma familia
lingstica: son romances; mentres que o vasco
ten unha orixe diferente: preindoeuropea.
Arredor de 6.000.
Un grupo de idiomas emparentados e cunha
orixe comn.
A partir do sculo IX.
2. grego: a indoeuropea rabe: a afro-asitica
chins: a chino-tibetana maia: a americana
zul: a nxer-congo iraniano: a indoeuropea.
56
20/3/07
15:21
Pgina 57
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0050-0059.qxd
Literatura
A versificacin (pxs. 62-63)
Analizamos e insistimos nesta unidade nos aspectos formais da poesa. Vimos xa nas
unidades previas a distribucin formal da poesa en versos, que se agrupan en estrofas.
Viramos tamn as caractersticas xerais que presenta a poesa de ritmo, musicalidade e rima.
Neste apartado temos que afondar na versificacin para tratar despois con detalle,
nas seguintes unidades, a rima, a estrofa e os poemas.
Presentamos o xeito de contar as slabas de cada verso, as como as licenzas mtricas que
se poden empregar no cmputo silbico. Igualmente, temos que ter en conta o acento
da ltima palabra nese cmputo silbico. Por ltimo, nomeamos os versos segundo
o nmero de slabas e a clasificacin en arte maior ou arte menor, segundo tean mis de 8
slabas ou 8 ou menos slabas.
SOLUCIONARIO
1. Defensa do uso do galego.

Si. Porque anda hai moita xente que fala casteln e que esquece ou despreza a sa lingua.
Crua: A Corua. Deix: deixade. Ouzo: oio.
Escuito: escoito.
Resposta modelo: no poema critcase que a

xente deixe de falar galego en favor do casteln
e amsase esta crtica a travs dos sentimentos do eu lrico, que sente dor ao percibir esta
postura en moita xente. Pon como exemplo algunhas rapazas da Corua que falan casteln.
2. Son versos de seis slabas. Chmanse hexaslabos.
Son versos de arte menor porque teen menos
de 8 slabas.
verso 2: Dee amable despexo. / verso 9: Candoo
que vos ouzo. / verso 10: a patriia esquecendo. / verso 20: anxlicoo alento. / verso 21: parece quee escuito.
3. A alegra polo nacemento dun fillo.
Son sentimentos positivos e esperables dun
pai ante o nacemento dun fillo.
Hai certa variedade de slabas. Os versos segundo e quinto son hendecaslabos, teen
11 slabas, mentres que os demais teen sete slabas, heptaslabos.
un verso de 7 slabas. Heptaslabo.
Non. Como todas as palabras que aparecen
no final do verso son graves, non se suma
nin se resta ningunha slaba.
Resposta modelo: Que docee e deleitoso: sinalefa.
2. Resposta modelo:
Tocar: Quizais toque o tambor o prximo ano.
Nevar: Quizais neve ma. Agora vai moito fro.
Sar: Quizais saia esta noite coas amigas.
Sempre empregamos o subxuntivo.
3. varresen, de varrer: 3. persoa plural, tempo
pasado, modo subxuntivo.
sades, de sar: 2. persoa plural, tempo presente, modo indicativo.
partas, de partir: 2. persoa singular, tempo
presente, modo subxuntivo.
falaba, de falar: 1. ou 3. persoa do singular,
tempo pasado, modo indicativo.
dicindo, de dicir: forma nominal, xerundio.
farei, de facer: 1. persoa singular, tempo futuro, modo indicativo.
ira, de ir: 1. ou 3. persoa singular, tempo
futuro (con relacin a un pasado), modo indicativo.
Avaliacin (px.65)
1. Un peso.
A muller pensa que o seu home ten unha
amante, porque trae cartos casa.
Porque tras a porfa da muller viuse obrigado a
contarlle a verdade e, se contaba a verdade,
perda os cartos.
57
831552 _ 0050-0059.qxd
20/3/07
15:21
Pgina 58
SOLUCIONARIO
annimo e popular e foi transmitido de forma
oral. Transmite un saber, como o valor de gardar un segredo.
Nos de mouros e tesouros, xa que o protagonista un mouro.
2.
Vai: imperativo.
merca: imperativo.
haxa: subxuntivo.
esperades: indicativo.
venda: subxuntivo.
3. Pasar: infinitivo; sinalado: participio; dicindo: xerundio; dicir: infinitivo.

4. pobre: porque sempre se escribe b ante consoante.
andaba: porque a desinencia de pretrito imperfecto que sempre vai con b.
contestaba: igual ca o anterior.
beber: porque o verbo beber con dous b.
5. Resposta libre.
6. Resposta libre.
SOLUCIONARIO
Texto acadmico (pxs. 66-67)

1. O texto a biografa dun pirata.
2. Macabro: que provoca horror ou repulsin.
Varar: quedar detida unha embarcacin ao tocar
o casco no fondo.
Zafarse: soltarse, escapar ou esconderse para evitar un perigo.
Escrpulo: dbida, inquietude da conciencia por
algo pouco importante.
3. Primeiro chambase Defensor de Pedro e despois cambioulle o nome ao seu bergatn polo de
Burla Negra.
No golfo de Guinea.
Era un dos compaeiros do pirata Benito Soto,
no barco Defensor de Pedro. Matouno Benito
Soto, pegndolle un tiro mentres durma, ao crer
que o poda traizoar ou discutirlle o mando.
Evitar que algun o traizoase ou lle discutise o
mando.
Tia 24 anos, pero estaba a piques de facer
25, faltbanlle dous meses.
4. Morning Star: atacrona, saquerona e puxronlle barrenos de plvora con algns dos seus tripulantes dentro, non sen antes violar algunhas
mulleres que formaban parte da tripulacin.
Topaz: saquerona, mataron aos seus tripulantes e prendronlle lume.
Cesnock: tamn o abordaron e colleron todos
os artigos roubados que levaba nas sas adegas, para vender eles despois.
New Prospect: tamn atacaron este barco ingls, xa no camio de volta.
58
Sunbury: igual ca o anterior, atacrono no camio de volta.

Ermelinda: barco portugus que tamn atacaron no camio de volta cara a Pontevedra.
5. Resposta modelo: Buscaban negros en frica que
logo que levaban a outros pases onde os vendan
como escravos. Os escravos non tian ningn dereito e traballaban para o seu dono sen ningn tipo de remuneracin. A escravitude foi abolida totalmente o 25 de setembro de 1926 cando a
Sociedade de Nacins celebrou unha convencin
sobre a escravitude e as o deciciu. Entrou en vigor o 9 de marzo de 1927 e desde ese da persguese a quen practica a escravitude.
6. Resposta modelo: Porque Xibraltar pertence a
Gran Bretaa desde 1714, momento en que se
asinou o Tratado de Utrech, xa que Gran Bretaa
asaltara Xibraltar durante a Guerra de Secesin
previa a este tratado.
Chmaselle pirata informtico a aquela persoa
que emprega software non adquirido de xeito
legal ou mesmo a quen capaz de descifrar
certos contrasinais moi complicados e pode
acceder a datos da administracin, de bancos... ou crea virus que poden chegar a millns
de ordenadores...
Mentres, un disco pirata un disco que non
autntico, senn unha copia dun disco orixinal.
Os discos piratas poden ser para uso persoal
ou para vender, o cal pode ser un delito.
7. Nado.
8. Entn, antes de, despois, unha semana despois.
9. Resposta libre.
16/3/07
17:16
Pgina 59
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0050-0059.qxd
SOLUCIONARIO
10. Resposta libre.
O corsario ten unha autorizacin para saquear
e perseguir as embarcacins inimigas, mentres que os piratas non.
Texto cotin (pxs. 68-69)

1. Normas para calquera tipo de exposicin ao
sol.
2. Insolacin: trastorno provocado pola exposicin
prolongada aos raios do sol.
6. Non, pois a ilustracin da moza mostra unha

queimadura e as demais amosan datos relacionados coa exposicin ao sol.
Cumpren a funcin de salientar as informacins importantes contidas no texto. Por un lado, os riscos das queimaduras e, por outro,
destacar os elementos que debemos empregar
para expoernos ao sol: a antuca, a gorra, a camiseta e as lentes de sol; as como a importancia de non tomar o sol entre as 11 e as 16
horas.
Nocivo: que fai mal ou causa dano; danio,

malo, pernicioso, prexudicial.
7. Resume o contido do texto, sintentizando e incidindo nas ideas mis importantes.

Resposta libre.
Resposta libre.
Antuca: especie de parasol ou paraugas que

serve para protexerse do sol, paraugas.
8. Resposta libre.
Arrubiamento: accin de poerse rubio.
Indumentaria: peza ou conxunto de pezas que

se levan vestidas, roupa.
Antecedente: que antecede no espazo ou no
tempo, anterior, precedente.
3. De forma inmediata pode producir insolacins e
queimaduras con arrubiamento ou ampolas. A
longo prazo provoca envellecemento prematuro
da pel (con engurras e manchas) e posible aparicin de cancros de pel e cataratas.
A cara, os beizos, as orellas e os seos.
En ningn caso, os menios, a xente cunha pel
moi branca, persoas con antecedentes de cancros de pel ou outras enfermidades ou mesmo
pola inxesta de determinados tratamentos.
Para compensar a perda de auga que se elimina coa suor.
4. Debemos axudarlles aos rapaces a deducir que
os raios non deixan de pasar porque haxa nubes. Os raios solares caen con algo menos de
intensidade pero pasan igual e poden queimar
e danar a pel.
Para que a pel se vaia afacendo e evitar as as
queimaduras.
Que cada exposicin ao sol e cada queimadura
queda gravada na pel e vaise acumulando coma se se tratase de encher un caldeiro e, cando estea cheo, ter que botar a auga fra, que
na pel se reflictir en enfermidades.
Texto xornalstico (pxs. 70-71)

1. A nova consideracin de Plutn como anano.
2. Resposta libre.
3. A Unin Astronmica Internacional (UIA).
Por unha banda, o tamao, pois Plutn moi
pequeno, moito mis ca a Terra e mesmo mis
pequeno ca a La. Por outro lado, a forma pouco ortodoxa da sa rbita, pois a sa inclinacin non paralela da Terra nin dos outros
sete planetas do Sistema Solar.
Clyde William Tombaugh, un distinguido astronomo norteamericano.
4. Resposta libre.
5. Non. O autor do texto emprega estes termos para
intentar personalizar o planeta Plutn e xogar un
pouco cos lectores, para que o texto sexa orixinal
e divertido.
Destitucin: Exoneracin, deposicin. Anano:
diminuto.
Para destacar que unha palabra se emprega
en sentido irnico.
6. Resposta libre.
7. Resposta libre.
5. Infinitivo: evitar a exposicin directa ao sol nas horas centrais do da. Imperativo: lembra. Perfrase
de obrigatoriedade: dbense empregar.
59
831552 _ 0060-0067.qxd
16/3/07
17:57
Pgina 60
A descricin I
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir a descricin como un tipo

de texto.
Coecer como se elabora unha
descricin.
Recoecer a lingua propia

das descricins.
Ser capaz de facer a descricin de varios
obxectos.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer as tres conxugacins da nosa

lingua.
Identificar os tempos verbais.
Recoecer os verbos regulares
e os irregulares.
Coecer os termos sinnimo e antnimo.

Ampliar o vocabulario das partes
do corpo.
Coecer o son B e os usos que lle
corresponden grafa v.
LITERATURA
Coecer o concepto de rima e identificar

a rima dun poema.
Identificar a rima asonante

e a consonante.
CONCEPTOS
As descricins.
A lingua propia das descricins.
A conxugacin verbal.
Os tempos verbais de cada modo:
indicativo, subxuntivo e imperativo.
Os verbos regulares e os irregulares.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES

das descricins nunha dada.
Creacin de descricins de obxectos.
Identificacin da conxugacin dalgns
verbos.
Recoecemento duns verbos como
regulares ou irregulares.
Busca de sinnimos e antnimos
para unhas palabras dadas.
Ampliacin do lxico das partes

do corpo.
Uso correcto da grafa v.
Extraccin das ideas dun poema.
Clasificacin dun poema segundo
presente rima asonante ou consonante.
Elaboracin dun poema cunha rima
determinada.
ACTITUDES
Interese por ler ou crear descricins

de obxectos.
das partes do corpo.

e escrita.
de expresin.
CONTIDOS
O lxico do corpo humano.
Os sinnimos e os antnimos.
O son B. Uso da grafa v.
O concepto de rima.
Tipos de rima: asonante e consonante.
Identificar as caractersticas dunha
descricin.
Crear descricins para obxectos
propostos.
Clasificar varios verbos segundo
a conxugacin que pertencen.
Buscar antnimos e sinnimos
para algunhas palabras.
60
Explicar por que se escriben con v

algunhas palabras.
relacionadas coas partes do corpo.
Analizar a rima dos versos dunha
composicin.
Crear un poema cunha rima proposta.
16/3/07
17:57
Pgina 61
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0060-0067.qxd

Recoecer as conxugacins dos verbos
da nosa lingua.
Identificar os tempos verbais.
Coecer os verbos regulares e os irregulares.
das partes do corpo.
Identificar sinnimos e antnimos dalgunhas
palabras.
Empregar correctamente a grafa v.
Coecer os sinnimos como elementos
propios da lingua culta, mis coidada.
Coecer a rima como trazo da comunicacin
en verso.
Recoecer as caractersticas das descricins.

Elaborar unha descricin, a partir dunha lectura modelo.
Identificar a rima como trazo caracterstico
dos textos en verso.
Recoecer os sinnimos e antnimos como
recursos para mellorar a nosa comunicacin.
Buscar e procesar informacin.
Reflexionar sobre a maneira de actuar
das persoas nunha situacin determinada.
Recoecer a rima e as sas clases. Aprender
a realizar unha anlise mtrica.
Elaborar textos literarios.
EDUCACIN EN VALORES
EDUCACIN PARA A IGUALDADE
A partir do relato A orella de Leivas podemos

fomentar a tolerancia entre os nosos alumnos. Neste
texto aparece un personaxe que ten un trazo que
o diferencia dos demais. No canto de ser un problema,
Leivas sabe sacarlle a parte positiva.
O poema Himno de accin galega serve para tratar

o tema da igualdade. Nel critcanse os abusos que se
producan noutros momentos histricos e que, anda
que hoxe non existen do mesmo xeito, si existen
desigualdades comentables e criticables.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
ESTUDO DA LINGUA
LITERATURA
Tipos de textos: A descricin I

Lectura: lvaro Cunqueiro,
A orella de Leivas
A descricin de obxectos
Gramtica: A conxugacin verbal I

Vocabulario: As partes do corpo.
Sinnimos e antnimos.
Ortografa: O son B. A grafa v
A rima
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 5
(px. 146)
Avaliacin do segundo trimestre,

proba 1
(pxs. 158-159)
61
831552 _ 0060-0067.qxd
16/3/07
17:57
Pgina 62
Comunicacin
Tipos de textos
A descricin I (px. 73)
TIPOS
DE TEXTOS
A descricin
Faise unha presentacin da descricin e das sas

caractersticas.
A orella de Leivas
A partir da lectura trabllase a comprensin

e a descricin, anda que o texto non sexa exclusivamente
descritivo.
LVARO CUNQUEIRO
LECTURA
A descricin de obxectos
TALLER DE
ESCRITURA
A partir do concepto de descricin e das caractersticas

enumeradas no apartado de Tipos de textos, agora
os alumnos crean descricins.
O primeiro apartado desta unidade aborda o tema da descricin. Para que os alumnos
entendan a que nos referimos con descricin, podmoslles pedir que nos expliquen como
o instituto. Pdeno facer en parellas e despois facer unha posta en comn. Ao enumerar
as caractersticas do instituto, farmoslles ver que o que estn facendo describir. Poden
probar tamn a describir un personaxe coecido por todos eles ou ben a vila ou cidade en
que se encontra o centro de ensino.
Unha vez explicada a descricin, podemos comprobar se o entenderon. Os alumnos deben
pensar un obxecto que lles guste ou interese, e expor a descricin sen dicir de que obxecto
se trata. Os demais deberan poder adiviar o obxecto oculto.
Lectura
A orella de Leivas (pxs. 74-76)
Pdese facer unha lectura dramatizada do texto, cunha entoacin e unha diccin claras.
Ademais, o texto de Cunqueiro permtenos traballar valores actitudinais como o respecto
polas persoas con algn trazo diferente.
Taller de escritura
A descricin de obxectos (px. 77)
Neste apartado ponse en prctica o aprendido no apartado Tipos de textos. Os alumnos
demostran o aprendido a travs da expresin escrita, pois deben realizar descricins
de obxectos dados ou da lectura A orella de Leivas.
SOLUCIONARIO

1. A torre da Berenguela (tamn chamada torre
do reloxo) da catedral de Santiago de Compostela.
62
A descricin ordnase de arriba abaixo. Empeza describindo a parte alta da torre e acbase
pola parte mis baixa.
Hai referencias parte alta da torre, parte
central e parte baixa.
7/3/07
19:37
Pgina 63
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0060-0067.qxd
SOLUCIONARIO
unha descricin obxectiva, xa que non se
manifestan os sentimentos, senn que se expn a realidade segundo se ve.

1. A Antn todos lle din que ten a orella dereita mis
grande ca a esquerda. Un da vai a un mencieiro
que lle aclara que non cousa mala. Volve tranquilo e unha vecia dille que na orella se escoita o
mar. Despois, todos queran escoitar o mar na
orella de Antn, ata que casa e a muller s lle deixa que escoiten nenos. Escoitan sobre todo nenos
enfermos e Antn gana uns pesos. Cando vn o
cuado, que estaba emigrado, dille que as das
orellas son iguais e que o seu algo as como
unha crenza colectiva. Antn quere que marche
para que non lle arruine a fama e o negocio.
2. Bostela: capa dura que se forma cando secan
as feridas.
Benigna: boa, comprensiva, que ten inclinacin ao ben.
Acaroar: achegar ou achegarse a algo.
Garrida: que ten boa presenza e sabe moverse
elegantemente.
Raqutico: moi delgado e feble.
Fretar: pasar unha cousa sobre outra con forza.

Xeitosa: garrida.
Carpola: bostela.
Cativo: raqutico.
Arrimar: acaroar.
Fregar: fretar.
Boa: benigna.
3. De mediana estatura e arrubiado.

Segundo dican os vecios, tia a orella dereita
mis grande ca a esquerda. Acode a un mencieiro.
a ter unha bostela inchada nos interiores que
lle pasou a unha orella.
O mar, coma nas buguinas.
O cuado, o irmn da sa muller.
unha especie de crenza colectiva e a conseguir quitarlle a fama e o negocio a Antn.

06. Non.
A mencia a substancia que serve para curar unha enfermidade, mentres que a medicina a ciencia que estuda o corpo das persoas e as sas enfermidades.
Medicina F mdico F doutor
Mencia F mencieiro F curandeiro
07. Humorstico. O autor presenta de forma cmica
como se pode case converter en lei a opinin
dunha persoa. Reflicte como corren os contos,
anda sen base lxica.
08. 1. O primeiro debuxo.
2. O terceiro debuxo.
3. O cuarto debuxo.
4. O segundo debuxo.
Resposta libre.
09. Resposta libre.
10. Resposta libre.

1. Clase de instrumento musical (de vento, moi
importante na nosa msica tradicional e mesmo na nosa msica actual).
Partes da gaita (fol, soprete, tubos con buratos:
punteiro, roncn, ronqueta).
Materiais utilizados nas gaitas (foles de coiro e
os tubos de madeira, actualmente tamn doutros materiais).
Afinacin das gaitas (non aparece no texto).
Adornos das gaitas (os farrapos e as borlas).
Data exacta da aparicin das gaitas (non aparece no texto).
Resposta libre.
4. Casou con Mara de Don.

Cobraba tres pesos por sesin.
As nais dos nenos deixbanlle un regalo.
5. Por celos. Ela quera ser a nica que puidese
escoitar o mar na orella de Antn.
Porque mantia que as das orellas eran iguais
e que non se escoitaba nada na dereita. Era
63
831552 _ 0060-0067.qxd
7/3/07
19:37
Pgina 64
Estudo da Lingua
Gramtica
A conxugacin verbal I (pxs. 78-79)
Neste apartado imos insistir un pouco mis na explicacin do verbo, anda que sen traballalo
polo mido. Os alumnos xa coecen os verbos, o seu valor e importancia na oracin e xa son
conscientes da variacin, tras o estudo de races e desinencias na unidade anterior. Agora
entendern que esa variacin non aleatoria e que existen uns modelos chamados
conxugacins. Podemos comezar facendo unha chuvia de ideas con verbos propostos polos
alumnos. Cando teamos unha lista ampla de verbos, deberemos organizalos por similitude.
Eles mesmos se decatarn da relacin en funcin da terminacin (-ar, -er, -ir).
Partindo de exemplos reais na aula podemos facer que reflexionen sobre o tempo verbal.
Os alumnos poden deducir como varan as formas verbais para falar dos exercicios que
fixemos onte, os que facemos hoxe ou os que faremos ma. Tamn podemos empregar
os verbos de fenmenos atmosfricos para que deduzan como cambiamos a forma verbal
do verbo chover segundo falemos de onte, de hoxe ou de ma.
O modo, para os alumnos destas idades, pode ser un concepto un pouco complicado
de entender e asimilar. Por iso, sera conveniente introducir o subxuntivo como o modo
utilizado para expresar desexo, dbida, temor ou posibilidade. Tamn podemos falar
do imperativo como o modo que serve para expresar mandatos, ordes... Pola contra,
o indicativo o modo non marcado, que empregamos nos demais casos.
SOLUCIONARIO

1. Resposta modelo:
-ar: patinar, falar, bailar, pensar, duchar.
-er: comer, perder, ceder, meter, coser, cocer.
-ir: escribir, admitir, subir, fuxir, cuspir.
2. O tempo verbal o conxunto de formas verbais
que sitan a accin no mesmo tempo, que a presentan do mesmo xeito e que varan s no nmero e na persoa.
Nomes: Presente, pretrito imperfecto, pretrito
perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro, condicional.
3. Facer: farei, fago, fixen.
Ir: vou, irei, fun.
Saber: sei, souben, saberei.
Os tres verbos son irregulares.
4. Resposta libre.
5. Resposta modelo: Saber: souberon, sei.
Dicir: din, dixsemos.
Querer: quixeran, queiramos.
6. Vides: 2. persoa plural, presente de indicativo
do verbo vir.
64
Avisade: 2. persoa plural, presente de imperativo do verbo avisar.

Dixo: 3. persoa singular, pretrito perfecto de
indicativo do verbo dicir.
Cheguei: 1. persoa singular, pretrito perfecto
de indicativo do verbo chegar.
Vin: 1. persoa singular, pretrito perfecto de indicativo do verbo vir.
Vencn: 1. persoa singular, pretrito perfecto
de indicativo do verbo vencer.
Quero: 1. persoa singular, presente de indicativo do verbo querer.
Veas: 2. persoa singular, presente de subxuntivo do verbo vir.
Gustara: 3. persoa singular, condicional, indicativo do verbo gustar.
Aproveitases: 2. persoa singular, pretrito imperfecto de subxuntivo do verbo aproveitar.
Fritises: 2. persoa singular, pretrito imperfecto de subxuntivo do verbo fritir.
Sabera: 3. persoa singular, condicional de indicativo do verbo saber.
Haba: 3. persoa singular, pretrito imperfecto
de indicativo do verbo haber.
Viamos: 1. persoa plural, pretrito imperfecto
de indicativo do verbo ver.
7/3/07
19:37
Pgina 65
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0060-0067.qxd
Vocabulario
As partes do corpo. Sinnimos e antnimos (px. 80)
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo das partes do corpo, mentres que
por outro lado presentamos as relacins de sinonimia e antonimia. Debemos destacar
a importancia destas relacins semnticas para poder comunicarnos cunha lingua mis rica
e elaborada e, como non, mis culta. A sinonimia e a antonimia son recursos para mellorar
a nosa capacidade lingstica.
Por outra banda, abordamos o lxico das partes do corpo. Este campo semntico debera
resultar doado para o alumnado, anda que, probablemente, deberemos insistir en formas
que tenden a substiturse por castelanismos: xeonllo, nocello, cbado...
SOLUCIONARIO
Cando me viu a moto, caronlle os dentes todos.
1. Queixo: 6. Cella: 2. Menia: 3. Sen: 10. Cello: 1.

Nariz: 4. Meixela: 7. Pmulo: 8. Testa: 11. Cabelo: 12. Orella: 9. Beizo: 5.
2. Nortello. Non o nome dun dedo como todos
os demais, senn que ten que ver coas partes
do corpo en que se unen dous elementos como
o cbado ou o ombreiro.
Sen. Non est relacionado cos ollos como todas
as demais, senn que a parte da cabeza que
est entre as orellas e os ollos.
3. Dedas: I. Nocello: I. Canela: I. Coteno: S. Ndega: I. Ombro: T. Cbado: S. Abdome: T. Embigo:T. Pulso: S. Ps: I. Ingua: I.
4. Con el nunca se pode contar, porque nunca
bota unha man.
Non botes a lingua a pacer, que moi feo!
Non llo dixen cara, pero dxeno coa boca pequena.
Eu xa non vou opinar, porque a min tenme de
ollo.
5. Andar en crequenas: empregamos as pernas,

porque andar coas pernas dobradas.
Andar a gatas: empregamos as mans e os ps,
xa que consiste en andar coma os nenos pequenos, coas mans e os ps apoiados no chan.
Facer unha cambadela: empregamos unha
perna, que poemos estirada para que outro
tropece nela e caia.
Andar a rebolos: empregamos todo o corpo, xa
que tirarse rodando sobre un mesmo.
Dar un pinchacarneiro: empregamos as mans,
que apoiamos no chan para dar unha volta no
aire ou no mesmo chan.
Andar pata coxa: empregamos unha perna,
pois consiste en andar cunha perna soa.
6. fazula: meixela
barbela: queixo
labio: beizo
fronte: testa
tempa: sen
pupila: menia
7. Resposta modelo: nariz: grande-pequeno

p: estreito, largo
ua: limpa-sucia
Ortografa
O son B. A grafa v (px. 81)
Este apartado serve para insistir no presentado na unidade anterior. En ambas as unidades
ofrcese a descricin do fonema B, que ten das representacins grficas,
o b e o v, a pesar de representar un s son. Na unidade anterior afondamos un pouco no
uso da grafa b e agora facemos o mesmo coa grafa v. Igual ca no tema anterior, teremos
que insistir naquelas palabras que non coinciden co casteln e que aparecen destacadas
no cadro da marxe dereita.
65
831552 _ 0060-0067.qxd
7/3/07
19:37
Pgina 66
A partir da actividade 4 destacamos a importancia de saber como se escriben as palabras,

pois, en ocasins o cambio de grafa implica un cambio de significado.
Para practicar o aprendido podemos realizar o seguinte ditado:
DITADO
A mia avoa
A mia avoa nunca pensou que eu tivese capacidade para ser avogada. Cra que eu era
bastante covarde para ir a un xuzo. Ademais pensaba que as avogadas son marabillosas
e esveltas, como as que aparecen na televisin. A min vame mis varrendo e facendo
as cousas da casa, pois cando ela era nova as mulleres non podan facer outra cousa.
SOLUCIONARIO
3. Batido de froita. Unha bebida que nutre. Un sabor que atrae.
Ortografa (px. 81)

1. Non saba que tiveras un accidente e estabas
cun p escaiolado.
Eles viven preto, por iso van andando todos os
das.
Debe ter uns oitenta anos, pero consrvase moi
ben.
Estiven con el e mantivemos unha longa charla.
Tiveras: do verbo ter. Viven: do verbo vivir. Van:
do verbo ir. Consrvase: do verbo conservar.
Estiven: do verbo estar. Mantivemos: do verbo
manter.
2.
vernizar: verniz.
avultar: vulto.
valorar: valor.
conversar: conversa.
acovardar: covarde.
avermellar: vermello.
Que nutre: nutritivo. Que atrae: atractivo.

4. Revelar.
Valor.
5. O seor Merln tivera o forno acendido, anda
quedaba o restrebo dun braseiro na boca.
Non varras e senta dxome mi amo. Estou nun
caso de moitas albndegas, debo cumprir co petrucio que me trouxo esta caixa. Nela est a princesa dona Tear, que quere dicir bgoa na nosa
fala. Non sei por onde comezar, se pola cabeza
ou polos ps. Fixrona de prata e, por sos, envasada de vidro. Atopouna o seor de Marduffe nun
valado, e namorou da graza da boneca. Buscaron
o reloxeiro maior de Suza para revisarlle a mquina e dixo que non era cousa de arte, senn nacida de humana criatura.
Literatura
A rima (pxs. 82-83)
Traballamos nesta unidade outro aspecto formal da poesa. Analizamos xa nas unidades
previas a distribucin formal da poesa en versos que se agrupan en estrofas. Viramos tamn
as caractersticas que presenta a poesa de ritmo, musicalidade e rima, as como
as caractersticas concretas da versificacin. Neste apartado afondamos nas caractersticas,
xa polo mido, da rima.
Os alumnos traballan con conceptos que xa foron presentados, como o de rima e os de arte
maior e arte menor. O feito de retomalos agora axuda a que o alumnado os interiorice.
Podemos insistir, ao presentar os tipos de rima asonante e consonante, en que os poetas,
en ocasins, toman certas licenzas e as rimas non son plenas, de tal forma que aparecen
ditongos nunhas palabras e noutras unha nica vogal. Acontece, de feito, nos versos
de Curros da actividade 6 de Ampliacin, onde riman en asonante demos, preitos e cregos.
66
7/3/07
19:37
Pgina 67
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0060-0067.qxd
SOLUCIONARIO

1. En todo o poema vese o nimo para loitar
contra os mis poderosos. Nos versos 17 e
18 vemos claramente contra quen hai que
loitar, contra os que oprimen: caciques, ladrns e herexes.
A motivacin para loitar contra os poderosos.
Teen que loitar todos os galegos, toda a aldea que traballa, desde Ortegal ao Mio e evitar as ser escravos. Ademais teen que loitar
con aquilo que teen, como os foucios.
Xustifcase a violencia porque parece ser o
nico modo de conseguir a liberdade.
2. O poema est constituda por estrofas de catro
versos. Nesas estrofas riman o segundo e o terceiro versos con rima consonntica. O cuarto
verso igual en todas as estrofas cunha rima
consoante en ar entre as tres primeiras estrofas
e cunha rima consoante, en al, entre as tres ltimas estrofas.
3. 8-, 8a, 8a, 8b
8-, 8c, 8c, 8b
8-, 8d, 8d, 8b
8-, 8e, 8e, 8f

8-, 8g, 8g, 8f
8-, 8h, 8h, 8f
4. Resposta libre.
5. Arela: desexo, ansia. Esgarecida: dbil, esmorecida, desfalecida.
O poeta cntalle auga acabada de caer.
A rima asonante. Na primeira estrofa riman o
primeiro verso co terceiro. Mentres, na segunda estrofa rima o segundo verso co cuarto. Na
terceira estrofa, o segundo co cuarto, e na ltima, o primeiro co terceiro.

2. Reposta libre.
3.
moer: moio, moia.

traer: traio, traia.
sobresar: sobresaio, sobresaia.
or: oio, oia.
semellar: parecer.
contestar: responder.
escachar: romper.
6. Queredes castaas
dos meus castieiros?...
Cantdeme un maio
sen bruxas nin demos;
un maio sen segas,
usuras nin preitos,
sen quintas nin portas,
nin foros nin cregos.
Riman os versos pares en asonante (e-o) e os
versos impares quedan libres.
Avaliacin (px. 85)

1. Describe o tardo, un tipo de trasno, pero mis
perverso.
un texto descritivo, pois explica polo mido
como o tardo, cales son as sas caractersticas, o que fai para se divertir...
Semellante, perverso, pequeno, peludo, verdosa, redondos, negros, vello, vermello, invisibles, xil, medoento, covarde.
Nas descricins onde mis abundan os adxectivos, pois cando expoemos as caractersticas de algo precismolos porque expresan calidades dos substantivos aos que acompaan.
Resposta libre.
2.
Primeira conxugacin: gastar, levar, instalar.

Segunda conxugacin: ter, poder, parecer.
Terceira conxugacin: vivir.
Verbos regulares: levar, sentar, perder.
Verbos irregulares: ter, poder, ser.
3.
torpe: xil
aburrirse: divertirse
valente: covarde
xigante: anano
fachendosamente: humildemente
desordenado: ordenado
listo: intelixente lar: casa

alborada: albor
persoas: xente
sombreiro: pucho incomodar: molestar
4. Todas as formas de ser son irregulares (somos,

fuches, sexades).
Faca regular e as demais irregulares (fixeras,
farn).
4. advertir
pobre
ribeira
5. medrar: crecer.
5. Resposta libre.
avogado
vasoira
chuvia
voda
blusa
67
831552 _ 0068-0075.qxd
16/3/07
18:02
Pgina 68
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir o retrato como un tipo

de descricin e a caricatura como
un tipo de retrato.
Coecer como se elabora un retrato.
Comprender e explicar correctamente

o contido dun texto.
Ser quen de facer varios retratos.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer as conxugacins de verbos

con alternancia voclica na raz.
Identificar e saber usar os verbos
con irregularidades no grupo de pasado,
no grupo de presente ou no de futuro.
Identificar e crear familias de palabras.

Ampliar o vocabulario das calidades
persoais.
Coecer os usos da grafa h e saber
empregar esta grafa correctamente.
LITERATURA
Coecer o concepto de estrofa e as sas

caractersticas principais.
Identificar as principais clases

de estrofas.
CONCEPTOS
Un tipo de descricin: o retrato.

A elaboracin de retratos.
Un tipo de retrato: a caricatura.
A conxugacin verbal dos verbos
con irregularidade na raz.
Irregularidade verbal nos tempos
de presente, de pasado e de futuro.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES

dos retratos nun dado.
Creacin de retratos a partir de imaxes.
Elaboracin da conxugacin de verbos
con irregularidade voclica na raz.
Explicacin das irregularidades
duns verbos.
Busca de palabras dunha mesma
familia.
Ampliacin do lxico das calidades

persoais.
Uso correcto da grafa h.
Relacin entre estrofas e o seu nome.
Identificacin do tipo de rima, da medida
e do nmero de versos, e do nome
dos versos dun poema.
Elaboracin de poemas con varios tipos
de estrofas.
ACTITUDES
Interese por ler ou crear retratos

e caricaturas de persoas.
das calidades persoais.

e escrita.
Valoracin da poesa como forma
de expresin.
CONTIDOS
As familias de palabras.
O lxico das calidades persoais.
O uso da grafa h.
O concepto de estrofa.
Principais tipos de estrofas.
Identificar as caractersticas dun retrato.

Elaborar un retrato.
Conxugar verbos con irregularidades.
Crear familias de palabras a partir
dunhas propostas.
relacionadas coas calidades persoais.
68
Explicar por que se escriben con h

algunhas palabras.
Analizar as estrofas que compoen
un poema.
Crear un poema cunha estrofa
determinada.
7/3/07
19:40
Pgina 69
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0068-0075.qxd

Conxugar correctamente os verbos
con alternancia voclica.
Recoecer as conxugacins dos verbos
irregulares da nosa lingua.
das calidades persoais.
Identificar as familias de palabras dunhas
dadas.
Empregar correctamente a grafa h.
Coecer a correccin ortogrfica como
un elemento propio da lingua mis culta.
Coecer as estrofas como trazo
da comunicacin en verso.
Recoecer as caractersticas dos retratos.
Elaborar un retrato, a partir dunha
lectura modelo.
Identificar as estrofas como trazos
caractersticos dos textos en verso.
Recoecer as familias de palabras como
recursos para mellorar a nosa comunicacin.
Elaborar resumos.
Xulgar as actitudes e as maneiras de actuar
das persoas nunha situacin dada.
Recoecer a estrofa e os principais tipos.
EDUCACIN EN VALORES
EDUCACIN PARA A IGUALDADE
A partir do relato de Pedrio e Raolas podemos

fomentar o respecto polas persoas con deficiencias
fsicas ou psquicas. No texto temos actitudes de noxo
cara a Raolas pola sa condicin de eivado, polo que
podemos reflexionar cos alumnos sobre elas.
A partir dos moitos retratos que aparecen no texto

podemos resaltar o valor da diversidade para
enriquecer a nosa sociedade. Cada un de ns ten
unhas caractersticas que permiten que acheguemos
algo en calquera relacin de amizade.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos:
Lectura: Castelao,
Pedrio e Raolas
Taller de escritura: O retrato
Ortografa: A grafa h
ESTUDO DA LINGUA
LITERATURA
Gramtica: A conxugacin verbal II

Vocabulario: As calidades
persoais. Familia de palabras.
A estrofa
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 6
(px. 147)

proba 1
(pxs. 158-159)
69
831552 _ 0068-0075.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 70
Comunicacin
Tipos de textos
A descricin II. O retrato (px. 87)
TIPOS
DE TEXTOS
Neste apartado da unidade dse informacin sobre un tipo

de descricin: o retrato, e indcase como se elabora.
Pedrio e Raolas
Na lectura faise unha descricin do aspecto fsico

e do carcter dos dous protagonistas: Pedrio e Raolas.
A continuacin analzase o texto na Comprensin lectora.
CASTELAO
LECTURA
O retrato
TALLER DE
ESCRITURA
A partir do concepto de retrato e das caractersticas

enumeradas no apartado de Tipos de textos, agora
os alumnos elaboran un retrato.
O primeiro apartado desta unidade aborda o tema do retrato e mais dun tipo particular
de retrato: a caricatura. Unha vez explicado o retrato, podemos comprobar se o entenderon.
Os alumnos deben pensar nun personaxe famoso e realizar unha descricin del. Os demais
deberan poder adiviar quen esa persoa, a partir da descricin.
Lectura
Pedrio e Raolas (pxs. 88-90)
Antes de ler, podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartado
denominado Prelectura. A continuacin, o texto permtenos traballar valores actitudinais
como o respecto polas persoas con algunha eiva fsica. Pdese reflexionar sobre o respecto
que merecen estas persoas e a necesidade de facilitarlles a vida.
Taller de escritura
O retrato (px. 91)
Faga fincap en que sexan respectuosos na elaboracin dos retratos, tanto no momento
en que describan o carcter das persoas coma no fsico destas. Dgalles, as mesmo,
que nas narracins son moi habituais este tipo de descricins, a travs das cales imos
coecendo os personaxes.
SOLUCIONARIO
ocasins, mesmo son hiperblicas: as fazulas,

que semella que botan unto derretido.
1. unha descricin subxectiva, xa que o autor vai

comparando a don Celidonio cun porco. Di que
ten as fazulas da cor do magro do xamn e
compara as pingas de suor coas dos chourizos
cando estn no fumeiro. As comparacins, en
70
Ridiculizar.
Emprgase un ton cmico e humorstico para que
a crtica contra don Celidonio sexa graciosa.
20/3/07
16:06
Pgina 71
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0068-0075.qxd
SOLUCIONARIO

1. A relacin entre Pedrio e Raolas.
2.
Pousafoles: persoa lenta e preguiceira.

Devecido: con devezo ou apetencia insaciable.
Degoiro: desexo impaciente.
Untuoso: moi suave nas palabras e nos xestos.
Eivadio: persoa que ten algunha minusvala fisica, impedido, tolleito.
Esfolar: sacarlle a pel a un animal.
Enlordada: manchada de ps a cabeza de lorda (sucidade, cotra, morria).
Bocanoite: momento en que desaparece a luz
do sol e comeza a noite.
Silabario: libro para aprender a ler, considerando a slaba como elemento fundamental da palabra. Tamn calquera libro para aprender a ler.
3. Non deixar de ollo: non lle quitar a vista de enriba.

Andar en crequenas: andar coas pernas dobradas, de xeito que as ndegas descansen sobre
os calcaares.
Volva polo seu amigo: defenda o seu amigo.
Meterllo polos ollos vella: facerlle entender
vella que el era unha boa persoa.
4. Insistindo. Molestbaos mentres coman comentando os bocados grandes que metan, a fame
que el tia... ata que consegua que lle desen algo.
Intentaba meterllo polos ollos, destacando todas
as caractersticas positivas que tia o rapaz. Dica del que era agudo, entendido e moi bo.
Facalle chantaxe e dicalle que, se non o faca,
deixara de ser o seu amigo.
5. Pedrio non bo amigo porque s est con Raolas por interese, xa que lle consegue toda a
comida que quere. Mentres, Raolas si que un
bo amigo, xa que vai buscar a froita que Pedrio
lle pide a pesar dos riscos que sabe que corre.
Pedrio comenenciudo, xa que amigo de
Raolas s para que lle consiga comida. Mentres, Raolas non comenenciudo, senn que
amigo de Pedrio sen esperar nada a cambio.
Pedrio defende as sas ideas. Vmolo na discusin coa ta, pois insiste en que Raolas un
bo rapaz ata que a convence e tamn o vemos
na discusin con Raolas. El quere que Raolas traia os pexegos e non hai outra solucin.
Raolas non impn as sas ideas, porque non
quera ir buscar os pexegos e acaba aceptando.
Ambos aproveitan algunha das sas habilidades. Pedrio aproveita a sa capacidade de insistencia para conseguir o que quere e Raolas
aproveita a sa escasa capacidade para andar,
para roubar a froita.
6. As tres son verdadeiras. Pedrio demostra ter bo
corazn ao ensinarlle a ler a Raolas ou ao defendelo diante da ta.
A ta dega, coas crticas a Raolas, s pretende
que Pedrio tea boas compaas, xa que condicionan a evolucin dunha persoa. Ben certo
que non era necesario que criticase ou desprestixiase a Raolas pola sa eiva ou pola sa familia.
Raolas deixa que Pedrio abuse un pouco del
porque a cambio recibe clases co silabario e ten
un amigo.
7. Por un lado, a chambra que usa Raolas. Ademais, moitas das accins que se contan na historia como estar sentados na porta da casa a falar,
roubar froita... estn cada vez mis en decadencia, anda que seguen a persistir no rural.
8. Pedrio: lacazn, pousafoles, comelln, lambereteiro, famento.
Raolas: (remos) engoumados, (pernas) encartadas.
A nai de Raolas: ladra, borracha, candonga.
Todos son adxectivos negativos.
9. Resposta libre.

1. Xaime o que ten a mesma altura ca a narradora.
Unha amiga del. Porque desde o comezo empeza falando del como o meu amigo Xaime.
2. roxo, ten o pelo longo con bucles, ten pencas, atltico e corpulento.
divertido, amable con toda a xente, unha
boa persoa.
Resposta libre.
3, 4, 5 e 6. Resposta libre.
71
831552 _ 0068-0075.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 72
Estudo da Lingua
Gramtica
A conxugacin verbal II (pxs. 92-93)
Neste apartado imos afondar un pouco mis na presentacin do verbo, centrndonos agora
nas conxugacins irregulares. Dependendo un pouco do alumnado que teamos, ser mis
doado ou menos este apartado. Se temos na aula un grupo de galegofalantes non lles
resultar tan custoso, xa que coecen estas formas, pois son as que empregan na sa fala
habitual. Pola contra, se os nosos alumnos falan casteln resultar mis complicado, pois
non empregarn estas formas verbais de forma habitual e tern que estudalas.
Para traballar este contido podemos realizar varios xogos. Un consiste en pasar unha bla
pola clase. O profesor elixe o verbo e comeza el coa pelota. Ao primeiro que lle pasa a pelota
di a primeira persoa do tempo verbal que el solicite. Ese alumno psalle a pelota a outro
compaeiro que debe dicir a segunda persoa. Este psallo a outro que di a terceira persoa
e as sucesivamente. Debemos poer atencin na pronuncia da 1. e 2. persoas do plural
de todos os tempos. Temos que lembrarlles que a acentuacin correcta na variante estndar
do noso idioma a grave (comiamos, comiades, comeramos, comerades), ags no pretrito
imperfecto de subxuntivo, en que a acentuacin axeitada nesas das persoas a esdrxula
(cantsemos, cantsedes).
Outra forma de xogar en parellas. Facemos tarxetas en que teen que figurar un verbo
e un tempo verbal. O alumno que ten a tarxeta ve o tempo e lello ao seu compaeiro
e este comeza dicindo a primeira persoa. O que ten a tarxeta contina coa segunda persoa,
despois o compaeiro coa terceira e as sucesivamente. A seguir, o membro da parella
que antes non empezou farao desta vez e reptese o exercicio do mesmo xeito ca o anterior.
Os verbos e tempos propostos poden ser os mesmos para toda a clase, que previamente
fotocopiamos e cortamos en anacos do tamao dunha tarxeta.
SOLUCIONARIO
mentimos: modelo servir.
firo: modelo servir.

1. Meu av dorme sete horas ao da.
O atleta compite a vindeira semana.
Hoxe loce un sol de xustiza.
Os discpulos seguen confiados ao mestre.
Esta bolsa non che serve para gardar iso.
Ns suxerimos que vaiades ao cine ma.
2. Ferir: fira, firas, fira, firamos, firades, firan.
Divertir: divirta, divirtas, divirta, divirtamos, divirtades, divirtan.
Sacudir: sacuda, sacudas, sacuda, sacudamos,
sacudades, sacudan.
3.
72
sacoden: modelo fuxir.

ule: modelo fuxir.
midamos: modelo advertir.
repiten: modelo advertir.
4. Haber: irregular no grupo de presente (hei, has,

ha / haxa, haxas...) e no grupo de pasado (houben, houbera, houbese, houber).
Estar: irregular no grupo de pasado (estiven,
estivera, estivese).
Reter: irregular no grupo de presente (reteo /
/ retea) e no grupo de pasado (retiven, retivera, retivese).
Saber: irregular no grupo de presente (sei / saiba) e no grupo de pasado (souben, soubera,
soubese).
Contradicir: irregular no grupo de presente:
(contradigo / contradiga) no grupo de pasado
(contradixen, contradixera, contradixese) e no
grupo de futuro (contradirei, contradira).
5. Resposta libre.
7/3/07
19:40
Pgina 73
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0068-0075.qxd
Vocabulario
As calidades persoais. Familia de palabras (px. 94)
un aspecto moi concreto, como o campo das calidades persoais, mentres que por outro
lado presentamos as familias de palabras. Debemos destacar a importancia
do coecemento das familias de palabras para poder comunicarnos cunha lingua mis rica
e elaborada e, como non, mis culta.
Por outra banda, abordamos o lxico das calidades persoais. Unha vez que os alumnos
xa coecen o lxico das partes de corpo, a parte exterior das persoas, convn que agora
coezan o interior das persoas.
SOLUCIONARIO
Resposta libre.

1. Calidades persoais positivas: xenerosidade, modestia, sinceridade, prudencia, lealdade.
Calidades persoais negativas: pesimismo, covarda, vaidade, indiscrecin.
pesimismo: optimismo modestia: vaidade,
egolatra covarda: valenta, ousada sinceridade: hipocrisa vaidade: modestia, humildade indiscrecin: discrecin prudencia:
ousada lealdade: infidelidade.
humildade: modestia fidelidade: lealdade
precaucin: prudencia vangloria: vaidade
franqueza: sinceridade derrotismo: pesimismo.
pesimismo: pesimista modestia: modesto
covarda: covarde sinceridade: sincero vaidade: vaidoso indiscrecin: indiscreto prudencia: prudente lealdade: leal.
2. Resposta libre.
4. Ningun se dignou a miralo cara despois do

que fixo.
O tratamento que lle deron noticia indignou a
todo o mundo.
Cmpre dignificar as condicins de vida de moita xente.
Sabela levou a sa enfermidade con moita dignidade.
5. Verbo: precaver. Substantivo: precaucin. Adxectivo: precavido.
Verbo: humillar. Substantivo: humillacin. Adxectivo: humillante.
Verbo: arruinar. Substantivo: runa. Adxectivo:
ruinoso.
Verbo: legalizar. Substantivo: legalidade. Adxectivo: legalizado.
Verbo: honrar. Substantivo: honradez. Adxectivo: honrado.
3. A pesar de ser amigos, a cada un correspndelle o

seu, cada un ten as sas cousas, as sas obrigas...
Ortografa
A grafa h (px. 95)
Unha vez exposto e analizado un dos elementos grficos que dan mis problema, como
a oposicin entre b e v, imos presentar nesta unidade o uso da grafa h. Adoita
ser complicado para os nosos alumnos, pois unha grafa que non se corresponde
con ningn son. Os alumnos, en ocasins, manifestan algn enfado polo complicado que
resulta que non coincida a grafa en espaol e en galego en palabras idnticas como
harmona, ombro... Debemos insistir en que as das linguas teen aspectos particulares
e que no galego o uso est xustificado pola etimoloxa.
73
831552 _ 0068-0075.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 74

DITADO
O meu can
Teo un can que se chama Hadrin. Desde pequeno anda solto arredor da casa
e gstalle pasear entre a herba da horta. Un da eu fun detrs del, esvarei na herba
e can. Rompn o mero do brazo dereito e mis danei o ombro. Despois disto, meus pais
prohibronme andar detrs do can na herba. Agora cando el anda no campo, asubolle
e vn canda min, e xogamos na eira, ags cando est hmido o chan.
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 95)
familia comparten similitudes grficas, ou se escriben todas con h ou todas sen ela.
1. Homosexual: (persoa) que se sente atrada por

persoas do seu mesmo sexo.
Hemiciclo: sala con forma de medio crculo e
asentos ao redor.
Hexaslabo: (verso) que ten seis slabas.
Hipermercado: tenda moi grande onde se venden todo tipo de produtos.
Hectmetro: medida de lonxitude que equivale
a 100 metros.
Hidroterapia: utilizacin da auga para curar enfermidades.
Irmn: irmandade, irmandar. Ollo: olleira, ollal.

Ovo: ovado, ova.
Explicado ao lado de cada palabra.

2. herdar: desherdar habituado: deshabituado hbil: inhbil habitado: deshabitado honesto: deshonesto humano: inhumano.
3. Horta: hortaliza, horto, hortcola.
Herba: herbal, herbeira, herbicida.
O que acontece que as palabras dunha mesma
4. Ai! (porque unha interxeccin, expresin de

sorpresa) quedei sen xamp. Psame outro.
Pero se a (adverbio de lugar) no bao hai (do
verbo haber) un frasco.
Si, pero para cabelo seco e eu xa o teo mollado.
5. Un home foise polo mundo e deixou na casa deshabitada os poucos aforros que tia, metidos
nunha arca amarrada cun adival. Andando o tempo, a casa caeu, e un da uns canteiros foron buscar as pedras que al haba. Atoparon a arca amarrada cunha cobra. Ao querer escorrentela, esta
botouse a eles. Acordaron entn non volver mis
por al. Un da, o amo da casa volveu e pxose a
desenlear a cobra, dndolle un bico a cada volta.
Cando acabou, a cobra tornrase en adival.
Literatura
A estrofa (pxs. 96-97)
Concretamos nesta unidade outro aspecto formal da poesa. Analizamos xa nas unidades
previas a distribucin formal da poesa en versos, que se agrupan en estrofas. Viramos
tamn as caractersticas que presenta a poesa de ritmo, musicalidade e rima, as como
as caractersticas concretas da versificacin e mais da rima. Neste apartado temos que
afondar nas estrofas e nos seus tipos.
Presentamos s seis tipos de estrofas, xa que unha primeira aproximacin a este campo.
Nesta presentacin mostramos estrofas compostas por versos de arte maior e outras
por versos de arte menor. Para os alumnos que queiran afondar mis, presentamos unha
actividade no apartado de ampliacin, para que procuren na Internet informacin sobre
outras estrofas. Debemos valorar se a realizamos na sala de informtica do centro
ou se os alumnos teen acceso rede e a poden facer nas sas casas.
74
20/3/07
16:06
Pgina 75
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0068-0075.qxd
SOLUCIONARIO

1.
Redondilla: Versos de Rosala.

Terceto: Versos de Daro Xohn Cabana.
Cuarteto: Versos de Manuel Mara.
Pareado: Versos populares.
Cuarteta: Versos de Noriega Varela.
Sirvents: Versos de Curros Enrquez.
Rosala: abba, 8 slabas, octoslabos, arte menor. Curros: ABAB, 11 slabas, hendecaslabos,
arte maior. Cabana: ABA, 11 slabas, hendecaslabos, arte maior. Popular: AA, 11 slabas, hendecaslabos, arte maior. Manuel Mara: ABBA,
11 slabas, hendecaslabos, arte maior. Noriega Varela: abab, octoslabos, arte menor.
4. Honra: honrar, honrado, honradez. / Hmido:

humidade, humidificador, deshumificador. /
Horta: horticultura, hortaliza, hortcola.
Con h.
5. Resposta libre.
Avaliacin (px. 99)

1. Desde Tim era de estatura media ata o final.

Descricin fsica: estatura escasa, pencada,

roxo, con perilla longa e rubia, sen bigote, brazos curtos, pernas grosas. Descricin psicolxica: curioso, ten as mans longas, asexador.
Retrato.
2. Desmentir. Presente indicativo: desminto, desmentes, desmente, desmentimos, desmentides,

desmenten. Presente subxuntivo: desminta, desmintas, desminta, desmintamos, desmintades,
desmintan.
consentir (modelo servir); conseguir (modelo
servir); divertir (modelo advertir); espir
(modelo advertir); vestir (modelo advertir);
subir (modelo fuxir); xurdir (modelo fuxir);
sufrir (modelo fuxir).
3. coub-: caber
troux-: traer
Poer: Pret. perf. ind.: puxen, puxeches, puxo, puxemos, puxestes, puxeron. Pret. plusc.
ind.: puxera, puxeras, puxera, puxeramos, puxerades, puxeran. Pret. imp. subx.: puxese,
puxeses, puxese, puxsemos, puxsedes, puxesen.
tiv-: ter
pux-: poer
Caber. Pretrito perfecto indicativo: couben,

coubeches, coubo, coubemos, coubestes,
couberon. Pretrito pluscuamperfecto indicativo: coubera, couberas, coubera, couberamos, couberades, couberan. Petrito imperfecto subxuntivo: coubese, coubeses, coubese,
coubsemos, coubsedes, coubesen.
Ter. Pret. perf. ind.: tiven, tiveches, tivo, tivemos, tivestes, tiveron. Pret. plusc. ind.: tivera, tiveras, tivera, tiveramos, tiverades, tiveran. Pret. imp. subx.: tivese, tiveses, tivese,
tivsemos, tivsedes, tivesen.
Traer. Pret. perf. ind.: trouxen, trouxeches,
trouxo, trouxemos, trouxestes, trouxeron. Pret.
plusc. ind.: trouxera, trouxeras, trouxera, trouxeramos, trouxerades, trouxeran. Pret. imp.
subx.: trouxese, trouxeses, trouxese, trouxsemos, trouxsedes, trouxesen.
2. Dar. Presente ind.: dou. Presente subx.: dea,

deas, dea, deamos, deades, dean.
Dicir. Pres. ind.: digo. Pres. subx.: diga, digas,
diga, digamos, digades, digan.
Ver. Pres. ind.: vexo. Pres. subx.: vexa, vexas,
vexa, vexamos, vexades, vexan.
Facer. Pres. ind.: fago. Pres. subx.: faga, fagas,
faga, fagamos, fagades, fagan.
Saber. Pres. ind.: sei. Pres. subx.: saiba, saibas, saiba, saibamos, saibades, saiban.
Poder. Pres. ind.: podo. Pres. subx.: poida, poidas, poida, poidamos, poidades, poidan.
Valer. Pres. ind.: vallo. Pres. subx.: vallas, valla,
vallamos, vallades, vallan.
Caber. Pres. ind.: caibo. Pres. subx.: caiba, caibas, caiba, caibamos, caibades, caiban.
Ir. Pres. ind.: Vou. Pres. subx.: vaia, vaias, vaia,
vaiamos, vaiades, vaian.
Ser. Pres. ind. Son. Pres. subx.: sexa, sexas,
sexa, sexamos, sexades, sexan.
Que o presente de subxuntivo, nalgns verbos,
se crea sobre o presente de indicativo.
3. Modelo servir: perseguir, sentir Modelo advertir: suxerir Modelo fuxir: tusir.
4. Roda: rodicio, rodeira, rodeo, rodear.
6. Resposta libre.
75
831552 _ 0076-0083.qxd
7/3/07
19:43
Pgina 76
A descricin III.
A gua e o catlogo
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Recoecer a gua e o catlogo como

dous tipos de textos descritivos.
Coecer como se elabora unha gua
e un catlogo.

Ser quen de facer descricins do interior
de varios lugares.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer os adverbios, as locucins

adverbiais e os elementos de enlace.
Saber empregar os adverbios
e as locucins adverbiais.
Usar correctamente os termos de enlace.
Identificar e crear campos lxicos.

Ampliar o vocabulario da vivenda
exterior.
Coecer os usos da grafa x e mais
do dgrafo ll.
LITERATURA
Coecer o concepto de poema

e as sas caractersticas principais.
Identificar dous tipos de poemas:

o soneto e o romance.
CONCEPTOS
Tipos de descricins: a gua

e o catlogo.
A elaboracin de guas e catlogos.
Un tipo de descricin: o interior
de lugares.
Os adverbios e as locucins adverbiais:
valores e formas.
Elementos de enlace: preposicins

e conxuncins.
Os campos lxicos.
O lxico da vivenda exterior.
O uso da grafa x e do dgrafo ll.
O concepto de poema.
Tipos de poemas: romance e soneto.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Elaboracin dunha gua e dun catlogo.

Elaboracin da descricin do interior
dun lugar.
Recoecemento dos adverbios
e locucins adverbiais en textos.
Complementacin dun texto coas
preposicins e conxuncins axeitadas.
Recoecemento dunha palabra intrusa
nun grupo do mesmo campo lxico.
Ampliacin do lxico da vivenda exterior.

Coecemento do uso da grafa x
e do dgrafo ll.
Coecemento do concepto de poema.
Identificacin de dous tipos de poemas
destacados: o romance e o soneto.
Anlise das caractersticas de varios
poemas.
ACTITUDES
Interese por ler ou crear guas

e catlogos.
da vivenda exterior.

e escrita.
de expresin.
CONTIDOS
Identificar as caractersticas dunha gua.
Elaborar unha gua e un catlogo.
Identificar os adverbios e as locucins
adverbiais.
Marcar os enlaces dunhas oracins.
Escribir palabras dun campo lxico
determinado.
76
Utilizar correctamente a grafa x

e o dgrafo ll.
Identificar dous tipos de poemas:
o soneto e o romance.
Confeccionar un romance en que
se relate un feito real ou fantstico.
16/3/07
18:08
Pgina 77
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0076-0083.qxd

Recoecer os adverbios e as locucins
adverbiais.
Identificar os elementos de enlace:
preposicins e conxuncins.
da vivenda exterior.
Identificar os campos lxicos, como
un sistema de organizacin da lingua.
Usar correctamente a grafa x e o dgrafo ll.
Recoecer as caractersticas das guas

e dos catlogos.
Elaborar unha gua e dun catlogo a partir
de modelos.
Identificar as estrofas e os versos como trazos
caractersticos dos poemas.
Recoecer os termos de enlace como
recursos para mellorar a cohesin textual.
Elaborar resumos e esquemas
Valorar o esprito emprendedor dun grupo
que persegue un obxectivo comn.
Coecer a nocin de poema e os principais
tipos de poemas.
EDUCACIN EN VALORES
EDUCACIN AMBIENTAL
EDUCACIN PARA A MULTICULTURALIDADE
Na lectura inicial flase do concello de Outeiro de Rei.

Mencinanse as sas caractersticas naturais e o valor
que lle dan os seus habitantes. Podemos traballar
o valor da natureza a partir deste texto, fomentando
o respecto por ela.
Co tratamento das guas podemos facer

que os alumnos reflexionen sobre o valor de cada
entidade, de cada lugar e que os saiban respectar
vendo as guas deses lugares ou creando
unha propia.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos:
A gua e o catlogo
Lectura: Manuel Mara,
Os catro ros de Outeiro de Rei
Taller de escritura: A descricin

do interior dun lugar
ESTUDO DA LINGUA
Gramtica: O adverbio.
Os enlaces
Vocabulario: A vivenda
exterior. Campos lxicos
Ortografa: A grafa x. O dgrafo ll
LITERATURA
O poema
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 7
(px. 148)

proba 2
(pxs. 160-161)
77
831552 _ 0076-0083.qxd
7/3/07
19:43
Pgina 78
Comunicacin
Tipos de textos
A gua e o catlogo (px. 101)
TIPOS
DE TEXTOS
LECTURA
A gua e o catlogo
Presntanse as caractersticas das guas e dos catlogos

e mencinanse os seus tipos.
Os catro ros de Outeiro

de Rei
A partir da lectura traballamos a comprensin e tamn

a gua, xa que a partir do texto de Manuel Mara se pode
facer unha gua da vila luguesa de Outeiro de Rei.
MANUEL MARA
A descricin do interior
dun lugar
TALLER DE
ESCRITURA
Neste apartado aparecen as pautas precisas para facer

a descricin do interior dun lugar. A partir da descricin
dun teatro, eles realizan outras descricins.
No primeiro apartado os alumnos coecen dous tipos concretos de textos: a gua

e o catlogo. Antes de comezar a explicacin podemos levar algunha gua ou catlogo
clase; por exemplo, algn catlogo dalgn dos museos galegos ou ben do museo Thyssen
de Madrid, que ten os seus catlogos nas catro linguas oficiais do Estado. Con estes textos
podemos activar os coecementos previos dos alumnos ou mesmo as deducins. Deberan
poder dicir sobre que fala o texto, de onde estar tirado e se descritivo ou non.
Lectura
Os catro ros de Outeiro de Rei (pxs. 102-104)
Antes de ler podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartado
denominado Prelectura. Saliente que o autor, Manuel Mara, un autor moito mis
recoecido pola sa obra potica ca pola narrativa.
Taller de escritura
A descricin do interior dun lugar (px. 105)
Neste apartado o alumno practica a descricin, neste caso de lugares pechados
e delimitados.
SOLUCIONARIO


1. Os vecios de Outeiro de Rei desexaban que a
sa vila tivese catro ros. Porque un da escoit-
78
ronlle a un cantor vagabundo que o Paraso Terreal tia catro ros e entn eles queran ter tamn catro, para semellarse ao Paraso.
A solucin dullela un rapacio calado e melanclico que se chamaba Manuelio de Paderna. A solucin consista en soar cun ro
que despois o seu amigo Ramn Lamote, de
Lugo, debuxara, xa que era un especialista en
debuxar soos por encarga.
20/3/07
16:09
Pgina 79
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0076-0083.qxd
SOLUCIONARIO
Nun primeiro momento non viron cumprido o
seu desexo, pois despois de vir Ramn Lamote
e debuxar o ro, este segua sen aparecer, o soo non se faca realidade. Foi preciso que Manuelio falase en verso no lugar elixido para
que pasase o ro.
Resposta modelo: En Outeiro de Rei vivan contentos co que tian, con tres ros, ata que se
compararon con outro lugar, co Paraso Terreal
que tia catro ros. Entn eles tamn quixeron ter
catro e, como non era posible de forma natural,
decidiron, por indicacin de Manuelio de Paderna, soalo. Despois Ramn Lamote debuxara
o ro e xa o teran de forma real. Fallaron as predicins e fixo falta a axuda de Manuelio, que tivo
que falar en verso para que se constituse o ro.
2. Outeiro de Rei unha vila e un concello. Est
na Terra Ch, na provincia de Lugo. Chmase Outeiro porque est situada nun alto e de
Rei, porque a vila mis fermosa da comarca
(segundo di o narrador). Dedcanse a traballar os eidos e a coidar o gando.
3. Ro: corrente natural de auga doce que desemboca noutra, no lago ou no mar. Rego: pequena
canle natural que hai na terra, por onde corre a
auga. Regato: pequena corrente de auga. Regueiro: pequena corrente de auga mis grande
ca o regato e mis pequena ca o ro.
Todas as palabras designan correntes de auga
pero existen certas diferenzas entre elas.
As diferenzas percbense nas definicins. Principalmente, observamos unha oposicin de tamao. O ro a corrente de auga mis grande,
despois, o regueiro e o regato o mis pequeno. Mentres o rego moito mis pequeno, pois
unha canle de auga, xa non unha corrente.
4. eido: extensin de terreo cultivado e, particularmente, as terras que rodean unha casa e pertencen a ela.
bouza: terreo que est a monte e cheo de mato, poula.
pontella: ponte, xeralmente de madeira, pequena e estreita.
agromar: botar gromos as plantas: agrelar, afillar, brotar, xermolar.
encorar: quedar ou facer que quede a auga parada nun sitio formando un encoro.
reverter: sar un lquido fra do seu recipiente.
Estn relacionadas cos ros, coa auga: encorar,
reverter, pontello e fontela. Tamn agromar,
pois ademais de aplicarse s plantas tamn se
emprega, metaforicamente, para calquera cousa que empeza a manifestarse.

5. As persoas mis destacadas da vila. Ao crego,
que sa vez acudiu ao bispo, ao arcebispo e
ao papa. Porque se adoita crer no divino para
que resolva os problemas mundanos.
Un home da vila. Escoitar o cuco, contemplar o
florecer das cerdeiras e ollar as estrelas. Calado
e melanclico.
Un amigo de Manuelio de Paderna. En Lugo.
debuxante.
Resposta libre.
6. Ro 1: o pai Mio ou Ro Grande (o Mio). Ro 2:
o Ladra. Ro 3: o Pequeno. Ro 4: o Regato.
O Mio no mar. O Ladra no Mio. O Pequeno
no Mio e o Regato no ro Pequeno.
O Grande ancho, solemne, vigoroso. O Ladra ten augas tpedas e baixa estarabouzando entre rbores, con augas cantareiras.
un regato, soado polos habitantes de Outeiro de Rei, que debuxa Ramn Lamote.
Porque atravesa toda a Terra Ch, rega todo
ese terreo e fertilzao.
7. Os versos do comezo son: Auguia pura e sinxela,
agroma e faite fontela. (nacemento).
Neste lugar de Cepelo / o rego xa un regato / e
mesmo namora velo (curso medio).
Regato, rego ou regueiro: / hora de descansar. /
/ Despide as terras de Outeiro / que xa chegaches
ao teu mar! (desembocadura).
8. Presentacin da vila: os dous primeiros pargrafos.
Presentacin do problema: desde Os vecios de
Outeiro de Rei... ata E finalmente o ro pequeno.
Accin dos personaxes: desde Os vecios de Outeiro de Rei ata falaba en verso.
Resultado final: desde Manuelio de Paderna colleu o soo debuxado ata o final.
9, 10 e 11. Resposta libre.

1. Resposta libre.
2. Si. A opinin de que os ollos se van cara ao pano de veludo verde. Os pisos que contriben a
crear un ambiente clido envolvente.
Resposta libre.
79
831552 _ 0076-0083.qxd
7/3/07
19:43
Pgina 80
Estudo da Lingua
Gramtica
Os adverbios. Os enlaces (pxs. 106-107)
Neste apartado imos estudar un grupo de palabras que teen menos peso no discurso,
pero non por iso menos importancia. Tratamos, por unha banda, os adverbios e as locucins
adverbiais e, por outra, os termos que serven de enlace: as preposicins e mais
as conxuncins.
Podemos partir da enunciacin dunha expresin en que figuren varios adverbios. A partir
do estudo detallado desa expresin, os alumnos irn deducindo que son adverbios aqueles
que indican tempo, lugar, modo, afirmacin... importante que entendan que axuda
basearse no contido para poder intur se se trata dun adverbio (ou mesmo dunha locucin
adverbial, se unha expresin constituda por mis dunha palabra). Paralelamente, temos
que matizar que non son adverbios todas aquelas expresins que indican tempo, modo,
lugar... pois non o mesmo dicir ma que esta ma. O primeiro caso un adverbio, pois
unha palabra que indica tempo e que, ademais, aparece no discurso como illada, xa que
non leva artigo nin vai unida a nada. Mentres, na expresin esta ma os alumnos poden ver
que se trata dun substantivo acompaado dun demostrativo, pois tamn podemos dicir
na ma, ou ma, co mesmo valor (ou similar) e acompaado sempre por un
determinante.
Por outro lado, temos que traballar as partculas de enlace. un bo momento
para que os alumnos vexan que esas partculas lles poden axudar a confeccionar un texto
axeitado e coherente. Os alumnos anda son novos para entender os conceptos
de coherencia e cohesin, pero poden ir apreciando a necesidade de crear textos ben
elaborados, ben redactados... sen dominar ou coecer os termos. En ocasins, non
lles resulta doado ver a oposicin entre preposicins e conxuncins, polo que podemos
indicarlles que as preposicins aparecen vinculadas e moi prximas a certas palabras,
mentres que as conxuncins adoitan servir para unir oracins.
SOLUCIONARIO

1. Antonte, despois, case, seica, al, non, soamente,
moi, ben, ma.
De tempo: antonte, despois, ma.
De cantidade: case, moi, soamente.
De lugar: al.
De dbida: seica.
De modo: ben.
De negacin: non.
2.
80
Outro da: despois.

Despois da hora: tarde.
Naquel tempo: daquela.
Con rapidez: axia.
Neste momento: agora.
3.
por detrs: de modo.

de sobra: de cantidade.
de balde: de modo.
a correr: de modo.
pouco e pouco: de modo.
hoxe en da: de tempo.
Resposta libre.
4. No da do seu aniversario, os xemelgos Roi e Xan
pasrono moi ben porque estiveron coa sa familia e cos seus amigos. Ao final, nun pequeno discurso, dixeron que, se para o vindeiro ano os trataban as, an adiantar o aniversario moitos
meses.
20/3/07
16:09
Pgina 81
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0076-0083.qxd
Vocabulario
A vivenda exterior. Campos lxicos (px. 108)
Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, aborda
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo da vivenda exterior, mentres que
por outro lado presentamos os campos lxicos. Xa estudaron na unidade anterior
as familias de palabras, polo que non lles debera resultar complicado observar agora
os campos lxicos, polas similitudes que hai entre eles.
No tocante ao vocabulario temtico, abrdase a vivenda exterior. Os alumnos xa se coecen
a eles mesmos, pois xa estudaron o corpo, a sade, as enfermidades e agora poden coecer
o lugar en que viven: a casa.
SOLUCIONARIO
Un cortello unha construcin prxima casa
que serve para gardar os animais domsticos.

1. 1: cancela. 2: porta. 3: cornixa. 4: cataventos. 5:
contras. 6: tellado. 7: balconada. 8: cheminea. 9:
pararraios. 10: varanda. 11: galera. 12: chanzos.
2. Estendeu a roupa branca na azotea. Cantouno todo, non houbo que apertarlle as caravillas.
Ultimamente s di despropsitos, est algo
mal da azotea. O mecanismo de peche levaba
unhas caravillas.
Estn usadas en sentido recto na frase 1 e na 4.
Mentres estn usadas en sentido figurado na 2 e
na 3. Na 2 significa que non houbo que poelo
nunha situacin difcil, neste caso para que falase. E na 3 significa cabeza, estar mal da cabeza.
3. Un pazo unha casa grande, antiga, de pedra,
onde viviu unha familia fidalga. Normalmente
est no campo.
Unha cabana unha construcin pequena feita de madeira ou de palla e que se emprega como refuxio, anda que en moitos lugares tamn
vivenda.
Un raaceos un edificio moi alto e con moitos
andares.
Un cabazo un hrreo, onde se garda o millo
ou outros produtos da colleita para secalos e
para protexelos dos ratos e doutros animais.
4. galieiro, canceira, corte, carreiro, palleira. Sobra carreiro, porque pertence ao campo lxico
dos camios, as vas, mentres que as demais
designan lugares.
pasamns, ferrollo, chanzo, varanda, relanzo.
Sobra ferrollo, porque pertence ao campo lxico da porta ou dos instrumentos para pechar,
pois trtase dun mecanismo para pechar a porta, mentres as demais pertencen ao campo lxico das escaleiras.
pechadura, timbre, aldraba, lintel, parede. Sobra parede, xa que unha parte da construcin
dunha casa que non ten nada que ver coas
portas. Pertence ao campo lxico dos elementos de construcin, mentres que as demais estn relacionadas coas portas.
peitoril, cristais, contra, persiana, lousa. Sobra
lousa, pois pertence ao campo dos materiais de
construcin, mentres que as demais estn relacionadas coas vents.
Ortografa
A grafa x. O dgrafo ll (px. 109)
Unha vez expostos e analizados algns elementos grficos que dan mis problemas, como
a oposicin entre b e v ou a grafa h, coa sa complexidade por non corresponderse con
81
831552 _ 0076-0083.qxd
7/3/07
19:43
Pgina 82
ningn son, chega agora o momento de tratar o uso de x fronte ao s e mesmo ao ll. Son
moitas as palabras en que os alumnos adoitan empregar mal o x. Hai unha tendencia
a dicir baraxa, parexa, conexo...; un bo momento para lembrarlles aos nosos alumnos
que se trata de castelanismos.
DITADO
A casa
Eu vivo nunha casa pequena, anda que ben conservada, cun tellado moi empinado.
Na mia casa temos varios animais, vacas, porcos, galias e unha parella de coellos. A
mia irm pequena tenlles medo aos coellos ou mesmo noxo, non sei.
Gstame a mia casa; de feito, est situada nun lugar extico, extraordinario, pois ten
o ro preto e temos un xardn todo ao redor, con fermosas flores.
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 109)

1. Soan coma exame: expuxo, texto, lxico, complexo.
Soan coma xabrn: expuxo, proxecto, ximnasio,
traxecto.
2. coello, reixa, xeada, atallo.
vasilla, xeonllo, enxeo, parella.
tella, xeso, ollal, noxo.
5. O pazo de Lucencia est xunto ao Cabe. Ten moitos balcns de ferro. Por cada balcn, hai polo
menos tres xanelas. A entrada principal pola
banda norte, sinxela, case semella mis unha
pendella ca o prtico dun pazo. Fronte por fronte
est a capela, ten no cume do tellado unha lanterna, o que lle d, vista de lonxe, certa facha de
igrexa rural rusa. Cingue o edificio un extenso
parque. Nun rechn, onde hai un xardn de buxos, teixos e salgueiros, vese unha fonte de pedra
cunha serea moi ben traballada.
3. emparellar olleiras enxesar

4. esaxerar esixencia extraescolar
osixenar exculpar extenso
Literatura
O poema (pxs. 110-111)
Concretamos nesta unidade mis aspectos dos poemas. Analizamos xa nas unidades previas
a distribucin formal da poesa en versos, que se agrupan en estrofas. Viramos tamn
as caractersticas que presenta a poesa de ritmo, musicalidade e rima, as como
as caractersticas concretas da versificacin e mais da rima. Tamn viramos as estrofas
e os seus tipos. Veremos agora, unha vez analizada a estrutura interna deste tipo
de composicins, dous tipos de poemas de grande tradicin e importancia: o romance
e o soneto.
Os dous tipos de poemas que se traballan nesta unidade correspndense con das
composicins moi habituais na nosa literatura. Traballamos un de arte maior e outro de arte
menor para que o alumnado tea unha visin mis de conxunto.
82
20/3/07
16:09
Pgina 83
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0076-0083.qxd
SOLUCIONARIO

1. Resposta libre.
2. Resposta libre.
Si. Flase dunha Galicia que non protesta, que
asume o que lle botan, o que lle mandan. Unha
Galicia que permite que a asoballen e que anda por riba valora os de fra e o de fra.
un soneto.
Est composto por catro estrofas. As das
primeiras son dous cuartetos (estrofas de catro versos con rima ABBA) e a terceira e a
cuarta son dous tercetos.
Son tercetos encadeados, con rima CDC, DCD.
3. A emigracin.
Galicia queda sen xente porque todos se van
para buscar a vida e o traballo noutro lugar. Isto
provoca tamn que a pouca xente que queda
aqu a vivir estea triste, pensando nos que fuxiron.
O poema de Rosala un romance. Polo tanto,
unha serie indefinida de versos octoslabos
con rima asonante nos pares e os impares
quedan libres. Os versos pares riman neste poema en -a, e sempre se trata de palabras agudas (monoslabas ou non).
burbulla
retellar
cella
anoxar
vasilla
xeso
baralla
coello
6. Resposta libre.
Avaliacin (px. 113)

1. A cidade da Corua coa sa baa.
Si. Porque se fai unha descricin da cidade resaltando todas as sas caractersticas positivas.
Os adxectivos. Porque en todo texto descritivo
se enumeran as caractersticas e calidades de
cousas, lugares, persoas... E para mencionar
as caratersticas de algo botamos man dos adxectivos.
2. Adverbios: onde, nunca, gratamente.
Locucin adverbial: con frecuencia.
3. Resposta modelo:
longamente, ritmicamente, poderosamente, extraordinariamente, severamente.
4. Resposta modelo: Baa, pennsula, monte, costa,
praia.
Resposta modelo: illa, arquiplago, cabo, golfo,
ra.

2.
5.
Pasadoma van ir de excursin ao monte Aloia.

Gustballes moito cantar no autocar.
Uxo conduce unha moto moi nova.
Sabela fala abondo na clase.
Antn colle sempre o autobs.
5. estrao
extraterrestre
esixir
estranxeiro
esaxerar
exitoso
6. Resposta libre.
3. Iria e Aldara foron con teu irmn ao cine.

O domingo non podo ir ata onda vs porque
imos casa dos avs.
Preposicins: con, a. Conxuncins: e.
Preposicins: ata, onda, a, de. Conxuncins:
porque.
4. Resposta modelo: cuarto, cocia, sala, bao, porta, vent, cama, sof, cadeira, mesa.
83
831552 _ 0084-0093.qxd
16/3/07
18:07
Pgina 84
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir o dilogo como un tipo

de texto.
Coecer como se elabora un dilogo.
Identificar os diferentes tipos

de dilogos.
Ser capaz de elaborar dilogos para
diferentes situacins comunicativas.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer o concepto de substantivo.

Identificar as distintas clases
de substantivos.
Recoecer o xnero e o nmero
dos substantivos.
Coecer a nocin de artigo.

Ampliar o vocabulario da vivenda
interior.
Coecer as regras xerais
de acentuacin.
LITERATURA
Coecer o concepto de recursos

literarios e estilsticos.
Identificar os principais recursos

literarios.
CONCEPTOS
O dilogo e os seus tipos.

O dilogo nos cmics.
Clasificacin dos substantivos segundo
o seu significado.
O xnero e o nmero dos substantivos.
O artigo e as sas contraccins.
O lxico da vivenda interior.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES

dos dilogos nuns textos dados.
Creacin de dilogos para situacins
comunicativas propostas.
Elaboracin dun cmic.
Recoecemento dos substantivos,
do seu xnero, nmero e clases.
Identificacin dos artigos.
Ampliacin do lxico da vivenda.

Coecemento das regras
de acentuacin.
Identificacin dos niveis de lingua.
Identificacin dos recursos literarios
dun poema.
Creacin dunha composicin potica
con diferentes recursos literarios.
ACTITUDES
Interese por crear textos dialogados,

como unha forma de comunicacin.
da vivenda para expresarse mellor.

e escrita.
de expresin.
CONTIDOS
Os prefixos.
A acentuacin.
Os niveis de lingua.
O concepto de recurso literario.
Tipos mis destacados de recursos
literarios.
Identificar as caractersticas dun dilogo.
Elaborar un cmic.
Identificar os substantivos nun texto
e clasificalos segundo o tipo, o xnero
e o nmero.
Recoecer os artigos, contrados ou non,
nun texto.
84
Recoecer os prefixos.
Explicar a acentuacin dunhas palabras.
Identificar os recursos literarios dun texto.
Amosar expresins da lingua habitual
en que empreguemos recursos literarios.
Crear un poema cunha rima proposta.
16/3/07
18:07
Pgina 85
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0084-0093.qxd

Elaborar un dilogo.
Identificar a fala indirecta como unha forma
corts de solicitar cousas.
Recoecer os substantivos segundo
o significado, a forma e a funcin.
Coecer os artigos definidos e indefinidos
e as sas contraccins.
do interior da vivenda.
Saber acentuar correctamente.
Identificar os niveis de lingua e os rexistros.
Coecer o dilogo como unha forma de
comunicacin con alternancia de participantes.
Recoecer as caractersticas dos dilogos.
Identificar os recursos literarios dun texto
para poder interpretar o contido.
Recoecer os prefixos como parte da palabra
que axuda a entender o seu significado.
Analizar o proceso de creacin dos recursos
literarios.
Reflexionar sobre a maneira de actuar
das persoas nunha situacin determinada.
Diferenciar distintos recursos estilsticos
e as sas finalidades.
Crear textos literarios con recursos estilsticos.
EDUCACIN EN VALORES
A partir do relato O episodio da escaleira podemos

fomentar a tolerancia entre os nosos alumnos.
Neste texto aparece unha muller que impide
o desenvolvemento normal da vida do protagonista.
Pero el sabe ser educado e non faltarlle ao respecto.
No Taller de escritura deben buscar informacin sobre

o conto O frautista de Hamelin. Este relato serve para
valorar a axuda dos demais nos momentos difciles
pero, sobre todo, para saber respectar a palabra dada
e non desdicirse despois.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
ESTUDO DA LINGUA
LINGUA E SOCIEDADE
Tipos de textos: O dilogo I.

