8.

PREDAVANJE
Nova objektivnost 1923-1933
Izraz koji je skovan tek 1924., trebao je da posluzi kao etiketa za novi realizam sa ukusom
socijalizma; entuzijazam prema neposrednoj stvarnosti kao rezultat zelje da se stvari sagledaju
potpuno objektivno, na materijalnoj osnovi, zdravo oslobadjanje od iluzija; nova objektivnost
je u pocetku obiljezavala poslijeratnu skolu antiekspresionistickog slikarstva, a nakon toga je
Mutezijus pisao u casopisu Dekorative Kunst gdje je pripisivao svojstvo Objektivnosti
pokretu Arts and Crafts, a narocito vrtnim predgradjima
Pocetkom 30-ih godina nova objektivnost je bio nesentimentalni pristup drustvenoj stvarnosti
Njemacka je bila opterecena kaznama reparacije nakon rata, kada su se obnovili ruskonjemacki odnosi, El Lisicki je dosao u Berlin kao nesluzbeni kulturni ambasador Sovjetskog
Saveza
PROUN izraz koji je Lisicki smislio, oznacavao je novo podrucje umjetnosti koja je negdje
izmedju slikarstva i arhitekture; prounska soba sastoji se od male pravougaone celije
animirane i artikulisane kontinualnim reljefom koji se pruzao preko poda i plafona, soba treba
da sluzi ljudskom bicu, a ne obrnuto
Lisicki je smatrao da empirijski sazdane konstrukcije mogu da posjeduju i prostornu ljepotu i
simbolicko znacenje
Normativna foruma Nove Objektivnosti redovi kuca moraju biti razmaknuti najmanje za
dvostruku visinu bloka
Sinteza Nove Objektivnosti: enterijer - oskudno uredjenje enterijera, standardni namjestaj,
ogoljene sijalice, ozivljeno brizljivo detaljisanim cijevovodima i elektricnim vodovima;
eksterijer ravne malterisane povrsine, celicni prozori, patentno zastakljenje, metalni
rukohvati
1923.godine Oto Hajsler zavrsava svoje naselje u Celeu kod Hanovera; modernisticka
formula sa ravnim krovovima i visebojnim fasadama; drugo Hajslerovo djelo kuca Teodora
Fiera Alte Heide 1919.god kojom se utvrdjuje opsti sistem po kome su kuce smjestene u
nizove nalaze na medjusobnoj optimalnoj udaljenosti zbog sunca i vazduha; Hajsler je razvio i
osnovni tip stana koji se prostire na tri etaze sa po dva stepenista, sastoji se od dnevne sobe
koja je ujedno trpezarija, male kuhinje, toaleta, i tri od sest spavacih soba, zamjena
tradicionalne kuhinje pokazuje pomjeranje fokusa domacinstva prema priprostoj verziji
gradjanskog salona
asopis Ve
U maju 1922. godine El Lisicki i Ilija Erenburg, nakon dolaska u Berlin, objavljuju prvi broj
trojezicne umjetnicke revije Ve (Gegenstand) Object(predmet, stvar) na cijim su koricama
bile dvije znacajne ilustracije: fotografija lokomotive za razgrtanje snijega i osnovne ikone
suprematizma crni kvadrat i crni krug
Grupa ABC
Mark Stam i El Lisicki projektuju Nebeske kule za Moskvu, nakon toga 1924. su presli u
Cirih i stekli sledbenike i 1925. god na inicijativu Lisickog osnivaju lijevo orijentisanu grupu
ABC, sa sjedistem u Bazelu
vajcarski clanovi grupe su bili: Emil Rot, Hans mit, Hans Mejer, Hand Vitver
Njihov pristup je bio dvojnost, sinteza funkcionalne konstrukcije i apstraktnih elemenata,
iznete su i karakteristicne preokupacije grupe normativnim standardima, napisan je i esej o ab
konstrukciji kakvu koristi Le Korbizje u Dom-Ino
Grupa je sazela svoju odbojnost prema masivnoj arhitekturi kroz jednacinu zgrada x tezina =
monumentalnost
Projekat skole Peterschule u Bazelu arh Mejer i Vitver; zgrada je uzdignuta iznad tla koliko
je to moguce, na nivo gdje ima sunca i svjezeg vazduha, u prizemlju se nalazi bazen i
vjezbaonica, ostali dio je oslobodjen za javni prevoz i parkiralista, umjesto igralista djeca

koriste za rekreaciju dva otvorena prostora- visece platforme i sve ravne krovove zgrade;
mrtva masa zgrade je iskoriscena tako da pomocu cetiri zicana uzeta podrzava gvozdenu
konstrukciju dvije visece platforme
Projekat za ligu naroda
Mejer i Vitver arh svuda je primjenjen standarni konstruktivni modul, vrlo pogodan za
montaznu proizvodnju, svaki odjeljak moze da se modularno prosiri ili suzi, a da se ne
izmjeni osnovni raspored zgrade
Zgrada skupstine je podignuta na stubove, a prostor ispod je iskoriscen za parking; zastakljena
okna lifta po uzoru na ruske konstruktiviste pokazuje estetiku masine u gradu
Projekat za konkurs za sjediste Lige naroda u enevi 1927. god, predvidjene su 2 zgrade,
jedna za sekretarijat, druga za skupstinu
Le Korbizje i Pjer anere asimetricni raspored u kome moze da se nasluti konflikt izmedju
logike kretanja u simetricnom rjesenju i klasicne sklonosti aksijalnom pristupu
reprezentativnom procelju zgrade, diskvalifikovan je zbog neodgovarajuce graficke
prezentacije
Fabrika Van Nele(prerada duvana, caja i kafe)
Mark Stam se vraca u Holandiju i radio kod Van der Vlugta kao glavni rukovodilac izgradnje
fabrike Van Nelle od armiranog betona sa stubovima u obliku pecurke
Konstrukcija i sistem su potpuno otkriveni s tim da glavna prevozna sredstva u procesu
pakovanja nisu liftovi nego zastakljene tekuce trake, koje dijagonalno prolaze kroz zavjese
zidova zgrade
Put koji vodi u fabriku je gladak i ravan, oivicen smedje poplocanim trotoarima, prozirna
procelja zgrade, sjajno staklo i sivi metal, sve je otvoreno prema spolja
Existenzminimum
Van der Vlugt projektuje djelo objektivnost po nacelima minumuma egzistencije stanove
Bergpolder u Roterdamu 1933.god
Funkcionalisticki radnicki stanovi sa ravnim krovom kakve je pravio J.J.P.Oud
Gropijus se bavio tematikom gradnje stanova minimalnih uslova, a smatrao je da za
ispunjenje toga od drzave treba da se zahtjeva:
1. spreciti rasipanje javnog novca na prevelike stanove
2. smanjenje pocetnih troskova uredjenja gradjevinskog zemljista
3. priprema gradjevinskog zemljista i odstranjivanje pekulanata
4. sto veca liberalizacija pravila zoniranja i gradjevinskih kodova
Opbouw
Grupa koja je djelovala 1920.god u Roterdamu
lanovi grupe su bili Brinkman, Van der Vlugt i njihov klijent industrijalac Kees van der
Leeuw
Nastojali su da prevladaju objektivnost stremljenjem prema opstim duhovnim
vrijednostima, slicne aspiracije su imali i Dijker i Bajvet koji su sagradili kucu sa drvenim
oplatama-asimetricna kuca sa jednovodnim krovovima
De 8 funkcionalisticki amsterdamski krug koji konsoliduje sa Opbouw-om, grupa nazvana
De 8 in Opbouw je bila aktivna kao holandski ogranak CIAM-a (Congres Internationaux
dArchitecture Moderne) sve do 1943.godine
Vajsenhof u tutgartu
Prva medjunarodna manifestacija
Godine 1927. Mark Stam projektuje stanovanje Vajsenhof u tutgartu
Mis van der Roe - stambena zgrada projektovana kao centralna okosnica sheme, petospratna
gradjevina bila je u glavnim crtama slicna standardnim blokovima nastalim u to vrijeme, ali se
od tih tipskih kuca u nizu razlikovala po lakoci sa kojom se moze prilagoditi ta stanove

razlicitih oblika i dimenzija, koriscena je skeletna konstrukcija koja omogucava

racionalizaciju postupaka gradnje i dopusta slobodno podjelu unutrasnjeg prostora; imala je
24 stana
Gropijusovo totalno pozorite
Projekat za Volksbuhne Ervina Piskatora u Berlinu, zadovoljenje zahtjeva biomehanicke
pozornice i stvaranje prostora za pozoriste akcije
Gledaliste moze brzo da se pretvori u bilo koji od 3 klasicna oblika pozornice, proscenijum,
otvorenu pozornicu ili arenu. Celo zdanje moze da se potpuno promjeni rotiranjem pozornice
i dijela orkestra za 180 stepeni. Ono sto je do tada bio proscenijum sada se pretvara u
sredisnju arenu koja je potpuno okruzena redovima gledalaca
Fleksibilno gledaliste je bilo opremljeno kruznom pozornicom tako da je zbivanje moglo da
okruzi gledaliste
Sam auditorijum bio je prozirna kutija zapravo kroz koju je mogla da se vidi temeljna
konstrukcija, otvorena resetka jajastog krova, dosjetljivo spojena sa cvoristem stubova
elipticnog prstenastog nosaca
Le Korbizje arl Eduar anere
Stalno prisutna igra suprotnosti kontrasti izmedju punog i praznog, svijetla i tame, Apolona
i Meduze
Ukljuio se u poslednje faze Arts and Crafts, njegov uitelj bio je arl LEplatenje ije je
polaziste bila knjiga Gramatika ornamenta sto predstavlja leksikon dekorativnosti
Le Korbizje 1907. god ide u Be, poceo je da se zanima za utopijski socijalizam, sreo je
Garnijera i posjetio manastir Ema u Toskani sto je uticalo na njegov dalji razvoj
1908. se zaposlio kod Ogista Perea koji je bio tek proslavljen po ab konstrukciji u Rue
Franklin
Zgrada kole u La Chaux-de-Fonds arnirani beton, sadrzala je tri stepenasto polozena kruga
umjetnickih studija od kojih svaki ima zaseban vrt, a smjesteni su oko zajednickog sredisnjeg
prostora natkrivenog piramidalnim staklenim krovom
Le Korbizje je dosao u dodir sa vodecim licnostima werkbunda, najprije sa Peterom
Berensom i Tesenom gdje je upoznao brodove, auta, avione itd. Moderne stvari, upoznao je i
Mies van der Roha; okrece se racionalnoj proizvodnji od armiranog betona
Maisonn Dom-Ino i Villes Pilotis gradjevine na stubovima
1922. otvorio je biro sa svojim bratancem Pjerom anereom
Prototip Dom- Ino tehnicko proizvodno sredstvo, obiljezava izgradnju kuca koje su
standardizovane poput domina, slobodnostojeci stubovi izgledaju u osnovi kao tacke na
domino kockama, a uzorak rasporeda skupa ovih zgrada u cik-cak liniji podsjeca na poredak
domino kocki u igri
Purizam i novi duh
Masinsku estetiku purizma je razradio sa slikarom Amedeo Ozanfanom
Purizam polazi od neoplatonisticke filozofije; zahtjeva uporno prociscavanje svih postojecih
obrazaca, protivljenje svemu onom sto su Le Korbizje i Ozanfan smatrali neopravdanim
kubistickim deformacijama u slikarstvu
ivotni maksimum
Ka novoj arhitekturi
I Objasnjava kretanje Le Korbizjeovih radova: s jedne strane neophodnost zadovoljenja
funkcionalnih zahtjeva empirijskim oblikom, a sa druge nagon za koriscenjem apstraktnih
elemenata da bi se djelovalo na cula i hranio um
II Vid inzenjerske estetike industrijski dizajn; brodovi, automobili, avioni
III Vracanje citaoca antitezi: klasicnoj arhitekturi, lucidnoj poeziji Akropolja
Pet taaka moderne arhitekture