A conversa
Lectura: Paco Martn,
Taller de escritura: O cmic
Gramtica: O substantivo.
O artigo
Vocabulario: A vivenda interior.
Os prefixos
Ortografa: A acentuacin
Orixe da lingua galega

LITERATURA
Os recursos literarios
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 8
(px. 149)

proba 2
(pxs. 160-161)
85
831552 _ 0084-0093.qxd
7/3/07
19:42
Pgina 86
Comunicacin
Tipos de textos
O dilogo I. A conversa (px. 115)
TIPOS
DE TEXTOS
Faise unha presentacin do dilogo, das sas caractersticas

e dos seus tipos.
A partir da lectura traballamos a comprensin do texto

e do dilogo, xa que o texto presentado basicamente
dialogado, pois unha conversa.
PACO MARTN
LECTURA
O cmic
TALLER DE
ESCRITURA
A partir do concepto dos dilogos e das caractersticas

enumeradas no apartado Tipos de textos, agora
os alumnos crean un cmic, que se artella con dilogos.
O primeiro apartado desta unidade aborda o tema do dilogo. Para que os alumnos
entendan a que nos referimos con dilogos, podemos facer que reflexionen sobre o que
fixeron ao chegar ao Instituto, pois seguro que falaron con algn compaeiro. Igualmente,
debemos explicarlles que o dilogo un elemento moi comn sobre todo nos textos
narrativos, pois o que se emprega cando falan os personaxes.
Lectura
O episodio da escaleira (pxs. 116-118)
Antes de ler, podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartado
denominado Prelectura. A continuacin, o texto permtenos traballar valores actitudinais
como o respecto por outras persoas, a pesar de que non esteamos de acordo coas sas
opinins ou actitudes. Sabemos que cos amigos ou coa familia s veces parece que s
podemos berrar para facernos entender. Neste texto temos o exemplo contrario, onde
o protagonista intenta falar con educacin, e pdese aproveitar a lectura para fomentar
o uso desta segunda alternativa.
Taller de escritura
O cmic (px. 119)
Os alumnos poen en prctica, a travs da expresin escrita, a informacin recibida
no apartado Tipos de textos, pois deben crear dilogos ao elaborar un cmic.
SOLUCIONARIO
1. Resposta libre.
1. Ramn Lamote non pode acceder ao piso dun

edificio porque hai unha muller sentada no principio da escaleira e non o deixa pasar. Tampouco
2. Resposta libre.
86
7/3/07
19:42
Pgina 87
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0084-0093.qxd
SOLUCIONARIO
pode subir no ascensor porque non o hai. O seor
Lamote vaise enfadando conforme pasa o tempo
e a muller segue al, pero tampouco fai nada.
2. Resposta modelo: A seora que tapa a escaleira.
O home tranquilo.
3. Enfeite: cousa que se pon para facer mis bonita
outra. Polo tanto, unha seora chea de adornos.
Unha miga: parte moi pequena dalgunha cousa. Nesta expresin significa un pouco: A muller abriu un pouco os ollos.
Escarranchou as pernas: abriu moito as pernas. Polo tanto, a muller abriu anda mis as
pernas co que impeda, mis se cabe, o paso
de Ramn Lamote.
A cachn: en grandes cantidades. Polo tanto,
segua a chover moito.
Relacionado coa chaira e coa Terra Ch de Lugo. A persoa dese lugar.
Ser unha clase de galego, pero do galego falado na Terra Ch.
4. Profesor de chairego e debuxante de soos.
Na da unidade 7, titulada Os catro ros de Outeiro de Rei e extrada da obra de Manuel Mara
A tribo ten catro ros. Naquela historia realizaba
o traballo de debuxante de soos.
Nesta acode a dar clases de chairego.
a sa tese de que non debe chegar tarde. A muller entremetida e provocadora. entremetida
porque mesmo chega a preguntarlle canto cobra
e entn vostede como se amaa para comer todos os das. Igualmente, esa pregunta un
atrevemento.
08. Resposta libre.
09. Predomina o dilogo, que se marca cunha
raia, cada vez que fala algun.
As coecemos de primeira man o que pensan e din as persoas. Sabemos o que din a
travs do estilo directo, non precisamos intermediarios. Parece, polo tanto, mis real e est
moi prximo lingua falada.
10. Eu dou clases de chairego aqu, no terceiro andar... / A mia clase s cinco e esta casa non
ten ascensor, non se pode subir ao terceiro andar
se non pola escaleira, por esta escaleira... / O
pouco que delas recibo non se pode cobrar se
non se dan ou non se asiste a elas ou se chega
moito despois da hora. / A mis directa : ... se fose porque haba unha seora sentada nas escaleiras e el non puidese subir se non era pisando a
muller.
5. En xoves.
s cinco menos vinte. Probablemente sobre as
cinco menos dez, porque con 10 ou 15 minutos, xa era abondo para chegar se camiaba
amodo, pero hoxe vai algo apurado.
No texto ctanse catro. Ao chegar, pouco despois, cando son as 17:17 e unha mis en que
xa pensa en ser maleducado.
Algo mis dunha hora, porque cando baixa o
acompaante da seora xa eran as 6 menos
catro minutos.
1. Anda que hai moitas versins, imos mencionar

unha. Un home peculiar chegou a unha vila chamada Hamelin, que sufra unha praga de ratos e
ratas. El comprometeuse a botalos a cambio dalgunha recompensa e os vecios aceptaron. Tocou
a frauta e todas as ratas o seguiron, guiounas deica
o ro e todas morreron afogadas. Despois os vecios
non lle quixeron dar a recompensa prometida, as
que volveu outro da vestido doutro xeito e esta vez
segurono os nenos, que despois desapareceron.
6. Si. Cando lle preguntan insistentemente polo que

cobra s indica que non moito, pero non lle contesta mal. Ante a insistencia da muller en non moverse, tampouco se altera nin lle contesta mal.
2. Unha vez un neno observou que no rocho da sa

casa haba moitos ratos (Isto est cheo de ratos!). Pensou en engaiolalos co son dunha frauta.
As o fixo e conseguiu botalos.
7. Ramn Lamote: corts e dialogante. corts porque, no canto de dicirlle que se aparte, s lle indica que el ten clase de chairego no terceiro andar,
co que lle insina que, se fai o favor, se mova.
dialogante porque ante os comentarios inoportunos da muller (como que o seu cuado profesor), el introduce iso na conversacin para apoiar
3. Si. O contexto en que se producen os dilogos.

Cunha lmpada na cabeza.
Si: Tirur. O son da frauta.
Son indicacins narrativas, coas anotacins como: ao final...
87
831552 _ 0084-0093.qxd
16/3/07
18:07
Pgina 88
Estudo da Lingua
Gramtica
O substantivo. O artigo (pxs. 120-123)
Neste apartado empezamos a estudar os tipos de palabra. Ata o momento, os alumnos xa
viron con detalle o verbo e as sas variacins e agora empezan a ver as demais palabras.
Comezamos polos substantivos, pois para poder falar precisamos, principalmente, verbos,
que os alumnos xa coecen, e substantivos que designan os seres, obxectos... de que
falamos. Unha vez que entenden o concepto de substantivo, explicamos as clases
de substantivos, a variacin de xnero e a de nmero. A continuacin estudamos un tipo
de palabra que acompaa habitualmente aos substantivos: os determinantes e empezamos
polo mis frecuente, o artigo.
SOLUCIONARIO

1. Comns: anos, poeta, relato, historia, heroe,
deus, castigo, mundo, tempo, aventuras, personaxes, ciclope, meiga, ninfa.
Propios: Homero, Odisea, Ulises, Poseidn,
Polifemo, Circe, Calipso.
2. fermoso: fermosura s: soidade feliz: felicidade triste: tristeza tenro: tenrura doce:
dozura
3. souto: castieiro rabao: ovella rolada: cra
exrcito: soldado xente: persoa arquiplago:
illa
4. Resposta libre.
5. vecio: vecia (a) ladrn: ladroa (oa)
espectador: espectadora (a) av: avoa (a)
ingls: inglesa (a) galo: galia (ia) xuz:
xuza (a) conde: condesa (esa) actor: actriz
(triz)
6. (o) legume (M) (a) nogueira (F) (o) pesadume (M) (o) leite (M) (a) calor (F) (o) sinal
(M) (o) sal (M) (o) nariz (M), (a) dor (F) (a)
aguia (F) (a) fame (F) (a) crise (F)
Diferenza de sexo: can / cadela, cabalo / egua, curmn / curm. Diferenza de tamao: barco / barca,
sacho / sacha. Individual / colectivo: ovo / ova.
09. pas: pases candil: cands val: vales
luz: luces martes: os martes animal: animais albanel: albaneis lei: leis mes: meses rptil: rptiles curmn: curmns sof:
sofs
10. anorak: anoraks lbum: lbums club:
clubs sndwich: sndwichs iceberg: icebergs clip: clips
11. Desde a ponte vese unha paisaxe espectacular.
A orixe da crise foi o elevado custo da vivenda.
Sabela btalle ao leite unha cullerada do mel
que mercamos na Pastoriza.
Aprobouse unha lei para regularizar a adopcin de nenos.
Pap, non te esquezas de botarlle o sal comida.
A polica advertiulle de que, se non cambia,
acabar no crcere.
Despois de facer os labores, Uxo foi descansar sombra da rbore.
7. emperador: emperatriz (triz) folgazn: folgazana (ana) xenro: nora (palabra distinta) cantante: a cantante (co artigo) marqus: marquesa (esa) prncipe: princesa (esa) carneiro:
ovella (palabra diferente) artista: a artista (co
artigo)
8. sacho: sacha barca: barco can: cadela
cabalo: egua ova: ovo curmn: curm
88
7/3/07
19:42
Pgina 89
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0084-0093.qxd
Vocabulario
A vivenda interior. Os prefixos (px. 124)
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo do interior da vivenda, mentres que,
por outro lado, presentamos os prefixos como elementos creadores de novas palabras.
Debemos destacar que existen elementos para formar novas palabras, dicir, que a lingua ten
mecanismos para poder ampliar o seu lxico. Podemos facer algunha actividade imaxinativa
como, por exemplo, crear novas palabras con algn dos prefixos que aparecen nesta unidade.
SOLUCIONARIO

1. chineiro (S) espello (B e V) ducha (B) despensa (C) colgadoiro (V e C) butaca (S) aparador (S) coqueta (Cu) lavalouza (C) baeira
(B) sof (S) toucador (B e Cu) paraugueiro (V)
mampara (B) revisteiro (S) escorredoiro (C)
2. Psalle unha baeta mesa, que caeu leite nela.
Estaba cociando sen mandil e manchou o xersei. A min gstame que a almofada sexa dura.
Ese pano non vale para secar a louza, deixa peluxe.
3. Resposta modelo: Almacenar cousas: armario,
chineiro, aparador...
4. Na casa do pobre, todas son pingueiras. Despois dunha contrariedade, vn outra. Varrer para a
casa. Defender os intereses propios. Ser unha

formiga para a sa casa. Ser moi laborioso. Ser
coma o p dun banco. Ser avaro. Quedar s
portas de algo. Estar a piques de logralo.
5. esttico: antiesttico cociado: precociado
alrxico: antialrxico fabricado: prefabricado
social: antisocial hixinico: antihixinico
destinado: predestinado natal: prenatal gas:
antigs
6.
desdicir: des-. Desmentir, descoser...

postelectoral: pos/post-.Posmoderno, poscolonial...
entrechn: entre. Entreacto, entrecortar.
extraer: ex-. Expoer, expor, exportar.
subdirector: sub-. Subterrneo, subcampin.
cooperar: co-. Coordinar, coorganizar.
Ortografa
A acentuacin (px. 125)
Neste apartado introducimos a acentuacin. Empezamos coa acentuacin mis xeral.
O primeiro paso que os alumnos poidan recoecer axeitadamente e con facilidade a slaba
tnica de cada palabra. Podemos facer un exercicio introdutorio de identificacin da slaba
tnica de varias palabras. Despois introduciremos a idea de que a slaba que pronunciamos
mis forte pode ser a ltima, a penltima ou a antepenltima (agudas, graves e esdrxulas).
Todas as palabras teen unha slaba tnica, pero non sempre preciso marcala con acento
grfico. A continuacin explicaremos cando temos que marcar esas slabas con acento grfico.
DITADO
Das cousas de Ramn Lamote

Unha ma, ao sar da sa casa, o seor Lamote por pouco se esnafra contra o enorme
tubo que haba na beirarra enchndoa case de todo. Era aquel un tubo certamente
espectacular, tia mis de vinte metros de longo e era tamn moi groso, chegaba, de alto,
ata ben arriba do peito do noso home. Como lxico, Lamote quedou mirando para el.
PACO MARTN, Das cousas de Ramn Lamote
89
831552 _ 0084-0093.qxd
7/3/07
19:42
Pgina 90
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 125)

1. Chndal, cmic, ftbol, tenis, lbum. A intrusa
tenis, xa que non a acentuamos porque, anda
que grave coma as demais, remata en -s.
Esfera, azucre, crter, lapis, morden. A intrusa
crter, xa que grave coma as demais, pero
si a acentuamos porque remata en -r.
Almacns, rodap, ascensor, autobs, alel. A
intrusa ascensor porque non leva acento, xa
que aguda coma as outras pero remata en -r.
Caracol, amencer, entrechn, mandil, veraz. A
intrusa entrechn porque leva acento, xa que
aguda coma as outras pero remata en -n.
2. cspede: a slaba tnica a primeira, esdrxula, leva til porque todas as esdrxulas o levan; tnel: a slaba tnica a primeira, grave e leva til porque remata en -l; xadrez: a
slaba tnica a ltima, aguda. Non leva til
porque remata en -z; cartel: a tnica -tel,
aguda e non leva porque remata en -l;
mrmore: a tnica a primeira, esdrxula.
Leva til coma todas as esdrxulas; escuro: a
tnica a penltima, grave. Non leva til porque remata en vogal; reloxo: a tnica a pe-
nltima, grave. Non leva til porque remata en

vogal; rxido: a tnica a primeira, esdrxula. Leva til coma todas as esdrxulas; pasamns: a slaba tnica a ltima, aguda. Leva porque remata en -ns.
3. area: un tipo de materia que hai nas praias.
rea: un lugar ou a superficie dunha figura.
contn: do verbo conter, mentres conten
do verbo contar. parque: lugar para que xoguen os nenos, mentres parqu e un tipo de
cuberta de madeira para o chan.
Resposta libre.
4. A casa ula como debe ulir o apartamento do demo a esas horas da ma, cerrei os ollos e uln,
un dos meus xogos preferidos. Fcil. Ula a roupa
sucia, a corpos, tamn a leite con colacao e a algo doce, a falta de limpar e ventilar. Al en fronte,
ao final do corredor, estaba a vent dunha salia,
asomaba unha estufa de butano cerca de mis
do faldrn floreado dunha mesa de braseiro. Un
tapiz cun gran cervo acosado por unha grea de
cans ocupaba case toda a parede, debaixo estaba
o televisor cun xerro con flores de tulipn de plstico enriba.
Lingua e sociedade
Niveis de lingua (pxs. 126-127)
Neste nivel, os alumnos teen que ter unha idea bsica sobre o que son as variantes sociais
e os rexistros ou niveis de uso. As mesmo, debemos conseguir que valoren a variante
estndar como unha variedade da lingua que serve para unificarnos a todos. Con todo,
paralelamente, deben entender que as variantes dialectais non significan un mal uso
do noso idioma, senn falar un galego cunhas caractersticas determinadas.
SOLUCIONARIO

1. Culto-medio-vulgar:
furtar, roubar, guichar individuo, persoa, tipo
famlico, famento, esfameado sacerdote, crego, cura crcere, prisin, caldeiro emprego,
traballo, choio
90
2. Un falante con formacin, que emprega un nivel culto. Unha persoa que emprega un nivel
medio da lingua. Unha persoa que emprega un
nivel medio da lingua.
3. O primeiro pertence variante estndar. Ao nivel vulgar (choio, chista). Resposta libre.
20/3/07
16:14
Pgina 91
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0084-0093.qxd
Literatura
Os recursos literarios (pxs. 128-129)
Para traballar cada un dos recursos expostos nesta unidade, conveniente enumerar
exemplos da vida diaria. Ns podemos propoer un exemplo para cada recurso e, despois,
os nosos alumnos debern crear exemplos para cada un deles. Normalmente, resltalles
motivador crear expresins relacionadas co Instituto. Se dicimos O Instituto coma un
crcere, eles ven que estamos comparando e ademais poden ver que se trata dunha
hiprbole, dunha esaxeracin.
SOLUCIONARIO

1. Na orfand dos teus ollos (A. DOMNGUEZ REI).
Anfora nos versos 1 e 3 (que anda non viron os
alumnos) e paralelismo nos versos 2 e 4 (pois o
esquema gramatical igual en ambos os dous
versos).
Maio longo..., maio longo (ROSALA DE CASTRO).
Hai unha personificacin porque o maio parece
que se viste coma unha persoa. Ademais hai paralelismo nos dous ltimos versos.
Fun ao Ribeiro por vio (POPULAR). Hai
unha hiprbole, xa que se di que segue borracho
despois de bastante tempo.
Aos homes qurolles ben (POPULAR). Hai irona,
porque non se van fritir os homes, senn que s se
pretende darlles un escarmento.
Soa o mar coma un pandeiro (LUS AMADO CARBALLO). Hai unha comparacin entre o mar e o
pandeiro.
Levo en min unha dorna que me alonxa (S.
GARCA BODAO). Podemos observar unha metfora porque o eu lrico non pode levar dentro
del unha dorna.
2. Resposta libre.

2. Non teen variacin: ponte e tartaruga patrn:
patroa lacazn: lacazana cataln: catal
abusn: abusona curmn: curm conde:
condesa
3. clmax: os clmax candil: cands lapis: os lapis ciprs: cipreses mes: meses control:
controis cliz: clices rptil: rptiles
4. Volvn do cine cunha irm dun curmn meu no

seu coche novo.
No zoo vimos os lens, as leoas e un oso panda.
5. Re-construr
a-politico
sub-terrneo
anti-hixinico
in-exacto
bi-anual
Avaliacin (px. 131)

1. Porque un vampiro e os vampiros non poden
estar en contacto coa luz do da.
Don Pedro.
Probablemente, que o personaxe que telefonaba a don Pedro atacado polo vampiro.
O dilogo.
Espontneo. O traballador da funeraria chama a
don Pedro para contarlle os acontecementos estraos que acaban de suceder. Non ten pensado
o que lle vai dicir; de feito, vai falando en funcin
das preguntas e comentarios de don Pedro.
2. noites: comn, concreto, fem. pl. Pedro: nome propio. horas: comn, concreto, fem. pl. da: comn,
concreto, masc. sg. entrevistas: comn, concreto,
fem. pl. candidatos: comn, concreto, masc. pl.
posto: comn, abstracto, masc. sg. representante:
comn, concreto, masc. sg. venda: comn, abstracto, fem. sg. atades: comn, concreto, masc.
pl. minutos: comn, concreto, masc. pl. candidato:
comn, concreto, masc. sg. cousa: comn, abstracto, fem. sg. xeito: comn, abstracto, masc. sg.
telfono: comn, concreto, masc. sg. final: comn,
abstracto, masc. sg. da: comn, concreto, masc.
sg. roupa: comn, concreto, fem. sg. forro: comn,
concreto, masc. sg. capa: comn, concreto, fem.
sg. capa: idem. personaxes: comn, concreto,
91
831552 _ 0084-0093.qxd
7/3/07
19:42
Pgina 92
SOLUCIONARIO
masc. pl. revistas: comn, concreto, fem. pl. dentes: comn, concreto, masc. pl. atencin: comn,
abstracto, fem. sg. almacn: comn, concreto,
masc. sg. atades: comn, concreto, masc. pl.
vampiro: comn, concreto, masc. sg. pescozo: comn, concreto, masc. sg. luz: comn, concreto,
fem. sg. porta: comn, concreto, fem. sg. sombra:
comn concreto, fem. sg. capa: comn, concreto,
fem. sg.
predicir: dicir que vai acontecer algo no futuro

(dicir algo antes de que aconteza).
desfacer: poer algo como estaba antes de
amaalo ou facelo.
Resposta libre.
5. Resposta modelo. Agudas: pasei, ver. Graves:
entrevistas, candidatos. Esdrxulas: facndolles,
telfono.
Resposta modelo no libro.
3. Resposta libre.
4. contraatacar: responder cun ataque ao ataque
do inimigo.
6. Resposta libre.
SOLUCIONARIO

1. Da historia do cine en Galicia.
2. Por unha banda, que nel se empregue o noso
idioma: o galego; e por outra, que se presente
un xeito propio de ver o mundo que, sa vez,
resulte universal.
A figura mis destacada entre 1936 e 1975 foi
Carlos Velo, que naceu en 1909 e finou en 1988.
O ano clave no audiovisual galego o 1989,
porque se estrearon tres longametraxes: Sempre Xonxa de Chano Pieiro, Urxa de Carlos Lpez Pieiro e Alfredo G. Pinal e Continental de
Xavier Villaverde.
O actor de mis renome Lus Tosar, que naceu en Lugo en 1971. Agora participa, sobre todo, en longametraxes, pero traballou tamn na
ficcin televisiva Mareas vivas. Tosar representa
un tipo de actor que triunfa fra de Galicia e volve sa terra revalorizado.
3. Por tratarse dunha data simblica: o da de Galicia.
4. Os documentais da emigracin e o exilio son os
documentais que se fixeron fra de Galicia e
que estn feitos por xente emigrada ou exiliada.
A morte de Franco. Comeza a democracia e,
con ela, a liberdade de expresin que permitiu
que houbese un aumento na creacin de obras
en Galicia, coa posibilidade de facelo en galego, coa posibilidade de introducir novas lias
temticas...
5. Observamos a distribucin propia dunha pxina da
Internet, porque na parte superior vemos que esta-
92
mos traballando co programa propio da rede: Explorer. Debaixo estn diferentes iconas que podemos abrir e, un pouco mis abaixo, o enderezo
web que est aberto neste momento. Xa no propio
enderezo, podemos ver que se trata dunha enciclopedia: a Wikipedia. De feito, vemos o logotipo da
Wikipedia na marxe esquerda.
un proxecto internacional feito por voluntarios, co propsito de facer unha enciclopedia
libre, accesible, colaborativa e de balde en
moitos idiomas.
Esta enciclopedia non pode ser totalmente fiable, xa que se trata dunha enciclopedia que
van elaborando voluntariamente as persoas
que a consultan. Pero, a pesar de que non sexa totalmente fiable, si bastante orientativa.
Evidentemente, son mis fiables as enciclopedias tradicionais, onde un autor tia unha vontade moi decidida de facer ben o seu traballo,
pois facer a enciclopedia era o traballo dunha
ou de varias persoas. Con todo, a Galipedia ten
unha gran vantaxe: as posibilidades de actualizacin que poden ser case instantneas desde
que se producen os feitos.

1. O concurso pretende que os rapaces entre 11 e
14 anos non fumen. Se xa fumaban, intentarase que deixen de facelo e, se non fuman, a
campaa est pensada para que tampouco o
empecen a facer.
7/3/07
19:42
Pgina 93
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0084-0093.qxd
SOLUCIONARIO
Clases sen fume.
Vai dirixida aos alumnos do primeiro ciclo da
ESO, con idades entre os 11 e os 14 anos.
2. Autoestima: valoracin xeralmente positiva dun
mesmo.
Adicto: persoa que ten unha profunda afeccin
ou dependencia, especialmente a algn tipo de
droga.
Tabaquismo: intoxicacin crnica producida polo abuso do tabaco, nicotinismo.
3. Tense que comprometer unha clase completa a
non fumar durante seis meses, de novembro a
abril, inclundo as fins de semana e as vacacins.
O premio que se pode conseguir unha viaxe a
un parque temtico na ltima fin de semana de
maio.
Aos adolescentes, aos rapaces do primeiro ciclo da ESO, entre 11 e 14 anos, porque son as
idades en que empezan a fumar e se converten
en adictos a esta droga.
4. Este texto de publicidade institucional, pois pretende difundir uns valores ou ideas, neste caso a
importancia de non fumar. importante non fumar
a calquera idade, pero sobre todo en idades tan
tempers como entre os 11 e os 14 anos.
5. Interrogativas: Que tes que facer para participar?
Que podes gaar? Importarache dicirnos a ta
opinin?
Exclamativas: Anmate a participar!
Exhortativas: Vs sodes os reponsables, unide os
vosos esforzos... Intentade resolver a situacin...
Non deixes que ningun nin nada decidan por ti.
6. Lembra unhas mans cun cigarro entre os dedos.
Podemos observar os dedos ndice e anular con
algo no medio que podera ser un cigarro. Evidentemente, ten moita relacin a ilustracin co contido da publicidade, pois a publicidade busca evitar a adiccin ao tabaco en idades tempers.
7. Palabras como enganches, compis, pacto... Expresins como: fumar guai?, ti es mis forte ca o tabaco.
8. Resposta libre.
9. Con esta pregunta podemos facer que os alumnos reflexionen sobre a influencia da publicidade
sobre a poboacin. Ademais, os anuncios de tabaco sempre van asociados xente nova, fermo-
sa, moderna e estupenda. Isto fai que se poida facer a deducin de que para ser moderno, fermoso... hai que fumar.
Os alumnos probablemente coecern as enfermidades derivadas do tabaquismo pero, se
non as, podemos darlles algunhas ideas:
problemas respiratorios, cansazo, tose diaria,
enfermidades respiratorias e, mis a longo prazo, cancro de gorxa ou de pulmn...

1. Aiatol: (palabra do persa) entre os xis islmicos,
ttulo dunha das mis altas autoridades relixiosas.
Farsi: un sinnimo de persa, que a lingua falada en Irn, Taxiquistn, Afganistn, Xeorxia, parte
da India e parte de Paquistn. Ten arredor de 46
millns de falantes nativos. Pertence familia de
linguas indoeuropeas.
2. Si. O xornalista busca un ttulo gracioso, pois vemos como uns falantes non van poder dicir unha
palabra, anda que non saibamos por que. Despois, ao ler o artigo, descubrimos que non van
poder empregar esa palabra porque hai unha proposta do presidente iraniano, Mahmud Ahmadineiad, en que pretende eliminar todos os estranxeirismos e substitulos por palabras en farsi.
3. O presidente iraniano Mahmud Ahmadineiad.
O Farhangestan Zaban e Farsi, coecida tamn
como a Academia do Persa.
Cualifcaa como msica occidental e decadente.
Os filmes decadentes e estpidos.
4. Palabras procedentes de calquera lingua occidental.
Resposta libre.
Porque consideran que deberan falar de rublos, que a moeda oficial.
5. Exercer control sobre a poboacin e predispoela
contra o forneo.
6. Titular: Os aiatols prohiben dicir pizza.
Entrada: desde O presidente iraniano... ata a
axencia de noticias estatal Irna.
Corpo: desde O decreto presidencial ata deben
ser prohibidos.
7. Resposta libre.
8. Resposta libre.
93
831552 _ 0094-0101.qxd
16/3/07
18:11
Pgina 94
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir o debate como un tipo

de dilogo.
Coecer as partes que constiten
un debate.

Ser quen de facer textos
argumentativos.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer as clases e as funcins

dos adxectivos cualificativos.
Identificar os adxectivos
no grao positivo, no comparativo
e no superlativo.
Identificar os sufixos das palabras.

Ampliar o vocabulario do lecer
e das afeccins.
Coecer a acentuacin diacrtica como
un tipo de acentuacin.
LITERATURA
Coecer o concepto de poesa

e as sas caractersticas principais.
Comprender a oposicin entre poesa

pica e lrica.
CONCEPTOS
Un tipo de dilogo: o debate.

A estrutura dos debates.
A argumentacin.
O adxectivo cualificativo. Clases
e funcin.
Os graos do adxectivo: positivo,
comparativo, superlativo.
Os sufixos como elementos de creacin

de palabras.
O lecer e as afeccins.
A acentuacin diacrtica.
As caractersticas da poesa.
A poesa lrica e a poesa pica.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES

dos debates nun dado.
Creacin dun debate.
Elaboracin de textos argumentativos.
Anlise morfolxica de adxectivos
cualificativos.
Identificacin do grao do adxectivo.
Ampliacin do lxico do lecer.

Coecemento das palabras que precisan
acento diacrtico.
Eleccin da palabra axeitada, con acento
diacrtico ou sen el, nunhas frases.
Identificacin das caractersticas
da poesa pica e lrica.
ACTITUDES
Interese por participar en debates

respectando a quenda de palabra
e a opinin dos demais.
do lecer e das afeccins.

e a escrita.
de expresin.
Interese pola creacin de textos literarios.
CONTIDOS
94
Identificar as caractersticas dun debate.

Elaborar textos argumentativos.
Identificar os adxectivos cualificativos.
Crear familias de palabras.
Distinguir adxectivos segundo o modo
de manifestar o xnero e segundo a sa
posicin.
Transformar o grao dos adxectivos.

relacionadas co lecer e coas afeccins.
Interpretar e analizar textos literarios.
Recoecer a poesa lrica e a poesa
pica.
16/3/07
18:11
Pgina 95
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0094-0101.qxd

Recoecer a funcin e as formas
dos adxectivos cualificativos.
Identificar os distintos graos do adxectivo.
do lecer e das afeccins.
Empregar correctamente a acentuacin
diacrtica.
Coecer a acentuacin diacrtica como
Recoecer as caractersticas dos debates.
Elaborar un texto argumentativo, a partir
dunha lectura modelo.
Identificar as partes dun debate.
Recoecer as quendas de palabra como
parte organizativa dun debate.
Estruturar coherentemente un texto.
Elaborar esquemas e resumos.
Abordar debates ticos e morales
con amplitude de criterio e mentalidade
aberta.
Recoecer os principais trazos da poesa
e os subxneros poticos da pica e da lrica.
EDUCACIN EN VALORES
Nesta unidade presntase o debate como unha forma

de conversa. A partir dos debates que lemos
na unidade e os que fagamos na aula, podemos
fomentar o respecto polas ideas dos demais e o interese
polo debate como unha forma de aprendizaxe.
O texto da lectura Dixao medrar serve para que

o noso alumnado reflexione sobre a importancia
da sade persoal por riba do sacrificio deportivo.
saudable facer deporte, pero deben comprender
que hai que practicalo de forma razoable.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos:
Lectura: Silvestre Gmez Xurxo,
Dixao medrar
Taller de escritura: Argumentar:

dar razns
ESTUDO DA LINGUA
Gramtica: O adxectivo
cualificativo
Vocabulario: O lecer
e as afeccins. Os sufixos
Ortografa: O acento diacrtico
LITERATURA
A poesa
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 9
(px. 150)
Avaliacin do terceiro trimestre,

proba 1
(pxs. 162-163)
95
831552 _ 0094-0101.qxd
16/3/07
18:11
Pgina 96
Comunicacin
Tipos de textos
O dilogo II. O debate (px. 139)
TIPOS
DE TEXTOS
Faise unha presentacin dos debates: as sas partes,

a importancia do moderador...
Dixao medrar
A partir da lectura traballamos a comprensin e o debate,

e valores como a tolerancia e a sade.
SILVESTRE GMEZ XURXO
LECTURA
Argumentar: dar razns

TALLER DE
ESCRITURA
Pretndese que o alumnado comece a elaborar pequenos

textos argumentativos, que lles facilitarn a expresin
das sas opinins.
Saliente que cando se propoan debates na aula hai que respectar ao moderador, defender
as ideas con argumentos e sen levantar a voz, respectar as ideas dos demais, anda que non
se estea de acordo con elas, e pensar que entre das posturas enfrontadas sempre hai algn
punto de encontro.
Lectura
Dixao medrar (pxs. 140-142)
Antes de ler podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartado
de Prelectura. A continuacin, o texto permtenos traballar valores actitudinais como
o respecto polas persoas e polas sas ideas, as como a importancia da sade por riba
do xito deportivo. Igualmente, podemos facer un debate sobre o tema da lectura: sobre
o sacrificio excesivo na prctica deportiva que mesmo pode chegar a prexudicar a nosa
sade. Ao tratarse dun tema exposto, se cadra mellor que modere o profesor para poder
iniciar novos puntos de discusin.
Taller de escritura
Argumentar: dar razns (px. 143)
Este apartado pretende introducir os alumnos na elaboracin de textos argumentativos.
Recomndelles aos alumnos que fagan un esquema coas sas ideas principais, escritas
de maneira breve e estruturada. Este esquema seralles de moita axuda para expoer
os seus argumentos, dun modo ordenado e conciso, cando sexa a sa quenda.
SOLUCIONARIO
96
1. Resposta libre.
1. Un debate sobre a explotacin infantil no deporte.
2. Resposta libre.
2. Ten unha relacin directa, pois alude importancia de deixar que os nenos acten como nenos
e non como profesionais, neste caso no deporte.
16/3/07
18:11
Pgina 97
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0094-0101.qxd
SOLUCIONARIO
un ttulo que fai unha peticin. Solicita que se
deixe que medren os seres pequenos. Parece
que nos lembra as campaas dos peixes, que
non debemos comer os pequenos, anda que
desta vez solicita que se deixe que os nenos o
sexan e gocen da sa idade.
Resposta libre.
3. Desta volta: nesta ocasin.
Emancpase: vive pola sa conta, de forma independente.
Condicins de vida: forma de vida, caractersticas da forma de vivir.
Clusula de rescisin: disposicin do contrato
onde se indica os cartos que ten que pagar o
equipo que adquira a ese xogador ou o propio
xogador se marcha do equipo actual.
4. Son membros dunha mesma clase.
A profesora de lingua.
Trouxrao Rafael, un membro da clase. Observou
o tema comentado en xornais. Escolleu este tema
porque lle chamou a atencin que unha rapaza
denuncie os pais, xa que non coece ningn caso
de cerca. Ademais, parcelle peculiar que unha
rapaza denuncie os pais por seren demasiado esixentes con ela, pois el cre que probablemente tamn a axudaron a ser campioa olmpica.
unha ximnasta norteamericana de orixe romanesa que foi campioa olmpica. Denunciou a
seus pais e conseguiu emanciparse deles, con
tan s 17 anos, por presionala excesivamente
desde que era pequena para que conseguise
numerosos xitos deportivos.
5. Rafael: presenta o tema polas contradicins que
ten, pois parece raro que unha rapaza denuncie
os pais. Parece que se tiveron que comportar
bastante mal con ela, para que iso chegase a ocorrer. Ademais, destaca que a nena, a pesar do
que conseguiu, non feliz.
Raquel: esta rapaza salienta que a ela non lle importara sufrir por poder chegar a ser unha gran
ximnasta. Considera que, anda que haxa fases
en que o pases mal, despois consegues o que
queres, fama e cartos.
Elas: destaca as incoherencias do deporte para
os mis cativos. Para empezar, para poder ser algun nun deporte, tes que facelo desde moi novo. Ademais, se falamos de deporte debera ser
un xogo e teran que gozar xogando. Destaca casos de xogadores que pagan por faltar un da ao
adestramento ou o caso dun rapaz que asinou un
contrato cun equipo de ftbol e deber xogar nese equipo durante moitos anos.
Henrique: menciona que as autoridades van tomar medidas nestes casos, pois algns dos plans
de adestramento poden mesmo non respectar os
dereitos deses rapaces.
A profesora: destaca que, se cadra, non ten moito
sentido esixirlles tanto aos rapaces, pois non todos poden chegar a ser estrelas.
A favor dos pais: Raquel. En contra: Rafael, Elas, Henrique e a profesora.
6. O tema presentouse de forma clara? SI
Hai opinins propias e razoadas? SI
As opinins estn relacionadas co tema? SI
Participan varias persoas? SI
Hai respecto quenda de palabras? SI
Existe un moderador ou moderadora? SI
Si. Xa que haba varias persoas que foron dando as sas opinins sen faltar ao respecto nin
interromper as demais. Ademais, haba unha
moderadora, a profesora, que fixo un resumo e
unha conclusin final.
7. O que empeza: Pero isto non pasa soamente
na ximnasia.
Que hai que esforzarse para destacar, pero sen
sufrir, sen facer un esforzo sobrehumano.
A importancia de empezar desde moi novo a
adestrarse, para destacar nun deporte, e as loucuras que se fan en todos os deportes. Cunha
sntese da profesora en que reflexiona sobre o
absurdo de sufrir tanto e non chegar a destacar.
8. Impactante, particular, peculiar.
9. Resposta libre.

1. Os grupos musicais tern lugares de ensaio. O
pblico poder asistir a concertos musicais.
2. Que o concello perder tranquilidade e que hai
outras necesidades mis importantes.
A mocidade.
Resposta libre.
3. Resposta libre.
Si. Resposta libre.
97
831552 _ 0094-0101.qxd
16/3/07
18:11
Pgina 98
Estudo da Lingua
Gramtica
O adxectivo cualificativo (pxs. 144-145)
Nesta unidade imos afondar nun novo tipo de palabra: o adxectivo cualificativo. Na unidade
anterior exploramos os substantivos como palabras que designan seres, obxectos
ou entidades abstractas, as como o artigo, como actualizador que os acompaa. Agora
veremos outro tipo de palabra que tamn aparece, frecuentemente, acompaando
os substantivos. Trtase dos adxectivos, que expresan calidades, caractersticas
dos substantivos aos que acompaan.
Para reforzar o concepto de concordancia, presentar algunhas oracins en que non exista
concordancia entre o substantivo e o adxectivo, e pedirlles que corrixan os erros
que aparecen nelas. Despois, revisar as solucins na aula con todo o grupo.
Veremos as formas que teen os adxectivos e as funcins que realizan. Neste nivel
intersanos que entendan que o adxectivo modifica ou complementa o significado
do substantivo a que acompaa. s veces, cos exemplos prximos qudalles mis claro.
Entenden que, se dicimos aula, estamos falando dun cuarto dun centro escolar cunhas
caractersticas determinadas. Mentres, desa aula podemos dicir que grande
ou pequena, e isto xa seran caractersticas, calidades dunha aula en concreto.
A partir dun exemplo como o anterior, podemos presentar os adxectivos de das e dunha
terminacin. Se dicimos aula grande e instituto grande, o adxectivo non cambia a sa
terminacin, non ten variacin de xnero, mentres que se dicimos aula pequena e instituto
pequeno, vemos que hai unha modificacin, observamos que hai unha variacin xenrica.
Pola contra, en ambos os exemplos percibimos que existe unha oposicin de nmero.
Os dous adxectivos teen variacin de nmero: grande-grandes, pequena/-o, pequenas/-os.
Tamn presentamos os adxectivos en grao comparativo e os adxectivos en grao superlativo.
Son contidos que coecen e que agora lembramos. Se cadra, debemos insistir algo mis
(sobre todo ante alumnos falantes de casteln) no uso das partculas comparativas
(ca/que/do que e como/coma).
SOLUCIONARIO
Hipersensible: adxectivo en grao superlativo.

Baratsimo: adxectivo en grao superlativo.
1. Coloca os aros metlicos na caixa.

Os participantes na carreira ciclista asinaron as
actas.
Os estudantes italianos matriculronse na disciplina de arte xaponesa.
Os libros tiles podeos nas caixas azuis.
2. Exipcias, interesantes, rica, verde, azul, transparente.
Adxectivos dunha terminacin: interesante,
verde, azul, transparente.
Adxectivos de das terminacins: exipcias, rica.
3. Fermosas: adxectivo en grao comparativo de igualdade (tan fermosas coma...).
98
4. O balcn est tan (mis, menos) alto coma (ca)

a galera.
O teu coche mis (menos, tan) novo ca (coma) o meu.
Descansei tanto (mis, menos) tempo coma
(ca) ti.
Ten a cara tan (mis) branca coma (ca) a cera.
Esta torta est mis (menos, tan) doce ca (coma) ese biscoito.
5.
unha estrela brillante: explicativo.

unha pedra preciosa: especificativo.
unha estrela fugaz: especificativo.
unha pedra dura: explicativo.
16/3/07
18:11
Pgina 99
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0094-0101.qxd
Vocabulario
O lecer e as afeccins. Os sufixos (px. 146)
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo do lecer e das afeccins, mentres
que por outro lado presentamos os sufixos como elementos creadores de palabras.
Abordamos o lxico do lecer e das afeccins. Este lxico est moi relacionado coa lectura
inicial onde viron os problemas dunha ximnasta. Practican agora o lxico relacionado non s
coa ximnasia, senn con calquera deporte. un tema que, en principio, lles resulta
interesante, xa que est moi vinculado co que a eles mis lles gusta: xogar. Relacionado
co lecer e coas afeccins nestas idades tamn resulta interesante o cine, pois,
na actualidade, a maior parte dos nosos alumnos gozan moito desta forma de ocio. Neste
caso, os alumnos coecen os adxectivos que se poden empregar para describir as pelculas.
Podemos facer que conten a ltima pelcula que viron e que dean unha opinin sobre ela
(co traballado no apartado Taller de escritura) e notarn que precisan botar man
dos adxectivos.
SOLUCIONARIO

1. Xogar (moitas persoas), falar (dous rapaces na marxe inferior esquerda), atletismo (dous rapaces na
marxe superior dereita), lectura (unha muller sentada no banco le o xornal), pesca (un home na marxe
superior dereita), ftbol (xogan na marxe esquerda),
ciclismo (hai un rapaz que vai en bicicleta no centro
e fondo da imaxe), descansar (unha muller embarazada sentada no banco), escalada (na marxe superior esquerda), pimpn (na marxe inferior dereita),
piragismo (no ro). Resposta libre.
2.
Gaamos porque puntuou a ltima canastra.

Gstame facer ximnasia e saltar o poldro.
O rbitro leva unha camisa negra e un chifre.
Levamos unhas xeonlleiras para protexernos.
3. Resposta libre.
4. Hai tempo que teo a afeccin de sar todas as
mas cedo a correr. Como me gusta moito a
msica, levo sempre o meu reprodutor de CD.
Iso o que me axuda a combater a tensin. Tamn me agrada moito a lectura; nestes momentos estou lendo un autntico xito, a obra dun
escritor que leva un ano no primeiro posto da
clasificacin.
5.
bailar: bailarn.
cociar: cocieiro.
piano: pianista.
varrer: varredor.
saltar: saltador.
trapecio: trapecista.
xogar: xogador.
nadar: nadador.
6.
viaxeiro: viax-eiro. Cocieiro.

artista: art-ista. Pianista, deportista.
mergullador: mergulla-dor. Varredor, nadador.
montaismo: monta-ismo. Celtismo, deportivismo.
Ortografa
O acento diacrtico (px. 147)
Unha vez exposta a acentuacin de forma xeral, convn agora presentar a acentuacin
diacrtica. Cmpre indicarlles que a acentuacin diacrtica ten unha lxica. Case sempre est
relacionado coa abertura das vogais, pois as palabras que levan o til diacrtico son tnicas
e son semiabertas. Podemos reforzar o interese por aprendelas, pola axuda que representan
para comprender un texto. Ao ver unha destas palabras, con til ou sen el, debemos saber
o seu significado, o que nos facilitar a comprensin dun texto.
99
831552 _ 0094-0101.qxd
16/3/07
18:11
Pgina 100
Para practicar o aprendido podemos realizar un ditado:

DITADO
Unha tarde cos amigos

Onte tarde estivemos a xogar fra coa bla de ftbol. Levabamos das horas enredando
co baln, cando o noso dianteiro, Xon, estaba s diante do porteiro e decidiu pegarlle
duro ao baln. Entn, Antn dlle un empurrn e Xon cae tan mal que rompe un so
do p dereito. Xa non puidemos xogar mis e fomos para a casa de Pedro porque o pai
mdico. Ns tiamos medo de que se anoxase, pero non se nos enfadou.
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 147)

1. Como tia prsa, non esperou a ver o final da
pelcula.
Lanzou a bla con demasiada forza.
O raio partiu unha pla da cerdeira e escorrentou a pola.
A xente ten d do pobre home.
Fra do pavilln hai moita xente que espera.
2. Se non lle ds o que pide, enfurrase. un caprichoso. (Ds, segunda persoa do presente de
indicativo do verbo dar. , porque a terceira
persoa do singular do presente de indicativo do
verbo ser.)
Non te convidaron a t na casa de Roi? (Te,
porque se trata do pronome persoal tono de
2. persoa, forma de CD de acusativo, mentres
o segundo o substantivo.)
Cmpre que coides o p, se queres xogar ao final con ns. (Cmpre, porque ten o significado
de necesario; p, porque a parte do cor-
po; ns, porque un pronome tnico, neste caso complemento de preposicin.)

Desde a non ves ben o escenario, tes que te
pr mis adiante. (Ves, porque do verbo ver;
pr, porque significa poer.)
Dixo que fora pasar uns das a un balneario coa
familia. (Fora, porque do verbo ir.)
3. Nunha especie de escenario, un home expulsaba
lume pola boca. As lapas tocaban o teito en blas
de lume redondas coma laranxas. Cando se retirou, os mozos aclamrono. Os mis vellos s sorran, co medo de mostrar a ausencia cruel das
moas e dentes. Logo sau un saltador acompaado dunha moza que pareca non ter sos, pois
non haba torsin que non puidese executar, suxeita, seguramente, cando estaba en p dos fos
intanxibles dos msculos do aire.
Literatura
A poesa (pxs. 148-149)
Despois de analizar moitas das caractersticas das composicins en verso e de ver polo
mido os recursos literarios, entramos agora de cheo coa poesa. Aqu imos ver dous tipos
de poesa: a poesa lrica e a poesa pica. Ambas comparten as caractersticas xerais
da literatura, pois empregan recursos literarios, e ademais estn escritas en verso. Mentres
a poesa lrica serve para expresar os sentimentos do eu lrico, a poesa pica unha
literatura moito mis narrativa. dicir, na lrica amsase unha secuencia de imaxes
e de sentimentos e na pica presntase unha accin, coma se dun texto en prosa se tratase.
Pero a poesa pica ten unha caracterstica mis, pois pretende destacar os trazos dalgn
ser lendario ou fantstico e mesmo moitas veces as sas accins ou xitos.
100
16/3/07
18:11
Pgina 101
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0094-0101.qxd
SOLUCIONARIO
1. O cansazo do poeta de tanto viaxar.
Tristeza, saudade.
Tia, bebo, apures, estaba, vivo, podo, apures,
vivo, morro, percorro, apures, vai. Hai algns
verbos en terceira persoa que son os que se
refiren a un lugar que o eu lrico acha en falta,
probablemente algn relacionado con Galicia e
coa sa infancia. Mentres, estn en primeira
persoa os que se refiren aos sentimentos do eu
lrico.
Pertence poesa lrica porque unha composicin en que o poeta expresa os seus sentimentos, neste caso de tristeza polo seu movemento polo mundo e polo seu afastamento dun
lugar en que estivo anteriormente.
2. Tristes e apticos. Tristes: unha terminacin,

apticos: das terminacins.
Leal e pacfica. Leal: unha terminacin, pacfica: das terminacins.
3. Carsima: adxectivo en grao superlativo.
Nova: adxectivo en grao comparativo de superioridade (mis nova ca a mia).
Magnficas: adxectivo en grao positivo.
4. Novo: novidade.
Branco: brancura.
Aldea: alden, -. Vila: viln, -. Chuvia:
chuvioso, -a.
5. Poesa pica: A Odisea; Os Lusadas.
Poesa lrica: O Cancioneiro; Follas novas.
2. Resposta modelo:
Breogn: un mtico rei cltico de Galicia. Moitas versins existen sobre el, pero veno coma o
pai mitolxico da nacin galega. Existe unha
lenda en que se conta que a estirpe de Breogn chega a Galicia desde Exipto.
Lusitania: provincia do Imperio Romano que
abrangua o que na actualidade Portugal.
Cames: considerado o maior poeta da lingua
portuguesa e un dos maiores poetas da humanidade. A sa obra comparable coa de Virxilio,
Dante ou Cervantes. Destaca a sa epopea Os
lusadas.
Aparecen pola vinculacin que teen con Galicia.
Da lingua galega.
Da lingua galega e da portuguesa.
A visin de que son irmns que foron separados de ns por un destino envexoso e fatal.
unha composicin pica en que se intenta
destacar o valor e a importancia do noso
idioma. Cntase a separacin da nosa lingua
do portugus e ctase o gran poeta pico
portugus Cames. Os elementos lendarios
estn presentes na mostra da relacin de
Galicia cos celtas e co idioma celta.
Avaliacin (px. 151)

1. Xiana. Porque antes de falar ela mesma di, sobre a pregunta: E a ti que che gusta, Xiana?,
preguntronme eles.
Antn amosa que lle gusta gozar da natureza
no seu tempo libre. Por iso fai ciclismo e atletismo, anda que lle gusta mis o ciclismo. Anta
indica que lle gusta moito ler novelas de aventuras. Xiana di que lle gustara ser presentadora
de televisin.
No debate.
2. Naquel inesquecible vern falamos das nosas
afeccins preferidas. Eu alles dando a palabra
aos meus novos amigos.
Adxectivos dunha terminacin: inesquecible.
Adxectivos de das terminacins: preferidas,
novos.
3. Adxectivos en grao positivo: simptico, oral, alleas.
Adxectivos en grao comparativo: menos divertido
ca o ciclismo.
Adxectivos en grao superlativo: moi interesante,
longusima.
Poesa pica: os feitos gloriosos dun pas e as fazaas dun heroe.
4. Despois de comeres a bola con chourizo, xogas

coa bla a fra.
A ns non nos gusta mis o tenis ca a vs.
Resposta libre.
5. Resposta libre.
3. Poesa lrica: a amizade, a morte.
101
831552 _ 0102-0109.qxd
10
7/3/07
19:16
Pgina 102
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir a entrevista como un tipo

de texto dialogado.
Coecer os tipos e a estrutura
das entrevistas.

Ser quen de facer unha entrevista
a un personaxe famoso.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer os determinantes
demostrativos, posesivos, indefinidos
e numerais.
Saber empregar cada determinante
e coecer as sas contraccins.
Distinguir palabras primitivas

e derivadas.
Ampliar o vocabulario dos sentimentos.
Usar correctamentes os signos que
delimitan enunciados.
LITERATURA
Coecer o concepto de narracin

tradicional e identificar os seus tipos.
Identificar os tipos de contos populares:

marabillosos, de costumes, de animais.
CONCEPTOS
Un tipo de texto dialogado: a entrevista.

Partes das entrevistas e tipos.
A elaboracin de entrevistas.
Os determinantes: demostrativos,
posesivos, indefinidos e numerais.
Usos e contraccins dos distintos tipos
de determinantes.
Palabras primitivas e palabras derivadas.

O lxico dos sentimentos.
O uso dos signos de puntuacin
que delimitan enunciados.
As narracins tradicionais: os mitos,
as lendas e o conto popular.
Tipos de contos populares.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Elaboracin dunha entrevista

por parellas e de forma individual.
Identificacin, nun texto dado,
das partes dunha entrevista.
Recoecemento dos determinantes
nuns exemplos propostos.
Complementacin dun texto
cos determinantes axeitados.
Recoecemento de palabras primitivas
e derivadas.
Ampliacin do lxico dos sentimentos.

Aplicacin dos signos que delimitan
enunciados.
Coecemento do concepto de narracin
tradicional.
Identificacin dos tipos de narracins
tradicionais.
Anlise dos trazos de varias narracins.
ACTITUDES
Interese por ler e elaborar entrevistas

como un tipo de texto.
dos sentimentos.

e a escrita.
Valoracin das narracins tradicionais
como unha forma de expresin.
CONTIDOS
entrevista.
Identificar os determinantes presentes
nun texto.
Clasificar as palabras dun texto
en primitivas e derivadas.
Identificar as palabras relacionadas
co lxico dos sentimentos.
102
Escribir oracins onde se empreguen

os signos que delimitan enunciados.
Identificar as caractersticas
das narracins tradicionais
nun texto dado.
Confeccionar un conto a partir
da mestura doutros tradicionais.
16/3/07
17:38
Pgina 103
UNIDADE
10
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0102-0109.qxd

Recoecer as caractersticas e as partes
das entrevistas.
Recoecer os tipos de determinantes
e as sas contraccins.
Elaborar unha entrevista a partir de modelos
xa dados.
dos sentimentos.
Identificar as palabras primitivas e as derivadas.
Usar correctamente os signos que delimitan
enunciados.
Recoecer os trazos de oralidade como
propios das narracins tradicionais.
Identificar determinadas expresins como
comezo e final de narracins tradicionais.
Recoecer os signos que delimitan
enunciados como unha forma de expresin.
Organizar e estruturar a informacin.
Recoecer os problemas derivados
da vaidade.
Identificar as narracins tradicionais
e os tipos de contos populares
EDUCACIN EN VALORES
Na lectura inicial crase un conflito familiar porque

o neno se ri de seu pai. Temos que fomentar
o respecto polos valores dos nosos pais e saber opinar
na sa contra sen molestar. Do mesmo xeito,
a reaccin do pai non moi tolerante.
Nunha das narracins temos unha visin da creacin

do mundo, da cultura africana. Os alumnos deben ser
persoas tolerantes e comprensivas ante as diferentes
visins da existencia do ser humano ou ante calquera
relixin.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos:
A entrevista
Lectura: Agustn Fernndez Paz,
Un mxico negocio
Taller de escritura: A entrevista

ESTUDO DA LINGUA
Gramtica: Os determinantes
Vocabulario: Os sentimentos.
Palabras primitivas e derivadas
Ortografa: Signos que limitan

enunciados
LITERATURA
As narracins tradicionais
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 10
(px. 151)
Avaliacin do terceiro trimestre,

proba 1
(pxs. 162-163)
103
831552 _ 0102-0109.qxd
16/3/07
17:38
Pgina 104
Comunicacin
Tipos de textos
O dilogo III. A entrevista (px. 153)
TIPOS DE
TEXTOS
LECTURA
Presntanse as caractersticas das entrevistas como un tipo

de texto dialogado.
Un mxico negocio

a entrevista, xa que o texto de Agustn Fernndez Paz est
artellado sobre unha entrevista.
AGUSTN FERNNDEZ PAZ
Neste apartado aparecen as pautas precisas para elaborar

por escrito unha entrevista. A partir dunha entrevista que
serve como presentacin, eles realizan outra.
A entrevista
TALLER DE
ESCRITURA
No apartado inicial da unidade os alumnos entran en contacto coas caractersticas

da entrevista, que coecern polo mido co apartado da lectura e co Taller de escritura.
Lectura
Un mxico negocio (pxs. 154-156)
A lectura pertence a un escritor de prestixio na literatura infantil e xuvenil, a quen convn
que coezan, se que anda non entraron en contacto con el a travs dalgn outro texto.
Os alumnos poden realizar primeiro unha lectura individual e en silencio do texto. A continuacin,
pdese facer unha lectura semidramatizada, en que un alumno fai de entrevistador (le
as preguntas) outro de entrevistado (le as respostas) e outro fai de seminarrador
e le a introducin e as conclusins. Isto axudaralles a ver as partes dunha entrevista.
Taller de escritura
A entrevista (px. 157)
Como habitual neste programa, os alumnos elaborarn a partir dun modelo dado, o tipo
de texto relacionado coa lectura e coa informacin recibida no apartado de Tipos de textos:
a entrevista.
SOLUCIONARIO
gunda prodcese cando o fillo fai que a revista

pase a ser fume; por iso est triste e enfadado.
1. Resposta libre.

1. A primeira imaxe correspndese co comezo e co
desenvolvemento da historia. Pola contra, a se-
104
Mefisto est lendo a entrevista onde conta a sa

traxectoria de bruxo ata que o seu fillo lle fai desaparecer a revista.
Mefisto un bruxo que sae na portada dunha
revista, na que tamn figura unha entrevista
que lle fixeron. Nesa entrevista relata como co-
16/3/07
17:38
Pgina 105
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0102-0109.qxd
10
SOLUCIONARIO
eceu a sa muller, que tamn ten poderes, como se iniciou na maxia e como decidiu nun momento da sa vida integrarse cos humanos e seguir sendo bruxo. Pero mentres Mefisto est a ler,
o seu fillo fai un truco que provoca que a revista
se converta en fume verde. O pai, enfadado, converte o seu fillo nunha ra e pdelle muller que
non o desenmeigue.
2. Difusin: accin e efecto de difundir ou difundirse.
Estirpe: raz e conxunto de antepasados e descendentes dunha familia.
Subscricin: accin de subscribir ou subscribirse a unha publicacin.
Mster: voz inglesa que se emprega para designar un curso de especializacin nunha disciplina ou rama universitaria.
Inzar: reproducirse con rapidez os animais ou
as plantas.
Esfarelar: dividir ou dividirse algo en anacos
moi pequenos.
3. El, Mefisto.
Desde a escola.
Un da na escola. A profesora mandara sar a
Ana ao encerado e ela desexou tanto que crebasen as lentes da profesora, para que non
puidese ver o que ela a facer no encerado,
que, de repente, se converteron en po.
Marcharon cidade para acceder Universidade. Acabaron a Universidade, fixeron un
mster na School of Big Business e abriron un
despacho. En paralelo seguiron desenvolvendo
e traballando cos seus poderes.
4. Nesta foto est toda a familia: Mefisto, Ana e o fillo,
mentres que, segundo se nos conta na lectura e segundo a foto que a acompaa, na revista s saan
Mefisto e mais a sa muller: Ana. De feito, na lectura tamn se nos di que Ana est un pouco mis
atrs ca Mefisto e aqu parece que est mesma
altura. A roupa que levan os dous protagonistas
non coincide en ambas as fotos, pois na da lectura
Mefisto vai de negro e Ana, de gris, mentres que
aqu Mefisto vai cun traxe verde e Ana, de marrn
claro. Na foto da lectura Mefisto ten unha vara mxica que agora leva o fillo.
Decidiron vivir na cidade, estudar na Universidade e facer un mster, pero sen esquecer que
son bruxos e actuando como tales.
Pois si, xa que teen moitos humanos baixo a
sa influencia.
6. Resposta modelo:
Porque o pai estaba actuando con certa fachenda, como se por sar na revista xa fose
mis importante e o neno decide darlle un pequeno escarmento.
Porque el estaba moi orgulloso da sa entrevista e sentoulle mal que o fillo fixese que desaparecese a revista.
Parece que si, porque o neno estaba mirando
para o pai, despois de facer que a revista se
convertese en po, e vez observaba a nai de
esguello, o que parece unha mirada cmplice.
7. Empeza coa primeira pregunta: Permtame
que empece...
Porque as preguntas estn indicadas como
pregunta ou como P, mentres que as respostas
estn marcadas como resposta ou R.
Ao corpo, xa que non vemos a presentacin do
entrevistador nin a conclusin final desta.
A anterior: presenta a Mefisto. A posterior: conta unha ancdota.

1. A introducin e a entrevista propiamente dita.
Nela faise unha presentacin da persoa que se
vai entrevistar, don Xess Rodrguez Vzquez,
un mestre. Neste caso coecemos o seu nome,
a sa profesin e o motivo da entrevista actual,
a xubilacin do protagonista.
unha entrevista de personalidade, pois afonda na dimensin humana de don Xess.
Resposta libre.
Porque a revista a la moita xente. Porque significaba que o seu traballo era recoecido.
5. Ante unha decisin que pode implicar cambios
na nosa vida, cando se trata dunha decisin
moi importante.
105
831552 _ 0102-0109.qxd
16/3/07
17:38
Pgina 106
Estudo da Lingua
Gramtica
Os determinantes (pxs. 158-159)
Con esta unidade dedicada aos determinantes completamos o visto na unidade 8, onde
traballaramos os substantivos e os artigos. Igualmente, na unidade 9 viramos os adxectivos,
polo que os alumnos xa coecen todas as palabras que acompaan aos substantivos.
Ao traballar cos posesivos podemos destacar a diferenza co casteln na construcin
deste tipo de palabras, sobre todo se temos alumnos estranxeiros na aula. Debemos
insistir na caracterstica do galego, pois os posesivos van necesariamente con artigo
en oposicin ao casteln.
As mesmo, ao explicar os posesivos podemos facer que os alumnos reflexionen sobre
a ambigidade da terceira persoa (as formas seu, sa, seus, sas). Para meditar sobre este
aspecto e reforzar a sa comprensin podemos escribir no encerado unha oracin. Por
exemplo:
o seu autombil.
A continuacin pedmoslles aos alumnos que digan por cal destas expresins poderan
substitur o posesivo da oracin.
O autombil del.
O autombil dela.
O autombil de vostede. O autombil de vostedes.
O autombil deles.
O autombil delas.
Farmoslles observar que o posesivo seu podera substiturse por calquera das expresins
anteriores. Por iso, se nalgn contexto pode resultar ambiguo o seu significado, mellor
utilizar a preposicin seguida do pronome persoal ou mesmo dun substantivo que resulte
aclarador.
SOLUCIONARIO
Cantas adivias sabes? Poucas. Das.
Cantos pasteis comeu? Bastantes. Cinco.

1. Resposta de esquerda a dereita. Neste, deste,
nesta, desta, nestes, destes, nestas, destas, nisto,
disto. Nese, dese, nesa, desa, neses, deses, nesas, desas, niso, diso. Naquel, daquel, naquela,
daquela, naqueles, daqueles, naquelas, daquelas, naquilo, daquilo.
2. Cubre estes impresos e dixaos sobre esta mesa.
Coloca aqueles libros naquel estante daquela
esquina.
Recolle esa roupa e pona nese cesto.
3. As mias furgonetas levan rotulado o nome da
mia empresa.
Tes que escribir o teu nome e os teus apelidos
nos espazos en branco.
Devlvelles os seus discos e as sas pelculas.
4. Cantos libros liches? Algns. Tres.
Cantos irmns tes? Moitos. Catro.
106
5.
18: dezaoito.
88: oitenta e oito.
14.: dcimo cuarto. 56: cincuenta e seis.
29: vinte e nove.
127: cento vinte e sete.
46.: cuadraxsimo sexto.
101.: centsimo primeiro.
57.: quincuaxsimo stimo.
72.: septuasximo segundo.
Ordinais: 14., 46., 101., 57., 72.. Cardinais: 18, 88, 56, 29, 127.
6.
Este: determinante, meus: pronome.

Primeiro: pronome, ta: determinante.
Primeira: determinante, sas: pronome.
Algun: pronome, certas: determinante.
Teu: determinante, moitos: determinante, meu:
pronome.
16/3/07
17:38
Pgina 107
UNIDADE
10
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0102-0109.qxd
Vocabulario
Os sentimentos. Palabras primitivas e derivadas (px. 160)
Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado abordamos
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo dos sentimentos, mentres que por
outro lado presentamos as palabras primitivas e as derivadas. Xa estudaron nas unidades
anteriores os prefixos e os sufixos polo que, agora, van afondar no recoecemento dese tipo
de unidades para identificar tipos de palabras. un paso preparatorio, para continuar
nas seguintes unidades coas palabras compostas e coas palabras parasintticas (unin
de derivacin e composicin nunha mesma palabra).
SOLUCIONARIO

1.
amor: odio
avaricia: xenerosidade
filia: fobia
amizade: inimizade
simpata: antipata
2. O meu mdico sempre consulta os casos cun

colega.
Reunronse todos os camaradas do Partido
Amarelo.
A empresa de dous ou tres socios.
Non roubou s, axudarao calquera dos seus
cmplices.
3.
A bibliofilia a afeccin polos libros.

Non debera existir a xenofobia, horrible.
Nunca sobe en ascensor, ten claustrofobia.
Non me podo tirar piscina, teo hidrofobia.
4. Facer de menos a algun F Desprezalo.

Nacer en mala hora F Sentirse desafortunado.
Ter a algun debaixo da moa F Desconfiar de
algun.
Estar ata as orellas de algun: N

Andar de boureo: N.
Terlle lei a algun: P.
Marchar co rabo entre as pernas: N
Andar coa mosca na orella: N
Facer de avogado dos pobres: P
Botar soberbias: N.
Non ter ganas de festa: N.
6. Inmaduro: in-maduro. Prefixo: in. Deriva de

maduro/a.
Responsabilidade: responsabili-dade. Sufixo:
-dade. Palabra base: responsable.
Namoradeiro: namora-deiro. Sufixo: -deiro. Deriva de namorar.
Morriento: morri-ento. Sufixo: -ento. Deriva
de morria.
Impaciencia: im-paciencia. Prefixo: -im. Deriva
de paciencia.
Hostilidade: hostil-idade. Sufixo: -idade. Deriva
de hostil.
7. Carne: carnvoro, crnico, carnizara. amigo:
amigar, amizade. cario: carioso. leite:
leiteira, leiteiro.
5. Beber os ventos por algun: P.

Abalar co medo: N
Ortografa
Signos que limitan enunciados (px. 161)
As tres ltimas unidades do libro de texto estn dedicadas aos signos de puntuacin.
Comezamos polo punto, o signo de interrogacin e o signo de admiracin. Os alumnos lern
en voz alta Un mxico negocio e xustificarn o uso do punto e os signos de admiracin
e interrogacin.
107
831552 _ 0102-0109.qxd
20/3/07
15:57
Pgina 108
Debemos insistirlles aos alumnos en que os pronomes interrogativos en galego s levan

acento en caso de ambigidade nas interrogativas indirectas. Ademais, normalmente, os
signos de interrogacin e admiracin s se escriben ao final.
Para practicar o aprendido podemos realizar un ditado, en que debemos marcar ben as
pausas e a entoacin, para que transcriban correctamente os puntos e signos estudados:
DITADO
A espera
Xa son as dez da noite e non dan chegado. Pasaralles algo? Comezo a estar preocupada.
Eles saben que temos que coller este tren. Que puido acontecerlles? Non teo nin idea!
Ah, xa sei! Telefonarei sa casa e as saberei se estn en camio. A hai unha cabina.
Que sorte! Agora espero que haxa algun na casa. A ver onde teo a axenda. Aqu est!
Mais, que vexo? Al aparecen. Vinte minutos de atraso!
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 161)

1. Resposta modelo: comestes todos os pasteis.
Formamos unha frase enunciativa que non ten
unha entoacin marcada.
Son horas de marchar? Formamos unha interrogativa, cunha entoacin marcada.
Quedamos para ma? Interrogativa, cunha
entoacin marcada.
Chegaches cedo hoxe. Enunciativa, cunha entoacin sen marcar.
Respondido ao lado de cada frase.
3. Que o que vin no medio da ra? Un barco. Por

entre as nubes, un avin. Xogar aos nenos, na
praia! Todo iso che o que vin!
4. Pap foi ao garaxe e trouxo a sorpresa. Va que non
o adiviades? Unha bici! Unha bici vermella e prateada escintilante. Tia unha lmpada e un timbre! Incrible! Boteime a correr e despois abracei a
mam. Abracei a pap. Abracei a mia bici.
Promtesme que has ser prudente?
Prometinllo. Entn, mam deume un bico e dixo
que a facer crema de chocolate para a sobremesa e entrou na casa. Mia nai e meu pai son os
mellores do mundo!
2. Resposta libre.
Literatura
As narracins tradicionais (pxs. 162-163)
Comezamos con esta unidade das dedicadas aos textos narrativos, para finalizar despois
coa 12, dedicada ao teatro. Neste primeiro achegamento s composicins narrativas,
traballamos as narracins de carcter popular. Os alumnos deben lembrar o exposto
na unidade 2 sobre a oposicin entre a literatura popular e a culta, as como as
caractersticas das narracins vistas nas unidades 2 e 3, no apartado de Tipos de textos.
Para introducir o tema, os alumnos falarn sobre os contos que coezan. Sen dbida a sa
experiencia estar relacionada cos contos populares, polo que nos serve para traballar esta
unidade.
Para estimular a creacin do noso alumnado pdese aproveitar a actividade denominada
Redaccin que aparece proposta no apartado de Avaliacin. Os alumnos deben crear
(seguindo os presupostos de Gianni Rodari) un conto mesturando outros coecidos.
108
20/3/07
15:57
Pgina 109
UNIDADE
10
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0102-0109.qxd
SOLUCIONARIO
3. 7529: sete mil cincocentos vinte e nove.

47.: cuadraxsimo stimo.
101.: centsimo primeiro.
1. A aparicin da especie humana.

Si. A Biblia. Na Biblia, texto da relixin catlica, tamn se pretende explicar a creacin da
humanidade. Esa creacin na Biblia di que o
home foi creado a partir de po e a muller,
a partir dunha costela do home.
Trtase dun mito, xa que ten por finalidade
responder unha pregunta que o ser humano
se fai sobre a sa existencia, neste caso a
sa aparicin no planeta.
2. unha narracin de feitos ficticios que en
ningn momento consideramos real. Ao lelo
non pensamos en que houbese un lobo que
falase. Ademais, tampouco aparecen personaxes coecidos, senn un lobo e unha vaca. Por ltimo, a finalidade dos contos divertir, non explicar nada, e vmolo reflectido
neste conto, xa que non temos que sacar
ningunha conclusin con este relato, senn
que rimos ao lelo.
Pertence aos contos de animais. Porque os
protagonistas son animais que falan e teen
comportamentos propios das persoas.
Lobo avarento.
Raposo burlesco.
Vaca intelixente.
Aparece unha sociedade rural, porque se trata
dun ambiente propicio para que os protagonistas
sexan os animais, e ademais un ambiente mis
natural, mis puro, para observar os valores presentes no relato: a intelixencia, a avaricia...

2. Na Idade Media haba moitos artesns. Algns
eran verdadeiros especialistas no seu oficio. Tian
organizadas unhas asociacins que se chamaban
confraras, s que lles pagaban certas cotas peridicas. Deste xeito, a confrara axudaba aos seus
membros cando o precisaban. Estas asociacins
controlaban os prezos e as calidades dos seus produtos. E cada oficio tia a sa propia confrara.
Determinantes demostrativos: este (de1este), estas; determinantes posesivos: seu, seus, seus,
sa; determinantes indefinidos: moitos, algns,
certas, cada.
4. Prexulgar: derivada, porque se lle engade o

prefizo pre- ao verbo xulgar. Reconquista: derivada, porque lle engadimos o prefixo re- ao
substantivo conquista. Sol: simple, s est
constituda por un lexema. Libro: simple, s est constituda polo lexema. Luntico: derivada
de la, ou mis ben da forma culta luna. Embotellar: palabra derivada de botella, co prefixo
em- e o sufixo -ar.
5. Resposta libre.
6. Resposta libre.
Avaliacin (px. 165)

1. actriz, escritora, contacontos. En definitiva,
dedcase a contar historias.
Do pai, que marieiro e os marieiros sempre
teen unha fantasa desbordante.
Resposta modelo: Introducin: desde o principio ata outras prestadas. Corpo: desde a primeira pregunta ata a penltima resposta de
Paula. O peche son a ltima pregunta do entrevistador coa sa resposta porque son como
unha conclusin.
2. Este: vaia lugar sinistro este.
Mia: un posuidor de primeira persoa, feminino
singular; meu: un posuidor de primeira persoa
masculino singular; sas: un posuidor de terceira persoa, feminino plural.
Numerais ordinais: primeiro, segundo. Numerais cardinais: 1972, dous.
Algunhas, outras, todo, algo, outro. Algo invariable.
3. Primitivas: conto, sorte, monte.
Derivadas: marieiro (de mar), escritora (de escribir), facilsimo (de fcil).
Conto: contista. Sorte: sortear. Monte: monteira, montelo.
4. Resposta modelo: Interrogativa: Mellor o conto
improvisado ou o conto lido? Exclamativa: Plas! O
punto, peche enunciativo: Si, ti mesmo cando o
escribes o fas.
5. Resposta libre.
109
831552 _ 0110-0117.qxd
11
7/3/07
19:17
Pgina 110
Os medios de comunicacin
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir os medios sociais como

instrumentos de comunicacin.
Coecer os medios de comunicacin,
especialmente os xornais.

Ser capaz de facer un artigo xornalstico.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer as formas dos pronomes

persoais tnicos e tonos.
Saber empregar as formas
dos pronomes persoais tnicos.
Identificar as funcins dos pronomes.
Recoecer as palabras compostas.

Ampliar o vocabulario das crenzas.
Usar correctamente o punto e seguido,
o punto e final e o punto e parte.
LITERATURA
Coecer o concepto de narracin

culta e os seus tipos.
Identificar as caractersticas dos contos

e das novelas.
CONCEPTOS
Os medios de comunicacin: a estrutura

dun xornal.
O artigo xornalstico.
Formas dos pronomes persoais tnicos
e tonos.
Funcins dos pronomes persoais.
Palabras compostas.
O lxico das crenzas.

O uso dos signos de puntuacin: o punto
e a coma, caractersticas e usos.
As narracins cultas: o conto
e a novela.
Caractersticas do conto e da novela
de autor.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Clasificacin de certos medios

de comunicacin escritos.
Coecemento das seccins dun xornal.
Elaboracin dun artigo xornalstico.
Anlise dos pronomes persoais.
Clasificacin dos pronomes en tnicos
e tonos.
ACTITUDES
Interese por ler e elaborar artigos

xornalsticos.
das crenzas.

e escrita.
Valoracin das narracins cultas como
unha forma de expresin.
CONTIDOS
Anlise de palabras compostas.

Ampliacin do lxico das crenzas.
Uso correcto do punto e da coma.
Coecemento do concepto de narracin
culta.
Identificacin dos tipos de narracins cultas.
Identificar a estrutura dun artigo
xornalstico.
Identificar os pronomes persoais tnicos
e tonos.
co lxico das crenzas.
110
Recoecer palabras compostas.

Explicar o uso do punto e da coma
nun fragmento.
Identificar as caractersticas das
narracins cultas nun texto dado.
7/3/07
19:17
Pgina 111
UNIDADE
11
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0110-0117.qxd

Recoecer os tipos de pronomes persoais:
tnicos e tonos.
Identificar as funcins dos pronomes tnicos
e tonos.
Ampliar o campo lxico das crenzas.
Identificar as palabras compostas e saber
confeccionalas a partir dos formantes.
Usar correctamente os signos de puntuacin:
a coma e o punto.
Coecer a riqueza lxica como un elemento
propio da lingua mis culta.
Recoecer os trazos caracterizadores
das narracins cultas.
Recoecer as partes dun xornal.

Elaborar un artigo xornalstico a partir
de modelos xa dados.
Identificar determinadas expresins
como comezo e final de narracins.
Recoecer os signos de puntuacin como
marcas de pausas na sa lectura.
Valorar a transmisin cultural entre xeracins.
Coecer as narracins cultas mis
importantes: o conto de autor e a novela.
EDUCACIN EN VALORES
Na lectura inicial presntase o tema da tradicin oral

galega. interesante aproveitar isto para resaltar
a importancia de conservar a nosa tradicin
e de respectar todas as tradicins presentes no noso
contorno, por tratarse de bens culturais.
Tratamos de forma detallada, pero tamn ao longo

de toda a lectura, o tema das crenzas, polo que
un bo momento para mostrar respecto
polas diferentes visins da vida.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
Tipos de textos: Os medios
de comunicacin. A estrutura
dun xornal
Lectura: A desaparicin
dos informantes rompe...
Taller de escritura: O artigo

xornalstico
Ortografa: O punto. A coma
ESTUDO DA LINGUA
As narracins cultas
LITERATURA
Gramtica: Os pronomes persoais I

Vocabulario: As crenzas
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 11
(px. 152)
Avaliacin do terceiro trimestre

proba 2
(pxs. 164-165)
111
831552 _ 0110-0117.qxd
7/3/07
19:17
Pgina 112
Comunicacin
Tipos de textos
Os medios de comunicacin. A estrutura dun xornal (pax. 167)
TIPOS DE
TEXTOS
LECTURA
TALLER DE
ESCRITURA
A estrutura dun xornal
Presntanse as caractersticas dos medios de comunicacin

e a estrutura dos xornais.
A desaparicin
dos informantes rompe
a tradicin oral galega
A partir da lectura traballamos a comprensin e os textos

xornalsticos. Pode destacar a tipografa que se emprega
nos xornais, sobre todo a dos titulares.
O artigo xornalstico
Neste apartado aparecen as pautas precisas para elaborar

un artigo xornalstico. A partir dun artigo que serve como
presentacin, eles realizan outro.
No apartado inicial da unidade os alumnos entrarn en contacto coas caractersticas

e coa estrutura dos xornais. A continuacin, esa informacin poderana extrapolar ao texto
da lectura, para captar a esencia deste tipo de textos.
Lectura
A desaparicin dos informantes... (pxs. 168-170)
Os alumnos poden realizar primeiro unha lectura individual e en silencio do texto.
A continuacin, pdese facer unha lectura en alto en que un alumno lea o ttulo, outro,
a entrada e, un ltimo, o corpo. Deste xeito repasarn a estrutura deste tipo de textos.
Taller de escritura
O artigo xornalstico (px. 171)
No primeiro apartado os alumnos coecen os medios de comunicacin en xeral e a estrutura
dos xornais. A continuacin elaboran un artigo xornalstico.
SOLUCIONARIO

1. Unha revista: o tamao pode variar bastante. O
soporte pode ser papel ou informtico, anda
que o normal en papel. Pode ser semanal,
quincenal, mensual...
Un xornal: o tamao bastante estndar.
mis grande ca as revistas, pero mis pequeno aqu ca noutros lugares (por exemplo, os
xornais brasileiros). O soporte pode ser en papel
ou informtico e a periodicidade vara dependendo do xornal (diario, semanal, quincenal...).
112
A edicin dixital do mesmo xornal: o formato

medirmolo en nmero de pxinas, o soporte
informtico e a periodicidade variable, igual
ca no caso anterior.
2. A informacin obxectiva, nela cntanse uns datos sen introducir opinins ou ideas propias, simplemente se relata o que acontece ou aconteceu.
Mentres, a opinin subxectiva, nela reltanse
unha serie de accins, sucesos... de forma subxectiva, segundo unha visin persoal.
3. Un acontecemento nunha aldea: local ou mesmo comarcal.
7/3/07
19:17
Pgina 113
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0110-0117.qxd
11
SOLUCIONARIO
Os resultados dos equipos de ftbol: deportes.
O tempo que vai ir ma: predicin meteorolxica.
Algo que ocorreu nun pas estranxeiro: internacional.
A concesin dos premios Nobel: sociedade.
Segundo o criterio xeogrfico: Un acontecemento
nunha aldea e algo que ocorreu nun pas estranxeiro. Segundo o criterio temtico: A concesin
dos premios Nobel e os resultados dos equipos
de ftbol. A predicin meteorolxica pertencera
ao apartado outras seccins.

1. As iniciativas individuais, claves para a conservacin da tradicin oral. / A falta de medios, persoal
e apoio institucional pon en perigo a conservacin
do folclore.
2. Dixitalizar: transformar unha informacin ou un
sinal en nmeros para que poida ser tratado no
ordenador.
Etnografa: estudo descritivo das institucins e
dos diversos caracteres antropolxicos, sociais
e feitos de civilizacin (cultura material, etc.)
dos diferentes pobos ou etnias.
Informante: o que informa ou ten a informacin
sobre algo.
Recolla: de forma figurada, recoleccin dunha
serie de produtos.
Soporte: aquilo que sostn ou serve para soster, apoio; na lectura, refrese ao apoio de carcter dixital ou analxico utilizado para rexistrar informacin.
Iconogrfica: relativo ao estudo e explicacin do
significado das imaxes, esculturas e pinturas.
Un sobre a representacin iconogrfica dos

instrumentos do camio de Santiago e outro
centrado na posta en marcha dun museo de
instrumentos musicais.
4. Resposta libre.
5. Manifesta a pena que lle produce pensar que se
vai perder esa tradicin oral e que non haxa un
interese das institucins por conservalo, por
exemplo, co tratamento dos datos xa recollidos.
Resposta libre.
6. Resposta libre.
7. Para indicar que se citan literalmente as palabras
que dixo outra persoa.
Resposta libre.
8. Pode aparecer na seccin de Sociedade ou tamn
na de Cultura. No texto est nunha hipottica seccin folclore.

1. Dunha crenza popular moi antiga.
Resposta modelo. Unha crenza popular, Augas
e pedras en Galicia.
2. Resposta libre.
3. O autor do texto non di que crea nas propiedades
curativas pero manifesta que tampouco fan mal.
Con todo, expresa que se un est mal debe ir ao
mdico. Resposta libre.
3. Das: unha que consiste en ir a un lugar e recoller as sas mostras de folclore, e outra que
consiste en ir a ese lugar e participar das vivencias e dos feitos, facer unha inmersin.
Que est en perigo de desaparecer porque est
en vellos soportes que se van deteriorando.
Decidiu coller todo o material para ver o que se
faca con el e darlle unha copia aos que o recolleron, pero a iniciativa quedou en punto morto.
Tocan e bailan. Ademais, Manuela est gravando un disco e xunta coplas para un libro.
O seu traballo comezou, cando el tia 10 anos,
no concello asturiano de Vilanova de Oscos.
113
831552 _ 0110-0117.qxd
7/3/07
19:17
Pgina 114
Estudo da Lingua
Gramtica
Os pronomes persoais I (pxs. 172-173)
Con esta unidade introdcese o estudo dos pronomes, que se rematar na unidade
que segue e coa que finalizamos o estudo das clases de palabras.
Insistir no significado ocasional dos pronomes explicndolles aos alumnos que con esta
clase de palabras nomeamos persoas, seres ou obxectos, como ocorre cos substantivos.
Pero, a diferenza destes, os pronomes teen un significado variable.
Facerlles observar as formas dos pronomes e centrar a atencin dos alumnos naquelas que
dan lugar a frecuentes erros ortogrficos. Por exemplo, entre os pronomes tnicos ns e vs,
fronte aos tonos nos, vos; a correcta escrita, nunha soa palabra, das formas comigo,
contigo, consigo, connosco, convosco. Os alumnos e as alumnas poden escribir oracins
en que utilicen correctamentes estas formas.
Podemos destacar tamn a forma do pronome tono de terceira persoa (o, a, os, as), cando
vai situada despois do verbo, xa que esta vara segundo sexa a terminacin verbal. unha
indicacin para que entendan o cadro que figura nesta dobre pxina, pois tratarase
con detalle na seguinte unidade.
SOLUCIONARIO
Gramtica (px. 172-173)

1. Ns xa descansamos abondo. Ns: primeira
persoa plural.
Eles marcharon canda vs. Eles: terceira persoa
masculino plural. Vs: segunda persoa plural.
Chama ti por el. Ti: segunda persoa singular.
El: terceira persoa masculino singular.
Por que non quedas connosco? Connosco: primeira persoa plural.
Eu penso que te equivocas. Eu: primeira persoa singular.
Elas: complemento con preposicin. Ns: suxeito. Eles: suxeito. Vs: complemento con preposicin. Ti: Suxeito. El: complemento con preposicin. Connosco: complemento con preposicin.
Eu: suxeito.
2.
convencemos os nosos pais para ir deica ao Mirador da Meiga. Foi fantstico. Al atopamos uns
amigos. Os nosos amigos foran deica al para colleren castaas e os meus pais, meu irmn e
mais eu unmonos aos nosos amigos.
Si que evitan a repeticin do substantivo ao
que se refiren. Os pronomes son palabras que
empregamos no canto de nomes, polo que
serven para non repetir eses nomes. Vmolo
neste exercicio, pois ao cambiar os pronomes
polas palabras s que substiten faise moi repetitivo.
4. Resposta libre.
Contigo: tnico.
Vs: tnico. Nela: en+ela, tnico.
Ti: tnico. Comigo: tnico.
Vos: tono.
Lle: tono. El: tnico.
Del: de+el, tnico. Llo: lle+o, tonos.
3. O meu irmn e mais eu fomos de excursin ao

monte cos nosos pais. Os meus pais non queran
ir demasiado lonxe, pero meu irmn e mais eu
114
16/3/07
17:40
Pgina 115
UNIDADE
11
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0110-0117.qxd
Vocabulario
As crenzas. Palabras compostas (px. 174)
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo das crenzas, mentres que por
outro lado imos presentar as palabras compostas. Xa estudaron nas unidades anteriores
as palabras primitivas e derivadas e agora dan o paso previo para ver na seguinte
unidade as palabras parasintticas. Mentres, o tema das crenzas un bo momento para
valorar a multiplicidade de relixins que existe no planeta, como un aspecto positivo
da variedade cultural.
SOLUCIONARIO

1.
pregaria: oracin
vaticinio: predicin
fe: credo
deus: deidade
rezar: orar
2. Agnstico: unha persoa que afirma que s se

pode coecer o experimental, e que por iso non
se pode coecer a Deus.
Ateo: unha persoa que nega a existencia de
Deus.
Profano: unha persoa que non est iniciada en
relixin.
3. Ana dxonos que algunhas crenzas non lle teen
moito sentido, pero ela non moi crente, as que
non resulta estrao que diga iso. A min tenme
moita credibilidade, porque sempre se informa
antes de falar. Meu av, que moi crdulo, tamn se leva ben con ela e tenlle moito creto porque di que fala con sentidio.
4.
5. Deus bo e o demo non malo: serve para

amosar indecisin, xa que se presenta todo como bo, tanto Deus coma o demo, que en principio son valores antepostos.
Quedar para vestir santos: non casar.
Dicir amn a todo: asentir e admitir calquera
cousa, non ser quen de dicir que non a algo.
Estaba de Deus: era algo inevitable. Con esta
frase indicamos a imposibilidade de evitar algo,
coma se estivese feito con vontade divina.
6.
Sacarrollas.
Parabrisas.
Abrelatas.
Limpacristais.
Gardalama.
Lavalouza.
Resposta libre.
Budismo-pagode-lama
Cristianismo-igrexa-cura.
Xudasmo-sinagoga-rabino.
Islamismo-mesquita-imn.
Ortografa
O punto. A coma (px. 175)
As tres ltimas unidades do libro de texto estn dedicadas aos signos de puntuacin.
Comezaramos polo punto, o signo de interrogacin e o signo de admiracin. Agora
afondamos no uso do punto (seguido, parte e final) e a coma. Os alumnos lern en voz alta
A desaparicin dos informantes rompe a tradicin oral galega e xustificarn o uso do punto
e a coma.
Os alumnos escribirn oracins onde demostren entender os diferentes usos da coma.
115
831552 _ 0110-0117.qxd
7/3/07
19:17
Pgina 116
Para practicar o aprendido podemos realizar un ditado, sen indicar onde hai comas e puntos:
DITADO
Influencias familiares
Xoana deseadora e traballa nunha empresa txtil moi importante. Con todo, toda a sa
vida estivo mis vinculada s plantas. Seu pai xardineiro do concello, sa nai traballa
nunha florara e o seu irmn mis vello, o nico que ten, estudou agronoma.
Na sa casa sempre houbo moitas plantas, incluso tia un pequeno invernadoiro. Desde
pequena axudoulle familia a coidar dos xeranios, as petunias, os caraveis, etc.
Todo isto fixo, sen dbida, que os seus deseos se inspirasen en motivos vexetais.
SOLUCIONARIO
Ortografa (px. 175)

1. Resposta modelo:
Punto e seguido: ... hai editoriais con series dedicadas tradicin galega que co que van publicando fan posible que non se perda o material
recollido. Aparecen traballos...
Punto e parte: ... o Museo do pobo galego teen abertas seccins sobre a msica tradicional.
Tamn....
Punto final: ... para evitar que se perda a tradicin oral galega.
2. Precsase un mago con dotes para facer prodixios, con ttulo en linguas ocultas, hbil coas apcemas e con residencia en Galicia.
Vendo unha vasoira voadora, resistente, cmoda,
impecable e rpida.
3. Trasnos, meigas, sereas, mouros... son algns
dos nosos seres fantsticos.
Se non queres pasar fro, aconslloche que leves unha cazadora.

Eu poo os refrescos e vs, a sobremesa.
Presentou a solicitude fra de prazo, polo tanto, non lla puideron admitir.
4. Resposta libre.
5. A noite do San Xon rica en costumes, crenzas,
lendas e tradicins. Unha noite de maxia. O resplandor das labaradas nas fogueiras fai descubrir
os diaos agochados na escuridade. O lume failles lembrar o inferno, de onde proveen, e foxen.
Nesta noite as plantas acadan o mellor das sas
propiedades mxicas. En moitas casas recllese
herba de san Xon, fincho, herba lusa, xesta,
fento macho, malva e mais romeu. Ponse todo
nun caldeiro con auga e dixase ao orballo da
noite. Cando chega a ma todos os membros da
casa lavan a cara con esta auga milagreira.
Resposta libre.
Literatura
As narracins cultas (pxs. 176-177)
Rematamos con esta unidade as das dedicadas aos textos narrativos, para finalizar despois
coa 12, dedicada ao teatro. Neste segundo achegamento s composicins narrativas,
traballamos as narracins de carcter culto. Os alumnos deben lembrar o exposto
na unidade 2 sobre a oposicin entre literatura popular e culta, as como as caractersticas
das narracins vistas nas unidades 2 e 3, no apartado de Tipos de textos.
Para introducir o tema, os alumnos falarn sobre os contos ou novelas de autor que
coezan. Esta mini-actividade servir para que reflexionen sobre a oposicin entre obras
narrativas cultas e tradicionais.
Nesta unidade estdanse os tipos de novelas segundo o seu contido. Despois de comentar
esta clasificacin, pedirmoslles aos alumnos e s alumnas que nos falen das sas
preferencias.
116
7/3/07
19:17
Pgina 117
UNIDADE
11
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0110-0117.qxd
SOLUCIONARIO

1. unha novela xuvenil, xa que o seu protagonista un adolescente de 2. da ESO, polo
que, probablemente est pensada para un pblico desa idade. Ademais est ambientada
nun instituto, que o espazo habitual dos adolescentes, do pblico xuvenil.
Resposta libre.
2. un conto de autor e, xa que logo, culto. O autor, como figura na marxe inferior dereita,
nxel Fole e o conto pertence obra Historias
que ningun cre.
Resposta libre.

2.
Ela: tnico.
Vs: tnico.
Nos: tono.
Ti: tnico. Connosco: tnico. Eles: tnico.
Lles: tono. Eu: tnico.
Che: tono. Te: tono.
3. Sacarrollas: sacar (verbo) + rollas (substantivo).

Escornabois: escornar (verbo) + bois (substantivo).
Recomndase escribir esta forma separada,
polo que deberiamos cambiar o exemplo: gardalama, vacaloura, etc.
Gardamontes: gardar (substantivo) + montes
(substantivo).
Agridoce: agre (adxectivo) + doce (adxectivo).
Paporroibo: papo (substantivo) + roibo (adxectivo).
Resposta modelo: Deberan falar tanto da televisin, que o medio co que eles teen mis
relacin, como da prensa, os xornais. Son xornais en galego Galicia-hoxe, con versin en soporte papel e dixital, o semanal A Nosa Terra,
con ambos os soportes tamn, e De luns a
venres.
2. Ela proporcinaa, ela descrbea, el transmteo, ela
reflcteo, e el, a valoracin.
Si. Porque ao substitur certas expresins por
pronomes, os verbos levan enclticos os pronomes tonos que substiten a esas expresins,
polo que gaan unha slaba mis e pasan a ser
palabras esdrxulas, que teen que acentuarse sempre.
3.
Contra+sinal.
Alto+falante.
Toca+discos.
Tele+xornal.
A palabra composta que aparece no texto est

na primeira lia, noiteboa.
4. Para indicar a omisin do verbo. Temos das
construcins parecidas e na segunda xa non utilizamos o verbo, porque est elidido e podemos
deducilo do contexto.
O punto e seguido empregmolo para separar
oracins dentro dun mesmo pargrafo. Mentres, o punto e parte serve para sinalar o final
dun pargrafo e o inicio doutro que comeza
cunha idea ou tema novo.
5. Resposta libre.
4. Resposta libre.
Avaliacin (px. 179)

1. Conta o nacemento da primeira radiodifusin
de audio da historia, que se produciu na noiteboa de 1906 en Massachusetts.
Flase da radio.
A televisin caracterzase por amosar a noticia.
Mentres, o xornal presenta a crtica, pero, con
todo, a radio o medio que a conta.
117
831552 _ 0118-0127.qxd
12
16/3/07
17:45
Pgina 118
Os xneros xornalsticos
OBXECTIVOS
COMUNICACIN
Descubrir os tipos de xneros

xornalsticos.
Coecer as caractersticas da noticia
e da crnica.

Ser quen de elaborar unha noticia
a partir dunha informacin dada.
ESTUDO DA LINGUA
Coecer os pronomes persoais tonos

e a sa colocacin no enunciado.
Identificar as contraccins dos pronomes
persoais tonos.
Recoecer as palabras parasintticas.
Ampliar o vocabulario da vestimenta.

Coecer aos hbitos lingsticos
dos galegos.
Usar correctamente o punto e coma
e os dous puntos.
LITERATURA
Coecer o concepto de teatro e as sas

caractersticas.
Identificar os subxneros teatrais:

traxedia, comedia, drama.
CONCEPTOS
Os xneros xornalsticos: xneros

informativos, de opinin e interpretativos.
A noticia e a crnica.
Os pronomes persoais tonos e as sas
contraccins.
A colocacin dos pronomes persoais
tonos.
Palabras parasintticas.
O lxico da vestimenta.
O uso dos dous puntos e mais do punto
e coma.
Os hbitos lingsticos.
O teatro: traxedia, comedia e drama.
PROCEDEMENTOS,
DESTREZAS
E HABILIDADES
Elaboracin dunha noticia a partir

dunha informacin dada.
Creacin de noticias a partir
de titulares.
Substitucin de complementos
da oracin por pronomes.
Complementacin dunhas oracins
cos pronomes axeitados.
Creacin de palabras parasintticas.

Ampliacin do lxico da vestimenta.
Uso correcto dos dous puntos
e do punto e coma.
Identificacin das caractersticas
dos subxneros teatrais.
Anlise dun texto teatral.
ACTITUDES
Interese por ler e elaborar noticias como

un tipo de texto.
das crenzas.

e escrita.
Valoracin dos textos teatrais como
unha forma de expresin.
CONTIDOS
noticia.
Identificar os pronomes persoais tonos
presentes nun texto.
Recoecer palabras parasintticas.
co lxico da vestimenta.
118
Explicar o uso dos dous puntos

e o punto e coma nuns enunciados.
Identificar as caractersticas teatrais
nun texto dado.
Coecer os hbitos lingsticos dos galegos.
Confeccionar un texto teatral
cunhas caractersticas dadas.
16/3/07
17:45
Pgina 119
UNIDADE
12
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0118-0127.qxd

Recoecer os pronomes persoais tonos
e a sa colocacin na oracin.
Identificar as contraccins dos pronomes
persoais tonos.
da vestimenta.
Identificar as palabras parasintticas.
Usar correctamente os dous puntos
e o punto e coma.
Recoecer o texto que se corresponde

coas anotacins dos textos teatrais.
Elaborar unha noticia a partir de modelos
xa dados.
Identificar as raias como marca de texto
dialogado.
Recoecer os dous puntos e o punto e coma
como unha forma de expresin.
Distinguir entre bilingismo e diglosia.
Coecer os hbitos lingsticos dos galegos.
Abordar debates ticos e morales con
amplitude de criterio e mentalidade aberta.
Recoecer as intervencins dos personaxes
nos textos teatrais.
Coecer o valor dos textos teatrais como
forma de expresin da nosa cultura.
Identificar o xnero literario do teatro e os tres
subxneros: traxedia, comedia e drama.
EDUCACIN EN VALORES
Na lectura inicial observamos un problema moi

caracterstico da sociedade actual e, sobre todo, dos
adolescentes. importante tratar este tema con detalle
e concienciar aos nosos alumnos da importancia
de estar sans.
Na noticia que aparece no Taller de escritura exponse

o problema dos pases subdesenvolvidos e presntase
a necesidade e a importancia de colaborar con eles
para que tean unha vida mellor.
ESQUEMA DA UNIDADE
COMUNICACIN
ESTUDO DA LINGUA
LINGUA E SOCIEDADE
Tipos de textos:
Lectura: Cibeles rexeita a cinco...
Anorexia, a epidemia da moda
Taller de escritura: A noticia
Os pronomes persoais II
Os hbitos lingsticos
Vocabulario: A vestimenta.
Palabras parasintticas
Ortografa: O punto e coma.
Os dous puntos
LITERATURA
O teatro
EXPRESIN ORAL
REFORZO E AMPLIACIN
AVALIACIN
Fichas de expresin
oral
(pxs. 130-141)

da unidade 12
(px. 153)
Avaliacin do terceiro trimestre

proba 2
(pxs. 164-165)
119
831552 _ 0118-0127.qxd
16/3/07
17:45
Pgina 120
Tipos de textos
Os xneros xornalsticos. A noticia e a crnica (px. 181)
TIPOS DE
TEXTOS
LECTURA
TALLER DE
ESCRITURA
Presntanse os tipos de textos xornalsticos en funcin

da obxectividade empregada.
Cibeles rexeita a cinco

modelos...

a crnica, xa que os textos sobre a delgadez, extrados
da prensa, son crnicas.
A noticia
Neste apartado aparecen as pautas precisas para facer

unha noticia.
No apartado inicial da unidade os alumnos entran en contacto coas caractersticas dos textos
xornalsticos, que coecern polo mido co apartado da lectura e co Taller de escritura.
Lectura
Cibeles rexeita a cinco modelos... (pxs. 182-184)
Os alumnos poden realizar primeiro unha lectura individual e en silencio do texto.
Deseguido, pdese facer unha lectura en alto semidramatizada, en que un alumno le o ttulo,
outro a entrada e outro o corpo. Isto pode axudar a entender as partes destes tipos de textos.
Taller de escritura
A noticia (px. 185)
Propnselles aos alumnos a elaboracin dunha noticia xornalstica; destaque que o texto que
elaboren responda s preguntas propias da noticia.
SOLUCIONARIO
1. Resposta libre.
1. A prohibicin de desfilar mulleres excesivamente delgadas (cun ndice de masa corporal

por debaixo do saudable, segundo a OMS).
O segundo texto cntrase na anorexia e na bulimia. Son das enfermidades demasiado comns, sobre todo en adolescentes.
2. Cada un amosa unha visin diferente da mesma

noticia. Para o primeiro, a medalla de prata do
triatleta galego todo un xito, un logro. Mentres, no segundo titular, a mesma accin, a consecucin da medalla de prata non un bo resultado, xa que o triatleta debera conseguir a
medalla de ouro. O ltimo mis neutro, non intenta dar opinins, senn que s amosa a consecucin da medalla de prata, sen un xuzo de
valor.
120
Resposta libre.
2. Endocrinlogo: especialista en endocrinoloxa
(relacionado co aparato dixestivo).
Iniciativa pioneira: proposta innovadora.
16/3/07
17:45
Pgina 121
UNIDADE
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0118-0127.qxd
12
SOLUCIONARIO
Desercin: accin de desertar, abandonar.
Plus de notoriedade: elemento engadido que
provoca fama, coecemento.
Eco meditico: repercusin nos medios de comunicacin.
Epidemia de moda: enfermidade grave provocada pola moda.
3. Por non ter un ndice de masa corporal de 18
ou mis, dicir por estar excesivamente delgadas. 18 o mnimo saudable segundo a OMS.
Que non desfilase ningunha modelo cun ndice
de masa corporal inferior a 18, porque non san.
Para iso pesronas e medronas antes do desfile.
A alcaldesa de Miln, Letizia Moratti.
Endocrinlogos.
4. Os adolescentes e sobre todo as mulleres. Pero
esta enfermidade vai gaando terreo entre os
homes, en poboacin mis nova e en adultos.
Agora xa se presenta esta enfermidade en rapaces de 6-7 anos e en mulleres de 25 a 40.
Marta Voltas considera que a moda causa e
factor do mantemento da anorexia.
A autora considera a familia como un piar fundamental para previr a anorexia, pois deben
comprometerse coas pautas mdicas. De feito,
manifesta que moitos proxenitores fomentan a
anorexia debido sa obsesin pola delgadez.
5. Unha crnica.
Argumentar.
6. A noticia tivo moita repercusin na sociedade e
nos medios de comunicacin, polo que se tema que algunhas das modelos de maior fama
e prestixio non quixesen participar no desfile,
pero isto non aconteceu.
7. s modelos de mis peso e que, polo tanto, estn sas, pero, vez, a toda a poboacin, poispretende evitar a delgadez extrema e potenciar
a sade, non s das modelos, senn de todas
as que se queren parecer a elas.
s modelos mis delgadas e a todas aquelas
persoas que consideran a excesiva delgadez
como beleza.
fai que as mulleres vexan na moda un modelo

irreal para seguir. Moitas persoas estn suxeitas
ao que a moda marca e o que indica neste momento a delgadez extrema, propia dun corpo
irreal, insn.
09. Titular: Desde Cibeles ata extrema delgadez.
Desde Anorexia ata epidemia de moda.
Entrada: desde A 44 edicin ata poder desfilar. Desde Mdicos ata 6 e 40 anos.
Corpo: Desde Cinco modelos ata que fagan
o mesmo. Desde As principais afectadas ata
s meses.
10. Estilo directo: Texto 1 Aplaudo a decisin... que
fagan o mesmo (Tessa Jowell). Texto 2: as
persoas que enferman son esixentes e sntense
esixidas no seu culto ao corpo Marta Voltas. Estilo indirecto: Texto 1: Letizia Moratti, quen dixo
que podera impoer a prohibicin espaola nos
eventos italianos... (Letizia Moratti). Texto 2: A
anorexia, afirmou Voltas, est situada... (Marta
Voltas).

01. Un desfile. En Vilario. O 12 de maio de 2008.
O acto foi organizado por un grupo de mozos
e mozas do Instituto.
Participaron moitos alumnos do Instituto e os
deseadores que prestaron os seus deseos.
Fxose para doar cartos a organizacins non
gobernamentais.
02. Resposta libre.
Resposta libre.
8. Que a moda un desencadeante da anorexia

na sociedade, que provoca que moitas adolescentes padezan esta horrible enfermidade.
Resposta libre.
Que a moda, ben polos talles nfimos que se
fan, ben coas pasarelas cheas de esqueletos,
121
831552 _ 0118-0127.qxd
16/3/07
17:45
Pgina 122
Estudo da Lingua
Gramtica
Os pronomes II (pxs. 186-187)
Con esta unidade dedicada aos pronomes persoais tonos rematamos o estudo dos
pronomes, iniciado na unidade anterior. Naquela os alumnos descubriran os pronomes
persoais tonos e tnicos. Explicraselles con detalle os tnicos e chega aqu o momento
de facer o propio cos tonos. importante que os alumnos observen as formas,
as contraccins e, sobre todo, a colocacin destas formas.
A colocacin dos pronomes tonos unha das caractersticas mis especficas da nosa
lingua. Por iso, convn insistir e practicar a sa correcta posicin. Neste sentido, os alumnos
poden ditar todas as formas dos pronomes que aparecen nas lecturas: Cibeles rexeita
a cinco modelos pola sa extrema delgadez e Anorexia, a epidemia de moda. Un deles ir
copindoos no encerado. Finalmente, de xeito colectivo, explicarase a razn da forma
de colocacin dese pronome dentro da oracin:
Agora tcalle a vez aos deseadores... O pronome vai encltico ao verbo, xa que se
trata da sa posicin habitual e non hai ningunha palabra que condicione esa posicin.
... notoriedade internacional que lle deu esta iniciativa... O pronome vai diante do verbo
dar porque a oracin vai introducida polo pronome que.
Huboas mesmo con ndices de 20. O pronome tono non pode ir encabezando unha
oracin.
Podemos facer prcticas na aula coas contraccins entre os pronomes persoais tonos
e as contraccins das formas tnicas, vistas na unidade anterior.
SOLUCIONARIO

1.
Chegou sedento e bebeuno.

Elas mercronos na nova librara.
Podedes collelo, por favor?
Despois da lectura, facdeas.
O av contullelo aos netos.
Hoxe non o vin na biblioteca.
O ourive trabllaa con moito xeito.
Realizan en todos os casos a funcin de CD.

2. A elas non lles gusta o chocolate. E a ti, gstache?
O peixe merqueino na praza.
Quen che dixo a ti que o partido era hoxe?
Deixronte ir ao cine?
A ti tocouche algunha vez a lotara?
Cantas alegras che deu a ta filla.
Douche dous euros e mrcasme o xornal?
122
3.
A casa mercouna seu pai.

Mara escondeuno.
Queimeime coa tixola.
Penseino mellor e vou ir festa.
Leulles un anaco da novela.
Ese traxe qudache algo frouxo.
4.
Pregunteille se o avisara onte.

Riron o conto, xa que lles fixo graza.
Non vai, porque nos ten medo.
Fallaron, anda que o saban.
5.
Dxenche todo o que eu sei.

Onte non te vin no cine.
Truxote no seu coche e fxoche un favor.
A que hora te erguiches hoxe?
Dixate de lerias e ponte a traballar.
7/3/07
19:22
Pgina 123
UNIDADE
12
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0118-0127.qxd
Vocabulario
A vestimenta (px. 188)
un aspecto do vocabulario moi concreto, como o campo das vestimentas, mentres que por
outro lado presentamos as palabras parasintticas. Xa estudaron nas unidades anteriores os
prefixos e os sufixos para opoer palabras primitivas e derivadas, polo que agora
o momento de ver a unin deses procedementos na formacin das palabras parasintticas.
O campo lxico da vestimenta debera resultarlles doado, xa que se trata dun lxico propio
da sa vida diaria.
SOLUCIONARIO

1. 1: ombreira. 2: lapela. 3: manga. 4: ollal. 5: peto. 6: pinza. 7: petrina. 8: perneira. 9: remendo.
10: dobra.
2.
botn: abotoar.
remendo: remendar.
dobra: dobrar.
traxe: traxar.
4. Agora non che podo dar esa informacin porque hai roupa ao sol.
Temos que apertar o cinto para dar chegado a
fin de mes.
Os rivais deixrono sen a camisa.
Sempre cambia de chaqueta cando algo non
lle convn.
Resposta libre.
3. Mara engalanouse para ir festa coma sa

nai.
Vai tanto fro que custa espirse para poer o pixama.
Estes amalls son difciles de anoar.
Hoxe estreo a chaqueta que merquei nas rebaixas.
Que son iguais nai e filla, tal como unha tal
a outra, tal como fai unha, tal fai a outra. similar a Fillo de porco, marrn seguro, pero
menos malsoante.
5.
Vai feito un entroido: vestir mal.

Vai feito un capitn: vestir ben.
Vai todo aderezado: vestir ben.
Vai como un espantallo: vestir mal.
6.
brillante: abrillantar.
curto: acurtar.
pequeno: empequenecer.
frouxo: afrouxar.
longo: alongar.
grande: agrandar.
Resposta libre.
Ortografa
O punto e coma. Os dous puntos (px. 189)
Despois de estudar os signos de interrogacin e de admiracin, o punto e mais a coma
en unidades anteriores, pechamos o programa de Ortografa co estudo do uso do punto
e coma e dos dous puntos.
Salientar que, despois dos dous puntos empregados nos sados e encabezamentos
cos que se adoita comezar as cartas, se escribe maiscula (pero s nas cartas).
123
831552 _ 0118-0127.qxd
16/3/07
17:45
Pgina 124
Para practicar os signos de puntuacin aprendidos nesta unidade podemos realizar

o seguinte ditado:
DITADO
Libres
Viunos desde o escaparate da tenda. Eran tres paxarios fermosos: un xlgaro, un paporrubio e un terceiro que non lograba recoecer; podera ser un merlo. Os pobres vanse
tan tristes naquela gaiola. Era un crcere para eles e dronlle moita pena. Ollaban para
ela como pedndolle que os axudase; que os liberase da sa prisin. Entrou na tenda sen
saber para que, mirounos de novo e mercounos. Xa na casa, pensou: e se os deixo libres?. Abriu a vent e... a voar!
SOLUCIONARIO
Sociais: festas, concursos, excursins...
Artsticas: pintura, bailes, manualidades...
Ortografa (px. 189)

1. Tivo que quedar sen ducharse; cortaron a auga
sen aviso.
O can botouse a correr; chegaba o seu dono
casa.
media noite tia luz no cuarto; quedou durmido lendo.
O signo que empregamos o punto e coma.
Serve para separar oracins que estn relacionadas polo sentido.
2. Campamento de vern: Cerdeira
Programa de actividades:
Deportivas: natacin, baloncesto, tenis...
3. Os premios sern os seguintes: para o terceiro, un

lote de discos; para o segundo, unha bicicleta;
para o primeiro, unha viaxe.
4. A orquestra Azul tamn lle daba aos corridos. Pero o repertorio era variado: boleros, cumbias, pasodobres, polcas, valses, xotas galegas; de todo.
Oito homes sobre o palco, con pantaln negro e
camisas de cor azul auga con adornos de encaixe
branco e voos nas mangas. O acordeonista Ramiro era reparador de radios. Un home de odo finsimo; chegaba ao ensaio, presentaba unha peza
nova e logo dica: Esta collina polo aire.
Lingua e sociedade
Os hbitos lingsticos (pxs. 190-191)
A presentacin destes contidos pode variar e ter resultados diferentes en funcin do centro
de ensino onde os desenvolvamos. Hai alumnos que non son conscientes da difcil situacin
que atravesa o idioma, porque estn nun medio galegofalante, as que poderemos incidir
mis neste aspecto. Mentres, outros non perciben o dereito a ser educados en galego,
porque estudan nun centro en que o uso do galego secundario; polo tanto, interesante
que reflexionen sobre este aspecto.
SOLUCIONARIO

1. Resposta libre.
124
2. Resposta libre.
Resposta libre.
7/3/07
19:22
Pgina 125
UNIDADE
12
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0118-0127.qxd
Literatura
O teatro (pxs. 192-193)
Podemos comentarlles aos alumnos que as obras teatrais gozmolas como lectores, pois son
literatura, ou como espectadores, a travs da sa representacin.
Podemos explicarlles que ao longo das obras teatrais se desenvolve a accin, que abrangue
tres partes: presentacin, n e desenlace. Na presentacin, ademais de coecer os distintos
personaxes e a relacin entre eles, mstrase o conflito que vai desencadear a accin
dramtica. No n vaise desenvolvendo ese conflito, que quedar resolto no desenlace.
SOLUCIONARIO
Shakespeare escriba traxedias e Molire, comedias.

1. Os personaxes que interveen son: presentador, emperador, escravo, sabio Citrn. O presentador s serve para situar a accin. O emperador acta con superioridade, abusa do seu
poder e ademais considrase un bo creador literario. O sabio un adulador que s lle sabe
dicir ao emperador que todo est moi ben. Por
ltimo, o escravo parece que toma a sa condicin de inferioridade con humor.
O texto que son anotacins aparece destacado
en cursiva e entre parnteses. O resto do texto
que aparece en letra redonda e ao lado do nome dos personaxes constite o texto que teen
que representar os actores.
Resposta libre.

2. Qurela con patacas?
O avin diminuuna.
Esta tarde non a imos ver.
Son complementos directos.
3. Xamais o recolleu na estacin.
Nunca vos vin no pavilln de deportes.
Non me levou sa casa.
Nunca me incomodan as sas palabras.
O que acontece que ao introducir calquera destes adverbios de negacin temos que colocar o
pronome tono de terceira persoa diante do verbo. Entre o adverbio e o verbo.
4. cadea: encadear
papel: empapelar.
5. Resposta libre.
palabra: apalabrar.
Avaliacin (px. 195)

1. Que unha tenda quedou anegada pola explosin do lavalouza dos vecios de enriba.
Na zona vella de Santiago.
Un home manchou moito unha camisola que a
sa muller lle mercara. Para non comentarlle o
estado en que se encontraba a peza de roupa
decidiu metela no lavalouza. Este electrodomstico non est preparado para lavar unha
camisola polo que, nun determinado momento,
taponouse e non soltou auga polo sumidoiro.
Polo tanto, chegou un momento en que estoupou e mollou todo o piso; e mesmo pasou para
o piso inferior, que a tenda.
O seguro, que se far cargo dos danos.
Na ma de onte, que non sabemos exactamente cando foi, porque vara segundo o punto
de referencia hoxe.
Polo despiste dun home, pois non moi lxico
meter unha peza de roupa no lavalouzas, que
un electrodomstico para lavar a vaixela.
2. A camisola manchouna de lama e, como non
atopou o quitamanchas, anda que o haba,
meteuna no lavalouza para limpala e, por enriba, esqueceuse de mo dicir. As como llelo
conto, no lavalouza.
mo (contraccin de me+o) e llelo (contraccin
de lles+o).
3. Resposta modelo: florecer, anoitecer, encadear, embotellar, abrandar.
4. Para marcar o comezo dunha enumeracin.
Sado inicial das cartas Para reproducir as
palabras textuais doutra persoa.
5. Resposta libre.
125
831552 _ 0118-0127.qxd
7/3/07
19:22
Pgina 126
SOLUCIONARIO

1. A cultura prehistrica caracterizada por monumentos de gran tamao.
2. Funerario.
3. Meglito: monumento prehistrico construdo
con enormes bloques de pedra sen traballar.
Eclosin: aparicin repentina dun fenmeno,
especialmente de tipo cultural ou histrico.
Enxoval: conxunto de mobles, roupa e outros
obxectos dunha casa.
Alabarda: especie de lanza ou pica, cunha coitela transversal, aguzada e cortante por un lado
e en forma de media la polo outro; bisarma.
4. Na cultura megaltica distnguense tres perodos: a fase inicial, datada arredor do 3500 a. C.,
que foi o perodo de eclosin; a fase de apoxeo,
datada entre o 3000 e mais o 2500 a.C., que se
caracteriza pola maior complicacin na arquitectura funeraria e a fase final, datada entre o
2200 e o 2100 a.C. aproximadamente.
Esta cultura ten a sa orixe no occidente europeo e, segundo parece, desde o norte de Portugal pasaba a Galicia e desde a s rexins martimas de Francia.
Cun sistema de diversas unidades sociais dispersas e de reducido tamao que contribuu a
humanizar a paisaxe de forma permanente.
5. Elementos lticos, tallados polo home e dun tamao tremendamente pequeno.
Podemos facelos recapacitar sobre a imposibilidade de que estas construcins sexan obra dunha soa persoa polo grande tamao que teen.
Anda que a resposta libre podemos facerlles
intur que as xoias podan pertencer ao morto
ou que mesmo eran un agasallo para a sa vida despois da morte.
6. unha linguaxe formal, cun lxico moi coidado e oracins longas cunha sintaxe algo
complexa. Naturalmente, o esperable, pois
nun texto acadmico coma este, propio dunha enciclopedia, o normal que o texto estea escrito cunha lingua coidada, formal.
Por suposto que non, pois se fose un folleto
turstico, que pretende chegar a un amplsimo nmero da poboacin, empregarase un
lxico mis simple e unha sintaxe pouco elaborada, para que calquera persoa o poida
comprender sen dificultade.
126
Resposta libre.
7. Anda que se trata dunha resposta libre serve
para que os alumnos aprendan a valorar todo o
seu patrimonio, entre o que se debe atopar o
megalitismo, xa que parte do noso pasado e
da nosa tradicin mis antiga.
Si, coma calquera outro elemento da nosa cultura e tradicin. Se non os coidamos faremos
que os nosos descendentes non os poidan coecer e gozar.
Resposta libre.
8. Mmoa/As Mmoas: para este nome s temos
tres lugares. O lugar As Mmoas, na parroquia
de Santa Maria de Lagostelle no concello de
Guitiriz. O lugar das Mmoas na parroquia das
Maroas no concello de Mazaricos e o lugar das
Mmoas, na parroquia de Ardemil, no concello
de Ordes.
Pedrafita: Como hai moitos lugares denominados as, poden atopar o concello de Pedrafita
do Cebreiro e facer a ficha sobre el, ou facela
sobre algn dos lugares de Galicia con este nome como: Lugar: Pedrafita, parroquia: Candia,
concello: Abadn.
Antas: Neste caso tamn temos un concello
con ese nome (Antas de Ulla) e outros lugares
por Galicia. Por exemplo, o lugar Antas, na parroquia de Antas, no concello da Lama.

1. Sobre un museo.
2. VERBUM. A casa das palabras.
Vigo.
3. Interactivo: dise do programa informtico que
est concibido como un dilogo entre a mquina e o usuario.
Divulgativo: que divulga, que publica, que estende, que pon ao alcance do pblico algo.
Ldico: relativo ou pertencente ao xogo.
Trabalinguas: texto breve para recitar que contn palabras difciles de pronunciar.
4. O arquitecto galego Csar Portela.
A entrada para menores de 7 anos gratuta.
Fronte ao mar, no contorno da praia de Samil, zona de lecer da cidade de Vigo, na que hai un longo paseo que bordea a praia, ademais de zonas
verdes, instalacins deportivas, parques infants,
establecementos de hostalara e aparcadoiros.
7/3/07
19:22
Pgina 127
UNIDADE
12
GUINS DIDCTICOS
831552 _ 0118-0127.qxd
SOLUCIONARIO
As disciplinas xerais que podemos atopar son:
Lingua, Literatura, Ciencia e Tecnoloxa.
Os servizos que ofrece son: consigna, cafetara,
tenda, sala de exposicins temporais e saln de
actos.
5. Resposta modelo: Verbum un museo interactivo
que se centra en diversos contidos como Lingua,
Literatura, Ciencia e Tecnoloxa, que est na cidade de Vigo, ao lado do mar.
6. Resposta modelo: interesante que os alumnos
deduzan que no vern se fai de noite moito mis
tarde e ademais hai xente que est de vacacins,
polo que acoden mis persoas ao museo e ata
mis tarde.
7. O cadrado superior unha parte, e o resto do texto, outra. No cadrado superior estn as informacins fundamentais para ir ao museo: os horarios
e os prezos. Mentres, o resto unha descricin
detallada do museo, polo que xa non son datos
imprescindibles para poder visitalo, senn que
unha informacin adicional.
8. Resposta libre.
9. Resposta libre.

1. A inauguracin dunha planta de biomasa.
2. Infraestrutura: base material ou econmica dunha sociedade ou dunha organizacin.
Trmico: pertencente ou relativo calor ou
enerxa calorfica.
4. Hai unhas razns ecolxicas pois a biomasa

unha enerxa alternativa non contaminante pero evidente que ser beneficioso, economicamente, para a empresa ou non fara un investimento tan grande.
Hai unhas consecuencias ambientais positivas,
porque a biomasa unha enerxa non contaminante, en comparacin con outras como o petrleo.
5. Titular: Finsa inviste en Padrn 9,5 millns nunha
planta de biomasa.
Entrada: Desde A fbrica de Finsa, en Padrn,
contar... ata para secar os produtos.
Corpo: Desde A fbrica de Finsa, en Padrn, vai
contar... ata toneladas de petrleo.
Que ocorreu? Finsa inaugura unha planta de
biomasa en Padrn para producir calor.
Quen interviu? A empresa Finsa.
Onde ocorreu? En Padrn.
Cando ocorreu? En setembro de 2006.
Por que? Porque a empresa busca enerxas alternativas menos contaminantes.
6. Anda que unha resposta libre podemos facer
que os alumnos reflexionen sobre o positivo de
empregar enerxas non contaminantes.
Podemos facer que reflexionen sobre os problemas desta enerxa alternativa como son a
morte de paxaros que baten coas s dos xeradores e o pouco estticos que son, pero tamn
teen trazos positivos, pois, entre outras cousas, destaca que non contaminan.
7. Resposta libre.
3. A empresa galega Finsa que xa tia unha planta de biomasa na factora que ten en Santiago.
As aserraduras e o po que se xera na sa fbrica.
A sa capacidade trmica vaise incrementar en
41 megavatios.
Este novo combustible, con producin de enerxa a partir de biomasa equivale a 170.000 toneladas de petrleo.
127
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 128
7/3/07
19:05
Pgina 129
831552 _ 0128-0141.qxd
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 130
FICHA 1

AMPLIACIN DE ENUNCIADOS
Unha mesa.
Unha mesa vella.
1. Xoga cos compaeiros e as compaeiras a construrdes

enunciados cada vez mis longos.
Unha mesa vella

de madeira.
O profesor ou a profesora dir un enunciado en voz alta

e cada un de vs, por orde, engadir un elemento novo
para alongalo.
RECITADO DE POEMAS
2. Por parellas, recitade este poema dialogado.

Dixame ir, mi madre
Dixame ir, mi madre,

bailar ao torreiro,
que quero casar
cun zapateiro.
Arrieiro, non,
porque vai e vn;
quero un barbeirio
que me afeite ben.
Alfaiate, non,
que moi cobizoso;
quero un estudante
que mis amoroso.
Zapateiro, non,
porque malla na sola;
toma un arrieiro,
fars mellor voda.
Barbeirio, non,
porque fai a barba;
toma un alfaiate
que che corte a saia.
Estudante, non,
que moi camin;
toma un labrador,
que semente o pan.
Labrador non quero,

que ten moita vida;
quero un ferreiro
ao uso da vila.
Popular
Ordena os versos cos que contina a cntiga e, despois, rectaos.

porque ferra a besta;
toma un cesteirio
que che leve a cesta.
ras,
Ferreiro, non quei
Conta, utilizando o estilo indirecto, a conversa que se desenvolve na cntiga Dixame ir,
mi madre.
Imaxinade novos dilogos entre a nai e a filla e improvisade novas coplas para a cntiga.
CONTEXTUALIZACIN DE SIGNIFICADOS
3. Pensa un significado para a palabra cousa e di tres oracins a partir

das cales se poida deducir o significado que lle deches.
O compaeiro que adivie o que significa a palabra cousa nas oracins
que formaches ser o seguinte en dicir as sas tres oracins.
130
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 131
FICHA 2

CREACIN DE ORACINS
1. Xoga cos compaeiros e as compaeiras a construrdes enunciados cada vez

mis longos.
Non esquezas facer os cambios que sexan necesarios para que a oracin
estea ben construda.
Os meus irmns e eu xogamos sempre no xardn desta casa azul pero non coecemos os donos.
Exemplo
Os meus irmns
e eu lemos
sempre...
IDENTIFICACIN DE REFRNS
2. Xogade a identificar refrns.

Cada un de vs pensar un refrn e dirallo ao resto da clase cambiando tdalas
vogais por unha soa.
Quen identifique o refrn ser o seguinte en propoer outro.
Exemplo
E que fee en ceste, fee en cente. 1 O que fai un cesto, fai un cento.
REALIZACIN DE ENTREVISTAS
3. Xogade a facer entrevistas laborais a partir das situacins seguintes.
Entrevista persoal
para optar a unha bolsa
de estudos nun xornal
de mbito nacional.
Entrevista laboral
na escola de teatro
A carreta para optar
a unha praza de actor
ou actriz na prxima
representacin.
Entrevista laboral
na concellera de deportes
para dar un curso
de monitor de deporte
de aventura nunha
academia oficial.
Cada un de vs, en grupos de tres, escoller unha situacin para facer

de entrevistador e acceder como entrevistado s outras das entrevistas.
Despois, cada entrevistador seleccionar un dos seus compaeiros e xustificar
a eleccin diante do resto da clase.
TRANSMISIN ORAL DE HISTORIAS
4. Facede contos populares.

O profesor ou a profesora contaralles a dous dos alumnos unha historia breve.
Cada un de vs contaralles a sa versin a dous compaeiros mis e as sucesivamente.
Ao final, comparade as diferentes versins da mesma historia.
131
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 132
FICHA 3

DESCUBRIMENTO DE SUBSTANTIVOS
1. Xogade a descubrir o substantivo oculto.

Cada un de vs escribe nun papel un substantivo no xnero e nmero
que queira.
Despois, os compaeiros farn preguntas, que s se podern contestar con si
ou non, para tratar de adiviar que substantivo e en que xnero e nmero
aparece escrito.
AMPLIACIN DUN POEMA
2. Le estes versos dun poema de Eduardo Pondal en que predominan os substantivos.
Os camios...
Os camios, os matos montesos,
os garridos soos, os lindeiros,
os cantos soidosos, os resos,
os cmaros, os pieiros, os regueiros,
as promesas, os triunfos, os desvos...
Ampla os versos formando unha oracin para cada un dos substantivos.

DRAMATIZACINS
3. Por grupos, escollede unha destas tiras mudas de cmic, inventade o texto
e dramatizdeo diante do resto da clase.
132
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 133
FICHA 4

COMBINACINS DE SONS
Un de vs dir unha palabra que contea a letra b ou a letra v.

O compaeiro seguinte na roda deber dicir outra que contea esa letra
proposta e que comece coa mesma letra coa que acaba a que dixo
o compaeiro.
Exemplo
caverna 1 avespa 1 avin 1 ...
1. Xogade s palabras encadeadas coas grafas b e v.
DESCRICINS
2. Escolle un dos obxectos que hai no debuxo seguinte e descrbeo con s dous adxectivos
para que os teus compaeiros o identifiquen.
CREACIN DE CHISTES
3. Le os chistes seguintes e inventa outros a partir doutras calidades.
Era tan desgraciado, tan

desgraciado,
tan desgraciado
que sentou
nun palleiro
e cravou a agulla.
Era tan baixo, tan baixo,

tan baixo que
para baixar da
beirarra tia
que abrir o paracadas.
Era tan alto, tan alto,

tan alto que comeu
un iogur e cando
lle chegou
ao estmago
xa lle caducara.
ELABORACIN DUN ENCADEADO
4. Elabora un encadeado de palabras que cumpra a seguinte caracterstica:

as solucins sern palabras antnimas s dadas nas definicins.
6
3
Fai primeiro unha lista de palabras antnimas.

Logo distribe o encadeado nun papel cuadriculado.
2
Cando estea rematado, intercmbiao

co do compaeiro e resolvdeos.
5
4
Exemplo
Definicins:
1. torto
2. lento
3. amar
4. aburrido
5. mis
6. curto
133
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 134
FICHA 5

AMPLIACIN DE TEXTOS
1. Elabora un texto de seis lias en que non apareza nin un s determinante.

Logo intercmbiao co compaeiro. Deberedes reescribir o texto repoendo
os determinantes que vos parezan oportunos para que tea sentido.
Finalmente, un ler en voz alta o texto sen determinantes e o outro, o mesmo texto,
pero con determinantes.
CAMPOS LXICOS
2. Xogade por parellas a dicir o maior nmero posible de palabras relacionadas

cun tema determinado.
1. O profesor ou a profesora
propoer un campo lxico,
por exemplo o comercio.
2. Proponlle ao teu compaeiro
que diga un nmero
determinado de palabras
relacionadas co tema.
Se acepta e as di todas
correctamente e sen
repetir ningunha,
el pasar outra rolda.
Se non acepta e ti non
es capaz de dicir tantas
como lle pedas,
tamn pasa outra
rolda.
Se non acepta e ti es
capaz de dicir tantas
como lle pediras,
pasas ti rolda
seguinte.
DRAMATIZACINS
3. Localizade algn conto popular que vos guste e, por grupos, representdeo
coma se fose unha obra de teatro.
Repartide os papeis e inventade os dilogos que non aparezan implcitos no texto orixinal
para que cada membro do grupo poida intervir, ao menos, unha vez.
NARRACIN EN CADEA
4. Contade unha historia entre todos.

A partir do comezo do conto popular seguinte, ide creando unha historia encadeada.
Cada un de vs, por quendas, engadiralle unha oracin.
A figueira e os fantasmas
isque haba unha vez

un home, al nas montaas
do Courel, que tia unha figueira
e que, como lle roubaban os
figos, resolveu ir tdalas noites
a facerlles garda...
134
LENGUA Y LITERATURA 1. ESO MATERIAL FOTOCOPIABLE SANTILLANA EDUCACIN, S. L.
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 135
FICHA 6

CAMPOS LXICOS
1. Xogade aos campos lxicos sobre xogos infants.
Un de vs dir palabras relacionadas cun xogo determinado e os compaeiros

debern adiviar de que xogo se trata.
EXPOSICINS
2. Exponlle ao resto da clase unha autobiografa falsa.
1. Prepara una exposicin de cinco minutos sobre

os aspectos mis importantes da ta vida.
Lugar e data de nacemento.
Psicoloxa (carcter, relacins persoais
e familiares).
Feitos mis importantes da ta vida.
2. Introduce das mentiras sobre ti
e comuncallas ao profesor ou profesora.
3. Acabada a exposicin da ta biografa, cada
un dos compaeiros dir qu das informacins
pensa que son falsas e por que.
RECITADO DE POEMAS
3. Le coa entoacin adecuada o poema seguinte e arrodea da mesma cor as palabras que acaban igual
en cada grupo de versos.
Carballos
Carballos rexos, potentes,
calados ou musicais,
que loitades como valentes
coas xistras e os vendavais!
Como amo a vosa beleza

da mis baril sobriedade!
Que sensacin de forteza
ollando pr eternidade!
MANUEL MARA
Duros carballos verdeados;

petrucios e sedentarios!
Estades na Ch chantados,
solemnes e centenarios!
Agora proponlle ao teu compaeiro da dereita catro palabras, de maneira

que a primeira acabe igual c terceira e a segunda igual c cuarta.
El crear e recitar un pequeno poema con estas catro palabras.
Despois far o mesmo co compaeiro da sa dereita e as
sucesivamente.
Exemplo
estrela
la
collela
ra
Mirei para aquela estrela

que estaba preto da la.
Quen me dera collela
e traela deica a ra!
135
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 136
FICHA 7

CONVERSAS DIRIXIDAS
1. Conversa cun compaeiro e consigue que diga o verbo secreto.

Anota un verbo nun papel e grdao no peto. Inicia unha conversa
cun compaeiro e dirxea para lograr que diga o verbo que anotaches.
CREACIN DE TRABALINGUAS
2. Le tan de prsa como poidas estes trabalinguas formados a partir de familias

de palabras.
Un caracol encaracolado,
quen o desencaracolar?
Eu non o desencaracolarei
porque desencaracolar non sei.
O ceo est enladrillado.

Quen o desenladrillar?
O desenladrillador que o desenladrille
bo desenladrillador ser.
Crea novos trabalinguas con outras familias de palabras.
ELABORACIN DUN RELATO ABSURDO
3. Por grupos, inventade un pequeno relato absurdo. Cada membro do grupo anotar nun papel
a resposta a unha destas preguntas.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Dous personaxes de contos ou cmics.

Onde estn?
Que estn facendo al?
Que di o primeiro?
Que contesta o segundo?
Que pasa a continuacin?
Exemplo
1.
2.
4.
3.
4.
5.
Cincenta e Polgario.
Estn no supermercado.
Facendo os deberes.
El di Pasou o autobs.
Ela contesta Vou nadar piscina.
E logo, caeu un meteorito.
Unha vez que cada membro do grupo escribiu a sa parte, leredes a historia completa
seguindo a orde das respostas.
CREACIN DUNHA HISTORIA RIMADA
4. Construde rimas entre todos seguindo as instrucins.
sol
col
caracol
ollomol
mirasol
1. O profesor ou a profesora dir unha palabra

e cada un de vs, por quendas, engadir unha
nova que acabe igual c primeira. Tdalas
palabras debern de anotarse no encerado.
2. Despois, un por un, escollede das palabras
do encerado e facede dous versos que acaben
con elas. Debedes intentar que os versos
que creedes conten unha historia relacionada
co que dixesen os compaeiros.
3. Ao final, podedes ilustrar a secuencia e facer
un mural.
136
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 137
FICHA 8

CREACIN DE PALABRAS COMPOSTAS
1. Imaxina para que poden servir os obxectos seguintes, inventa unha palabra
composta que explique o mis detalladamente posible as sas calidades
e fai un anuncio publicitario.
Facede unha posta en comn na aula e escollede entre todos o nome

e o anuncio publicitario que mis vos guste para cada produto.
NARRACINS FOCALIZADAS
2. Le atentamente este resumo do mito clsico O rapto de Europa.
Zeus era o deus supremo do Olimpo. Estaba casado coa deusa

Hera, pero era moi namoradeiro.
Un da, Europa, unha fermosa mocia filla do rei de Tir, xogaba coas
sas compaeiras pola beira do mar. Zeus, nada mis vela, namorouse perdidamente dela e tomou a aparencia dun boi branco cos
cornos en forma de media la, para conseguir que a moza se lle
achegase e, desta maneira, poder levala ben lonxe e seducila. E as
foi: Europa, impresionada pola beleza do boi e confiada na mansedume que manifestaba, comezou a xogar con el e, finalmente,
sentuselle no lombo. Daquela Zeus, anda en forma de boi, fuxiu
cara ao mar e dirixiuse coa fermosa Europa deica a illa de Creta.
Escolle un dos personaxes seguintes e conta a historia do rapto de Europa

coma se foses el.
o deus supremo
e opina que el ten
dereito sobre
calquera criatura.
Ademais, non
quere que
ningun
pense que
abusa do
seu poder.
unha deusa,
casada con Zeus.
moi celosa e non
soporta as sas
infidelidades,
pero sempre
desculpa a
Zeus diante
dos demais.
unha moza amante

dos animais
e temerosa
dos deuses,
especialmente
de Zeus.
Ela nunca
marchara
contra da sa
vontade.
unha testemua
de primeira man,
xa que ela estaba
xogando con Europa
na beira do mar.
Quere moito
a Europa pero
un chisco
envexosa.
137
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 138
FICHA 9

RODAS DE COMPARACINS
1. Seguide a roda das comparacins.

O profesor ou a profesora
dir a primeira parte dunha
comparacin e vs deberedes
completala, por quendas,
sen repetir o que dixesen
os demais.
Unha pelota redonda...

...coma un sol.
...coma unha
moeda.
FORMULACIN DE INSTRUCINS
2. Escolle un punto do plano e d as instrucins necesarias para chegar

a dous lugares concretos utilizando perfrases de obriga.
Os compaeiros
debern adiviar
en que lugar
do plano ests.
CREACIN DE TRABALINGUAS
3. Le tan de prsa como poidas e di o efecto que che producen as diferentes

combinacins de sons de cada trabalinguas.
Riba da ponte de Lugo hai un lobo rubio,
roendo nun so duro.
Canta o cuco, cuqu, cuc,

canta o cuco, cuqu, cuc.
Agora crea os teus propios trabalinguas. Podes facelo as:

1. Escolle os sons mis adecuados para crear un efecto concreto e forma palabras con eles relacionadas
co tema escollido.
Exemplo
O rudo suave das ondas do mar.

Sons 1 s, r suave, n
Palabras 1 area, serea, sonora, onda, son
2. Combina as palabras escollidas e forma oracins con sentido.

Exemplo As ondas sonoras asoman sereas por enriba da area.
138
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 139
FICHA 10

PALABRAS ENCADEADAS
1. Xogade aos adverbios encadeados.

Cada un de vs ten que dicir un adverbio que comece coa ltima letra
do que dixera o compaeiro.
antes 1 sempre 1 especialmente 1 ...

Exemplo
DEBATES
2. Xogade a facer promocin de libros.

Imaxinade que as fotografas seguintes se atopan na cuberta dun libro.
Escollede unha fotografa, inventade o ttulo que levara o libro e expodelle
ao resto da clase cal sera o seu ndice, inclundo todos os aspectos de que falara.
Despois, facede un debate na clase para escoller o ttulo e o ndice

que consideredes mis adecuados para cada fotografa.
RECITADO DE POEMAS
3. Recitade cada un de vs unha estrofa do poema seguinte,

poendo atencin nas anforas.
Has de cantar...
Has de cantar
menia gaiteira;
has de cantar
que morro de pena.
Que feira rapaza,

se cantas, faremos...!
Festia por fra,
festia por dentro.
Canta, menia
na beira da fonte;
canta, dareiche
bolios do pote.
Canta se queres,
na lingua que eu falo;
dareiche un mantelo
dareiche un refaixo.
Canta, se queres,
rapaza do demo;
canta, se queres
dareiche un mantelo.
Co son da gaitia
co son da pandeira;
che pido que cantes,
rapaza, morena.
ROSALA DE CASTRO
Improvisade outras estrofas para o poema.

Tede en conta que debedes manter algunhas das anforas que se presentan
nas estrofas e na mesma orde.
139
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 140
FICHA 11

RODAS DE XENTILICIOS
De Lugo, lugus.
1. Facede rodas de xentilicios.

O profesor ou a profesora propoer o nome dun lugar
e o xentilicio correspondente e vs completaredes a roda
dicindo outro nome de lugar e o xentilicio que se forma
con ese mesmo sufixo.
De Vigo, vigus.
RECOECEMENTO DE FRASES FEITAS
2. Xoga a descubrir a frase feita misteriosa.

Un de vs dir unha frase feita substitundo algunhas palabras pola sa definicin.
Os outros compaeiros debern adiviar a frase feita de que se trata.
Exemplo
Ter a parte de diante da cabeza da persoa que ten por oficio traballar o ferro
e outros metais. 1 Ter cara de ferreiro.
ELABORACIN DE RESUMOS
3. Le este resumo dun conto popular.

Un home foi buscar lea ao bosque dun xigante. Este, en canto o viu
desafiouno, pero o home, con astucia, conseguiu vencelo. Ao final, o
xigante e mailo home acaban por facerse moi amigos.
Agora, exprsate con concisin e resume un conto popular en s tres oracins.

Os teus compaeiros teen que adiviar de que conto se trata a partir
do teu resumo.
EXEMPLIFICACIN DE REFRNS
4. Le o seguinte conto que exemplifica un refrn:

O burro e o boi
Nunha granxa, vivan uns labregos que
tian un burro e mais un boi.
O boi era moi feliz, porque non faca case
nada; pero ao pobre burro, nada mis
abra o da, levbano a traballar as terras
dos donos da granxa.
Cando chegaba a noite, por mor do cansazo que tia, non lle quedaban nin ganas
de abrir a boca para poder comer un chisco de herba.
Unha noite, o lacazn do boi dxolle:
Cando cantou o galo, o amo foi buscar o

burro e, como viu que non comera nada e
tia mal aspecto, pensou: Ata que o
burro se atope ben, levarei comigo
o boi para traballar.
E as foi como o boi
comprendeu que:
s veces,
un bo consello
pode volverse
contra un.
Isto psache porque queres. Fai ver que

ests doente e vers o resultado.
Cntalles unha historia breve aos teus compaeiros que exemplifique un refrn.
140
831552 _ 0128-0141.qxd
7/3/07
19:05
Pgina 141
FICHA 12

AMPLIACIN DE ORACINS
1. Creade unha oracin de consecuencias infinitas.
Exemplo
Perdeu o reloxo. 1 Perdeu o reloxo, polo tanto non poder

saber a hora. 1 Perdeu o reloxo, polo tanto non poder
saber a hora, de maneira que chegar tarde a tdolos sitios.
DEBATES
2. Imaxinade a situacin seguinte e tomade unha decisin entre todos.
Sodes un grupo de alpinistas

que quere chegar a un cume de
8.000 metros. O problema que non
podedes ascender todos, porque hai
perigo de alude.
S podern subir das persoas que debern ser escollidas entre

vs segundo estas condicins:
Teen que ter unha profesin adecuada
para conseguir o xito na expedicin.
S subir un representante de cada profesin.
Cada un de vs deber escoller unha profesin
e convencer os outros de que o representante
mis cualificado dela.
A partir dunha oracin inicial, cada un de vs deber de repetir a oracin

e engadirlle unha posible consecuencia ao que digan os compaeiros.
CREACIN DE ADIVIAS
3. Le as adivias seguintes e detecta as metforas.
Agora, creade colectivamente as vosas propias adivias a partir

de metforas. Seguide os pasos seguintes:
Un xardn de flores brancas
cun xardineiro encarnado;
non lle chove e non lle neva,
pero sempre est mollado.
(a boca)
Auga clara,
fonte amarela,
casa encalada,
ningun vive nela.
1. Dicide trazos caractersticos do obxecto que queredes que sexa

centro da adivia.
Exemplo
O sol 1Ten forma redonda.
de cor amarela.
Ilumina e quenta...
2. Facede comparacins con outros obxectos que tean os mesmos
trazos.
(o ovo)
Un pratio de abels
que acordan de noite
e se deitan pola ma.
(as estrelas)
Exemplo
Redondo coma unha moeda, un disco, un prato...
Amarelo coma o ouro, o azafrn, a xema do ovo...
Quenta coma o lume, coma unha calefaccin...
3. Escollede as comparacins que mis vos gusten e convertdeas
en metforas.
Non esquezades que as adivias adoitan rimar.
Exemplo
Moeda de azafrn
que quenta moito no vern.
141
831552 _ 0142-0153.qxd
16/3/07
17:30
Pgina 142
REFORZO E AMPLIACIN
Tipos de textos
Vocabulario
1. Indica que tipo de texto o que segue.
07. Ordena alfabeticamente as seguintes palabras.

Ponlles un nmero segundo a orde en que apareceran no dicionario.
A casa da mia ta grande e fermosa. de

cor azul e ten quince fiestras brancas que fan
xogo coa porta principal, que tamn branca.
Est dividida en tres plantas de igual tamao.
2. Escribe unha narracin a partir destas ideas.
Lugar: Un monte. Tempo: Durante a noite.

Protagonistas: Un grupo de excursionistas.
Gramtica
3. Completa no caderno estas definicins.
A comunicacin o proceso mediante o cal
transmitimos ou recibimos calquera
.
Os elementos bsicos que aparecen nun acto de comunicacin son:
.
4. Indica cal o emisor, o receptor e a mensaxe
nas seguintes situacins comunicativas.
Un alumno pregntalle ao profesor unha dbida na clase de lingua.
Xurxo chega casa e atopa unha nota de
sa nai onde lle di que vaia mercar pan.
Unha persoa escoita un programa informativo pola radio.
5. Separa en slabas as seguintes palabras e sinala a slaba tnica.
fiestra
alegra
muo
cada
caixa
rudo
sado
metais
maneira
cousa
sade
sauna
fieito
cordiais
Indica os ditongos, tritongos e hiatos das

palabras anteriores.
6. Indica cales das seguintes afirmacins son verdadeiras e cales falsas.
A lingua est organizada en unidades que,
combinadas entre elas, axudan a formar
mensaxes.
Os enunciados son as unidades mis pequenas da lingua.
Cada son da lingua ten un significado concreto.
Corrixe as afirmacins incorrectas.
142
acedo
rabuar
peixe
fraco
casa
louza
08. Completa estes enunciados co termo axeitado

(sade, saudable, sanidade, sandar).
Facer deporte moi

.
Non hai maior alegra que ter boa
Teo que
para ir de viaxe.
A sa ta traballa en
.
09. Busca no dicionario a palabra espantallo e di cal

dos significados que ten lle corresponde neste
texto.
Levaba uns pantalns verdes moi amplos nas
pernas. O xersei caalle dos ombreiros. E na
cabeza un gorro de la todo esfiaado. A verdade, a feito un espantallo.
Ortografa
10. Localiza neste texto unha grafa que non pertence ao alfabeto galego.
A afeccin estaba nerviosa. Se o xogador fallaba o penalty, a liga sera para o rival.
11. Escribe os nomes das letras seguintes.

x
Literatura
12. Indica de que falan estes dous textos, cal literario e o recurso estilstico que se emprega.
a) Serie de vagns arrastrados por unha locomotora, que leva pasaxeiros e mercadoras
a travs dunha va frrea.
b) Al via xa o tren, unha riola de monstros

ben mandados, co altaneiro capitn de ferro fronte! Medraba, medraba!
13. Indica cales son os xneros literarios mis relevantes e comenta as sas caractersticas
principais.
831552 _ 0142-0153.qxd
16/3/07
17:30
Pgina 143
REFORZO E AMPLIACIN
A NARRACIN I
Tipos de textos
Responde.
2. Selecciona unha noticia dun xornal e marca os

trazos que a definen como narracin xornalstica.
En que tipo de dicionario podemos atopar esta entrada? Por que?

Que tipo de informacin nos achega a
entrada anterior?
Que outros tipos de dicionarios coeces?
Gramtica
Ortografa
3. Explica se a seguinte afirmacin correcta. Se

non as, corrxea.
09. Escribe unha palabra da mesma familia ca as

seguintes e que tea que levar direse.
contiguo
ambiguo
Unha palabra un conxunto de sons asociados s cun significado determinado.
4. Indica que clase de palabra cada unha das

que se utilizaron para formar este enunciado.
Os das de outono son moi tristeiros.
5. Clasifica as seguintes palabras en variables ou

invariables.
intencin
propoas
onte
curmn
cando
salgado
rochedo
pequenio
amarelento
construtor
librara
desfigurado
imposible
coruesa
xornalista
ferreiro
ustavo, o ardin, un ran afeccionado

pintua. Nun dos cuatos da sa casa
arda uns coenta cados que pintou cando poda no seu tempo libe. El oza ensinndollos a calquea que os queia ve.
Segundo din, seica son maabillosos.
12. Explica cales son as principais caractersticas

13. Le estes textos.
7. Completa estes enunciados co termo sinnimo

do destacado en negra.
Unha rouqun o mesmo ca unha
Un dentista o mesmo ca un
.
Sandar o mesmo ca
.
Unha bocha o mesmo ca unha
10. Completa o seguinte texto con g / gu / r ou rr e

xustifica o seu uso en cada caso.
Literatura
Vocabulario
lingua
antigo
11. Crea un texto sobre a roupa que vistes habitualmente e despois arrodea todos os r / rr e g
que empregases.
6. Separa a raz e os morfemas destas palabras.
1. Explica a oposicin entre narracin oral e narracin escrita.
Pasei pola ponte abaixo,

vin saltar unha sardia,
marieiro, ide ao mar
e botdelle a traa.
8. Le a seguinte entrada do dicionario.

biqueira f. 1. Punteira, bigoteira, reforzo exterior na punta do calzado. SIN. bigoteira,
punteira. 2. Parte dianteira do carro. 3. Pico, lugar dun recipiente por onde sae o lquido. A lume de biqueira: moi rpido.
Todos os xastres de agora

fan a roupa ao pintar
se eu fose muller dun xastre
guapa haba de andar!
Contesta.
O texto anterior, prosa ou poesa? Por
que?
Pdese dicir que estas composicins
son populares? Por que?
143
831552 _ 0142-0153.qxd
16/3/07
17:30
Pgina 144
REFORZO E AMPLIACIN
A NARRACIN II. ELEMENTOS E ESTRUTURA
Tipos de textos
Vocabulario
1. Sinala no seguinte texto o narrador, o espazo, o

tempo e os personaxes: protagonista e antagonista.
05. Di baixo que lema buscaras no dicionario as

seguintes palabras.
Manuel chegou o martes s 9 da ma clase

cos deberes sen facer. Coma sempre, pediumos e eu deixeillos copiar. A profesora recolleu
os deberes, no canto de corrixilos en alto,
coma sempre, e decatouse de que os nosos
estaban iguais, polo que algun copiara.
Manuel non dixo que fora el, as que nos baixou medio punto a cada un.
Gramtica
2. Marca os enunciados que hai no seguinte texto e
indica se son oracins ou frases.
O outro da fomos ao cine os meus amigos,
Paulo e Mara, e mais eu. Como non queriamos
ver todos a mesma pelcula, tivemos que chegar a un acordo. Mara quera ver unha de risa,
Paulo unha de aventuras e eu unha romntica.
Ao final, fomos ver a cmica que propoa Mara. Que boa idea! Era unha pelcula estupenda!
Divertidsima.
3. Separa o suxeito e o predicado das seguintes
oracins.
A mia irm ten sete anos.
O chan manchouno o can de Xon.
Martia tivo moitos regalos no seu aniversario.
Aos meus curmns gstanlles moito os xeados.
Encntame o amencer dos das de vern.
felices
discutir
sosegada
gobernante
traballando
gaadoras
palabra
grandes
06. Clasifica as seguintes palabras no campo lxico das froitas e verduras ou do dos peixes e
carnes.
castaeta, costela, cereixa, grelo, laranxa,
pescada, pexego, manga, congro.
Ortografa
07. En cada unha das series de palabras hai unha
que contn unha grafa que ten un son diferente
do que representa nas outras. Arrodaa.
colexio-truco-paciente-culler
camelo-cura-costura-cereixa
cirio-cento-cismar-caixa
cantar-contar-curm-cesta
08. Completa as seguintes palabras coa grafa que

corresponda: c / qu / z.
espe__ie
__ilogramo
__eixo
__entral
__ilmetro
__ambiei
__ear
__a__i__e
Literatura
Nas tardes de inverno sempre tomamos un

chocolate na casa da avoa.
09. Xustifica por que o texto do exercicio 1 un texto en prosa.
4. Sinala en cada unha das seguintes oracins o

suxeito e o verbo. Ademais marca o CD, o CI e
os CC cando os haxa.
10. Le o seguinte poema e sinala os trazos principais dos textos en verso.
Mara regaloulle un can sa sobria Ana.

Eu odiaba os caramelos de menta.
A Mara sorprendeuna a reaccin do seu irmn.
Os martes vexo a televisin pola noite.
Onte comn unha torta de chocolate con nata.
Lus leu catro novelas o mes pasado.
Manuel e Mara foron ao cine cuns amigos de
Lugo.
144
O pual de das follas

forxado polo amor noso
cando fire por un lado
tamn fire polo outro.
Se coa folla da traicin
un da me deixas morto,
morrers atravesada
pola folla do remorso!
RAMN CABANILLAS, A rosa de cen follas
831552 _ 0142-0153.qxd
19:09
Pgina 145
REFORZO E AMPLIACIN
A NARRACIN III. A LENDA
07. Explica en que consisten os seguintes oficios

ou profesins. Usa o dicionario se o precisas.
Tipos de textos
1. Explica cal a funcin principal das lendas.
fontaneiro
profesor
2. Inventa unha lenda que explique a formacin

dunha fervenza.
mdico
obreiro
informtica
dependente
3. Introduce dilogos entre os protagonistas da

lenda que acabas de inventar.
Ortografa
Gramtica
08. Completa con v ou con b as palabras do texto

segundo corresponda.
4. Conxuga a primeira persoa de cada verbo no

tempo de indicativo que se indica.
Presente indicativo
Futuro indicativo
agardar
7/3/07
O aogado do meu a inhailitou o testemuo da defensa e inalidou as proas

definitias que inculpaan a aquel anqueiro no caso que se estaa a tratar na
sala noena do noo xulgado.
correr
09. Completa as seguintes palabras con b ou con v

segundo corresponda.
decidir
conducir
Pretrito imperfecto
Pretrito perfecto
andar
aproar
rieira
aler
troador
automil
aleiro
sorrir
Literatura
bater
percorrer
10. Le este poema e responde as preguntas que aparecen a continuacin.
5. Separa nas seguintes formas verbais a raz e as

desinencias.
cantabamos
ferveu
converteras
sopraches
lerei
debatemos
Vocabulario
6. Le a seguinte entrada do dicionario e responde
as cuestins propostas.
A un batido, outro batido;

a unha dor, outro delor;
tras dun olvido, outro olvido;
tras dun amor outro amor.
I o fin de fatiga tanta
e de tan diversa sorte,
a vells que nos espanta
ou o repousar da morte.
ROSALA DE CASTRO, Follas Novas
face (lat. faciem aspecto exterior)s.f. 1. Parte posterior da cabeza dunha persoa. SIN.
Cara, faciana. 2. Lado dereito ou principal
dunha cousa plana con das caras. ANT. Envs, revs. EXP. Face a face: cara a cara. de
face: de fronte.
De que lingua prodece esta palabra? Cal

o seu timo?
Cantas acepcins ten a palabra? Cales son
e como o sabes?
Que informacin gramatical aparece?
Xustifica por que se trata dun texto en

verso.
Hai algn verso que remata cunha palabra
aguda? Cales? E cales acaban con palabras
graves? Que importancia teen as palabras
finais?
Indica as sinalefas que aparecen neste
poema.
Di o nome dos versos deste texto, segundo
a sa medida.
145
831552 _ 0142-0153.qxd
16/3/07
17:30
Pgina 146
REFORZO E AMPLIACIN
A DESCRICION I
Tipos de textos
Vocabulario
1. Marca a orde que seguiras para realizares

unha descricin correcta.
6. A que parte do corpo corresponde cada definicin?
Seleccionar os datos mis significativos.

Redactar a descricin utilizando un vocabulario axeitado e preciso.
Facer unha observacin detallada da realidade.
2. Escribe unha descricin dun obxecto da ta clase ou da ta casa.
Gramtica
3. Conxuga a primeira persoa do plural e a segunda persoa do plural de cada verbo no tempo
que se indica.
Pretrito imperfecto
Parte do corpo que une a cabeza co tronco.

O dedo mis pequeno e delgado da man.
Conxunto de sos que forman a parte de
arriba e de atrs da cabeza que conteen o
encfalo.
7. Escribe un antnimo para cada palabra.
frecuente
aumentar
alto
perder
obedecer
agradable
sumar
real
aceptar
amplo
Condicional
Ortografa
agardar
correr
8. Completa con b ou v as palabras das seguintes

oracins.
decidir
O aogado da ila marchou facer un mestrado a Madrid.
conducir
Pretrito perf. ind.
Pretrito imp. subx.
andar
Onte atopamos un treo de catro follas! A

er se nos d sorte.
Di mia nai que, se che arren os ps, xa
non casas; nunca ters oda.
sorrir
bater
Estiemos a ernizar as portas cun erniz

ermello que manchou moito o chan.
percorrer
4. Indica nas seguintes formas verbais a persoa,

o nmero, o tempo, o modo e o verbo en infinitivo.
Comiamos
Bateremos
Fere
Visemos
Cantarades
Cociaran
Les
5. Escribe un texto en que contes o que vas

facer o prximo vern. Lembra que debes
empregar os verbos en futuro de indicativo.
146
Parte do centro da perna pola que esta se

dobra.
Parcenme moi coardes as persoas que

critican por detrs e logo non son quen de
dicir nada cara.
Literatura
9. Le o seguinte poema e responde as preguntas
que se formulan a continuacin.
Un paso adiante e outro atrs, Galiza
e a tea dos teus soos non se move.
A espranza nos teus ollos se espreguiza.
Aran os bois e chove.
X. M. DAZ CASTRO, Nimbos
Teen rima estes versos? Asonante ou consonante? Xustifica co texto as tas respostas.
831552 _ 0142-0153.qxd
7/3/07
19:09
Pgina 147
REFORZO E AMPLIACIN
A DESCRICION II. O RETRATO
Tipos de textos
07. Explica o significado das seguintes expresins

relacionadas coas calidades persoais.
Era sosegado e servizal. A sa fisionoma,

agradable. Tia ollos azuis e pelo castao, un
pouco rebelde. Tia ancho trax, cunha vigorosa musculatura e unha forza herclea, que o
exercicio desenvolvera admirablemente.
2. Escribe un retrato de algun que tea calidades

opostas ao que aparece no texto anterior.
Gramtica
Tan boa Marta coma a compaa.

Carlos forte coma un buxo.
lista coma un allo.
agarrado coma os dentes dun angazo.
Tan bo Xan como Perilln.
1. Le a seguinte descricin e explica se ofrece un

retrato fsico ou psicolxico.
08. Agrupa as seguintes palabras segundo pertenzan familia de seguro ou de seguir.
seguidor
seguranza
asegurar
seguimento
inseguro
seguinte
seguridade
proseguir
Ortografa
3. Indica cales das seguintes formas verbais pertencen a verbos regulares e cales a irregulares.
soubese
sacudisen
andades
puidemos
casou
trouxen
serei
mollou
tean
escoitades
4. Escribe, para os verbos do cadro, a primeira e

segunda persoa de singular dos tempos de indicativo que se indica.
Presente
09. Copia o texto pondolles h s palabras que

deban levalo.
enrique pasou todo o inverno pensando
na sa amiga elena. Desde que ela quedara orfa, fora vivir cunha irm da sa nai
que traballaba nun ipermercado da cidade
vecia. Ao chegar a primavera, decidiu ir visitala. aba tempo que non a va e non poda
seguir esperando. Colleu o seu veculo e
anda que o da se presentaba mido e fro,
nada a facer que cambiase de idea.
Pretrito perfecto
poer
saber
Literatura
poder
10. Le os seguintes textos e indica de que estrofas
se trata.
ter
servir
fuxir
Domingo
Con mantelo de silveiras
e parolando coa brisa,
todas as mas domingueiras
sobe a corredoira misa.
caber
Vocabulario
5. Describe a forma de ser dalgn amigo ou
familiar. Podes empregar os adxectivos e substantivos que traballamos nesta unidade.
6. Escribe palabras da familia das seguintes.
fame
flor
disco
sol
Ermo
Teu ollar voltara a min
coma o sol torna no abrente
e vers prontamente
frolir meu ermo xardn.
EDUARDO BLANCO AMOR, Romances galegos
147
831552 _ 0142-0153.qxd
20/3/07
16:51
Pgina 148
REFORZO E AMPLIACIN
A DESCRICIN III. A GUA E O CATLOGO
Tipos de textos
1. Explica o tipo de texto que unha gua turstica.
2. Escolle un destes obxectos e descrbeo coma se
formase parte dun catlogo comercial.
televisor
un DVD
telfono mbil
un microondas
3. Fai unha gua turstica do lugar mis fermoso

que visitases. Lembra que debes expoer todos
os trazos mis caractersticos dese lugar.
4. Sublia os adverbios que aparecen nestas oracins.

Quedamos para vernos ma ben cedo.
Agora non nos vai poder atender.
Al fra non haba ningun.
Seica atoparon uns restos prehistricos.
As non vas conseguir o que queres.
Quizais estea na reunin de pais.
Se o ves, dille que volva axia.
5. Clasifica os adverbios que localizaches na actividade anterior segundo a clase que pertencen.
6. Escribe oracins en que apareza un adverbio de
cada unha destas clases.
de tempo
de modo
de lugar
7. Forma unha oracin con cada unha das seguintes locucins adverbiais.
ao xeito
a mido
de speto
de cando en vez
8. Sublia as preposicins que aparecen nas oracins seguintes.

Mara vive a cabalo entre a cidade e a aldea.
Estarei na casa deica as nove e media.
Desde a vent do meu cuarto vexo toda a ra.
Vocabulario
9. Ordena estes tipos de vivenda de mis pequeno
a mis grande.
148
a familia
o deporte
11. Indica o campo lxico destas palabras e os

trazos especficos de significado que as diferencian.
instituto
colexio
gardera
facultade
Ortografa
12. Completa coa grafa correspondente (s / x / ll )
e escribe outra palabra da mesma familia.
Gramtica
10. Escribe cinco palabras que formen parte dos

seguintes campos lxicos.
cabana
apartamento
dplex
mansin
bara a
5
in ectar
5
e tran eira 5
e o
5
e tragar
5
e cavar
5
pare a
5
coe o
5
Literatura
13. Le o seguinte poema e responde.
Nosa seora da Barca...
Nosa seora da Barca
ten o tellado de pedra;
ben o puidera ter de ouro
mia Virxe se quixera.
Canta xente... canta xente
por campaas e por veigas!
Canta polo mar abaixo
vn camio da ribeira!
Que lanchas tan ben portadas
con aparellos de festa!
Que botes tan feituquios
con tan feituquias velas!
ROSALA DE CASTRO, Cantares gallegos
Explica por que se trata dun poema.

Conta o nmero de versos e as slabas que
aparecen en cada verso. Como se chaman
os versos, segundo o seu nmero de slabas?
Que versos riman? unha rima asonante
ou consonante?
Est organizada en estrofas esta composicin? Como se chama este poema?
831552 _ 0142-0153.qxd
7/3/07
19:09
Pgina 149
REFORZO E AMPLIACIN
O DILOGO I. A CONVERSA
Tipos de textos
1. Di se esta afirmacin certa. Se non as, corrxea.
Cando, nunha conversa escrita, os personaxes falan directamente sen a intervencin dun
narrador, dicimos que o dilogo est en estilo
indirecto.
inocente
indicacin
ineficaz
inicio
incerto
Ortografa
08. Separa as slabas destas palabras e di se son
Gramtica
agudas, graves ou esdrxulas.
2. Coloca estes termos sobre a clasificacin dos

substantivos que indican.
1. comn 2. incontable 3. abstracto 4. colectivo
Designa ideas, sentimentos... que non se

poden percibir cos sentidos.
Designa un ser calquera da sa especie.
Designa cousas que non se poden contar.
Designa un conxunto de seres ou cousas.
3. Analiza estes substantivos e di se son comns,
propios, concretos, abstractos, individuais ou
colectivos.
inexperto
07. Indica en cales das seguintes palabras aparece o prefixo in-.
Iria
tesoiras
souto
enxame
guante
ramaxe
ovella
amor
ma
irmns
marear
cinsa
fraxilidade
nxela
armario
lapis
mxico
telfono
09. Explica por que levan ou non acento grfico

estas palabras.
francs
xarope
animal
simptico
frxil
razn
10. Ponlles o acento s palabras que lles cumpra.

Teo que cambiarlle dous pneumaticos ao
coche.
Non sei se o tecnico informatico vira hoxe ou
maa.
Deixoche o material aqui e, ao rematar, recolleo.
4. Fai as contraccins precisas.

Esta fin de semana fomos a o cine con unhas
amigas de mia nai. Estivemos con as rapazas
vendo a pelcula e despois en un caf de o
centro comercial. Eran de A Corua e eran
moi agradables.
Lingua e sociedade
11. Marca a afirmacin que correcta.
A lingua culta unha variedade da lingua
moi elaborada e coidada.
A lingua culta a variedade da lingua que
empregan a maiora dos falantes.
5. Indica se as seguintes palabras son masculinas

ou femininas pondolles o artigo diante.
mel
viaxe
nariz
lume
crcere
sangue
anlise
ponte
neve
calor
limn
mensaxe
Vocabulario
6. Describe como a ta casa por dentro.
a variedade da lingua mis descoidada.
Literatura
12. Indica os recursos estilsticos que se empregan nas seguintes expresins.
Estudamos nun crcere.

Xon forte coma un carballo.
Estudamos todos os das.
Morro de amor por quen eu sei.
Verde a clase onde estudamos .
149
831552 _ 0142-0153.qxd
7/3/07
19:09
Pgina 150
REFORZO E AMPLIACIN
O DILOGO II. O DEBATE
Tipos de textos
1. Busca nun xornal unha noticia que che interese
para crear un debate na clase. Prepara ben a
ta opinin e debatdea.
Gramtica
2. Completa a tboa cambiando o xnero e o nmero dos adxectivos cando sexa posible.
Singular
Masculino
Feminino
Plural
Masculino
Feminino
dbil
vermello
verdes
casal
casaro
casia
casona
casopa
caseo
casado
Ortografa
08. Explica por que levan acento as palabras destacadas.
A mancha de froita d moi mal.

Imos participar no campionato de blas.
O pobre animal durmiu fra con esta chuvia.
audaz
3. Localiza os adxectivos e explica se estn en

grao positivo, comparativo ou superlativo.
A sa bicicleta est mis nova ca a mia.
Mercou un xersei verde para o inverno.
Vive nunha casa antiqusima.
Seica mis fcil do que parece.
Estou tan canso que non me dou movido.
Debes conseguir unhas notas mellores ca
estas.
4. Explica se os adxectivos destas oracins son

explicativos ou especificativos.
Quedei a mirar para as relucentes estrelas.
Ten un coche novo, est relucente.
Aquela era unha noite negra coma o carbn.
Vocabulario
5. Entre outras cousas, no tempo de lecer practicamos deportes. Explica as seguintes accins e indica deportes en que se poidan realizar.
lanzar
canear
marcar
6. Tamn no tempo de lecer escoitamos msica.