Maison Citrohan podignuta na pilotisima anticipira Les 5 Points dune architecture novelle
1. pilotisi stubovi koji podizu masu objekta iznad tla
2. slobodna osnova koja se ostvaruje odvajanjem nosecih stubova od pregradnih zidova
3. slobodno procelje fasada koja je prirodna posledica slobodne osnove u vertikalnoh ravni
4. duge horizontalne trake prozora
5. vrt na krovu rekreacija i odmor
Konstruktivna unutrasnja podjela AAB dva sira medjurazmaka i jedan uzi u koji je
smjesteno stepeniste; paladijanski ritam ABABA
Savremeni grad
Maison Dom-Ino i Ville Pilotis usavravaju se kao Maison Citrohan i Ville
Contemporaine Savremeni grad
Koriscenje Enebikove konstrukcije da bi se konstruisao izduzen cetvrtasti volumen, sa jedne
strane otvoren; unutar tog osnovnog tipa prvi put projektuje i svoj karakteristicni dvoetazni
dnevni boravak; presjek i osnovni raspored Maison Citrohan jedan otvor na svakom kraju,
dva bocna noseca zida, odozgo ravan krov, prava kutija koja moze da se koristi kao kuca
Prava verzija tipa Citrohan je uradjena za tutgartsko naselje Vajsenhof 1927.; ime Citrohan
je bila igra rijeci na racun poznatog proizvodjaca automobila, i ukazivala je na to da kuca
moze da se standardizuje kao automobil
Ville Contemporaine elitisticki kapitalisticki grad administracije i kontrole, sa vrtnim
gradovima za radnike, koji su zajedno sa industrijom smjesteni iza zone zelenog pojasa koji
okruzuje grad; sam grad je ornamentisan kao neki istocnjacki tepih, sastojao se od stambenih
blokova visokih 10 do 12 spratova i 24 poslovna tornja u sredistu sa 60 spratova, oko njih se
prostirao pitoreskni park; poslovni tornjevi su bili oblakoderi kojima je pripisan autoritet sto
govori i njihova lokacija unutar gradske mreze, jer su postavljeni u zlatnom presjeku povrsine
gradskog plana, unutar dvostrukog kvadrata cijelokupne gradske povrsine
Otvoreni grad treba da omoguci i vecu pokretljivost
Najveci i najtrajniji doprinos savremenog grada je Immeueble Villa, a to je adaptacija
Maison Citrohan u opsti tip stana sa visokim, gusto naseljenim objektima; u prizemlju prema
omedjenom pravougaonom ozelenjenom prostoru su se nalazili zajednicki objekti za
rekreaciju
Atinska povelja
Atinska povelja je zbir preporuka za izgradnju gradova, takvih kakve ih danas poznajemo.
Njena glavna misao bila je objavlivanje i
stvaranje gradskog prostora. Misao stvaranja grada kao funkcionalne celine se prvi put
znaajnije pojavila i prodiskutovala u prvobitnom teoretskom dobu stvaranja arhitekta Toni
Garniera koji je bio pozvan od strane glavni arhitekta grada Liona Edvarda Heriota da izradi
plan za jedan privredni grad sastavljen od normiranih objekata i osnuje princip striktnog
funkcionalnog zoniranja i deljenja gradskih prostora. U radu na Atinjskoj povelji je
uestvovalo udruenje arhitekata, koji su se ujedinili u organizaciji CIAM (Congres
internationaux d'architecture moderne Meunarodni kongres moderne arhitekture), koji je
nastao 1928. godine kada je raspravljano o urbanizmu u celom svetu.
Dokument je naglaavao etiri osnovne funkcije grada: stanovanje, rad, slobodno vreme i
saobraaj.
Odnosi se na 1931. godinu

veina gradova danas nudi sliku haosa i gradovi neispunjavaju svoje funkcije da
isponjavaju potrbe bioloke, psiholoke za svoje stanovnike
kolaps u eri maina izazvao bi mete u ponaanju... Njihovo ponaanje u stambenim
zonama, preduzeima. U uasnoj mehanikoj brzini bi nastala koncentracija gradskog
stanovnitva i brutalni razvoj bez istoriskih veza...

dimanzionisanje svih sredina urbanistikog ureenja ne moe se odvijati u drugom ve

samo ljodskom merilu
znaaj privatnog e biti podreen znaaju drutvenom
detaljni nacrti koji slede odredbe gradskih urbanista mogu da zaustave nadolazak
saobraajnih prekraja
prethodne naredbe su bile vaee sve dok nije poelo dolaziti do stalnih problema
izmeu peaka i drugim saobraajem. Bili su koncipirane iroke ulice koji su obezbedili
preglede na znaajne kulturne spomenike i zgrade
regulaciona linija nekih tredicionalnih stambenih zgrada neosigurava dovoljnu
osunanost pojedinig stambenih jedinica
mora biti osigurano minimalno osunavanje pojedinih stanova
zgrade treba da budu ouvane u svojim celinama
kod raspada istorijskih spomenika mora se uloiti maksimalan trud da se nae
odreena adekvatna zamena
upotrba istorijskih graevinskih stilova prilikom izgradnje ima neblagotvorne
posledice
dodravanje ovih injenica nee tolerisati nikakove istorijske sline injenice
osnove znaaja urbanizma su njegove etiri osnovne funkcije, stambena, radna,
rekreacija i saobraaj kao funkcije zoniranja
regionalno planiranje svih stambenih struktura dodeljenih u etiri funkcije su
podreene uzajamnoj kompleksnosti
nove vrste moraju sadrati kolice, kole, drutvene centre, centre slobodnog vrmena i
to tako da su unutranje spojene sa stanovanjem
urbanizam je trodimanzionalan ne dvodimenzionalan. U prostoru moe nastajati
elemenat koji odreuje veliinu saobraaja kao i rekreaciju i jasno je da tu mora da
postoje slobodne povrine
zgrada mora da ima dovoljno slobodnog prostora da bi zadovoljila uslov slobode
ukrtanje saobraajnih pravaca mora biti regulisano
ulice se razlikuju prema njihovim odreenjima- stambene, prolazne, glavne
peak mora da ima mogunost za upotrebljavanje i drugig osim automobilskih trasa

Vile
Vila Fallet- Le Korbizjeova prva kuca izgradjena u secesionistickom stilu, njen oblik je
varijacija zgrada majura, gradjenih od drveta i kamena na podrucju Jura, a dekorativni
elementi su proizasli iz flore i faune tih krajeva
Ville Schwob na konstruktivni skelet se postavljaju stilisticki elementi, izmedju uskih i
sirokih krila i simetricna osnova organizacije daju gradjevini paladijanski karakter, prozori
postavljeni u skladu sa zlatnim presjekom
kuca-palata dva odvojena nivoa sa srodnim, ali razlicitim konotacijama; prvi nivo je
slobodnostojeca individualna gradjanska vila paladijanskog porijekla, a drugi nivo je
kolektivna stambena zgrada zamisljena kao barokna palata
Paladijeva vila Malcontetna i Le Korbizjeova vila u Garu unutar 6 poprecnih linija
konstruktivnog rastera ritmicki izmjenjuju jednostruki i dvostruki razmaci dok ritam uzduznih
linija konstrukcije neznatno odstupa
Vila u Garu je jos znacajna jer spaja ugodnost i neformalnost osnove iz stila Arts and Crafts
sa strogim geometrijskim neoklasicnim oblicima; frontalne povrsine puristicki polozene u
prostoru, poigravanje doslovnom i providnom prozirnoscu

Vila Savoj gotovo kvadratna osnova, elipticno prizemlje i rampa u sredini mogu da se
shvate kao kompleksna metafora centralizovane dvoosne osnove Rotonde; Le Korbizje unutar
kvadrata koji je sam sebi nametnuo dokazuje spiralna svojstva asimetrije, rotacije i periferne
rasprstenosti
Cetiri kompozicije vila:
1.Maison La Ro-puristicka verzija L osnove u stilu gotickog preporoda
2. oblik idealne prizme
3. i 4. su alternativne strategije za izmirenje prve dvije s tim da je prva prozimanje prvog i
drugog
OZARENI GRAD-Ville Radieuse
Immeuble Villa (Objekat-vila) kvalitativan nacin gradnje kuca, sa visecim vrtovima koji
predstavljaju autonomne cijeline; prostrane terase sa vrtovima i dvoetazni dnevni boravak
fiksnih dimenzija bez obzira na velicinu porodice
Ville Radieuse(Ozareni grad) mnogo pogodniji za masovnu proizvodnju, projektovan u
obliku kontinuirane trake stambenih objekata on line, ekonomicniji kriterijumi,
kvantitativan nacin gradnje
Stanovi u jedini VR su projektovani kao fleksibilni apartmani na jednom nivou, razlicitih
povrsina i mnogo ekonomicniji u pogledu prostora, optimalno je iskoriscen svaki kvadratni
centimetar prostora, a pregradni zidovi su toliko tanki da vise ne predstavljaju akusticnu
barijeru; svaki apartman je sagradjen tako da moze da se prepravi za dnevno i nocno
koriscenje pomjeranjem kliznih pregrada, koriscena je klimatizacija i zatvorene fasade
Ovakav nacin razmisljanja Le Korbizjea predstavlja odgovor na tehnokratski izazov CIAM-a
koje je Le Korbizje upoznao prvi put 1928.god; pored ovog susreta sa Novom Objektivnoscu,
boravio je i par puta u Sovjetskom Savezu
Ukrstanje dupleksa (Immeuble Villa) i linearnog industrijskog grada (Ville Radieuse) obavio
je u 2 projekta: Unite dHabitation i Citte Industrielle
Promjene u Le Korbizjeovom shvatanju grada industrijskog doma, pomak od centralizovanog
modela grada prema teorijski neogranicenoj koncepciji cija nacela proizlaze iz podjela na
zone:
1. satelitska naselja namjenjena obrazovanju
2. oslovna zona
3. zona transporta i saobracaja
4. zona hotela i ambasada
5. stambena zona
6. zeleni pojas
7. zona lake industrije
8. skladista i teretni saobracaj
9. teska industrija
Tipicni presjek cijelog grada pokazuje sve strukture jasno izdignute iznad tla jer su sve
gradjevine bile podignute na pilotise, a povrsina zemlje je bila otvoreni park po kome su se
pjesaci slobodno kretali
Stakleno procenje pan-verre ucestvuje u realizaciji ideje osnovnih zadovoljstava: sunce,
prostor i zelenilo
Rio de aneiro izgledao kao prirodni linearni grad, Le Korbizje je pri posjeti na licu mjesta
skicirao produzetak Ria u obliku priobalnog autoputa dugog oko 6 km, izdignutog 100 metara
iznad tla
Plan Alira