Explica nun breve texto que tipo de msica che
gusta. Unha vez rematado, sublia as palabras
que utilizases relacionadas co campo da msica.
150
caseta
Tes que pr a camisa nova que che regalei.

covardes
mergullar
xutar
golpear
caseiro
Ela a directora e el, o seu colaborador.
vellos
antiga
07. Localiza os sufixos nas seguintes palabras da

familia de casa, pois na casa tamn gozamos
do noso tempo libre. Explica, ademais, que significado achega o sufixo en cada caso.
09. Escribe unha oracin en que se perciba ben o

significado das seguintes palabras con acento
diacrtico.
so
vn
vs
Literatura
10. Marca s aquelas caractersticas que son propias da poesa pica.
Narracin de feitos heroicos e moi reais.
Extensin moi breve.
Exaltacin das calidades dos heroes.
exclusivo da literatura galega.
11. Le este poema e explica os sentimentos que
transmite.
As rbores da mia cidade estn soas.
Non teen compaa.
Se cadra un coche verde,
aparcado ao seu p,
a bolsa do lixo,
un can mexndolles no tronco.
E, de cando en vez,
un paxaro despistado.
FRAN ALONSO, Cidades
831552 _ 0142-0153.qxd
10
7/3/07
19:09
Pgina 151
REFORZO E AMPLIACIN
O DILOGO III. A ENTREVISTA
1. Prepara unha entrevista para un compaeiro da

clase. Pensa ben as preguntas que lle queres
facer. Debes pensar, sobre todo, en preguntas
relacionadas co seu taballo diario.
2. Define estes tipos de determinantes e pon exemplos de cada un.

artigos
demostrativos
posesivos
indefinidos
3. Sublia os determinantes que atopes nestas

oracins e indica de que tipo son.
Marcos chegou no cuarto posto.
Andrea fixo os quince anos este sbado.
Recolleron bastantes sinaturas para apoiar a
sa candidatura.
Naquel campo vin varios paspallases.
Non tomes demasiado doce, que che pode
facer mal.
Pedireille a algn compaeiro que me axude.
Vocabulario
A chuvia.
Un tema de msica rock.
Un libro de aventuras.
5. Clasifica estas palabras en primitivas (P) ou
derivadas (D).
tboa
mesa
sollo
cable
roedor
provocador
cadeira
restauracin
madureza
6. Forma palabras derivadas que designen oficios

engadndolles un sufixo s seguintes palabras primitivas.
decorar
mensaxe
Ortografa
Meu viaxeiro
A ta derradeira carta treme algn desacougo Disme que marchas de Baa Que vos
ides para Montevideo Non dis polo que ndanvos mal as cousas ou nada mis ca para
tentar vida noutro pas Vin o mapa A viaxe,
polo que entendo, non moi longa Que boa
sorte esa de canear fronteiras Ou non Eu
falo por min, decote as mesmas paredes e corredoiras e tellados Aqu todo vello Nada
cambia Tamn vella a xente Vellos e rapaces o que mis se ve Os outros vanse
Este ano non se fixo mascarada no entroido
por non haber mocidade De fra chegan cartas e cartos. E xente que fala en alleo e non
quere tratos coa lama.
X. NEIRA VILAS, Cartas a Lelo. (Adaptacin)
Literatura
8. Le o seguinte conto popular e responde.
4. Explica as sensacins que che producen os seguintes elementos.
branquexar
invento
mquina
vixiar
7. Pon os signos que faltan neste texto (interrogacins, exclamacins e puntos).
Gramtica
adestrar
peite
varrer
Tipos de textos
enxeo
vender
Unha vez encontrronse un corvo e un raposo

que eran compadres. O raposo invitou o corvo
a merendar unha pita pero, como estaba tan
dura, peteiraba e peteiraba e non poda comer
nada, mentres que o raposo, coas uas e cos
dentes, esmendrellou a pita e comeuna enseguida. E o bo do corvo tivo que marchar con
mis fame da que tia.
De al a pouco, foi o corvo e invitou o raposo a
unha merenda de tripas que tia metidas dentro dunha ola. O raposo non deu comido nada, porque non lle caba a cabeza na ola, e o
corvo meta o peteiro entre as tripas e faca
glo-glo-glo ata que as comeu todas. Entn
dxolle o raposo ao corvo:
Ai, compadre, destas merendas, poucas.
Que personaxes aparecen?

Que tipo de conto ? Dnos algunha ensinanza?
Ponlle un ttulo ao conto.
151
831552 _ 0142-0153.qxd
11
7/3/07
19:09
Pgina 152
REFORZO E AMPLIACIN
OS MEDIOS DE COMUNICACIN
Tipos de textos
1. Escribe un artigo xornalstico a partir do ttulo
que propoemos:
07. Indica a que clase de palabra pertence cada

un dos elementos das palabras compostas e
explica brevemente o seu significado. Se o
precisas, usa o dicionario.
INUNDACINS EN MOITAS ZONAS DE GALICIA

POLAS INTENSAS CHUVIAS
bulebule vichelocrego pasatempos

cabodano pousafoles benquerido
Gramtica
2. Enche os espazos baleiros coa forma do pronome persoal tnico correspondente.
viven lonxe da casa.
son unha persoa moi tranquila.
comes con moita gana.
estudamos msica clsica.
3. Localiza os pronomes persoais que aparecen

nestas oracins e indica cales son tnicos.
Anda non estiven con ela para falar do
asunto.
Non nos chames antes das seis, que ns
non somos tan madrugadores coma ti.
A min parceme que ti queres acaparalo
todo.
Eu xa irei cando poida.
Para min ela foi coma unha nai.
Vostede desexa algunha outra cousa?
4. Escribe das oracins que tean un pronome
persoal tnico de respecto.
5. Fxate nestas oracins e fai as contraccins que
creas obrigatorias.
Xa che falei de ela outras veces.
08. Escribe algunha crenza que exista onde ti vives. Podes preguntarlle a teus pais, a teus
avs ou a algn vecio. Pregntalle por algn
santo ou se hai algunha festa con certo contido milagreiro e de gran tradicin.
Ortografa
09. Punta este texto, onde aparecen as marcas,
cos signos seguintes: punto, punto e seguido,
punto e final e comas.
O gua escondeu o elefante entre a follaxe
Enseguida puideron descubrir unha curiosa cerimonia relixiosa en primeira lia an
os sacerdotes seguidos de homes mulleres e nenos que entoaban unha fnebre
cancin detrs deles sobre un carro a
unha horrible estatua que tia catro
brazos ollos feroces e perdidos cabelos
encerellados colar de caveiras ao pescozo
e un cinto de mans talladas cinguido cintura Ao lado da estatua uns faquires axitbanse e convulsionbanse Detrs
deles uns sacerdotes arrastraban unha
muller nova e moi fermosa a vestida cunha rica tnica e cargada de xoias cerraban a comitiva uns gardas que transportaban o cadver dun ancin
XULIO VERNE, A volta ao mundo en 80 das
Estiven con eles en das ocasins.

Esa banqueta est rota, non sentes en ela.
Eu con ela non traballei anda.
10. Explica o que unha novela de aventuras e cales son as sas caractersticas principais. Cita
algn ttulo.
Vocabulario
6. Escribe palabras compostas cos elementos das
das columnas.
para
ardente
11. Inventa un lugar, un personaxe e unha accin

que poidan servir de base para un relato de
aventuras. Ponlle un ttulo suxestivo.
abre
roupa
12. Responde.
curto
raios
limpa
circuto
garda
auga
152
Literatura
cristais
latas
Cando se pode dicir que unha novela fantstica?

Que personaxes de novelas fantsticas coeces?
831552 _ 0142-0153.qxd
12
7/3/07
19:09
Pgina 153
REFORZO E AMPLIACIN
OS XNEROS XORNALSTICOS
Tipos de textos
1. Selecciona unha noticia do xornal Galicia Hoxe
ou do semanal A Nosa Terra e indica nela o titular, a entrada e o corpo.
2. Na mesma noticia que seleccionaches para o
exercicio anterior, responde as seguintes preguntas.
Que ocorreu?
Quen interveu?
Onde ocorreu?
Como ocorreu?
Cando ocorreu?
Por que ocorreu?
Gramtica
3. Arrodea os pronomes persoais tonos que atopes neste texto.
A cuncha da tartaruga Claudina coma os nosos sos ou, mellor, coma as nosas uas, pdelas pintar e non sucede nada, pero non estara
ben. Hai que ter en conta que coma a sa pel
e ten capas sensibles e capas insensibles. Non
a debemos alterar. Deixdea en paz, que leve
unha vida tranquila.
XOS A. PEROZO, Claudina volveu. (Adaptacin)
4. Transforma estas oracins substitundo o sintagma destacado por unha forma de pronomes
persoais tonos. Prstalle atencin acentuacin.
Emprstasme o teu ordenador?

Vixiade eses nenos.
Fai o favor de chamar a Xon agora mesmo.
Como a empanada e marcho.
Xa trouxeron a roupa da tinturara.
alegra
encadear
axuntar
envexoso
adieirado
amigable
arcebispo
agrupacin
espiando
anoitecer
esfarrapado
avespeiro
08. Forma palabras parasintticas a partir das seguintes, empregando os prefixos a- ou en- e os
sufixos -ar ou -ecer.
padrio
bruto
doce
paquete
furia
louco
Ortografa
09. Enche os ocos cos signos de puntuacin que
sexan precisos.
Onte tarde fomos catro amigos visitar a
Xon que estaba con gripe na cama Mara LauraLus e mais eu
Eu vino bastante mellor xa non tusa non
tia febre e ademais tia xa ganas de
sar a xogar connosco pero sa nai non o
deixou moverse da cama
Creo que a sa nai mesmo quedou preocupada de que o fsemos visitar por se se
volva contaxiar e tia que seguir estando
na cama
Lingua e sociedade
Vocabulario
10. Explica brevemente a oposicin entre bilingismo e diglosia.
5. Explica as pezas de roupa que vestiras para ir a

unha festa de etiqueta.
11. Detalla nun pequeno texto as posibilidades que

lle ves ao galego no futuro.
6. Escribe unha definicin, sen usar o dicionario,

para as seguintes pezas de roupa. Compara as
tas definicins coas dos teus compaeiros e
corrixe o que consideres oportuno.
chuvasqueiro
guantes
calcetns
pantalns
saia
viseira
07. Localiza nesta lista varias palabras parasintticas.
Literatura
12. Explica os elementos que son necesarios para
que unha obra de teatro tea vida.
13. Di cales son as diferenzas bsicas entre a comedia, a traxedia e o drama.
153
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 154
1.
Trimestre
AVALIACIN
NOME:
OS TEXTOS E
OS SEUS TIPOS
CURSO:
DATA:
1. Le o seguinte texto.
Onte o barallocas pregoaba a sa mercadora e esforzbase en demostrar que aquelas

varias mxicas tian o poder de descubrir tesouros fabulosos:
Mias donas, meus seores anunciou cunha actitude digna, teo un olfacto privilexiado para descubrir tesouros.
E sinalando o seu focio co dedo, afirmaba:
Miren este nariz, o nariz dun can polica.
Un burleiro berrou divertido:
O nariz pode ser de can polica, pero a cara dun peidn.
MARCEL MIRALLES, Elemental, meu querido Watson. (Adaptacin)
Que tipo de texto segundo a intencin comunicativa? Marca e explica.
informativo
persuasivo
prescritivo
literario
Que tipo de texto segundo a forma do discurso? Marca e explica.

narrativo
descritivo
dialogado
expositivo
argumentativo
2. Explica cales son as diferenzas entre narracin oral e narracin escrita.
GRAMTICA
3. Indica quen o emisor, quen o receptor, cal a mensaxe e que cdigo se emprega na
seguinte situacin.
Silvano (dilles a seus pais): Que ganas teo de ir para a casa!
4. Sinala os ditongos, tritongos e hiatos das seguintes palabras.

muieira
moito
cordiais
Mediterrneo
rudo
Indica cal a slaba tnica e se as palabras son agudas, graves ou esdrxulas.
154
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 155
PROBA 1
VOCABULARIO
dous sons
das palabras
dous enunciados
un substantivo
un adxectivo
un verbo
un adverbio
un determinante
6. Sublia neste texto todas as palabras relacionadas coa sade e as enfermidades e, a

continuacin, explcaas.
O meu curmn estivo no hospital a semana pasada. Sempre tivo moi boa sade, xa
que sempre come san e fai moito deporte. Pero, hai un par de semanas, empezou a
atoparse mal. Doalle moito a barriga e tia febre. Estivo na casa e na cama uns das,
sen ir ao Instituto. Despois sa nai levouno ao mdico e fixronlle unhas probas e
unhas anlises. Descubriron que tia apendicite e tivo que ir para o hospital. Aos dous
das operrono e unha semana despois xa estaba na casa. Agora xa est ben e xa vai
clase.
ORTOGRAFA
LITERATURA
7. Completa estas palabras con r ou rr; e con g ou gu, segundo corresponda.
edondo
ume
odaballo
desen
atio
se
edar
ido
ca
eira
pa
to
edado
man
hon
ado
8. Le este texto e despois responde.
Xa pasaron mis de cincuenta anos desde que sucederon os feitos que quero relatar.
Creo que lembro cada detalle coma se fose cousa de hai uns das, pero de tanto me
repetiren, e sobre todo de tanto me repetir eu mesmo que todo fora simple produto da
mia fantasa infantil, acabei por dubidar e aceptei, para tranquilidade da mia conciencia, que aqueles sucesos pertencan ao mundo dos soos, onde non hai inocentes nin culpables.
Foi en xaneiro de 1946. Tia eu daquela seis anos acabados de facer e andaba moi
inquieto por causa dun incidente que ocorrera uns das atrs que me enchera o corpo
de medo: vira o home do saco.
GONZALO NAVAZA, Erros e Tnatos. (Adaptacin)
Cres que se trata dun texto literario? Xustifcao.
O texto pertence literatura popular ou literatura culta? Explcao.
155
5. Localiza no texto da actividade 1 o seguinte:
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 156
1.o
Trimestre
AVALIACIN
NOME:
OS TEXTOS E
OS SEUS TIPOS
CURSO:
DATA:
1. Le con atencin este texto.
Esta ma entrou no caf Tropical, pediu un cortado na barra e foi sentar a unha
mesa. Cidadn tia a imperiosa necesidade de reflexionar. Como lle aconteca cada vez con mis frecuencia, a mediados xa non tia cartos para chegar a fin de
mes. Estaba farto de vivir as. Quedbanlle 50 euros. Foi ao supermercado, comprou uns zapatos (porque os necesitaba) e tomou outro caf. Agora s tia 7,50
euros. Decidiu arriscar nunha mquina comecartos. Quedou sen nada.
FRAN ALONSO, Males de cabeza. (Adaptacin)
Sinala a presentacin, o n e o desenlace do texto anterior.
Indica cal o narrador, os personaxes, o espazo e o tempo no texto anterior.
GRAMTICA
2. Separa as seguintes formas verbais en raz e desinencia.

comiamos
pechando
escriban
tocaron
riran
abra
cantabas
usaramos
tomei
temsemos
iluminou
bebas
Di o nmero e persoa de cada unha das formas verbais anteriores.
3. Marca nas seguintes oracins o suxeito e o predicado. Igualmente, indica dentro do

predicado o CD, o CI e os CC cando os haxa.
A Xon encntanlle as bolboretas azuis e brancas.
Onte fomos ao cine cuns amigos de Madrid.
Mara regaloulles os seus caramelos a Sabela e a Anta.
A casa de Antn construuna o to.
Onte visitei a mia pequensima curm.
156
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 157
PROBA 2
VOCABULARIO
4. Explica o traballo das seguintes persoas.

xuza
cirurxi
albanel
cocieiro
panadeiro
5. Fai a preparacin dunha receita cos seguintes ingredientes.
1/4 litro de leite, 1/4 litro de auga, 4 ovos, 1 culleria de canela, 2 kg de faria,
un pouco de sal, un pouco de azucre e un pouquio de lvedo.
Preparacin:
ORTOGRAFA
LITERATURA
6. Completa as seguintes palabras con b, v, c, qu ou z segundo cumpra.

a__el
mara___illa
xi__es
su___director
no__
almor__o
___aleiro
__isav
__un__as
__ilmetro
coe__es
___onto
ri__eira
__eixo
ama__le
7. Le este texto literario e contesta.
Agora cabelos negros,

mis tarde cabelos brancos;
agora dentes de prata,
ma chavellos crebados,
hoxe fazulas de rosas,
ma de coiro engurrado.
Est escrito en prosa ou en verso?

Explcao.
ROSALA DE CASTRO, Follas novas

Cantas slabas ten cada verso? Como se chaman eses versos?
Marca unha sinalefa no texto.

157
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 158
2.
Trimestre
AVALIACIN
NOME:
OS TEXTOS E
OS SEUS TIPOS
CURSO:
DATA:
1. Fxate neste fragmento e explica que clase de texto . Despois, reescrbeo cambiando
todos os adxectivos posibles polos seus antnimos.
Era un home, despois de todo, de corpo nin moi alto nin moi baixo, senn mediado e
moi no seu ser. Era magro e ergueito, dereito coma un fuso, enfesto chantado no piso
coma unha columna, [...] coma que en realidade era un marco no lindeiro de das
idades da historia.
A testa, de deseo cubista, [...] polidrica e maciza. Tia tres sortes de cabelos, brancos, louros e vermellos, dispostos en gradacin serial, con moita entrada, coma dous
portelos.
VICENTE RISCO, O porco de p
GRAMTICA
2. Conxuga os tempos verbais que se indican.

Presente de indicativo do verbo cubrir.
Pretrito pluscuamperfecto do verbo facer.
Futuro de subxuntivo do verbo estar.
Presente de subxuntivo do verbo caber.
3. Escribe a forma correspondente.
Terceira persoa do singular do presente de subxuntivo do verbo ver.
Primeira persoa do plural do pretrito pluscuamperfecto de indicativo do verbo poer.
Segunda persoa do plural do presente de subxuntivo do verbo servir.
Primeira persoa do singular do pretrito perfecto de indicativo do verbo caber.
Terceira persoa do plural do pretrito perfecto de subxuntivo do verbo querer.
4. Di a persoa, o nmero, o tempo, o modo e o infinitivo das seguintes formas verbais.

Advertide
Puxsedes
Estiveramos
Trouxen
158
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 159
PROBA 1
5. Realiza unha descricin dunha persoa coecida. Pode ser un poltico, un futbolista, un
cantante, unha actriz, ou calquera outro famoso. Lembra que debes mencionar todas
as caractersticas fsicas e as calidades persoais que coezas ou que intas que ten.
VOCABULARIO
6. Escribe a palabra correspondente para cada definicin, da familia de ollo.

Abertura prolongada que se fai nunha peza de roupa para meter os botns.
Fixar a vista atentamente nun obxecto; mirar, ver.
Manchas escuras ou azuis arredor das plpebras inferiores.
ORTOGRAFA
7. Pon h onde cumpra.

Oxe o ome da mia curm erdou todo dos seus avs.
A mia irm moi bil pero onte caeu e rompeu un ombro.
A ai un buraco no que caeu Elena.
LITERATURA
8. Le estes textos literarios.

Domingo
Funcin
Con mantelo de silveiras

e parolando coa brisa,
todas as mas domingueiras
sobe a corredoira misa.
Pra ver a funcin do abrente

que xa na outra banda brila,
van as ondas ledamente
a mercar primeira fila.
EDUARDO BLANCO AMOR,
Romances galegos
Comenta cal e como a rima do poema.
Di de que tipo de estrofa se trata.
159
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 160
2.
Trimestre
AVALIACIN
NOME:
OS TEXTOS E
OS SEUS TIPOS
GRAMTICA
CURSO:
DATA:
1. Le este texto e fai ti unha descricin semellante do lugar que elixas para unha gua.
Vilela unha pequena aldea situada nun val a 45 km da Corua e moi pretio da
costa. Todas as sas casas tradicionais son de pedra e estn restauradas. Os seus habitantes son moi tranquilos e amigables e converteron os seus fogares en hospedaras
para todos cantos se queiran achegar ata al. Nesta paraxe poder gozar da natureza,
dos labores propios do campo e dunha comida exquisita. Ademais, poder facer rutas
a cabalo e camiadas pola beira do ro.
2. Localiza e escribe os adverbios que aparecen no texto anterior. Fai o mesmo coas
preposicins.
Adverbios:
Preposicins:
3. Elixe a opcin correcta:

casa
comn
propio
amor
concreto
abstracto
tenda
individual
colectivo
4. Forma o feminino das seguintes palabras.

rei
xudeu
ancin
cabezn
deus
patrn
lacazn
presidente
5. Forma o plural das seguintes palabras.
160
lapis
rei
rapaz
papel
difcil
sol
fax
mes
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 161
PROBA 2
VOCABULARIO
6. Explica as palabras subliadas sobre o interior e o exterior da vivenda.
ORTOGRAFA
A mia casa moi grande. Desde fra vese unha galera na parte dereita e unha fermosa balconada na parte esquerda, cunha varanda de aceiro marrn. Ten 12 vents
con contras de madeira. Desde fra, o que mis chama a atencin a gran cheminea
que sobresae no tellado.
Para entrar accedes a un vestbulo que ten das portas: unha cara cocia e outra
cara ao saln. No vestbulo temos un colgadoiro e un paraugueiro, as como un gran
espello para vernos cada vez que entramos e samos.
7. Completa con x e con ll.

coe
rei
vasi
eon
eso
te
en
o
eada
ata
eo
pare
al
no
a
o
8. Acenta as palabras que o precisen.

camion
LITERATURA
lapis
cespede
cantil
sol
9. Le este texto.
O ARBOL*
A morte coma un rbol
sementado con un, e que nos nace
ao tempo que nacemos, coa primeira
bgoa nos ollos.
Un rbol que nos nace a man esquerda
dun camio longusimo na noite.
Cando eu morra vereino, estou seguro;
un rbol s, un rbol desfollado

diante de min rubindo cara ao ceo
ao fondo dunha chaira.
Un rbol s, un rbol
espido diante a noite,
medrando, ir medrando, ir medrando
at ateigarme os ollos de formigas.
*A rbore
CELSO EMILIO FERREIRO,

Longa noite de pedra
Busca todas as comparacins que hai no texto.
Localiza onde aparece a rbore personificada.
161
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 162
3.o
Trimestre
AVALIACIN
NOME:
OS TEXTOS E
OS SEUS TIPOS
CURSO:
DATA:
1. Le o seguinte texto e responde as cuestins que se formulan.
Como viu o partido?

Pois moi complicado. Aos cinco minutos xa perdiamos 1-0, polo que tiamos
que remontar un resultado en contra. As que demos todo no campo e no minuto
corenta chegou a recompensa co empate.
E a segunda parte empezou igual ca a primeira...
Pois si. De novo co empate no marcador e coa necesidade de marcar para poder gaar.
O gol chegou pronto, porque no minuto 15 da segunda parte xa gaaban 2-1...
Samos moi concienciados. No descanso falamos no vestiario e estabamos
con moitas ganas de facer algo.
Moitas grazas.
De nada.
Marca na entrevista anterior as intervencins do entrevistador e as do entrevistado
de cor diferente.
Introduce na entrevista anterior mis preguntas do entrevistador e as posibles
respostas do entrevistado.
GRAMTICA
2. Escribe os comparativos e superlativos dos seguintes adxectivos.

Bo, malo, pequeno, grande.
3. Localiza os determinantes das seguintes oracins e di de que tipo son.

Onte vieron algns amigos da Corua.
Meus pais van a unha cea esta noite.
Dous rapaces daquel instituto romperon cun baln os cristais dun coche.
4. Escribe un adxectivo explicativo e outro especificativo para os seguintes substantivos.

herba
neve
162
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 163
PROBA 1
VOCABULARIO
5. Aparecen a continuacin varias actividades que se poden practicar no tempo de ocio.

Leas e explica en que consisten.
Ir ao cine.
Xogar ao pimpn.
Practicar escalada.
Descansar.
Ler un libro.
6. Completa as seguintes oracins coa palabra que indique o sentimento axeitado.
Ana e Mara lvanse moi ben. neas unha gran__________
Sara ten unha gran __________, sempre ofrece o que ten.
A Sabela domnaa a sa _______, ten envexa do que teen os demais.
ORTOGRAFA
7. Completa cada un dos enunciados coa palabra da parella que cumpra.

Nos nosos montes non temos
Ten un problema no
Hoxe non dei
O
Btame
Ti e
A que hora
Non
LITERATURA
oso / so
da cadeira.
con bla.
pe / p
unha letra do alfabeto.

, teo moita fame.
mais / mis
ti, acompademe fra.

hoxe?
ves / vs
que xa chegamos tarde?
8. Velaqu tes o comezo dun conto popular de tradicin oral. Continao.
Haba unha vez un home bo coma o pan. Era tan bo como pouco espelido e dballe
moi pouco xeito a todas as cousas que faca. Ademais, o bo do home tavos moi mala sorte na vida...
163
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 164
3.o
Trimestre
AVALIACIN
NOME:
OS TEXTOS E
OS SEUS TIPOS
CURSO:
DATA:
1. Le o seguinte texto xornalstico.

Galicia precisa mdicos de fra
O presidente da Xunta apostou por importar mdicos doutros pases ao sistema sanitario galego para resolver as carencias en determinadas especialidades, como Pediatra ou o Servizo de Anestesia, e propuxo flexibilizar os requisitos de incorporacin
destes profesionais para impedir que acten como barreiras insalvables.
O presidente incidiu en que o actual nmero de profesionais mdicos ten que ver coa
previsin da evolucin das necesidades que se realizou no pasado e, para iso, apostou por axilizar os mecanismos requiridos para garantir mis pediatras ou anestesistas
e outros especialistas nas reas que faltan.
Galicia-Hoxe, 21/12/2006
Escribe o titular desta noticia.
Fai un resumo do contido da noticia.
En que xornal se publicou esa noticia?
GRAMTICA
2. Coloca te ou che nos seguintes enunciados. Ten en conta a acentuacin.

Colln
por un p.
Busquei
pola feira.
Colln
as pelculas que me pediches.
Busquei
un bo lugar.
Vixiei
toda a ma.
Revisei
de arriba abaixo.
Vixiei
os teus fillos no parque.
Revisei
os exercicios con tino.
3. Substite polo pronome tono que corresponda o complemento directo que vai entre
parntese.
Vin_________ (a pelcula) onte tarde cuns amigos.
Mercamos______ (o pan) na tenda de Vicente.
Fixo_______ (os exercicios) el s.
Tirei_______ (a casca) no caldeiro do lixo.
4. Completa as oracins co pronome entre parnteses que lles corresponda.
Non
Anda
164
quero
pedn
explico
fago
pola mia conta. (os, os)
onte un favor e
, pero que
pida
fixo
. (lle, me+o)
ela. (lle+o, me+o)
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 165
PROBA 2
VOCABULARIO
5. Le con atencin o seguinte texto.
Al estivo o tan buscado altar e templo maior dos Samiedos, a antiga raza extinguida
en heroico sacrificio ante as lexins do xeneral romano Cunqueiro o Maior.
Al se gardan anda sculos de ofrendas, exvotos de ouro e prata, xoias entregadas polos fieis e tesouros acumulados polos sacerdotes. O conxuro realizado antes de morrer
pola suma sacerdotisa do templo mantvoo oculto aos ollos dos romanos.
DANIEL BUJN NEZ, A pirata Penamoura
Explica o significado das seguintes palabras tiradas do texto: templo, sacrificio,
ofrendas, sacerdote, conxuro e sacerdotisa. En que campo lxico as encadraras?
Por que?
6. Indica de onde proveen as seguintes palabras parasintticas.
ORTOGRAFA
alaranxado
aletargado
ennobrecido
descamisado
ennegrecido
aterraxe
enmudecer
enmeigado
7. Constre un texto botando man dos seguintes enunciados. Usa a coma,

o punto e coma e o punto de maneira axeitada.
Xurxo e Xela van a un centro comercial.
Xela merca discos, libros e material escolar.
Xurxo merca lapis de cores, papel para pintar e un videoxogo.
Xela paga con 40 euros e Xurxo con 50 e cos cartos que sobran merendan
nunha cafetara.
LITERATURA
8. Le este texto.
un pracer curala, Lindaflor. (Comeza a recoecela.) Tose, calafros, cefalea? (Mralle os ollos, o nariz, a lingua, as mans, o pulso...) Mucosidade, esgarros, esbagulleo? Dor de moas, gorxa, ventre, estmago? Ensoos, suspiros,
abafos, formigueos...? (Mtelle un dedo na boca.) Ben... Non hai dbida.
MARQUESA. Que, doutor Merln?
MARQUS. De que se trata?
MARQUESA. Sandar axia?
MARQUS. Que mal a atacou?
MERLN.
Un moi frecuente... sen ningunha importancia, sempre que se lle poa
remedio con urxencia. Marqueses, a marquesia pillou mal de amores.
MERLN.
EULOXIO RUIBAL, Lindaflor e Tnatos

Explica por que un texto teatral.
165
831552 _ 0154-0169.qxd
16/3/07
17:20
Pgina 166
SOLUCIONARIO
PRIMEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 1-2

1. Literario. Dialogado.
2. A narracin oral normalmente espontnea, dicir, non est planificada e axdase coa linguaxe
non verbal (movemento corporal, expresin da cara). Mentres, a narracin escrita un tipo de texto
planificado, coidado, cunha forma fixa e cunha estrutura definida.
Gramtica
3. Emisor: Silvano; receptor: seus pais; mensaxe:
Que ganas teo de ir para a casa!; cdigo: A lingua galega.
4. Ditongos: Mui-ei-ra, moi-to.Tritongos: cor-diais.
Hiatos: Mediterr-ne-o, ru--do.
(slaba tnica en negra). muieira: grave; moito: grave; cor-diais: aguda; Mediterrneo: esdrxula. ru--do: grave.
5. Resposta modelo:
anlise: comprobacin do estado de sade dunha persoa observando o seu sangue ou urina.
apendicite: inflamacin do pendice que sae do
intestino groso.
operar: abrir o corpo dunha persoa ou dun animal para curalo, con instrumentos especiais.
Ortografa
7.
redondo
gume
carreira
pagn
rodaballo
desenredar
toga
arredado
gatio
seguido
manga
honrado
Literatura
8. un texto literario, xa que se trata dun texto escrito cunha linguaxe moi coidada, con expresins
que non empregamos na fala coti. Ademais relata un mundo de ficcin onde todo posible.
Pertence literatura culta xa que est escrita por
algun concreto: Gonzalo Navaza, que asina o
texto. Ademais, como antes se comentou, est
escrito nunha linguaxe moi coidada.
Dous sons: o, n (en onte).

Das palabras: onte, barallocas.
PRIMEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 3-4
Dous enunciados: Miren este nariz, o nariz dun

can polica. / Un burleiro berrou divertido.
Un substantivo: mercadora.
1. Presentacin: desde o principio ata reflexionar.

N: Desde Como lle aconteca... ata comecartos.
Desenlace: A ltima frase: Quedou sen nada.
Un adxectivo: mxicas.
Un verbo: pregoaba.
Un adverbio: onte.
Un determinante: o (o barallocas).
Vocabulario
6. hospital: edificio grande onde se atende e cura
aos enfermos.
sade: bo estado dunha persoa ou doutro ser
vivo.
san: que bo para a sade; saudable.
doalle, doer: causar ou sentir dor fsica.
febre: aumento da temperatura normal do corpo,
xeralmente producido por unha enfermidade.
mdico: persoa titulada en medicina e que exerce a medicina como profesin.
proba: accin coa que se comproba o estado de
sade dalgunha parte do corpo.
166
Narrador: omnisciente.
Personaxes: Cidadn.
Espazo: caf Tropical, supermercado.
Tempo: unha ma.
Gramtica
2.
Com-iamos: 1. persoa plural.

Toc-aron: 3. persoa plural.
Cant-abas: 2. persoa singular.
Tem-semos: 1. persoa plural.
Pech-ando: Xerundio, forma non persoal.
Rir-an: 3. persoa plural.
Us-aramos: 1. persoa plural.
Ilumin-ou: 3. persoa singular.
Escrib-an: 3. persoa plural.
LINGUA E LITERATURA 1. ESO EDICINS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIN, S. L.
16/3/07
17:20
Pgina 167
Abr-a: 1. ou 3. persoa singular.

Tom-ei: 1. persoa singular.
Beb-as: 2. persoa singular.
SEGUNDO TRIMESTRE, UNIDADES 5-6
3. Suxeito: As bolboretas azuis e brancas. Predicado: A Xon encntanlle. CI: A Xon, lle.
Suxeito: Ns, elptico. Predicado: Onte fomos
ao cine cuns amigos de Madrid. CCT: Onte. CCL:
Ao cine. CCCompaa: Cuns amigos de Madrid.
Suxeito: Mara. Predicado: Regaloulles os seus
caramelos a Sabela e Anta. CD: Os seus caramelos. CI: lles, a Sabela e Anta.
Suxeito: O to. Predicado: A casa de Antn constru una. CD: A casa de Antn, (n)a.
Suxeito: Eu, elptico. Predicado: Onte visitei a mia pequensima curm. CCT: Onte. CD: A mia
pequensima curm.
4. Xuza: persoa que, de acordo co que din as leis,

decide se unha cousa xusta ou non, e di as penas que debe cumprir o que cometeu un delito.
Cirurxi: Mdica especialista na medicina que
cura mediante operacins.
Albanel: obreiro que traballa na construcin.
Cocieiro: persoa que cocia no seu traballo.
Panadeiro: persoa que fai ou vende pan.
5. Resposta modelo: Bater os ovos cun chisco de sal
e despois mesturar co leite e a auga. Pouco a pouco, incorporar a faria e o lvedo ata ter unha pasta solta. Engadir o azucre e a canela.
Ortografa
abel
quilmetro
noz
queixo
cuncas
Gramtica
2. Cubro, cobres, cobre, cubrimos, cubrides, cobren.
fixera, fixeras, fixera, fixeramos, fixerades, fixeran.
estiver, estiveres, estiver, estivermos, estiverdes,
estiveren.
caiba, caibas, caiba, caibamos, caibades, caiban.
3. vexa
couben
puxeramos
sirvades
quixesen
4. Advertide: 2. persoa plural do imperativo do verbo advertir.
Vocabulario
6.
1. unha descricin satrica. Resposta libre.

831552 _ 0154-0169.qxd
subdirector
ribeira
bisav
xices
conto
baleiro
marabilla
coeces
almorzo
amable
Puxsedes: 2. persoa plural do pretrito imperfecto de subxuntivo do verbo poer.

Estiveramos: 1. persoa plural do pretrito pluscuamperfecto de indicativo do verbo estar.
Trouxen: 1. persoa singular do pretrito perfecto do verbo traer.
Vocabulario
5. Resposta libre.
6. ollal
ollar
olleiras
Ortografa
7. Hoxe o home da mia curm herdou todo dos
seus avs.
A mia irm moi hbil pero onte caeu e rompeu o ombro.
A hai un buraco no que caeu Helena.
Literatura
7. Est escrito en verso. Persegue a musicalidade e
o ritmo, pois todos os versos teen o mesmo nmero de slabas (8) e os pares acaban de forma
moi parecida (brancos, crebados, engurrado).
Todos os versos teen 8 slabas. Chmanse versos octoslabos. Hai unha sinalefa no ltimo verso: ma de coiro-enrugado.
Literatura
8. O poema Domingo ten unha rima consonante
a,b,a,b (silveiras-domingueiras e brisa-misa). No
poema Funcin hai unha rima consonante a,b,a,b
(abrente-ledamente e brila-fila).
Ambas as composicins son cuartetas, pois son
estrofas de arte menor con rima a,b,a,b.
167
831552 _ 0154-0169.qxd
7/3/07
19:00
Pgina 168
SOLUCIONARIO
SEGUNDO TRIMESTRE, UNIDADES 7-8
Literatura
9. A morte coma un rbol. / coma unhas mans en

rezo.
Un rbol (...) rubindo cara ao ceo. Un rbol espido diante a noite (...) ir medrando.
1. Resposta libre.
Gramtica
2. Adverbios: moi, pretio, moi, al.
Preposicins: en (en+un), de (de+a), de, en, para, ata, en (en+esta) de (de+a), de (de+os), de
(de+o), de (de+unha), a, por (por+a), de (de+o).
3. casa: comn.
amor: abstracto.
tenda: individual.
4.
rei: raa
xudeu: xuda
ancin: anci
cabezn: cabezona
deus: deusa
patrn: patroa
lacazn: lacazana
presidente: presidenta
5.
lapis: os lapis
rei: reis
rapaz: rapaces
papel: papeis
difcil: difciles
sol: soles
fax: os fax
mes: meses
6. Galera: grande vidreira exterior que cerra un corredor, un balcn ou a parte da parede dunha casa.
Balconada: balcn longo.
Varanda: especie de reixa, xeralmente de madeira, ferro ou pedra, que se coloca nun balcn, escaleira, corredor ou noutro sitio para evitar que
a xente caia.
Vestbulo: parte dunha casa ou dun edificio que
est xunto entrada.
Colgadoiro: obxecto ou moble para colgar cousas, especialmente a roupa.
Ortografa
coello
reixa
xeada
atallo
8. camin
cantil
168
vasilla
xeonllo
enxeo
parella
lapis
sol

1. Entrevistador: Como viu o partido? / E a segunda parte empezou igual ca a primeira / O gol
chegou pronto porque no minuto 15 da segunda parte xa gaaban 2-1 / Moitas grazas.
1. Entrevistado: Pois moi complicado... / Pois si...
/ Samos... / Nada.
Resposta libre.
Gramtica
2. Bo: mellor ptimo.
Malo: peor, psimo.
Pequeno: menor, mnimo.
Grande: maior, mximo.
Vocabulario
7.
TERCEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 9-10
tella
xeso
ollal
noxo
cspede
3. Algns: indefinido; a: artigo determinado.

Meus: posesivo; unha: artigo indeterminado; esta: demostrativo.
Dous: numeral; aquel: demostrativo; un: artigo
indeterminado; os: artigo determinado; un: artigo indeterminado.
4. Resposta modelo:
herba: explicativo: verde; especificativo: mollada.
neve: explicativo: branco; especificativo: densa.
Vocabulario
5. Resposta modelo:
Ir ao cine: ir ver unha pelcula a unha sala grande, cunha gran pantalla e bo son.
Xogar ao pimpn: xogar ao tenis sobre unha mesa, cunha pelota moi lixeira e cunha especie de
raquetas moi pequenas e duras.
Practicar escalada: subir unha montaa ou ladeira moi empinada coas medidas de seguridade axeitadas.
Descansar: aproveitar o tempo de ocio para durmir, estar na casa sen facer nada, tombarse no
sof...
16/3/07
17:20
Pgina 169
Ler un libro: Ten un significado literal, ler un libro entendendo o que se le, como forma de
divertimento.
6. Amizade.
Xenerosidade.
Avaricia.
Ortografa
7.
Nos nosos montes non temos osos.

Ten un problema no so da cadeira.
Hoxe non dei p con bla.
O pe unha letra do alfabeto.
Btame mis, teo moita fame.
Ti e mais ti, acompademe fra.
A que hora vs hoxe?
Non ves que xa chegamos tarde?
Literatura
8. Resposta libre.
Anda lle pedn onte un favor e fxomo de boa gana.

Explcollo, pero que mo pida ela.
Vocabulario
831552 _ 0154-0169.qxd
5. Templo: edificio onde van os crentes a rezar e

adorar o seu deus.
Sacrificio: accin de ofrecer unha vtima aos deuses para agradecerlles ou pedirlles algo.
Ofrenda: cousa que se ofrece nun acto relixioso
a Deus, Virxe ou aos santos.
Sacerdote: nas relixins, home que se dedica a
celebrar os sacramentos, as cerimonias e os actos relacionados coa relixin.
Conxuro: palabras mxicas para afastar os malos espritos ou facer feitizos.
Sacerdotisa: nalgunhas relixins, muller que coida do templo e fai os sacrificios que se ofrecen
aos deuses.
Pertencen ao campo semntico das crenzas, porque todas estn relacionadas con algn tipo de
fe ou relixin.
TERCEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 11-12

6. Alaranxado: laranxa.
Ennegrecido: negro.
Aletargado: letargo.
Aterraxe: terra.
1. Galicia precisa mdicos de fra.

Galicia precisa mdicos de fra en certas especialidades como Pediatra e Anestesia, xa que
non son suficientes os que hai en Galicia para as
demandas existentes.
No xornal Galicia-Hoxe.
Ennobrecido: nobre.
Enmudecer: mudo.
Descamisado: camisa.
Enmeigado: meiga.
Gramtica
2. Collinte por un p.
Collinche as pelculas que me pediches.
Vixieite toda a ma.
Vixieiche os teus fillos no parque.
Busqueite pola feira.
Ortografa
7. Resposta modelo:
Xurxo e Xela decidiron ir a un centro comercial. Al
Xela mercou discos, libros e mais material escolar
que precisaba para a escola. Mentres, Xurxo mercou lapis de cores, papel para pintar e un videoxogo. Cando botan contas dectanse de que gastaron moitos cartos; Xela gastou 40 euros e Xurxo 50
euros. Por sorte, anda lles sobrou algo para merendar nunha das grandes e fermosas cafetaras do
centro comercial.
Busqueiche un bo lugar.
Reviseite de arriba abaixo.
Literatura
Reviseiche os exercicios con tino.
8. Trtase dun texto teatral porque coecemos o que

acontece a travs da voz dos propios personaxes.
Observamos como aparece o nome do personaxe con dous puntos ao lado e, a continuacin, o
que di. Mesmo temos as anotacins entre parnteses que, ademais, van cun tipo de letra diferente, en cursiva. Nelas o autor dlles indicacins
aos actores ou aos lectores.
3.
Vina onte tarde cuns amigos.

Mercmolo na tenda de Vicente.
Fxoos el s.
Tireina no caldeiro do lixo.
4. Non os quero, fgoos pola mia conta.
169
831552 _ 0170-0177.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 170
7/3/07
19:13
Pgina 171
831552 _ 0170-0177.qxd
831552 _ 0170-0177.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 172
OBXECTIVOS

METODOLOXA
1. Ler e identificar a forma de discurso predominante.
2. Ler e identificar tipos de comunicacin.

3. Construr textos coas caractersticas traballadas.
4. Buscar palabras no dicionario e ordenalas
alfabeticamente.
CONTIDOS BSICOS
Os textos e os seus tipos.

A comunicacin oral e escrita.
Palabras, enunciados e textos.
O uso do dicionario.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
Gramtica
Vocabulario
Literatura
172
ACTIVIDADES
Escribir un breve texto prescritivo.
Identificar tipos de textos segundo a forma
do discurso.
Diferenciar entre comunicacin oral e escrita.

Identificar actos de comunicacin.
Construr un exemplo de comunicacin escrita.
Relacionar palabras e significados.
Ordenar palabras para construr enunciados.
Construr un texto.
Ordenar palabras alfabeticamente.
Buscar o significado de palabras no dicionario.
Construr palabras con determinadas letras
e comprobar que existen.
Inventar definicins.
Identificar un texto literario.
Recoecer caractersticas da linguaxe literaria.
Construr textos breves con linguaxe literaria.
Facer enunciados literarios.
831552 _ 0170-0177.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 173
OBXECTIVO 1
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Chammoslle texto a calquera mensaxe completa que se transmite oralmente ou por escrito
nun acto de comunicacin. Os textos poden ser:
Segundo a intencin comunicativa: informativos, persuasivos, prescritivos e literarios.
Segundo a forma do discurso: narrativos, descritivos, dialogados, expositivos e argumentativos.
1. Describe brevemente como se utiliza un paraugas e explica a forma de discurso que empregaches
e cal a sa intencin comunicativa.
2. Identifica o tipo de texto segundo a forma do discurso.

TEXTO A
TEXTO B
Na aldea de Pontedouro sempre amaece

nboa. Vern e inverno aparecen escuras
formas detrs das fiestras e as cousas toman
unha cor de cinsa que chega ata as casas.
En Pontedouro os paxaros traen brisas de
alba no seu corpo inxel e comezan un
dilogo eterno coas cerdeiras.
Baiona un municipio turstico e unha vila histrica. A sa fundacin remntase ao sculo II a. C.

e ao longo do tempo sufriu moitas invasins por
parte de diversos pobos: os romanos, os
xermanos... Pero o acontecemento mis importante da vila ocorreu hai cincocentos anos. Baiona
foi o porto a que arribou a carabela Pinta, e deu a
nova da descuberta de Amrica.
E. LORENZO, Libro das viaxes e dos soos.

(Adaptacin)
TEXTO C
A bicicleta un bo medio de transporte. Semella que non, pero con perseveranza poden facerse moitos
quilmetros. Agora ben, un vehculo pouco estable e frxil, xa que non ten carrozara, polo que
conveniente respectar algunhas medidas de seguridade, especialmente por estrada, por exemplo:
1. Circular pola beirava da estrada.
2. Poer o casco para protexer a cabeza en caso de cada.
3. Indicar sempre, con suficiente antelacin e de maneira establecida previamente, a intencin de xirar.
173
831552 _ 0170-0177.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 174
OBXECTIVO 2
A COMUNICACIN ORAL E ESCRITA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A comunicacin pode ser oral ou escrita:

A comunicacin oral inmediata e improvisada. Ao falarmos, ademais das palabras, tamn
usamos xestos, miradas, etc.
A comunicacin escrita diferida, porque non se recibe no mesmo momento
en que se emite, e planificada.
1. Observa os textos seguintes e responde.

TEXTO A
TEXTO B
PEDRO: Que vas facer esta tarde?
XON: Ma vou cos do equipo praia. Queres vir?

XESS: Por al van Mara e mais Pedro.
XON: Botaremos un partido e despois tomaremos un bao.
Vs?
XESS: Parece que andan xuntos.
XON: Pero, Xess... vas vir connosco ou non?!
XESS: Caramba, Xon! que non se pode falar contigo, eh!
Non tia nada pensado. Por

que o dis?
PEDRO: Eu vou ir ao teatro para ver
aquela obra de que che
falei. Queres que vaiamos
xuntos?
ANA: Perfecto! Vmonos despois.
ANA:
Cal dos dous textos un acto de comunicacin? Razoa a resposta.
2. Observa atentamente estes debuxos.
Cres que hai comunicacin nas das escenas? Razoa a resposta.
En cal das situacins debuxadas se emprega a linguaxe?
174
831552 _ 0170-0177.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 175
OBXECTIVO 3
PALABRAS, ENUNCIADOS E TEXTOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Palabra: Conxunto de letras e sons que teen significado.

Enunciado: Combinacin de palabras que forman unha mensaxe.
Texto: Combinacin de enunciados.
caf
croctompr
angazo
atgme
campo
ertoxetrog
mesa
ordenador
azucre
carcomert
libro
pelota
1. Sublia os conxuntos que formen palabras.
2. Relaciona cada palabra co seu significado. Algunha pode ter mis dun significado.
mbil
ben
vn
feito do modo correcto

que se achega
mofo
valenta, afouteza
balor
valor
tipo de telfono
que se pode mover
3. Ordena os seguintes enunciados de xeito que formen un texto coherente.

Finalmente, agora que xa noite, vou ir durmir.
Mia nai fixo de comer uns macarrns con carne picada.
Para comezar o da, tomei leite con cereais.
Para cear, meu pai preparou unha ensalada e uns bists de vitela
prancha.
No medio da ma comn un bocadillo de pernil.
4. Escribe ti un texto semellante.
175
831552 _ 0170-0177.qxd
16/3/07
17:35
Pgina 176
OBXECTIVO 4
O DICIONARIO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os dicionarios recollen o significado das palabras e, para facilitarnos o uso, estas estn
ordenadas alfabeticamente.
1. Ordena alfabeticamente estas palabras.

pantalla
camio
vitela
monteira
cangrexo
armario
cenoria
dado
2. Busca no dicionario os diferentes significados que pode ter a palabra volante e copia unicamente
o que ten na oracin seguinte:
O mdico deume un volante para o traumatlogo.
3. Neste saco metemos unha manchea de letras. Propomosche un xogo: forma palabras, tantas como poidas,
que comecen polo p e acaben polo a.
p u m n
r c i a
d l s e
b a z
g
c
u
x
e c
q o
f s
t
Comproba que as recolle o dicionario. Se non coeces o significado exacto dalgunha delas, consltao
e cpiao aqu.
4. Inventa das palabras propias do eido da ciencia e redacta tamn unha definicin.
Por exemplo: miratorio: lugar para mirar. / cadeiroloxa: a ciencia que estuda as cadeiras.
176
831552 _ 0170-0177.qxd
7/3/07
19:13
Pgina 177
OBXECTIVO 5
A LINGUAXE LITERARIA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Literatura: conxunto de escritos que se constre usando a linguaxe literaria.
Linguaxe literaria: busca crear beleza coas palabras para realzar a intencin de transmitir
sentimentos, significados, sensacins, etc. Con esta finalidade utilzanse moitas figuras
retricas como comparacins, repeticins, etc.
TEXTO A
TEXTO B
As mans son a parte terminal das extremidades

superiores do ser humano.
As mans son o instrumento que nos permite mirar

sen ollos, cheirar sen nariz... Para aloumiar son
as mans, para facernos sentir. As mans son
o utensilio para tocar a vida.
1. Le atentamente estes textos.
Que texto parece mis literario? Razoa a resposta.
2. Volve ler os textos e responde.

Con que se comparan as mans?
Que palabras se repiten?
3. Constre un pequeno texto utilizando linguaxe literaria sobre a palabra vento.
4. Une con frechas os enunciados da columna da esquerda cos da columna da dereita, de tal xeito que formes
enunciados literarios.
Os teus ollos
dourado coma o mel.
Os seus cabelos
son brancos coma perlas.
O seu cabelo
son suaves coma a seda.
Os teus dentes
son azuis coma o ceo.
177
831552 _ 0178-0183.qxd
7/3/07
19:30
Pgina 178
A narracin I
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Identificar a narracin e os seus tipos.

2. Clasificar as palabras segundo diversos criterios:
significado, forma e funcin.
3. Usar correctamente as grafas r e rr. Recoecer
o son G.
4. Diferenciar entre literatura popular e literatura
culta.
A narracin.
A palabra: clases e constituntes.
Uso de r e rr. O son G.
Literatura popular e literatura culta.
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
Ler e analizar textos.

Buscar informacin e aplicar conceptos.
Formar palabras.
Completar palabras coas letras adecuadas.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar a narracin e os seus tipos.
Gramtica
2. Clasificar as palabras segundo diversos criterios:
significado, forma e funcin.
Ortografa
3. Usar correctamente as grafas r e rr. Recoecer
o son G.
Literatura
4. Diferenciar entre literatura popular e literatura
culta.
178
ACTIVIDADES
Redactar unha narracin a partir dun dilogo.
Identificar distintos tipos de narracin.
Separar un enunciado en palabras.

Clasificar palabras en variables e invariables.
Distinguir entre palabras plenas e baleiras.
Formar palabras novas por derivacin.
Completar palabras coa grafa r ou rr

correspondente.
Clasificar palabras segundo representen un son
forte ou simple.
Completar un texto proposto coas grafas
correspondentes.
Ler textos da literatura popular e da literatura

culta.
Redactar algn texto da literatura popular.
831552 _ 0178-0183.qxd
16/3/07
17:49
Pgina 179
OBXECTIVO 1
A NARRACIN
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Narrar consiste en contar uns feitos reais ou imaxinarios que lle ocorren a algun nun lugar
e durante un tempo.
A narracin pode ser oral, cando non est planificada, ou escrita, cando o texto est mis
coidado formalmente. Tamn pode ser literaria, cando ten unha finalidade esttica
e un carcter ficcional, e xornalstica, cando ten unha finalidade informativa.
1. Converte este dilogo nunha narracin.
Esta a mia bicicleta, a ta quedou na mia casa cando me vieches ver o martes!
Na ta...! Pero se eu a deixei aqu, na entrada do noso colexio! Esa bicicleta mia!
Ben, pois daquela ven comigo mia casa a ver de quen a bicicleta que hai no xardn.
De acordo, vamos.
2. Identifica cal dos seguintes textos unha narracin literaria e cal unha narracin xornalstica.
Razoa a resposta.
TEXTO A
Cando volveu do servizo que o fixo en Cabalera de Farnesio, en Valladolid, trouxo unha
randeeira individual de cadeas, con asento forrado de pana verde do que colgaban uns
axuxeres. Vai e montouna na eira, e cando tia tempo arrandebase. Botaba a sesta no
bambn, e cando quera darlle a algun unha proba de amizade, invitbao a bambearse.
Eu non sei cando Novo se decatou de que a sa randeeira tia propiedades medicinais.
Ao comezo soamente curaba catarros cunhas cantas doses de bambn, pero despois foise ofrecendo para as dores de cabeza, a calor do fgado, para o insomnio, para esa anemia que chaman o afrixo e para o raquitismo infantil. Chegou a ter unha boa clientela.[...]
LVARO CUNQUEIRO, Novo de Parmude. (Adaptacin)
TEXTO B
O obradoiro de gaitas Seivane, radicado no municipio corus

de Cambre, ten conseguido numerosos galardns pola
calidade dous seus instrumentos. Pero onte sumou unha
distincin mis que premia un traballo moito mis virtual: a
sa pxina web.
O Ministerio de Industria, Turismo e Comercio convocou
os primeiros Premios Nacionais de Artesana, que distinguiron a pxina www.seivane.es na sa modalidade Innova.
Non foi a nica presenza galega nos galardns...
179
831552 _ 0178-0183.qxd
7/3/07
19:30
Pgina 180
OBXECTIVO 2
A PALABRA: CLASES E CONSTITUNTES
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As palabras son conxuntos de sons dotados dun significado concreto. Clasifcanse segundo
o seu significado, a sa forma e a sa funcin.
As principais clases de palabras son o substantivo, o adxectivo cualificativo,
os determinantes, o verbo, os pronomes persoais, o adverbio, as preposicins
e as conxuncins.
As palabras variables son aquelas que admiten distintas terminacins. Neste tipo
de palabras poden diferenciarse das partes: a raz e as desinencias.
Pdense formar novas palabras antepoendo un prefixo raz, pospoendo un sufixo
ou engadindo outra raz. As palabras formadas por das ou mis races son palabras compostas.
Un conxunto de palabras que se formaron a partir dunha mesma raz ou lexema constite
unha familia lxica ou familia de palabras.
1. Separa este enunciado en palabras e cpiao. Despois identifica as clases de palabras.

Osvellosnondebendenamorarse
2. Di cales das seguintes palabras son variables e cales non.
casa
que
pero
chanzo
Variables
180
mesa
dar
as
cancin
quizais
cacao
gato
si
inxeccin
azucre
onte
pantaln
Invariables
831552 _ 0178-0183.qxd
7/3/07
19:30
Pgina 181
OBXECTIVO 2
A PALABRA: CLASES E CONSTITUNTES
NOME:
CURSO:
DATA:
3. A continuacin, coas palabras que clasificaches como variables, fai algunhas transformacins
que sexan posibles. (Por exemplo: casa F casas, caseiro).
4. Sublia as palabras que sexan plenas.

de
non
gris
mal
candea
pano
zapato
lle
lume
vento
carta
me
Busca a continuacin o significado das palabras plenas anteriores.
5. Forma palabras derivadas a partir destas palabras simples.

Nome
Verbo
Adxectivo
escaseza
telfono
comercio
estrela
181
831552 _ 0178-0183.qxd
16/3/07
17:49
Pgina 182
OBXECTIVO 3
USO DE R E RR. O SON G
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A grafa r pode representar dous sons diferentes, segundo a sa posicin na palabra.

Escrbese r, indicando son R forte, en inicio de palabra e despois de consoante
de diferente slaba. Escrbese r, indicando son R suave, entre vogais, despois de calquera
consoante na mesma slaba e a final de palabra.
O dgrafo rr representa sempre o son R forte e s aparece entre vogais.
O son G pode representarse coa grafa g (ante as vogais a, o, u) ou co dgrafo gu (ante i,e).
Se nestes casos soa a vogal u, dbese escribir unha direse sobre ela.
1. Completa as seguintes palabras coa grafa r e indica que son representa en cada caso.
eneda
osa
Aldaa
desenola
somba
Isael
amo
Maa
enedo
cao
laia
eixa
2. Clasifica estas palabras en das columnas, segundo representen o son forte ou o simple.
esprrago
cereixa
alfombra
seor
rusa
feira
Son forte
carro
forneo
Son simple
3. Completa este texto coas grafas correspodentes.
O hindusmo
O hindusmo a elixin mis impotante da India. Santuaios coma o de Benas,
no anxes, son obxecto de peeginacins dos seus sevidoes. A sociedade india
divdese en castas. As tes mis altas son a dos bahmanas, a dos eeiros e a dos
comeciantes. Os pimeios, consideados coma os mis puos, son as espiituais
e celeban ceimonias elixiosas. Os seundos defenden o teitorio, e os teceios
dedcanse ao comecio.
182
831552 _ 0178-0183.qxd
7/3/07
19:30
Pgina 183
OBXECTIVO 4
LITERATURA POPULAR E LITERATURA CULTA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Literatura culta
Transmtese de maneira oral

de xeracin en xeracin.
Transmitida basicamente por escrito.
Non ten un alto grao de elaboracin.
Ten un alto grao de elaboracin.
Predomina nela a linguaxe sinxela.
A linguaxe un pouco mis

complicada.
Non adoita ter autor coecido.
Normalmente coecemos o autor.
Literatura popular
1. Le detidamente estes textos.

TEXTO A
TEXTO B
A ausencia da ta risa un mar

e eu unha dorna entre as bateas.
Navego con vontade de atracar,
pero falezo na soidade da area.
Se soubeses como eu teo

o meu corazn por dentro,
non me dabas unha fala,
non tias atrevemento.
Cal diras que un texto propio da literatura popular e cal da literatura culta? Razoa a resposta.
2. Coeces algn texto da literatura popular? Cpiao.
183
831552 _ 0184-0189.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 184
A narracin II.
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Coecer as bases da narracin e os seus elementos

caractersticos.
2. Recoecer o suxeito e o predicado
e as sas estruturas.
3. Recoecer os sons Z e K. Usar correctamente
as sas grafas.
4. Distinguir entre prosa e verso.
A narracin e os seus elementos.

O enunciado: suxeito e predicado.
O son Z. O son K.
A prosa e o verso.
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
5.
Ler narracins e responder as preguntas propostas.

Redactar textos.
Analizar suxeitos e predicados.
Completar palabras coas letras apropiadas.
Recoecer caractersticas textuais distintivas.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Coecer as bases da narracin e os seus elementos caractersticos.
Gramtica
2. Recoecer o suxeito e o predicado
e as sas estruturas.
Ortografa
3. Recoecer os sons Z e K. Usar correctamente
as sas grafas.
Literatura
4. Distinguir entre prosa e verso.
184
ACTIVIDADES
Identificar as accins nun texto.
Responder preguntas de comprensin.
Xustificar opinins sobre os personaxes.
Identificar as intervencins dos diferentes
personaxes e do narrador.
Redactar un texto.
Identificar o suxeito gramatical de oracins.
Subliar o suxeito de distintas oracins.
Subliar o predicado e analizar complementos.
Completar coas grafas correspondentes

os exercicios propostos.
Responder as cuestins sobre un poema.

Sinalar as particularidades dun poema.
831552 _ 0184-0189.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 185
OBXECTIVO 1
A NARRACIN E OS SEUS ELEMENTOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Para construr unha narracin hai que ter presente unha serie de elementos:
O narrador: que o que explica a historia.
Os personaxes: que son os que participan na historia.
O lugar: dicir, en que sitio ou sitios acontecen os feitos.
O tempo: canto dura a narracin (minutos, horas, das, etc.), e tamn en que momento
concreto acontecen os feitos.
Os feitos: son as accins ou os acontecementos que suceden.
1. Le o seguinte texto.
No mercado, despois de relear un bo anaco cun comerciante, a mia nai ergueuse e,

marchando de onda el, dxolle:
Non debes ter moitas ganas de vender. Pensaba levar uns cantos metros desa tea
e ofreceulle unha nova cantidade un pouco maior ca a anterior. O comerciante xemeu
con desesperacin polo menos as o aparentaba e deulle a tea mia nai, esquecendo
que xurara pola sa peregrinacin Meca que non haba rebaixar mis, e suplicndolle
que non lle dixese a ningun que comprara a tea tan barata.
Moi contento polo trato que fixeran, agarrei o rolo de tea e apresureime cara casa coa
nai. Ela loaba ao comerciante e a sa honradez, e eu, definitivamente, xa non entenda
nada.
RAFIK SCHAMI, Un bo prezo. (Adaptacin)
Arrodea o ttulo que che pareza mis axeitado para este fragmento.
A importancia de saber relear.
O mercado.
Unha tea marabillosa.
2. Responde agora as preguntas seguintes.

Que personaxes interveen na accin?
Canto tempo transcorre desde o principio do relato ata o final?
Onde transcorre a historia?
Que feitos se contan?
185
831552 _ 0184-0189.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 186
OBXECTIVO 1
A NARRACIN E OS SEUS ELEMENTOS
NOME:
CURSO:
DATA:
3. Reflexiona sobre as actitudes dos personaxes.

Pensas que o comerciante sau perdendo co trato?
Por que o narrador non entendeu o desenlace da historia?
4. Pinta de diferentes cores as intervencins de cada personaxe e as do narrador.
Pero a nai, en lugar de abrandarse despois de tantos eloxios, tivo unha reaccin arisca.
Dixo que, naquela poca, el era un home moi amable, porque era un comerciante pobre.
Agora era rico e inflexible cunha clienta que deixaba plantados a todos os outros
comerciantes e soamente acuda a el. (Non era verdade. Xa mirara a mesma tea na tenda
doutros comerciantes e non preguntara o prezo!). Pero ofreceulle un par de moedas mis.
Que? Tan pouco? exclamou o comerciante indignado. Se a mia muller sabe que
vendn esta tea por tan poucos cartos, pedirame a separacin!
Non estara mal riu a nai. Quizais atope un comerciante mis novo e mis guapo. Ti
volvcheste tan vello e mesquio! engadiu ofrecndolle unhas cantas moedas mis.
O comerciante ra, loaba a meu pai, que casara cunha muller boa e aforradora, e
rebaixoulle un chisco o prezo, pero xurou pola peregrinacin que fixera Meca que esta
era a sa derradeira palabra.
RAFIK SCHAMI, Un bo prezo. (Adaptacin)
5. Escribe agora este fragmento coma se fose o comerciante o que explicase a historia.
O comerciante dixo un prezo e remarcou que era tan barato porque se trataba dunha boa
clienta. Ela, en lugar de se alegrar, pxose furiosa e s lle quera dar a metade pola tea.
O comerciante retiroulle a tea rosmando que non era tan parvo para vender a sa mellor
tea e, por riba, perder cartos.
Dxenlle un prezo remarcando que era tan barato porque...
186
831552 _ 0184-0189.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 187
OBXECTIVO 2
O ENUNCIADO: SUXEITO E PREDICADO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O suxeito o sintagma nominal que designa a persoa, o animal ou a cousa de quen se fala
na oracin. O suxeito concorda obrigatoriamente en persoa e nmero co verbo da oracin.
O predicado un sintagma verbal que expresa unha accin, un proceso, un estado
ou un sentimento relacionado co suxeito. O predicado todo aquilo que se di do suxeito.
Realiza a accin expresada polo verbo.
O meu gato foi operado o mes pasado.
Encntrase na situacin que expresa o verbo.
A neve cobre todo o Cebreiro.
Recibe ou sofre a accin do verbo.
Rosala colleu as flores secas.
1. Indica a que exemplo corresponde cada unha destas afirmacins referidas ao suxeito dunha oracin.
2. Sublia o suxeito destas oracins.

Todos somos responsables das nosas accins.
Xa llelo a dicir eu.
Deica ma non chegarn as mias cousas.
Onte case estoupa o televisor da casa.
Explica como recoeciches os suxeitos das oracins anteriores.
3. Sublia o predicado destas oracins, arrodea o ncleo e indica cales necesitan complemento e cales non.
Uxa quere o dicionario.
A amiga de Lara choraba.
O meu psiclogo necesita vacacins. F

Durmiches?
Mara viu a pelcula.
Cambia o complemento daquelas oracins que o precisen.
187
831552 _ 0184-0189.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 188
OBXECTIVO 3
O SON Z. O SON K
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O son Z represntase en galego con das grafas diferentes: coa grafa c ante i e mais e;
e coa grafa z ante a, o e mais u.
O son K represntase tamn con das grafas: coa grafa c ante a, o e mais u; ou co dgrafo
qu ante e e mais i.
1. Completa as seguintes oracins con c, qu ou k segundo convea.

O tren das castaas est ao lado do
iosco da Ra Nova.
O meu primo Paulo estudante de
mica na Universidade de Santiago.
O
Os
ndor andino a ave voadora mis grande do mundo, cunha envergadura de tres metros.
iwis non voan, teen o tamao dunha galia e son orixinarios de Nova Zelandia.
Xa est libre o
uirfano, poden preparar ao paciente para a operacin.
2. Completa estas series de palabras coa grafa correspondente. Fxate no exemplo.

xu
F xu
nari
F nari
capa
F capa
es
es
es
pa
F pa
es
vo
F vo
es
rapa
F rapa
es
Exemplo: xuz - xuces.
3. Escribe con c ou z as palabras seguintes.

c esta
condu
laca
ero
fa
ula
co
ido
po
icln
eite
eira
almor
chafari
ir
ucre
4. Completa o texto coas grafas que correspondan. Representan o son Z e o son K.
En antena
Os guins que protagoni aron os irmns Marx radironse o ano 1932 patro inados
polos arburantes Esso. Os Marx eran un dos grupos mi os mis oti ados.
Anda e fa er este programa lles esixa ter e atravesar o pas, non deban ter moita
eixa do traballo, xa e ontaban os soldos mis elevados da po a.
188
831552 _ 0184-0189.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 189
OBXECTIVO 4
A PROSA E O VERSO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Literatura en verso
As palabras ocupan toda a lia.
As palabras forman versos.
O autor non busca a sonoridade

e o ritmo especialmente.
O autor utiliza recursos literarios, ritmo

e sonoridade.
As palabras achganse mis linguaxe

corrente.
As palabras ou a sa orde adoitan ser

diferentes s da lingua comn.
Literatura en prosa
1. Le detidamente este fragmento dun texto.
Cemiterio sobre o mar

Sen epitafio nin ciprs descansa
o que se viu fulgor da flor da vida.
Afouto corazn, non me abandones
s vicios moles da melancola,
non quero o vio triste dos que choran
derrotados do amor, feitos ferida.
GONZALO NAVAZA, Libra. (Adaptacin)
Busca no dicionario as palabras seguintes:

Epitafio:
Fulgor:
Afouto:
Moles:
Como define a melancola o autor?
Hai algn son que se repita? Arrodea cada un cunha cor diferente. Le, a continuacin, o texto en voz alta
e observa a sonoridade que se produce.
Observa novamente a forma da composicin anterior. Que clase de texto literario ? Razoa a resposta.
189
831552 _ 0190-0195.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 190
A narracin III.
A lenda
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Identificar a lenda e as sas caractersticas

diferenciais.
2. Diferenciar entre raz e desinencias verbais.
3. Recoecer e analizar categoras verbais.
4. Coecer sons que se representan con distintas
grafas.
5. Identificar recursos poticos. Mtrica e rima.
A lenda.
O verbo:
raz e desinencias.
formas nominais.
O son B. A grafa b.
A versificacin.
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
Ler textos e sinalar caractersticas.

Analizar verbos morfoloxicamente.
Completar palabras coas grafas adecuadas.
Analizar fragmentos literarios.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar a lenda e as sas caractersticas
diferenciais.
Gramtica
2. Diferenciar entre raz e desinencias verbais.
3. Recoecer e analizar categoras verbais.
Ortografa
grafas.
Literatura
5. Identificar recursos poticos. Mtrica e rima.
190
ACTIVIDADES
Sinalar as caractersticas diferenciais dunha lenda.
Redactar unha lenda autctona.
Separar a raz das desinencias verbais.

Construr oracins en diferentes tempos.
Identificar os tempos verbais dun relato.
Completar tboas verbais e escribir infinitivos.
Localizar as formas nominais do verbo.
Completar coa grafa correspondente.

Diferenciar palabras segundo a grafa
con que se representa o son.
Completar series de palabras dunha mesma
familia coa grafa correspondente.
Identificar a rima nun texto potico.

Facer recontos silbicos.
831552 _ 0190-0195.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 191
OBXECTIVO 1
A LENDA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As lendas son narracins breves de feitos prodixiosos en que adoitan aparecer seres fantsticos
con facultades sobrehumanas. s veces xorden a partir dun feito real ao que se lle van
engadindo elementos ficticios. As lendas presentan unhas caractersticas diferenciais:
Son de autor descoecido. Foron creadas por unha comunidade e pertencen tradicin oral.
Estn vencelladas a un lugar concreto.
Tratan de transmitir saberes, modos de comportarse ou explicacins dun determinado feito.
1. Le esta lenda con atencin.
A moura do castro de Bante

Estaba unha moura poendo ouro ao sol no castro de Bante cando pasou un home que
quedou ollando para tanta riqueza:
Ai se me dera un pouco! ao que a moura respondeu:
Qurelo aos puados ou qurelo aos ferrados?
Aos ferrados.
Pois vai buscar a medida.
Correu o home casa, mais, cando volveu, o ouro e a moura desapareceran. E o de Bante laibase: Se dixese aos puados, poida que arestora algn ouro fose meu.
X. M. GONZLEZ REBOREDO, Lendas galegas de tradicin oral. (Adaptacin)
Sinala as caractersticas que xustifican que este texto unha lenda.
2. Escribe unha lenda que coezas e indica as sas caractersticas.
191
831552 _ 0190-0195.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 192
OBXECTIVO 2
O VERBO: RAZ E DESINENCIAS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os verbos expresan accins, estados ou procesos situados nun tempo determinado

(pasado/ presente/ futuro).
Teen moitas formas diferentes e das partes claras: a raz e as desinencias.
1. Indica cal a raz e cal a desinencia das formas verbais seguintes: (lembra que a raz do verbo obtense
extraendo as terminacins -ar, -er, -ir do infinitivo.)
Raz
samos
cederon
compran
convencen
Desinencias
2. Escribe unha oracin en pasado, outra en presente e outra mis en futuro a partir dos verbos seguintes.
beber
subir
comprar
3. Escribe en que tempo estn expresados os verbos do texto seguinte.
Lembranzas
Lembro que cando tia catro anos levbanme ao parque que hai al na vila a pasear e
para que puidese xogar cos outros rapaces. Agora son eu o que vai soo ao parque, que
onde me xunto cos meus amigos.
Lembro (presente);
192
831552 _ 0190-0195.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 193
OBXECTIVO 3
O VERBO: FORMAS NOMINAIS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A maiora dos verbos expresan coa sa forma o nmero e a persoa.

Nmero > singular ou plural.
Persoa > 1.: eu, ns; 2.: ti, vs; e 3.: el, ela, eles, elas.
Hai outras formas, en cambio, que non expresan nin nmero nin persoa.
Infinitivo: querer, partir...
Xerundio: querendo, partindo...
Participio: querido/querida, partido/partida
1. Completa a tboa seguinte segundo a informacin do recadro.

CANTAR
Singular
1. persoa
eu canto
Plural
2. persoa
3. persoa
Escribe unha oracin con cada unha das formas do cadro (da terceira persoa emprega unicamente unha do
singular e unha do plural).
2. Escribe os infinitivos destes verbos.

dobraban F
beben F
xogas F
vieran F
fixeran F
pors F
3. Arrodea os verbos que non sexan formas persoais.
Sabendo que a noticia tia que ser verdade, estaba perdido se non faca algunha cousa.
Imaxinou o que podera facer para salvar a vida e intentou escapar facendo un furado
na terra; finalmente, por debaixo do valo, conseguiu fuxir.
193
831552 _ 0190-0195.qxd
16/3/07
17:54
Pgina 194
OBXECTIVO 4
O SON B. A GRAFA B
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O son B pdese representar coas grafas b e v.

Escrbense con b:
As formas de pretrito imperfecto de indicativo dos verbos da primeira conxugacin:
estaba, cantabas, saltabamos.
Ante calquera consoante (excepto acivro e vrego).
Os verbos acabados en -bir (ags servir, vivir e vir) e en -bur.
As palabras que levan os prefixos bi-, (dous), bio- (vida), sub- (debaixo).
As palabras que comezan polas slabas bu-, bur- e bus-.
1. Completa con b ou v segundo convea.

O
endedor de
erduras da esquina ten produtos
Era un neno moi moi tara

Ha
elo, pero canta
a que facer algo, esta
A escra
a conseguiu a li
O ceo esta
a cu
an cansos de
a de mara
es e a praia
illa e non para
uscar tanto car
erdade escapando por un
erto de nu
iolxicos e contri
e ao coidado da natureza.
a de reci
ir aplausos.
n.
uraco, e sentiu que era unha persoa no
aleira cando sau superficie o su
a.
marino amarelo.
2. s veces, o feito de que unha palabra se escriba con b ou con v fai que esta tea un significado diferente.
Explica os significados que teen as seguintes parellas de palabras. Podes utilizar o dicionario.
Ben:
Ven:
Baca:
Vaca:
Rabo:
Ravo:
3. Completa estas series de palabras dunha mesma familia coas grafas correspondentes.
194
Buscar F
usca F re
Pobo F po
oacin F po
uscado
oado
Burguesa F
urgus F a
Recibir F reci
o F reci
urguesado
idor
831552 _ 0190-0195.qxd
7/3/07
19:34
Pgina 195
OBXECTIVO 5
A VERSIFICACIN
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A versificacin basase na reiteracin de elementos para dar sensacin de ritmo.

A medida dos versos, a reiteracin do acento e a rima contriben a darlle ritmo ao poema
e constiten a sa mtrica.
A medida dos versos vese afectada polo acento da ltima palabra e polas licenzas mtricas:
sinalefa, direse e sinrese.
Segundo o nmero de slabas, os versos poden ser de arte maior ou de arte menor.
1. Le este fragmento dun poema de Ramn Cabanillas.
Cando soio, ao sern, vou pasenio

cara ao fogar, de volta do traballo,
sempre detn meus ollos un carballo
ergueito nun malln, sobre o camio.
Observa o final de cada verso e pinta os sons que se repiten.

Cres que teen rima?
Escribe os sons que se repiten.
2. Conta agora as slabas de cada verso desta estrofa do poema Inverno, de Celso Emilio Ferreiro.
Mgoa e loito
por tanto pranto que escoito.
No meu peito, sulagado,
soturno, fondo, calado,
un ro de amor se move.
Hai algns versos que tean as mesmas slabas? Cales?
Cres que esta coincidencia no nmero de slabas unha casualidade ou que se trata dun recurso mtrico
do autor? Por que?
Como describe o seu interior o poeta?

Que sentimentos do autor entran en xogo neste fragmento?
195
831552 _ 0196-0201.qxd
16/3/07
17:59
Pgina 196
A descricin I
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Describir obxectos e lugares comns.

2. Coecer as diferentes conxugacins verbais.
grafas.
4. Identificar a rima asonante e a rima consonante.
A descricin.
A conxugacin verbal.
O son B. A grafa v.
A rima
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
Localizar e reproducir elementos descritivos.

Analizar verbos.
Completar palabras coas grafas adecuadas.
Analizar textos lricos.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Describir obxectos e lugares comns.
Gramtica
2. Coecer as diferentes conxugacins verbais.
Ortografa
grafas.
Literatura
4. Identificar a rima asonante e a rima consonante.
196
ACTIVIDADES
Distinguir entre texto descritivo e non descritivo.
Facer a descricin dun espazo.
Describir un personaxe.
Clasificar unha serie de versos segundo
a sa conxugacin.
Localizar formas verbais nun texto e indicar
a sa conxugacin.
Completar oracins con verbos nun tempo
determinado.
Analizar morfoloxicamente formas verbais.
Diferenciar verbos regulares de verbos irregulares.
Escribir oracins en que se empreguen parellas
de palabras coa grafa v.
Completar palabras e enunciados coa grafa v
ou b.
Buscar no dicionario palabras coa grafa v
e escribir oracins.
Recoecer as rimas asonantes e consonantes.
Escribir un poema.
Escribir unha adivia.
831552 _ 0196-0201.qxd
16/3/07
17:59
Pgina 197
OBXECTIVO 1
A DESCRICIN
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Para facer unha descricin hai que seguir estes pasos:

observar, seleccionar, ordenar a informacin e redactar.
TEXTO A
TEXTO B
Tom anda se lembra dun pequeno cofre de madeira que lle regalaran seus pais. Cando o tivo nas
mans, o rapaz quedou sorprendido cos debuxos
labrados na madeira. Era unha chea de casias
e mais uns monequios chineses. Despois, Tom reparou na madeira, que era ben escura. O pai
explicoulle que era cousa do verniz.
Aquel grupo de msica non me gustaba nada, porque sempre desafinaban e moitas veces esquecan fragmentos da letra dalgunha cancin. Cada
ano cando vian polas festas iamos bailar un pouco praza da aldea, pero sempre acababamos sentados nun banco, aborrecidos do espectculo. Este ano, en cambio, ha ser diferente, porque din que
cambiaron a orquestra.
1. Le os textos seguintes.
Cal dos dous textos unha descricin?

De que maneira descrito?
2. Le esta descricin dun espazo. A continuacin escribe no caderno a descricin do comedor ou doutro lugar
da ta casa.
O meu cuarto
O meu cuarto pequenio, s con abrir a porta xa se pode ver todo. Na parte dereita
est a cama, e detrs dela, o armario. Ao p do armario, isto , xusto diante da porta, hai
unha fiestra grande que d ao patio de luces. esquerda est a mesa de estudo, onde
teo todas as mias cousas da escola e, na parede, hai un andel grande onde poo os
libros que teo e algns obxectos decorativos.
3. Describe a seguinte imaxe.
197
831552 _ 0196-0201.qxd
7/3/07
19:37
Pgina 198
OBXECTIVO 2
A CONXUGACIN VERBAL
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Ao conxunto da combinacin dunha raz verbal coas respectivas desinencias denominmolo

conxugacin verbal. Os verbos pdense distribur en tres grandes grupos segundo
a terminacin do infinitivo:
Primeira conxugacin: en -ar. Por exemplo: cantar.
Segunda conxugacin: en -er. Por exemplo: temer.
Terceira conxugacin: en -ir. Por exemplo: sentir.
1. Clasifica os verbos por grupos segundo a conxugacin da cal forman parte.

estudar
sentir
descender
choer
concibir
combater
abafar
decidir
abastecer
ouvear
manducar
escindir
1. conxugacin
2. conxugacin
3. conxugacin
Coeces o significado de todos os verbos? De non ser as, busca o significado no dicionario e cpiao aqu.
2. Atopa oito formas verbais persoais no texto.
Ricardo e Henrique
Henrique, xogas comigo? pregunta o Ricardo mentres vai cara a el.
De acordo, espera que acabe a merenda e xa estou pronto.
Despois de merendar e facer os deberes xogaron, saltaron, cantaron e correron deica
a hora de cear.
Escribe agora o infinitivo dos verbos que localizases.
198
xogas
xogar
831552 _ 0196-0201.qxd
16/3/07
17:59
Pgina 199
OBXECTIVO 2
A CONXUGACIN VERBAL
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As desinencias do pretrito imperfecto de indicativo varan; a primeira conxugacin ten unhas

que son diferentes das de segunda e das de terceira (que son tamn iguais entre si):
Primeira: utiliza as desinencias -aba, -abas, -aba, -abamos, -abades, -aban.
Segunda e terceira: utiliza as desinencias -a, as, -a, -iamos, -iades, -an.
1. Completa coa forma respectiva do pretrito imperfecto de indicativo:

Cando ns
(estar) na casa non
Paulo
(chover) nada.
(sar) moito con ns antes de botar moza.
Non
(estar) na escola cando
(deber), as que non te queixes.
Verbos irregulares: son aqueles que varan con respecto ao modelo de conxugacin
que lles corresponde.
2. Analiza os verbos e completa a tboa como che propoemos no exemplo.
cantarei
Persoa
Nmero
Tempo
Conxugacin
(repara no infinitivo)
2.
plural
futuro
cantar 1. conxugacin
partn
baten
cortaba
comerei
3. Escribe a primeira persoa singular do presente de indicativo das formas verbais seguintes.
estar F
ir F
querer F
berrar F
falar F
facer F
Sublia os verbos que pensas que son irregulares e explica por que pensas que o son.
199
831552 _ 0196-0201.qxd
7/3/07
19:37
Pgina 200
OBXECTIVO 3
O SON B. A GRAFA V
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Escrbense coa grafa v:

As formas do pretrito perfecto e do pluscuamperfecto de indicativo e as do pretrito
imperfecto de subxuntivo dos verbos estar e ter.
Os verbos rematados en -servar e -versar e os seus derivados.
As palabras que comezan polo prefixo vice-.
As palabras rematadas en -ivo, -iva.
Despois de b ou d, por exemplo: obvio, advertir.
1. Escribe unha oracin en que entren as palabras de cada parella.

voda/esvelto
trevo/escaravello
covarde/chuvia
2. Busca no dicionario o significado das seguintes palabras. Despois escribe unha oracin con cada unha delas.
balor:
valor:
rebelar:
revelar:
3. Completa con b ou con v:
Cando esta a sendo a hora de su ir ao a in, Mario decatouse de que deixara a tarxeta
de em arque enri a da t oa que ha a no garaxe. So resaltado, faloulle polo
seu m il sa a oa, que xa vira o papel cando arrera, haba un ocado. Cando
o seu irmn chegou co papel, dixo que iera polo ento.
4. Completa os enunciados coas seguintes palabras:
nocivos
O
adverso
cativo
, os escaladores chegaron ao cumio.

gustbame moito cazar saltns e grilos.
Naquela cova haba mostras marabillosas da arte

Penso que os cables de alta tensin son
200
primitiva
asegurou que a calidade do ensino era ptima.
Anda que o clima foi moi

Cando era
vicedecano
.
.
831552 _ 0196-0201.qxd
16/3/07
17:59
Pgina 201
OBXECTIVO 4
A RIMA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A rima a repeticin total ou parcial en das ou mis palabras dos sons situados a partir
da vogal acentuada.
Na rima consonante reptense todos os sons situados a partir dunha vogal acentuada
da ltima palabra de cada verso.
Na rima asonante reptense os sons voclicos situados a partir da vogal acentuada
da ltima palabra de cada verso.
1. Este poema est formado por pareados: estrofas de dous versos.