Plan za grad Nemours u Sjevernoj Africi i Zlin u ehoslovakoj projektovana za blagonagnuti teren za koji je slobodno-stojeci objekat i najpogodniji, a njihov raspored u vidu
sahovskog polja uskladjen je sa padom terena
Ozareni grad nikada nije ostvaren, ali je kao model snazno uticao na poslijeratni razvoj u
Evropi i van nje.
10. PREDAVANJE
Ludvig Mis van der Roe
Bio je nadahnut radovima holandskog arhitekte Berlagea, kao i pruskom klasicistickom
skolom ciji je direktni naslednik
1907. god sagradio je svoju prvu kucu u disciplinovanom engleskom stilu
1908. se pridruzio Peteru Berensu ciji je novoosnovani berlinski biro poceo da razvija
jedinstveni stil za elektronsku kompaniju AEG
1911. Mis otvara sopstveni biro sagradivsi kucu Perls u Berlinu, to je bila prva od pet kuca
koje je projektovao u inkelovom stilu
Poslije poraza i sloma Njemacke, Mis kao i svi arhitekti koji su se borili u ratu, tezio je
stvaranju arhitekture koja ce biti vise organska nego sto to dopustaju kanoni sinkelovske
tradicije
Novembergruppe godine 1919. Mis postaje vodja, grupa je za cilj imala ozivljavanje
umjetnosti sirom Njemacke
Oblakoder na stanici Fridrihtrase- tema kristalnog, fasetiranog oblakodera, bliskost sa
ekspresionizmom, stakleni zidovi postavljeni pod blagim uglovima jedan prema drugom da bi
se izbjegla monotonija prevelikih staklenih povrsina, zakrivljen obris osnove djeluje na prvi
pogled proizvoljno, ali je rezultat nastao uticajem 3 cinioca: dvojno osvjetljenje unutrasnjosti,
pomak glavnog korpusa od ulice, igra odraza
G razdoblje zapocelo 1923.godine, njegovim ucestvovanjem u prvom broju casopisa G
; Misovi stakleni oblakoderi iz 1922. sa kinetickim odrazima na povrsinama prozirnih oblika
vec su pretece osobenog G senzibiliteta koji povezuje konstruktivisticku objektivnost sa
dadaistickim osjecajem za slucajnost; poslovnom sedmospratnicom koju je prikazao u
casopisu, Mis otvara novo podrucje jer primarni izrazajni materijal nije vise staklo nego
beton, i to sve obavlja u obliku konzola isturenih u ab skeletu izjasnjavanje Misa protiv
formalizma, poslovna zgrada ima pojacane uglove sto ukazuje na tragove akademske
Sinkelove tradicije
Misova djela poslije 1923. nastaju na osnovu 3 glavna uticaja:
1. Berlageova tradicija opeke
2. djelo Frenk Lojd Rajta do 1910.
3. suprematizam Kazimira Maljevia sto ukazuje na to da Mis pocinje da stvara slobodnu
osnovu
Njemacki paviljon na Svjetskoj izlozbi u Barseloni 1929. pravilni raster od 8 stubova i
slobodno koriscenje tradivionalnih materijala, vidljivost pomaka u volumenu koji nastaju
zbog iluzionistickih povrsina; unutrasnji prostor paviljona artikulisan nosacima i stubicima
prelazi u zatvoreno dvoriste sa bazenom oivicenim crnim staklom
Kuca Tugendhat slobodna osnova ogranicena samo na horizontalu stambenih prostorija koja
je modulirana hromiranim krstastim nosacima, te se duzom stranom otvara prema panorami
grada, a kracim zidovima prema stakleniku; spavace sobe u visini ulaza su rjesene
jednostavno kao hermeticki volumeni
1930. god Mis prihvata mjesto direktora u Bauhausu poslije Hansa Mejera; njegov idealizam i
razumljiva sklonost ka njemackom romanticnom klasicizmu odvojili su ga od stila Nove
Objektivnosti

Barselonska stolica jedan od 5 komada namjestaja nadahnuti Sinkelom koje je Mis

projektovao 1929. i 1930. god
Moderna arhitektura u Skandinaviji
Karelijska arhitektura koja preovladava autenticna arhitektura sumskih naseobina u kojoj
gotovo potpuno preovladava drvo, ne samo kao gradjevinski materijal nego kao i vezivna
gradja; drvo dominira od krovne konstrukcije sa masivnim potpornim gredama do pokretnih
djelova zgrade; karelijska kuca gradjevina koja se u pocetku sastoji od jedne jedine skromne
prostorije, koja sluzi za skloniste, a vremenom se nadogradjuje, razvija i raste
Dva znacajna arhitektonska stila druge polovine 19.vijeka
1. romanticni klasicizam
2. Gothic Revival
Dva stilska pravca nordijske tradicije:
1. nacionalni romantizam potice iz pokreta Gothic Revival
Finska- glavna pokretacka snaga romantizma jednim dijelom proizilazi iz teznje za
stvaranjem nacionalnog stila koji bi se razlikovao od romanticnog klasicizma, a drugo je
mogucnost koriscenja sopstvenog granita
arh Sonck prvi upotrijebio granit, njegova crkva St. Michael Turk, ukrasena stubovima i
fino isklesanim ukrasima od granita, enterijer odise preciznoscu klesarskih radova; katedrala u
Tampereu i zgrada telefonske kompanije u Helsinkiju konstrukcija lici na finsku
srednjevjekovnu tradiciju
finski paviljon na Svjetskoj izlozbi u Parizu 1900. god izveden je u neoromanticnom stilu sa
istocnjackim elementima
villa Hvittrask Helsinki, arh Eliel Saarinen i Armas Lindgren romanticna vila, 1902.,
dekor enterijera je produhovljena interpretacija finskog izvornog graditeljstva u drvetu
Helsinki izgradjen prema ortogonalnom rasteru, osjeca se uticaj romanticnog klasicizma na
svakom koraku, zgrade senata, katedrala i ostalih gradjevina daju taj utisak
2. dorski senzibilitet potice iz inkelovog romanticnog klasicizma; rasprostranjen u
Svedskoj, Finskoj; neistoricisticka drevna dorska jednostavnost, koja polazi iskljucivo od
osnovnih arh elemenata koji nisu ni klasicni ni lokalisticki
Palata pravde u Stokholmu arh Karl Vestman, 1915.
Stil osnovne nordijske tradicije spajajuci autohtono i klasicno individualno i normativno
Erih Gunar Asplud
Nastojao je da spaja autohtono i klasicno u jedan primitivniji i autenticni oblik arh
izrazavanja; uticao je na Alvara Aalta
Zgrada za skolu Karl Johana u Geteborgu 1915.
Zdanje bioskopa Skandia u Stokholmu 1921. god
Gradska biblioteka u Stokholmu 1928. god zavrsena
Kapelica Woodland u Stokholmu 1920. god mala gradjevina koja se sastoji od svega
jedne prostorije, sa krovom od talasasto profilisane indre iznad toskanskog peristila
Alvar Aalto
Bio je blizak Pjudzinu zbog naglaska na promjenljive vrijednosti nagiba krova
4 objekta koja je projektovao za industrijsku izlozbu u Tampereu, 1922. god ukazuju na
potpuno razlicite stupnjeve kulturnog razvoja, projektovao je i radnicke stanove i radnicki
klub, veliki broj novih i rekonstruisanih crkava, Dom civilne zastite svi ti objekti su
sagradjeni u slabo izrazenom dorskom stilu, koji nosi elemente lokalnog narodnog
graditeljstva u drvetu, ali i strogost linije po uzoru na romantizam
Biblioteka u Vipuriju 1933. god okretanje romanticnom klasicizmu, klasicisticka osnova
sa aksijalnim glavnim stepenistem, arh procelje i friz, velika egiptoidna vrata
Zgrada Jugo-zapadne poljoprivredne zadruge u Turku 1928. god koloristicka shema
pozorista u toj zgradi, tamnoplavo gledaliste sa sjedistima od sivog i ruzicastog plia

Aalto dolazi pod uticaj holandskog i ruskog konstruktivizma serijska, geometrijska rjesenja;
u ovom razdoblju se priblizava poziciji ekonomskih cinilaca koje zastupaju arhitekte Nove
Objektivnosti na kongresu CIAM-a na kome se razmatra Existenzminimum
Artek preduzece za proizvodnju namjestaja koje je pravio Aalto zahvaljujuci gospodji
Guliksen koja je primjetila prve primjerke njegovog namjestaja
Pocinje razdoblje kada Aalta opet uvidja prednosti drveta nad betonom, kao osnovnog
materijala u graditeljskom izrazu, poceo je da se vraca finskom nacionalnom romantizmu; to
udaljavanje od konstruktivizma uoceno je na njegovoj sopstvenoj kuci u Helsinkiju 1936.god
nesimetricno L-zdanje izvedeno u obliku kolaza od grubo malterisanih zidova i grubo
isklesanih dasaka i gole opeke
Finski paviljon za Svjetsku izlozbu 1937. god u Parizu drveni objekat sa karakteristicnim
nazivom uma u pokretu raznovrsni noseci elementi od drveta, drvena oplata bocnih
zidova glavne dvorane i skeletna drvena konstrukcija omotaca kruznog izlozbenog prostora
ukazuju na vezivanje i spajanje drveta
Organski pristup kroz 2 objekta:
Sanatorijum u Paimu gradjevina od armiranog betona, dvokrevetne bolesnicke sobe su
promisljeno rasporedjene i uredjene da bi se zadovoljile potrebe bolesnika, u pogledu okoline
i njihovog identiteta i osjecaja intimnosti, direktna rasvjeta i izvori toplote nalate od dalje od
uzglavlja pacijenta, plafoni su tamnije obojeni da bi se umanjio efekat bljeska
Biblioteka u Vipuriju sve prostoriju imaju danonocnu indirektnu rasvjetu, posvecena je
velika paznja akustici, sve je izolovano od saobracajne buke, velika sala za predavanja
pravougaonog oblika opremljeno je talasastim plafonskim reflektorom po celoj njenoj duzini
Remek djelo njegove predratne karijere villa Mairea 1938.god prvobitni nacrt zgrade u
obliku slova L, naglasen grubo malteriran vajarski izradjen kamin i stepenasto povisena
dnevna prostorija koja vodi do stepenista mezanina, spoj opeke, grubo malterisanih zidova i
drvenih oplata; njeni osnovni prostori, dnevna soba i trpezarija zatvaraju dvoriste sa vrtom,
koje je smjesteno unutar kruga sumske cistine, neravnomjerni razmjestaj drvenih oblica
ograde; uredjenje prizemlja takodje nosi karakteristike unutrasnjeg pejzaza u kome se
keramicke plocice smjenjuju sa drvenom oplatom
Studentski paviljon Bejker 1947.god MIT u Kembridu, Masausets
Gradska vjecnica u Sejnetsalu 1952. god elementi vjecnice kao sluzbena zgrada u obliku
slova U i samostojeci objekat biblioteke, zajedno ogradjuju dvorisni prostor, izdignut iznad
nivoa okoline, pod od opeke prilaznog hodnika i stepenista ustupa mjesto drvenom podu
glavne dvorane, aluzija na srednjevjekovnu arhitekturu
Zgrada Zavoda za penzionere u Helsinkiju 1956. god veliki administrativni kompleks
predstavlja arhitekturu koja bi trebalo da obogati ljudski zivot kroz toplinu i skladnost, a to se
ogleda u predvorju pa do garderobe za posjetioce,, rasvjetnih tijela do ugradjenog sistema
grijanja, niz kabina za razgovore smjestenih u redove ispod dvorane koja je poplocana crnim i
bijelim mermerom; svaki prostor zgrade je obojen drugom bojoj koja upucuje na promjenu
statusa
Sve Aaltove gradjevine simbolizuje dvojnost arh stvaralastva, ogradjujuci L i U oblici
glavnog zdanja predstavlju element ribe, i u suprotnosti su sa samostalnim oblikom
pripadajuce susjedne ikre; on je htio da stvara prostor u kome ce se ljudi prijatno i ugodno
osjecati
Visespratni stambeni blok za berlinsku izlozbu 1955.god osnovna vrijednost njegovih tipa
stana-apartmana je raspored u obliku slova U, prostrana atrijumska terasa bocno je omedjena
sa lijeva i desna trpezarijom i dnevnom sobom, a citava cijelina stana zatvorena je sa dvije
strane spavacim sobama i kupatilima; razmjestaj stanova unutar same zgrade je povoljan jer
su okupljeni oko stepenista sa dnevnim svjetlom

11. PREDAVANJE
Arhitektura totalitarnih reima
Modernisticko nastojanje da se svi oblici svedu na apstrakciju ucinilo je da takav stil bude
neprikladan za prezentaciju drzavne moci i ideologije; u drugoj polovini 20-og vijeka i dalje
je zadrzan istoricisticki pristup graditeljstvu
Izraz The New Tradition Nova tradicija njen pocetak uocavamo prvi put svjesno u
modernizovanom istoricistickom stilu koji se pojavljuje izmedju 1900. i 1914.god; vijugavi
cvjetni motivi preuzeti od art nouveau-a
Stil gradnje javnih objekata kasnog 19.vijeka koji stalno osciluje izmedju neogotike i
neobaroka poceo je polako da gubi svoje karakteristike
Anglosaksonski Slobodni stil osnovna nacela ovog stila su se ogledala u Gradskoj vjecnici u
Stokholmu-jedinstveni uspjeh zbog toga sto je Stokholm ustvari predstavljen kao trgovacki
lucki grad, a ne industrijska drzava
Izgradnja Nju Delhija predstavljaja je nesumljivo konkretizaciju ideoloskog poteza da se
stvori uvjerljiv i vjerodostojan anglo-indijski stil; humanizam tj klasicizam prilicno je naglo
poceo da se koristi pocetkog vijeka u engleskoj graditeljskoj kulturi
Nju Delhi izgradnja plana oznacava pocetak onog graditeljstva u kome ce arhitektura jos
jednom biti koriscena za potrebe drzave, prikazivanje nacija, novog milenijuma
Od arhitekture se trazilo da reprezentuje preporod i da ukaze na sudbinu monopolistickog
kapitala pre i poslije velike ekonomske krize 1929.god
Palata vicekralja u Nju Delhiju arh Lutjens 1923-1931 sama palata obuhvata povrsinu
koliko i Versaj
SOVJETSKI SAVEZ 1931-1938
Sukob izmedju modernistickog pokreta i Nove tradicije ponavlja se prilikom konkursa za
zgradu Palate Sovjeta na konkursu 1931.; uticaj tog konkursa je bio presudan, a bio je i
podsticaj velike aktivnosti unutar Sovjetskog Saveza
Le Korbizjeov projekat najkonstruktivistickije djelo sto se jasno vidi u otkrivenoj krovnoj
konstrukciji auditorijuma i totalnoj transparentnosti spoljneg povrsinskog sloja; simbolizam
cijelog projekta se jasno vidi u koncepciji govornicke tribine koja je smjestena u zadnjem
dijelu bloka biblioteke. Ona se uzdize nad podijumom posvecenom res publica u pozadini
velikog gledalista; ziri je smatrao da Le Korbizjeovo djelo previse istice kult masine
Stil socrealizma prvi put se pojavio u prvonagradjenom radu Jofana cije su konstruktivisticke
dvorane sa auditorijumom projektovane kao polukruzne ivicne gradjevine koje omedjuju
cetvorougaoni otvoreni prostor, ili klasicno dvoriste; iz sredista tog ogradjenog prostora
uzdize se isto tako klasican stub, na cijem vrhu se nalazi skulptura radnika; godine 1934.
dvorane iz prvobitne verzije projekta pretvorene su u svadbenu tortu, koju su sacinjavali
spratovi sa stubovima, naslagani jedan na drugi, i niz siljatih ukrasnih kipova, zavrsavajuci se
na samom vrhu velikom statuon Lenjina na visini od 450 metara
ukovo zdanje Lenjinove drzavne biblioteke 1938.god tipican primjer kopiranog, laznog
stila asimetricnih volumena, ogoljelih pilastera i potpuno nevaznih klasicnih detalja
obogacenih skulpturama
Pojava Nove Tradicije se u SS-u pripisuje uticaju nekoliko cinilaca: konstruktivisticki
intelektualci, rehabilitovani predratni akademici, sama Partija
FAISTIKA ITALIJA 1931-1942
Slican sukob modernizma i tradicije karakterise i arh ideologiju italijanskog fasistickog
pokreta u periodu izmedju Musolinijevog pohoda na Rim oktobra 1922. do 1931.god
Razvoj fasisticke ideologije poslije I svjetskog rata proizasao je iz 2 predratna fasisticka
pokreta: njegovog kulta rata i velicanja masine
Kulturna reakcija i otpor protiv futurizma dosli su do izrazaja i prije nego sto se futurizam u
potpunosti razvio

Mucijeva stambena zgrada Ca Brutta 1923 via Moscova u Milanu Pijaentinijev Stille
Littorio
Pokret Noveento antifuturisticko opredeljenje; klasicne sheme proslosti ce uvijek biti i
ostati upotrebljive
1931. fasizam se odlucio za pojednostavljen klasicni stil, a de Kirikova slika Zagonetka sata
doslovce je ozivljena u zdanju Palazzo della Civilta Italiana-sestostranoj prizmi sa lukovima,
kojim se zavrsava glavna osa prostora gradnje
TREI RAJH 1929-1941
Racionalna linija pokreta Moderne naglo je prekinuta nasilnim dolaskom nacionalsocijalista
na vlast januara 1933.god; moderna je odbacena izuzev u onim slucajevima gdje se u cilju sto
efikasnije industrijske proizvodnje i boljih uslova rada u fabrici pribjegavalo
funkcionalistickom pristupu
Nacisti su zeljeli da udovolje sveopstoj teznji njemacke javnosti za arhitekturom, koja ce da
im pruzi osjecaj sigurnosti i koja ce na neki nacin da kompenzuje stvarnost u kojoj su
razaranja vec dobro nagrizla drustvo; okrecu se Hegelovoj filozofiji i Sinkelovoj arh
Modernisticki pokret
Popularni dekor pseudo-rokokoa koriscen je potpuno nekriticki u enterijerima pozorista,
brodova i drugih objekata namjenjenih zabavi i razonodi; ta stilisticka sizofrenija cesto je
dovodila do toga da su razliciti djelovi istog zdanja bili izvedeni u potpuno drugom stilu
Nagla promjena stila u stambenoj izgradnji, koju je finansirala drzava, odnosno prelaz od
kubicnih formi sa ravnim krovovima iz Vajmarske republike na strme kose krovove Treceg
Rajha
ulce-Naumburg se vec 1920-ih godina opirao modernom nacinu zivota; on je imao sklonost
prema Arts and Crafts i jednostavnim, prozaicnim organskim oblicima, a u istoj mjeri to moze
da se pripise i Tesenovu, Heringu i arunu; ulce hvali njemacke kuce strmih kosih krovova,
i smatra da njemacka stambena kuca treba da stvara kod posmatraca utisak kao da je izrasla iz
zemlje i da pruza svoje korjene u nju
Paul Ludvig Trost i Albert per licne arhitekte Hitlera uspesno su afirmisali redukovanu
verziju Sinkelove tradicije, kao reprezentativni stil drzave; sve odise istim spartanskim
klasicizmom
perovi projekti stadiona u Nirnbergu zavisili su od arh kriterijuma, ali i od ugla pod kojim je
kamera snimala, dolazi do filmskog koriscenja arhitekture koje je bilo u potpunoj suprotnosti
sa perovom teznjom da upotrijebi zidane nosece konstrukcije
Nova Tradicija se izrodila u beznacajnu megalomaniju koja se zavrsila 1941. godine
MODERNISTICKI STIL U AMERICI 1923-1932
Ovaj aspekt Nove Tradicije poprimio je oblike turog i ogolelog klasicnog stila, koji 1930-ij
prerasta u vodeci pravac graditeljstva u onim sredinama gdje su vlast i moc zeljeli da se
prikazu u pozitivnom i naprednom svjetlu; sklonost ka klasicistickoj monumentalnosti se
javlja i u SAD, izrastajuci postepeno iz neoklasicizma u tradiciju Beaux-Art-a koji je bio
sluzbeni stil graditeljstva u SAD od kraja 19.vijeka sve do prvog svjetskog rata
Federalna vlada je bila isuvise konzervativna da bi postala pokrovitelj Nove Tradicije, o cemu
nam svjedoce i neoklasicisticki spomenici u Vasingtonu
Jedini pokrovitelj za izdrzavanje eklekticizma bile su zeljeznice, napr eklekticka romanika
zeljeznicih stanica u Njujorku
Izgradnja poslovnih zgrada oblakodera (narocito nakog rezultata konkursa novinske kuce
Chicago Tribune 1922.god) ogolela gotika omogucila je arhitektama da savladaju problem
velikog broja prozora pomocu snazno izrazenih rebara koja naglasavaju vertikalnosti, a
samim tim i impresivan izgleda ovih visokih gradjevina