Compltao coas palabras que faltan mantendo a rima consonante.
Foxe o ro
caladio, sen dar
.
Leva follas de ameneiro
que esparexe no
.
Escalos, troitos e anguas
relocen nas augas
.
Nas plas das arborias
chan melros e
.
Sen prsa, coa auga a fo
marcha da e noite o
.
andorias
ro
cho
areeiro
fras
X. NEIRA VILAS
2. Escribe un poema con pareados asonantes en que contes o que fas ao longo do da.
Na mia casa, despois das nove

xa ceamos todos e ningun mis come.
3. Resolve as adivias.
Redonda coma un baln

e corre coma un furn.
Redondio, redondn,
non ten boca nin tapn.
Redonda coma un peso
e ten o rabo teso.
4. Inventa unha adivia con rima asonante ou consonante.
201
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 202
A descricin II.
O retrato
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Describir persoas. Recoecer en textos as partes

descritivas.
2. Recoecer verbos regulares con alternancia voclica
na raz e verbos irregulares.
3. Identificar familias de palabras.
4. Utilizar correctamente a grafa h.
5. Recoecer as estrofas nun texto lrico.
O retrato.
A conxugacin verbal II.
Familias de palabras.
A grafa h.
A estrofa.
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
Localizar pasaxes descritivas.

Conxugar verbos e completar oracins propostas.
Formar familias de palabras.
Responder cuestins sobre un texto proposto.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Describir persoas. Recoecer en textos as partes
descritivas.
Gramtica
2. Recoecer verbos regulares con alternancia
voclica na raz e verbos irregulares.
Vocabulario
3. Identificar familias de palabras.
Ortografa
ACTIVIDADES
Responder preguntas sobre un texto descritivo.
Localizar comparacins nun texto descritivo.
Resumir un determinado aspecto dunha
descricin.
Conxugar verbos.
Escribir o verbo na forma correcta.
Corrixir os erros de oracins propostas.
Recoecer as palabras dunha mesma familia.

Relacionar palabras dunha mesma familia
cos seus antnimos.
Formar palabras dunha mesma familia
usando prefixos e sufixos.
4. Utilizar correctamente a grafa h.
Relacionar cada palabra coa sa definicin.

Completar coa palabra correspondente.
Descubrir os erros nunha serie de palabras dadas.
Relacionar os prefixos co seu significado.
Literatura
Identificar a estrofa e as sas caractersticas.
5. Recoecer as estrofas nun texto lrico.
202
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 203
OBXECTIVO 1
O RETRATO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Un retrato a descricin fsica e psicolxica dunha persoa. Facer comparacins axuda a crear
a imaxe mental daquilo que queremos describir.
1. Le atentamente este texto e responde as preguntas que hai a continuacin.
Arturo Ferro era un home que tia unha aparencia peculiar para a sa mediana idade.
Tia 37 anos, pouca idade para parecer un home tan vello, pero o seu xeito de vestir e de
facer as cousas facao aparentar moitos anos mis. Era un home baixo e gordio, de carnes
moles, e movase coma a auga nun caldeiro cheo. A sa cara era cadrada, coma a dunha
escultura de mrmore, cun aquel de fro e de distante que espertaba a incomodidade nos
que o miraban. Os seus ollos eran escuros coma o carbn, os labios plidos coma os
dunha momia, os dentes estaban negros de porcallada e as sas meixelas contrastaban
coa fronte engurradsima e amarelenta. Pero o que mis sobresaa nel era o seu inmenso
nariz, tan grande que semellaba que o dono haba de ser parente dalgn elefante;
as ventas chegaban a ter tal dimensin cando se anoxaba cousa que aconteca decote
que faca pensar aos que estaban ao p del que os aspirara dun momento a outro sen
opcin a poder escapar da sa ira. A pel do seu rostro estirbase nesas ocasins ata
extremos incribles. Despois, cando se calmaba, volva a pel ao seu lugar, a formar aquel
conxunto de engurras descomunal.
De que fala o texto?
Cantos anos ten o home que se describe?
Como eran os seus labios?
E os seus ollos?
2. O texto que liches un retrato.

Sublia as comparacins que atopes nel.
Cres que coas comparacins que hai podes imaxinar mis claramente como o personaxe? Explcao.
Despois do que liches, diras que se trata dun personaxe alegre? Razoa a resposta.
3. No texto flase moito das caractersticas singulares do nariz do personaxe.

Descrbeo brevemente utilizando o teu propio vocabulario.
203
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 204
OBXECTIVO 2
A CONXUGACIN VERBAL II
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Nalgns verbos prodcese unha variacin na vogal da raz. Anda as, pdense considerar
regulares. Pdense agrupar en tres modelos: modelo servir, modelo advertir e modelo fuxir.
A maiora dos verbos irregulares teen unha raz comn para as formas dos tempos
de perfecto. o que ocorre con verbos como estar, poer/pr e dicir.
Normalmente, se a primeira persoa do presente de indicativo irregular, tamn
o o presente de subxuntivo. Exemplo: de ver vexo, vexas; de caber caibo, caiba.
Os nicos verbos que teen irregular o futuro e o condicional son facer e dicir
e mais os seus derivados.
1. Conxuga o presente de indicativo e de subxuntivo dos seguintes verbos.
SERVIR
Indicativo
ADVERTIR
Subxuntivo
Indicativo
FUXIR
Indicativo
Subxuntivo
Subxuntivo
2. Completa as seguintes oracins conxugando en presente de indicativo os verbos que aparecen entre parnteses.
Agora non imos parar, (seguir)
o noso camio e chegaremos cedo.
Sempre que collo o caldeiro para lavalo, o meu can (fuxir)

Eu (suxerir)
(Tusir)
ir ao cine, pero tamn podemos ir xogar ao baloncesto.

moito, creo que deberas ir ao mdico a que che mire esa catarreira.
3. Corrixe os erros que atopes nas formas verbais das seguintes oracins.
Fai o que veas, tanto che me ten.
Non que as maletas non caban no coche, que non as imos levar.
Facerei o que poda para axudarte.
igual o que lle digas, el vai ir onde quera.
204
831552 _ 0202-0235.qxd
16/3/07
18:05
Pgina 205
OBXECTIVO 3
FAMILIAS DE PALABRAS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As palabras que comparten unha mesma raz ou lexema, ademais dunha relacin
de significado, constiten unha familia de palabras.
1. Observa a familia de palabras de pelota.
Pelota F peloteiro, pelotazo, pelotia, pelotaza, pelotona.

Arrodea as palabras que non formen parte da familia de pescar.
repescar
pescador
pescantina
pescada
pescozo
pesqueiro
pesca
lonxa
pescudar
peixe
Colorea de verde as palabras da familia de libro que atopes neste texto.
Desde ben pequeno gustoume ler; xa a con meu pai librara que estaba ao final da
nosa ra e folleaba unha chea de libros mentres el falaba co libreiro sobre as ltimas
novidades editoriais. Ao final, sempre acababa por me comprar un caderno no que
moito me gustaba escribir cousas propias de aventuras librescas; eu soaba que haba
ser o meu primeiro librio.
Explica coas tas palabras o significado de:
Follear F
Novidades editoriais F
2. Relaciona as palabras da columna da esquerda que pertencen mesma familia con seus antnimos,
dicir, coas palabras que signifiquen o contrario.
liberdade
encarcerar
libre
escravitude
liberar
preso
3. Usa o prefixo en- para colocalo diante e o sufixo -ar para colocalo detrs das palabras seguintes e formar
verbos derivados da mesma familia.
Por exemplo: gaiola F engaiolar
cadea
reixa
rabia
xoia
funda
cofre
205
831552 _ 0202-0235.qxd
16/3/07
18:05
Pgina 206
OBXECTIVO 4
A GRAFA H
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Escrbense con h:
Os verbos haber, habitar, herdar, honrar, hospedar, humillar en todas as formas
da conxugacin.
As palabras que empezan polos prefixos hiper-, hidro-, homo-, hemi- e hecto-.
Os derivados das palabras que levan h, incluso cando se lles engade un prefixo.
1. Coloca cada palabra coa sa definicin correspondente.

hipermercado
hidrofobia
homoxneo
hemiciclo
: que est formado por cousas parecidas.
: sala con forma de medio crculo e asentos ao redor.
: medida de masa que equivale a cen gramos.
: doenza da rabia.
: tenda moi grande onde se venden todo tipo de produtos.
hectogramo
2. Completa con a, ai e hai segundo corresponda.
os veen, e moitos son!
Quen anda
que ver, non tendes vergoa!
que marchar!
, que dolor!
Pero anda estades
3. Nesta lista hai catro palabras con erros ortogrficos. Corrxeas e escribe unha oracin con cada unha delas.
ermo
oxe
hedra
ermida
hendecaslabo
hourizo
home
ovo
honte
herdanza
hmido
mero
orfo
halento
hospedaxe
4. Relaciona os prefixos da primeira columna coas palabras da segunda e despois cos significados.
hbil
in-
habitar
Que non ten humanidade.
des-
humano
Abandonar o lugar en que se vive.
honra
206
Sentimento do que perdeu a dignidade.
Que non ten as caractersticas axeitadas para algo.
831552 _ 0202-0235.qxd
16/3/07
18:05
Pgina 207
OBXECTIVO 5
A ESTROFA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Unha estrofa est composta por un nmero determinado de versos que presentan unha medida
e un esquema de rima fixos.
As principais clases de estrofas son o pareado, o terceto, o cuarteto, a redondilla,
o serventesio e a cuarteta.
1. Le o poema adaptado A igrexa marieira e responde as cuestins.

O sol, axeonllado aos ps do Cristo morto

reza unha lenta salve encol das lousas fras,
e as lampadias tecen douradas letanas
de penumbras e luz, de fe e de recordo.
Unha vella labrega debulla o seu rosario;
seu rosario de das, de mgoas e de arelas
e o lume da alma sa entre o lume das velas 1,
un luar alden vestidio de branco.
Nantramentras 2 as naves solemnes e devotas,
no seu gtico xesto que no silencio medra
xuntan as sas mans en loanzas de pedra
con fervor sereno de dogmatizacins teolxicas.
1
2
velas: candeas.
nantramentras: entrementres.
LUS AMADO CARBALLO
Busca no dicionario as palabras seguintes:

encol:
arelas:
devotas:
dogmatizacin:
teolxica:
Explica coas tas palabras cal o tema do poema e o que nos quere dicir o poeta.
Que tipo de estrofas son?

Cantos versos ten o poema? Enumraos.
Cantos versos ten cada estrofa?
Cantas estrofas ten este poema?
207
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 208
A descricin III.
A gua e o catlogo
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Identificar as caractersticas principais da gua

e do catlogo.
2. Recoecer os adverbios.
3. Identificar e formar campos lxicos.
4. Aplicar as regras de ortografa para x e ll.
5. Recoecer tipos de poemas.
A gua e o catlogo.
O adverbio.
O campo lxico.
A grafa x. A grafa ll.
O poema.
METODOLOXA
1. Reproducir un modelo de gua. Elaborar

unha descricin para un catlogo.
2. Analizar palabras.
3. Transformar palabras.
4. Buscar e analizar informacin.
5. Ordenar fragmentos e responder preguntas
de comprensin.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar as caractersticas principais da gua
e do catlogo.
Gramtica
2. Recoecer os adverbios.
Vocabulario
3. Identificar e formar campos lxicos.
Ortografa
4. Aplicar as regras de ortografa para x e ll.
Literatura
5. Recoecer tipos de poemas.
208
ACTIVIDADES
Elaborar unha entrada dunha gua.
Facer unha descricin para un catlogo.
Recoecer os adverbios dun texto.

Identificar o tipo de adverbio.
Substitur expresins por adverbios.
Construr adverbios a partir dos seus antnimos.
Recoecer palabras que pertencen a un mesmo
campo lxico.
Completar series de campos lxicos.
Escribir de maneira correcta diferentes palabras
con x e con ll.
Escribir palabras da mesma familia e completar ocos
con x ou con ll, segundo corresponda.
Ordenar os fragmentos dun poema.
Responder preguntas sobre o poema.
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 209
OBXECTIVO 1
A GUA E O CATLOGO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A gua e o catlogo son textos en que a descricin importante, pero para distintos propsitos:
Na gua, a descricin ten un carcter informativo. A gua d informacin sobre un lugar,
o funcionamiento dun aparello, os enderezos e telfonos, etc.
No catlogo, o propsito da descricin publicitario. O catlogo ofrece relacins ordenadas
de determinados seres ou obxectos.
1. Utiliza a informacin do cadro e elabora unha entrada dunha gua sobre vivendas feitas manualmente, como
por exemplo, os igls.
Os igls son vivendas construdas polos esquims na rexin do rtico. Atpanse parcialmente
baixo a superficie para protexerse mellor do fro.
As paredes son de madeira cuberta de terra e
neve, inda que tamn usan aceite de foca e balea. Poden chegar a ter vents feitas con xeo
pudo. Os esquims habitan os igls cando van
cazar no inverno durante uns cantos das. No
vern viven en tendas fabricadas con peles de
foca ou de morsa.
IGLS
Denominacin:
Localizacin:
Caractersticas:
Comentarios:
2. Elabora no caderno unha ficha dun igl para un catlogo de vivendas dunha axencia inmobiliaria
do polo norte.
Exemplo: Vivenda ntima e fcil de decorar...
209
831552 _ 0202-0235.qxd
16/3/07
18:05
Pgina 210
OBXECTIVO 2
O ADVERBIO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Adverbios: palabras que completan a informacin da accin verbal con referencias sobre
o lugar, o modo, o tempo ou a cantidade; ou ben expresan afirmacin, negacin ou dbida.
1. Le este texto e prstalles atencin s palabras destacadas.
Puntualidade
Era practicamente imposible chegar axia estando tan lonxe, por iso collemos un taxi.
Fomos moi rpido porque atopamos pouco trfico. Cando xa estabamos preto, dmonos
de conta de que anda era cedo.
Que tipo de palabras son?
2. Identifica os adverbios das seguintes oracins e di se expresan lugar, modo, tempo ou cantidade.
Pdenche axudar as seguintes preguntas para identificalos:
Onde? F lugar
Cando? F tempo
Como? F modo
Canto? F cantidade
Por exemplo: Aqu xogamos ao ftbol. F Onde? Aqu, adverbio de lugar.

mellor que chames antes de ir al. F
Sempre dis o mesmo. F
Quere estar detrs dela. F
3. Substite as expresins destacadas por un adverbio.

Por exemplo: Hai un pouco estaba aqu. F Antes.
Todos os das levo o can a pasear ao mesmo sitio. F
En Lugo hai unhas murallas romanas fermosas. F
Gustarame que o fixsedes deste xeito. F
4. Descubre os adverbios que aparecen ao formar os antnimos dos que che propoemos a continuacin.
210
enriba
diante
mis
antes
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 211
OBXECTIVO 3
O CAMPO LXICO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O campo lxico o conxunto de palabras que pertencen a un mesmo campo ou se relacionan

cun mesmo tema. Existe o lxico da construcin, o lxico da cocia, o lxico da medicina, etc.
1. As palabras que se presentan a continuacin pertencen a un mesmo campo lxico. Indica cal .
disco duro
rato
Deporte
teclado
Informtica
cursor
base de datos
Xornalismo
2. Imos facer un xogo. Enche todas as casas cunha palabra que comece pola letra indicada na primeira columna
e que se corresponda co campo lxico que che propoemos na cima de cada columna.
Se queredes, podedes facer competicins entre os compaeiros.
Comeza
por...
Roupa
Comida
Deportes
Animais
Cidades,
comarcas
ou pases
T
F
B
E
V
A
P
Podedes cronometrar o tempo que tardades en rematar a tboa. A continuacin, podedes facer as vosas propias
tboas e xogar mis veces.
Cantos campos lxicos formaches neste xogo?
Que outros se che ocorren para inclur na tboa?
211
pantalla
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 212
OBXECTIVO 4
A GRAFA X. A GRAFA LL
NOME:
CURSO:
DATA:
1. Escribe de maneira correcta as seguintes palabras.

lentexa
baraxa
medaia
cexa
conexo
chiln
patruia
proiecto
parexa
iugular
2. Escribe ao lado de cada unha das seguintes palabras con x outra da mesma familia que tamn leve x.
proxecto F
xesto
xabn
inxeccin F
xacer
traxe
3. Resolve este encrucillado completndoo con palabras que contean x e ll.

1. Estmago das persoas ou dos animais.
2. Conxunto de naipes que se empregan en xogos de mesa.
3. Persoa moi alta e corpulenta ou de gran tamao.
4. Vasoira feita con plas dunha planta homnima.
5. Camio polo que se fai mis curta a distancia entre dous puntos.
6. Persoa que traballa a xornal ou de maneira espordica,
especialmente no campo.
7. Desexo dunha cousa innecesaria, capricho.
8. Lmina que forma parte do odo externo dos mamferos.
8
I
6
I
4F
1F
5
I
7
I
2F
3 F
212
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 213
OBXECTIVO 5
O POEMA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Hai das clases de poemas: os estrficos, que presentan os versos agrupados en estrofas,
e os non estrficos, en que os versos se suceden sen formaren estrofas.
O soneto un poema estrfico de versos hendecaslabos formado por dous cuartetos

que teen a mesma rima e dous tercetos que poden variala.
O romance un poema non estrfico formado por unha serie indefinida de versos octoslabos
con rima asonante nos pares. Os versos impares quedan sen rima, polo que se chaman
versos soltos.
1. Ordena as estrofas deste soneto de Daro Xohn Cabana e responde as preguntas.
cando o curso dos anos che amolente

a preciosa dureza das entraas,
cando mesmo calvexen as maraas
que son coroa ao monte mis ardente;
Cando setenta invernos na ta frente

caven fondos agravios e regaas,
cando leves escritas polas caas
a traxedia do tempo displicente;
se eu sigo por aqun, amarei tanto

a ta decadencia, o teu quebranto,
que has de morrer pensndote fermosa.
cando a morte se pouse nos teus ombros

e todo sexa un resoar de escombros
e runa certsima da rosa,
A quen se dirixe o poeta?

Que o que lle di?
Como a rima do poema?

De que clase de estrofas est composto?
2. Escribe un pequeno poema non estrfico sobre un pallaso.
213
831552 _ 0202-0235.qxd
16/3/07
18:05
Pgina 214
O dilogo I.
A conversa
OBXECTIVOS
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Identificar unha conversa nun texto escrito.

Recoecer os substantivos e os seus tipos.
Recoecer o artigo.
Formar palabras utilizando prefixos.
Coecer as regras xerais de acentuacin.
Coecer recursos literarios.
METODOLOXA
1. Ler textos e responder exercicios de comprensin.

2. Compoer e analizar palabras.
3. Clasificar substantivos atendendo a unha tipoloxa
dada.
4. Transformar palabras.
5. Aplicar regras de acentuacin.
6. Aplicar recursos literarios.
CONTIDOS BSICOS
O dilogo. A conversa.
O substantivo.
O artigo.
Os prefixos.
As regras de acentuacin.
Os recursos literarios.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar unha conversa nun texto escrito.
Gramtica
2. Recoecer os substantivos e os seus tipos.
3. Recoecer o artigo.
Vocabulario
4. Formar palabras utilizando prefixos.
Ortografa
5. Coecer as regras xerais de acentuacin.
Literatura
6. Coecer recursos literarios.
214
ACTIVIDADES
Responder preguntas sobre a lectura proposta.
Completar globos.
Identificar que palabras son substantivos.
Formar o feminino dalgns substantivos.
Recoecer as diferenzas de significado segundo
o xnero dalgns substantivos.
Identificar os tipos de substantivos: comns
e propios, concretos e abstractos, individuais
e colectivos.
Completar co artigo correspondente.
Buscar no dicionario palabras prefixadas.
Relacionar prefixos co seu significado.
Escribir palabras con determinados prefixos.
Identificar a slaba tnica das palabras dunha lista.
Recoecer as palabras que han de levar acento
grfico.
Acentuar nomes propios.
Identificar recursos estilsticos en expresins
populares.
Redactar enunciados usando recursos estilsticos.
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 215
OBXECTIVO 1
O DILOGO. A CONVERSA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O dilogo o intercambio de informacin que se produce entre das ou mis persoas

que se comunican de xeito oral.
A conversa un dilogo espontneo entre das ou mis persoas que interveen sen un plan
previsto.
1. Le atentamente o texto seguinte e responde as preguntas.

O can e mais o paxaro

Unha tarde de vern un can a anguriado polo bosque cando topou un paxaro,
que lle falou deste xeito:
Ei, cadelo! Psache algo?
Pasa, si, que vin pasear co meu dono e, xogando coas follas que levaba o vento, despisteime e perdinme.
que te metiches moi dentro do bosque! Pero non teas medo, que a mia casa
e cozoo moi ben. Se me dis de onde vs, levareite deica al.
Que ben! dixo o can moi contento. Mira, lvame beira dos campos de deporte que
hai no barrio da Amizade.
Xa sei onde ! dixo o paxaro animado. Imos al!
Que personaxes interveen no dilogo?
Que lle dixo o can ao paxaro que lle pasara?
Que lle respondeu o paxaro para o animar?
De onde lle dixo o can que era?

Coeca o paxaro aquel lugar?
2. Completa os globos seguintes.
215
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 216
OBXECTIVO 2
O SUBSTANTIVO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os substantivos son palabras que nomean cousas, seres, sentimentos e ideas. Este tipo
de palabras ten xnero e nmero.
O xnero pode ser masculino ou feminino e o nmero, singular ou plural.
Lembra que para designar o xnero diferente dalgns nomes de animais hai diversos
procedementos, coma engadir un -a ao masculino ou mudar o nome. Por outra banda, hai
substantivos que admiten os dous xneros.
1. Arrodea as palabras que son substantivos.

neno
chorar
despois
bonito
non
cinco
con
la
verde
rbore
por
libro
2. Forma o feminino das palabras masculinas seguintes.

mestre F
galo F
profesor F
abade F
fotgrafo F
curmn F
3. Explica que significado teen estes substantivos segundo se empreguen en masculino ou en feminino.
5
Cura
5
Gua
5
Garda
5
O cura:
A cura:
O gua:
A gua:
O garda:
A garda:
Escribe unha oracin con cada significado.

O cura:
A cura:
O gua:
A gua:
O garda:
A garda:
216
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 217
OBXECTIVO 2
O SUBSTANTIVO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os substantivos poden ser de diferentes tipos.
Comns: designan tanto seres coma obxectos (por exemplo: muller, casa).
Propios: designan un ser ou un obxecto en particular (por exemplo: Mara).
Concretos: nomean seres ou obxectos que se poden percibir cos sentidos (por exemplo: can).
Abstractos: nomean conceptos, calidades e sentimentos que non se poden percibir
cos sentidos (por exemplo: felicidade).
Individuais: en singular nomean un nico obxecto ou ser (por exemplo: casa).
Colectivos: en singular refrense a un conxunto de obxectos ou de seres (por exemplo:
equipo).
1. Das palabras que hai no pergamio, di cal corresponde a cada oracin incompleta. Pensa que pode haber
mis dunha opcin.
aldea
gaivota
caderno
O substantivo comn
Sarria
esperanza
bolgrafo
bandada
sal
O substantivo propio
O substantivo concreto
O substantivo abstracto
O substantivo individual
O substantivo colectivo
2. Clasifica os substantivos que hai nas oracins seguintes en comns e propios.

As pombas que ten Pedro voan por toda a cidade de Ourense.
Moito choveu na Corua o mes pasado.
O ro Mio pasa por Lugo.
En Santiago de Compostela hai moitos edificios antigos.
Substantivos comns:
Substantivos propios:
3. Escribe dous substantivos concretos e dous substantivos abstractos.
217
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 218
OBXECTIVO 3
O ARTIGO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O artigo unha palabra baleira que anuncia a presenza dun substantivo, co que concorda
en xnero e en nmero.
ARTIGO
Masculino
Feminino
Singular
o, lo
a, la
os, los
as, las
Plural
Ademais, cando acompaa a unha palabra que non un substantivo, provoca que
se comporte coma se o fose (proceso coecido coma substantivacin). Por exemplo:
Gstame o verde. F en referencia cor verde.
O artigo contrae coas preposicins a, con, de e en.
1. Escribe o artigo axeitado.
cans gstanme moito, pero se morden non.
foto que che tiraron non me gusta nada.
persoas que traballan duramente conseguen o que queren.
paxaros que imos ver no monte vanvos encantar.
rapaza de azul e
rapaz de verde son mozos.
2. Completa as oracins usando o proceso de substantivacin.

. (a cor negra)
Non che acae ben
. (os coches pequenos)
Os coches grandes estn ben, pero gstanme mis

non ten cancelas. (o acto de falar)
3. Completa o texto facendo as contraccins que sexa preciso; no seu defecto, escribe o artigo mais
a preposicin sen contraer.
Habemos ir (a a)
excursin (de a)
o pasaremos moi ben porque (desde a)

(por a)
beira esquerda (de o)
fin de semana, seguro que

montaa aquela, cando vaiamos
ro, pdese ver unha paisaxe
fermossima. Ademais, seguro que iremos comer (onda o)
to Manuel,
que din que fai unhas comidas suculentas.
218
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 219
OBXECTIVO 4
OS PREFIXOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os prefixos son partculas que se antepoen a unha palabra para formar outra.
1. Busca no dicionario o significado das seguintes palabras e cpiao.

Presentir:
Reedicin:
Despreocupado:
Contraportada:
Inaceptable:
2. Une cada prefixo co seu significado e co exemplo correspondente.

Repeticin...
anti-
Atpico
Anterioridade...
re-
Anticonxelante
Auga...
a-
Prehistoria
Posicin contraria...
Negacin...
hidropre-
Reeditar
Hidroavin
3. Escribe tres exemplos de palabras formadas cos prefixos seguintes.

Hiper-:
Des-:
Sobre-:
Inter-:
Escolle tres palabras con diferentes prefixos e escribe unha oracin con cada unha.
219
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 220
OBXECTIVO 5
AS REGRAS DE ACENTUACIN
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Segundo a posicin da slaba tnica, as palabras poden ser agudas, graves ou esdrxulas.
As palabras agudas (as que teen tnica a ltima slaba) levan o acento grfico cando
rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: vent, saln, cafs, colchns.
Non levan acento grfico as agudas rematadas en ditongo decrecente (ei, ou, oi...) nin as
monoslabas. Exemplos: limpei, varreu, pintou, chan.
As palabras graves (as que teen tnica a penltima slaba) levan acento grfico cando non
rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e vogal + ns: fcil, bceps, forza.
As palabras esdrxulas (as que teen como slaba tnica a antepenltima) levan acento
grfico sempre: cmodo, tico.
1. Sublia a slaba tnica destas palabras e indica ao lado de cada unha se son agudas (A),
graves (G) ou esdrxulas (E).
lapis
lstrego
prebe
control
exame
babor
reloxo
cana
interruptor
calella
martes
cable
tnel
parasito
ordenador
omoplata
2. Das palabras seguintes hai catro que non teen que levar acento grfico. Sublaas.
civico
cubico
caliz
repor
maa
ultimo
telefono
estomago
reptil
arbitro
irman
cinco
tacito
album
correr
caixon
cancion
luns
confusion
pure
paxina
metalico
carmin
Felix
Coloca o acento grfico, no resto de palabras, onde corresponda.

Clasifica no caderno as palabras anteriores en agudas, graves e esdrxulas.
3. Tamn hai nomes propios que se acentan segundo as regras xerais. Coloca o acento grfico onde corresponda.
220
Xines
Cesar
Candida
Marcela
Monica
Xoan
Valentin
Barbara
Pedro
Ruben
Ledicia
Xesus
Anxo
Saleta
Xose
Carlos
Xerman
Anton
Maria
Aldara
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 221
OBXECTIVO 6
OS RECURSOS LITERARIOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os recursos literarios embelecen a expresin e diferencian a linguaxe literaria da linguaxe

comn.
Personificacin: atribur calidades humanas a animais ou seres inanimados.

Hiprbole: expresar o significado de xeito esaxerado.
Irona: transmitir aparentemente o contrario do que en realidade se quere expresar.
Anttese: contrastar nunha mesma oracin ou nun mesmo poema das realidades
que expresan o contrario.
1. Intenta explicar o que significan estas expresins populares.

Ter un pauto co demo. F
Caerlle a cara de vergoa a algun. F
Ser un fol de veleno. F
Ser un Xan. F
Ser un can. F
Falar co corazn na man. F
Clasifica estas expresins segundo o tipo de recurso estilstico que forman.
Personificacin
Hiprbole
2. Escribe dous enunciados en que empregues o recurso da irona e dous en que uses a anttese.
Por exemplo: tan guapo que cho deixo para ti. (irona)/O amor xeo ardente. (anttese)
Irona
Anttese
221
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 222
O dilogo II.
O debate
OBXECTIVOS
1.
2.
3.
4.
5.
Identificar a estrutrura dun debate.

Analizar o concepto de adxectivo.
Utilizar sufixos para formar palabras.
Coecer as regras da acentuacin diacrtica.
Diferenciar subxneros poticos.
METODOLOXA
1. Identificar estruturas.
2. Clasificar adxectivos.
3. Formar palabras.
4. Acentuar correctamente.
5. Analizar textos literarios.
CONTIDOS BSICOS
O debate.
Os adxectivos.
Os sufixos.
O acento diacrtico.
A poesa.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar a estrutura dun debate.
Gramtica
2. Analizar o concepto de adxectivo.
Vocabulario
3. Utilizar sufixos para formar palabras.
Ortografa
4. Coecer as regras da acentuacin diacrtica.
Literatura
5. Diferenciar subxneros poticos.
222
ACTIVIDADES
Ordenar as partes dunha estrutura.
Redactar textos.
Identificar adxectivos.
Completar e formar unha serie de adxectivos.
Redactar enunciados en que empregues
diferentes graos do adxectivo.
Identificar adxectivos explicativos e especificativos.
Identificar os sufixos dunha lista de palabras.

Formar palabras con sufixos.
Escribir palabras con sufixos con significado
propio seguindo un modelo.
Redactar oracins usando palabras con sufixos.
Escribir os acentos grficos necesarios.
Escoller a forma pertinente pola sa acentuacin
dentro dunha lista de palabras.
Colocar acentos grficos nun texto dado.
Recoecer un poema.
Diferenciar entre poesa pica e lrica.
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 223
OBXECTIVO 1
O DEBATE
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O debate un intercambio comunicativo entre varias persoas que expresan o seu punto
de vista sobre un tema establecido.
No debate participan un moderador e uns interlocutores que expoen as sas teses,
que normalmente son parcial ou totalmente contrarias.
Un debate consta das seguintes partes: introducin, exposicin inicial, discusin,
conclusin e despedida.
1. Identifica as partes en que est estrutrurado este debate.

Boa tarde, hoxe discutiremos un tema de candente actualidade: Dbese permitir que
os nenos xoguen ao ftbol na praza da vila?. Temos con ns representantes dos colectivos afectados que falarn a continuacin.
Boas tardes. O colectivo Damas snior de bon ver ao que represento est en contra de
que se lles permita aos nenos xogar na praza polos riscos que implica.
Boas tardes, represento os nenos da vila. Ns pensamos que se nos debe permitir xogar
na praza, pois eses riscos de que fala a mia elegante opoente non son tal.
Moi ben, as opinins quedan establecidas. A continuacin, os opoentes exporn os
seus argumentos. Comezamos pola representante das Damas.
Moitas grazas. Os anos teen demostrado a perigosidade dunha pelota en continuo movemento. Cristais esnaquizados, pens agredidos, xunto continua sensacin de risco
son factores que se evitaran en caso de que os nenos non xogasen ao ftbol na praza.
Ademais, as nosas lentes e as nosas cadeiras non seran susceptibles de se romper cando imos misa.
Agora chega a quenda do representante dos nenos da vila.
Grazas. Os nenos de agora temos unha responsabilidade coas nosas nais: prometemos
non botarnos calzada. Desta maneira, a mellor forma de nos reunir quedando na
praza da vila, onde podemos xogar sen risco de que pasen coches. Somos moitos, e o
baln permtenos xogar a todos a un tempo. Ademais, xogamos un ftbol de toque, cunha precisin milimtrica, co cal non hai perigo de balonazos.
Iso est moi ben, nenio, pero podedes parar un momentio cando samos da misa.
Home, pois podemos aproveitar para facer o descanso...
Con estas reflexins despedmonos, esperando que o acordo se leve a cabo.
Indica cales son as intervencins do moderador, cales as do participante a favor e cales as do participante
en contra.
Escribe un argumento para cada un dos participantes do debate.
Participante a favor:
Participante en contra:
223
831552 _ 0202-0235.qxd
20/3/07
16:56
Pgina 224
OBXECTIVO 2
OS ADXECTIVOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os adxectivos son palabras que complementan o substantivo que acompaan, e del expresan
as calidades, os estados, a procedencia ou a orixe.
Son palabras variables, teen xnero e nmero, e estes sempre son os mesmos
ca os do substantivo a que fan referencia ( o que denominamos concordancia).
Por exemplo: Aquel rapaz alto / Aquela rapaza alta.
Tipos de adxectivos segundo a forma:
De das terminacins: teen unha forma para o masculino e outra para o feminino
(bonito/ bonita).
Dunha terminacin: teen unha mesma forma para os dous xneros (intelixente).
1. Arrodea os adxectivos que atopes nas oracins seguintes.

Un sorriso sincero anunciaba que era unha persoa simptica.
Unha mala noticia fixo que se puxese moi triste.
un bo traballo e ten un magnfico horario.
Os atletas xuvens conseguiron un incrible triunfo.
2. Completa estas series.

Masc. sing.
Fem. sing.
Masc. plural
Fem. plural
Alto
Verde
Quente
Grego
Gris
3. Contina as series con adxectivos de das terminacins e dunha terminacin.

Das terminacins: bonito, bonita; mollado, mollada;
Unha terminacin: salvaxe, atroz,
224
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 225
OBXECTIVO 2
OS ADXECTIVOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O adxectivo ten diferentes graos, que son:

Positivo: cando expresa a calidade sen indicar a intensidade: A casa branca.
Comparativo: contrasta a mesma calidade entre dous substantivos.
Superioridade: Serxio mis forte ca Andrs.
Igualdade: Serxio tan forte coma Andrs.
Inferioridade: Serxio menos forte ca Andrs.
Superlativo: expresa unha calidade no seu grao mximo. Constrese co adverbio moi,
cos sufixos -simo/ -rrimo ou cos prefixos super- / hiper- / ...
Por exemplo: O chocolate moi bo, bosimo, superb...
4. Sinala e explica en que grao aparecen os adxectivos das oracins seguintes.

Pedro xa tan listo coma o seu irmn.
Ismael ten unha mochila superbonita.
A mia ta Tareixa fai unhas filloas riqusimas.
Xurxo menos alto ca Lurdes.
Afonso mis forte ca Guillerme.
A mia nai moi boa cocieira.
O meu irmn mis novo moi traste.
225
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 226
OBXECTIVO 2
OS ADXECTIVOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O adxectivo pode ir diante ou detrs do substantivo a que acompaa, pero non debes esquecer
que algns cambian de significado segundo a posicin que ocupan.
Explicativos: destacan unha calidade que propia do substantivo que acompaan
(sangue vermello, leite branco...).
Especificativos: destacan unha calidade que non propia do substantivo que acompaan,
ao que fan referencia dentro dun grupo (Os alumnos castigados quedarn no colexio
sen poder ir excursin).
5. Pinta de verde os adxectivos explicativos e de amarelo os adxectivos especificativos.

Os alumnos estudosos levan ben o curso.
Quere facer unha fotografa co ceo azul de fondo.
O mar salgado estaba tranquilo.
Levade os cabalos cansados corte.
Os pisos novos son mis caros.
Escribe das oracins que tean un adxectivo explicativo e das que tean un adxectivo especificativo.
Explica a diferenza de significado que teen os enunciados seguintes segundo onde estea colocado
o adxectivo.
Unha amiga grande/

Unha grande amiga
Un comentario simple/
Un simple comentario
Un home bo /
Un bo home
226
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 227
OBXECTIVO 3
OS SUFIXOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os sufixos son terminacins que, engadidas a algunhas palabras, forman outras palabras novas.
1. Sinala os sufixos das palabras seguintes e indica de que palabra derivan.

F
Cocieiro
de pastel
Conversacin F
Verdoso
Provocativo F
Realismo
Arboredo
Pesimismo F
Cantante
Porteiro
Pasteleiro
2. Repara nestes sufixos que, engadidos a determinadas palabras, poden formar outras palabras novas e escribe
un par de parellas mis de cada tipo.
-able F desexar / desexable;
-cin F edificar / edificacin;
-ante F importar / importante;
-ismo F celta/ celtismo;
3. Algns sufixos de orixe grega teen un significado determinado. Escribe algunhas palabras formadas
con estes sufixos.
Por exemplo: -ite (inflamacin) F apendicite.
-loxa (ciencia)
F filoloxa.
-metro (medida) F cronmetro.
4. Escribe das oracins en que empregues palabras que contean algn sufixo.
227
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 228
OBXECTIVO 4
O ACENTO DIACRTICO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O acento diacrtico sase para diferenciar palabras que teen distintos significados e que, de non
ser polo acento grfico, se escribiran igual. Exemplos de palabras que se diferencian polo
acento diacrtico son:
prsa 'apuro de tempo'

so 'parte do corpo'
s 'nico', 'soamente'
presa 'encoro', 'prisioneira'

oso 'animal'
so 'baixo, debaixo de'
Repara en que as palabras que levan acento diacrtico teen a vogal tnica aberta.
1. Copia as oracins poendo os acentos grficos nas palabras que o precisen.

Adolfo non sabe como facer o no da gravata e pediulle axuda a seu pai.
Sentiu que algun animal asexaba no mato e tivo medo de que fose un oso.
Manuel dixome que non tia presa ningunha en rematar os seus estudos.
2. Completa as oracins con algunha das palabras.

bla / bola
Naquelas montaas vive un
O xlgaro baixou da
A
pla /pola
so / oso
prsa / presa
p / pe
moi feroz.
e poususeme na man.
de pan sau queimada do forno.
A construcin da
provocou grande impacto ambiental.
Mancou un ______ e non puido continuar correndo.
3. Coloca os acentos que faltan no texto.
Espertou cun no na gorxa. A toda presa, almorzou de pe unha rebanda de pan con manteiga e unha cunca de cafe. No garaxe so quedaba o Ferrari, as que tivo que se conformar.
Logo de subir o coche decatouse, arrepiado, de que no asento de atras, ao pe del, habia un
home, forte e feo coma un oso. Estaba so ante o perigo, e sentiu que lle tremian todos os
osos do corpo.
228
831552 _ 0202-0235.qxd
7/3/07
19:40
Pgina 229
OBXECTIVO 5
A POESA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O xnero literario potico permtelle ao escritor expresar con versos a sa mensaxe, que pode
ser explicar unha historia ou ben expresar os seus sentimentos. Pdese distinguir entre:
Poesa pica, que pertencen aquelas obras en verso que explican proezas de heroes.
Nela mestranse elementos fantsticos con sucesos reais.
Poesa lrica, en que se inclen as obras en que o poeta expresa sentimentos.
Pose un carcter moito mis ntimo.
1. Le este poema e completa as afirmacins.
Por unha aperta ta: o ceo.

Por terte ao p de min: o mar.
Por escoitar a ta voz: o sol.
Polo teu querer...
Que non che haba eu de dar?
Este texto est escrito en
O autor mostra os seus
un escrito que forma parte do xnero
2. Agora le estes fragmentos de poesa e responde.

TEXTO A
Despois do duro combate

que o nobre celta Folgar
contra do esquivo romano
librou de Xallas no chan [...]
morra a linda Maroas
dunha ferida mortal [...]
TEXTO B
Desacougo
Caeu no chan a bla de nadal.

Aprenderon os nenos que o chorar,
non tia lei, coma o soar,
cando viron o mundo en anacos de cristal.
EDUARDO PONDAL, Queixumes dos pinos
MANUEL RIVAS, Costa da morte blues
Que poema cres que pico e cal lrico? Razoa a resposta.
229
831552 _ 0202-0235.qxd
10
7/3/07
19:40
Pgina 230
O dilogo III.
A entrevista
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1.
2.
3.
4.
Sinalar a estrutura dunha entrevista.

Coecer os determinantes e as sas clases.
Recoecer os tipos de signos que pechan enunciados.
Identificar narracins tradicionais.
A entrevista.
Os determinantes.
Signos que pechan enunciados.
As narracins tradicionais.
METODOLOXA
1. Ler textos e responder preguntas de comprensin.

2. Resolver exercicios de completar.
3. Analizar un conto popular.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
ACTIVIDADES
Identificar a estrutura dunha entrevista.
1. Sinalar a estrutura dunha entrevista.
Gramtica
2. Coecer os determinantes e as sas clases.
Ortografa
3. Recoecer os tipos de signos que pechan
enunciados.
Literatura
Escribir oracins con demostrativos.

Localizar posesivos nun texto.
Escribir un texto utilizando numerais.
Localizar e clasificar indefinidos.
Puntuar diferentes enunciados con punto
ou puntos suspensivos.
Colocar signos interrogativos ou exclamativos
segundo convea.
Puntuar un texto con diversos signos.
Redactar un pargrafo usando signos
de puntuacin.
Responder cuestins sobre un texto proposto.
4. Identificar narracins tradicionais.
230
831552 _ 0202-0235.qxd
10
7/3/07
19:40
Pgina 231
OBXECTIVO 1
A ENTREVISTA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
A entrevista un tipo de texto dialogado que se establece entre o entrevistador

e o entrevistado co fin de obter deste ltimo unha informacin ou unha opinin sobre
un tema, ou ben para coecer aspectos da personalidade do entrevistado.
A estrutura da entrevista consta de introducin, corpo e peche.
1. Le a seguinte entrevista de Nacho Mirs a Takekazu Asaka e sinala a sa estrutura.
Leva case trinta anos facendo de Galicia a sa casa porque lle interesan, sobre todo, os mundos pequenos. Topou co galego de casualidade. Diso hai ben anos e hoxe un falante de galego no pas do sol nacente, amante
do que, para os seus, non deixa de ser un pobo extico. Takekazu Asaka (Tokio, 1952) un nipn do pas.
Que fai un xapons coma vostede nun pas coma
este?
Non diga mis: en Castromil, como bo galego viaxeiro...
Cheguei primeiro a Madrid para aprender a lingua

espaola, iso foi a finais do 77. Nun quiosco topei
un xornal, A Nosa Terra, escrito nunha lingua diferente. Non tia idea nin coecemento do galego e,
a partir do 78, comecei a escribirlle editorial Galaxia para que me mandasen libros. Eu escriballes en
casteln, e eles respondan en galego. Durante dez
anos estiven en Tokio para facer o doutoramento,
logo celebrouse en Santiago un congreso de filoloxa
romnica. Estiven en Compostela e coecn a moita
xente, como Isaac Daz Pardo e outros e, desde entn, veo cada vern.
Si, si, en Castromil, non teo coche. Tamn me veen buscar, s veces.
E que lle achegan a vostede Galicia e o galego

para levar case trinta anos mergullando na cultura
dun pas tan diferente?
que cando estou en Xapn... xa teo morria! Teo unha chea de amigos aqu, vounos visitar a Vigo,
Corua e a Santiago, fago sempre ese percorrido.
Que o que mis lle custa entender dos galegos?

Temos fama de ser un pobo indeciso, vostedes
son mis decididos...
Somos mis concretos, si, e entn avanzamos cara
ao futuro. Os galegos poden ter un proxecto bo, pero sempre lle dan voltas mesma situacin.
Como mantn o contacto cando est al?
Internet axuda moito. Escoito cando podo a Radio
Galega.
Para vostedes, os galegos somos un pobo do
mis extico...
Sodes, outro mundo. Galicia a terra do solpor;
Xapn o pas do sol nacente.
2. Escribe ti das preguntas que lle faras a Takekazu Asaka.
231
831552 _ 0202-0235.qxd
10
7/3/07
19:40
Pgina 232
OBXECTIVO 2
OS DETERMINANTES
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os determinantes demostrativos sinalan a distancia que hai, tanto no espazo coma

no tempo, entre o falante e aquilo a que se refire o substantivo.
Os determinantes posesivos indican a quen pertence unha cousa en cuestin, xa sexa
unha ou mis persoas, ou tamn a relacin de parentesco ( dicir, a pertenza
a unha determinada familia).
1. Escribe unha oracin co determinante demostrativo adecuado para a distancia que se indica.
(Proximidade) ano non che van traer nada os Reis Magos!
(Afastamento) xogos a que xogabamos de nenos onde van...
(Distancia media) rapazas son as mias sobrias.
Lembras (afastamento) vez que fomos praia en decembro? Foi tan raro!
Pdesme pasar (distancia media) lapis que est enriba da mesa.
2. Sublia os determinantes posesivos que atopes no seguinte texto e, a continuacin, escrbeos abaixo.
A casa
Na praia tiamos unha casa, pero vendmola o ano pasado e agora xa non nosa, daquela familia que coeca o teu to. As mias cousas recollinas en caixas para o traslado e
os meus primos axudronme. Os teus xoguetes tamn os recolln, heichos levar cando
queiras. Anda me custa cando falo cos novos donos e teo que dicir a vosa casa, pero
todo cousa de ir afacndome, as e todo, ns xa tiamos outra casa, as que non me
deba importar tanto.
232
831552 _ 0202-0235.qxd
10
7/3/07
19:40
Pgina 233
OBXECTIVO 2
OS DETERMINANTES
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os determinantes numerais expresan a cantidade ou a orde do substantivo

a que acompaan.
Os determinantes indefinidos expresan de maneira imprecisa un nmero ou cantidade
indeterminada do substantivo a que acompaan (cuantificadores) ou ben teen a funcin
de sinalalo (identificadores).
3. Escribe un texto que contea o mximo nmero posible de determinantes numerais.
4. Sublia os determinantes indefinidos que hai nas oracins seguintes e clasifcaos a continuacin.
Lembra que un determinante sempre acompaa a un nome.
Algunhas persoas empezaron a ter sono.
Haba demasiada calor naquela cocia. Moitos dos comensais comezaron a sacar a roupa.
s veces saio por unha zona e outras veces saio por outra.
Algn coche a correndo moito e acabou por ter un accidente que, por sorte, non foi grave.
A outra vez dixeches a mesma cousa e non pasou nada.
Xa comeu, tia fame abonda para non agardar por ns.
Clasificacin
233
831552 _ 0202-0235.qxd
10
7/3/07
19:40
Pgina 234
OBXECTIVO 3
SIGNOS QUE PECHAN ENUNCIADOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os signos de interrogacin colcanse nas preguntas directas.

Os signos de admiracin sanse en enunciados que rematan en exclamacin.
Os puntos suspensivos sanse en enunciados que quedan sen rematar ou no medio
dunha oracin, onde indican unha breve interrupcin.
1. Escribe punto ou puntos suspensivos no final destas oracins segundo o creas conveniente.
Espero que chegue a tempo para irmos ao cine, porque se non
Se queres aprobar, xa sabes que hai que estudar
Como o saiba ta nai
As qudache ben o pantaln
Gustarame moito que vieses, pero
2. Escribe signos de interrogacin ou de admiracin segundo convea.

Por que non lle dis a verdade
Que ben
Canto tempo hai que nos coecemos
Como o puideches facer
3. Copia este texto no caderno e escribe os puntos onde sexa preciso.

Lembra que despois de punto sempre se usa maiscula, igual ca cos nomes propios.
O meu can
Cando era pequeno comprronme un can, ao que lle chamamos Lando Cada da levbao
a pasear polo parque e xogaba con el As fins de semana iamos ao campo e botabamos o
tempo todo indo dun lado a outro Un vern fomos praia e a Lando gustballe moito ver
como as ondas corran pola area cara a el Agora un can vello e xa non ten tanta enerxa,
pero seguimos a pasar moito tempo xuntos cando estou na casa
4. Escribe un pargrafo en que describas a un amigo teu. Usa diversas oracins en que poidas empregar
os diferentes signos que pechan enunciados.
234
831552 _ 0202-0235.qxd
10
7/3/07
19:40
Pgina 235
OBXECTIVO 4
AS NARRACINS TRADICIONAIS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As narracins tradicionais reflicten as crenzas, valores e os costumes das sociedades.

As mis importantes son os mitos, as lendas e os contos populares.
Hai varios tipos de contos populares: contos de costumes, contos marabillosos e contos
de animais.
1. Le o seguinte texto e contesta as preguntas.
O oso e o raposo
Eran un oso e mais un raposo, que andaban buscando comida, e o raposo dxolle ao oso:
Ai, compadre, e que tal se imos granxa do to Pepe e roubamos un porco?
Pareceulle boa idea, e as fixeron. Foron silandeiros ata o curral, al o oso matou dun
golpe o porco mis grande que atoparon, e marcharon correndo monte arriba.
Cando xa non tian folgos, sentaron baixo un carballo, e o raposo, pillastre, dxolle ao oso:
Ai, compadre! Non sei ti, pero eu non podo coa mia alma, que tal se durmimos un
pouco? Podemos enterrar o porco, co rabo fra para saber onde est.
O oso, que foi quen levou o porco durante todo o camio, aceptou sen dubidalo, pero
ocorreu que, mentres o oso durma, o raposo ergueuse, desenterrou o porco, e papouno
enteirio, deixando soamente o rabo. Si que era lampn o raposo! E, ben caladio, deixou
o rabo do porco onde estivera co resto do corpo.
Cando o oso espertou e foron buscar o porco, atoparon o rabo, tal como o deixaran, e o
raposo dxolle ao oso que tirara el do rabo, pois era mais forte.
As fixo o oso. Colleu alento, e tirou do rabo con tal forza que caeu de cu no chan, e
mancouse moito, pero cando se ergueu todo encabuxado ao darse de conta da broma, o
raposo comezou a botarlle a culpa ao oso, e as estiveron discutindo ata que dixo o
raposo:
Vamos deitarnos ao sol, e ao que lle se a barriga foi quen o comeu.
Deitronse a durmir, e o oso durmiu, pero o raposo ergueuse e mexou por riba do
compadre, e chamouno.
Ai, compadre! Ti fuches o que comiches o porco, porque che sa a barriga.
E as foi como o oso tivo que pedir desculpas e marchar para a casa sen comer nadia...
Cres que o texto un conto popular? Razoa a resposta.
Explica a que tipo de conto popular se axusta.
235
831552 _ 0236-0241.qxd
11
7/3/07
19:21
Pgina 236
Os medios de comunicacin
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1.
2.
3.
4.
Identificar a estrutura dun xornal.

Recoecer os pronomes personais.
Utilizar correctamente o punto.
Recoecer narracins cultas.
A estrutura dun xornal.

Os pronomes persoais.
O punto.
As narracins cultas.
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
Ler textos e responder preguntas de comprensin.

Resolver exercicios de pronomes.
Puntuar adecuadamente.
Elaborar redaccins.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar a estrutura dun xornal.
Gramtica
2. Recoecer os pronomes persoais.
Ortografa
3. Utilizar correctamente o punto.
Literatura
4. Recoecer narracins cultas.
236
ACTIVIDADES
Identificar partes da portada e tipos de seccins
nun xornal dado.
Identificar pronomes persoais.

Substitur por pronomes fragmentos de enunciados.
Identificar a que persoa fan referencia
os pronomes dun enunciado.
Construr oracins con pronomes persoais.
Colocar os puntos necesarios nun texto.

Distribur un texto puntundoo correctamente.
Recoecer as caractersticas diferenciais

das narracins cultas.
Redactar un texto.
831552 _ 0236-0241.qxd
11
16/3/07
17:42
Pgina 237
OBXECTIVO 1
A ESTRUTURA DUN XORNAL
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Dentro da estrutura dun xornal, distinguimos a portada (onde atopamos a noticia principal,
as secundarias e o ndice) e as seccins (organizadas por un criterio xeogrfico e temtico).
1. Identifica na portada do xornal De luns a venres a cabeceira, as noticias principais, as secundarias e o ndice.
2. Indica segundo que criterio estn agrupadas as seccins do ndice deste xornal.
237
831552 _ 0236-0241.qxd
11
7/3/07
19:21
Pgina 238
OBXECTIVO 2
OS PRONOMES PERSOAIS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os pronomes persoais son as palabras que utilizamos para nos referir primeira persoa
(que fala), segunda persoa (que escoita) ou a un terceiro ser ou obxecto, sen empregar
un substantivo.
Os pronomes clasifcanse en pronomes tonos, que non poden aparecer illados, e pronomes
tnicos, que son independentes, dicir, que poden formar eles ss un enunciado.
1. Identifica os pronomes persoais tnicos das oracins seguintes. A continuacin sublia de cor verde
os de primeira persoa, de cor vermella os de segunda e de cor amarela os de terceira.
Ela bebeu un vaso de auga, pero anda as di que ten sede.
Ti e mais eu temos un asunto pendente.
Quizais mellor que ns vaiamos diante.
Eu sempre coidei que vs tiades razn, pero eles non pensan as.
2. Reescribe as oracins seguintes e substite as palabras destacadas polos pronomes persoais que consideres
axeitados.
Por exemplo:
Meus pais comprronme o dicionario. F Eles comprronme o dicionario.

Anda non chegou a ta amiga? F
Os primos vieron cedo. F
Ti e Fiz ides vir festa? F
Pedro di que est moi canso. F
3. Analiza morfoloxicamente os pronomes que haxa nas seguintes oracins. Faino coma no exemplo.
Eles non falan moito. F Eles: terceira persoa do plural, masculino.

Elas van cada da ao cine. F
Sempre confiei en vs. F
Queredes xogar con ns? F
Ti ests seguro do que dis? F
Xa sabe o que eu penso do tema. F
238
831552 _ 0236-0241.qxd
11
7/3/07
19:21
Pgina 239
OBXECTIVO 2
OS PRONOMES PERSOAIS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os pronomes tonos son palabras variables, con significado ocasional segundo a que
ou a quen fan referencia, que van xusto diante ou detrs do verbo que complementan.
As formas -o, -lo, -no de terceira persoa son complementarias, emprgase unha delas
segundo a terminacin do verbo:
As formas -lo, -la, -los e -las sanse despois de formas verbais rematadas en -r e -s.
As formas -no, -na, -nos e -nas sanse tras as formas verbais rematadas en ditongo.
As formas -o, -a, -os e -as sanse nos demais casos.
Os pronomes persoais tonos poden cumprir as funcins de complemento directo
(me, te, o/lo/no, nos, vos e se) e de complemento indirecto (me, che, lle, lles).
4. Pinta os pronomes tonos que atopes no texto seguinte.
Coidaba que che dixera que nos encargaramos ns das entradas. Ao mellor esquecino
porque xa llelo dixera a eles. Queriamos compralas o domingo, pero apareceunos a oportunidade e non dubidamos. molo pasar moi ben na obra de teatro, xa o vers.
5. Completa coa forma do pronome tono mis axeitada segundo o caso.

1. persoa singular
2. persoa singular
Mira
Queres
dicir algunha cousa?
Mostra
o que para min.
Agora a visitar
Enviarei
Non
3. persoa singular
aos ollos fixamente.
.
unha carta deseguida.
dixen que
Antes de compra
Cando
deitaras?
pregunta como funciona.
vas dicir a verdade?
6. Escribe as oracins suplindo as parnteses polo pronome tono correspondente.

Por exemplo: Explica (a min) o que che pasa. F Explcame o que che pasa.
Devolve (a ela) a saia. F
Compra (mazs) no mercado. F
Leva (aos nenos) doces. F
239
831552 _ 0236-0241.qxd
111
7/3/07
19:21
Pgina 240
OBXECTIVO 3
O PUNTO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O punto indica unha pausa longa no discurso. Empregamos tres tipos de punto:
O punto e seguido separa oracins no interior dun pargrafo.
O punto e parte sinala o final dun pargrafo e o inicio doutro que comeza cunha idea
ou tema novo.
O punto e final indica a fin dun texto.
1. Escribe os puntos que faltan neste texto.
Haba trescentos corvos peiteados polo vento

E haba unha nena e unha igrexa
Un da, a nena, que sempre xogaba ao arredor, notou que os animais todos e as rbores
calaban Mis anda, escoitaban moi quedos, suspensos os corvos como pinceladas no
pole dun resplandor enrarecido Apoucou de speto a luz e da nada do Mar de Fra embestiu unha tormenta que fixo estoupar en po de vidro o ceo enteiro de Nemancos
A nena, apertando contra o peito un fillio, que era can con pencas de arlequn, foi buscar refuxio no adro cuberto, onde saba da compaa da orquestra dos vellos msicos e
dun profeta de pedra que sorra
MANUEL RIVAS, En salvaxe compaa. (Adaptacin)
2. Reescribe o seguinte fragmento puntuando correctamente e facendo as separacins necesarias.
De socato, un milln de moscas entraron na casa e todo se tornou negro A luz segua
acendida, pero coma se non existise Sentn un tirn na corda Pap avanzaba cara ao
patio traseiro Como eu non poda velo, limiteime a seguir a corda As moscas revoaban
arredor de ns formando unha nube enorme, negra e opaca Movimonos lentamente, por
medo a caer Por fin chegamos ao muro de atrs Sentn a man do meu pai sobre o meu
brazo A gritos, intentaba dicirme algo Era difcil olo por culpa do enxordecedor zunido
das moscas Axdame a vertelo sobre a serie nmero 100 berraba Logo botaremos
outros quince caldeiros Farn falta polo menos dezaseis bidns de Crema de Bosta de
Vaca para matar todas estas moscas Deben estar cubrindo a cidade enteira
PAUL JENNINGS, Vaiche boa! (Adaptacin)
240
831552 _ 0236-0241.qxd
111
7/3/07
19:21
Pgina 241
OBXECTIVO 4
AS NARRACINS CULTAS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As narracins cultas son as narracins de autor que se transmiten pola escritura.

O conto de autor ou literario unha narracin que nace para ser lida, ao contrario
ca o conto popular, que nace para ser contado.
1. Ordena os pargrafos pertencentes obra de nxel Fole lus do candil e responde as preguntas.
Andei e andei, e eu non lle va o cabo a

aquela ra. Cada vez haba menos casas,
cada vez faca mis escuro, e nin sequera
se va o mar, anda que se sentan de lonxe as sirenas dos barcos. Ta, ta,... oa tras
min. Camiei mis a prsa. Mis a prsa
tamn on aquel ta, ta... Boteime carreira. Ta, ta, ta, resoaba tras de min, cada
vez mis preto. Fuxn coma un can perdigueiro cando venta o lobo.
Ripei o reloxo do peto. Eran as tres. Cando tias o reloxo na man, on tres ou catro
petos secos, coma os que d un caxato
no chan: ta, ta, ta. Segun para diante sen
facer caso. Sera un mendigo, un coxo ou
un cego.
A min que me importaba! Ta, ta, ta, segua o peto

tras de min. Volvn a testa, mais non vin a ningun.
Pareime. Xa non oa o peto. Volvn camiar: ta, ta,
ta... Mentira se dixese que non sentn medo. Unha
migalla. Un coco de medo a rillando dentro coma
un remordemento. Entendedes?
Que ttulo lle poeras ao relato?

Por que se pode considerar unha narracin culta?
Agora escribe ti un final para a historia.
241
831552 _ 0242-0247.qxd
12
7/3/07
19:25
Pgina 242
OBXECTIVOS
CONTIDOS BSICOS
1. Identificar a estrutura dunha noticia.

2. Coecer mis funcins dos pronomes persoais.
3. Utilizar sufixos e prefixos ao mesmo tempo
para formar palabras novas.
4. Usar correctamente o punto e coma
e os dous puntos.
5. Coecer as caractersticas e os subxneros
do teatro.
A noticia.
Os pronomes persoais II.
As palabras parasintticas.
O punto e coma. Os dous puntos.
O teatro.
METODOLOXA
1.
2.
3.
4.
5.
Ler textos e responder preguntas de comprensin.

Resolver exercicios de pronomes.
Crear palabras novas.
Puntuar de maneira correcta.
Recoecer caractersticas diferenciais.
OBXECTIVOS
Tipos de textos
1. Identificar a estrutura dunha noticia.
Gramtica
2. Coecer mis funcins dos pronomes persoais.
Vocabulario
3. Utilizar sufixos e prefixos ao mesmo tempo
para formar palabras novas.
Ortografa
4. Usar correctamente o punto e coma
e os dous puntos.
Literatura
5. Coecer as caractersticas e os subxneros
do teatro.
242
ACTIVIDADES
Ler unha noticia dun xornal e contestar preguntas.
Identificar as partes que forman a sa estrutura.
Redactar unha noticia.
Combinar correctamente os pronomes tonos.
Completar co pronome adecuado.
Identificar palabras parasintticas.

Explicar a formacin de palabras parasintticas.
Formar palabras parasintticas.
Completar oracins con punto e coma.

Escribir oracins con punto e coma.
Explicar a funcin dos dous puntos
nas oracins propostas.
Ler un fragmento dunha obra de teatro.
Identificar as sas caractersticas diferenciais.
Asociar o fragmento a algn dos subxneros
vistos.
831552 _ 0242-0247.qxd
12
16/3/07
17:47
Pgina 243
OBXECTIVO 1
A NOTICIA
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Os xneros xornalsticos poden ser informativos, de opinin ou interpretativos.

A noticia unha exposicin breve duns feitos actuais de interese. Na sa estrutura
distnguense tres elementos: o titular, a entrada e o corpo.
1. Le o seguinte texto e responde as preguntas.
Desatascada a fonte central das Burgas

O concello e os comerciantes da zona, aliviados
OURENSE
Operarios municipais lograron na ma de onte desatascar a fonte central das Burgas de Ourense, da
que deixara de sar auga o luns pola tarde. Este feito
provocou certa inquietude no concello e nos comerciantes da zona, posto que se trata dun dos smbolos
da cidade. O persoal municipal comprobou que o
tubo estaba atoado, ao parecer, intencionadamente.
(La Voz de Galicia)

Cres que o texto unha noticia? Por que?
Que finalidade teen as letras grandes escritas en negra?
Identifica o titular, a entrada e o corpo desta noticia.
2. Redacta unha noticia sobre un feito de actualidade usando a estrutura que xa coeces.
243
831552 _ 0242-0247.qxd
12
20/3/07
16:53
Pgina 244
OBXECTIVO 2
OS PRONOMES PERSOAIS II
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
Para combinar pronomes tonos has de ter en consideracin o seguinte cadro:

me
che
lle
mo
cho
llo
ma
cha
lla
os
mos
chos
as
mas
chas
nos
vos
lles
nolo
volo
llelo
nola
vola
llela
llos
nolos
volos
llelos
llas
nolas
volas
llelas
1. Volve escribir estes verbos coa combinacin correcta dos pronomes tonos.
Por exemplo: Compramos (lles o) F Comprmosllelo.
Leva (nos a) F
Comprar (vos los) F
Mirou (lle o) F
Deixei (che as) F
Vende (me o) F
Enviarei (lles a) F
2. Completa coa forma conveniente entre as seguintes.

o
os
as
Que che pasou na man? Queimei

A ta roupa pxen
lo
la
los
las
no
na
nos
nas
onte mentres cociaba.
na maleta vermella que compraches en Curtis.
Se tanto che gusta a torta, cme

Son boas pelculas... qure
toda e non deixes nin un anaco.

vir ver connosco ao pase das oito?
3. Completa con lle ou lles, segundo corresponda.

A Daniel trouxron
Deixou
Mara dxo
un anaco de carbn e pxose a choromicar.
unha nota aos pais para avisar de que chegara tarde.

a Paco e a Marta que tian eles a culpa.
Os tos de Rafa comprron
244
aos fillos cadanseu ordenador.
831552 _ 0242-0247.qxd
12
7/3/07
19:25
Pgina 245
OBXECTIVO 3
AS PALABRAS PARASINTTICAS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
As palabras parasintticas pdense formar:

Mediante a adicin simultnea dun prefixo e un sufixo a unha palabra simple.
em
allar
Por exemplo:
porc
prefixo
sufixo
Mediante a combinacin de das palabras simples e un sufixo.

para
caid
ista
Por exemplo:

p. simp.
sufixo
p. simp.
1. Arrodea as palabras parasintticas que aparecen nas oracins seguintes e relacinaas coas de abaixo.
Embeleceron a casa de tal xeito que figura ser nova.
Apaixname a cocia mexicana.
preciso acostumarse a esta situacin.
A masa da torta ten que estar enfariada.
Faria
Paixn
Costume F
F
Belo
2. Explica como se formaron as palabras parasintticas do exercicio 1.
3. Forma palabras parasintticas cos prefixos que che propoemos e os sufixos que precises.
en-
a-
lia
pedra F
terra
xustiza F
laranxa F
noite
em-
anoitecer
alto
flor
vello
duro
245
831552 _ 0242-0247.qxd
12
7/3/07
19:25
Pgina 246
OBXECTIVO 4
O PUNTO E COMA. OS DOUS PUNTOS
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O punto e coma (;) representa unha pausa maior ca a coma dentro dun enunciado.
Os dous puntos (:) indican que o que vn a continuacin completa o sentido da oracin.
1. Pon os puntos e coma que lles falten s oracins seguintes.

a) Aprobei todas as reas de Lingua: en galego tiven un sobresaliente en ingls, un notable en francs, un suficiente e en casteln, un ben.
b) Miguel sempre xoga pelota Xan, polo contrario, dorme todo o da.
Agora indica en que oracin, a) ou b), se exemplifica cada uso do punto e coma.
Para separar das ou mis oracins relacionadas polo sentido.
Para separar grupos de diferentes elementos dentro dun conxunto.
Escribe das oracins con punto e coma para cada un dos usos anteriores.
2. Explica a funcin dos dous puntos nestas oracins.

Xa non podemos ir mis a aquel restaurante que tanto nos gustaba: pechou definitivamente por falta
de clientela.
Xon sempre di: Se me precisas, chmame.
Durante este curso visitaremos algns dos ros mis salientables do territorio galego: Sil, Mio, Ulla, Anllns,
Tambre e Sar.
246
LINGUA E LITERATURA 1. ESO MATERIAL FOTOCOPIABLE EDICINS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIN, S. L
831552 _ 0242-0247.qxd
12
7/3/07
19:25
Pgina 247
OBXECTIVO 5
O TEATRO
NOME:
CURSO:
DATA:
LEMBRA
O teatro un xnero literario en que uns actores e unhas actrices representan as obras diante
dun pblico.
1. Le o seguinte fragmento adaptado da obra O cego de Fornelos e outras comedias curtas, dilogos e monlogos,
de Manuel Daniel Varela Buxn, e fai os exercicios propostos.
A escena desenvlvese nun humilde cuarto no que non hai mis ca unha cama, unha
cadeira, unha huchia ao p da cama con un candil enriba dela. de noite. ROSA
e GORIO aparecen na cama. ROSA ten corenta anos e GORIO pasa dos sesenta.
GORIO: (Despois que o galo cantou, boquexa ruidosamente e, despreguizndose, btase
a falar deste xeito.) Xa o galo da crista vermella anuncia o abrente dun novo da e
eu sen pechar ollos, Rosa. (Acende o candil, alumando tenuemente a escena.)
ROSA: Se non dormes... reza. Eu non teo que che facer.
GORIO: Tes, tes, muller; se cumpriras coa ta obriga...
ROSA: Que raios queres que che faga?
GORIO: Que remexas mellor os follatos do xergn, centella, que xa hai tempo que non os
tocas. Non quero, Rosa, non quero estas mazarocas debaixo dos meus castigados cadrs!
ROSA: (Salaiando.) Ai, meu Deus!... Que santo recibira as mias oracins, pra darme
semellante home? O da que casei contigo... mellor me fora caer no ro.
GORIO: Bah, bah, bah... Se te levara a raposa dos morrazos denantes de eu coecerte,
canto favor me fara!
ROSA: Cala, trangalleiro, cala!...
GORIO: Cala ti, caldo acedado. O da que me casei contigo... Ben, fxeno porque non estaba ben do caletre.
ROSA: E cando mellor vida papaches, galopn? Que proveito tes, para que me vales, que
clase de home es ti?(...)
Explica por que sabes que unha obra de teatro.
Responde razoadamente. A que subxnero cres que se pode axustar?
247
O texto a base da obra teatral. Est formado polos dilogos e as anotacins.

Existen tres subxneros teatrais importantes: a traxedia, a comedia e o drama.
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 248
7/3/07
19:01
Pgina 249
COMPRENSIN LECTORA
831552 _ 0248-0297.qxd
831552 _ 0248-0297.qxd
16/3/07
17:24
Pgina 250
Lectura
As aventuras de Manolito
Eu non sei o que farn teus pais, pero os meus todos os venres pola noite baixan casa da Lusa para ver pelculas. Traen a meu irmn, o Imbcil, mia cama para que coide del. Pasmolo bestial: se o
meu av nos ofrece o seu sper-ronquido ntranos
a risa parva. De cando en vez o Imbcil atragase,
doulle unha labazada nas costas e entn tose e vlvenos dar a risa parva outra vez. As a nosa vida.
Pero onte noite foi distinto. O Imbcil estaba malo (outra vez a sa clsica producin petrolfera de
mocos) e cando est malo incomuncano no seu
berce, porque dous nenos contaxiados dese virus
noxento seran de pelcula de terror.
Tvenme que deitar sa beira na cama de meus
pais para coidalo e darlle a cullerada hora que
nos deixara a mia nai posta no reloxo. O Imbcil
leva chupeta e dorme no berce. Os ps senlle xa
polos barrotes do grande que vai. Parece un beb
monstruoso. s veces teo pesadelos con el.
A min sempre me toca apandar co Imbcil. Apandar con algun a expresin cientfica, a expresin popular ter a responsabilidade de coidar o
Imbcil. A mia nai dixame a min porque non se
fa do meu av, porque dorme a cachos durante
a noite e, se coincide o cacho que est durmido co
que hai que darlle o xarope ao Imbcil, xa se amolou.
Cala, que vas espertar o av, cargante.

Arrncolle da boca a chupeta ao Imbcil. Non o fixen
por crueldade, fxeno porque cando lle quitas
a chupeta sguete por toda a casa. Seguiume ata a
cocia. Senteino na cadeira alta, e ao ver o gobelete, volve berrar. Trame co gobelete e co frasco do
xarope que estaba encol da mesa. Adeus xarope.
Mirmonos durante dous minutos e medio cunha
tensin que se cortaba, ata que lle digo:
E agora que facemos, neno parvo?
tarde os meus pais foron ao hper para mercar

e a mia nai dxome:
Eu saba que se mia nai va o frasco baleiro acabara por botarme a culpa. Ela sempre cre ao Imbcil, o seu ollio dereito e eu son o seu ollio esquerdo.
Lembra, seis centmetros cbicos s seis.
Recolln todo, e logo dixen:
Ns sempre falamos as; parecemos unha familia

de cientficos, pero un pouco mis sucios.
Agora con que reenchemos o frasco, intil?
Total, que chegaron as seis da tarde. Collo o gobelete do xarope e boto os seis centmetros cbicos.
Vou ao saln.
Al estaban o meu av, durmindo cun documental que estaban botando da reproducin das cascudas, e o Imbcil facendo coma quen que o entenda. un neno moi falso. Ao verme aparecer co
gobelete, o Imbcil pxose a chorar coma unha
besta. un neno imposible para os xaropes. Dou
250
volta co gobelete para a cocia facendo equilibrios

para non verter o lquido e aparezo no saln agora sen o gobelete. Dgolle ao Imbcil:
Son cousas que lle digo con cario, creme. Se non

fose meu irmn non o tratara con esa confianza.
Pero volvamos ao frasco baleiro. A mia cabeza pxose a funcionar. Como o xarope era rosa, mesturei marmelada de morangos, leite e azucre. O azucre boteino por iso de animar o asunto. Axiteino e
o tipo tomou os seis centmetros cbicos. Despois
de pasar a lingua polo beizo de arriba e o de abaixo, dixo:
O nen quere mis.
831552 _ 0248-0297.qxd
16/3/07
17:24
Pgina 251
1
El fala as, en terceira persoa, un neno moi raro.
Pois o nen amlase contesteille eu, porque a
mam dixo que s seis centmetros.
Tomei outros seis centmetros. Eu non estaba malo, pero mellor previr que curar.
Onte noite, como che dixen, fun coidalo ao cuarto de meus pais, mentres eles van pelculas na casa da Lusa e o meu av durma un dos seus famosos cachos. Non vexas o que lle gustaba ao tipo o
seu novo xarope. Non faca mis que fitar o espertador sen pestanexar a ver se soaba e tomar outro
gobelete.
Tomamos o frasco enteiro. Logo volvn reenchelo para non deixar pegadas. Ao final bebemos tres frascos cada un. O Imbcil curou da gorxa. Funcionou.
un efecto que teen estudado cientficos de todo
o mundo. Calquera medicamento sanda anda que
sexa falso se ti tes fe. E o Imbcil tia moita fe.
ELVIRA LINDO (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

Por que Manolito ten que coidar
a seu irmn?
Que misin lle encargaron os pais mentres
foron ao hipermercado? Por que?
Que sucede nese espazo de tempo?
Que se lle ocorre para que non o culpen? Ten
xito a sa idea?
2. Le e explica o significado da palabra
destacada. Logo substitea por outra sinnima.
Pois o nene amlase contesteille eu,
porque a mam dixo que s seis centmetros.
3. Copia o esquema e escribe o feito principal
que sucede en cada momento.
Todos os venres
Onte noite
tarde
5. Elabora unha ficha coas caractersticas

dos distintos personaxes da lectura.
6. A irona consiste en expresar o contrario
do que se pensa. Indica se Manolito
usa a irona nestas intervencins sas
e explica como a consegue.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
Cando explica o significado dunha palabra

ou dunha expresin.
Cando fai apreciacins sobre o irmn.
Cando xustifica unha accin ante o lector.
Sinala outras pasaxes da lectura en que
Manolito faga uso da irona e do humor.
7. Copia a expresin seguida do seu significado.
Ser o ollo dereito de algun.
Mirar de fronte a algun.
Ser o preferido de algun.
Saber elixir a algun.
Ser o principal apoio de algun.
Escribe outras expresins con ollo.
Onte noite
Os feitos da historia seguen unha orde

cronolxica ou hai saltos no tempo?
4. Analiza os personaxes da lectura.
Cal o protagonista e cales os secundarios?
Hai algn personaxe que mantea
unha actitude pasiva? Quen? Por que?
8. Ests de acordo coa afirmacin de Manolito

sobre o efecto dos medicamentos falsos?
9. APRENDE A RAZOAR
No texto, Manolito di que seu irmn o ollio
dereito da sa nai, mentres que el o ollio
esquerdo. Que quere dicir con isto? Cres
que existen as preferencias dos pais por
determinados fillos? Razoa a resposta.
251
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 252
Lectura
O vello que quera ver o tren

Eran de al da montaa... Dunha desas aldeas de
nome bravo e silvestre que repousan perdidas entre calados cumios. Longa viaxe fixeran no rexo
carro de bois, que rinchaba, xema e daba tombos
polos agres camios montesos para lle dar cumprimento ao antollo do vello!
Moito tempo tivera secreto aquel desexo. Un da,
coa mimosa curtidade dun neno que pide
unha lambetada posta, coma nun altar, nos mis
altos andeis do armario, o av tatexou o seu capricho. El nunca vira o tren. El non quera morrer
sen ver o tren. A filla e o xenro riron boamente daquela tolara. O pobre vello, non tia volta, estaba
xa un pouquio lelo. Pasaba a va tan lonxe! E ademais, que demos lle importaba aos seus anos ver
o tren? En troques, o neto pxose da parte do av.
E petou teimudamente cos zoquios no chan: Eu
quero ver o tren! Eu quero ver o tren!
Catro reflexins ao vello e catro azoutas ao pcaro e
todo quedou en nada pola primeira vez. Pero repetiuse a escena. Soubo o cura do conto e, con aquela calma do abade experimentado que comprende e
transixe, volveu polo av e o neto. Que diao! O ve-
llo estaba rufo, curado polo sol e o arume dos pieiros e non haba de rendelo moito a viaxe.
As foi que puxeron no carro un feixe de palla
para asento do vello, meteron nun garabelo unha
forte merenda, e moi de ma puxronse en camio, ata chegaren ao ignorado e apodrecido apeadoiro onde agardan inquedos o milagre.
Coma un estrao rebulir de gatos brancos as lle
pareceu ao neno, correu lonxe, por riba dun pieiral, unha fumarada, e un primeiro asubo foise
perder nalgunha erma peneda. Outro mis furente foise espetar no ceo. E outro, imperioso e longo,
axia denunciou, co tremer da terra, a vecianza
do Non Visto. Al via xa o tren, unha riola de monstros ben mandados, co alteiro capitn de ferro
fronte! Medraba, medraba!
Salaios de condenado, cichos brancos, topadas,
trasacordos, e deseguida todo ficou en gran silencio diante dos ollos abraiados dun labrego vello e
dun neno que aquel da estreara uns zoquios novos. Foi s un pequeno intre de repouso. Non baixou ningn viaxeiro. Subiron moi prsa nun coche de terceira das mulleres atrancadas de cestos,
mis torpes canto mis espavorecidas pola prsa.
O tren pareca sufrir a impertinencia das moitas cortesas cando se est apurado. E fuxiu de novo, cheo
de indiferenza, como para non se lembrar mis do
pobre apeadoiro apodrecido.
O neto fala moito. Como corra o tren! E non levaba cabalos. E haba un neno coma el que asomara pola ventaa. Un neno ben vestido, de cara fina, que tia nos ollos esa expresin dos ricos nenos
das cidades, que andan en tren e viven en casas
moi altas. Aquel neno non se asombraba de ir en
tren. Que secreta finura haba naquela indiferenza!
252
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 253
2
E tamn a unha seorita cunha tea livi coma as
que fan as araas, cubrindo a face... Unha tea
morada.
O vello fala pouco. Vai satisfeito pero un tanto tristeiro. Naquel mundo que lostregara un intre diante del, abesullaba moitas cousas endexamais presentidas al nas altas toxeiras. Haba mis mundos
ca o seu. Mundos embruxados, ledos e tentadores.
Mais el, xa, malpocado...
De speto o rapacio dixo:

Eu cando medre tamn hei de andar en tren.
As engurras do vello teceron unha sombriza tristura.
O rexo carro de bois volva rinchando, xemendo e
dando tombos para a aldea de nome bravo e silvestre perdida entre calados cumios.
RAFAEL DIESTE (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO
O vello non quera morrer sen ver o tren.

A filla e o xenro animan o vello a realizar
o seu desexo.
O neto e o abade estn de parte do av.
Non chegan a tempo de ver o tren.
O av e o neto emprenden a viaxe nun carro
deica o apeadoiro.
O neno volve tristeiro; o av, contento.
O apeadoiro est nunha concorrida

poboacin ou todo o contrario?
Que cho indica?
En que poca situaras a historia?
Que indicios che ofrece a lectura?
5. A travs da adxectivacin, o narrador crea
imaxes sensoriais varias. Relaciona cada
unha co sentido en que se centran.
calados cumios
nome bravo e silvestre
vista
2. Completa o resumo da historia da lectura

con das oracins mis.
Un vello e o seu neto queran ver o tren.
A familia fixo unha incmoda viaxe en carro
ata o apeadoiro mis prximo. [...]
3. Que significan estas oracins da lectura?
O pobre do vello, non tia volta...
Non haba dbida.
Non poda andar.
O abade volveu polo av e o neto.
Foinos buscar.
Pxose da sa parte.
O vello estaba rufo.
Tia mala sade.
Estaba forte, rexo.
4. Sita a historia no espazo e no tempo.
A familia vive na cidade
ou no campo? Como o sabes?
odo
COMPRENSIN LECTORA
1. Escribe se as seguintes afirmacins son

verdadeiras (V) ou falsas (F), despois corrixe
as falsas.
cichos brancos
rexo carro
tacto
6. O narrador emprega a metfora para destacar

a impresin que a chegada do tren causa nos
protagonistas. Relaciona cada termo imaxinario
desta metfora co seu termo real.
Al via xa o tren, unha riola de monstros ben
mandados, co alteiro capitn de ferro fronte!
riola de monstros
mquina
alteiro capitn de ferro
vagns
7. O av e o neto reaccionan de xeito diferente
unha vez visto o tren. Cal a actitude de cada
un? Por que reaccionan de forma distinta?
8. APRENDE A RAZOAR
No texto presntase un mundo tradicional
galego hoxe case desaparecido. Cres que
o mundo actual mellor ou peor ca o que se
describe na lectura? Que cousas boas tia aquel
que non ten o de hoxe e viceversa? Razoa
a resposta.
253
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 254
Lectura
Unha gorda cabeza amarela

sar o vapor. Os chineses fuxan para todas as partes polo medo. Nunca viran unha locomotora e cran que Enma era un monstro que botaba sobre eles
o seu alento quente para matalos e comelos despois no xantar.
Lucas dxolle a Jim:
Imos ver se o emperador da China est na casa.
En Ping haba unha morea de persoas e todas elas

eran chinesas. Todas tian os ollos resgados e trenzas e levaban grandes sombreiros redondos. Cada
chins levaba da man outro chins anda mis pequeno. Este levaba da man a outro mis pequeno
anda, e as sucesivamente ata o mis pequeno de
todos, que tia o tamao dun chcharo. Estes eran
os chineses cos seus nenos e os nenos dos seus
nenos. Todos andaban en desorde pola ra, falaban, acenaban e atordaban a Jim.
A cidade tia miles de casas; cada casa tia moitos andares e cada andar tia un tellado, semellante a un paraugas, que sobresaa e era de ouro. Das
fiestras penduraban bandeiras e farois e nas ras
haba un cento de balcns con cordas para estender a roupa, porque os chineses son un pobo moi
limpo. Nunca poen roupa sucia e o chins mis
pequeno, o que non meirande ca un chcharo,
lava a sa todos os das e tndea cun cordel mis
delgado ca un fo.
Enma tia que ir amodio para non atropelar a ningun. Tema que non osen a sa arfada. Faca soar a campaa e asubiaba para que apartasen do
camio os nenos e os nenos dos nenos. Estaba sen
folgos.
Baixaron e dirixronse cara ao palacio. Para chegaren porta da entrada tiveron que subir noventa
e nove chanzos de prata. A porta era de bano labrado. O bano unha madeira de cor acibeche e
tan rara que en todo o mundo s existen duascentas dez toneladas e sete gramos. A dicir verdade, a metade desta cantidade fora empregada na
construcin da xigantesca porta. Xunto porta haba un escudo en que, en letras de ouro, poa: Emperador da China.
E debaixo haba un timbre feito cun enorme diamante. Lucas premeu o botn. Abriuse unha fiestra. Unha gorda cabeza amarela asomou e sorriulles burlona aos dous amigos. A cabeza preguntou:
Que desexan os honorables seores?
Somos dous maquinistas estranxeiros respondeu
Lucas, e gustaranos falar co emperador da China.
Por desgraza, honorable maquinista dunha encantadora locomotora, de todo imposible falar co
noso moi poderoso emperador. Teen vostedes invitacin? murmurou a cabeza do corpo invisible.
Non dixo Lucas, para que?
Desde a fiestria da porta, a cabeza respondeu:
Perdenme, piollos indignos, mais non podo deixalos entrar. O emperador non ten tempo.
Por fin chegaron praza principal diante do palacio imperial. Lucas accionou a panca do freo. Enma detvose e cun enorme salaio de alivio deixou
254
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 255
3
E a fiestra pechouse cun rudo seco.
Que imos facer agora? preguntou Jim.
Daremos unha volta pola cidade dixo Lucas.
Os dous amigos andaron horas polas estreitas ras
pintorescas, cheas de cousas estraas. Por exemplo os limpadores de orellas! Traballan igual ca os
limpabotas. Haba que sentar nunhas cmodas cadeiras. Al limpbanlle a un as orellas. Cada limpador de orellas tia unha pequena mesa con incontables cullerias, pincelios, paos, blas de algodn
e botellias. Todo isto srvelles para traballar. Os chineses van moi a gusto ao limpaorellas.
Haba tamn contacabelos que lle contan a un os

pelos da cabeza, porque na China moi importante saber cantos cabelos ten un. Un contacabelos
ten minsculas pinzas de ouro coas que pode coller os cabelos un por un. Conta cen cabelos e ata
o guecho cun lacio. E faino ata que toda a cabeza est chea de lacios. Xunto a el senta un axudante contacabelos que fai as sumas. Algunhas veces pasan horas antes de que estean contados
todos os cabelos. Pero hai persoas coas que acaban axia, porque tamn na China hai xente con
s dous ou tres pelos na cabeza.
MICHAEL ENDE (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

En que lugar sucede a historia? Como ?
Quen son os protagonistas? De onde son? Que
relacin existe entre eles?
Que pretenden Jim e Lucas? Conseguen
o seu propsito? Por que?
2. Explica o significado das seguintes palabras.
atordar
arfada
guecho
6. Completa o esquema da descricin inicial

de Ping.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
Aspecto
Habitantes
...
...
PING
...
...
...
...
salaio
3. Divide a historia en tres partes.