Sinteza Art Deco-a ili modernisticki stil u SAD proizlazi kako iz glavne struje modernistickog
pokreta, tako i iz istoricizma sa prelaza vijekova; to je bio stil koji je mogao da izrazi
entuzijazam za napretkom nakon I svjetkog rata koji je povoljno zavrsen po SAD
Pored enterijera porodicnih zgrada i slicno, taj stil je koriscen i u domenu poslovnih zdanja,
stambenih blokova, banaka, robnih kuca itd
Eli-Zak Kan i Rejmond Hud su predstavljali razlicite varijacije engleskog Slobodnog stila u
ekskluzivnim prigradskim cetvrtima
Stilska prikladnost-jedan stil za poslovne objekte, drugi za objekte odmora izvan grada, treci
za idilicnu jednostavnost univerziteta
Rockefeller Center u NY
Chrysler zgrada u NY Vilijam Van Alen - 1930
Radio City velika dvorana Radio City Music Hall-a sa 6200 sjedista, namjenjene
raznorodnim oblicima zabave
Hud je predlozio uredjenje vrtova na krovovima oblakodera
NOVA MONUMENTALNOST 1943.
Ruzveltov Nju Dil i II svjetski rat naglo prekidaju Novu Tradiciju, ali njen uticak se donekle
osjeca u radovima arhitekata kao sto su J.J.P.Oud
Poslije rata, opsta ideologija Zapada je bila neprijateljski nastrojena prema svakoj
monumentalnosti
Mnoge drzave su poslije II svjetskog rata pocele da prikladanjaju sve vecu paznju sadrzaju i
uticaju medija, umjesto arhitektonskoj formi; arhitektonski oblici postaju sve apstraktniji o
cemu najbolje svjedoci apstraktno obiljezje prosirenje Rockfellerovog centra poslije
1956.godine
1945. godine Nju Dil je bio na samom vrhuncu, i funkcionalizam u arhitekturi vec je
preovladadavao kao najizrazitiji stilski pravac
Nestanak Nove tradicije i trijumf modernistickog pokreta vremenski se poklapaju sa pojavom
monumentalizma
Internacionalni stil
Glavni arhitektonski znak je otvorena kutija; efekat volumena, ili tacnije ravnih povrsina koje
omedjuju prostor
Internacionali stil se nije bitno razlikovao od prihvacenog izraza karakteristicnog za kubisticki
pravac u arhitekturi, koji se prosirio u razvijenom dijelu svijeta sve do pocetka II svjetskog
rata; ovaj stil nikada nije postao univerzalan, on se odlikovao univerzalnoscu pristupa,
tehnikom lakih materijala, savremenih vjestackih materijala i standardnim modularnim
elementima, koji su omogucavali laksu montazu i izgradnju; fleksibilnost slobodne osnove i u
tu svrhu je koriscena skeletna konstrukcija; Le Korbizjeove vile iz 1920-ih godina
predstavljaju pretece tog formalizma, posto figuriraju kao bijeli, homogeni montazni oblici
SAD
Riard Nojtra austrijski emigrant, radio je za Lovela; Lovelova ideologija i njen neposredni
izraz u zadnju Sanatorijuma imali su odlucujuci uticaj na dalje Nojtrino stvaralastvo; od tada
najbolje rezultate postize onim objektima ciji se gradjevinski program moze smatrati
direktnim doprinosom psihofizickoj kondiciji njegovih korisnika; centralna tema Nojtrinog
stvaralastva je bilo blagotvorno djelovanje uspjedno projektovane sredine na opste
zdravstveno stanje i nervni sistem covjeka tzv biorealizam
Zgrada sanatorijuma dr Filipa Lovela 1927 Los Andjeles arh Riard Nojtra zgrada je
podignuta na strmoj uzvisici sa pogledom na romanticni pejzaz poludivljeg parka, njena
asimetricna kompozicija dramaticno objesenih podova podsjeca na Rajta, ta formalna slicnost
ujedno upucuje na opste, univerzalne izvore iz kojih je potekla navodna homogenost
Internacionalnog stila

Kuca Kaufman u Palm Springsu, Kalifornija 1947 Riard Nojtra

Rudolf indler osnovni problem je bila modulacija sunca i svjetla, i senzitivna artikulacija
paravana i drveca u prostoru izmedju zgrade i njenog opsteg okruzenja
Saks apartmani u LA 1929 arh indler
VAJCARSKA
Alfred Rot osnovno mjerilo Internacionalnog stila za njega je bio senzitivan i strogo
dogmatski pristup kreaciji gradjevinskog oblika, mnogo vise je cjenio dobro formulisani
program i ambijentalni uticaj detaljisanja, istu paznju je posvecivao i tradicionalnim
tehnikama, kao sto je zidana noseca konstrukcija, i novim sistemima skeletne konstrukcije u
drvetu i celiku
Naselje Nojbil u Cirihu 1932 svajcarski arhitekte naselje je bilo u skladu sa neretorickim
drustvenim i tehnickim kriterijumima grupe ABC; naselje Nojbil je uspjesno humanizovalo
kruti funkcionalizam postizuci to stepenastim oblikovanjem pojedinacnih kuca u nizu po
kosini nagnutog terena i istancanou planiranja okolnog pejzaza
FRANCUSKA
Objekat novog tipa skola na otvorenom kod Pariza arh Boduen i Lods
Le Korbizjeova proto-brutalisticka kuca sa zidovima od lomljenog kamena i drvenim krovom
u Mathesu 1935
HOLANDIJA
Zastupljena radovima grupe Opbouw-holandski ogranak CIAM-a
Fabrika Van Nelle Brinkman i Van der Vlugt
BRITANIJA
Cuveni kompleks farmaceutske industrije Buts(Boots) arh Oven Vilijams 1932 primjena
divovskih pecurkastih stubova, ingeniozno koriscenje odsjecenih, uvucenih elemenata pod
uglom od 45 stepeni sa objesenim proceljem, cetvorospratni objekat
EHOSLOVAKA
Jedina zemlja koja nije adekvatno obradjena ni prikazana u Internacionalnom stilu
dvojna kua Oto Ajzlera -1926 i formalisticki izlozbeni paviljon Bohuslava Fuksa -1929
Osmospratna zgrada trgovine obuce Bata u Pragu 1929 arh Ludvik Kisela procelje u
cijelosti pokriveno debelim staklom
ehoslovacki paviljon za Svjetsku izlozbu 1929 arh Jaromir Krejcar
Karel Tajge njegova grupa Devenstil je bila glavna pokretacka snaga cehoslovackog lijevo
orijentisanog Funkcionalistickog pokreta
ENGLESKA
Peter Berens
Amyas Conell dosao iz Novog Zelanda i osnovao firmu,
Bertold Lubetkin ruski emigrant, osnovao firmu Tekton 1932.god i unio je smisao za
logicku organizaciju kojom se engleska arh nije mogla pohvaliti
Highpoint 1 arh Lubetkin 1935, London stambeni blok u cetvrti Hajgejt
Highpoint 2 djeluje vec izrazito maniristicki
Grupa Tekton, u teznji da stvori opste prihvacenu modernu arh, posle 1938.god svesno nastoji
da unese retoricku tradiciju baroka u strogost kubistickog principa; njihov objekat Doma
zdravlja u Londonu 1938
Koncertna dvorana, Royal Festival Hall arh Lesli Martin, Robert Metju i Piter Moro vidi
se uticaj Lubetkina
GRUPA MARS (Modern Architecture Research Gropu) engleski ogranak CIAM-a,
osnovana je 1932. na insistiranje Wells Coates; grupa je privukla veci broj pripadnika
avangarde britanski arhitekata Konel, Vard, Lubetkin; jedina veca ostvarenja ove grupe su
izlozba Nova arhitektura i utopiski plan razvoja Londona izveden pocetkom 1940-ih;

Lubetkin napusta grupu 1936.god i pristupa lijevo orijenisanom ATO-u (Architects and
Technicians Organisation)
PANIJA
Hose Luis Serta spanski paviljon za izlozbu 1937.god gdje je prvi put prikazana Pikasova
slika Gernika
Garsia Merkalada
GATEPAC (Grupa arhitekata i tehnicara Spanije za unaprednje savremene arhitekture)
Sikste Ileskas, Germa Rodrigez, Arias i Tores Klave; objavili su tri znacajne teorijske studije,
kao i urb.plan Barselona Macia u saradnji sa Le Korbizjeom 1933.god-niska stambena
gradnja postignula je izrazito gustu naseljenost sa dvospratnim objektima
Casa-Bloc najvece ostvarenje GATEPAC-a; sedmospratno kolektivno stambeno zdanje koje
sadrzi duplekse, biblioteku, jaslice, djecji vrtic i bazen tipski oblik koji je proizasao iz Le
Korbizjeove Ville Contemporaine
BRAZIL
Razvoj moderne arh pocinje 1920-ih
Lucio Kosta postaje upravnik Skole lijepih umjetnosti i dolazi do razvoja moderne arh.
Plan Brazilije Kosta sredina 1950-ih dovela je do progresivnog razvoja brazilske
arhitekture do kriticne tacke; koncepcijski raskol do koga je doslo u andigaru 1951. ponavlja
se i u Braziliji zato sto je Brazilija podignura uprkos ortogonalnoj semi na krstastoj osnovi;
Brazilija se razvila u 2 grada: monumentalni grad vlade i drzavne uprave, kao i velikih
preduzetnika i nasuprot tome grad sirotinje ciji stanovnici posluzuju i rade za prvi pomenuti
grad; Brazilija je bila podjeljen grad, zoniran u zasebne cetvrti u skladu sa klasnim
strukturama
Gregori Varavik
Dolazak Le Korbizje 1936.god u Brazil na mjesto savjetnika prosiruje svoj uticak na Juznu
Ameriku ucescem u izradi projekta za novu zgradu Ministarstva obrazovanja u Rio de
aneiru; on je dao svoj pristanak za taj 16-spratni objekat koji je podignut na peristilu pilotisa,
koriscenu su mnogobrojni korbizjeovski elementi kao sto su vrt na krovu, brisoleji, trake
prozora-pan-verre
Oskar Nimajer jedan od onih koji su preobrazili puristicke korbizjeovske komponente u vrlo
senzualni lokalni karakter; smatrao je da arhitektura mora da izrazava duh tehnickih i
drustvenih snafa koje preovladjuju u datoj epohi
Slobodna osnova Brazilskog paviljona na Svjetskog izlozbi u NY 1939.god Nimajer u
saradnji sa Kostom i Vinerom koncepciju slobodne osnove je podigao na visi nivo fluidnosti
i prozimanja, ostvarena organizacija rajskih vrtovam artikulisana i tekstuirana
Kazino u Pampuli Nimajer 1942. god ulazno dvoetazno predvorje, svjetlucave rampe
koje vode ka salama za igre; elipticni hodnici u smjeru restorana, vjesto rjesen zadnji prilaz
plesnom prostoru; restoran sa svojim kompleksnim prilazima i stepenistima koji su
medjusobno spojeni kao hodnici lavirinta; zgrada odise strogom, ali ipak teatralnom
atmosferom, stvarajuci kontrast izmedju fasade i egzoticnog enterijera
Neobicna organska kuca iznad Rija koju Nimajer gradi za sebe 1953 predstavlja tacku
prekreta gdje Nimajer prekida sa neformalnim funkcionalizmom na kojem su do tada bili
osnovani principi njegovih fluidnih oblika i priblizava se neoklasicnoj tradiciji
Muzej moderne umjetnosti u Karakasu 1955 primjecuje se raskid Nimajer sa
funkcionalizmom; on je predlozio dramaticnu upotrebu izvrnute piramide, postavljene na
samoj ivici vrlo strmog terena, ovakva primjena piramide ukazuje na povratak klasicnim
vrijednostima
Brazilijin trg Tri vlasti nalazi se na pocetku ose sjever-jug, namjenjen je smjestaju izvrsne,
zakonodavne i sudske vlasti; Kapitol je smjesten tacno na poziciji koncepcijske glave koju
predstavlja Nimajerov dvostruki montazni blok Sekretarijata

Projekat Paviljona industrije za izlozbu u Sao Paolu 1954. arh Nimajer

JAPAN
Antonin Rejmond eho-Amerikanac, znanje je stekao u Evropi, a usavrsavao se kod Rajta;
zapoceo je Internacionali stil u Japanu gradjenjem svoje kuce od armiranog betona u Tokiju
1923.god koja je bila jedan od prvih pokusaja da se betonska konstrukcija oblikuje tako da
podsjeca na tradicionalnu japansku gradnju u drvetu, manirizam koji je postao mjerilo
cjelokupne japanske arhitekture poslije II svjetskog rata, njen unutrasnji prostor je bio daleko
ispred svog vremena jer je Rejmond medju prvima koristio konzolni namjestaj od celicnih
cijevi; sama kuca je bila ostvarena metalnim okvirima za prozore i resetkama od celicnih
cijevi, korisceni su konopci za odvod kise umjesto tradicionalnih oluka
Test armirane konstrukcije je bio vidljiv kada je Rajtov Imperijalni hotel u Tokju prezivio
zemljotres 1923. godine i to je omogucilo Rejmondu da u punoj mjeri iskoristi sve prednosti
najnovije betonske tehnologije
Kue Akaboi i Fukui Rejmond i njegova supruga su zajednicki oblikovali sve, od same
kuce pa do njenog unutrasnjeg uredjenja, namjestaja, tkanina itd.
1926. godine se oko japanske secesijske grupe razvija jedan novi i srazmjerno nezavisan
japanski pokret medju cijim prvim clanovima su bili Mamoru Jamada i Tecuro Joisa koji su
poceli da rade za Rejmonda
Junco Sakakura Japanski paviljon na Svjetskoj izlozbi u Parizu 1937.-njegov nacin
planiranja slobodnog prostora, kao i vrlo jasna artikulacija njegovog zdanja, i medjusobna
povezanost spoljasnjeg i unutrasnjeg prostora pomocu rampi
Kenco Tange bio je potpuno svjestan energije oslobodjene intenzivnim industrijskim
razvojem Japana
Dva Olimpijska stadiona projektovana za igre u Tokiju 1964.godine- elipticni i kruzni
volumeni ovih stadiona pokriveni su lancanim celicnim krovovima objesenim o rogove u
obliku prove od elipticnih betonskih konzola koji ujedno nose i gornje redove koso
postavljenih sjedista
Spomenik mira u Hiroimi 1955 epicentar eksplozije prve atomske bombe nakon ovog
zdanja je zapoceo svoju karijeru nizom radova ciji je narucilac bila drzava
Bakminster Fuler
Priklanja se prepoznatljivoj objektivnosti, gotovo konstruktivistickim stavovima vec 1927.
godine projektom svoje prve verzije slobodno stojece kuce Dimaksion, ime koje je nastalo
kao spoj dinamizma i efikasnosti; Fuler je projektovao svoje kuce kao da su to prototipovi
neke serijske proizvodnje, heksagonalna osnova kuce, stisnute izmedju dvije suplje ploce,
podijeljena na trouglove bila je objesena o centralni jarbol
Kuca u ravnici Fuler 1950-ih godina
Pretvaranje praznih poslovnih prostorija oblakodera u nuzni stambeni smjestaj je utilitarski
stav koji je Fuler izneo 1932.godine
Filip Donson
Staklena kua 1949. god New Canaan, Konektikat inspirisan skicama Mis van der Roha
za kucu Farnsvort, koriscenje standardnih presjeka celika da bi se ojacala i istovremeno
dekorativno obradila fasada; prikrivena je konstrukcija, bar sa spoljasnje strane posebno
naglasavajuci monumentalnost onog sto moze da se smatra sekundardnom komponentom
kao sto su zidovi, podovi i tavanice, Dzonson za tu svrhu iskoriscava refleksiju stakla i
sposobnost stakla da pod spoljasnjim osvjetljenjem ono djeluje kao kontinuirana opna; glavni
ortogonalni volumen ozivljen je cilindricnim oblikom u kome su smjesteni kamin i sanitarne
prostorije u kuci; asimetricna arhitektura gotovo-nicega koja vise ne zavisi od manifestacije

konstrukcije oko okvira, vec o obradi povrsine kao krajnjeg agensa u postizanju svijetla,
prostora i nosivosti
Dzonsonova teznja da prikrije konstrukciju pomocu obrade povrsine karakteristicna je za
njegov rad tokom sledece dekade, taj pristup koji je prvi put zacet u sinagogi Port ester u
Njujorku da bi svoj puni razvoj u njegovom Drzavnom pozoristu Njujorka u Linkolnovom
centru u Njujorku
Od 1950-ih Dzonsonov istoricizam ima nekih crta inkelovog romanticnog klasicizma
Sredinom 50-ih Dzonson prelazi sa inkela na Soana
Luj Kan
Klasican po stabilnosti i simetriji svojih oblika, po nostalgiji za srednjim vijekom je
romantican, otisao je dalje od sheme funkcionalizma, ali u mnogim projektima primjenjuje
funkcionalisticku estetiku
Umjetnicka galerija u Yale-u 1954. zasniva se na prefinjenoj transpoziciji Misove estetike
zrelog doba; prikrivena je konstrukcija, bar sa spoljasnje strane posebno naglasavajuci
monumentalnost onog sto moze da se smatra sekundardnom komponentom kao sto su
zidovi, podovi i tavanice, Kan za tu svrhu iskoriscava taktilnu cvrstocu opeke; glavni
ortogonalni volumen ozivljen je cilindricnim oblikom u kome su smjestene glavne ulazne
stepenice; asimetricna arhitektura gotovo-nicega koja vise ne zavisi od manifestacije
konstrukcije oko okvira, vec o obradi povrsine kao krajnjeg agensa u postizanju svijetla,
prostora i nosivosti; prostor u galeriji je tako odredjen betonskim tetraedarskim prostornim
okvirom od kojega su sacinjene etae, kao i pravilnim rasterom pravougaonih stubova koji
dijele unutrasnji volumen u 4 osnovna dijela i ovakva podjela osnove na jednake dijelove
malo doprinosi njenoj funkcionalnoj organizaciji ili vizuelnom dozivljaju
Pocinje se baviti prosloscu, isto kao i Dzonson, ali se ne moze odrediti od kada tacno, ali se
nakon Nju Dila Kan vraca udaljenim istorijskim tradicijama, zaokupljen stvaranjem
hijerarhijskih odnosa iz teskih konstruktivnih oblika
Trenton Jewish Community Center 1954.god
Sredinom 50-ih Kan se sve vise bavio koncepcijom arh totaliteta, cije ce se krajnji istorijski
izvori pokazati vise kao islamski nego kao zapadni
Razlicite verzije visespratne trougaone gradske vijecnice u Filadelfiji osnovna koncepcija
geodetskog oblakodera, stabilizovanog tetraedarskim betonskim podovima vertikalno
uvren protiv vjetra
Teznja za pozitivnim iskazivanjem praznih prostora u osnovi konstrukcije vidi se u sve veem
interesu i u radovima na razvijanju prostornog oblika; treba oblikovati konstrukcije koje su u
skladu sa tehnickim potrebama prostorija i prostora
Sa razvojem svih principa koje je Kan zastupao, njegova prva faza kasne zrelosti pocinje od
Yale Art Gallery do laboratorije Riards, izgradjenih na Univerzitetu Pensilvanija 1957-1964
Laboratorija Riards nalazimo ovdje tradicionalni americki poriv idealizacije radnog
prostora monumentalizacije prostora proizvodnje, prethodnik tome je Rajtova kuca Larkin i
administrativna zgrada Dzonson Vox
Istrazivacki centar projektovan za dr Jonasa Salka Kalifornija 1959-1965 ceo kompleks
je podjelio u radno, zajednicko i boravisno podrucje; konacna verzija laboratorija navela je
Kana da prihvati rjesenje u kome su nusprostorije bile u istoj mjeri prikrivene; Kanovo
rjesenje je imalo i kompletni sprat pune visine; Salkov kompleks za sastanke je ostao
neizgradjen, ali je tu Kan izrazio svoju zamisao nebljestavosti, smjestanjem zgrade unutar
zgrade
Plan za centralni dio Filadelfije 1956 Kan je pokusao da utisne oblike Piranezijevog Rima
u moderni grad; trebalo je zamisliti precizne odnose koji treba da postoje izmedju pjesaka i
vozila, Kan nije uspio da rjesi to na zadovoljavajuci nacin; njegov piranezijski predlog
platforme sadrzi sestospratni cilindricni silos u koji moze da se smjesti 1500 automobila,

okruzen sa svih strana osamnaestospratnim blokovima; ali to je sve ostalo kao neka utopijska
nada za koju je Kan tvrdio da organizacija kretanja u gradu znaci siguran spas od unistenja
koje donosi automobil
Nju Dil
Klarens Stajn najpoznatiji projekti planiranja i naseljavanja Nju Dila; ta naselja nisu bila
radovi od znacajjne arh vrijednosti, bolji su rezultati postignuti u radnickim naseljima koja je
finansirala FSA i slicne vladine podruznice
New Kensington Village Pensilvanija Valter Gropijus i Marsel Brojer
Chanel Lights u San Pedru Los Andjeles Riard Nojtra
Ovi radovi svjedoce o prisustvu Nove Objektivnosti na tlu SAD-a
1945. god je prekretnica izmedju socijalno orijentisane etike Nju Dila i snaznijeg impulsa za
monumentalnoscu, a smatrano je da ni najskuplji materijal ni najnaprednija tehnologija ne
moraju dijelu da pridodaju karakter monumentalnosti
Nju Dil je u velikoj mjeri doprineo opadanju kulture
Americke arhitekte i urbanisti su spremno prihvatili poruku da novi stil tolerise samo
funkcionalno, a ne trpi rasipanje novca
Visoka skola za dizajn na Harvardu je doprinjela ucvrscivanju antiistorijskog i objektivnog
funkcionalistickog pristupa Nju Dila
Arhitektonski fakultet na Yale-u je odigrao odlucujucu ulogu u razvoju americkog
poslijeratnog monumentalizma
12. PREDAVANJE
Pozni Frenk Lojd Rajt i Mis van der Roe u SAD 231str
Frenk Lojd Rajt 1929-1963
Stambena zgrada Elisabeth Noble u LA prvi projekat kojim se ispituje krajnja mogucnost ab
konzola
Rajt vremenom shvata da ce masina sudbonosno promjeniti prirodu civilizacija, nastojao je da
primjeni masinu u neposrednom oblikovanju svog prerijskog stila, izraz masinski je za
Rajta oznacavao retoricku primjenu konzola
Tek 1920-ih godina Rajt je uzeo u obzir sastavljanje cijelokupne konstrukcije od industrijski
prizvedenih sintetickih elemenata: mozaik od betonskih blokova u kalifornijskim kucama, ili
sistem objesenih fasada; jedinstvena kombinacija armiranog betona i stakla stvorio je
prizmaticnu fasetiranu arhitekturu ostrih linija ; proglasio je staklo prvorazrednim
savremenim materijalom nakon svojih Kanskih predavanja
1928. god Rajt je skovao izraz Usonia koja je predstavljala individualizam obicnih ljudi i
ostvarenje novog rasprsenog oblika civilizacije; Rajtova rijec organski pocela je da oznacava
primjenu betonske konzole kao nekog prirodnog razgranatog oblika
Rajtov antiurbani model grada njegova koncepcija za Broadacre City postepeno
uklanjanje razlika izmedju grada i sela putem ujednacenijeg naseljavanja cijele zemlje;
osavremenjavanje ekonomije maloposjednickih seljackih industrija
Toranj Svetog Marka i zgrada Capitol Journal obe iz 1931. god, sastoje se od sistema ab
konzolnih prepusta prekrivenih kristalnom opnom
Rajtovo usonijsko razdoblje 2 najznacajnija djela:
Kuca Kaufmanovih u Pensilvaniji- kuca na vodopadu; amirani beton je polazna tacka, kuca
koja otjelovljuje Rajtov ideal zivotnog prostora stopljenog sa prirodom, ona tri izvan
prirodne stijene u koju je usidrena kao slobodno leteca platforma; terase kuce oslobodjene
ogranicenja koje namece produzenje linija tla u njegovom prerijskom stilu djeluju kao skup
ravni objesenih u prostoru koje ledbe na razlicitim visinama; unutrasnjost kuce vise podsjeca

na atmosferu namjestene pecine, nego na kucu u tradicionalnom smislu, zidovi su od grubog