Copia a primeira e a ltima oracin de cada
parte e invntalles un ttulo.
Indica a forma de texto que predomina
en cada parte: narracin, dilogo, descricin.
4. Analiza a maneira de presentar os feitos
da historia por parte do narrador.
O narrador describe o que ve con ollos
dun chins ou dunha persoa occidental?
Que cousas dos chineses lle estraan?
Que lles estraa a eles dos occidentais?
5. A personificacin consiste en atriburlles
a obxectos caractersticas propias de persoas.
Copia un exemplo de personificacin
que aparece na lectura e explica que
caractersticas do obxecto estn personificadas.
7. O narrador srvese de varios elementos

para describir a chegada da locomotora.
Onde ocorre a escena?
Como anuncia a chegada do tren?
Que elementos acsticos usa?
Que sensacin produce nos chineses?
8. Explica a que cres que se debe o cambio
de actitude, de amable a insultante, da gorda
cabeza durante a conversa cos maquinistas.
9. APRENDE A RAZOAR
Imaxina unha viaxe a un pas afastado. Inventa
profesins dese pas que che poidan causar
estraeza. Dlles un nome s profesins
e describe en que consiste o traballo, onde
se desenvolve, os obxectos que se precisan
Despois, explica con argumentos a importancia
desas profesins.
255
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 256
Lectura
O espello
Non notaches algo moi raro onte noite? Non viches que entraba aqu un home?
Non vin a ningun.
Conteille o do cabaleiro. El tocoume cos cotenos na
fronte, ao mesmo tempo que me adverta:
Debes consultarte.
Non repuxen, non estou mal da cabeza. Entrou
polo espello grande, e tamn sau por al. Tras ese
espello debe haber unha porta.
Meus pais recibiron unha carta da ta Rosa, invitndome a pasar unha temporada no pazo. Tamn
estaba invitado o meu curmn Henrique, que estaba estudando para mdico.
Sempre me acordarei daquela viaxe. Samos cedio
de Santiago para coller o tren. Cando chegamos a
Orbande, xa nos agardaban na cancela do xardn.
Moitas apertas e ata bgoas de agarimo. A ta Rosa
e Rosia saloucaban de tenrura. Eu fixeime nos ollos
da curm, que eran grandes, claros, suaves e tristeiros. Cando entrei no pazo, pareceume que o tempo
xa non era para min o tempo de antes
Eran xa as once cando fomos para o leito. Henrique pxose a ler un libro de medicina; eu, unha
comedia. Mais axia deixei o libro e fun quedando
esmorecido. Tia os ollos fixos no espello da consola, cando aconteceu aquilo.
O espello abriuse coma unha porta. Apareceu un
home. Calzaba botas altas e vesta cun poncho. Era
un bo mozo de barba negra. luz da lampadia
vin a sa cara de grandes ollos negros. E ata me
parece que ollou para min. Para meu curmn, non.
Un reloxo deu as doce, outro tamn, e outro. Eu
xurara que o cabaleiro dera doce pasos xustos ata
chegar mesa das gabetas. Andou al revolvendo,
sacando cartas. Despois, deu a volta e foise pola
porta do espello. Xrovos que eu non tia medo.
Vera Henrique o misterioso cabaleiro? alle preguntar. Mais Henrique xa roncaba. Non durmn en toda a noite. Al polas sete xa non puiden resistir mis
no leito. Abrn os balcns e espertei a Henrique.
E dxenlle:
256
molo ver.
Iso xa outra cousa. Prefiro dixen as novelas
policiais aos contos de aparecidos.
Meu curmn colleu unha cachaba e tentou ao longo do marco. Soaba a oco. Mais non puidemos descolgar o espello.
Sabes dxome que me gusta todo isto? Quizais
haxa na gabeta documentos de valor, e algun os
viera buscar. Imos velo.
A gabeta estaba pechada, mais ao argallar desfondouse a pechadura. Non haba documentos, senn moitas cartas. Lerimolas? Foi Henrique o primeiro que se puxo a facelo.
Soubemos o gran segredo amoroso da nosa ta.
Unhas cartas estaban asinadas por ela, outras, por
Uxo Losada de Ziga. Este era o seor que houbera de casar coa nosa ta. Eu pxenme a buscar
algn retrato del, mais non haba ningn. Eu dica:
Como non haber documentos?
E meu curmn responda:
Non quedamos en que ese cabaleiro via por eles?
Como queres que se atopen se os levou?
Aqueles das chovera moito. Tiamos que estar na
casa. Ao terceiro da de acontecer aquilo tiven a
clave do misterio. Foi despois do xantar. Entrou no
comedor o Toito, que traa o correo. Eu colln o
ABC de Madrid. O primeiro que atoparon os meus
ollos foi a necrolxica de don Uxo Losada de Ziga, que falecera trasantonte s doce da noite. Ta-
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 257
4
mn traa o ABC o retrato do seor. Mostreille o xornal a Henrique.
Eu coido dixo que cousa do subconsciente.
Ti oiraslles contar a teus pais que a ta Rosa estivera para casar. Poida que te esqueceses do nome deste seor. Viches a gabeta pechada. Quizais
soaras que estaban al as cartas de amor. E recordaches un soo que tiveras. Entendes?
Cando volviamos a Santiago dxenlle ao curmn:

Se non fose porque me d vergonza, baixaba e a
outra vez a Orbande a recoller un madrigal que
lle escribn a Rosia e que deixei esquecido na gabeta de marras. Gardeino al porque tiven medo de
que te mofases de min.
Ten a certeza de que cando morras, irs ti mesmo buscalo. Quen te ver! dixo Henrique rindo.
Quedei mis abrumado ca antes.
NXEL FOLE (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

Por que van ao pazo de Orbande
o protagonista e seu curmn?
Que ocorre cando estn xa na cama?
Que relacin tivera o cabaleiro do espello
coa ta Rosa?
Como explica Henrique a aparicin
do misterioso cabaleiro?
De volta a Santiago, que lle conta
o protagonista ao curmn?
7. Fai un lista dos personaxes que aparecen no

relato. Logo, indica a quen se refire cada un
dos seguintes trazos.
Ten ollos grandes e claros.

Ten ollos grandes e negros.
Leva botas altas.
Salouca de tenrura.
A sa mirada suave.
Viste poncho.
bo mozo de barba negra.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
2. Explica o significado das seguintes palabras.

esmorecido
subconsciente
cachaba
necrolxica
gabeta
cotenos
3. Cando empregamos a locucin de marras?

Para referirnos a algo que est sucio.
Para indicar algo xa coecido.
Para falar de algo que nunca viramos.
4. Que significado ten na lectura houbera
de casar coa nosa ta?
Casara coa ta nun futuro prximo.
Casou coa ta.
Estivo a punto de casar, pero non casou.
5. Escribe o momento central da historia.
D outros tres ttulos para o relato.
6. No texto aparecen referencias temporais
concretas que axudan a crear ambiente de intriga.
Explica o que sucede en cada momento.
s once
s sete
8. Compara a forma de ser e a de actuar

do protagonista e a de Henrique.
Tipos de lecturas de cada un.
Actitude ante a aparicin.
Claves do misterio.
9. Quen che parece que ofrece unha explicacin
sobrenatural do misterio?
Quen unha explicacin cientfica?
10. APRENDE A RAZOAR
Reflexiona sobre o feito misterioso narrado
na lectura. Que explicacin do misterio
mis convincente, a do protagonista
ou a de Henrique? Por que? Como se podera
rebater cada unha das solucins achegadas
por cada un? Como explicaras ti a aparicin
de don Uxo?
s doce
ao terceiro da
257
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 258
Lectura
Nancy e o caso do cine

Non estamos de acordo o meu noivo e mais eu noutras cousas, por exemplo no cine. A el gstalle o cine europeo e a min, o americano. Di que o cine de
Hollywood sempre igual. Sempre que un home
bica a unha muller nos beizos ao principio dun filme, remata por casar con ela, anda que haxa atrancos e catstrofes. Casa por salvar os principios.
Nunca pensara niso.
Segundo el, se o galn bica a muller na meixela,
non hai voda ao final, porque en realidade non hai
que salvar principio ningn. Tamn di que o cine
do noso pas non realista porque sempre triunfan
os homes guapos e na vida pasa o contrario. O home guapo adoita ser parvo e vencido polo feo,
que adoita ser listo. Non reparara niso.
Tampouco lle gusta o cine americano porque di
que aos homes que aparecen coa sombra da barba na faciana, a eses quimanos na cadeira elctrica ou mtaos a polica a tiros na ra antes de que
remate o filme.
Tamn di o meu noivo que a muller americana nos
filmes camia coma un albanel e ten a cabeza demasiado solta. E que, pola contra, a espaola camia con msica. Todo o entendo ags o do albanel.
Hei de fixarme cando vexa un pola ra e xa che contarei. Anda que o meu noivo un pouco esaxerado.
Fxate que o outro da, falando dunha sa ta que son
moitos de familia e, cando os viu sar da casa dixo:
Aquilo era como a sada do ftbol.
O que has de entender moi ben foi o que nos aconteceu no cine.
Eu entrei no cine antes ca o meu noivo e sentei.
mia dereita haba un home de mediana idade.
Estaba esperando polo meu noivo cando sentn a
man do vecio por debaixo do brazo da butaca. Eu
tia o bolso na saia. Naquel intre chegou o meu
noivo e a man retirouse.
Pouco despois a man do vecio comezou a avanzar outra vez. Cando non haba dbida ningunha,
eu colln o meu bolso coas das mans, aperteino
contra o meu peito e berrei.
258
Que pasa, Nancy? preguntoume o meu noivo.

Un home que me quere roubar.
O vecio ergueuse e tratou de fuxir. Pero a ringleira estaba chea de espectadores e non poda camiar. O meu noivo ergueuse, sau ao corredor e esperouno. Isto molo aclarar, dica.
Eu san detrs e no vestbulo apareceu o xerente.
O meu noivo atrapara o descoecido. Diante do xerente dixo:
Non nada. Aqu este, que hai que entregar polica.
Mirou o vecio e dixo:
Que di vostede?
Home, eu repeta o home. Eu non son un ladrn.
Un garda asomou pola porta e o meu noivo chamouno. Ao pobre home levrono perante o xuz de
garda. O xuz estaba da parte do criminal e quera
axudalo. Pedame o pasaporte e preguntbame
unha vez e outra:
Retira vostede a acusacin ou mantena?
Eu, vendo o perfil tormentoso do meu noivo, non
saba que responder, e el fxoo por min:
Mantena!
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 259
O xuz sorriu e advertiulle ao meu noivo:
A del, a do acusado. Nin que dicir ten.
Unha tentacin pasaxeira non merece tanto rigor,

meu amigo.
Porque esa outra das debilidades deste idioma,

que o pronome posesivo non ten carcter xenrico.
O meu noivo apresurouse a responder:
As non se saba se o meu noivo se refera avoa

do xuz ou do criminal.
Esas tentacins poda telas coa sa avoa.

A avoa de quen? preguntou o xuz fra de si.
RAMN J. SENDER (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

Quen o narrador no texto?
Estn de acordo Nancy e o seu noivo
en cuestins de cine? Por que?
Que lle aconteceu a Nancy no cine?
Como reaccionou o seu noivo?
Por que houbo un malentendido entre o xuz
e o noivo de Nancy?
2. Cal a opinin do noivo de Nancy sobre
o cine americano? Elixe as respostas correctas.
O cine americano non realista.
Os actores feos son os triunfadores.
O final do filme sempre inesperado.
Os actores mal afeitados son os criminais.
3. A lectura presenta das partes diferenciadas
tematicamente. Sinala cada unha e resume
nunha oracin o seu argumento.
Parte 1
Desde o principio ata...
Parte 2
...
4. Nancy unha rapaza americana que est

a contarlle a unha amiga as diferenzas
de opinin que ten co seu noivo. Busca
oracins na lectura que apoien esta idea.
Exemplo: O cine do noso pas
5. Segundo Nancy, o seu noivo emprega

expresins comparativas esaxeradas. Explica
o que queren dicir estas comparacins e di cal
che parece mis esaxerada.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
Aquilo era como a sada do ftbol.

A muller americana camia coma un albanel.
Expresa cunha comparacin esta idea:
A espaola camia con msica.
6. Polas sas opinins e a forma de actuar
podemos saber como o noivo de Nancy.
Indica se son certas ou falsas estas
afirmacins e explica por que.
moi decidido.
impulsivo.
respectuoso.
un covarde.
un namorado
do cine.
un teimudo.
Escribe dous adxectivos para cualificar o xuz.

7. Que momento da lectura che gustou mis?
8. APRENDE A RAZOAR
En grupo, seleccionade unha pelcula que todos
virades e que cada un conte o seu argumento.
Comparade as diferentes versins e observade
como cadaqun incide en aspectos distintos
da pelcula. A que credes que ser debido?
Razoade a resposta.
259
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 260
Lectura
O elixir da xuventude
Ela fora unha das primeiras persoas que coecera
con ocasin de andar procura de piso para arrendar. Con tal motivo entraramos en relacin. Cando
percibiu o meu acento francs, alegrouse moito e
a continuacin seguiu por un tempo a falar na mia lingua. A partir daquela comezou unha firme
amizade entre os dous.
Un da, nunha das mias visitas, sorprendeume
cunha historia sobre o conveniente que sera que
arredor dos trinta anos o resto dos nosos das non
contasen sobre ns; que pagaba a pena recorrer
mesmo a feitizos se os houbese. Con este pasatempo estabamos cando me dixo:
Unhas casas mis arriba haba un ancin dedicado alquimia; chambanlle o Sabio. Eu era rapacia. A sa neta e mais eu foramos amigas, anda que
poda ser a mia nai. Mire, nesa foto estamos as das! O vellio morreu; ela acabou por pechar a casa e foise, sen que mis nunca se soubese dela.
Contempleina devagar; vase unha muller morena,
de rostro redondeado e nariz perfecto. Sobre a cella esquerda advertase unha brevsima cicatriz que
acrecentaba a sa natural beleza. A diferenza nas
idades, con todo, resultaba evidente.
Para o outro da al estaba eu premendo nun timbre. Abriu a muller. Sorprendeuse e por fin confiouse ao ver o paquete co globo. Entramos nunha
salia e convidoume a sentar. O seu rostro resultbame familiar, pero non quixen comentarllo. Dxome que se chamaba Beya. Falamos dunha chea
de cousas e de nada. Deime de conta de que a
deixando portas abertas para sucesivos encontros,
intencin que non me desagradou.
Despois de despedirme reparei, camio do meu piso, na casa en cuestin. As paredes de pedra mantanse, pero o seu madeirame evidenciaba unha
grande deterioracin.
Varias veces levaba indo pola casa de Beya. Xa nos

diciamos de ti. A Noitevella, despois de cear, puxermonos a escoitar msica nun cmodo sof ata
que o sono nos venceu. O resplandor da ma debeu espertarme. Beya estaba durmindo. Os cabelos retirranselle da cara, ao contrario de como
sempre os levaba.
Reiterara nos anos seguintes as mias visitas

arrendataria ata que dispuxo deixarnos neste mundo. Os sobrios vivan fra. Entregueilles a chave
do piso e procurei outro preto de al.
Era guapa. Gustbame mirala, fixarme naquela lixeira cicatriz da cella... Nunca lle vira aquela cicatriz. Aquela cara e aquela cicatriz! Beya ergueuse cos meus berros.
A afluencia de xente cidade provocou a rehabilitacin de boa parte das casas antigas; entre elas
tocoulle tamn casa aquela, da que me tia falado a seora. Estaban a rematala tan ben que, quizais, quedase mellor do que nunca fora.
Dime quen es! Non pode ser certo! Quen es?
Non puidera evitalo, esvarara en calquera cousa tirada na ra, mesmo al diante da tal casa, e batera
contra dunha muller que saa do portal. Co golpe,
un globo de cristal que traa escachou contra o chan.
S se me ocorreu preguntarlle se a mancara. Sen-
260
tinme tan avergoado que non pensei senn en marchar. Logo pesoume e tratei de remedialo.
Aseguroume, temerosa, que non deba contarme nada. Respondinlle que rematara por tolear se non saba a verdade. Entre salaios, relatou a historia.
Despois de morrer o seu av, que pasara toda a vida investigando na alquimia, ela quedara soa. En das desesperados, baixaba ao laboratorio do av por
coller calquera cousa para vender. Mirando nunha
cavidade na parede atopou unha pequena redoma
poeirenta. Nun pergamio apareca unha lenda:
831552 _ 0248-0297.qxd
20/3/07
15:30
Pgina 261
6
O tempo cumprirase cando
o Creador estea entre a
Materia Prima e a mia Morte.
Na redoma gardara o elixir da eterna xuventude.

Beya descubriu o segredo do av transformado nun
tesouro, pois os seus clculos cumprranse ao vencer o prazo indicado no pergamio. A obra acadara a sa perfeccin logo do cambio de sculo e
antes do seu falecemento, profetizado para o 1900,
en nmeros romanos MCM: M de materia e C

de creador antes de M de morte. Xa en posesin
dunha fortuna, Beya sentiu medo de envellecer.
Bebeu un grolo da redoma. Non notou nada. As
sas preocupacins haban de vir cando comezou
a se decatar de que non cambiaba co andar dos
anos. Isto obrigouna a fuxir de onde a coeceran
en tanto ela se mantia idntica. De retorno de tan
longa ausencia, instalouse na antiga vivenda coa
certeza de que ningun da sa poca exista que
puidese recoecela...
SALVADOR GARCA BODAO (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO
A seora que lle arrenda o piso tivo

como amiga neta dun alquimista.
Cando a dona do piso morre, o home
non busca outro lugar para vivir.
Beya coece o narrador porque tropezan
na ra.
Beya envellece moi prsa ao beber
da redoma.
2. Sinala o significado correcto das seguintes
oracins na lectura.
...ata que dispuxo deixarnos neste mundo.
Ata que se mudou de casa.
Ata que faleceu.
Xa nos diciamos de ti.
Tratabmonos con timidez.
Tratabmonos con familiaridade.
3. Responde.
Cal o feito fantstico central do relato?
En que lugares se desenvolve a accin?
Canto tempo pensas que transcorre desde
o comezo ao final do relato?
Quen conta a historia? Que nacionalidade ten?
4. Divide a lectura en tres partes. Despois resume
en das lias o que fai o protagonista en cada
unha delas.
5. Na narracin fantstica adoitan aparecer

elementos que axudan a crear un ambiente
misterioso.
Indica cales dos seguintes elementos achegan
misterio e cita outros que aparezan na lectura.
COMPRENSIN LECTORA
1. Di se as seguintes afirmacins son verdadeiras

(V) ou falsas (F). Corrixe as falsas.
a casa deteriorada
a cicatriz
as ras da cidade
a arrendataria do narrador
o pergamio coa lenda
a redoma poeirenta
6. Explica a forma de introducir o personaxe
de Beya por parte do narrador.
Como sabe dela o protagonista?
Cando se atopa con ela? Como?
Que relacin mantn despois con ela?
7. Ao se decatar de que non envelleca, Beya
decidiu fuxir. Que che parece esta actitude?
Que faras ti no seu lugar?
8. APRENDE A RAZOAR
Imaxinade que o elixir da xuventude existise
de certo e que estivese ao alcance de todos.
Credes que achegara mis vantaxes ou mis
inconvenientes para a sociedade? Organizade
un coloquio sobre este tema.
261
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 262
Lectura
moda e con perruca

Haba unha muller cun chapeu verde no medio da
ltima ringleira que non paraba de raar a cabeza.
Fascinbame o xeito en que os seus dedos raaban continuamente o pelo da caluga. Pensei se tera caspa. De speto, can na conta de que a muller que estaba cabo dela estaba a facer o mesmo!
E a seguinte! E a outra! Facano todas. Raaban todas coma tolas no pelo da caluga. O mis probable que fosen piollos.
Estas mulleres raadoras de cabezas empezaban
a fascinarme. Sempre divertido pillar a algun facendo algunha grosara cando cre que ningun o
ve. Meter o dedo no nariz, por exemplo.
Entn ocorreu a cousa mis asombrosa. Vin
unha seora que meta os dedos por debaixo da
sa cabeleira, e o pelo, toda a cabeleira, levantouse dunha peza, e a man meteuse por baixo e
seguiu a raar.
Levaba perruca! Tamn levaba luvas! Mirei rapidamente o resto das mulleres, que xa estaban sentadas. Todas e cada unha delas levaban luvas! O sangue conxeluseme e dei en tremer enteirio.
Acouga, dixen para min. Ningun te viu anda. Non
hai ningunha razn para que vean mirar detrs
do biombo. Pero un s movemento en falso, un golpe de tose, un espirro, o mis mnimo rudo e atraparante, non unha bruxa, senn duascentas!
Agora todas as bruxas estaban inmbiles nas sas
cadeiras mirando fixamente, como hipnotizadas,
para outra muller. Era diminuta, probablemente
non medira mis dun metro trinta centmetros. Pareca bastante nova, boteille uns vinte e cinco ou
vinte e seis anos, e era moi guapa. Levaba un vestido negro moi elegante, longo ata o chan, e luvas
negras que lle chegaban aos cbados. A diferenza
262
doutras, non levaba sombreiro. Amodio, ergueu

as mans ata a cara.
E despois beliscouse nas meixelas e quitou a sa
cara dun golpe! A fermosa cara quedoulle enteiria nas mans! Era unha mscara!
A sa cara era a cousa mis horrible que vin nunca. Estaba tan engurrada, tan murcha e tan encollida que semellaba que a conservaran en vinagre.
Pareca estar apodrecendo polas beiras, e arredor
das meixelas vinlle a pel toda ulcerada e corroda,
coma se estivesen os vermes traballando nela.
Enseguida me decatei de que aquela non era outra ca a Gran Bruxa en persoa.
Todo o mundo na sala comezou a sacar as luvas.
Fiximelles nas mans. Quera verlles como tian os
dedos e se a mia avoa tia razn.
Ah!... Si!... Agora va as gadoupas escuras que se
curvaban sobre as puntas dos dedos! Aquelas gadoupas mediran uns cinco centmetros e eran afiadas pola punta!
On un salouco de alivio que provia de todas as
bruxas da sala cando quitaron os estreitos zapatos
de tacn alto, e entn botei unha ollada por baixo
das cadeiras e vin varios pares de ps con medias...
completamente cadrados e sen dedas. Eran repugnantes, coma se lles tallasen os dedos cun coitelo
de cocia.
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 263
7
E outro salouco de alivio xurdiu da sala cando todas as mans se ergueron ata as cabezas para quitar as perrucas cos sombreiros anda enriba.
Diante de min apareceu unha ringleira tras doutra de
cranios femininos calvos, un mar de cabezas espidas, todas encarnadas e irritadas polo rozamento do
forro das perrucas. Non vos dou explicado ben o espantoso que era e, dalgunha forma, a visin era anda mis grotesca porque, debaixo daquelas espantosas cabezas calvas, os corpos an vestidos con roupa
bonita e moda. Era monstruoso. Era antinatural.
Nese intre, asaltoume unha nova idea, dobremente terrible. Mia avoa dixera que con eses narices
especiais podan ulir un neno nunha noite escura
coma o carbn desde a outra beira da ra. Ata o
de agora, a mia avoa acertara en todo. Xa que logo, pareca cousa certa que unha das bruxas da ltima ringleira a comezar a uliscarme en calquera
momento, e entn o berro caca de can! estenderase por toda a sala e eu estara acurralado coma un rato.
ROALD DAHL (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

Onde transcorre a historia?
Que resultan ser as mulleres que estn al
reunidas?
Quen dirixe a reunin? En que se diferencia
das outras bruxas?
A que se debe o primeiro salouco de alivio
das bruxas? E o segundo?
2. Substite a palabra destacada por unha
de significado semellante s do recadro.
garra - xemido - apertar - ridculo
Beliscou nas meixelas.

Agora va as gadoupas que se curvaban.
On un salouco de alivio.
A visin era anda mis grotesca.
3. Ordena os feitos que ocorren no relato.

O narrador est aterrorizado.
Todas as bruxas se descobren.
O narrador observa as mulleres raadoras.
O narrador conta o que lle dixo a avoa.
Entra en escena a Gran Bruxa.
4. Quen narra a historia?
Unha bruxa
Un rapaz observador
A Gran Bruxa
A avoa
5. Indica se a narracin est contada en primeira

ou en terceira persoa. Copia das oracins que
o demostren.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
6. Nunha pasaxe do relato o narrador abandona

a primeira persoa e pasa a relatar en segunda
persoa.
Responde.
A que interlocutor se dirixe?
Por que o fai?
7. O narrador vai describndonos pouco a pouco
o cambio que se opera nas mulleres. Explica
a transformacin que se produce.
ANTES
zapatos estreitos
perrucas e sombreiros
luvas ata os cbados
fermosa cara de mscara
DESPOIS
...
...
...
...
8. Cres que as bruxas descubrirn o protagonista?

Que ocorrer se o descobren?
9. APRENDE A RAZOAR
O protagonista da lectura testemua dos feitos
para lle dar mis credibilidade historia. Pensas
que a narracin real ou fantstica? Existen
as bruxas? De existir, sern as? Razoa a resposta.
263
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 264
Lectura
Poesa paisaxstica
Galicia
Terra Ch
un arrecendo
que se espalla nas brtemas,
vai apalpando montes,
congostras e casais, leiras,
coma unha man
que vai e vn s cegas
dende os mares s serras.
un arrecendo
ben achegado s pedras,
s vellas pedras dos camios
que chouta e voa ata as Amricas.
unha andoria de lembranzas,
un reiseor, unha laverca...
Ai, cantar daquel carro
polas vendimas lentas,
ai, maino demorarse baixo as nubes
do fume sobre as tellas,
ai, cantar dos regatos,
ai, o cheirar das herbas...!
E ese can de palleiro
que ouvea, ouvea
porta do misterio ante o luar...!
Ai Galicia sinxela!
Como direi Galicia
para que me entendan?
Terra Ch que vas ao lonxe

entre picoutos esguos,
que alegra, Terra Ch,
a dos teus longos camios!
Que alegra o vento norte
que riza as augas do ro,
que alegra os catro ventos
feitos de anchos remuos!
E vs, fragas verdecentes,
e vs, toxais florecidos,
e vs, brancas abidueiras,
todos eternos amigos...
Terra Ch de longo ceo,
Terra Ch de longos ros,
Terra Ch de longos verns,
Terra Ch de longos fros.
Longa Terra Ch de ventos,
longa Terra Ch de ros,
forte e brava Terra Ch,
repouso do vello Mio!
DARO X. CABANA
ANTN TOVAR
264
831552 _ 0248-0297.qxd
20/3/07
15:30
Pgina 265
8
COMPRENDO O QUE LEO
1. Marca a idea central do poema Galicia.
As xentes de Galicia.
A visin da Galicia sinxela.
Os problemas de Galicia.
Como se miden estes versos?

Comproba se miden o mesmo todos
os versos de cada poema.
2. Emparella cada palabra da esquerda coa sa

sinnima.
recendo
espallar
congostra
maino
casal
esparexer
casaro
suave
bo cheiro
corredoira
ai, maino demorarse baixo as nubes / do fume

sobre as tellas
3. Sinala cal o significado que lle corresponde

no texto expresin s cegas.
Sen fixarse.
Sen poder ver.
s invidentes.
Emitir un berro ou son agudo, prolongado e

de lamento, animais coma o can e o lobo.
Dar ladridos.
5. Volve ler o poema Terra Ch e responde:
En que provincia se atopa a Terra Ch?
En que elementos centra o poeta a sa
descricin: paisaxsticos, humanos ou
vivenciais?
Que sentimentos reflicten os versos:
de tristura ou de ledicia?
6. Como imaxinas que a orografa da Terra Ch?
chaira
esgrevia
plana
escarpada
7. Escribe os substantivos do poema Terra Ch

que se refiren a estes campos semnticos.
Accidentes
xeogrficos
...
12. Sinala cales das seguintes emocins

aparecen nun dos poemas. Indica o nmero
dos versos en que aparecen.
violencia
beleza
xenreira
morria
tenrura
medo
13. Escribe un exemplo de cada un destes recursos

empregados polo autor do poema Galicia.
4. Copia o significado de ouvear.
abrupta
montesa
11. Explica o efecto que produce a repeticin

dos sons nasais nestes versos.
Como se chama este recurso?
Vexetais
...
8. Numera os versos dos dous poemas e responde.

Cantas estrofas compoen cada poema?
Cantos versos ten cada estrofa?
9. Analiza a rima dos poemas; consoante
ou asonante?
Comparacin
COMPRENSIN LECTORA
10. Busca nos poemas exemplos de versos

que rematen en palabra aguda e esdrxula.
Metfora
Personificacin
14. Unha pregunta retrica aquela da que non

se espera resposta. Busca no poema de Antn
Tovar un exemplo.
15. No poema Terra Ch hai un adxectivo que
o poeta reitera continuamente. Responde.
Que adxectivo ?
Que significa?
Que pretende o poeta con esa repeticin?
16. A anfora unha figura literaria que consiste
na repeticin dunha ou mis palabras
ao comezo dun verso. Por exemplo:
Terra Ch de longo ceo,
Terra Ch de longos ros,
Terra Ch de longos verns,
Terra Ch de longos fros
Copia outros dous exemplos de anfora
que aparezan no poema.
17. Que sensacin che transmite cada poema?
Que elementos dos poemas cres que axudan
a transmitila?
265
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 266
Lectura
O cativo da lata de conservas

Quen chamara tan forte e insistentemente na porta era o carteiro dos paquetes postais. Respiraba
con dificultade e secaba a suor da fronte.
Condenado chisme! dixo, sinalando o enorme
paquete. Pesa polo menos vinte quilos.
Turrou do paquete polo corredor ata a cocia; a seora Bartolotti asinou un recibo e acompaou o carteiro ata a porta.
Despois xirou arredor do paquete. Buscou algn
remite e non atopou ningn. Quizais, pensou, me
enve este paquete o meu to Alois. Quizais sexa un
agasallo polo meu aniversario. Tomou as tesoiras e
cortou o cordn do paquete. Despois, quitou a tampa de cartn que haba debaixo. Dentro haba labras e un sobre en que se poda ler: Para a seora Berti Bartolotti. Fora escrito nunha mquina
elctrica. O to Alois non tia mquina de escribir.
A seora Bartolotti abriu o sobre e leu:
Haba unha sinatura que dica Humbert ou Hombert. A seora Bartolotti comezou a remexer entre
as labras e viu unha gran lata de conservas. Era tan
alta coma un paraugas e tan voluminosa coma
unha faia de trinta anos. Non tia etiquetas. Era
unha desas latas que teen unha cinta cunha argola metlica. A seora Bartolotti agarrou da argola e acabou de desprender a cinta.
Disting
uida se
ora:
Axnto
ll
e
a
e
ntrega
timos
ternos
so
atrasad licitada. Sen
que a
o. No
merca
dor
ca
de, po
de dev a non sexa d so de
olvrno
e utilid
servar
ala; fa
qu
admitir e por hixien cmoslle obe s p
a devo
odemo
lu
que es
s
tea pec cin da lata
hada.
sempr
e
266
Resultou moi oportuno que a cadeira da cocia se

atopase xusto detrs dela, pois papou un bo susto. Comezou a tremer, cambaleou e caeu sobre a
cadeira. Aquilo engruado dentro da lata, dixo:
Bos das, querida nai e fixo un agarimoso aceno
de sado coa cabeza.
Nese momento, a seora Bartolotti estaba terriblemente asustada. Va un anano encollido. Va
unha cabeza encollida e con mil engurras, brazos
apergamiados, un pescozo apergamiado e un
peito encollido. A engurrada boca do anano dixo:
Querida nai, a disolucin nutritiva est na tampa.
A seora Bartolotti puido distinguir no interior da
tampa unha bolsa na que poda ler: Disolucin nutritiva. E debaixo, en letras mis pequenas: Disolver o contido da bolsa en catro litros de auga
morna e vertelo sobre o seu contido.
Sera conveniente que apurases un pouco dixo
o anano. Sen a disolucin non podo conservarme
moito tempo ao aire libre.
A seora Bartolotti verteu oito xerros de auga xunto coa solucin nutritiva. Era dunha cor marrn escura. Verteu amodo a auga sobre a cabeza do anano engurrado. Ela esperaba que a auga caese sobre
o anano coma unha ducha e que se vertese parte
na lata e parte no chan. Pero non. O anano absorba toda a auga e ase volvendo cada vez mis
terso, ata que xa non pareceu un anano, senn un
neno bastante normal.
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 267
9
Cando rematou de verter os catro litros, atopou na
lata un rapaz ao que se lle podan calcular uns sete anos. Tia unha cor sa, unha pel de neno tersa
e delicada, meixelas rosadas, ollos de cor azul clara, branco dentame e rizos louros.
O rapaz entregoulle un sobre seora Bartolotti. No sobre haba unha partida de bautismo, un
documento de identidade e algns certificados de
vacinacin. Anda atopou no sobre a seora Bartolotti un papel duro. Nel estaba escrito:
os de mautos son doad

n exisOs nosos prod
os
. Os defect no
ar
id
co
de
e
r
nexa
ados, de
produtos acab
s
so
no
s
no
ten
est constcnica. Este
n
ci
ec
rf
pe
ta
al
emais dos
modo que, ad
trudo de tal
ecto. Roais, necesita af
coidados norm
quezan!
gamos non o es
o futuro.
e para un long
Moita felicidad
CHRISTINE NSTLINGER
COMPRENDO O QUE LEO

Dunha receita de cocia sobre como
elaborar conservas.
Dunha muller que cae despois de recibir
un agasallo do seu to.
Dunha muller que recibe un paquete
que contn unha lata.
Dun anano de circo que se transforma
en lata de conservas.
2. En que parte da casa transcorre a accin?
no saln
na entrada
no comedor
na cocia
3. Copia cada palabra co seu significado.

labras - faia - turrar - cambalear
engruado - apergamiado
Que est encollido.

Restos de madeira despois de traballala.
Que est fraco e seco.
rbore de tronco liso e madeira branca.
Puxar, facer forza sobre algo.
Abanearse ao perder o equilibrio.
4. Divide a historia en das partes e xustifica

a ta decisin. Escribe de que trata cada
unha e invntalles un ttulo.
Parte 1
Parte 2
...
...
5. O autor do relato apiase en feitos cotins

reais para contar outros fantsticos de xeito
que poidan ser cribles para o lector. Escribe
tres de cada tipo.
Feitos reais
Feitos fantsticos
...
...
COMPRENSIN LECTORA
1. Le e responde. De que trata o texto?
6. Compara as descricins do rapaz antes

e despois de que a seora lle bote auga.
Completa, cos adxectivos correspondentes,
cada parte descrita.
cabeza
brazos
pescozo
peito
boca
pel
meixelas
ollos
pelo
dentame
Cal das das descricins ofrece unha imaxe

negativa e cal unha positiva?
7. Que faras no caso da seora Bartolotti,
abriras a lata ou devolverala?
8. APRENDE A RAZOAR
Ponte no lugar da seora Bartolotti e escrbelle
unha breve carta empresa que enviou
o paquete, na que expliques que non podes
quedar co rapaz. Expn os argumentos
de xeito claro e conciso.
267
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 268
Lectura
10
Poesa intimista
Neniae
No berce das mias rimas
deitei a mia emocin.
Tapeina ben tapadia,
co veludo do solpor...
ha de pillar unha rosa

sen abalar a roseira.
... Ha de pillar unha rosa
sen abalar a roseira.
AQUILINO IGLESIA ALVARIO
Chegou moi cansia, cansa,

cansia de tanto andar
co seu carrio de estrelas,
todo cheo de luar.
Traa os ps degresados
de correr polas veredas.
nos silveirales da aurora
rachara o traxe de seda.
Pobresia, pobresia!
morta de sono e fro,
adormeceu nos meus brazos
coma unha estrela no ro.
E deiteina no seu berce,
todo feito de tenrura.
As sabas son de saudade,
os cabezales, de la.
Cntolle
Cntolle ao home que camia ergueito.
Cntolle ao que cala por gusto ou por obriga
e deixa nas facianas o seu agarimo.
Eu canto porque sei que nos penedos
hai arelas que han mesturar as loitas
cos prantos e as cadeas
para facer un ronsel de brancos risos.
Eu canto porque as cereixas teen so.
Eu canto porque os paxaros rechouchan.
Eu canto porque o ar me fai chorar os ollos.
Eu canto porque inda ningun dixo o que ledicia.
MARGARITA LEDO
Neste libro vola deixo,

dixovola adormecida.
unha avelaa azul
sobre unha flor marelia.
Quen o seu berce anainar,
ha de ter a man lixeira:
* veredas: vereas;
silveirales: silveirais;
cabezales: cabezais.
pobresia: pobria
268
831552 _ 0248-0297.qxd
20/3/07
15:30
Pgina 269
10
COMPRENDO O QUE LEO
Os poetas falan sobre o que os impulsa
a escribir.
As emocins do poeta repousan nos seus
versos.
O poeta escribe para buscar a felicidade.
O poeta identifica a sa poesa cun berce
onde repousan os seus sentimentos.
A realidade aquela que impulsa ao poeta
a escribir.
2. Fxate na persoa que fala no poema Cntolle
e marca a resposta correcta.
Voz potica e autor non coinciden.
Voz potica e autor coinciden nalgns versos.
Voz potica e autor coinciden sempre.
3. Escribe o significado da palabra ledicia
e indica cales das seguintes palabras teen
o mesmo significado.
esperanza
ilusin
alegra
dita
felicidade
amor
4. Relaciona cada palabra co seu significado.

veludo
degresado
1.
2.
3.
4.
5.
6.
anainar
abalar
arela
verea
Arrolar con cario de nai.

Tecido moi suave de pelo moi curto.
Desexo moi forte.
Camio estreito.
Con gretas.
Mover dun lado para outro.
5. Resume o contido do poema de Aquilino

Iglesia Alvario.
6. O poema Cntolle pode estruturarse
tematicamente en das partes.
1. A quen vai dirixida a cancin?
2. Por que quere cantar?
Di que versos pertencen a cada unha.
7. Numera os versos de cada poema e mide
os versos da primeira estrofa de cada un.
Despois, responde.
8. Analiza agora a rima.

No primeiro poema, que versos riman entre
si en cada estrofa? Que rima teen: asonante
ou consoante?
No segundo, riman entre si os versos
da primeira estrofa?
9. Explica as diferenzas entre o primeiro
e o segundo poema. Escribe si ou non.
1.
2.
As estrofas teen o mesmo nmero

de versos.
Os versos teen a mesma medida.
Hai rima entre os versos das estrofas.
10. A emocin do poeta est personificada
no poema Neniae. Indica os versos
en que aparece e busca neste poema outros
exemplos de personificacin.
11. Marca M (metfora) ou C (comparacin)
segundo o recurso estilstico que se emprega
nestes versos.
COMPRENSIN LECTORA
1. Relaciona cada idea cun dos poemas.
unha avelaa azul sobre unha flor

marelia.
Tapeina ben tapadia co veludo do solpor.
Adormeceu nos meus brazos coma unha
estrela no ro.
12. En Neniae o poeta identifica a creacin
dun poema coa accin de meter o neno
nun berce; o berce simboliza o poema.
Relaciona os substantivos que emprega
o autor para describir o berce.
berce
sabas
cabezal
la
tenrura
saudade
13. No poema Cntolle aparecen varias

anforas. Sinala os versos en que aparecen
e cpiaos no teu caderno.
Aparece este recurso no poema Neniae?
Sinala os versos onde o localices.
Canto miden os versos do primeiro poema?

Miden todos igual? E os do segundo?
269
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 270
Lectura
11
A revolta do laboratorio
Fran, coa importancia que d sentirse lder s nove
e trinta minutos dun luns, avanza cara ao corredor.
Don Feliciano, vostede pasa o da a falarnos da
importancia do medio natural, da natureza...
Eh? interrompe o profesor, perdendo a paciencia.
Que agora mndanos cometer unha barbaridade.
Os luns ma temos prcticas de bioloxa. Don Feliciano comeza a clase explicndonos como temos
que diseccionar o mexilln. Divdenos en grupos de
a catro e reparte pinzas. Todos observamos a Fran
e o seu grupo de ecoloxistas, esperando que salte a
bomba. Pero eles escoitan o profesor e agardan.
Oes di o Roxo, estes recuaron, ou que?
Non sei.
Pois si que... Co que o levan anunciando!
Como di?
Iso... unha barbaridade Fran traga saliva. Os
mexillns son... son...
Moluscos berra Reixas. Noxentos moluscos.
Noxento seralo ti berra un.
Vostedes tolearon? don Feliciano sobe o ton algo mis ca de costume. Dixense de parvadas e
comecen a diseccionar.
Non seor retruca Fran. Non o imos facer. Non
queremos matar ningunha criatura vivente.
Que vas esperar duns tipos que andan todo o da

defendendo o ozono?
Estn mortos exclama Pilar, a pelota da clase.
Xa. Pero agora, van organizala ou non?
Pero xa est Leti preparada.
Creo que non murmura Leti. Non son capaces.
Non, mortos non. Os meus mvense.
Se son uns matados...
A paciencia de don Feliciano chega sa fin.
Don Feli abre o maletn e extrae unha bolsa.
Ou se poen a traballar agora mesmo ou...
A chega a mexillonada.
Non, non nos poemos fachendea Fran, facndolle un aceno ao seu grupo.
Achgase s mesas e reparte.

Oito para o primeiro grupo, oito para o segundo.
Despregan a pancarta entre catro e mstrana.

Que tos! exclama o Roxo.
Ollos desexosos de emocins crvanse nos ecoloxistas. Pero nada, tan tranquilos, collendo as pincias e realizando o labor.
E agora que? pregunta algun.
Panos nos taboleiros e fagan unha incisin.
Agora vir coa xefa e vainos caer o pelo.
De speto rguese Fran.
Montenegro pide o Roxo, sae a ver o que se coce.
Don Feliciano...
Vou eu ofrcese Ana. Recollede a pancarta.
Que desexa?
Nuns intres, Ana regresa alporizada e avisa de que

veen. Don Feliciano e a xefa de estudos entran. A
Don Feliciano, isto un atropelo. Un atentado contra a vida.
Don Feliciano xa abandonou o laboratorio.
Non comprendo. De que vida fala?

Da do mexilln, de cal vai ser retruca Nando Daz.
270
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 271
11
Senra entra botando lume polos ollos.
Peor.
Ou sexa que hai un motn no laboratorio? Revoltas lles vou dar eu a vostedes. Miren o que fago coa
sa mexillonara.
De que rin? berra a Senra. Non quero nin un

mexilln enteiro. Nin un s. Teen cinco minutos.
Arrinca a bolsa da mesa de don Feliciano e ponse

a esmagar as cunchas coma se fosen uvas.
Durante toda a ma non se fala doutra cousa.

E agora que fixeron con eles?
Queran mexillns, a os teen! Para o arroz!
Tenos nun despacho e agora daranlles a notificacin.
Os ecoloxistas enrolan a pancarta con disimulo.
Que notificacin?
Alto a! Saian e esperen no meu despacho.
A que che dan para que a entregues na casa e os

teus pais te despecen vivo. Coma aos mexillns.
Cres que os pisar?
E todos nos esmendrellamos coa risa.

LOLA GONZLEZ. (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

Por que todos observan a Fran
e o seu grupo?
Por que sacan a pancarta Fran
e o seu grupo?
Por que don Feliciano vai en busca da xefa
de estudos?
2. Resume o que se conta no texto.
3. Sinala en cada caso a palabra que significa na
lectura o mesmo ca a primeira.
retrucar
replicar
atronar
confirmar
recuar
avanzar
repetir
arrepentirse
diseccionar
disecar
dividir
dilur
entrada
corte
interrupcin
fachendear
presumir
calar
responder
incisin
4. Localiza e escribe exemplos de xerga

estudantil que aparezan no texto.
Exemplo: tipo...
5. No relato cntanse feitos...
...que se van producir no futuro.
...que se estn producindo no mesmo
momento que se contan.
...que xa se produciron.
6. Une cada unha das seguintes expresins

co sentimento que reflicte.
Vainos caer o pelo.
Son uns matados.
Bota lume polos ollos.
Irritaccin
Temor
Desdn
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
Emparella cada expresin formada

con lume co seu significado.
A lume de pallas.
De ningn xeito.
Comer lume.
Non ter nada.
Nin por lume.
Con rapidez.
Non ter lume nin casa.
Estar anoxado.
7. A travs dos dilogos vnsenos presentando
os personaxes. Fai unha lista dos personaxes
que interveen e clasifcaos.
Principais
Secundarios
8. APRENDE A RAZOAR
Dividide a clase en dous grupos e establecede
un debate sobre os grupos ecoloxistas. Cada
bando defender unha postura: uns a favor
e outros en contra. Son necesarios os grupos
ecoloxistas? Son lextimos os postulados
que defenden?
Que tempo verbal o predominante?
271
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 272
Lectura
12
O emperador recitador
(Aparece a Cmara Imperial, nela estn o EMPERADOR, deitado no triclinium. O sabio CITRN est cabo del, cun rolo de papel nas mans.)
EMPERADOR: (Berrando con forza.) Escravo! (Silencio; non vn ningun.) Escravo!! (Pausa; o escravo non acode.) Escravo!! (Pausa; o mesmo.) (O
EMPERADOR baixa do triclinium, colle aire e berra con todas as sas forzas:) Escravo!!!
ESCRAVO: (Entrando.) Pareceume or que susurrabades o meu nome.
EMPERADOR: Si, trae uvas que vean ben lavadas.
E non raes a cabeza ao vires coa bandexa, que
se me enchen as uvas de carrachos. (O ESCRAVO
marcha, o EMPERADOR sobe de novo ao triclinium.) Escoita, sabio Citrn, vouche ler os ltimos versos que compuxen.
CITRN: Facndoos vs, seguro que sern inmellorables.
EMPERADOR: (Recitando.) Na beira, na beira/ na
beira do mar/ hai unha lanchia/ para ir navegar.
CITRN: Moi ben! Que orixinalidade!
EMPERADOR: (Segue.) Vinte cruzar o ro/ con zoquios de madeira/ e non te arremangues/ moito
que te vas marear.
CITRN: Que beleza, oh Emperador!
EMPERADOR: Non o dis por compromiso?
CITRN: Vs sabedes que son sincero e transparente coma a auga.
SOLDADO: Magno Emperador, o outro soldado e eu

sorprendemos ta filla co Manolitus. Non demos collido a cuadriga das das e eu vin en cuadriga-stop darche a noticia, mentres o meu compaeiro via escoltando os prisioneiros.
CITRN: (Le.) Illa manus quondam studiorum fida
meorum, dicir: Aquela man, hai tempo confidente das mias arelas. Et felix domino notaque
Caesaribus, dicir: Tesouro do seu dono e coecido polos csares
EMPERADOR: Detente. Urxentes necesidades fisiolxicas me reclaman. (Marchando.)
(Queda s Citrn; non se decata de que entran CATULO e CALENO que, ao chegaren onda el, descrganlle un golpe na cabeza que o fai caer sen
sentido.)
CATULO: Xa est. Caleno, pon a barba e as roupas
de Citrn que xa me encargo eu de ocultalo.
(CALENO pon a roupa e nisto entra o EMPERADOR.)
EMPERADOR: Podes continuar coas poesas.
ESCRAVO: (Entrando.) Si, coma a auga de fregar.
CALENO: As poesas?
EMPERADOR: E ti que queres agora, nio de carrachos? Mis che valer que sexa algo importante,
porque, se non, hei mandar que te metan na maseira en que comen os crocodilos.
EMPERADOR: Si, as poesas. Psache algo?

Ests como mis na verza ca de costume. Vea, le.
ESCRAVO: Est aqu o soldado que se encargaba de

vixiar a ta filla, trae novas dela.
(Entra o SOLDADO.)
SOLDADO: Ave, oh Emperador!
272
EMPERADOR: Ave! Que noticias traes?
CALENO: Istooo... Polo rius abaixus vai unha troitae

de p, dicir: Ulises que me dises. (Pausa.)
EMPERADOR: Si, moi ben, sigue.
CALENO: (Mis confiado.) O gatus maragatus estabae no telladus, dicir: O barbeiro de Sevilla
depiloume a canilla. Turur tututur, turur tu-
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 273
12
tut, turururru, dicir: Chupa do frasco, Carrasco,

que me ds asco.
ESCRAVO: (Entrando.) Emperador, a ta filla mailo
Manolitus xa estn aqu.
EMPERADOR: Fainos pasar (Ao MANOLITUS.) Ti quen
es?
tus e ests namorado da mia filla. Iso ten doada

solucin. Metdeo na maseira e que o coman os
crocodilos!! Rapaces de hoxe!! Non hai respecto
polos pais, queren namorarse de quen lles apetece. Sabio, ti que me aconsellas?
CALENO: Unha lanchae de Marinus coa proae de
carballus, dicir: rdelle o eixo, carballeira.
MANOLITUS: Eu son eu.
M. NEZ SINGALA. (Adaptacin)
EMPERADOR: Xa, non as ser unha pita. Es Manoli-
COMPRENDO O QUE LEO

Onde se desenvolve a accin da obra?
En que poca se desenvolve?
Por que interrompe o escravo o recitado
do emperador? Que lle anuncia?
Que fan Catulo e Caleno cando entran
en escena? Que fai Caleno despois?
Que lle aconsella Caleno ao emperador
que faga con Manolitus?
2. Responde verdadeiro (V) ou falso (F).
Os soldados prenderon a filla do emperador.
O escravo entra primeira chamada.
O emperador escribe versos orixinais.
Citrn loa os versos do emperador con irona.
3. Escolle dous trazos que demostren que este
texto pertence ao xnero teatral.
Acta un emperador.
Aparece a figura do escravo.
A accin cocese a travs do dilogo entre
os personaxes.
Os personaxes non casan libremente.
Hai indicacins sobre o lugar da accin
e a actitude dos personaxes.
4. As anotacins son explicacins do autor teatral
para a representacin.
Copia tres exemplos delas e responde.
5. Fai unha lista dos personaxes do texto e copia

a caracterstica que lles convea.
conselleiro do Emperador.
Fai o papel de dous personaxes.
Di: Eu son eu.
Ten moi mal xenio.
Coecmola por un soldado.
Entra e sae en escena das veces.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
6. No texto hai varias situacins cmicas.

Localzaas e indica os procedementos que usa
o autor para conseguir o humor.
A irona
...
Expresins impropias dos romanos

Expresins populares rimadas
Dilogos absurdos
...
...
...
7. Que personaxe che resulta mis gracioso? Por

que?
8. APRENDE A RAZOAR
O sabio Citrn loa dun xeito irnico os poemas
que recita o emperador. Indica en que se basea
esa irona.
Explica por que razn recorrer a este recurso
este personaxe cando fala co emperador.
Como se marcan no texto?

Que tipo de informacin proporcionan?
Para quen son tiles?
273
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 274
Lectura
13
Os catro brahmanas sabios

Nunha aldea da cunca do Ganxes, o ro sagrado da
India, haba catro brahmanas. Tres eran homes de
moita ciencia, a cal acumularan ao longo dos anos
no estudo dos textos dos Upanishad, os libros antigos da relixin brahmnica. O cuarto, en cambio,
era moito mis novo e non posua, en comparacin,
os coecementos dos seus tres compaeiros, pero era, as a todo, un rapaz de moito siso.
Un bo da, os tres brahmanas sabios decidiron viaxar deica Benars, a cidade santa, pois consideraban que nunha aldea tan pequena coma na que
se atopaban estaban a desaproveitar os seus coecementos e que en Benars obteran un recoecemento mis alto.
Ao ver que os seus compaeiros partan, o brahmana que non tia tantos estudos quixo unirse a
eles, pero o que era considerado o mis sabio dos
outros tres non aceptou a sa compaa.
Coa nosa sabedora dixo, podemos aspirar a
unha boa posicin. Pero este faranos quedar mal
sempre.
E el non ser perigoso? Un len un animal salvaxe que non respecta nin aos brahmanas.
Cala! dixeron os outros tres vez, e comezaron
a repartir a faena.
Non obstante, o segundo brahmana, que era mis

compasivo, defendeu ao seu compaeiro:
Eu sei ordenar e xuntar os sos dixo o brahmana prctico.
Non sera xusto aduciu. Somos compaeiros

desde hai moito tempo; sempre viviu connosco.
Que nos acompae e que participe da nosa sorte.
Eu sei repoerlle a carne, o sangue e a pel dixo

o mis compasivo.
O terceiro brahmana, un home prctico, para aforrar discusins que poderan retardar a partida, e
anda que non tia en moita estima ao amigo iletrado, concluu:
Que faga o que queira! Vamos!
E as foi como emprenderon o camio os catro.
Ao cabo de poucos das, atoparon os sos dun len. O brahmana mis sabio, que tamn era o mis
ambicioso, propuxo:
hora de demostrar a nosa ciencia; probemos a
lles devolver a vida aos restos deste animal. O relato desta gran proeza precederanos e seremos recibidos con todos os honores en Benars.
274
Os outros dous brahmanas cultos, tentados pola visin dun gran recibimento, estiveron de acordo.
O mis novo, non obstante, dixo con prudencia:
E eu sei a maneira de devolverlle a vida explicou

o terceiro con orgullo.
E meu dito, meu feito. Un xuntou os sos ordenadamente; o outro restituulle a carne, o sangue e
a pel e, cando o terceiro estaba a punto de devolverlle a vida, o brahmana indouto, pero que tia
sentido comn, impulsado polo medo, insistiu:
Desgraciados! El que ides facer? un len que
nos pode matar a todos!
Os outros brahmanas indignronse:
Cala, ignorante! Non permitiremos que poas obstculos s capacidades da ciencia.
Un momento, entn dixo o brahmana sen estudos, que antes subirei ao alto dunha rbore.
831552 _ 0248-0297.qxd
20/3/07
15:30
Pgina 275
13
E as o fixo. Despois, o brahmana mis sabio de todos deulle vida ao len e, acto seguido, o animal,
que coa vida recuperara tamn a fame e a ferocidade, poutada a un e dentada a outro, matou os
tres brahmanas sabios e devorounos.
O brahmana mozo non baixou da rbore ata que o
len estivo ben lonxe. Despois, malia que estaba
horrorizado polos feitos cruentos que presenciara, continuou deica Benars. Al somerxeuse nas
augas do Ganxes para purificar a alma e tentar borrar os recordos tristes da viaxe.
Un vello que descansaba na beira do ro, ao velo

tan conmocionado, preguntoulle que lle pasaba. El
explicoulle o que lles ocorrera aos seus compaeiros e, ao acabar, dixo:
Estes feitos demostran que o sentido comn e a
prudencia valen mis ca a ciencia.
O vello, despois de escoitalo atentamente, afirmou:
Ti si que es un home sabio!
LENDA HIND
COMPRENDO O QUE LEO

Que significado teen o ro Ganxes
e a cidade de Benars para os hinds?
Por que queren os brahmanas ir a Benars?
Estn todos de acordo con que o mozo
os acompae? Por que?
Por que motivo queren resucitar o len?
2. Explica o significado destas expresins.
6. A resolucin do conflito, dicir, a derradeira

parte, incle a sentenza da historia.
Localiza a oracin que contn esta sentenza
e explica por que o vello concle que
o brahmana mis novo pose a verdadeira
sabedora e os outros tres non.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde as preguntas seguintes.
7. Opina sobre esta sentenza: Sexas sabio

ou vello, non despreces o consello.
Cres que certa esta afirmacin? Por que?
Diras que houbo avances cientficos que
foron utilizados marxe do sentido comn?
Cales?
Ter sentido comn.

Obter recoecemento.
Purificar a alma.
3. Cada brahmana ten un carcter diferente.
Busca na lectura adxectivos que definan
o temperamento de cada un e contesta
as preguntas:
Quen o mis pragmtico?
Quen o mis bondadoso?
Quen o mis cobizoso?
8. Inventa outro final para a historia, de xeito

que o mozo convenza aos brahmanas e estes
recoezan a sa sabedora e aprendan del.
4. Localiza no texto as tres partes en que

se estrutura esta historia.
Situacin
inicial
Problema
Conclusin
9. APRENDE A RAZOAR
Os tres brahmanas mis sabios considranse
superiores ao brahmana mis novo e, por iso,
non o tratan demasiado ben.
Analiza esta actitude, valraa como positiva
ou negativa e explica por que a consideras as.
5. Busca no texto adxectivos que queiran dicir

persoa sen estudos e falta de sabedora.
275
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 276
Lectura
14
Groucho e Chico, avogados

LOCUTOR: O Teatro das Cinco Estrelas presenta a
Groucho e Chico Marx, por primeira vez en antena, nunha serie cmica titulada Beagle, Shyster e
Beagle, avogados.
E agora comeza o espectculo desta noite.
LOCUTOR: Levntase o pano nas oficinas de Beagle,
Shyster e Beagle, avogados. A seorita Dimple est na centralia.
(Soa o telfono.)
SEORITA DIMPLE: Bufete de Beagle, Shyster e Beagle, diga?... Non, o seor Beagle anda non chegou... Est no xulgado... Chegar dun momento a
outro... De acordo.
(Colga o auricular. brese unha porta; sntense pasos.)
SEORITA DIMPLE: Bo da, seor Beagle.
GROUCHO: Tanto ten, iso! Pseme co presidente Hoover. Hai unha fotografa mia na comisara e non
me fai xustiza. Semella o meu pai. Ben, de feito o
meu pai. Dixea correr, a chamada ao presidente.
SEORITA DIMPLE: Seor Beagle, ten unhas cantas
cartas que debera asinar.
GROUCHO (irritado): Agora non, agora non! Bo da
tiven, hoxe, nos xulgados!
SEORITA DIMPLE: De que trataba o preito?
GROUCHO: Escndalo pblico, pero creo que me ir
ben. Por que non habera de ir ben? Ela deume primeiro.
SEORITA DIMPLE: Seor Beagle! que lle pegou a
unha dama?
GROUCHO: Dama, tan fea coma min. Incluso un
chisco menos. Ademais, se non fose polas mias
propias detencins, nunca conseguira ningn caso. Algunha chamada?
SEORITA DIMPLE: Si, os seus acredores non pararon
de berrar en toda a ma. Dixeron que estn cansos de telefonar e que ser necesario facer algo.
GROUCHO: Moi ben. Deixaremos o telfono descolgado.
SEORITA DIMPLE: De acordo.
GROUCHO: Boa rapaza. Aumntolle o soldo dez dlares.
276
SEORITA DIMPLE: Grazas, seor Beagle.

GROUCHO: Non se merecen. Vexamos, que lle parece se me adianta estes dez deica que cobre?
SEORITA DIMPLE: Pero, seor Beagle, hai semanas
que non cobro. Ademais, pasa por alto que...
GROUCHO: Agora vou para o meu despacho. Se soa
o telfono, non conteste. Poderan equivocarse de
nmero.
(Pasos; crrase unha porta; petan porta.)
SEORITA DIMPLE: Adiante.

CHICO: Ola! Chmome Enmanuel Ravelli. Est o xefe?
SEORITA DIMPLE: Agora est ocupado. Ten tarxeta?
CHICO: Claro, pero collerei outra. Quero ver o xefe.
SEORITA DIMPLE: Por que motivo o quere ver?
CHICO: Mire, eu quero un divorcio.
SEORITA DIMPLE: O seor Beagle un home moi
ocupado. Redactarei un informe. As que por un
divorcio... Moi ben. Canto tempo leva casado?
CHICO: Non seora, non estou casado. lle o meu
irmn.
SEORITA DIMPLE: Ah, el o que quere o divorcio.
CHICO: Non, non. El non quere o divorcio. feliz.
SEORITA DIMPLE (sorprendida): Estame dicindo que
quere que o seu irmn se divorcie s porque a vostede non lle agrada a sa cuada?
CHICO: Non, seora. A min xa me agrada, unha
boa rapaza, pero non cocia nada ben.
SEORITA DIMPLE: E o seu irmn quixase?
CHICO: Non, el non se queixa nunca. Est satisfeito. Come fra.
SEORITA DIMPLE: E vostede, por que non come fra tamn?
831552 _ 0248-0297.qxd
16/3/07
17:24
Pgina 277
14
CHICO: que non podo pagalo. Non teo choio.
GROUCHO (timidamente): Pois a min gstame a ta.
SEORITA DIMPLE: E por que non busca un, un traballo?
CHICO: Ei! Non falamos de cartos.
CHICO: De acordo, de acordo, deixe estar iso do divorcio. Collo o choio.
GROUCHO: Parceme magnfico. Se me prometes

non dicir nada sobre isto, eu tampouco o mencionarei.
SEORITA DIMPLE: (impaciente): Vexamos, tome asento un momento. (Peta na porta.) Seor Beagle!
CHICO: De acordo, pero eu teo que ter as mias

pelas.
Groucho (de lonxe): Que, atopou os dez papeis?

SEORITA DIMPLE: Non, hai un home aqu fra que
quere falar con vostede sobre un traballo.
GROUCHO: Vouche dicir o que imos facer. Vouche

dar seis dlares por semana e podes traer o teu propio xantar.
(Pasos que se achegan.)
CHICO: Home...
GROUCHO: Dgalle que acepto. Pero que non traballarei por menos de vinte dlares semanais.
GROUCHO: Anda che vou dicir mis. Vouche dar

seis dlares semana e podes traerme o xantar a
min tamn.
GROUCHO: Ah, pois poermolo a traballar.

CHICO: Eu non quero traballar. S quero un choio.
GROUCHO: Que referencias ten?
CHICO: Seis dlares por semana... seis... Ei, xefe,

non podo vivir con seis dlares por semana.
GROUCHO: Non podes vivir con seis dlares por semana. Encantarame. Quedas contratado.
CHICO: Non necesita referencia. Gstame a sa cara.
IRMNS MARX. (Adaptacin)

COMPRENSIN LECTORA
SEORITA DIMPLE: Non iso, seor. Quere un traballo aqu.
COMPRENDO O QUE LEO

1. Responde estas preguntas.
En que medio cres que se transmite
esta serie cmica?
Como se chama o bufete de avogados?
un despacho de xito?
Que quere o seor Enmanuel Ravelli?
2. Di o significado que teen as palabras
destacadas.
De que trataba o preito?
Escndalo pblico, pero creo que me ir ben.
Os seus acredores non pararon de berrar.
3. O texto que liches un guin radiofnico
en que cada persoa representa o papel
dun personaxe.
Menciona os personaxes que teen un papel.
4. Como cualificaras a personalidade do seor
Beagle?
excntrico
descarado
cumpridor
gracioso
Xustifica a resposta.
orixinal
serio
5. Que quere expresar o seor Ravelli cando di:

Eu non quero traballar. S quero un choio?
6. Explica cal a profesin da seorita Dimple
e o que sabemos sobre a sa situacin laboral.
7. Este captulo da serie pode dividirse en das
partes: a primeira fai referencia ao despacho
e ao seor Beagle, e a segunda a parte
en que intervn o seor Ravelli.
Localzaas no texto e ponlle un ttulo
a cada unha.
8. Os irmns Marx practican o humor do absurdo.
Pero hai moitas maneiras de facer rir.
Responde: Que maneira de facer rir
che gusta mis? Por que?
9. Inventa unha conversa absurda, coma
a da lectura, baseada na situacin
seguinte.
O director dun coecido parque
temtico busca un actor
que faga de vaqueiro.
277
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 278
Lectura
15
O conde Drcula
Nalgn lugar de Transilvania, Drcula, o monstro,
xace durmido no seu atade, esperando que caia a
noite. Como a exposicin aos raios do Sol o fara perecer de certo, queda protexido no cuarto forrado de
satn que leva o nome da familia gravado en prata.
Cando chega o momento da escuridade, emerxe da
seguridade do seu agocho e percorre os campos bebendo o sangue das sas vtimas. Finalmente, antes de que os primeiros raios do seu mximo inimigo, o Sol, anuncien un novo da, regresa correndo
seguridade do atade escondido e dorme.
Agora comeza a moverse. A axitacin das plpebras a resposta a un antigo e inexplicable instinto que lle di que o Sol case se agochou. Esta noite est particularmente famento e, mentres xace
al, xa totalmente esperto, coa capa escocesa e o
smking forrado de encarnado, decide quen sern
as vtimas desa noite. O panadeiro maila sa muller, di para si. Suculentos, dispoibles e confiados.
A idea da incauta parella, da que cultivou a confianza tan coidadosamente, exctalle a paixn de
sangue deica un grao febril.
E agora, perdoaranme...
Como, conde Drcula?
Cmpre que marche. Ai! Oh, meu Deus...! apalpa freneticamente buscando o picaporte.
Marchar? Se acaba de chegar.
Si, pero parceme que cometn un grave erro...
Conde Drcula, est plido.
Estou? Necesito un chisco de aire fresco. Foi moi
agradable velos..., pero realmente teo que marchar correndo. Acabo de lembrar que deixei as luces do castelo acesas, as facturas sern enormes...
Por favor! dixo o panadeiro. Non nos molesta.
Non sexa tan educado. S chegou demasiado cedo.
Realmente gustarame quedar, pero hai unha reunin de vellos condes romaneses na outra banda
da cidade e son o responsable do aperitivo.
Prsa, prsa! un milagre que non lle dea un infarto.
De speto dectase de que o Sol xa se escondeu

e, transformndose nun morcego, voa atordado deica a casa das sas cativadoras vtimas.
Si, ten razn. E agora...
Oh, conde Drcula, que sorpresa mis agradable!

di a muller do panadeiro, abrindo a porta.
Vou preparar un polo Pilaf esta noite interrompe a muller do panadeiro. Supoo que lle gustar.
(Volveu tomar forma humana ocultando engaiolantemente as sas intencins de ave rapaz.)
Marabilloso, marabilloso di o conde cun sorriso.

E nisto, abrindo por erro a porta dun armario, mtese dentro. Xess! Onde est a maldita porta?
Que fai aqu tan cedo? pregunta o panadeiro.

A nosa cita para cear contesta o conde.
Si, pero anda faltan sete horas.
Ha! ha! ri a muller do panadeiro. Un home moi

divertido, o conde.
Desculpe di Drcula.
Saba que vos gustara isto di Drcula, forzando

unha risada. Agora apartade do meu camio.
Ou que veu para mirar a eclipse connosco?
Finalmente abre a porta pero xa empeza a sar o sol.
Eclipse?
Si. Hoxe haille eclipse total.
Certamente di Drcula, cerrando a porta de golpe.

Decidn quedar. Baixen as persianas, de prsa!
Que?
Que persianas? pregunta o panadeiro.
Uns cantos momentos de escuridade, desde o medioda ata dous minutos despois. Mire pola vent.
Non hai, eh? E hai un soto neste tugurio?
Ai, ai! Estou en graves dificultades.
278
Que?
Non di afablemente a muller, sempre lle digo a

Xarslov que constra un, pero non me escoita nunca.
831552 _ 0248-0297.qxd
16/3/07
17:24
Pgina 279
15
Iso xa o fixo antes, e ben que rimos.
Oh, conde. Saia do armario. Deixe de facer parvadas.
Pero, asegrollelo, encntame este armario. Parece estrao, pero aqu estouno pasando moi ben.
Xustamente o outro da dxenlle seora Hess: Dame un bo armario en que poida meterme durante horas.
Agora chegan o alcalde e a sa seora, Katia.
Ola, Xarslov! Espero que Katia e mais eu non vos
molestemos.
Claro que non, seor alcalde. Saia, conde Drcula! Temos compaa! insiste o panadeiro.
Est aqu o conde? pregunta o alcalde, sorprendido.
Si, a que non adivia onde di a muller do panadeiro.
tan estrao velo por aqu tan cedo. De feito, non

lembro telo visto nunca durante o da.
Ei, saia fra, Drcula! berra Sa Excelencia.
Non. Deixen, deixen. Teo traballo aqu dentro.
No armario?
Si, non deixen que lles estrague o da. Podo escoitar o que din. Se teo algo que engadir, xa llelo direi.
Todos se miran e encollen os ombreiros, pero o alcalde non o pode soportar mis e, forzando a porta
do armario, breo e berra: Vea, Drcula. Sempre
o tiven por un home maduro. Deixe esta parvada.
A luz do da entra e fai que o maligno monstro che
e, lentamente, se disolva en esqueleto e, despois,
en po diante dos ollos das catro persoas presentes.
E mirando o monte de cinsa branca no chan do armario, a muller do panadeiro grita: Quere isto dicir que hoxe quedamos sen cea?
WOODY ALLEN. (Adaptacin)
COMPRENSIN LECTORA
Afogo. O armario! di o conde metndose dentro.
COMPRENDO O QUE LEO

emerxe
apalpa
incauta
tugurio
3. Escribe unha caracterstica que sirva para

definir cada personaxe.
Drcula
panadeira
alcalde
4. A maneira de vestir dos personaxes adoita ser

un trazo significativo.
Escribe os datos que che d o texto sobre
a maneira de vestir do protagonista.
Que problema se lle presenta?
Solucin
5
atordado
eclipse
Que plans ten o protagonista ao comezo

da lectura?
Problema
5
2. Explica o significado destas palabras.

Se o precisas, consulta o dicionario.
Situacin inicial
Con que intencin vai o conde Drcula

casa dos panadeiros?
Cando vai? Por que vai neste momento
do da?
Por que se encerra o conde no armario?
Consegue o seu obxectivo?
5. Responde as preguntas seguintes sobre cada

fase en que se estrutura o texto.
Como reacciona o conde? Por que?
Situacin final
Que pasa ao final do conto?

6. APRENDE A RAZOAR
O autor, para ridiculizar o protagonista, fai que
os personaxes acten dunha maneira que
resulta pouco crible.
A que actuacin nos referimos?
Explica como cres que van vestidos os outros

personaxes.
279
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 280
Lectura
16
O carboeiro, na sa casa,
un rei
Conta a lenda que, unha vez, indo de cazara, un
rei perdeuse polo monte. Cando xa estaba canso
de moito camiar e como, ademais, xa escurecera, achegouse a unha cabana dun carboeiro.
A cabana era humilde, pero de seguro que al atopara o imprescindible para pasar unha noite, pensou o rei, de maneira que, unha vez diante da porta, petou. Saulle un carboeiro que pareca acolledor:
hora de durmir, como na cabana non haba mis

ca un leito de ramas onde se estirou o carboeiro, o
rei tivo que durmir no chan.
A cada palabra que dica, o carboeiro reclamaba o
seu dereito de propiedade, dicndolle ao rei a frase que, desde entn, se converteu en proverbial:
Xa me entende, eh, amigo. Non se pode dicir que
non vos avisei: o carboeiro, na sa casa, un rei...
Non fai falta dicir que este trato non fixo, en absoluto, que ao rei lle pasase o cansazo. E ao da seguinte pola ma, o rei non conseguiu verse con
azos para reiniciar o camio na busca do seu grupo, que bastante preocupacin deba estar pasando por el, e dxolle ao carboeiro:
Non me querera acompaar co seu burro deica
a chaira, onde poderei atopar a mia xente?
E o carboeiro respondeulle:
Como eu tamn teo que baixar chaira, non me
vir mal que me faga compaa, pero eu subirei ao
lombo e vostede pode cabalgar nas ancas.
E as o fixeron.
Que desexa, seor? preguntoulle o carboeiro.

a cos meus compaeiros de cazara e perdinme.
Non me acollera vostede por esta noite? Ma, coa
claridade do da, irei na busca da xente coa que
andaba e non o molestarei mis.
280
O carboeiro saba que estaba tratando cun persoeiro, pero non cra que fose o mesmo rei. E como
o visitante lle dixera que an buscar a xente coa que
sara de cazara o rei, o carboeiro sentiu certa curiosidade por coecer o soberano, e preguntoulle
ao seu acompaante:
O carboeiro contestoulle:
Como saberei quen o rei no medio de tanta xente cando atopemos a cuadrilla que buscamos?
Dareivos abeiro e o que me sobre, pero primeiro

son eu, porque o carboeiro, na sa casa, lle un rei.
E o rei explicoulle:
Como non haba al mis ca un tronco de rbore

para sentar, o carboeiro sentou nel, e o rei tivo que
acomodarse no chan.
Cando topemos cun grupo de xente que se descubra, o que permaneza co sombreiro posto, ese
o rei.
Da cea que tia, o carboeiro comeu o que necesitou

e, do pouco que lle sobrou, deullo de cear ao rei.
E dixo isto porque o que a xente adoitaba facer

cando se atopaba co rei.
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 281
16
Axia chegaron chaira e atoparon a tropa que, en
vendo ao rei a cabalo das ancas dun burro, descubriuse cerimoniosamente.
Entn, o rei, dirixndose ao carboeiro con seguridade, preguntoulle:
E o carboeiro contestoulle, tranquilamente, deixando a todos coa boca aberta:

Debo ser eu ou debedes ser vs, porque somos
os nicos que non estamos descubertos.
CONTO POPULAR
Quen , daquela, o rei?
COMPRENDO O QUE LEO
Acontecemento inicial
Que circunstancia d p ancdota

que explica a lectura?
5
Narra a lectura un feito histrico?

Quen o personaxe que pide refuxio?
Que condicin pon o carboeiro para acoller
o rei na sa casa?
Que lle pide o rei ma seguinte? Por que?
Como responde o carboeiro?
Arrepentiuse da sa actitude, ao final,
o carboeiro?
6. Contesta as preguntas sobre cada fase

en que se estrutura o texto.
Reaccin
2. Explica o significado destas expresins.

Verse con azos.
Espirse.
Quitar o sombreiro.
3. Describe os trazos principais da maneira de ser

de cada personaxe con dous adxectivos.
O rei
O carboeiro
Accin
Descubrirse.
orgulloso
paciente
egosta
descarado
educado
4. O carboeiro pensa que o visitante unha persoa

importante e, a pesar diso, non lle d un trato
especial.
Explica. Que nos di esta actitude
do seu carcter?
Ter prsa.
Ter forzas.
Que resposta provoca no rei

o acontecemento inicial?
COMPRENSIN LECTORA
Como acta o rei? E o carboeiro?
Solucin
Que desenlace ten a accin?

7. Cres que a actuacin do carboeiro
correcta? Por que?
8. Imaxina que atopas un personaxe famoso.
Cal sera a ta reaccin? E se non fose
famoso, actuaras do mesmo xeito?
Por que?
9. Contina a historia.
Inventa a resposta do rei ao comentario final
do carboeiro.
5. Explica o marco da historia respondendo

estas preguntas.
Que dato nos axuda a saber onde
e cando pasa a accin?
Cal o escenario principal?
Hai un refrn que di:

A caridade ben entendida
comeza por un mesmo.
Explica como se aplica este dito
lenda do carboeiro e o rei.
281
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 282
Lectura
17
Un bo prezo
Ir comprar con mia nai todo un acontecemento. Ao bazar, que est moi lonxe, vou poucas veces
con ela, porque sempre botamos al un bo anaco.
Hoxe, non obstante, acompaeina.
Sempre me sorprende que os comerciantes recoezan a mia nai entre miles de clientes que van
comprar ao bazar un mes si e outro tamn. Pregntanlle por meu pai e ela pregntalles polas sas mulleres e os seus fillos. s veces senta, fai que
lle ensinen teas e vestidos, toma caf, conta e escoita historias, e despois levntase e marcha sen
comprar nada, e o comerciante non se enfada. Pero, cando comeza a relear, teo que me cargar de
paciencia. Hoxe volveu ser un deses das.
Mia nai viu unha boa tea e preguntou a canto andaba o metro. O comerciante dixo un prezo e remarcou que era tan barato porque se trataba dunha boa clienta. Ela, en lugar de se alegrar, pxose
furiosa e s lle quera dar a metade pola tea. O comerciante retiroulle a tea rosmando que non era
tan parvo para vender a sa mellor tea e, por riba, perder cartos. Por aquel prezo tan baixo truxolle unha tea mis run. A mia nai examinouna
na man cun lacnico xesto e dixo que de feito non
estaba mal, pero que quera a primeira. E ofreceulle ao comerciante un par de moedas mis. O home puxo o grito no ceo escandalizado e reprochoulle a sa falta de misericordia cara aos seus fillos,
pero rebaixoulle un chisco o prezo. O reproche respecto da falta de misericordia deberalle facer verter bgoas mia sensible nai, pero ela riu, desexoulles sade e felicidade aos seus fillos e ofreceulle
un par de moedas mis. Esta vez o comerciante reaccionou indulxente e alegremente. Lembroulle
mia nai a primeira vez que foi comprar sa tenda. Haba trinta anos, pero anda lembraba perfectamente que levaba un vestido de cor azul que chamaba a atencin. (E anda agora a chamaba, por
fermosa!). E recordoulle que aquela tea sa a levara durante moitos anos e, despois, rebaixoulle un
chisco o prezo. Pero a mia nai, en lugar de abrandarse despois de tantos eloxios, tivo unha reaccin
arisca. Dixo que, naquela poca, el era un home
moi amable, porque era un comerciante pobre.
282
Agora era rico e inflexible cunha clienta que deixaba plantados todos os outros comerciantes e soamente acuda a el. (Non era verdade. Xa mirara a
mesma tea na tenda doutros comerciantes e non
preguntara o prezo!). Pero ofreceulle un par de moedas mis.
Que? Tan pouco? exclamou o comerciante indignado. Se a mia muller sabe que vendn esta tea
por tan poucos cartos, pedirame a separacin!
Non estara mal riu a mia nai. Quizais atope
un comerciante mis novo e mis guapo. Ti volvcheste tan vello e mesquio! engadiu ofrecndolle unhas cantas moedas mis.
O comerciante ra, loaba a meu pai, que casara
cunha muller boa e aforradora, e rebaixoulle un
chisco o prezo, pero xurou pola peregrinacin que
fixera Meca que esta era a sa derradeira palabra. A mia nai fixo coma se non soubese que estivera na Meca.
O que, ho? Ti, de peregrino? Non o saba. Cando
foi iso, eh?
E o comerciante falou da fatigosa viaxe a Arabia Saud e daquel momento sublime en que se encontrou
no lugar sagrado con moitos outros fieis. Ao remate
dixo moi habilmente sabe que ns somos cristins
que primeira oportunidade quera facer unha pere-
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 283
17
grinacin a Xerusaln. Esta cidade era para os musulmns a segunda Cidade Santa despois da Meca.
A mia nai ergueuse e, marchando, dixo:
Non debes ter demasiadas ganas de vender. Pensaba levar uns cantos metros e ofreceulle unha nova cantidade que era un par de moedas por enriba
da anterior. O comerciante xemeu con desesperacin ao menos as o aparentaba e deulle a tea
mia nai, esquecendo o seu xuramento pero sen deixar de rogarlle que non lle dixese a ningun que comprara a tea tan barata. Non estaba para arruinarse.
Moi contento polo trato que fixeran, agarrei o rolo
de tea e apresureime cara casa coa mia nai. Ela
loaba ao comerciante e a sa honradez, e eu, definitivamente, xa non entenda nada.
RAFIK SCHAMI. (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO
Ao bazar, que est moi lonxe, vou poucas

veces.
Cando comeza a relear, teo que me cargar
de paciencia.
Truxolle unha tea mis run.
O comerciante reaccionou indulxentemente.
3. Responde as preguntas seguintes.
Quen o narrador?
O narrador intervn na accin ou unicamente
un espectador?
Que personaxes interveen na accin?
4. Reflexiona sobre os motivos e as actitudes
de cada personaxe contestando as preguntas.
Est contento o narrador? Por que?
Que obxectivo ten a nai? Sabe como
conseguilo?
Que obxectivo ten o comerciante? Sabe como
conseguilo?
Quedan todos satisfeitos?
Hai un personaxe que compra e outro

que vende.
Problema
Hai un desacordo entre o que un quere pagar

e o que o outro quere cobrar.
5
2. Explica o significado que teen no texto

as palabras destacadas.
Situacin inicial
Con que feito comeza a lectura?

Onde ocorre este feito?
Por que se enfada a nai cando o comerciante
lle di o prezo por primeira vez?
Cantas veces cambia de prezo a mercadora?
Quen conta o relato?
5. Le e responde.
COMPRENSIN LECTORA
Solucin
Chgase a un acordo.
Cal destas tres partes ocupa mis lugar
na lectura? Que ttulo lle poeras?
6. Durante o regateo, os personaxes expresan
moitos sentimentos: simpata, indignacin,
etctera.
Explica.
Sntenos realmente ou forma parte do ritual?
Pdese dar esta situacin nuns grandes
almacns da nosa sociedade actual?
Por que?
7. APRENDE A RAZOAR
Na lectura mencinanse das relixins
diferentes e non supn ningn conflito para
os personaxes que as profesan.
Fai un debate na clase sobre a convivencia
dos individuos con crenzas diferentes dentro
dunha mesma sociedade.
283
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 284
Lectura
18
A randeeira de Novo
de Parmude
Veu visitarme mia casa de Vigo un sobrio de
Novo de Parmude, que a embarcar no paquebote portugus Santa Mara. Pregunteille que
haba de novo por al, recordndolle de paso que
eu non a a Xers nin a Parmude desde haba
mis de vinte anos. Psase o ro por unha ponte
de madeira e o camio entra en Parmude por
unhas chousas con grandes pozas en outono e
inverno, nas que flotan as follas secas dos carballos.
Al est a randeeira no faiado! dxome.
Novo, o to, que en paz descanse, desde que
nun San Lucas de Mondoedo ou nun San Froiln
de Lugo, sendo rapazote, viu por primeira vez unha randeeira e unhas lanchas voadoras, entroulle
o antollo de ter para si xa o un, xa as outras. a a
unha festa calquera e todo o que tia haba de gastalo en bambearse.
Cando volveu do servizo, que o fixo en Cabalara de
Farnesio, en Valladolid, trouxo unha randeeira individual de cadeas, con asento forrado de pana verde do que colgaban uns axuxeres. Vai e montouna na eira, e cando tia tempo arrandebase.
Botaba a sesta no bambn, e cando quera darlle
a algun unha proba de amizade, invitbao a bambearse.
Eu non sei cando Novo se decatou de que a sa
randeeira tia propiedades medicinais. Ao comezo soamente curaba catarros cunhas cantas doses
de bambn, pero despois foise ofrecendo para as
dores de cabeza, a calor do fgado, para o insomnio, para esa anemia que chaman o afrixo e para
o raquitismo infantil.
Chegou a ter unha boa clientela. Deixoulles o labrado aos irmns, mercou un espertador de dobre campaa e dedicouse exclusivamente arte curatoria.
Unha vez, polo San Pedro de Riotorto, chamoume
parte hora da sobremesa na casa do meu to
Serxio. Quera que colaborase con el.
284
Eu que podo facer? pregunteille.

Escollerme unhas palabrias hom!
Tratbase pois de que eu lle fixese uns versos para recitar mentres arrandeaba os enfermos. Explicbame que o bambn tia de por si virtude curativa suficiente, pero el quera adornarse, que outros
que curaban menos tian discursos cientficos.
Un soneto ben botado d confianza argume.
Deixeime convencer e escribinlle uns versos que
sinto non terme quedado con copia. E Novo de Parmude aprendeunos de memoria, e busqueille uns
latns de Ovidio. Os versos pediumos en casteln.
A sona de Novo chegara lonxe. En la chea, o mencieiro arrandeaba mulleres preadas que logo libraban moi ben. Vian desde Asturias e trouxronlle unha monxa de Luarca que tia unha parlise
e sau do bambn polo seu p.
Novo fixo algn dieiro e vestiuse de negro e, en
vez, de boina gastaba sombreiro.
Un da calquera estaba eu facendo o almorzo en
Casa Params, en Lugo, e entrou Novo.
Non sabe? Agora, para que ningun os aprenda,
digo os versos ao revs.
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 285
18
E disto do que se queixa o sobrio de Novo de
Parmude, que asegura que se o to lle ensinase os
versos, quedara el ao tanto do bambn, e non tera que emigrar a Venezuela.
tirrono. Est no faiado cuberto de po, caladios os

axuxeres ags que pase un rato por enriba.
LVARO CUNQUEIRO. (Adaptacin)
Se soubsemos de onde tirou aquelas palabras

de ocultis! dicame.
Eu non ouso dicirlle que as palabras de ocultis eran
do meu maxn, e non verbas secretas e mxicas
Cando Novo finou, o bambn deixou de ser benfico. Anda o tiveron na eira un ano, pero logo re-
COMPRENDO O QUE LEO

1. Contesta.
6. Ordena os feitos da historia.
2. Explica. Que quere dicir o sobrio de Novo

de Parmude con palabras de ocultis? Por que
desexaba coecer esas palabras?
as seguintes palabras.
paquebote
mencieiro
antollo
sona
labrado
maxn
4. Fxate no narrador da historia e responde.

Quen o narrador? tamn un personaxe
da historia?
Conta a historia no momento en que pasa?
Como o sabes?
5. Escribe os datos que d o texto sobre
a maneira de vestir do protagonista.
Explica como cres que vestira
antes e a que cres que se debe
o seu cambio.
O sobrio de Novo de Parmude visita

o narrador do relato.
A randeeira quedou abandonada no faiado
da casa.
COMPRENSIN LECTORA
Onde viu Novo de Parmude por primeira vez

unha randeeira? Que efecto lle causou?
De onde trouxo a randeeira? Como era? Onde
a colocou?
Que propiedades tia a randeeira?
Por que necesitaba Novo de Parmude
uns versos?
Onde acaba estando a randeeira de Novo
de Parmude?
O protagonista exerce de curandeiro

aplicando as propiedades da randeeira.
Novo pdelle uns versos ao narrador para
recitar mentres exerce o seu labor
de curandeiro.
O protagonista volve do servizo militar cunha
randeeira.
O sobrio de Novo quixase de non
coecer os versos que recitaba seu to.
Clasifcaos segundo a parte que pertencen.
Introducin
Relato central
Peche
7. Responde.
Gustouche o texto? Por que?
Como cualificaras este texto: realista
ou fantstico? Por que?
8. Imaxina e escribe os versos que podera
utilizar Novo de Parmude. Despois rectaos
ao revs.
9. APRENDE A RAZOAR
Por que lle d tanta importancia Novo de
Parmude recitacin de versos no seu labor?
285
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 286
Lectura
19
Tigre Antn
Tigre Antn foi s amoras e rachou o traxe na silveira. O seu nico e magnfico traxe de raias!
Quen ten cartos para comprarche outro traxe?
berroulle a nai, cando chegou casa.
Noutro tempo, iso non sera maior problema: as
onda Rei Len, dbache outro e santas pascuas!,
pero dun tempo a esta parte as cousas cambiaran moito.
Hai uns anos, chegou un pasmn que se faca chamar Tarzn, o rei da xungla. Ao principio, collrono por parvo, pero pronto deixou ver que era mis
listo ca un allo. Falou con Rei Len e convenceuno de que o seu taller de facer traxes gratis para todos non era nada produtivo e dxolle que o mis
adecuado era facer calzado deportivo.
Aqu ningun usa calzado. Para que o queremos?
contestou El Rei.
Co que che pague unha marca de deportes europea que eu sei, tes para comprar os traxes que
queiras.
El Rei deixouse convencer e, ao primeiro, as cousas non an mal: cos cartos que pagaba a empresa, el compraba uns traxes que a mesma empresa fabricaba en Europa. Non eran tan bos, pero
resultaban mis aparentes. O maior defecto que tian era que rompan moi facilmente. A cada paso mis facilmente e, ao cabo, resultou que rompan tan pronto que o dieiro que facan os talleres
de Rei Len coa fbrica de calzado non abondaba
para pagar os traxes que cumpran.
286
todos podan ter o mesmo prezo, que non era igual

vestir un pavo real, poamos por caso, ca unha hiena. Os do pavo real tian que ser dos mis caros. E
os de tigre tampouco non eran dos mis baratos.
De feito, cando foi de comprarlle o traxe que rachou Tigre Antn, nai non lle chegara co que lle
daban no taller e tivera que pedir un emprstito.
E agora con que che compro un novo? dicalle a
nai a Tigre Antn. Desde que pechou a fbrica, eu
non fago un peso e Rei Len xa non nos pode axudar.
E que un da vieran os europeos e dixranlles
que non lles compraban mis calzado deportivo,
que haba outros que llelo facan mis barato. De
nada lle valeu a Rei Len protestar.
Pero que agora xa nos desfixemos das mquinas de coser. Como imos vestir?
Ide aos grandes almacns de Tarzn!
E con que pagamos?
De cando en vez, chegaban de Europa fondos de
axuda, pero anda que daban para ir tirando, non
daban para moito mis. Con eles, a nai de Tigre
Antn non tia para comprarlle un traxe novo. A
sa nica esperanza era esperar polas rebaixas e
confiar en ter sorte.
Un da, a selva encheuse de carteis.
Pero que non os podes seguir regalando dxolle Tarzn a El Rei, teslles que cobrar.
GRANDES REBAIXAS. VEAN E VERN O VERN,

anunciaban uns.
Como lles vou cobrar, se todo o mundo me traballa de balde nos talleres?
XA VERN EN CAS DE TARZN, aclaraban outros.
Pois pgalles algo...
Xa empezaron, vamos dxolle a nai a Tigre Antn

e colleuno por un brazo e levouno consigo.
E deixou de lles regalar os traxes e empezullelos

a cobrar e eles compraban os traxes co que lles pagaba.
Nos grandes almacns de Tarzn haba un milleiro de

persoas, pero non haba traxes de tigre. O nico medianamente decente que atoparon foi un de cebra.
De primeiras, a cousa marchaba. Os traxes custaban

igual e o soldo chegaba para eles, pero pronto empezaron a aparecer problemas: Tarzn dixo que non
Non gran cousa, pero que lle queres? Mellor que

andares en coiros... dixo a nai, e concluu para
tratar de animalo: E tamn ten raias!
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 287
19
Tigre Antn sempre levara boas notas. Sobre todo

en Rastro, materia na que era o mellor da clase. Un
da chegou o director e dixo que se suspendan as
clases de Rastro e iso amolou algo a Tigre Antn. O
seor Pereira, o vello antlope que colaboraba coa
profesora nas prcticas, xubilbase e mentres non
se atopase un substituto non habera mis clase.
Para que queremos un antlope? Xa temos unha
cebra. Que lle axude Antn seo.
Iso, iso... corearon todos escachando coa risa.
De todas as bromas que lle gastaran, esa foi a mis
cruel. Pero o que mis o desgustou foi que a profesora dixese que lle pareca unha boa idea.
Aquela materia que tanto lle gustaba converteuse
nunha tortura. Un chisco antes de comezar a cla-
se, a profesora mandbao escapar e el fuxa. A profesora dballes a explicacin aos outros e, nada
mis tocar o subiote, todos saan procura de Tigre Antn. Era humillante.
As que non tera pasado ata que chegou o control
da avaliacin!
Como Tigre Antn era o mellor na materia e ademais coeca ben a condicin dos tigres, non houbo ningn que lle dese seguido o rastro. Suspenderon todios e todos lle foron protestar profe.
A proposta foi vosa. Eu s fixen o que vs quixestes.
E Tigre Antn esperou a que marchasen todos e foi
onda ela:
Desculpe, seo, eu pensara mal de vostede, pero xa vexo que non d puntada sen fo.
MARIO PEREIRA. (Adaptacin)
COMPRENSIN LECTORA
Tigre Antn anda co seu traxe de cebra, pero est

bastante ridculo e motiva a burla dos seus compaeiros. E o pobre Tigre Antn ten que calar.
COMPRENDO O QUE LEO

Que lle pasou a Tigre Antn?
Que inconveniente lle pon a nai para comprar
un traxe novo?
Como conseguan a roupa antes os animais?
Como a conseguen agora? Por que?
Que problemas tia o traxe novo de Tigre
Antn?
2. Le a ltima oracin do texto e explica que quere
dicir a expresin non d puntada sen fo.
5. Compara a maneira de comportarse de Tarzn

coa de Rei Len.
6. No texto distinguimos estas fases.
Presentacin do feito.
Tarzn convence a Rei Len.
Os animais teen problemas de cartos.
Os problemas do novo traxe de Tigre.
3. Explica o significado que teen no texto estas

expresins.
Santas pascuas.
Andares en coiros.
Escachando coa risa.
4. Escolle os adxectivos que describan
mellor a Tarzn.
oportunista
aproveitado
insistente
espelido
egosta
parvo
Xustifica a ta eleccin.
A intervencin da mestra.
Fai un resumo do texto sintetizando o contido
de cada parte.
7. Explica que opinin che merece
o comportamento dos compaeiros de Tigre
Antn e o da profesora.
8. APRENDE A RAZOAR
Comenta o que che parece a decisin do Rei
Len de facerlle caso a Tarzn.
287
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 288
Lectura
20
O pas dos troles

Se pensamos que Noruega ten un clima moi rigoroso, de baixas temperaturas e invernos moi longos con poucas horas de luz solar, non nos ha de
estraar nada que os seus habitantes enchan as
horas de escuridade contando historias fantsticas de seres que viven ocultos na escuridade.
O vern al moito mis curto pero, en cambio, prodcese o fenmeno do Sol de media noite: non se
fai de noite. Isto tamn unha situacin inslita
que alimenta anda mis a fantasa.
Os noruegueses non se resignaron nunca a ser un
dos pases europeos que menos habitantes teen
por quilmetro cadrado. Por iso cren que, en realidade, hai outros noruegueses, imperceptibles a
primeira vista, que non aparecen nas estatsticas:
os troles. Segundo contan, hai milleiros en cada aldea, nas montaas, no mar, nas fervenzas... De feito, se contsemos os troles, Noruega sera o pas
mis poboado da Terra.
Relacins difciles
Os noruegueses troles e os noruegueses humanos
non teen unha relacin moi cordial. Os dous grupos din que son os habitantes mis antigos, os autnticos noruegueses. Anda que se ven obrigados a
convivir, desconfan uns dos outros e non se xuntan.
Os troles non son fciles de ver, porque viven na
escuridade. Agrpanse por familias e protexen con
moito coidado as sas cras; pode ser por iso polo
que non se deixan ver, ou pode ser porque estn
ofendidos polos comentarios que escoitaron da boca dos seus compatriotas humanos. Adoita dicirse
que os troles son unhas criaturas fesimas, pencadas, con espullas, un grande dentame e un enorme nariz, ademais de rabo. Pero, como en materia de gustos e beleza non hai nada establecido,
habera que considerar tamn a posibilidade de
que, para os troles, os humanos sexan os feos, e
por iso os esquivan tanto como poden e s os asaltan de tanto en tanto pola noite para expulsalos dos
seus territorios e amolalos.
Cmpre dicir, non obstante, que os noruegueses
humanos sempre respectaron e, incluso, temeron
288
aos troles. Xa os viquingos explicaban historias fantsticas destes seres cando se reunan arredor do
lume durante a festividade de Iule. Cada 12 de xaneiro, os viquingos reunanse para contar lendas,
para falar dos seus deuses e heroes e, sobre todo, para explicar os encontros fortutos que algns
deles tiveran cos troles. Encontrbanse na casa
principal do poboado e todos beban cervexa e vio, ags os vixilantes, que montaban garda porta da casa. Os vixilantes tian que estar alerta por
se acaso algn inimigo, sabendo que os membros
da festa beberan e comeran demasiado para loitar,
intentaba un ataque sorpresa. Quizais, quen sabe,
tamn estaban encargados de protexer a reunin
dos troles.
Mtodos antitroles
Crese que foi nestas reunins
cando comezaron a popularizarse os denominados mtodos antitroles.
O primeiro de todos e mis recomendable facerlle unha
carantoa o mis espantosa
posible. Como xa dixemos que
os troles seguramente nos encontran horribles, se inda por
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 289
20
riba nos desfiguramos mis, non o poden resistir e
foxen dndolles sebo aos ps.
Se o primeiro mtodo falla, porque o trol est ben decidido a amolar tanto como poida, daquela s queda
o recurso de correr mis rpido ca el deica a sada do
Sol. O Sol salvaranos, porque, se un dos seus raios
toca un trol, este convrtese en rocha e estoupa.
Colaboracins especiais
Pero a relacin dos noruegueses cos troles non
sempre foi de medo por ambas as bandas: Fossegrimen era un trol sabio que viva nas fervenzas
e era msico. Foi el quen lles ensinou aos violinistas a forma mis fermosa de interpretar a msica folclrica norueguesa. Sempre, non obstante, a
cambio dunha cabra ben alimentada. Din que o
son do hardingfele, o violn tradicional de Noruega,
vn dunha cabra ben alimentada que pasou por
unha fervenza.
Como pode ser que, nun territorio tan grande, das comunidades fagan ver que se viran as costas,
pero en realidade sempre estean pendentes uns
dos outros?
DAVID PALOMA (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO

Que son os troles? Cal o seu pas?
Onde viven?
4. Na lectura descrbese o aspecto dos troles: Cal

destes personaxes non un trol?
Por que?
COMPRENSIN LECTORA
Que relacin hai entre os humanos

e os troles?
Que a festividade de Iule?
2. Di o significado destas expresins do texto.
encontros fortutos.
5. Responde.
os autnticos noruegueses.
Que se explica na parte do texto destacada

en negra que hai debaixo do ttulo?
Que funcin cumpre esta parte do texto?
facerlle unha carantoa.

dndolle sebo aos ps.
3. Cal destes obxectos un hardingfele?
Por que o aspecto tamn aumenta

a desconfianza dos humanos?
6. O corpo da noticia organzase en tres partes

iniciadas por un ttulo.
Responde.
Que se explica debaixo de cada ttulo?
Cambia estes ttulos por outros que tamn lle
vaian ben.
7. Opina sobre a crenza dos noruegueses
nos troles.
289
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 290
Lectura
21
O vendedor ambulante
O campo estaba deserto a aquela hora. Os labradores non regresan casa ata entrada a noite. Apagada a sede do rabao, Frik a retomar o camio entre os pregos do val, cando descubriu un home
nunha volta do ro, a uns cincuenta pasos diante del.
Ei, amigo! grtalle ao pastor.
Era un deses feirantes que percorren os mercados
da provincia. Non ningn problema facerse entender para eles: falan todas as linguas. Este era
italiano, saxn ou valaco? Ningun podera dicilo.
O certo que era xudeu, xudeu polaco, grande,
gordo, nariz arquexado, barba aguzada, fronte alombada, ollos moi vivos.
Aquel quincalleiro venda lentes, termmetros, barmetros e reloxos. As pezas que non levaba dentro da maleta, colgada do ombreiro, penduraban
do cinto. Era unha verdadeira vitrina ambulante.
Saudou a Frik coa man. Despois, dxolle con acento estranxeiro:
Vai todo ben, amigo?
Non.
Si... depende do tempo contestou Frik.
Est casado?
Ou sexa, hoxe vaille ben... vai bo tempo.
Estou.
E ma ir malo, porque vai chover.
Frik facalle aquela clase de preguntas porque era

costume de seu facrllelas s persoas coas que se
atopaba polos camios.
Vai chover? sorprendeuse o quincalleiro. Quere dicir, entn, que nesta bisbarra chove sen nubes?
As nubes han vir esta noite... de al abaixo... da
banda run da montaa.
E como o sabe?
Pola la dos cordeiros, que est rxida e seca coma o coiro curtido.
Ou sexa, di que estar ben para os que patean os
camios...
Estar mellor para os que queden porta da sa
casa.
Para iso cmpre ter casa, pastor.
Ten fillos? preguntou Frik.
290
Verdadeiramente, estes vendedores de termmetros, barmetros e outros trastes, sempre evocan a

idea de seres parte, cun aire certamente de lenda. cousa do oficio. Venden o tempo en todas as
sas formas, o tempo que se elixa, o tempo que
vai, o tempo que ir, da mesma maneira que outros vendedores venden cestas ou xerseis.
Ei, quincalleiro. Para que serve este cacharro?
Isto sonlle cousas de valor respondeulle o feirante.
E este mecanismo...?
Este mecanismo respondeu o xudeu brandindo
un termmetro nas mans, di se vai calor ou se vai
fro.
831552 _ 0248-0297.qxd
20/3/07
15:30
Pgina 291
21
Vea, amigo! Iso xa o sei eu, cando so coa casaca ou cando tremo dentro do abrigo.
E estoutra andrmena cunha agulla? continuou
o pastor sinalando un barmetro aneroide.
Non ningunha andrmena, un instrumento
que nos di se ma ir bo ou se chover...
Pois esta si que che boa! exclamou Frik. Non
llo comprara nin que s custase un kreutzer. Eu
sei cun da de adianto xusto o tempo que ir s con
mirar as nubes que se arrastran entre as montaas
ou que corren por enriba dos picos mis altos. Mire, ve aquela nboa que sae da terra?... Pois ben,
xa llo dixen: auga para ma.
E por casualidade, non lle far falta un reloxo? seguiu o quincalleiro.
Un reloxo?... Teo un que vai s e que se balancea sobre a mia cabeza. o sol de al, do alto.
Mira que se tivese pastores por nicos clientes,
non chegara a facer fortuna!
JULES VERNE. (Adaptacin)
COMPRENDO O QUE LEO
Que personaxes interveen nesta lectura?

Onde estn?
De que falan nun principio?
O vendedor valora a sa mercanca?
E o pastor? Por que?
2. Explica o significado da palabra que aparece

destacada.
Aquel quincalleiro venda lentes,
termmetros, barmetros e reloxos.
Di cales dos seguintes obxectos
son quincalla.
6. Neste texto, un encontro fortuto entre dous

personaxes provoca un intercambio de ideas
que conducen a unha situacin final.
Cubre o esquema explicando esta estrutura.
COMPRENSIN LECTORA
Encontro 1 Intercambio ideas 1Situacin final
7. A conversa ten dous contidos diferentes:

un de cortesa e outro de negocio.
Localiza os fragmentos que corresponden
a cada un destes contidos.
8. O quincalleiro concle que o pastor non
o seu cliente ideal e o pastor,
que non necesita ningn aparello porque
lle parecen todos intiles.
Cres que os dous quedan contentos
coa conclusin que extraen? Por que?
3. Localiza no texto e copia a descricin fsica

do quincalleiro.
9. Cada vez hai menos xente que tea

a sabedora do pastor, adquirida do contacto
directo coa natureza.
Explica o que pensas deste feito.
4. Cres que neste texto hai un protagonista

ou que os dous personaxes fan un papel mis
ou menos parecido?
10. Inventa e escribe argumentos para lle vender

unha neveira a un esquim.
5. Explica como o pastor.
Ten en conta a clase de vida que leva

e as habilidades que pose.
Fai un debate coa clase sobre o consumo hoxe.

necesario todo o que compramos? Por que?
291
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 292
Lectura
22
A primeira mata de arroz

Unha vez, segundo contan, na illa de Xava, o deus
Shiva propxose crear un ser diferente a todos os
outros, que os superase en virtudes e calidades.
Despois de pensar moito como tia que ser ese ser,
deulle forma e esprito a una moza dunha gran beleza, que lle puxo o nome de Retua-Dumila, que
quere dicir xoia esplendorosa. O deus Shiva mirou a sa creacin e el mesmo se marabillou do
ben que lle sara. E para non ter que se separar
nunca mis daquela moza que creara, decidiu casar con ela.
Pero o deus Shiva atopouse coa sorpresa de que
Retua-Dumila non aceptou as sas propostas matrimoniais. Sen dicirlle claramente que non, porque
saba que lle deba a existencia, ela escusouse dicindo que, ao mellor, mis adiante, que xa falaran
do asunto, que o tia que pensar Isto si que non
o esperaba o deus Shiva!
Para resolver o problema, decidiu recorrer ao Consello Supremo dos deuses, o cal, nunha sesin solemne, aprobou o matrimonio; pero, como non poda ser que Retua-Dumila casase en contra da sa
vontade, puxo como condicin que o noivo, dicir,
o deus Shiva, tera que satisfacer algn desexo da
noiva, dicir, Retua-Dumila. Despois de pensalo
moito, a noiva puxo a condicin: que o deus lle proporcionase un alimento tan exquisito do que non
chegase a cansar nunca.
De primeiras, o deus Shiva pensou que era unha
condicin demasiado difcil, pero deseguida comezou a pensar como fara para descubrir este alimento, porque o mis importante para el era cumprir o desexo de Retua-Dumila.
Como o mundo era demasiado extenso para que o
deus Shiva, el s, o percorrese buscando por todos
os recunchos, solicitou a colaboracin dos habitantes da illa de Xava e enviou mensaxeiros arredor do
mundo para que buscasen aquel manxar tan valioso e que llo levasen.
O primeiro mensaxeiro foi rexin dos fros eternos,
pero al s atopou xeo; probouno e pensou que, cando menos, era moi refrescante. E agarrou un anaco,
pero, a medida que se a afastando da rexin e se a
achegando a Xava, aselle desfacendo nas mans.
292
O segundo mensaxeiro foi rexin da calor. O mis

bonito que atopou al foi a flor do cacto. Cravronselle moitas espias para conseguir un ramallete,
pero ma seguinte o ramo xa murchara, porque
estas flores, belsimas, s viven un da.
Todos os mensaxeiros fracasaron, e o que tivo peor sorte foi o que acudiu s espesas selvas do trpico, pois morreu a causa dunhas febres misteriosas.
Pasaba o tempo e, como non haba maneira de atopar aquel manxar tan exquisito, o deus convenceuse de que non exista en ningn recanto do mundo e que, polo tanto, o desexo de Retua-Dumila era
imposible de satisfacer. Pouco e pouco, Retua-Dumila foise entristecendo e enfraquecendo, ata que
morreu nos brazos do deus Shiva, que non o puido evitar de ningunha maneira.
Retua-Dumila foi enterrada con gran solemnidade.
E ao cabo de corenta das xustos, da sa tumba
brotou unha planta moi estraa que non coeca
ningun. Esta planta creceu con moito esplendor
e toda a xente se preguntaba de que clase sera.
Pero Shiva, que era mis intelixente ca os outros e
coeca ben a Retua-Dumila, deseguida comprendeu que se trataba da planta da que haba de sar aquel manxar que peda Retua-Dumila, e que o
seu esprito bondadoso a creara para satisfaccin
de todos os mortais.
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 293
22
O deus Shiva entendeu a xenerosidade de RetuaDumila, e comprendeu tamn que el tia que ser
o encargado de lle facer chegar aquel regalo ao
mundo. E cando a planta creceu, o gran deus colleu a semente, que era moi mida e de cor branca, chamoulle arroz e dullela aos humanos, para
que a repartisen entre eles, a sementasen e deste
xeito puidesen ter un alimento para sempre.
E, desde aquela, o arroz cultvase en moitas zonas
do mundo e serve de alimento principal para moitas persoas, que non cansan nunca de comelo.
LENDA CHINESA
COMPRENDO O QUE LEO

Situacin inicial
5
Problema
5
Reaccin
5
Con que intencin creou o deus Shiva

un novo ser?
Por que lle puxo o nome de Retua-Dumila?
Por que o Consello Supremo dos deuses puxo
unha condicin para consentir o matrimonio?
Que mensaxeiro morreu? De que?
Onde creceu a primeira mata de arroz?
5. Resume a historia seguindo este esquema.

COMPRENSIN LECTORA
1. Contesta estas preguntas.
Situacin final
2. Localiza no texto os enunciados seguintes

e explica o significado que teen.
Unha sesin solemne.
Creado para satisfaccin de todos os mortais.
3. Na lenda mencinanse as calidades mis
importantes de cada personaxe.
Fai unha lista das calidades do deus Shiva e de
Retua-Dumila.
4. Tendo en conta como actan, imaxina
as caractersticas que poden ter os personaxes
seguintes.
O Consello Supremo dos deuses.
O mensaxeiro que vai rexin dos fros
eternos.
O mensaxeiro que vai rexin da calor.
6. Reflexiona sobre a actitude do deus Shiva.

Cres que ten dereito a esixir que RetuaDumila case con el?
Cres que a morte da moza unha
consecuencia da sa conduta?
7. Imaxina as aventuras dalgn dos mensaxeiros
enviados polo deus Shiva.
Fai unha redaccin en que se respondan estas
preguntas.
Que lugar visita?
Que atopa nese lugar?
Que perigos
afronta?
293
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 294
Lectura
23
Un doce emprego
Cando reparei naquel anuncio, o corazn aceleruseme de xeito incontrolado. Era xusto o que andaba a buscar, a solucin para tantos problemas
como se me foran acumulando nos ltimos meses!
E agora al, diante dos meus ollos, estaba o emprego co que sempre soara!
Se hoxe non estivese unha ma tan boa, con este
sol morno que invita a pasear devagario, a min
nunca se me ocorrera sar da casa e achegarme
ata o parque. E se a seora que se ergueu como levada polo demo en canto eu sentei neste banco non
deixara esquecido aqu o seu xornal, eu nunca o collera e me poera a follealo. E, naturalmente, nunca chegara a reparar nas ofertas de emprego agachadas nas pxinas dos anuncios por palabras.
Pero al estaba o anuncio. En canto lin a sa mensaxe brevsima, inundoume a certeza de que tia
diante o traballo que me convia, un emprego mellor do que podera nunca imaxinar. A che nada,
traballar nunha pastelara de luxo!
Claro que non era necesario apresurarse; antes convia que estudase ben todo o que al poa, para
evitar calquera sorpresa desagradable. Porque ser,
os da pastelara ranche listos. Listos e amarrados,
deses que non soltan un peso se non necesario: nunhas poucas lias de nada, (porque os peridicos cbranche polas palabras que poas, seguro que ata niso quereran aforrar uns cntimos)
haba cando menos tres empregos: axudante de
vendedora, mozo e axudante de pasteleiro, coa particularidade de que para este ltimo pedan que se
tivese feito o servizo militar.
veches tempo de mercar outro dunha medida maior;

por non falar dos xefes, sempre a dar ordes coma se
ti foses o seu escravo particular: que se leva isto, que
se coloca aquilo, que se limpa o de acol... Ademais,
quen me garanta a min que estando de mozo, anda que os tivese ben preto, haba ter acceso a tantos
pasteis e bombns como al habera?
Nada, a eleccin estaba clarsima. O emprego que
de verdade me convia era o de axudante de vendedora. Axudante nunha tenda de bombns de luxo! S de imaxinalo, xa se me faca a boca auga.
Erguinme do banco para buscar decontado un telfono pblico, tia que chamar a aquel nmero
canto antes. Pero, xa cando levaba andados uns
pasos, parei e volvn sentar no mesmo lugar. Haba unha pequena dificultade en que, levado polo
meu entusiasmo, non reparara: pedan que tivese
coecemento de ingls.
A verdade que resultaba difcil entender aquela
condicin, non me entraba na cabeza que para vender bombns fixese falta saber ingls. Si claro, ben
me decataba de que, tratndose dunha bombonara de luxo, haban aparecer polo comercio unha
chea de turistas estranxeiros. E xa se sabe, non dan
O derradeiro emprego descarteino decontado, por

das razns ben evidentes, nin eu tia o servizo
militar cumprido, nin me apeteca nada andar axudando a facer os pasteis, que debe ser un labor pesado e moi pouco agradable. Iso de estar todo o da
batendo ovos ou amasando faria pode acabar coa
paciencia de calquera.
Dos outros dous empregos, o de mozo tampouco non
me apeteca nada. Non debe ser nada agradable andar decote con ese ridculo gorrio, que mesmo parece que che medrou a cabeza de repente e non ti-
294
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 295
23
unha palabra que non sexa en ingls. Pero, anda
as, aquilo segua parecndome unha esaxeracin.
Porque, cando algn vai mercar a un sitio semellante, o que fai sinalar co dedo os bombns que quere, chega con dicir dame este ou dame daqueles. E eu iso de this, that ou those controlbao ben,
anda non se me esquecera o que aprendera no instituto con aquel das lentes que andaba a abafarnos
sempre coas cintas de conversacins.
Pensando nunha posible explicacin, ocorruseme
pensar que a vendedora fose estranxeira, din que algunhas tendas de luxo collen xente as para drense
mis categora. Neste caso, como natural, o seu
axudante tamn tera que dominar o ingls, calquera ve que doutro xeito a ser imposible a comunicacin. Pero axia desbotei esa idea, porque de repente iluminuseme o cerebro e comprendn onde estaba
a trampa que encerraba aquel anuncio.
Non sera que a tal vendedora andaba a estudar

idiomas e o que quera era un axudante que controlase ben o ingls para as practicar a conversa
mentres traballaba? Pero nese caso vian sendo
dous empregos, coa diferenza de que s che pagaban por un, porque das prcticas de ingls a nica que se a aproveitar era a vendedora.
Pxenme de p, indignado. O sangue todo subuseme cabeza como me pasa sempre que me atopo cunha inxustiza. Que digo, inxustiza; aquilo era
unha explotacin enmascarada, propia dunha mente retorcida! Naquel mesmo intre decidn que de
ningunha maneira podera aceptar un emprego coma aquel, con tan raposeiras condicins que collesen a outros con menos dignidade, que a min
non se me mercaba co engado duns poucos bombns, por moi de luxo que fose o establecemento!
A. FERNNDEZ PAZ. (Adaptacin)

Como atopou o protagonista o anuncio
do emprego?
Cantas ofertas de traballo aparecan
no anuncio da pastelara? Por cal delas
se decide? Por que rexeita as outras das
e escolle o emprego de axudante?
Que condicins se esixan para o emprego
de axudante?
Por que rexeita ao final chamar por ese
emprego?
as palabras destacadas en cada oracin.
Estivese unha ma tan boa, con este sol
morno.
Axia desbotei esa idea.
Non poda aceptar un emprego con tan
raposeiras intencins.
Non se me mercaba co engado duns poucos
bombns.
3. Explica o cambio que se produce na actitude
e estado de nimo do narrador ao longo
do relato e como se manifesta ese cambio.
Apiate en datos extrados do texto.
COMPRENSIN LECTORA
COMPRENDO O QUE LEO

4. Di como imaxinas o protagonista do relato.
5. A estrutura do relato presenta catro fases:
1. Encontro do anuncio.
2. Escolla dunha oferta.
3. Reflexin sobre as condicins do traballo.
4. Reaccin do protagonista.
Delimita en que momentos comeza cada fase
e anota as palabras con que comeza.
6. Responde.
Que che pareceu o texto?
Que opinas da reaccin final do narrador?
Cres que os seus razoamentos son lxicos?
Parceche que o relato pode estar baseado
nun feito real?
7. Elabora o anuncio que puido atopar
o protagonista do relato no xornal.
8. APRENDE A RAZOAR
Expn algn argumento para convencer
ao protagonista de que o traballo de mozo
o ideal para el.
295
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 296
Lectura
24
O poder dun soo

27 de maio de 1999. Unhas lgrimas caen desde 8.848 metros de altura. A viguesa Chus Lago
conquista un soo: poer os seus ps sobre o cume do Everest. Quedan atrs horas de sufrimento,
fro, temor, soidade... O Chomolungma, a Deusa
Nai do Mundo, como lle chaman no Tbet, rndese e permite que Chus sexa a segunda muller da
historia e a primeira espaola en chegar ao seu cume sen osxeno artificial.
Esprito de alpinista
Cando era pequena, Chus Lago miraba as sas pernas e dicase a si mesma que toda aquela carne tia que valer para algo mis. Aos 11 anos formouse no seu colexio un grupo de montaa, e al estaba
ela, en primeira lia, desexando que chegase a fin
de semana para moverse polo monte.
O seu equipo nunca foi unha marabilla. A mochila
rompalle, entrballe auga nas botas e, pola noite, a
cantimplora conxelbase. Mentres todo o mundo durma, ela aprendeu a pasar fro. Empezou pronto a tomar decisins: queixarse ou sar ao monte; ter horas
libres ou tardes de adestramento. En cada decisin
forxou o seu carcter e afianzou os seus soos.
Esta muller de ollos negros e aspecto suave obstinada, afouta no que concirne montaa, e afnase nesta, que a sa paixn.
No seu currculo smanse o Cho-Oyu (8.201m) en
solitario e mais o Lenin (Pamir, 7.128). Estivo en Amrica do Sur, en Bolivia e nos Andes, e, en Kenya. E
este ano estaba decidida a culminar o que en 1998
o mal tempo lle negara: alcanzar o cume do Everest.
Camio do soo
O 4 de abril, Chus colla un avin en direccin a
Paquistn. O seu destino era Kathmand; o seu
reto, o Everest.
Everest 8.848 m
Campo III
8.200 m Campo II
7.600 m
O 19 de abril chegaba ao campamento base e o

22, ao intermedio. Despois dun perodo de aclimatacin, o 29 de abril durmiu no Campo 1 (7.100 m)
e empezou a montar o Campo 2 (7.800 m). Pero,
anda que o tempo non era excesivamente malo, a
demasiado vento.
O da 11 de maio Chus estaba descansando no
Campo Base Avanzado. Os campos de altura estaban preparados e ela tamn. Non obstante, un mes
despois da chegada, tras varios das de espera e
varios intentos, o mal tempo anda lle negaba o cume. Tia, ademais, problemas de comunicacin
a causa do fro que descargaba as bateras do telfono. Pero pareca que a mellorar.
O 16 de maio comunicouse coa sa familia e contoulles que intentara a ascensin ao cume desde o
campo mis alto tres ou catro veces e, decepcionada, tivera que baixar deica o Campo Base, pero
que se encontraba fisicamente ben.
Dicase que vian dez das de bo tempo, e ela aproveitounos; anda que o ceo presentaba unhas nubes un pouco sospeitosas, non renunciou a seguir
cara arriba. E, por fin, o mrcores 26 de maio, s
12:30 da ma (hora nepal), Chus estaba mirando ao seu arredor desde a cima do mundo, lograra o seu soo. Se puidese dar un salto, estara fra xa da Terra, comenta.
Despois de todo o mes intentando atacar o cume,
s puido ascender con Sandu Sherpa, un dos dous
sherpas que a acompaaban, posto que o outro xa
estaba un pouco tocado. E, felizmente, conseguiu
repetir a fazaa que por primeira vez realizara Lydia Bradey en 1988.
O descenso
Campo I
7.100 m
Campo base avanzado

6.400 m
Campo base intermedio
5.800 m
Campo base
5.200 m
296
O seu equipo estaba formado inicialmente por

dous sherpas. No Campo Base coincidiu cunha expedicin italiana e compartiu con eles moitos momentos, anda que ela tia claro que a intentar o ascenso en solitario, ao estilo alpino e sen osxeno.
A baixada foi moi dura, porque Chus estaba esgotada. Cada cinco pasos tia que parar. Este un
feito normal tendo en conta a altitude que estivera. Pero o mis problemtico foi que o seu sherpa
831552 _ 0248-0297.qxd
7/3/07
19:01
Pgina 297
24
se empezou a poer nervioso e quera baixar moi
rpido.
A 8.500 m encontrouse cun italiano que a amoestou: arriscaba a vida dela, a do seu sherpa e a de
todos. Dicame que xa subira ao cume sen osxeno, que o reto estaba conseguido. As que, cando pasamos a zona do 8.500, puxen o osxeno.
Pero baixando cara ao campo III, o osxeno acabouse. O corpo rebotuseme. A verdade que a cabeza se portou ben. Respiraba moi forte e moi rpido. Non che pasa nada, respondame a min
mesma. Respiras moi rpido porque se che acabou
o osxeno e o teu cerebro pregntache o que pasa.
A loita continuou ao chegar tenda Mariachs,
tes os ps fros, non os tes conxelados, cambia os
calcetns. Coa preguiza que me d..., protestaba
contra min mesma, e respondame: Cmbiaos, que

te vas conxelar! Tampouco me poda deitar porque
a tenda estaba mal montada e, ademais, poda afogar. Non faca mis que repetirme: Ti non vas morrer aqu! A respiracin tela moi acelerada, o corazn latexa forte, pero non desbocado, tampouco
se che est quedando lento. Vas superar isto ti soa.
E as foi. ma seguinte, cando chegou ao Campamento 2, respiraba anda moi forte; no campamento 1, a respiracin case era normal. A medida
que pasaba o da e a descendendo, a respiracin
normalizouse totalmente.
Dous meses despois da sa partida, Chus volve
casa coa ilusin do soo cumprido e moitas ideas
na mochila.
MARTA MALDE
COMPRENDO O QUE LEO

Cal era o
obxectivo de Chus Lago?
Intentrao xa noutra ocasin?
Cantos campamentos se instalaron
antes de chegar cima?
Cantas persoas formaban
a expedicin inicialmente?
Cal foi a principal causa
do atraso en conseguir o cume?
A que problemas se enfrontou
no descenso? Como reaccionou?
2. Consulta nunha enciclopedia ou un atlas
e explica onde est o Everest.
3. Explica o significado destas palabras
e expresins.
perodo de aclimatacin
campamento base
amoestou
sherpas
4. Como se cualifica no texto o carcter

de Chus Lago?
5. Recolle no seguinte esquema a informacin

principal do texto.
COMPRENSIN LECTORA
1. Responde.
O poder dun soo

Esprito
de alpinista
Camio
do soo
O descenso
6. Na reportaxe aparecen recollidas declaracins

da protagonista. Localzaas.
Que utilidade pode ter a introducin
das sas palabras?
7. Que cres que sentiu a protagonista ao chegar
ao cume?
8. Chegar ao cume o obxectivo de todo
alpinista. Pero, s veces, o mal tempo ou unha
mala aclimatacin impiden conseguilo.
Opina sobre a actitude que debe ter o alpinista:
ten que arriscarse malia todo ou mellor
ser prudente? Por que?
9. APRENDE A RAZOAR
Os refugos que se acumulan nos diferentes
campamentos (materiais utilizados na ascensin
e que son difciles de baixar) supoen
un problema ambiental importante.
Comentade este problema e achegade posibles
solucins.
297
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
Pgina 298
7/3/07
19:09
Pgina 299
PLAN LECTOR
831552 _ 0298-0317.qxd
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
Pgina 300
1. ESO
ndice
Contos para Manuela .......................................................................302
Mario Pereira
Coitado Manolito .............................................................................303
Elvira Lindo
Manolito ten un segredo...................................................................304
Elvira Lindo
2. ESO
Matilda .............................................................................................305
Roald Dahl
Momo ...............................................................................................306
Michael Ende
sombra do mestre .........................................................................307
Xon Farias
Bala Perdida .....................................................................................308
Manuel Rivas
3. ESO
Peter Pan e a levita escarlata ...........................................................309

Geraldine McCaughrean
O aliado inesperado .........................................................................310

Xavier Lpez Rodrguez
Conta saldada ...................................................................................311
Suso de Toro
Diario cruzado de Xon e Xoana .....................................................312
Ana Mara Magalhes e Isabel Alada
4. ESO
A lei da ra .......................................................................................313
Susan E. Hinton
Pasa-lo lmite ...................................................................................314

Xavier Alfaya
O picnic.............................................................................................315
Gerald Durrell
O prognstico da La .......................................................................316
Marga do Val
Rebeldes ...........................................................................................317
Susan E. Hinton
16/3/07
17:26
Pgina 301
Presentacin
Desde Alfaguara /Obradoiro pretendemos facilitarlle materiais
que lle sexan de axuda na sa tarefa de crear lectores. Por este motivo,
presentmoslle o Plan Lector de Alfaguara /Obradoiro para Secundaria,
composto por dezaseis ttulos do noso fondo editorial, catro para cada
curso de ESO.
A adscricin de ttulos a cursos ten simplemente un valor orientativo
e pode variar en funcin do nivel lector e dos hbitos de lectura
dos alumnos.
Os criterios que tivemos en conta para realizar a seleccin foron
a calidade dos autores e dos textos, as posibilidades que o libro ofrece
para traballar con el na aula e os gustos dos mozos en canto a temas
e xnero.
Nas seguintes pxinas atopar unha ficha para cada libro en que
se inclen os datos tcnicos, o interese formativo e temtico da obra,
o seu argumento e uns breves datos biogrficos do autor. Ademais,
no CD Mis recursos poder atopar unha gua de lectura para cada ttulo
con actividades para desenvolver antes, durante ou despois da lectura,
actividades relacionadas coa rea de Lingua e Literatura,
actividades vinculadas con outras reas curriculares, actividades
para a educacin en valores
Estamos seguros de que o presente material resultar do seu agrado
e lle ser de axuda na difcil tarefa de desenvolver o hbito lector entre
os seus alumnos.
PLAN LECTOR
831552 _ 0298-0317.qxd
301
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
1. ESO
Pgina 302
Contos para Manuela

O escritor Gianni Rodari, lembra Mario Pereira no prlogo da sa segunda obra,
dixo que un conto con tres finais son tres contos e pico, en que cada final pode
ser un principio. As son as historias deste libro, quince narracins breves, con tres
finais distintos para cada unha delas, en que o remate pode constitur un punto
de partida mis ca un punto e final. Contos para Manuela a confirmacin desa
imaxinacin frtil que Mario Pereira xa adiantaba na sa primeira e galardoada
obra Vela vai o verme.
ARGUMENTO
Contos para Manuela un conxunto de quince relatos breves ou brevsimos con
tres finais alternativos ou complementarios. O narrador, omnisciente e en terceira persoa en todos os relatos, conta historias protagonizadas por nenos, coma O
mundo de Rabelo; animais, coma Frin, o grilo e Tigre Antn; vexetais, coma
O mirasol Xir; obxectos inanimados coma A pedra Sela ou Oio, o ferrollo;
seres fantsticos, coma Ur, o guerreiro manso e Home Azul, e incluso entidades dificilmente personificables, coma Unha palabra.
Os problemas, dilemas morais e situacins conflitivas dos protagonistas, xunto
s respectivas resolucins por triplicado, enchen de fantasa e enxeo as pxinas desta seleccin de case contos.

O libro explora moitos dos temas de interese para os rapaces deste curso, pois
os nenos son algns dos protagonistas das historias, xunto con animais que falan e entraan perigo, obxectos personificados, seres fantsticos... A imaxinacin que as pxinas de Contos para Manuela atesouran estimula a capacidade lingstica dos nenos, e o sentido do humor e as notas de intriga dalgn dos relatos
farn que o seu interese pola lectura do libro non decaia en ningn momento. A
peculiar estrutura con tres finais, ordenados segundo a sa complexidade temtica, fai que o interese pola obra se incremente a medida que avanza a sa lectura. A inclusin dos comentarios do autor un luxo que enriquece o conxunto de
relatos.
FICHA
Ttulo: Contos
para Manuela
Autor: Mario Pereira
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 128
ISBN: 84-8224-409-4
Educacin para
para a paz, educacin
ambiental e educacin
para a sade
302
Os aspectos negativos da alma humana, coma a envexa, o capricho e a cobiza;

xunto aos positivos, coma a amizade, a solidariedade, a humildade e o respecto,
ilustrados polos protagonistas das distintas historias, fan que este libro sexa moi
indicado para tratar os temas transversais de educacin para a convivencia, educacin para a paz, educacin ambiental e educacin para a sade.
AUTOR
Mario Pereira Fernndez naceu en Laln no ano 1961 e na mesma vila exerce na
actualidade como profesor de Lingua e Literatura Galegas no Instituto Ramn Mara Aller Ulloa. Lector voraz, escribe sobre si mesmo e sobre a sa visin do mundo, e confesa a sa admiracin estilstica pola obra de Castelao, Cunqueiro, Torrente Ballester e Wenceslao Fernndez Flrez. autor dos libros Vela vai o verme,
novela breve onde trata o difcil tema da discriminacin polo aspecto fsico, coa
que gaou o Premio Raa Lupa de novela infantil, e o conxunto de relatos breves Contos para Manuela.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
1. ESO
Pgina 303
Coitado Manolito
Falar de Manolito Catrollos falar dun dos personaxes mis entraables e queridos da literatura xuvenil. Un personaxe protagonista de historias que son difundidas a travs da radio, da prensa, da televisin, do cinema e dos libros que forman a grande enciclopedia da sa vida.
O segundo libro desa serie Coitado Manolito, un relato de humor en que a sa
autora proporciona unha visin crtica e divertida da realidade coti dunha familia
madrilea actual a travs dos ollos do seu protagonista. E faino cunha linguaxe
fresca, inzada de expresins coloquiais e frases feitas.
O gran dispendio de imaxinacin co que Elvira Lindo conta a vida de Manolito
vese maxistralmente complementado coas ilustracins de Emilio Urberuaga. Trtase duns expresivos debuxos de carcter caricaturesco que achegan frescura e
desvelan a personalidade do protagonista e dos personaxes que o acompaan.
ARGUMENTO
Manolito Garca Moreno vive en Carabanchel Alto, unha barriada popular de Madrid, cos seus pais, o seu av e un irmn mis novo. Al ten o seu grupo de amigos: o Orelludo Lpez, o chulito Yihad, Paquito Medina, Susana Bragas-sucias
O seu pai un camioneiro que pasa a maior parte do tempo fra da casa e esperta a vecianza cada vez que regresa, sen importarlle demasiado que iso ocorra a
horas intempestivas; a sa nai unha ama de casa que pasa o da ameazando e
dando covachadas ao bo de Manolito; o av, polo que Manolito sente verdadeira
adoracin, un xubilado, aliado fiel das andanzas do seu neto; e o seu irmn mis
novo, o Imbcil, a fonte das desgrazas domsticas de Manolito.
A accin transcorre durante un curso escolar en que a Manolito non lle irn as
cousas tan ben como desexara E que a sa mestra, a sita Asuncin, suspendeulle as Matemticas.
FICHA
Ttulo: Coitado Manolito
Manolito narra as sas experiencias cotis con optimismo e sentido do humor, resolvendo os problemas que se lle presentan coa sinxela lxica dun neno. Bo amigo dos seus amigos, nobre e un poco pillabn, este entraable personaxe sabe entender e aprezar ao seu av e aos seus pais, e tamn ao seu irmn, a pesar de que
este sexa a causa dunha grande parte das covachadas que lle dan. E, polo seu carcter, sabe convivir con todo o mundo mundial, expresin que calou en moitos dos seus lectores e admiradores, cativados pola prosa lixeira, substanciosa e
desinhibida que albergan os seus relatos.
PLAN LECTOR

Coleccin: Alfaguara
Obradoiro
N. de pxinas: 160
ISBN: 84-8224-458-2
Educacin para
a convivencia
AUTORA
Elvira Lindo unha gaditana que vive en Madrid desde os 12 anos. Comezou
escribindo guins para a radio sobre o seu personaxe Manolito Garca Moreno,
ata que un bo da decidiu escribir un libro sobre a sa vida. E as naceu Manolito Catrollos, ao que despois seguiron Coitado Manolito, e Manolito ten un segredo. Tamn autora de guins televisivos e cinematogrficos, e levou aos escenarios La ley de la selva, unha comedia de costumes.
303
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
1. ESO
Pgina 304
Manolito ten un segredo

Cando pareca que Elvira Lindo pechara o ciclo do seu personaxe Manolito Catrollos, incluso coa publicacin nun s volume de todas as sas historias, apareceu
nunhas festas de Nadal un libro cun tema moi do momento e de lembranzas escolares: Manolito ten un segredo. Unha obra centrada nunha ancdota a visita
do alcalde de Madrid ao colexio de Manolito arredor da que xiran todos os captulos, desde os prolegmenos do conto s sas consecuencias, sempre co
humor como punto de vista narrativo.
ARGUMENTO
Faltan quince das para o 23 de decembro, data das vacacins escolares no colexio Diego Velzquez, e na clase de Manolito prodcese un grande aviso: ese da
vai visitar o centro escolar o alcalde de Madrid. O colexio mobilzase, as clases
prepranse, as familias colaboran e sucdense os ensaios para a ocasin. A idea
central cantarlle ao alcalde unha panxolia con letra actual dentro dunha representacin de Nadal. Chega o da sinalado e a representacin camia entre a
improvisacin e o desastre que ao final non se converte de todo nunha catstrofe. Comezan as vacaciones e Manolito ten un segredo que non pode dicir ao seu
irmn: que os Reis Magos son os pais.

esta quiz a obra mis coral da serie Manolito, pois os protagonistas son moitos mis dos habituais. Protagonistas que colaboran xuntos nun esforzo comn,
ao final non moi recompensado. A realidade imponse a outros valores, pero unha
realidade que entretn e que fai achegada unha historia chea de ambiente de
Nadal. A mirada do mundo a travs dos ollos de Manolito dnos unha visin de
bo humor do medio urbano e escolar. Manolito un personaxe positivo, con moitos amigos e defensor de causas perdidas. Sabe aprezar o mellor do seu av, dos
seus pais e dese irmn a quen decide non desvelar o gran segredo do Nadal.
AUTORA
FICHA
Ttulo: Manolito ten
un segredo
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 136
ISBN: 84-8224-528-7
Educacin para
a convivencia
304
Elvira Lindo naceu en Cdiz en 1962, pero con doce anos trasladouse a Madrid,
onde vive co seu marido, o escritor Antonio Muoz Molina, o seu fillo Miguel e
dous cans. En 1987 comezou a traballar na radio como locutora e acabou especializndose en guins. Foi entrementres cando naceu Manolito Catrollos, o protagonista dos seus libros. Mis tarde, o seu marido convenceuna para que convertese aqueles guins radiofnicos en relatos literarios e iso foi o que fixo. A sa
mxima hora de escribir facelo con liberdade. Por iso segue escribindo Manolitos con esa parte da alma que se atopa algo perdida na infancia.
Elvira Lindo escribiu tamn El otro barrio, Algo ms inesperado que la muerte,
guins para a televisin e para o cine, e estreou en teatro La ley de la selva, unha
comedia de costumes.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
1. ESO
Pgina 305
Matilda
Matilda un dos libros mis aclamados do prestixioso autor Roald Dahl. O estilo
do autor, divertido, entraable e cun punto de malicia, fai as delicias de nenos e
adultos. O personaxe de Matilda, unha nena xenial arrodeada de adultos superficiais e detestables, encantar a uns lectores que descubrirn ao mesmo tempo ca
a protagonista como a intelixencia e as boas intencins (combinadas con algn
que outro poder paranormal) poden vencer a calquera inimigo, por grande, desagradable e adulto que sexa.
ARGUMENTO
O matrimonio Wormwood ten dous fillos: Michael, un neno do mis normal, e Matilda, unha nena superdotada (con tres anos xa aprendera a ler soa). A seus pais,
que encarnan a mediocridade mis absoluta, psanlles inadvertidas as calidades
da filla, que tratan con desprezo e indiferenza. A intelixencia e o enxeo de
Matilda faranlle crear defensas activas contra o trato que recibe dos pais: amoestaraos por condutas sociais pouco ticas e vingarase do seu comportamento con
ela. Poer supercola no sombreiro do pai ou reencher con tinguidura loura platino o frasco do tnico capilar do pai son algunhas das accins que realiza s con
cinco anos.
A vida de Matilda sofre un forte cambio cando ingresa no colexio, onde coece
dous personaxes importantes: a sa profesora (seorita Honey), que descobre
as sas capacidades, e a ta desta, a directora (seorita Trunchbull), unha muller cruel que tortura os alumnos con castigos terribles e que provoca que Matilda desenvolva poderes paranormais por medio dos cales conseguir darlle o seu
merecido terrorfica muller e, de paso, liberar a seorita Honey do asoballamento a que se va sometida por parte da sa ta.
O tema central do libro a importancia da intelixencia e o enxeo como armas para superar todos os problemas: Matilda failles fronte aos opresores usando a sa
intelixencia, da que se serve as mesmo para axudar a quen o necesita. un canto intelixencia e ao amor pola lectura, unha feroz crtica sociedade actual (o
afn desmesurado de enriquecemento, a dependencia da televisin...). O autor
critica tamn os medios represivos e despticos na escola e no mbito familiar.
FICHA
Ttulo: Matilda
Autor: Roald Dahl
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 232
ISBN: 84-8224-014-5
Educacin para
cvica e moral e educacin
non sexista
O libro pertence corrente antiautoritaria e emancipadora. Pon en cuestin os modelos de socializacin infantil nos seus eixes da familia e da escola. As relacins
entre o neno e o adulto quedan cuestionadas. O neno librase dos seus inimigos
naturais, os adultos (neste caso, os pais e a directora do colexio), ridiculizndoos
e facendo fronte sa opresin. As, encontra a autoestima e a satisfaccin. Nesta corrente, o neno campa s sas anchas e os adultos son meros espectadores.
PLAN LECTOR
AUTOR
Roald Dahl naceu en 1916 en Llaandaff, no seo dunha familia acomodada de orixe norueguesa. Con catro anos perdeu o pai e con sete entrou por primeira vez en
contacto co rxido sistema educativo britnico, que reflectira nalgn dos seus libros, por exemplo, en Matilda. A sa entrada no mundo da literatura infantil veu
motivada polos contos que lles contaba aos seus catro fillos e pola sa primeira
publicacin en 1964 de Charlie e a fbrica de chocolate. Tamn escribiu guins
para pelculas, concibiu personaxes como os Gremlins e algunhas das sas obras
foron levadas ao cine. Roald Dahl morreu con 74 anos de idade en Oxford.
305
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
2. ESO
Pgina 306
Momo
Momo unha novela fantstica en que o seu autor crea un mundo mtico que mostra onde reside o tempo dos seres humanos e como chega ata eles. Publicada
en alemn no ano 1973, converteuse nun clsico da literatura xuvenil por tratar
de forma maxistral un dos temas que mis preocuparon humanidade en todas
as pocas: o tempo, concepto de que se ocuparon tanto a Filosofa coma a Literatura desde sempre.
ARGUMENTO
Nas runas dun anfiteatro romano, nunha cidade dun pas indeterminado, vive Momo, unha nena independente, sen familia, libre, sen escolarizar e cunhas capacidades tan peculiares que a fan nica. Ela capaz de escoitar os demais con paciencia ou de converter xogos infants en experiencias fantsticas, inesquecibles
para os que participan nelas. S Momo parece manter uns valores estraos xa
na sociedade en que vive xunto aos seus vecios. Sobre esta misteriosa nena vai
recaer a responsabilidade de salvar o mundo dos perigosos homes grises, que tentan apoderarse, por calquera medio, do tempo de todas as persoas. A consciencia do grave risco que est a correr a humanidade empurraraa a levar a cabo
unha serie de accins, alentada polo administrador do tempo, o mestre Horas, e
coa axuda da tartaruga Casiopea. Finalmente, Momo conseguir o seu propsito.
Lograr facer desaparecer os homes grises que roubaban o tempo, restiturllelo s
persoas e recuperar os seus queridos amigos, que caeran tamn nas redes deses
terribles inimigos.

No libro aparecen plasmadas as diversas carencias da sociedade actual, coma a
falta de tempo, a escasa dedicacin dos pais cara aos fillos, a soidade e o egosmo... Na obra faise unha defensa inequvoca da liberdade e da diversidade, das
que a protagonista o exemplo mximo. Outros temas importantes, estreitamente vinculados co tema principal, son a defensa da fantasa e da diversidade como medio para loitar contra a homoxeneizacin e deshumanizacin da sociedade
actual.
AUTOR
FICHA
Ttulo: Momo
Autor: Michael Ende
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 226
ISBN: 84-8224-604-6
Educacin para
cvica e moral e educacin
para a paz
306
Michael Ende naceu en 1929, en Garmisch-Partenkirchen, localidade de Baviera (Alemaa). O escritor cursou estudos de arte dramtica en Mnic e foi actor durante algns anos. Mis tarde abandonou esta actividade e dedicouse literatura por enteiro: Escribir, para min, un xeito de experimentar a aventura da vida,
dixo nunha ocasin.
A sa primeira obra de literatura infantil, que publicou cando tia a idade de
trinta e un anos, xa obtivo un grande xito. Os seus libros posteriores continuaran en lia ascendente e conseguiran aparecer nas mis prestixiosas listas literarias. Momo e A historia interminable son das obras internacionalmente recoecidas, traducidas a numerosas linguas e lidas, xeracin tras xeracin, por millns
de mozos e mozas.
Michael Ende morreu en Stuttgart o 29 de agosto de 1995, con 66 anos.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
2. ESO
Pgina 307
sombra do mestre
O autor desta crnica sentou unha ma, outra e outra mis, sombra dun carballo de cen anos, e entretvose en ver e or o que pasaba ao seu arredor. As chegou a saber a vida e milagres dun pcaro sen conciencia, dun mestre furtivo,
unha moza namorada, un alcalde desptico, un escribente feo, un tolo, un can,
unha ra e mis anda, todos eles dentro do curto territorio dunha vila galega, amiga do vento do Oeste e o xogo das mareas.
ARGUMENTO
O mestre namrase de Marta, de orixe pobre. Este feito desencadear a sa expulsin da escola. A partir de aqu, convrtese en ensinante furtivo. Pero non cambiar de actitude nin se dobregar perante o alcalde. Marta e o mestre casan;
ela traballa como costureira na casa do mdico e el de carpinteiro, ademais de
continuar o seu labor de mestre. Pola sa parte, o cronista da historia, o escribente municipal, home triste e acomplexado que se sente moi s, atopa por fin unha
muller que o quere. O amor ser a sa salvacin, farao cambiar e deixar de
sentir envexas intiles. A obra remata coa morte do alcalde, a quen lle sucede outro nomeado a dedo que actuar do mesmo xeito. Polo tanto, a vida na vila contina sen que nada cambie e o mestre non vai ser restitudo no cargo. S un personaxe desaparece: Pedro, un rapaz sen escrpulos que era o informante do vello
alcalde, decide marchar, xa que coa morte deste deixa de contar coa sa proteccin.
FICHA
Ttulo: A sombra do mestre
Autor: Xon Farias
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 112
ISBN: 84-8224-054-9
Educacin para
a convivencia
PLAN LECTOR
escola unitaria dunha pequena vila costeira de Galicia chega un novo mestre.
Anda que non hai referencias temporais concretas na obra, a accin desenvlvese en pleno franquismo. A vida da vila e o destino dos seus habitantes estn nas
mans do seu poderoso e desptico alcalde. Desde o primeiro momento, o alcalde intenta que o novo mestre quede tamn baixo o seu estrito control. Mveo a isto tanto un interese persoal quere casalo coa sa filla coma poltico debe vixiar
a ideoloxa do mestre para que non poa en perigo o feudo que tan ferreamente
domina. A vida coti da vila e os sucesos que lles acontecen aos vecios son narrados polo escribente municipal. En cada episodio vemos a actuacin do mestre e a do alcalde. Un exemplo claro do diferente talante do mestre e o alcalde manifstase no comportamento do primeiro con respecto ao tolo da vila, a quen protexe
e deixa durmir na escola, mentres que o alcalde se opn rotundamente.
O libro un retrato colectivo dunha poca da nosa historia. importante destacar como a necesidade de sobrevivir nun medio hostil, cheo de miseria e fame,
marca a vida dos individuos, que se moven por intereses mesquios.
Dbese salientar a maneira en que se condena o abuso do poder e se defende a
integridade moral, identificados respectivamente coa inxustiza e a arbitrariedade
do alcade fronte bondade e s convicins morais dun personaxe humilde como
o mestre.
AUTOR
Xon Farias Daz-Noriega naceu en Serantes (A Corua) en 1935. Realizou moitos e variados traballos, entre eles guionista de televisin e serialista na radio.
Ten publicadas mis de sesenta obras. En 1980 recibiu o Premio Nacional de Literatura Infantil creacin literaria. Goza dun enorme prestixio internacional.
307
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
2. ESO
Pgina 308
Bala Perdida
Hai libros que lemos de pequenos e quedan ligados s nosas lembranzas. Seguramente porque nos contaron historias que conectaron cos nosos intereses, porque nos emocionaron, porque nos fixeron vivir aventuras, porque responderon
s nosas preguntas... Estamos convencidos de que Bala Perdida vai causar un impacto entre os lectores novos por algn deses motivos. Bala Perdida permitiralles
vivir as aventuras dun pirata e unha moza xornalista na costa galega.
ARGUMENTO
Bala Perdida un vello pirata, dos ltimos que navegan polo Atlntico europeo,
e Rosa Ribeiro unha periodista, moi nova e valente, que dirixe o Celtic News, un
xornal moi peculiar. Cando escribe utiliza o alcume Ganso Salvaxe. Bala Perdida
coece a Ganso Salvaxe e amsalle o tesouro maldito gardado nunha grandiosa
cova maria. Aquel tesouro era parte da riqueza roubada polos nazis a prisioneiros internados nos campos de concentracin. Pero non era un tesouro coma os
demais, senn que proceda de fundir os dentes e as moas de ouro arrincados aos
miles de prisioneiros xudeus asasinados con gas e despois queimados nos fornos dos campos de concentracin. Antes de rematar a guerra, esta parte do botn
nazi foi cargada nun submarino e levada a un lugar de frica. Al permaneceu oculta ata que o malvado Herr Doktor, nico supervivente coecedor do segredo, volveu para recuperar o tesouro.
Bala Perdida quere atopar os descendentes das vtimas e devolverlles o ouro maldito. Para facelo necesita que Rosa conte a historia do tesouro no seu xornal, e as
o fai a rapaza. Ao sabelo o malvado Herr Doktor, Rosa secuestrada e est a piques de morrer nun manicomio. Pero Bala Perdida e os seus homes non estn
dispostos a permitir que isto suceda...

Estamos ante unha historia das que non cansan, senn que entretn, conmove,
informa... Esperta unha especial fascinacin no lector novo. Non unha historia
coti, un feliz encontro cun vello bergantn capitaneado polo ltimo pirata do
Atlntico e tripulado por unha ducia de tipos moi peculiares.
FICHA
Ttulo: Bala Perdida
Autor: Manuel Rivas
Coleccin: Alfaguara
Obradoiro Serie Laranxa
N. de pxinas: 104
ISBN: 84-8224-065-X
Educacin para
a convivencia
308
A narracin sabe transmitir o seu ritmo ao lector, o seu misterio, a sa intriga... Flasenos de xustiza, de esperanza, de amizade, de bos sentimentos, en definitiva,
dun mundo mellor que entre todos construmos.
AUTOR
Manuel Rivas naceu na Corua en 1957. Desde moi novo traballou en xornais e
parte das sas reportaxes estn recollidas nos libros Toxos e flores, Galicia, o bonsai atlntico e O xornalismo un conto.
Como narrador publicou Un milln de vacas, Os comedores de patacas, Que me
queres, amor? (Premio Nacional de Narrativa), As chamadas perdidas e O lapis
do carpinteiro. A sa ltima obra Os libros arden mal.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
2. ESO
Pgina 309
Peter Pan
e a levita escarlata
En agosto de 2004, os compoentes do Consello do Hospital de Nenos de Great
Ormond Street, posuidores dos dereitos de propiedade intelectual de Peter Pan,
iniciaron a busca dun autor para a continuacin da obra de J. M. Barrie e as celebrar o centenario desta obra. Mis de 200 participantes tiveron que presentar un
captulo e unha sinopse. Entre eles resultou seleccionada Geraldine McCaughrean e a sa novela Peter Pan e a levita escarlata.
ARGUMENTO
Os soos estbanse filtrando no pas de Nunca Xamais. Algo non a ben. Haba
que investigar o que suceda e o mellor era regresar al. Ao principio nin a Wendy
nin aos seus amigos lles convenca a idea porque se converteran en adultos moi
responsables, pero unha noite de xuo, os nenos vellos, aconsellados por Campaa, poen a roupa dos seus fillos e renense nos xardns de Kensington para
voar ao pas de Nunca Xamais. Ao sobrevoaren a illa notan que algo cambiou:
todo est de cor vermella escarlata. Daquela queren ver o tobo subterrneo e a casia de Wendy e enseguida aparece Peter Pan vestido con plumas e follas vermellas e confsalles que estaba morrendo... de aburrimento.
Pronto comezan xuntos a vivir aventuras e coecen o perverso Home Enredante,
que lles pregunta que queren ser cando medren. O Home, que aparenta amabilidade, ofrcese aos rapaces para axudalos a chegar ao Arrecife dos Pesares para buscar un tesouro escavando sobre unha marca que hai na terra.
Mentres tanto, Campaa abriu o bal do tesouro e todos comproban decepcionados que no seu interior s hai lea e unha botella. Vai moito fro na Illa e o irmn
de Wendy quere facer lume, pero ela cre que momento de volver para a casa
anda que a todos lles falta a sa sombra. O perverso Garfo quitullelas, el mesmo
foi quen fixo medrar a Wendy e aos Nenos Perdidos; de non ser por el, seguiran
sendo novos sempre. Pero finalmente regresan para os seu fogares.
FICHA
Ttulo: Peter Pan
e a levita escarlata
Autor: Geraldine
McCaughrean
Coleccin: Alfaguara
Obradoiro
N. de pxinas: 288
ISBN: 84-8224-749-2
Educacin para
a convivencia
PLAN LECTOR
Todos se preguntan que pode conter o bal do tesouro. O Home Enredante entretenos dicindo que hai unha maneira de sabelo e daquela Peter Pan tralle dos fos da roupa e descbrese ante todos o mesmsimo Capitn Garfo! Agora si que Peter Pan se enfronta ao malvado e, coa axuda de Wendy e dos seus, consegue lanzar
a Garfo montaa abaixo e vencelo.
Estamos ante a nica continuacin autorizada da obra Peter Pan, cun argumento
tan cheo de imaxinacin coma a primeira parte, con moita accin, aventuras con
piratas, peles vermellas, sereas e situacins moi do gusto dos lectores. importante resaltar a actitude do protagonista e doutros personaxes que se esforzan por conseguir o que buscan, neste caso, un tesouro; e recoecer a importancia da constancia e da perseverancia para conseguir os obxectivos que un se propn.
AUTOR
Geraldine McCaughrean naceu e medrou en Enfield, North England. Dedicou dez
anos da sa vida ao ensino antes de facerse editora a tempo completo. Escribiu
mis de 130 libros e obras de teatro e ten ao seu nome varios premios de prestixio. Tras a sa eleccin para realizar a continuacin oficial da novela, McCaughrean declarou: un privilexio asombroso o de viaxar ao pas de Nunca Xamais levando unicamente unha pluma e sabendo que camiarei tras as pegadas de Barrie.
Completar o libro ser a aventura literaria dunha vida..
309
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
3. ESO
Pgina 310
O aliado inesperado
Calquera problema, por grande que sexa, faise mis levadeiro coa presenza dos
nosos seres queridos. Agora ben, cando o problema a ausencia daqueles que
forman o noso ncleo familiar, de amizade ou incluso social, non semella haber
unha solucin reconfortante. Pero s veces aparecen aliados inesperados...
ARGUMENTO
Salvador un home de idade avanzada que vive nunha illada e deshabitada aldea de montaa. O home perdeu a sa muller e mais o seu fillo nun curto intervalo de tempo, co cal a sa situacin de soidade absoluta, unha soidade unicamente interrompida por espordicas viaxes vila, visitas do carteiro e de persoas
con intereses mis ou menos escuros e algn vecio. A sa situacin, no momento en que comeza a narracin, a dunha persoa entregada s lembranzas
de tempos pasados e felices, pero sen ilusins para o futuro nin para o momento
presente.
Todo cambia no momento en que aparece na sa vida un lobo cunha pata ferida
por un lazo de aceiro. Salvador decide nese momento aliarse coa vida e tratar de
curar a pata da besta salvaxe. De maneira cautelosa, o home conseguir inmobilizar o lobo e, paseniamente, curar ao mesmo tempo o lobo ferido e mais a sa
soidade. Unha inslita alianza establecerase entre eles, unha alianza que remover as lembranzas de xuventude de Salvador, cando a loita contra o lobo se disfrazaba de necesidade para caer en ritos ateigados de crueldade. Precisamente,
Salvador confesar a un vecio unha falcatruada de rapaz que foi deliberadamente atribuda aos lobos, unha confesin que era a nica conta pendente que
Salvador tia co seu pasado. A axuda desinteresada que Salvador lle ofrece ao
lobo ser un acto de redencin para el.

O aliado inesperado un retrato exhaustivo e fiel de Salvador, un home ferido pola vida. A novela, narrada en terceira persoa, unha viaxe polas lembranzas, algunhas mis felices ca outras, dunha persoa que despois de ter vivido tanto e ter
sufrido tanto, descobre unha nova faceta de si mesmo, descrita por este ltimo
como curandeiro de lobos. Esta nova relacin, completamente desinteresada,
enriquece a vida de Salvador, facndoo mis humano e honrado, ao mesmo tempo que enriquece o contido da novela.
FICHA
Ttulo: O Aliado Inesperado
Autor: Xavier Lpez
Rodrguez
Coleccin: Alfaguara
Obradoiro Serie Vermella
N. de pxinas: 104
ISBN: 84-204-6569-0
Educacin para
a convivencia
310
Prestar axuda desinteresadamente un valor que fai que a narracin ilustre de

maneira adecuada o valor transversal de Educacin para a convivencia.
AUTOR
Xavier Lpez Rodrguez naceu no ano 1956 en San Ciprin de Hermisende, aldea zamorana onde se fala galego. Licenciouse en Ciencias da Informacin en
Madrid. Reside en Santiago de Compostela desde 1985. Traballou para Diario 16
e Diario 16 de Galicia, combinando o xornalismo coa ficcin. Como narrador, escribe historias breves e de poucos personaxes, historias sinxelas, con pouco artificio pero con moito contido.
A serea do deserto, O dromedario narrador e O aliado inesperado son as obras

que o autor ten publicadas en Edicins Obradoiro.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
3. ESO
Pgina 311
Conta saldada
Conta saldada unha novela que narra unha historia de vinganza, contada en
primeira persoa pola sa protagonista: unha adolescente a quen o fantasma do
seu falecido pai lle revela que foi asasinado. este o punto de partida dunha trama emocionante, cun ritmo vertixinoso de principio a fin, e unha intriga e emocin que van aumentando a medida que se volven as pxinas. Unha trama policial que sita a novela na mis absoluta modernidade.
ARGUMENTO
Despois do suposto suicidio do seu pai, Catuxa dirxese xestora rexentada polo
seu proxenitor. Al, este aparceselle e confsalle a verdade da sa propia morte:
asasinrono uns contrabandistas cos que tia unha dbeda. Revlalle tamn
que pouco antes do matrimonio coa sa nai, tivo outro fillo, e pdelle rapaza
que lle faga chegar unha cantidade de dieiro en concepto de herdanza.
Tras esvaecer o aparecido e recuperarse de tan fortes emocins, Catuxa pasa
accin. As, vai ao encontro de Xermn, o seu medio irmn, e vez, comeza a
concibir o plan de vinganza da morte do seu pai.
Ese plan, indefinido e inconcreto anda na cabeza da rapaza, vaise inspirar en
Hamlet e, coma o prncipe dans na traxedia, encher de dbidas e desasosego
protagonista. Nese proxecto verase envolto Xermn, arrastrado por Catuxa.
A pesar das diferenzas sociais e de nivel cultural dos personaxes, ir establecndose entre eles unha boa relacin, que vai ir crecendo ao longo da obra, ata eliminar as barreiras iniciais.
Cunha arma de fogo, os dous mozos van en busca dos responsables da morte do
xestor. Prodcese unha confusa situacin, ao mis puro estilo da novela policial,
en que morre un dos contrabandistas man da sa propia muller; morre outro, a
quen lle dispara Xermn, que ten que defender a Catuxa; e morre tamn, nun
misterioso accidente, noutro escenario, o ltimo dos encausados no asasinato do
o pai da rapaza.
Autor: Suso de Toro
A narracin en primeira persoa favorece a identificacin do lector coa protagonista, un personaxe que decide tomar as rendas do seu propio destino e vingar a
morte do seu pai. Isto provoca na narradora un conflito entre accin e conciencia, un dilema tico (reflectido nas diversas alusins ao Hamlet shakespeariano),
que ter a sa resolucin nos ltimos captulos da novela.
Coleccin: Alfaguara
unha novela adecuada para tratar os temas transversais de educacin para a

convivencia, educacin para a paz e educacin non sexista.
FICHA
Ttulo: Conta saldada
PLAN LECTOR
Nunca se descobre a implicacin de Catuxa e Xermn nestes feitos delituosos.

Pero a vida dos dous personaxes vese xa marcada por eses feitos.
N. de pxinas: 160
ISBN: 84-8224-056-0
Educacin para
para a paz e educacin
non sexista
AUTOR
Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956) un dos escritores mis destacados do panorama literario galego. autor de novelas, relatos, ensaios, obras teatrais, artigos xornalsticos e guins de televisin e radio.
Suso de Toro pose un gran dominio do dilogo e das tcnicas narrativas, emprega unha linguaxe moi viva, tomada das clases populares e ata marxinais e
dos medios de comunicacin. Na sa obra est moi presente a crtica aos comportamentos da sociedade actual.
311
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
3. ESO
Pgina 312
Diario cruzado de Xon e Xoana

Diario cruzado de Xon e Xoana unha novela epistolar en que as relacins de amizade fronte s relacins familiares constiten o tema central da narracin.
ARGUMENTO
Xon e Xoana son amigos desde a infancia. Neste vern, cada un est a pasar as
vacacins cos seus respectivos pais en dous lugares diferentes.
Desde o principio, os dous mozos comezan a escribirse cartas en que se contan
tanto o que lles est acontecendo coma os seus sentimentos e opinins sobre diferentes feitos e cuestins.
As vacacins de Xon transcorrern nun centro de turismo rural, preto dunha aldea
perdida e, a pesar da sa resistencia inicial, sern uns das inesquecibles para o rapaz. A raz de presenciar un accidente de trfico, entrar en contacto con mozos da
vila e integrarase no seu grupo.
Con todo, non se cumprirn as expectativas de mellorar as deterioradas relacins
familiares, anda que hai certa esperanza de que cambien ante o nacemento dun
irmn.
Pola sa parte, Xoana est pasando as vacacins nun complexo turstico con pouco atractivo para ela. A moza vivir neses das a ruptura matrimonial de seus pais e
decidir marchar de al casa dos seus tos. Mentres comeza a dixerir a nova situacin familiar, Xoana descubrir a verdadeira personalidade das sas curms e ilusionarase incluso cun amor de vern: Z.