kamena i podovi su poplocani nepravilnim kamenim plocama
Administrativna zgrada Johnson Wax organska metafora se otkriva u uskim, visokim
peukarstim stubovima koji se suzavaju prema osnovi, ti stubovi su nosaci unutar 9 metara
visokog klimatizovanog prostora slobodne osnove, u visini krova ti stobovi se prosiruju u
okrugle betonske listove ljiljana; tamo gdje se ocekuje zatvorenost(krov) nalazi se svjetlolanterno osvjetljenje, a gdje se ocekuje svjetlo(zidovi) nalazi se zatvorenost; cijelokupna
struktura je od amiranog betona
Muzej Gugenhajm u NY potpuno ispunjenje usonijske zamisli, 1943.god, konstrukcijska
zamisao ovog muzeja datira jos iz njegovih crteza za planetarijum iz 1925. prvorazredni
predlog zigurata. Kod muzeja je jednostavno promjenjena spirala planetarijuma, koja se
smanjuje iznutra prema spolja, tu produzenu prostornu spiralu Rajt opisuje kao neprekidni
talas; u muzeju se povezuju konstruktivni i prostorni principi kuce na vodopadu sa
obuzdavajucim plafonskim osvjeteljenjem Johnson Wax administrativne zgrade
Grad koji nestaje Rajtova prva knjiga o urbanizmu grad buducnosti se nalazi nigdje i
svugdje, to ce biti grad toliko razlicit od starog grada ili bilo kog grada danasnjice
Nove slike koje ce preobraziti cijelokupnu osnovu zapadne civilizacije:
1. elektrifikacija
2. mehanicka mobilnost
3. organska arhitektura
Usonijska kuca mala kuca sa razvedenom osnovom, projektovane za praktican, ekonomican
i ugodan zivot; srce usonijske kuce bila je kuhinja koja stedi vrijeme i kretanje, zaseban radni
prostor slobodno planiran uz dnevni boravak; uvodjenje garnitura za sjedenje du zidova da bi
se maksimalno iskoristio prostor
Mis van der Rohe 1933-1967
Uvijek se suprotstavljao funkcionalizmu
Konkursni projekat za Reichsbank u Berlinu 1933 oznacio je pocetak preobrazavanja
njegovog stvaralastva, od neformalne simetrije ka simetricnoj monumentalnosti; u projektu se
daje prioritet simetriji i odredjenoj tektonici Misove betonske poslovne zgrade iz G razdoblja,
projekat koji se smatra njegovim prvim pokusajem monumentalizacije tehnike, vracanje
inkelu,investitor je javna drustvena ustanova za koju ce Mis da radi sve vrijeme tokom
boravka u SAD
Istinska unutrasnja monumentalnost svojstvena je njegovim kasnijim radovima, a za Misa
tehnologija predstavlja kulturnu manifestaciju modernog covjeka
U periodu od 1933 do pocetka 1950-ih godina Misov rad osciluje izmedju asimetrije i
simetrije, izmedju same tehnike i monumentalizacije, ta varijacija se pojavljuje u nizu
razlicitih gradjevina, ali i u sklopu jedne zgrade
Posle polovine 1930-ih godina Misovi radovi ukazuju na pokusaj uskladjivanja dva stava:
prvi je tradicija romanticnog klasicizma koja vodi ka dematerijalizaciji arhitekture, a drugi
zastupa tekovine drevne arhitekture stuba i grede sa svim onim nezamjenljivim elementima
krova, grede, stubova i zidova
Staklo koristi na takav nacin da mu omogucava preobrazaj pod uticajem svjetlosti; od glatke
staklene povrsine koja odrzava tu svjetlost pa do nestajanja te povrsine u potpunoj
transparetnosti
Idejni plan za kompleks IIT-a u ikagu 1939.god- osnova je rasporedjena oko jedne jedine
ose simetrije, sve zgrade su visoke 4 sprata i oblikovane kao ciste prizme, sa objesenim
proceljima dizajniranim poput milimetarskog papira, fasade se vizuelno pomjeraju iza poneke
grupe drveca; implicitno rjesenje u ovom planu bilo je postavljanje stubova iza staklene
fasade, ali u poslednjoj izvedenoj verziji stubovi cine jednu cijelinu sa zidom

Pocetkom 1930-ih godina Mis je zamjenio genericki ukrsteni presjek stuba sa standardnim
americkim vertikalnim I nosacem-stubom
Biblioteka IIT-a slobodan konstruktivni raspon sirine 20 metara, sa staklenim povrsinama i
jednim jedinim troetaznim volumenom osnove, ralanjenog samo skladistem za knjige,
zatvorenim dvoristem i visecim mezaninom
Alumni Memorial Hall prethodnica njegovoj tipicnoj visespratnoj konstrukciji kod koje su
zastakljenja, pregradjeni prozori i struktura spoljasnjeg zida tako kombinovani da cine
artikulisanu fasadu
Pozoriste u Manhajmu 1953.god tehnoloski spomenik koji se sastoji od prostranog ravnog
krova postavljenoh na 7 celicnih resetkastih nosaca
Stambena zgrada Lake Shore Drive 1948-1951 kuhinja, kupatila i prilazni prostori su
zbijeni oko dva lifta u sredini cvrste visoke konstrukcije, takav raspored omogucava pristup
kroz servisnu zonu kuhinje i kupatila, u kontinuirani dnevni prostor koji se proteze po
obodnom bloku; prvobitna artikulacija zid/stub razradjena je u moduliranu fasadu,
konstrukcijski okvir i njegova staklena ispuna sada se arhitektonski spajaju i prozimaju,
stubovi i dimenzije pregradnih zidova odredjuju sirinu prozora pa su dva sredisnja prozora
sira od onih koji se nalaze uz stubove, zidovi su izvedeni prema Semperovim zahtjevima
poput finog tkanja koje oznacava prefinjeni spoj konstrukcije
Mis je tezio stvaranju cijelovitog jednoetaznog volumena, sirokog otvorenog rasporeda
Kuca za dr. Edit Farnsvort u Planou 1946. kuca u jednom volumenu doslovno ugurana
izmedju ploca poda i krova, izdignuta 1,5 metara iznad tla, na spoljnim stubovima-nosacima
razmaknutim 6,7 metara; tako dobijena kutija oblozena je spoljnim staklenim nosacem kao
apoteza Misove izreke skoro nista; izrazita simetrija djelimicno proizlazi iz
suprematizma; ulazna terasa produzena je iznad podnozja kuce u vidu tanke ploce koja pociva
na sest stubova u suprotnosti je sa prizmaticnim volumenom koji nose osam stubova, otvorena
celicna konstrukcija prskana je bijelom bojom
Zgrada Arhitektonskog odjeljena IIT-a, poznatija kao Crown Hall 1952-1956.
jednorasponski volumen, Mis odstupa od suprematizma, povratak inkelovoj tradiciji,
posebno njegovom Altes Muzeju u Berlinu; simetricna gradjevina, ne postoji neki izraziti
sredisnji prostor u kome bi posmatrac mogao da posmatra cijelinu, nakon ulaska u zgradu ona
nudi cvrsto masivno jezgro, ravna ploca krova stvara odredjeni zamah prema spoljnjem
prostoru; Odjeljenje za industrijski dizajn smjesteno je u prizemlju ispod sjaja i dostojanstva
Arhitektonskog odjeljenja
Convetion Hall njegov poslednji suprematisticki iskaz, ostala je neizvedena, visoka 18
metara, poplocana mermerom, sa resetkastom nosecom konstrukcijom od celika, izdignuta 6
metara iznad tla, trebalo je da zatvara dvoranu skupstine
Seagram Building u NY 1958. poslovni toranj od bronze i sivog stakla projektovano je u
semperovskom preplitanju konstrukcije i prozota na fasadi; frontalizovana aksijalna
kompozicija okrenuta proceljem prema granitnoj piazzi, sama zgrada je uvucena 27 metara
od predvidjene gradjevinske linije u znak postovanja prema zgradi Raketnog kluba smjestene
sa druge strane Avenije, taj ustupak investitora omogucio je Misu da podigne svoje jedino
zdanje na Menhetnu
Kasni Le Korbizje
Kuca u prirodi za Helene de Mandrot, nedaleko od Tulona 1931 suptilan povecani
senzibilitet prema odredjenoj topografiji
Raskid sa dogmatskom estetikom purizma anticipiran oko 1926. podudara se sa
konceptualnim trenutkom u njegovoj karijeri kada prestaje da vjeruje u nesumljivu dobrobit
industrije, sve je vise pod uticajem brutalizma slikara Leea; Le Korbizjeov stil pocinje da

ide u 2 pravca: vraca se regionalnom izrazu izrazavanja, a sa druge strane radi u maniru
beaux-arts-a
Penthouse de Bestegui stan snova pokazuje estetske neujednacenosti na vise nivoa,
naglasava neobicnost objekta u porodicnim razmjerama, ali evocira i urbane asocijacije kao
sto je izomorfna slicnost laznjog ognjista u solarijimu
Nadrealisticki senzibilitet postaje prisutan u cijelokupnom Le Korbizjeovom povrtaku
regionalnom izrazu, od kuce Mandrot pa sve do kapele Ronan
Udaljenost arhitekture od lokacije postaje opravdanje za nacin gradnje, a to je da se svi
zidarski, tesarski i stolariski radovi obavljaju istovremeno, ali svaki u zasebnoj fazi
Vikendica u pariskom predgradju 1935 konstruktivni elementi su iskljucivo arhitektonsko
sredstvo; tipicni udubljeni svod, mali paviljon u vrtu, goli kameni zidovi, sa spoljne strane u
svom prirodnom izgledu, a sa unutrasnje obeljeni; zidovi i tavanice su oblozeni drvetom,
dimnjak je od grube opeke, a na podu su bijele keramicke plocice, zidovi su i od staklenih
blokova
Le Korbizjeovo stvaranje vaznu ulogu pridaje konfrotaciji razlicitih materijala; napustanje
klasicnog omotaca kako bi se izrazajnom snagom ostvarila arhitektura jednog jedinstvenog
arh elementa; Le Korbizje koristi sada katalonski svod ili otvorene obloge od neobradjenog
betona sa tragovima drvene oplate, betonske oluke, uske otvore u poprecnim zidovima i
ukosene konstrukcione skele; arhetipski prozor horizontalna traka prozora
Unite dHabitation Marsej 1947-1952 projektovana metodama brutalisticke
konstruktivnosti, noseca superstruktura od betona u drvenoj oplati, izgled u beton-brut stilu;
celijska struktura gradjevine se vidi kroz betonske balkone, zasticene brisolejima koji svojim
bocnim zidovima naglasavaju volumen dvospratnih stambenih jedinica koje se pruzaju
cijelom sirinom bloka, unutrasnje ulice se nalaze na svakom trecem spratu; javno podrucje
zgrade predstavljaju trgovacka ulica i zajednicke prostorije za rekreaciju na krovu; zgrada
pociva na profilisanim pilotisima; Unite predstavlja socijalni kondenzator sa svojih 337
stanova objedinjavajuci cijelu gradjevinu zajednickim prostorima kao sto su trgovacka ulica,
hotel, terasa na krovu, staza za trcanje, solarijum, bazen, vjezbaonicom itd.
Hodoasnika kapela u Ronanu 1950 ostvaren odnos izmedju gradjevine i pejzaza;
ljuskasti krov sa svojim divovskim odvodom atmosferskih padavina, bocne kapelice i oltar
koji su precizno uskladjeni da bi odgovarali vizuelnoj akustici blago talasastog pejzaza;
ljuska dominantnog betonskog krova je odjek valovitog krova Paviljona iz 1937.god;
polucinidricne bocne kapelice su osvjetljenje odozgo kroz zaobljene otvore koji su orijentisani
naspram putanje sunca; grubi pregradni zidovi medjuprostora ispunjeni su betonom
Dominikanski manastir La Tourette 1960 oblik dvostruke sheme koji obuhvata javni
prostor crkve i privatni ambijent manastira; izdignut iznad tla, tako da ne djeluje terasasto
ugradjen u tlo stvara se suprotnost vertikalnog volumena kapele i horizontalnog sloja
ambulatorijuma, lokacija je na strmoj kosini; arhitektura i pejzaz nastupaju kao suparnici
Projekat andigara kompozicija velikog parka Kapitola regulisana je do centimetra; izraziti
oblici triju gradjevina Vrhovnog suda, Skupstine i Sekretarijata proizilaze u prvom redu iz
direktnog prilagodjavanja ostroj klimi, Le Korbizje je usvojio tradicionalni element
suncobrana kao monumentalno sredstvo koje varira od gradjevine do gradjevine, koristeci
taj ljuskasti oblik on uspjeva da oslika status svake od tih institucija, a profili tih ljuskastih
oblika su proizasli djelimicno iz faune i pejzaznih obiljezja tog kraja
andigar je projektovao Le Korbizje sa Pjer anereom, Dejn Dru i Maksvelom Frajom kao
vise-manje ortogonalnu mrezu ulica