A importancia de cultivar a amizade est moi presente na obra. Para os dous rapaces non hai obstculos que impidan o seu contacto cando estn afastados. Nin
a folga do correo interrompe a comunicacin entre eles. Ademais, as cartas srvenlles aos protagonistas para reflexionaren sobre o que acontece e plasmaren os
seus sentimentos e opinins mis ntimos.
O libro presenta diversas relacins familiares, tanto entre os propios pais coma
entre pais e fillos. Faise moi evidente a complexidade e, s veces, conflitividade
de calquera relacin humana.
FICHA
Ttulo: Diario cruzado
de Xon e Xoana
Autoras: Ana M. Magalhes
e Isabel Alada
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 176
ISBN: 84-8224-650-X
Educacin para a
convivencia
312
AUTORAS
Ana Mara Magalhes naceu no ano 1946, en Lisboa. licenciada en Filosofa e,
ademais de exercer como docente, participou en labores de formacin do profesorado, en reformas educativas e en acontecementos culturais coma a Expo 98,
celebrada na capital portuguesa.
Ana Mara Magalhes contribe tamn en tarefas de divulgacin e dinamizacin
multicultural entre os pases africanos de lingua portuguesa.
Isabel Alada naceu no ano 1950 en Lisboa. licenciada en Filosofa e ten colaborado co Ministerio de Educacin do seu pas.
Ademais da sa actividade coma profesora, participou na creacin dunha rede de
bibliotecas pblicas e ten traballado en libros escolares.
As autoras comezaron a escribir xuntas en 1982. Desde esa data obtiveron un
grande xito editorial, incluso fra das fronteiras do pas vecio.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
3. ESO
Pgina 313
A lei da ra
A lei que impera nas ras moi dura e, para poder sobrevivir nelas, necesario
respectala. O suburbio dunha gran cidade un medio hostil e desapiadado, en que
se dan cita a pobreza, o alcoholismo, a violencia, o xogo, as familias rotas Todos estes ingredientes contriben a crear mozos marxinados que quedan aparcados na cuneta da vida. Con todo, anda que aparentemente non exista outro lugar
para eles, sempre queda a esperanza de sar do pozo.
ARGUMENTO
Tras cinco anos de internamento nun reformatorio, Rusty James volve ao seu barrio, onde atopa un vello amigo. nese instante cando o rapaz lembra con tristeza
diversos episodios da sa vida: as partidas de billar no Bennys; as liortas e as navalladas; as borracheiras; seu pai, alcoholizado; sa nai, sempre ausente; a sa moza; os seus colegas Pero, sobre todo, vnlle memoria o Rapaz da Moto, o seu
irmn, a quen tardou moito tempo en recoecer como tal. Tempo atrs, Rusty e el
forzaron unha noite o pecho dunha paxarara, entraron, e o Rapaz da Moto liberou
a todos os animais. Algun avisou a polica: dous disparos acabaron coa vida do seu
irmn e el foi obrigado a ingresar nun reformatorio.
Agora, Rusty est en compaa de Steve, o seu mellor amigo, xunto ao mar. Steve estuda na Universidade, Rusty deixou de beber Para os dous rapaces xa nada o mesmo, nin sequera a sa amizade.
FICHA
Ttulo: A lei da ra
Autora: Susan E. Hinton
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 104
ISBN: 84-87937-88-0
Educacin para
a convivencia
tica
Estamos ante unha novela de corte realista que aborda o tema duns mozos de
vida irregular, marcada polo alcohol e as drogas, pola violencia da ra, polo xogo
e, incluso, polo crime. Narrada en primeira persoa por un destes rapaces, o seu
argumento reflicte os problemas individuais e sociais a que se enfrontan uns mozos oprimidos por multitude de circunstancias adversas. A ausencia de afecto
familiar e a pobreza converteunos en rapaces inadaptados, sen perspectiva ningunha. Pero, non todo est perdido, pois afortunadamente os personaxes desta
obra conservan unha boa dose de humanidade e sentimentos, o cal facilitar a sa
salvacin. A amizade, o cario entre irmns e os primeiros amores representan a
esperanza para eles, xa que lles permiten pensar que existe a posibilidade de escapar das circunstancias en que se ven na obriga de vivir e aprender a facer as
cousas dun modo distinto.
En definitiva, un magnfico relato de rapaces e para rapaces; unha excelente fotografa do desarraigamento que pode provocar a gran cidade. Sen dbida, ler este
libro e comentalo na aula ser unha experiencia amena e enriquecedora.
PLAN LECTOR
AUTORA
Susan E. Hinton naceu en 1950 en Tulsa (Oklahoma), cidade en que estudou durante os seus primeros anos. Moi pronto a autora abandonou a carreira para casar, pero levou consigo as lembranzas e as vivencias dos seus anos estudiants para plasmar nas sas obras personaxes e conflitos daquel ambiente. Susan E. Hinton
goza dun enorme prestixio na nova narrativa norteamericana pola calidade da sa
obra. Alcanzou a fama aos dezaseis anos con Rebeldes, que foi traducida a un bo
nmero de idiomas e adaptada ao cinema por Francis Ford Coppola. A lei da
ra, a sa segunda obra, tamn foi levada ao cine por Coppola, e obtivo un xito
semellante anterior.
313
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
4. ESO
Pgina 314
Pasa-lo lmite
Pasa-lo lmite unha novela de corte realista, en que se traza un retrato social a
partir das lembranzas das experiencias vividas por un mozo. Pero tamn unha
novela de aventuras, en que o protagonista descobre que as aventuras da vida son
un xogo en ocasins demasiado perigoso, sobre todo, anda que non soamente,
cando se relacionan co crime e a delincuencia. Por iso, a intriga, protagonizada por
un menor, coma nas novelas de Dickens e de Stevenson, un elemento fundamental. o temor ao que suceder despois o que converte a nosa vida nunha aventura.
A loita pola supervivencia fainos s veces estremar co lmite do admisible, pero
tamn, desde o seu coecemento, fainos crecer e valorar a vida tal como .
ARGUMENTO
Gabriel, narrador que rememora os feitos, un rapaz que se esforza por atopar o
seu camio. As nboas da marisma que o rodean son o espello da sa encrucillada vital; as tempestades do mar, a sa angustia e desazn ante un mundo que
anda est por descubrir e do que descoece os lmites, que est poendo a proba.
A escaseza de recursos econmicos lvano a vivir durante uns meses marxe
da legalidade, o lmite da cal traspasa cando, deixndose levar pola sa inxenuidade, presta axuda a unha rede de contrabandistas nunha ra galega. O amor do
rapaz pola sa primeira moza, Lina, pola familia, polos seus cans, Merln e Frido,
e pola sa terra natal constite un elemento importante dentro da narracin.

No seu afn por superar un mundo que cre sen perspectivas e movido por necesidades econmicas, Gabriel entra en contacto co perigoso mundo da delincuencia e da droga.
A sa experiencia como cmplice e como vtima ao mesmo tempo transmitida ao lector mediante unha linguaxe coidada par que sinxela, pois o realismo
que comentabamos ao principio non supn en absoluto a entrada dun rexistro vulgar nin groseiro na linguaxe.
FICHA
Ttulo: Pasa-lo lmite
Gabriel aprende que, por debaixo dun mundo escuro en que parecen dominar os
corruptos e mafiosos, atopamos unha vida palpitante, mis al do poder do dieiro, en que a pouco que se rabue, e de maneira case imperceptible, aflora a
solidariedade. Ao fin, a xustiza imponse sobre os feitos, anda que nunca dunha
maneira absoluta.
Autor: Xavier Alfaya

Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 88
ISBN: 84-8224-077-3
Educacin para
a convivencia
314
AUTOR
Xavier Alfaya naceu na vila marieira de Baiona. Traduciu, xunto coa sa muller
Brbara McShane, a escritores coma Isak Dinesen, Joseph Conrad, Graham Greene, Nadine Gordimer, Iris Murdoch... poeta e autor de relatos, novelas e incluso algn traballo biogrfico. Colabora en revistas e en xornais como El Pas e El
Mundo. Actualmente vive en Madrid, onde director adxunto da revista musical
Scherzo.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
4. ESO
Pgina 315
O picnic
O picnic, un dos libros de ficcin mis aclamados do zologo Gerald Durrell, rene tres relatos, dous referentes a sa excntrica familia e un en que o autor nos
sorprende e horroriza cunha historia de terror clsica. Todos os lectores que
acepten a invitacin a este picnic tern dobre racin de humor e, de sobremesa,
terror. Que mis se pode desexar?
ARGUMENTO
O picnic, o primeiro dos relatos que d nome ao libro, narra unha aventura da
familia Durrell. O narrador describe, cunha comicidade e cunha irona tipicamente inglesas, a desastrosa comida campestre coa que a sa nai, optimista ata lmites case surrealistas, pretende agasallar o seu fillo mis vello, o pedante e hipocondraco Larry, que volve a Inglaterra tras dez anos de traballo no estranxeiro.
Ataques de alerxia, un coche ao que lle ocorre de todo, unha egua rabuda e, por
suposto, a chuvia inglesa, son algns dos acontecementos que farn inesquecible o picnic da familia Durrell.
No segundo relato, Durrell narra un desastrososo cruceiro que a familia fai no
transatlntico grego Poseidn. Os problemas de comunicacin entre a familia inglesa e a tripulacin grega, que apenas fala ingls, xunto ao lamentable estado
do barco e a capacidade innata para as situacins surrealistas da familia Durrell,
converten esta viaxe de pracer nunha sucesin de situacins hilarantes que parecen non ter fin, nin principio.
FICHA
Ttulo: O picnic
Autor: Gerald Durrell
Coleccin: Alfaguara
Obradoiro Serie vermella
N. de pxinas: 144
ISBN: 84-204-5150-9
Educacin para
a convivencia e educacin
para a paz
Un encontro familiar sempre pode dar lugar a discrepancias, a acordos e desacordos entre persoas que se profresan un amor sincero, pero que poden discrepar en todos os aspectos da vida. Nun contexto semellante, importante respectar as opinins dos que tes ao teu carn, conseguir un grao de comprensin
mutua que permita alcanzar unha convivencia harmnica. O mesmo compromiso debe terse con aqueles que non coecemos.
PLAN LECTOR
O ltimo dos relatos do libro completamente distinto dos que o preceden. Durrell visita uns amigos que lle emprestan un libro para que pase a noite. Isto serviralle a Durrell como escusa para narrar unha historia de terror que se axusta a
todos os parmetros clsicos. Un libreiro ingls viaxa a Francia para catalogar a
biblioteca dun estrao aristcrata francs. Hospedado na sa casa, contemplar
con horror como un estrao ser aparece reflectido nos espellos. Escuros corredores, rudos na noite, unha presenza ameazante, un final inesperado e sorprendente, todos eles son lugares comns nas novelas de relatos do terror mis clsico, un terror perfectamente abordado por Durrell.
O respecto aos demais, presente nesta obra de Durrell, ilustra dunha maneira
mis que adecuada os valores transversais de educacin para a convivencia e
educacin para a paz.
AUTOR
Gerald Durrell naceu na India no ano 1925. Pasou a sa infancia na India, en Inglaterra e na illa grega de Corf. As sas expedicins por pases de todo o mundo
e os seus traballos pola preservacin de especies en perigo de desaparicin son
internacionalmente famosos. Desde 1968 as sas aventuras chegan ata ns a
travs do seu labor como escritor.
315
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
4. ESO
Pgina 316
O prognstico da La
O prognstico da La unha novela breve de corte realista en que o protagonista
fai unha viaxe pola sa conflitiva mocidade, lembrando as sas vivencias e as daqueles que formaron parte do seu medio. O mundo da droga, desde as primeiras
experiencias ata as devastadoras consecuencias, vese reflectido nesta novela con
veracidade e crueza. Con todo, albscase un pequeno oco para a esperanza.
ARGUMENTO
A partir do momento en que Xandro, ex-drogadicto, recibe a noticia da morte por sobredose do seu amigo Tevo, comeza unha viaxe pola sa mocidade. As situacins
do pasado vanse fundindo na narracin cos acontecementos do tempo presente.
As, o narrador conta a sa historia persoal desde o momento en que el, Tevo e mais
Sara roubaban nas igrexas para comprar os primeiros porros, que acabaron convertndose en drogas mis perigosas. A medida que avanza a narracin, Xandro atpase con persoas daqueles tempos, lembra as relacins que tivo con outros adictos,
con traficantes e con xente dos centros de desintoxicacin. O narrador reflicte tamn as impresins daqueles que, anda non consumindo, teen a droga moi presente na sa vida: os pais e avs dos drogadictos. Xandro lembrar como o seu
av comprou droga para el e os intentos dos pais de Sara, de Tevo e do propio
Xandro por desintoxicar os seus fillos, infrutuosos a maiora das veces...
No enterro de Tevo, Xandro volve ver a Sara, que igual ca el, foi quen de sar do difcil mundo das drogas. Eles dous tiveron sorte nun mundo que poucas veces ofrece segundas oportunidades.
FICHA
Ttulo: O prognstico da La
Autora: Marga do Val
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 144
ISBN: 84-204-5220-3
Educacin para
para a sade
316
O prognstico da La unha ollada persoal e sen prexuzos morais sobre o mundo da drogadiccin. Xandro, o narrador da novela, relata as sas experiencias de
xuventude cunha sinceridade que chega crueza por momentos. A descricin dos
ambientes, as situacins e as persoas con que conviviu non deixarn indiferente
a ningn lector. Son especialmente rechamantes, pola sa aparencia de veracidade, as descricins dos rituais levados a cabo polos drogadictos, a descricin pormenorizada dos efectos das substancias consumidas e as consecuencias da adiccin, a curto e a longo prazo. Especialmente relevante a conversa entre Xandro
e Mara, nai do seu amigo Tevo, que reflicte de maneira descarnada o sufrimento dunha nai, obrigada a aceptar o feito de que non pode axudar o seu fillo a sar
do mundo das drogas.
A atmosfera asfixiante mestrase co relato non menos asfixiante dunha xeracin
instalada na crise socioeconmica e de valores que, anda as, loita por manter a
esperanza e a ilusin.
AUTORA
Marga do Val naceu en Vigo e pasou a sa infancia e adolescencia en Mosende,
no val de Louria. Na dcada de 1980 estudou na Universidade de Santiago de
Compostela e, despois, fxose profesora. Exerceu a docencia como Lectora de Lingua e Literatura Galegas na Universidade de Trveris (1995-2000) e deu clase na
Universidade de Colonia. vicepresidenta da Asociacin Galego-Alem.
De cando en vez, colabora na prensa e escribe artigos e libros de crtica literaria.
Pero o que mis lle gusta reflexionar e escribir sobre persoas e mundos marxinais que arrodean a mocidade actual.
831552 _ 0298-0317.qxd
7/3/07
19:09
4. ESO
Pgina 317
Rebeldes
Rebeldes unha novela de carcter realista sobre grupos de mozos marxinados
ou automarxinados a causa da sa vida irregular, caracterizada, nalgn caso, pola delincuencia e a drogadiccin.
Este tipo de novela sobre grupos de mozos marxinados trata fundamentalmente
os temas das bandas xuvens que se atacan entre si despiadadamente, vinganzas que o paso do tempo non consegue evitar, acoso sexual a rapazas que romperon os seus vencellos familiares ou que conseguen zafarse dos mesmos, alcohol e outras drogas, dieiro mal adquirido e desbaldido en xogos prohibidos ou
non permitidos aos menores...
A violencia ata o crime, a drogadiccin e o seu macabro mundo, o vandalismo
non sempre inxustificado, o amoro e tamn o amor autntico desfilan trepidantes nas pxinas desta novela.
ARGUMENTO
Despois dunha pelexa por motivos que habera que detectar nas diferenzas sociais e econmicas, Johnny e Ponyboy (narrador da historia) teen que fuxir sen
seren verdadeiramente culpables. Durante a sa breve aventura fra da lei toman parte nunha accin dunha heroicidade que atopa eco nos xornais. Pero
despois da sa heroicidade e da fama conseguida, o protagonista pasa da adolescencia madurez dunha maneira traumtica e consciente, aprendendo novas
leccins necesarias para a supervivencia.
As son os personaxes de Rebeldes, froito das inxustizas sociais. Todos eles viven
unha catica situacin familiar: orfos, pais alcohlicos, pobreza... Estes problemas provocan a sa inadaptacin social, o seu descrdito ante unha sociedade
que os rexeita, que nunca lles dar a oportunidade de triunfar e que lles recordar en todo momento o seu fracaso.
FICHA
Ttulo: Rebeldes
Autora: Susan E. Hinton
Coleccin: Alfaguara
N. de pxinas: 176
ISBN: 84-8224-012-9
Educacin para
para a paz
tica
Son estes continuos conflitos vividos polos personaxes os que determinan a base
argumental dunha novela realista.
PLAN LECTOR
Unha novela realista caracterzase principalmente porque reflicte cunha grande

autenticidade os problemas sociais e persoais duns personaxes que estn fortemente oprimidos polas circunstancias que os arrodean. As condicins econmicas, ambientais e familiares forxaron a sa personalidade, a sa forma de vida e
fixeron conflitiva a sa existencia.
Recomendamos este libro para o tratamento dos temas transversais da educacin para a convivencia e educacin para a paz.
AUTORA
Susan E. Hinton naceu en 1950 en Tulsa (Oklahoma), cidade en que estudou durante os seus primeros anos. Moi pronto, a autora abandonou a carreira para casar, pero levou consigo as lembranzas e as vivencias dos seus anos estudiants para plasmar nas sas obras personaxes e conflitos daquel ambiente.
Susan E. Hinton goza dun enorme prestixio na nova narrativa norteamericana
pola calidade da sa obra. Alcanzou a fama aos dezaseis anos con Rebeldes, que
foi traducida a un bo nmero de idiomas, gaou o premio de narrativa xuvenil dos
libreiros de Estados Unidos e foi adaptada ao cine por Francis Ford Coppola.
317
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 318
16/3/07
17:22
Pgina 319
DESTREZAS TIC
831552 _ 0318-0352.qxd
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 320
Como se fai?
Destrezas bsicas co ordenador
Os contidos que se presentan a continuacin pretenden apoiar o noso proxecto editorial

global para Educacin Secundaria en relacin cos obxectivos da LOE, que ten como un
dos obxectivos da ESO, Desenvolver destrezas bsicas na utilizacin das fontes de informacin para, con sentido crtico, adquirir novos coecementos. Adquirir unha preparacin bsica no campo das tecnoloxas, especialmente as da informacin e a comunicacin.
Nesta seccin presntanse de forma moi directa e operativa algunhas das destrezas que
se consideran bsicas no manexo diario dos ordenadores. Ao longo das catro Guas do
profesor e da profesora desta materia, correspondentes aos catro cursos da ESO, iranse
desenvolvendo os temas que consideramos mis axeitados e de interese para o profesorado.
NDICE DE CONTIDOS
Bloque A. Sistemas operativos. Windows
1. O sistema operativo
2. Organizacin da informacin no noso ordenador
3. Como crear unha estrutura de carpetas?
4. Como personalizar a pantalla do noso ordenador?
5. Como colocar un protector de pantalla?
6. Como copiar CD ou DVD?
10
7. Como copiar arquivos a un CD?
11
8. Como podemos crear un CD de audio?
13
Bloque B. Sistemas operativos. Linux

1. O sistema operativo
14
2. Organizacin da informacin no noso ordenador
16
3. Como crear unha estrutura de carpetas?
18
4. Como cambiar o fondo do Escritorio?
20
5. Como colocar un protector de pantalla?
21
6. Como personalizar a pantalla do noso ordenador?
22
7. Como copiar CD ou DVD?
23
8. Como copiar arquivos a un CD?
24
9. Como podemos crear un CD de audio con Gnome Baker?
25
10. Como podemos crear un CD de audio con Serpentine?
26
Bloque C. Internet
1. Como podo localizar onde se encontra un enderezo?
27
2. Como podo buscar a ruta para realizar unha viaxe en coche entre dous puntos? 29
3. Como localizar un mapa en Internet?
320
31
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 321

1
O sistema operativo
Sempre que traballamos co ordenador estamos utilizando un sistema operativo do cal dependen as cousas que podemos facer e como imos traballar co noso equipo. O sistema operativo mis empregado
actualmente Windows XP, anda que existe un
gran competidor que avanza con paso firme: o seu
nome Linux.
Se traballamos con Windows XP, ao acender o ordenador aparecer unha pantalla similar da imaxe.
Nela podemos distinguir dous elementos esenciais:
o escritorio, que como se denomina a rea de traballo do usuario, e a barra de tarefas, que unha
barra que aparece normalmente na parte inferior da
pantalla e onde se mostran as carpetas que temos
abertas e os programas que estamos executando en
cada momento.
Se facemos clic dereito sobre un espazo libre do noso escritorio, aparecer o men de contexto, e nel veremos a opcin Organizar iconas, que nos permitir
manter o noso escritorio ordenado por diferentes criterios, como: o nome, o tamao, o tipo Ademais,
podemos utilizar a opcin Organizacin automtica,
que sempre manter as iconas aliadas en columnas.
Se nalgn momento queremos que se oculten todas

as iconas que hai no noso escritorio, bastar con facer clic sobre a opcin Mostrar iconas do escritorio.
Esta opcin de activacin/desactivacin, cun clic
aparecer marcada e mostraranse as iconas, e con
outro clic quitarase a marca e ocultaranse as iconas
do escritorio; isto mesmo ocorre coa organizacin automtica.
Escritorio
A barra de tarefas, polo xeral, aparece na parte inferior da pantalla; non obstante, podemos situala en calquera marxe da mesma; actualmente, coas pantallas
panormicas, aditase colocar esquerda ou dereita, mis ca na parte inferior.
Barra de tarefas
Na parte esquerda da barra de tarefas encontramos

outro elemento importante, o botn Inicio, que nos
permitir acceder aos programas que teamos instalados no noso equipo e s ferramentas que nos proporciona o sistema operativo.
No noso escritorio podemos crear carpetas e colocar
todos os documentos que creamos necesarios, anda que o aconsellable que non o sobrecarguemos
moito e s teamos nel a informacin coa que traballamos habitualmente.
Unha das utilidades do escritorio que nos permite
localizar as cousas facilmente, pero se colocamos
moitos elementos sobre el, intentar localizar algo pdese converter nun verdadeiro problema.
Para cambiala, primeiro debemos comprobar que non estea

bloqueada. Para facelo, facemos clic dereito sobre a barra
de tarefas e observamos no
men de contexto que a opcin Bloquear a barra de tarefas non estea marcada. Se o estivese, fariamos un
clic sobre ela para quitar a marca. Para cambiar a
sa situacin bastar con facer clic nun espazo libre
da barra de tarefas e, sen soltar o botn do rato, desprazala deica o bordo da pantalla onde a queremos
situar.
DESTREZAS TIC
Botn de inicio
Ademais, pode ocorrer que a barra de tarefas estea

configurada para que se oculte automaticamente ao
executar un programa. Se ocorre isto, teremos que
achegar o punteiro do rato ao lugar onde se encontra
oculta para que se mostre.
321
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 322
Se vostede un usuario de versins anteriores de

Windows, pode que estea afeito a traballar co men
clsico de Windows que se vn mantendo desde a
versin de Windows 95, pero se lle gusta innovar, pode que lle resulte mis cmodo de utilizar o novo men de Windows XP. Convn deixar claro que os dous
permiten facer o mesmo, e soamente cuestin de
comodidade e aparencia.
Barra de tarefas
Para configurar como se comportar a barra de tarefas

necesario facer clic dereito sobre un espazo libre da
mesma e elixir a opcin Propiedades do men de contexto.
Aparecer unha vent na cal podemos indicar o comportamento que desexamos para a nosa barra de tarefas, se queremos que estea bloqueada, que se oculte ou non automaticamente, que estea sempre visible,
etctera.
Para seleccionar o tipo de men que imos utilizar faremos clic dereito sobre o botn de Inicio e no men
de contexto eliximos a opcin Propiedades. Na vent
que aparece seleccionamos a ficha Men Inicio e
marcamos o tipo de men que imos utilizar.
O botn de Inicio outro dos elementos fundamentais hora de traballarmos co noso sistema
operativo Windows XP. Ao facermos clic nel, vainos aparecer un men que nos permitir acceder
a todos os programas instalados no noso ordenador, pero a aparencia dese men tamn configurable.
322
Men de Inicio estilo

Windows XP
Men de Inicio estilo

clsico
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 323

Organizacin da informacin no noso ordenador
A informacin que se garda no noso ordenador est

organizada de forma virtual a partir do escritorio. Por
defecto, cando se instala o sistema, dentro do escritorio crase a carpeta Os meus documentos, que o
lugar onde habitualmente se garda a informacin
que elaboramos con programas como Word, Excel,
PowerPoint, etc.
O meu PC representa as unidades fsicas que se encontran no ordenador que estamos utilizando. Os
meus sitios de rede aparecer se dispoemos dunha
tarxeta de rede instalada no noso ordenador e proporcinanos o acceso aos elementos compartidos na
rede en que esteamos conectados.
A Papeleira de reciclaxe o lugar a onde se envan
os documentos que eliminamos. Cando decidimos
borrar un documento, este non borrado directamente, senn que enviado papeleira de reciclaxe,
de onde poderemos recuperalo se fose necesario.
Para borrar definitivamente un documento, debemos baleirar a papeleira de reciclaxe ou borralo da
mesma.
A carpeta Os meus documentos unha
das mis utilizadas. Dentro dela o sistema crea outras carpetas para organizar
os datos que o usuario queira gardar no
ordenador. A carpeta A mia msica onde habitualmente se gardarn as cancins que almacenemos no noso equipo.
A carpeta As mias imaxes servir para gardar as

nosas creacins grficas e as nosas fotografas. Os
meus vdeos, para gardar as pelculas que creemos
ou copiemos no noso ordenador. Ademais, o usuario
poder crear as sas propias carpetas para organizar toda a informacin que desexe gardar.
En O meu PC atopamos informacin sobre
as unidades dispoibles no noso equipo. Algunhas das que imos encontrar poden ser
as unidades de disquete, que normalmente
se chamarn A: se hai unha, e A: e B: se hai das
instaladas. Hoxe en da, as disqueteiras estn deixando de utilizarse e sendo substitudas polas modernas memorias USB ou Pendrive.
Disco duro
Unidade ptica
Memoria USB
Tamn encontraremos polo menos unha unidade de

disco duro, chamado C:, anda que no noso equipo
podemos ter mis dun disco duro dispoible. As
mesmo, comn que o noso ordenador conte con
unha ou mis unidades pticas, como os CD-Rom
ou DVD; con elas poderemos ler e gravar neste tipo
de dispositivos.
Os ordenadores novos adoitan estar dotados de unidades para ler tarxetas de memoria de cmaras fotogrficas, tarxetas de memoria de telfonos mbiles,
de mp3 e mp4, de cmaras de vdeo Normalmente, son tarxetas tipo compact flash, smart media card,
secure dixital, memory stick, etc.
DESTREZAS TIC
Antigamente, para conectar e desconectar unidades

ao noso ordenador era necesario apagalo, conectar o
novo dispositivo de almacenamento e volver acender
o equipo. Na actualidade, cos portos USB xa non
necesario, o sistema operativo capaz de detectar
323
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 324
que se conectou un novo dispositivo e pasa a xestionalo de forma inmediata, permitndonos traballar
con el despois de poucos segundos.
Isto o que ocorre coas memorias USB ou Pendrive
e tamn cos discos duros porttiles. Cando conectamos por primeira vez un destes dispositivos ao noso
ordenador, o sistema operativo encrgase de preparar o software necesario para xestionalo e asignaralle
unha letra de unidade para que o poidamos manexar.
Cada vez que introduzamos o noso dispositivo de
memoria, o sistema operativo mostraranos unha
vent para indicarnos se queremos reproducir o seu
contido, mostralo nunha vent, etctera, e nese momento xa teremos preparado o noso dispositivo para
ler ou escribir nel.
Pero se hai operacins sobre o dispositivo que anda non finalizaron, por exemplo documentos abertos, arquivos que non terminaron de copiarse, dicir, situacins que puidesen provocar erros de
informacin, o sistema operativo avisar mostrando
un erro e indicndonos que o intentemos mis
tarde.
Pode ocorrer que a icona

non se estea mostrando nese momento, entn teremos que facer clic sobre a icona
apareza.
, Mostrar iconas ocultas, para que
Ademais, se estamos conectados en rede con outros

equipos, en O meu PC dispoemos da carpeta Documentos compartidos. Esta carpeta o lugar idneo para colocar aqueles documentos que desexamos compartir na rede con outros usuarios conectados a ela.
Soamente hai que ter en conta que, antes de desconectar o dispositivo, aconsellable avisar ao sistema
de que o imos desconectar. O sistema diranos se
posible retirar o dispositivo nese momento ou debemos esperar.
Para indicar ao sistema que desexamos desconectar
o noso dispositivo, debemos utilizar a rea de notificacin situada esquerda da barra de tarefas
e facer clic na icona
, Quitar hardware con
seguridade.
O sistema operativo mostraranos unha lista dos dispositivos que podemos desconectar e temos que facer clic sobre o que desexemos.
Se o sistema operativo considera que non hai problema para retiralo, mostrar unha mensaxe indicndoo.
324
Bastar con copiar os documentos nesta carpeta para que sexan accesibles desde outros equipos da rede.
Se dispoemos dunha aula de informtica cos ordenadores conectados en rede como ocorre, por exemplo, nas aulas do programa Althia podemos empregar a carpeta de Documentos compartidos do ordenador do profesor para colocar nela as prcticas que
se van realizar e que os alumnos garden nesa carpeta os exercicios realizados.
As o profesor ter directamente no seu ordenador
todos os documentos que ten que corrixir.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 325

3
Como crear unha estrutura de carpetas?
A capacidade de almacenamento dos discos duros

dos ordenadores cada da mis grande e por ese
motivo cada vez mis importante utilizar unha boa
estrutura de carpetas que nos deixe recuperar a informacin dunha forma sinxela. O sistema permtenos crear carpetas no escritorio, noutras carpetas e en calquera unidade que tea acceso de escritura.
sistema ca no escritorio ou utilizar a opcin do men

que se mostra esquerda.
Para crearmos unha carpeta sobre o escritorio ser

suficiente con facer clic co botn dereito sobre un
espazo libre do mesmo. Aparecer o men de contexto, sobre el sinalamos a opcin Novo e desprgase un novo men, onde faremos clic sobre a opcin
Carpeta.
O sistema crea unha nova carpeta

sobre o escritorio e queda esperando que tecleemos nela o seu
nome.
Aparecer a nova carpeta e teremos que teclear o

seu nome. Con este sistema podemos crear todas as
carpetas que necesitemos; agora ben, a partir de
quince xa podemos comezar a ter dificultades para
encontrar as cousas e nese momento, se non antes,
aconsellable utilizar mis niveis para organizar a
informacin. Por exemplo, na carpeta que creamos
antes (ESO 1 A) podemos crear as carpetas Apuntamentos, Exercicios e Exames. E dentro da carpeta
Apuntamentos podemos crear Primeiro trimestre,
Segundo trimestre, etc.
Debemos substitur o texto que aparece Nova carpeta polo nome que
desexamos poer nesa carpeta.
importante que o nome sexa significativo; dicir, representativo da informacin que
vaiamos gardar nela; desta forma resultaranos moito mis sinxelo localizar posteriormente a informacin.
DESTREZAS TIC
Cando se crea unha carpeta, inicialmente non ten

contido, senn que llo iremos dando ns a medida
que vaiamos gardando informacin nela ou creando
outras carpetas no seu interior. Para ver o contido
dunha carpeta bastar con facer dobre clic sobre ela
ou ben facer clic dereito e elixir a opcin Abrir do
men de contexto.
Unha vez aberta, podemos crear outras carpetas
dentro dela. Para facelo, podemos usar o mesmo
325
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 326
Para movernos dunha carpeta a outra usamos os

botns da barra de ferramentas do Explorador.
O botn
, Atrs, permte-
nos volver a unha vent anterior. Se utilizamos o botn

Atrs, activarase o botn
, Adiante, que nos per-
mite volver vent desde a que retrocedemos, e o

botn Arriba, que nos deixar subir un nivel na nosa
estrutura de carpetas e unidades. Por exemplo, se
estou en Primeiro trimestre, con clic en
pasarei
carpeta Apuntamentos, e con outro clic sobre el,

carpeta ESO 1 A.
Outra forma sinxela de cambiar de carpeta empregar a rbore de carpetas. Para facelo, desde calquera vent do explorador utilizaremos a opcin do men Ver/Barra do explorador/Carpetas. Na parte
esquerda da vent aparecer toda a estrutura de
carpetas do noso equipo.
Para cambiar dunha carpeta a outra basta con facer

clic sobre ela. Cando nos situamos sobre unha carpeta, na parte dereita aparecer o contido da mesma, tanto documentos coma outras carpetas.
O contido que se est mostrando pdese visualizar
de varias formas; por exemplo, Vistas en miniatura,
Mosaicos, Iconas, etc. Para seleccionar o modo de
visualizacin, podemos utilizar o men Ver do men
ou o botn Vistas da barra de ferramentas. A informacin que se mostra sempre a mesma, o que
cambia a forma de vela. O modo de visualizacin
que proporciona mis datos sobre os documentos
Detalles.
Vistas
Se seleccionamos este modo, poderemos ver o nome dos documentos, o seu tipo, o tamao, a data
de modificacin, etc. Se queremos ordenar a informacin da vent por calquera das columnas que se
mostran, bastar con facer clic sobre a cabeceira
da mesma, cun clic ordenaranse de menor a maior,
ben por orde alfabtica ou numericamente; con outro clic na cabeceira invrtese a orde e aparecern
de maior a menor. Ademais, podemos mostralos
agrupados se marcamos a opcin do men Ver/Organizar iconas/Mostrar en grupos.
Podemos ordenar a informacin facendo

clic na cabeceira da columna
Se unha unidade ou unha carpeta contn outras carpetas, aparecer sa esquerda un cadrado
cun mis, , ou cun menos, .
O primeiro indica que dentro da
carpeta hai outras que non estn
sendo mostradas nese momento.
Para mostralas bastar con facer
clic sobre o . O segundo indica
que se est mostrando o seu contido e podemos ocultalo facendo
clic sobre o .
326
Podemos mostrar a informacin

en grupos
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 327

4
Como personalizar a pantalla do noso ordenador?
Para personalizarmos a pantalla do noso ordenador temos que facer clic co botn
dereito nun espazo libre do
escritorio e elixir a opcin
Propiedades do men de
contexto.
A imaxe pdese colocar en tres posicins diferentes:

Centrada, que coloca a imaxe no seu tamao orixinal
no centro do escritorio; En mosaico, que repite a
imaxe ata encher todo o escritorio, e Expandida, que
axustar o tamao da imaxe dimensin do escritorio.
Seleccionamos a ficha Temas da vent de Propiedades de Pantalla e nela podemos seleccionar o tema
que desexamos utilizar. Un tema un conxunto predefinido de fontes, cores, sons e outros elementos
que configuran a aparencia do contorno de traballo
do sistema operativo.
Coa ficha Aparencia podemos cambiar individualmente o aspecto, a cor e a fonte de cada un dos
elementos das vents de Windows. Para facrmolo,
podemos empregar as combinacins de cores dispoibles ou configurar as nosas co botn Opcins
avanzadas.
Podes apreciar como cambian as vents seleccionando o tema Clsico de Windows e vers como as
vents toman a aparencia das versins anteriores de
Windows. Cambia despois ao tema Windows XP e
volvers recuperar a aparencia mis moderna do sistema.
DESTREZAS TIC
Se seleccionamos a ficha escritorio, poderemos seleccionar a imaxe que desexamos como fondo de
pantalla no escritorio. Nesta ficha aparece unha lista
co nome Fondo onde se mostran as imaxes que podemos utilizar.
Se quixsemos usar unha imaxe ou unha foto que
non est nesta lista, podemos utilizar o botn Examinar para atoparmos a localizacin onde se encontre.
327
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 328

5
Como colocar un protector de pantalla?
O protector de pantalla un programa que se executa automaticamente cando transcorreu un certo

tempo sen que o ordenador estea sendo utilizado.
Ao activarse, aparece unha imaxe ou unha animacin que se mostrar na pantalla ata que se mova o
rato ou se prema algunha tecla.
2. Na lista despregable Protector de pantalla seleccionamos o que desexemos utilizar. Por exemplo,
campo de estrelas, curvas e cores, figuras en 3D,
tubos 3D, etc. Se usamos a Marquesia, poderemos colocar unha mensaxe que se mover de esquerda a dereita.
3. Configuramos o noso protector utilizando o botn Configuracin que aparece na ficha. Podemos variar o nmero de elementos que saen,
as cores, a velocidade, etctera. Por exemplo,
se eliximos campo de estrelas, podemos configurar o nmero de estrelas que se teen que
mostrar e a velocidade coa que deben aparecer.
Ademais, existen protectores de pantalla que nos permiten establecer algunha clave de acceso, de tal xeito
que, unha vez activado o protector, necesario introducir a clave para continuar utilizndo o ordenador. O
uso dunha clave unha medida de seguridade til se
desexamos que ningun utilice o noso ordenador
mentres nos ausentamos do noso posto de traballo.
Para colocar un protector de pantalla realizaremos
os seguintes pasos:
1. Facemos clic dereito sobre calquera espazo libre do escritorio e seleccionamos a opcin Propiedades do men de contexto. Na vent que
aparece marcaremos a ficha Protector de pantalla.
4. Establecemos os minutos que deben transcorrer sen que se utilice o ordenador para que o
protector se active automaticamente. Aconsellamos que o nmero de minutos non sexa moi
pequeno, polo menos 10 minutos, ou do contrario pode ser que o protector se active con
mis frecuencia da desexada e terminemos por
desactivalo.
5. Decidir se protexemos con contrasinal o protector. Se marcamos a opcin Protexer con contrasinal ao continuar, unha vez activado o protector, cando volvamos utilizar o ordenador, o sistema mostraranos a pantalla de benvida de Windows e solicitaranos a clave do noso usuario do
sistema.
6. Para que todos os cambios realizados tean
efecto faremos clic no botn Aceptar para establecer a nova configuracin.
Debemos ter en conta que, se se activa o protector
de pantalla co contrasinal, ningun poder utilizar o
ordenador se non coece ese contrasinal, polo que a
nica forma de volver usalo ser reinicindoo. Por
iso, non aconsellable protexer con contrasinal ordenadores que vaian ser compartidos por moitos
usuarios, como por exemplo os da sala de profesores, os da biblioteca, etc.
328
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 329

6
Como copiar CD ou DVD?
Actualmente, os formatos de almacenamento permanente mis utilizados son os CD e os DVD. No mercado existen moitas aplicacins que nos permiten traballar con estes discos; non obstante, o mis empregado
na actualidade Nero (www.nero.com).
Seleccionamos CD ou DVD
rpido menos tempo tardar en gravalo. Tamn

podemos indicar o nmero de copias que se deben realizar do disco que imos copiar, por defecto aparecer unha.
3. Para comezar a copia faremos clic no botn Gravar. Aparecer unha nova vent en que se mostrar a evolucin da copia indicando a operacin
que est realizando nese momento e o tempo
transcorrido. Podemos usar o botn Deter para
interromper o proceso de copia.
Para realizar unha copia dun CD a outro con Nero

realizaremos os seguintes pasos:
2. Aparece unha nova vent na que debemos indicar cal ser a unidade orixe e cal o destino. Se
no teu ordenador s tes unha gravadora, debes
utilizar a mesma como orixe e destino. Ademais,
debemos indicar a velocidade de gravacin; o
normal utilizar o mximo posible, canto mis
4. Cando xa estea lido o disco orixe, se s dispoemos dunha gravadora, aparecer unha mensaxe
na pantalla para solicitar que introduzamos o
disco destino.
DESTREZAS TIC
1. Executamos Nero e aparecer a vent principal.

Seleccionamos na parte superior o tipo de dispositivo que imos copiar, CD
ou DVD, e clic no botn Copiar disco
do men Favoritos.
Cando o proceso de copia estea acabado, mostrarase unha mensaxe que indica como terminou.
329
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 330

7
Como copiar arquivos a un CD?
Ata hai uns anos, cada vez que haba que entregar
algn documento ou traballo en soporte dixital, empregbanse os disquetes; non obstante, ese tipo de
soporte magntico foi substitudo polos soportes pticos, tanto polos CD coma polos DVD.
Para copiar arquivos a un disco ptico necesitamos
dispoer no noso equipo dunha gravadora deste tipo
de soportes e o software necesario para facelo. Anda
que Windows permite gravar directamente nun CD, o
software mis empregado para este tipo de operacins pola sa facilidade de uso Nero Express.
3. Na nova vent que aparece debemos seleccionar

os documentos que desexamos copiar no disco.
Para iso, faremos clic no botn Engadir e aparecer a vent de seleccin para que vaiamos engadindo todos os arquivos ou carpetas que se vaian
copiar. Bastar con seleccionar a carpeta correspondente e facer clic no botn Engadir.
Cando terminemos de engadir documentos, faremos clic no botn Finalizado e Nero Express
mostraranos o espazo do disco que estamos utilizando.
Podemos crear carpetas
para organizar a informacin
Cun clic nesta barra mostramos

e ocultamos o men
Para copiar arquivos a un CD ou DVD debemos seguir estes pasos:

1. Executamos Nero e no apartado aplicacins do
men que aparece esquerda seleccionamos o
programa Nero Express.
2. Na nova vent seleccionamos a gravadora que
imos utilizar e que desexamos crear un Disco de
datos.
4. Unha vez seleccionados todos os arquivos e

carpetas que queremos copiar ao disco, faremos clic no botn Seguinte.
Mostra a capacidade do disco que

estamos utilizando e a cor azul
indica a cantidade de espazo
que imos usar
Se dispoemos de varias gravadoras,

debemos indicar cal utilizar
330
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 331
Na pantalla aparecer unha nova vent en

que podemos colocar o nome que lle queremos poer ao disco que imos crear e seleccionar a velocidade de gravacin con que se crear o disco.
grama mostraranos unha mensaxe para indicar

como terminou.
Tamn podemos decidir se permitiremos que

nese disco se poidan engadir mis arquivos despois de realizar esta gravacin ou se cerramos o
disco para que xa non se poida escribir mis
nel.
Para deixar o disco aberto e que se poidan gravar mis cousas a continuacin, debemos marcar a opcin Permitir que se engadan arquivos
despois (disco multisesin).
Debemos ter en conta que a capacidade dos
discos pticos moi grande, desde uns 650
Megabytes ata 8,5 Gigabytes. Ao copiarmos algns arquivos nestes discos, polo xeral o espazo que queda libre enorme, e todo ese espazo estar sendo malgastado se non permitimos
que se poidan engadir posteriormente novos
arquivos.
Ao facer clic en Aceptar, Nero Express preguntaranos se desexamos gardar o proxecto realizado, por se noutro momento queremos facer a
mesma copia, e despois devolveranos vent
inicial do programa.
DESTREZAS TIC
Ademais, podemos marcar a opcin Verificar os

datos no disco despois de gravar, co cal, tras
crear o disco, Nero comprobar que a informacin correcta antes de expulsalo. A verificacin
fai que o proceso de copia tarde mis tempo,
pero ser moito mis fiable.
5. Para crear o disco facemos clic no botn Gravar

e aparecer unha vent en que se mostra a evolucin da gravacin que estamos realizando.
Unha vez terminado o proceso de copia, o pro-
331
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 332

8
Como podemos crear un CD de audio?
A maiora dos arquivos de son que circulan por Internet estn en formato mp3. Isto debido a que
ocupan pouco espazo de almacenamento e teen
unha gran calidade. Non obstante, un gran nmero
dos reprodutores de CD non compatible con ese
formato, por iso necesario gravar estes arquivos
nun CD de audio para poder escoitalos nun reprodutor estndar.
Os pasos para gravar un CD de audio a partir dos nosos ficheiros en diferentes formatos son:
1. Executamos Nero e aparecer a
vent principal. Seleccionamos na
parte superior o tipo de dispositivo
que imos crear, CD. Facemos clic
no botn Crear CD de audio do men Favoritos.
Mostra a capacidade do disco que estamos

utilizando. En cor azul aparecer a cantidade
de minutos que levamos ocupados.
332
2. Aparece unha nova vent en que debemos engadir os arquivos que desexamos inclur no CD.
Para iso, utilizaremos o botn Engadir e na vent de seleccin iremos sinalando todos os arquivos que nos interesen.
Cando terminemos de seleccionar, faremos clic
en Finalizado, e para continuar, clic no botn Seguinte.
3. Na nova vent indicamos a unidade en que se
gravar o CD, o ttulo que lle imos dar ao noso
CD e o nome do artista.
Seleccionamos a velocidade de gravacin, a cal
aconsellable que sexa baixa se imos utilizar un
reprodutor antigo, e o nmero de copias que imos
crear. Faremos clic no botn Gravar para comezar
a creacin do CD.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 333

1
O sistema operativo
As versins actuais de Linux son numerosas, anda

que a maiora son adaptacins de versins xa existentes (Debian, Slackware, Rede Hat) personalizadas para entidades, pases, comunidades, etc.
Terminar
a sesin
Men principal
Por exemplo, para redactar estas follas utilizouse

GuadaLinex V 3.0.1, que a versin de Linux empregada pola Junta de Andaluca, pero igualmente
podemos encontrar Molinux, creado pola Comunidade de Castela-A Mancha; Max, creado pola Comunidade de Madrid; LinEx, pola Comunidade de
Estremadura; etc.
Todos eles son moi similares e practicamente todo o
que indiquemos poderase aplicar en calquera deles.
Linux, igual ca Windows, incorpora un sistema grfico de vents que facilita a utilizacin do sistema. Os
contornos de escritorio mis coecidos son Gnome
e KDE. Ademais, o sistema est acompaado dun
completo conxunto de ferramentas, como navegador para Internet, programas de correo electrnico,
procesador de textos, folla de clculo, bases de datos, programas grficos, etc., e todo sen custo ningn.
Linux un sistema operativo multitarefa e multiusuario. Multitarefa indica que podemos estar executando varias cousas ao mesmo tempo, e multiusuario, que varias persoas poden estar traballando
vez co ordenador, anda que obviamente necesitariamos varios terminais para traballarmos deste
modo.
reas
de traballo
Papeleira
de reciclaxe
O panel da parte superior dispn dos mens principais, de iconas de programas e no extremo dereito
aparece o botn
, que nos permitir cerrar o
sistema, cambiar de sesin, reiniciar o equipo, etctera. O panel da parte inferior mostraranos as
vents que estean abertas e os programas en execucin.
A pantalla inicial pediranos que tecleemos ou seleccionemos o noso nome de usuario; posteriormente,
teclearemos a nosa clave de acceso e premeremos
Enter para acceder ao sistema.
Ao entrar no sistema poderemos contemplar unha
pantalla similar da imaxe. Nela imos distinguir o
escritorio, que como se denomina a rea de traballo do usuario, e os paneis, que son as barras que
aparecen na parte superior e na parte inferior da
pantalla.
DESTREZAS TIC
Cando un usuario comeza a traballar con Linux,

necesario que ese usuario tea unha conta no sistema; a conta do administrador crase durante a instalacin do sistema e o administrador pode posteriormente crear todas as contas de usuario que
desexe.
Na parte dereita encontramos as representacins

das reas de traballo e mais a papeleira. As reas
de traballo son distintos escritorios dispoibles. Todos os escritorios teen os mesmos paneis e os
mesmos elementos que aparecen no escritorio inicial; o que cambia son as diferentes vents que temos abertas en cada unha das reas de traballo.
Para pasarmos dun a outro bastar con facer un
clic sobre el.
333
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 334
No escritorio podemos crear carpetas e colocar todos os documentos que creamos necesarios, anda
que o aconsellable que non o sobrecarguemos
moito e soamente teamos nel a informacin con
que traballamos habitualmente: unha das utilidades
do escritorio que nos permite localizar as cousas
facilmente. Agora ben, se colocamos moitos elementos sobre el, intentar localizar algo pode converterse
nun verdadeiro problema.
Se os paneis estn configurados para que se oculten

automaticamente, teremos que achegar o punteiro
do rato ao lugar onde se encontren ocultos para que
se mostren de novo.
Os paneis do sistema Linux tamn teen a opcin de
seren ocultados facendo clic nos botns de ocultacin
; para volver mostrar un panel oculto bastar
con facer outro clic sobre o mesmo botn.
Para configurar estes comportamentos faremos clic
sobre un espazo libre do panel que imos configurar
e elixiremos a opcin Propiedades do men de contexto. Na nova vent poderemos marcar as opcins
de Ocultar automaticamente e Mostrar botns de
ocultacin.
Se facemos un clic dereito sobre un espazo libre do

escritorio, aparecer o men de contexto e, nel, a
opcin Reordenar por nome, que nos permitir organizar o contido do escritorio. Ademais, podemos activar a opcin Manter aliados, que organizar as
iconas por columnas.
Polo xeral, os paneis aparecen na parte superior e
na parte inferior da pantalla, non obstante, podemos
situalos en calquera dos laterais.
Para cambiar a posicin dun panel bastar con facer
clic sobre el e, sen soltar o botn esquerdo do rato,
arrastralo deica o lateral da pantalla onde o queremos colocar, e despois soltar.
334
Ademais podemos colocar unha cor de fondo nos

paneis e podemos configurar un determinado nivel
de transparencia para a cor seleccionada. Tamn
podemos configurar unha imaxe como fondo dos paneis; para facelo bastar con seleccionar a imaxe que
se vaia utilizar facendo clic no botn
.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 335

Organizacin da informacin no noso ordenador
A informacin que se garda no noso ordenador est organizada de

forma virtual a partir do escritorio.
Por defecto, cando se instala o sistema ou se crea un novo usuario,
no seu escritorio aparecer o Equipo, que representa as unidades
fsicas do ordenador, a carpeta
persoal do usuario que estea utilizando o sistema e as iconas dalgns programas, como o navegador Web ou a Suite OpenOffice,
que incle procesador de texto, folla de clculo, etc.
O que mis utilizar cada usuario ser a sa carpeta
persoal, xa que dentro dela se almacenarn todos os
documentos que vaia creando ou copiando no ordenador. Para organizar os datos, esta carpeta, sa
vez, incle outras. Para ver o seu contido bastar
con facer un dobre clic sobre ela.
Na nova vent encontramos carpetas como Audio,
onde habitualmente se gardarn todas as cancins e
os arquivos de son que desexemos almacenar. Na
carpeta Imaxes gardaremos as nosas creacins grficas e as nosas fotografas. Na carpeta Vdeos gardaremos as pelculas que creemos ou copiemos no noso
ordenador. Na carpeta Documentos gardaremos os
arquivos do procesador de textos, da folla de clculo,
etc. Na carpeta Descargas gardaremos todos os documentos e programas que baixemos da Internet, etc.
Ademais, o usuario poder crear as sas propias carpetas para organizar toda a informacin que desexe
almacenar.
En Equipo achamos informacin sobre

as unidades dispoibles no noso ordenador.
Algunhas das unidades que imos atopar son a disqueteira, a unidade ptica, ben CD-Rom ou DVD, ou o sistema de arquivos
que se corresponde co disco duro do ordenador.
En Linux, as unidades non se recoecen cunha letra

como en Windows; aqu as unidades mntanse e
desmntanse a partir dun directorio do sistema de
arquivos e pasan a utilizarse como se dunha carpeta
mis se tratase.
Todo isto xestionado polo sistema operativo e
transparente ao usuario, que soamente ter que facer dobre clic para acceder ao contido do seu dispositivo.
Isto mesmo ocorre cos modernos dispositivos que se
conectan en quente (co ordenador aceso) a travs
dun porto USB.
Linux detecta o tipo de dispositivo que e instala o
software necesario para xestionalo, permitndonos
traballar con el en poucos segundos.
Ademais, en funcin do dispositivo de que se trate, o
sistema actuar dunha ou doutra forma. Por exemplo, se conectamos unha cmara de fotos, mostrar
unha mensaxe para indicar que a detectou e despois preguntaranos se desexamos importar as fotografas desde ese dispositivo.
DESTREZAS TIC
335
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 336
Se o que conectamos a un porto USB unha memoria, un pendrive, un disco duro porttil ou outro
dispositivo similar, tamn mostrar unha mensaxe
para indicar o dispositivo detectado, e instalar o
software necesario para xestionalo.
Nuns segundos abrir unha vent co contido do dispositivo para que poidamos acceder informacin e
traballar con ela.
Todos os dispositivos que se conectan en quente ao

sistema mntanse de forma automtica na carpeta
media do sistema de arquivos. Para cada dispositivo
crase unha nova carpeta, e a partir dela poderemos
ter acceso a todo o contido almacenado nel, independentemente do tipo de hardware que sexa, un disco
duro, un pendrive, unha cmara de fotos, etctera.
Esa carpeta desaparece ao desmontar o volume do
dispositivo e desconectalo do sistema.
Antes de desconectar o equipo aconsellable desmontar a unidade; deste xeito asegurarmonos de

que non quedaron arquivos abertos e de que a informacin poida resultar danada.
Disco duro
porttil
Para iso, situarmonos na vent de Equipo e faremos un clic dereito sobre o dispositivo que imos
desconectar. No men de contexto elixiremos a opcin Desmontar o volume. Cando o sistema nos
mostre a mensaxe de Dispositivo desmontado, ser
o momento axeitado para desconectarmos ese dispositivo.
336
Na carpeta media
mntanse os dispositivos
que se conectan
ao ordenador
Carpeta para acceder

ao contido do disco
duro porttil
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 337

3
Como crear unha estrutura de carpetas?
A capacidade de almacenamento dos discos duros

dos ordenadores cada vez mis grande e, por ese
motivo, faise cada vez mis necesario utilizar unha
boa estrutura de carpetas que nos permitan recuperar a informacin de forma sinxela. O sistema operativo permtenos crear carpetas no escritorio, noutras
carpetas e en calquera unidade que tea acceso de
escritura.
Unha vez aberta, podemos crear outras carpetas no

seu interior. Para facelo, podemos utilizar o mesmo
sistema ou ben empregar a opcin do men Arquivo
Crear unha carpeta. Aparecer a nova carpeta e teremos que teclear o seu nome.
Para crear unha carpeta sobre o escritorio bastar

con facer clic co botn dereito sobre un espazo libre
do mesmo. Aparecer o men de contexto e faremos clic na opcin Crear unha carpeta.
Con este sistema podemos crear todas as carpetas

que necesitemos; agora ben, a partir de quince xa
podemos comezar a ter dificultades para encontrar
as cousas e nese momento, se non antes, aconsellable utilizar mis niveis para organizarmos a informacin.
Por exemplo, na carpeta ESO 1 A podemos crear as
carpetas Apuntamentos, Exercicios e Exames. E
dentro da carpeta Apuntamentos podemos crear
Primeiro trimestre, Segundo trimestre, etc.
Crase unha nova carpeta sobre o escritorio e queda esperando que tecleemos nela o novo nome.
Debemos substitur o texto que
aparece, carpeta sen ttulo, polo nome que desexamos poerlle a esa carpeta.
Cando se crea unha carpeta, inicialmente non ten

contido. Este irmosllo dando ns a medida que
vaiamos gardando informacin nela ou creando outras carpetas no seu interior. Para ver o contido dunha carpeta bastar con facer dobre clic sobre ela
ou ben facer clic dereito e elixir a opcin Abrir do
men de contexto.
DESTREZAS TIC
bastante importante que o nome sexa

significativo, dicir, que sexa representativo da informacin que vaiamos gardar nela; desta forma seranos moito
mis sinxelo localizar posteriormente a
informacin.
Podemos movernos dunha carpeta a outra cos botns da barra de ferramentas do navegador de arquivos.
337
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 338
O botn
anterior.
, Atrs, permtenos volver a unha vent
Se xa utilizamos o botn Atrs, activarase o botn

, Adiante, que nos permite volver vent desde a
que retrocedemos. O botn
, Subir, permitirnos
subir un nivel na nosa estrutura de carpetas e unidades.
Por exemplo, se estou en Primeiro trimestre, con clic
en
pasarei carpeta Apuntamentos e con outro
clic nel pasarei carpeta ESO 1 A.
Outra forma sinxela de cambiar de carpeta empregar a rbore de carpetas. Para facelo, no panel lateral dunha
vent do navegador de arquivos seleccionamos na lista despregable a opcin
rbore.
Para cambiarmos dunha carpeta a outra bastar

con facer clic sobre ela. Cando na rbore nos situamos sobre unha carpeta, na parte dereita mostrarase o seu contido, tanto documentos coma outras carpetas. O contido que se est mostrando
pode visualizarse de das formas, como iconas e
como lista.
Se temos a informacin organizada como iconas,
podemos ordenalas por diferentes criterios coa opcin do men Ver / Organizar os elementos e o
tipo de organizacin que desexemos. Para cambiar
a modo lista, elixiremos a opcin do men Ver / Ver
como lista.
No panel da esquerda aparecer toda a

estrutura de carpetas que colga da nosa carpeta persoal.
esquerda das carpetas aparecer o smbolo , que
indica que a carpeta contn outras carpetas que non
estn sendo mostradas neste momento, ou o smbolo , que indica que as carpetas que contn estn
sendo mostradas.
Para despregar o contido dunha carpeta bastar con
facer un clic sobre e para contraelo deberemos facer clic sobre .
No modo lista proporcinanse mis datos sobre cada un dos elementos; por exemplo, o tamao, o tipo de elemento, a data da ltima modificacin, etc.
Se queremos organizar a informacin da vent por
calquera das columnas que se mostran, bastar
con facer clic na cabeceira da mesma. Cun clic ordenaranse de menor a maior, ben por orde alfabtica ou ben numericamente; con outro clic invrtese
a seleccin.
Podemos ordenar a informacin

facendo clic na cabeceira da columna
338
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 339

4
Como cambiar o fondo do Escritorio
Como o fondo do noso escritorio un elemento que

imos ter bastantes horas diante dos ollos, adoita ser
agradable dispoer dunha imaxe relaxante, fotos
dalgn lugar ou de algun querido, da nosa mascota, etc.
Para personalizar o fondo do escritorio do noso ordenador realizaremos os seguintes pasos:
3. Se non desexamos utilizar ningunha das que veen co sistema e desexamos poer unha fotografa nosa ou un grfico que creemos, abondar con facermos clic no botn Engadir tapiz e
abrirase unha vent que nos permitir navegar
polo sistema para localizarmos o arquivo que a
contn.
1. Facemos clic no men Sistema do panel superior e seleccionamos as opcins Preferencias/

Fondo de escritorio.
4. Unha vez seleccionada a imaxe que desexamos

colocar soamente nos queda indicar como se
debe mostrar.
Para iso debemos elixir o estilo que desexamos
aplicar:
Centrado, como fondo colocarase a imaxe seleccionada centrada no escritorio coas sas
dimensins reais.
Encher a pantalla, a imaxe amplase ou redcese todo o necesario ata que se cobre todo o
escritorio; a imaxe pode aparecer distorsionada pois non se gardan as proporcins de alto
e largo.
Escalado, amplase ou redcese a imaxe para
encher a maior parte do escritorio, pero mantendo a proporcin de alto e largo para que a
imaxe non apareza distorsionada.
Mosaico, reptese a imaxe seleccionada todas
as veces que sexa necesario ata encher todo
o escritorio.
DESTREZAS TIC
2. Abrirase a vent de preferencias do fondo de escritorio cunha lista das imaxes dispoibles. Bastar con facer un clic sobre calquera delas para
que apreciemos como cambia o fondo do noso
escritorio.
Para terminar, faremos clic no botn Cerrar.
339
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 340

5
Como colocar un protector de pantalla?
O protector de pantalla un programa que se executa automaticamente cando transcorreu un certo

tempo sen que o ordenador estea sendo utilizado.
Cando se active, aparecer unha imaxe ou unha animacin que se mostrar en pantalla ata que se mova
o rato ou se prema algunha tecla.
Ademais, algns protectores de pantalla permitirannos establecer algunha clave de acceso, de tal
forma que unha vez activado o protector ser necesario introducir a clave para continuar utilizando o
ordenador. O uso dunha clave unha medida de
seguridade se non desexamos que ningun utilice
o noso equipo mentres nos ausentamos do noso
posto de traballo.
Para colocar un protector de pantalla, realizaremos
os seguintes pasos:
Salvapantallas.
2. Abrirase a vent de preferencias do Salvapantallas e nela deberemos seleccionar o modo en
que debe funcionar o protector.
As opcins dispoibles son Desactivar o protector de pantalla, S poer a pantalla en negro, S
un salvapantallas ou Seleccionar o salvapantallas de forma aleatoria. Seleccionamos a opcin
que vaiamos utilizar e na lista de protectores de
pantalla que aparece debaixo seleccionamos o
que desexamos utilizar.
340
Na imaxe que aparece dereita da lista poderemos apreciar o aspecto que ter o Salvapantallas elixido, pero se queremos velo na pantalla
completa, podemos utilizar o botn Previsualizar.
3. Configuramos o noso protector utilizando o botn Configuracin que aparece na ficha. A
maiora dos protectores son configurables, podemos variar o nmero de elementos que
saen, as cores, a velocidade, etc.
4. Establecemos os minutos que deben transcorrer

sen que se utilice o ordenador para que o protector se active automaticamente. importante
que o nmero de minutos non sexa moi pequeno, aconsellamos polo menos 10 minutos ou, do
contrario, poida que o protector se active con
mis frecuencia da desexada e terminemos por
desactivalo. Se eliximos que o protector cambie
de forma aleatoria, deberemos establecer o tempo de rotacin entre os protectores co elemento
Ciclar despois de.
5. Decidir se protexemos con contrasinal o protector. Se marcamos a opcin Lock Screen After,
unha vez activado o protector, cando transcorra
o tempo indicado neste apartado, se queremos
volver utilizar o ordenador, apareceranos un cadro de dilogo para solicitar a clave do usuario
para volver ao sistema.
Podemos bloquear o noso terminal directamente

utilizando a opcin do men Arquivo/Bloquear
pantalla agora da vent de preferencias do Salvapantallas.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 341

6
Como personalizar a pantalla do noso ordenador?
Se hai algo que caracteriza os contornos de escritorio de Linux e, en especial a Gnome, a facilidade
con que o usuario pode colocar o contorno ao seu
gusto. Podemos configurar o aspecto das vents, o
das iconas, os controis, etc.
Os pasos que hai que realizar para configurar o aspecto do noso contorno grfico son os seguintes:
Tema.
Na nova vent aparecen os temas que temos
instalados no sistema. Un tema un conxunto
predefinido de fontes, de cores, de sons e doutros elementos que configuran a aparencia do
contorno de traballo do sistema operativo. Podes apreciar como cambian as vents seleccionando calquera dos temas que aparecen na
lista.
2. Para personalizar mis anda o contorno, podemos facer clic sobre o botn Detalles do tema e
aparecer unha nova vent con tres fichas: Controis, Bordo da vent e Iconas.
DESTREZAS TIC
Seleccionamos o tipo que mis nos guste en

cada unha das listas e facemos clic no botn
Cerrar. Igualmente, para sarmos da vent Preferencias do tema faremos clic sobre o botn
Cerrar.
Podemos apreciar na imaxe como
cambiou o aspecto das iconas das
carpetas cos valores que seleccionamos na ficha Iconas.
341
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 342

7
Como copiar CD ou DVD?
No mercado existen moitas aplicacins que nos permiten traballar con CD e DVD. Guadalinex incorpora
unha sinxela aplicacin chamada Gnome Baker que
nos permitir traballar con estes formatos de almacenamento dunha forma sinxela.
Para realizar unha copia dun CD a outro con Gnome
Baker, seguiremos estes pasos:
1. Executamos o programa desde o men principal seleccionando Aplicacins /Son e vdeo /Gravador de CD /DVD (Gnome Baker).
2. Aparece unha nova vent na que temos dispoible a rbore do sistema de arquivos, e o contido
da carpeta seleccionada.
342
Para copiar discos, empregaremos o botn Copiar CD de

datos da barra de ferramentas
desta vent.
3. Na nova vent seleccionaremos a unidade do
lector e a da gravadora, ambas poden ser a mesma. Tamn elixiremos a velocidade de gravacin
e o modo en que se realizar; ademais, podemos
elixir simular a gravacin para comprobar que
tal se realizara. Se temos tempo, aconsellable
probar unha simulacin antes de gravar, pois garantiranos que a copia se efectuar de forma correcta.
4. Para empezar coa copia ou a simulacin bastar con facer clic no botn Comezar. Se soamente dispoemos dunha gravadora, aparecer unha mensaxe na pantalla para solicitar que
introduzamos o disco destino. Cando o proceso de copia estea terminado, mostrarase unha
mensaxe para indicarnos como acabou o proceso.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 343

8
Como copiar arquivos a un CD?
Os disquetes (soportes magnticos) foron substitudos polos soportes pticos, tanto polos CD coma polos DVD. Os ordenadores novos xa non levan disqueteiras; non obstante, todos incorporan un lector ou
gravador de CD ou DVD. Para copiar o nosos arquivos a un disco ptico necesitamos que o noso equipo tea incorporada unha gravadora deste tipo de
soportes e o software necesario para facelo. Guadalinex dispn da aplicacin Gnome Baker, que permite
gravar arquivos nun CD.
Para copiar arquivos a un CD ou DVD deberemos realizar os seguintes pasos:
1. Executamos Gnome Baker e utilizamos a rbore
do sistema de arquivos para situarnos no lugar
onde se encontran as carpetas ou os arquivos
que imos copiar.
Clic para engadir os arquivos

ou carpetas seleccionados
5. Na seguinte vent tecleamos o nome que lle

queremos poer ao disco e o nome do autor do
disco. Para comezar a gravacin faremos clic no
botn Aceptar.
Espazo que ocupa

no CD a informacion
engadida
DESTREZAS TIC
2. Unha vez seleccionados, utilizamos o botn Engadir arquivo(s) para engadir ao CD a informacin que se vai copiar. Na parte inferior da vent
mstrase unha relacin das carpetas e os arquivos engadidos e unha barra que indica o espazo
ocupado por esa informacin.
3. Unha vez engadidos todos os documentos que
desexamos copiar no disco, facemos clic no botn Crear un disco de datos que aparece na esquina inferior dereita da vent.
4. Na nova vent seleccionamos a nosa gravadora,
e a velocidade de gravacin que desexamos utilizar e facemos clic no botn Comezar.
6. Unha vez acabado o proceso de copia, o programa mostraranos unha mensaxe para indicar
como terminou o proceso.
343
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 344

9
Como podemos crear un CD de audio con Gnome Baker?
A maiora dos arquivos de son que circulan por Internet estn en formato mp3. Isto debido a que
ocupan pouco espazo de almacenamento e teen
unha gran calidade.
Non obstante, un gran nmero dos reprodutores de
CD non compatible con ese formato, por iso necesario gravar estes arquivos nun CD de audio para
podelos escoitar nun reprodutor estndar.
Os pasos que hai que seguir para gravar un CD de
audio a partir do nosos ficheiros en diferentes formatos son:
onde seleccionabamos a mxima velocidade,

agora debemos seleccionar unha velocidade
baixa, por exemplo, 2 ou 4.
Isto evitar que aparezan saltos no son ao utilizalos en reprodutores antigos.
Tamn temos dispoible a opcin de simular a
gravacin, a cal nos permitir comprobar se a
copia se pode efectuar de forma correcta antes
de utilizar o disco.
Para empezar a crear o disco faremos clic no
botn Comezar.
1. Executamos o programa desde o men principal

seleccionando Aplicacins /Son e vdeo /Gravador de CD /DVD (Gnome Baker).
Aparece a vent principal e na parte inferior seleccionamos a ficha Disco de son.
5. O programa empezar a converter as cancins

a formato CD audio. Automaticamente, cando
termina a conversin, comeza a gravacin do
disco.
Seleccionamos a ficha
Disco de son
2. Utilizando a rbore do sistema situmonos no lugar onde se encontran as cancins que imos engadir ao noso CD. Seleccionmolas e facemos
clic no botn Engadir arquivo(s).
3. Cando teamos todas as cancins seleccionadas, faremos clic no botn Crear un disco de
son que aparece na parte inferior dereita da
vent.
4. Seleccionamos o nome da gravadora en que
imos realizar a copia e tamn eliximos a velocidade de gravacin. Debemos ter coidado e, ao
contrario do que faciamos nos discos de datos,
344
6. Unha vez acabado o proceso de copia, o programa mostraranos unha mensaxe para indicarnos
como terminou o proceso.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 345

10
Como podemos crear un CD de audio con Serpentine?
Unha das tarefas mis frecuentes que realizamos

coa nosa gravadora de CD crear discos de msica
que poidan ser utilizados en reprodutores normais
de CD. Para isto, Guadalinex dispn dunha ferramenta denominada Serpentine, que moi fcil de
utilizar.
Para crear un disco de msica con Serpentine realizaremos os seguintes pasos:
3. Aparece unha nova vent en que podemos navegar polo sistema de arquivos para seleccionar
as cancins que desexamos engadir ao novo
CD.
Para iso, bastar con seleccionar unha cancin
e facer clic no botn Abrir para engadila ao novo
CD.
1. Executaremos o programa desde o men principal seleccionando Aplicacins /Son e vdeo / Gravador de CD de audio (Serpentine).
4. Despois de engadirmos ao novo CD todas as

cancins que desexamos inclur, faremos clic
no botn Gravar no disco da barra de ferramentas.
2. Na parte inferior podemos seleccionar a capacidade do disco que imos gravar. Para engadir
cancins ao noso disco, faremos clic no botn
Engadir da barra de ferramentas.
5. Abrirase un cadro de dilogo en que se nos pregunta se desexamos gravar o disco.
DESTREZAS TIC
Para continuar co proceso faremos clic no botn

Gravar no disco.
6. O programa comeza a preparar os arquivos que
imos gravar e inicia o proceso de gravacin.
Unha vez acabado o proceso, o programa mostraranos unha mensaxe para indicar como terminou a gravacin.
345
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 346
Bloque C. Internet
1
Como podo localizar onde se encontra un enderezo?
En numerosas ocasins seguro que nos haba gustar

dispoer da tecnoloxa actual para poder localizar
unha ra, unha estrada, un monumento, un restaurante, etc. Agora mesmo, cando xa estn anuncindose na televisin os GPS de peto que te levarn a
calquera parte, dispoemos dunha ampla variedade
de formas para conseguir a localizacin dun sitio e
ver como chegar deica el.
cher, mis exhaustiva ser a busca. Unha vez

tecleados os datos, facemos clic no botn
BUSCAR.
Os sistemas de informacin xeogrfica GIS (Geographic Information System) conseguiron uns resultados espectaculares, que xa estn ao alcance de calquera persoa que tea acceso a Internet.
Para localizar onde est unha ra, realizaremos os
seguintes pasos:
1. Seleccionar a gua de ras que desexamos utilizar. Actualmente, na rede podes atopar moitas
pxinas que subministran este tipo de informacin, entre elas cabe destacar Pginas Amarillas,
QDQ, Terra, Guiacampsa, Vamichelin, etc.
Para mostrar como facelo, imos utilizar a gua de
ras das pxinas amarelas, que unha das que
teen unha informacin mis extensa sobre as
nosas poboacins. Para iso, entramos en Internet e na barra de enderezos tecleamos a seguinte
direccin http://www.paginasamarillas.es, e prememos <Enter>.
O noso buscador localizar a pxina e mostrar
unha imaxe similar seguinte pantalla:
2. Facemos clic na ficha El Callejero e na nova

pxina aparece un cadro de dilogo no cal
debemos indicar os datos do enderezo que
imos buscar. Cantos mis datos poidamos en-
346
3. Nuns instantes aparecer a localizacin do lugar

que indicamos. Ademais, ao seu arredor mstranse os medios de transporte pblico dispoibles, como os autobuses, o metro, etc.
Tamn podemos utilizar o panel de opcins que
aparece na parte inferior dereita, co cal podemos indicar que se mostren os hoteis da zona,
os restaurantes, etc.
Ademais, o panel de ferramentas permtenos
aumentar e diminur a imaxe, imprimir o mapa,
envialo por correo electrnico, etc.
Panel de
ferramentas
Panel de
opcins
No panel de ferramentas encntrase a icona

que nos permite engadir notas de texto sobre o
mapa, de forma que ao sacalo por impresora saian
as nosas anotacins sobre el. Isto permitiranos
engadir as indicacins que consideremos oportunas.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 347
Bloque C. Internet
Tamn adoita ocorrer que, ademais de coecer onde est un determinado lugar, nos gustara saber
como ir deica al.
Para buscar a ruta que nos permita ir dun lugar a
outro nunha cidade, igual ca na busca anterior, entraremos na pxina web de Pginas Amarillas, e procedemos as:
1. Facemos clic na ficha de El Callejero.
2. No cadro de dilogo que aparece seleccionaremos a ficha RUTAS ENTRE DOUS PUNTOS.
Tamn merece a pena salientar que na pxina de

QDQ, ademais de aparecer o plano de situacin, a
maiora dos lugares inclen unha fotografa que
nos permite ver o aspecto do lugar a onde temos
que ir.
Por exemplo, se buscamos o mesmo enderezo na
sa gua de ras, a informacin que obteremos ser
similar seguinte imaxe:
Segundo a nosa eleccin, teremos que indicar a informacin do enderezo orixe, desde onde imos partir
e o do destino, a onde queremos chegar.
Unha vez teamos todo cuberto, faremos clic no botn BUSCAR e apareceranos sobre un mapa da cidade a ruta que hai que seguir entre os dous enderezos indicados.
DESTREZAS TIC
Nela cubriremos o tipo de ruta que imos

realizar: Interurbanas, Urbanas a p ou Urbanas
en coche.
Enderezos tiles.
http://www.paginasamarillas.es
http://www.qdq.com
http://callejero.terra.es
http://www.guiacampsa.com
http://www.viamichelin.es
347
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 348
Bloque C. Internet
2
Como podo buscar a ruta para realizar unha viaxe en coche entre dous puntos?
Actualmente, moitos coches incorporan un sistema

de navegacin que nos facilita como chegar ao noso
destino.
Coecer por anticipado a ruta que se vai realizar e as
localidades ou lugares polos que imos pasar permtenos planificar moito mellor a viaxe, establecendo paradas para descansar, sitios que visitar aproveitando
que pasamos por al, etc.
2. No apartado clculo de ruta, na parte central da

pxina, debemos indicar a posicin de partida
da nosa viaxe e o destino ao que queremos chegar.
Hoxe en da, hai varias pxinas que nos permiten coecer a mellor ruta para realizar unha viaxe; entre
elas podemos citar a Gua CAMPSA, a Vamichelin e
algunhas outras.
Para coecer a ruta que imos seguir realizaremos os
seguintes pasos:
1. Executamos o navegador de Internet e tecleamos na barra enderezo a pxina que desexamos
utilizar.
Ns imos empregar a da gua CAMPSA, pero funcionara de forma similar en calquera outra das
indicadas.
Na barra de enderezo escribimos
http://www.guiacampsa.com
e prememos <Enter>.
Na parte superior da pxina hai unha lia de botns que nos dan acceso aos diferentes servizos
que se ofrecen nesta pxina Web.
Facemos clic sobre o botn
e na pxina aparecer o cadro Calcula a ta ruta.
348
3. Para ver as opcins coas que se vai xerar a ruta

da nosa viaxe faremos clic no vnculo Ver configuracin e opcins.
Na nova pxina aparecern agora dous novos
apartados; o primeiro, Configuracin, indcanos
as preferencias coas que, por defecto, se vai realizar o clculo, a saber: seleccionarase o itinerario mis rpido, non evitamos as estradas de
peaxe, non se evitan as posibles incidencias de
trfico, etc.
O segundo, Localidades de paso, permtenos
indicar algns lugares polos que nos gustara
pasar no traxecto. Podemos especificar o pas, a
localidade, a ra e o nmero, e o cdigo postal
de tres lugares por onde nos gustara pasar.
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 349
Bloque C. Internet
4. Se desexamos modificar a configuracin esta- F

blecida, faremos clic no vnculo Modificar e
mostrarase na vent ou cadro de dilogo de configuracin.
Nel poderemos indicar se desexamos realizar o
itinerario mis rpido, ou o mis curto, ou se
preferimos ir por autoestrada, etc. Tamn podemos sinalar se queremos pagar peaxe ou evitala,
etc. Unha vez establecidas as nosas preferencias, faremos clic no vnculo Aceptar.
G 5. Na seguinte pxina aparecern os datos de con-
DESTREZAS TIC
firmacin de ruta. Bastar con facer un clic sobre o vnculo Ver ruta para obter os datos do traxecto.
Panel de ferramentas para imprimir,

gardar o mapa, envialo por correo,
enviar a PDA, etc.
Para cada tramo

podemos ver un mapa
da ruta que se vai seguir.
349
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 350
Bloque C. Internet
3
Como localizar un mapa en Internet?
Antes, cando necesitabamos consultar un mapa, xeralmente utilizabamos un atlas e buscabamos o lugar no ndice de referencias, localizabamos a pxina,
etctera.
Agora, se dispoemos dunha conexin con Internet,
todo moito mis sinxelo: basta con entrar nunha
das moitas pxinas especializadas en mapas e indicar o lugar que buscamos.
2. No noso exemplo imos utilizar a pxina de Google, pero a forma de traballar na de Yahoo
practicamente idntica.
Para coecermos unha localizacin tecleamos
no cadro Enderezo o lugar que desexamos encontrar. Imos teclear o nome dunha cidade seguido do pas en que se encontra, por exemplo, Pars, Francia e facemos clic no botn Buscar
enderezos.
Para buscar unha localizacin nun mapa realizaremos os seguintes pasos:

1. Executamos o navegador de Internet e tecleamos na barra de enderezos o enderezo da pxina web que desexamos acceder.
Por exemplo, podemos teclear http://maps.google.es para entrar na pxina de mapas de Google, ou http://maps.yahoo.com para entrar na
de Yahoo.
3. Se todo funcionou correctamente, teremos na

nosa pantalla un mapa coa cidade de Pars. Utilizando o rato, con clic e arrastre podemos desprazar o mapa nas catro direccins e, ademais,
se o noso rato dispn de roda central, podermola utilizar para achegar ou distanciar a visin
do mapa.
O Control do zoom para

nos desprazar polo mapa
350
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 351
Bloque C. Internet
Na pantalla aparece un control que

nos permite realizar as mesmas
funcins facendo clic sobre as frechas de direccin ou ben utilizar o
e o para achegar e distanciar,
respectivamente.
Control do zoom
e do encadre
Opcins
de visualizacin
4. Se acercamos mis o mapa, poderemos chegar a observar a gua de

ras da cidade que buscamos.
Google incle, ademais dos mapas, as guas de ras das cidades
mis importantes, e igual ca outras pxinas que se utilizan para
buscar ras, podemos empregar
os mapas de Google para localizarmos un enderezo.
Para facelo, bastar con teclear no cadro Enderezo a ra que buscamos, o nmero e a cidade onde se encontra. Canta mis informacin proporcionemos, mis exacta ser a busca. Por exemplo,
podemos teclear Calle Torrelaguna, 60 Madrid
e facer clic no botn Buscar enderezos.
6. Unha vez localizado o lugar, se desexamos saber o camio que debemos seguir para chegar
deica el bastar con facer clic na pestana Como
chegar e teclear o noso punto de partida.
Unha vez que tecleamos o noso enderezo de orixe, facemos clic no botn Como chegar, e aparecer na pantalla a ruta que debemos seguir e
unha relacin detallada dos tramos que debemos cubrir no noso desprazamento.
Se desexamos ver o aspecto que ten o lugar

que imos visitar, bastar con facer clic no botn Satlite que aparece na esquina superior
dereita da imaxe e aparecer unha fotografa
do sitio que localizamos. Se queremos combinar a informacin da gua de ras coa fotografa do satlite, deberemos facer clic sobre o botn Hbrido.
DESTREZAS TIC
5. Se a informacin foi localizada, nun momento

aparece en pantalla o mapa coa localizacin indicada.
Ademais, podemos ver o traxecto en calquera
das tres vistas que nos ofrece Google Maps: como mapa, con fotografa desde satlite e como
hbrido. Para cambiar dunha a outra bastar con
facer clic no botn correspondente.
351
831552 _ 0318-0352.qxd
7/3/07
18:57
Pgina 352
Direccin de arte: Jos Crespo

Proxecto grfico:
Portada: CARRI/SNCHEZ/LACASTA
Interiores: Rosa Barriga
Ilustracin: Fino Lorenzo, Vctor Rivas, Ramn Rosanas
Xefa de proxecto: Rosa Marn
Coordinacin de ilustracin: Carlos Aguilera
Xefe de desenvolvemento de proxecto: Javier Tejeda
Desenvolvemento grfico: Jos Luis Garca, Ral de Andrs
Direccin tcnica: ngel Garca Encinar
Coordinacin tcnica: Ester Marn e Julio del Prado
Confeccin e montaxe: Ester Marn, Adela Fuentes, Diana Reiter
Correccin: Antn Palacio, Anta Marante, Martia Varela, Carlos G. Figueiras
Documentacin e seleccin fotogrfica: Mercedes Barcenilla
Fotografas: A. Toril; C. Roca; F. de Madariaga; R. Quintero; CONTIFOTO/ IMAPRESS / J. Bolmendil;
EFE / EPA PHOTO / A. Alonso; EFE / SIPA-PRESS / Dickinson; GALICIA EDITORIAL; IITEM FOTOGRAFIA, S. L.;
Desnivel Banco de Imgenes; ARQUIVO SANTILLANA
2007 by Edicins Obradoiro, S. A. / Santillana

Educacin, S. L.
Va de Pasteur, 44 15890 Santiago de Compostela
PRINTED IN SPAIN
Impreso en Espaa por
ISBN: 978-84-8224-571-3
CP: 831552
Depsito legal:
Queda prohibida, salvo excepcin prevista na lei, calquera forma de reproducin, distribucin, comunicacin pblica e transformacin desta obra sen
contar coa autorizacin dos titulares da propiedade intelectual. A infraccin
dos dereitos mencionados pode ser constitutiva de delito contra a propiedade intelectual (artigos 270 e seguintes do Cdigo Penal).

1esol G Solucionario 121219021103 Phpapp02

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1esol G Solucionario 121219021103 Phpapp02

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

831552 _ 0001-0023.

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

As claves do noso proxecto editorial

Agora a Casa unha realidade. No seu deseo e na sa construcin participaron

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

En que se concreta o proxecto

OS NOVOS LIBROS PARA AS ALUMNAS E OS ALUMNOS

GUAS CON GRAN CANTIDADE DE RECURSOS PARA O TRABALLO NA AULA

Propostas para traballar a diversidade: fichas de ampliacin e reforzo, recursos

UN COMPLETO MATERIAL DE APOIO DIXITAL

Gua en formato pdf. Para facilitar a distribucin de documentos entre os alumnos

O currculo de ESO. Competencias bsicas

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

As competencias bsicas como novidade curricular

O concepto de competencia bsica

As competencias bsicas no currculo de Secundaria

As oito competencias bsicas

Refrese utilizacin da linguaxe como instrumento de comunicacin oral e escrita.

Consiste na habilidade para utilizar e relacionar os nmeros, as

a habilidade para interactuar co mundo fsico, tanto nos seus

Competencia social e cidad

Competencia cultural e artstica Supn comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes

Implica dispoer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe

As competencias son interdependentes, de xeito que, o desenvolvemento e a utilizacin de

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

Cinco bloques de contido

Principios metodolxicos e didcticos

O libro do alumno. Organizacin

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

Presenta as distintas formas textuais: narracin, descricin, dilogo...

Ofrece un conxunto de textos relacionados coa informacin que se

Proposta de escritura relacionada cos conceptos dados.

TRATAMENTO DA COMPRENSIN LECTORA. O PROXECTO PISA

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

Lingua e sociedade (unidades 4, 8 e 12

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

Repaso e Avaliacin (unidades 1 a 12)

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

LINGUA E LITERATURA 1. ESO

Contidos de Gua e Recursos

Os textos e os seus tipos

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN

Coecer os elementos caracterizadores

Recoecer os tipos de texto segundo

Recoecer os elementos do acto

Identificar as unidades da lingua

Coecer as caractersticas da literatura.

Identificar os tres xneros literarios.

Tipos de texto segundo a intencin

A slaba: ditongos, tritongos e hiatos.

Identificacin do tipo de texto a que

Anlise da variacin lingstica.

Valoracin positiva da diversidade

Valoracin da lingua como medio

Localizar nun texto os dgrafos

Recoecer os actores dun acto

TALLER DE EXPRESIN ORAL

Unha mesa vella.