13.PREDAVANJE
CIAM i Grupa 10
Deklaracija CIAM-a iz 1928.godine koju su potpisali 24 arhitekte istice gradjevinarstvo, a ne
arhitekturu, kao elementarnu djelatnost covjeka, tjesno povezanu sa evolucijom i razvojem
ljudskog zivota. CIAM otvoreno tvrdi da je arhitektura u sirem smislu nuzno uslovljena
politickim i ekonomskim prilikama, pa da se za postizanje opsteg nivoa kvaliteta arhitektura
mora da osloni na univerzalno prihvatanje racionalnih metoda proizvodnje
CIAM istice potrebu planske privrede i industrijalizacije, zagovara uvodjenje normativnih
mjerila i efikasnih metoda proizvodnje kao prvi korak prema racionalizaciji gradjevinske
industrije; CIAM je shvatao kao prvi i osnovni preduslov povecanja stambene izgradnje i
potiskivanja metoda zanatske karijere
U svom vremenskom razvoju od Deklaracije iz La Sarraza 1928. pa do poslednje konferencije
u Dubrovniku 1956. god CIAM je prosao kroz 3 razvojne faze:
FAZA I 1928-1933 kongresi CIAM-a u Frankfurtu 1929. i Briselu 1930.; u tom periodu
glavnu rijec su vodili njemacki arhitekti, pripadnici pokreta Nova objektivnost; kongres u
Frankfurtu se bavio problemima minimalnog standarda zivotnog prostora, a kongres u Briselu
(CIAM III) obradjivao je teme optimalne visine i razdaljine blokova u cilju sto efikasnijeg
koriscenja zemljista i materijala
CIRPAC Medjunarodni komitet za rjesavanje problema savremene arhitekture za zadatak
je imao pripremanje tema za buduce kongrese
FAZA II 1933-1947 u ovoj fazi je dominirala licnost Le Korbizjea i naglasak je stavljen na
urbanizam; CIAM IV odrzan 1933.godine za temu je imao Funkcionali grad, i to je bio prvi
kongres na kome je dominirao Le Korbizje, a ne njemacki realisti, i kao rezultat je nastala
Atinska povelja (111 predloga koji sadrzi povelja odnose se djelimicno na izvjestaj o stanju
gradova, a dijelom su to predlozi za poboljsanje tog stanja, grupisanih u 5 glavnih podrucja:
stanovanje, odmor, rad, saobracaj i Istorijske zgrade); peti kongres u Parizu 1937. godine je
bio posvecen temi stanovanja i slobodnog vremena
FAZA III puna pobjeda liberalnog idealizma nad materijalizmom iz vremena njegovog
osnivanja; CIAM VI 1947. godine, odrzanog u Engleskoj je pokusao da nadvlada apstraktivnu
sterilnost funkcionalnog grada izjavljujuci da je cilj CIAM-a da radi na stvaranju fizickeo
okoline koja ce zadovoljavati emotivne i materijalne potrebe covjeka; CIAM VIII 1951.
godine, odrzanog u Engleskoj imao je za temu Srce grada; presudni rascjeo se dogodio na
CIAM IX 1953. u Eks-en-Provansu kada je nova generacija arhitekata, predvodjena bracnim
parom Smitson, kao i Aldo van Ajk osporila 4 funkcionalisticke kategorije Atinske povelje:
stanovanje, rad, odmor i saobracaj
Na poslednjem kongresu CIAM-a u Dubrovniku 1956. godine osnovana je Grupa X (Team);
glavna tema CIAM X bili su uzajamni odnosi izmedju fizickog oblika i drustveno-psiholoskih
potreba; sluzbeno raspustanje CIAM-a desilo se 1959. godine na sledecem sastanku u
Otterloo-u
Posebna londonska kulturna klima sredinom 1950-ih godina podlozna uticaju pariskog
egzistencijalizma, je pridonjela polemici Grupe X sa kojom je bila tijesno povezana
Projekat za stambeno naselje Golden Lane 1952 bracni par Smitson zamisljeno kao
kritika Ville Radieusse i podjele funkcije grada na zone Stanovanja, Rada, Odmora i
Saobracaja, tim funkcijama bracni par Smitson ssada suprotstavlja fenomenoloske kategorije
Kuce, Ulice, Opstine i Grada; kuca u projektu naselja Golden Lane je porodicna kuca, ulica je
ocigledno sistem jednostranih galerijskih prilaza, dovoljno sirokih i podignutih na stubove,
opstina i grad su realisticki uzeti kao varijabilna podrucja bez fizicke odredjenosti
Smitsonovi su izradili crtez koji jasno pokazuje da se na visini iznad sestog sprata gubi svaki
kontakt sa tlom, njihovo prihvatanje niskoetazne gradnje kao iskustveno najpovoljnije,

uveliko ce uticati 1960-ih godina na opste prihvatanje nacela niska gradnja, visoka gustina
naseljenosti kao najprikladnije politike porodicne stambene izgradnje
Bakema jedini clan Grupe X ciji se rad nije ni malo udaljio od nacela planiranja
gradjevinskog prostora karakteristicnog za Novu objektivnost-nacela gradnje kuca u nizu, sa
slobodno stojecim blokovima, jednake visine i optimalnog medjusobnog razmaka; Bakemino
trajno ishodiste je plan Juznog Amsterdama iz 1934.godine; plan Kennermerland-a koji je
Bakema izradio zajedno sa Stoklaom i predstavio na kongresu u Oterlou 1959. godine; uticaj
Le Korbizjea na rad Bakeme osjeca se tek u njegovom projektu za Tel Aviv 1963. u kome se
on posluzio megastrukturnim blokom Obus koji je prvobitno bio projektovan za Alzir 1931.
kao sredstvno za unosenje sklada u rastrkani oblik grada; zamisao o jedinici susjedstva je
izgubila na vaznosti, ali njenu strukturu zamjenjuju megaoblici koji poprecno sjeku
topografiju
Grupa X njihova teza o otvorenom gradu nastala je pod uticaj Luja Kana, prvi put je
spomenuta poslije njihove posjete SAD 1958.godine; iste godine projektuju sa Zigmondom
konkursni rad za opstinu Hauptat u Berlinu i u toj shemi uvode pojam razorenog grada
Poslovni kompleks novinske kuce Economist u Londonu Smitsonovi 1965.
Robin Hud Gardens u Londonu Smitsonovi 1969 sterilnost koju namece takva gradnja,
posebno u slucaju ovog kompleksa koji odudara od urbanog kompleksa isto kao i tornjevi bilo
kog funkcionalistickog grada
Aldo van Ajk odrazio osnovni pluralizam Grupe X, njegovo cijelokupno stvaralastvo
posveceno razvoju ambijentalnog oblika koji je primjeren 20.vijeku; njega je motivisao
kriticki impuls obiljezen dozom pesimizma; njegovo licno bavljenje i proucavanje primitivnih
kultura datira od pocetka 1940-ih; objekat djecjeg doma u Amsterdamu gdje van Ajk
demonstrira svoj pojam lavirintske jasnoce, primjenom medjusobno spojenih, kupolom
nadsvodjenih porodicnih jedinica, koje se sve nalaze pod zajednickim krovom; van Ajk
dolazi do uvjerenja da su arhitekti i njihova profesija nesposobni da razviju estetiku ili
strategiju koja bi bila u stanju da rjesi probleme urbane stvarnosti najsirih slojeva drustva; on
istice ulogu koju je moderna arhitektura odigrala u unistenju, kako stila tako i ambijenta; on
tvrdi kako poslijeratno planiranje u Holandiji nije uspjelo da ostvati nista drugo osim
organizovanog nistavila funkcionalnog grada, nepodesnog za stanovanje
Grupa X do 1963. godine je prezivjela fazu plodne razmjene i saradnje, a taj preobrazaj su
potvrdili Smitsonovi u svojoj knjizi Team X Primer; od tada od Grupe X ostaje samo ime
adrah Vuds Amerikanac; konkursni rad za Franfurt Remerberg 1963 nudi u svom
predlohu grad u malom, predlaze slicnu lavirintsku zamrsenu konfiguraciju trgovina, javnih
prostora, poslovnih zdanja i stanova sa dvoetaznim suterenom u kome se nalaze usluzne
djelatnosti i garaze; Franfurt je zamisljen kao ortogonalna kotraforma suprotstavljena
srednjevjekovnom obliku gradam koji istovremeno ukljucuje trodimenzionali sistem
potkrovlja, opremljenog liftovima ciji su medjuprostori mogli da se koriste za stanovanje
prema potrebama; ovaj projekat nikada nije izgradjen
ankarlo de Karlo plan Urbina 1964 posvecuje vise paznje taktici ocuvanja i obnove
nego novim gradnjama; De Karlova nastojanja da pronadje mogucnosti ponovnog koriscenja
vec postojeceg fonda zgrada; analize jasno pokazuju da je uprkos vecoj gustini naseljenosti,
potrebno cak i do 50 godina da novi stambeni objekti nadoknade statisticki gubitak
stambenog prostora do kojeg dolazi zbog vremena utrosenog na rusenje i ponovnu izgradnju
i takva i slicna razmatranja dovela su konacno Grupu X u podrucje politike koje su pokusavali
da izbjegnu
Sredinom 1960-ih godina koncepcijske mogucnosti Grupe X bile su paralisane, a njihova
stvaralacka energija bila je iscrpljena

Novi brutalizam
Neobrutalisti vedski naziv za brutaliste
Velika Britanija nezavisnost Indije 1945. je oznacila pocetak raspadanja Imperije;
posleratna drustvena obnova dobila je snazan podsticaj donosenjem 2 vazna zakona: Zakon o
kolstvu(1944) i Zakon o novim gradovima(1946); u roku od 10 godina podignuto je 2500
skola i odredjena su imena 10 novih gradova koje je trebalo izgraditi po uzoru na vrtni grad
Letchworth Garden City
Moderni stil - C.H.Aslin zapocinje podizanje montaznih skola na veliko, vecina ovih gradnji
je izvedena u redukovanom neogeorgijanskom stilu prosjecnog opstinskog arhitekte ili u
takozvanom modernom stilu kojeg je sacinjavala arhitektura krovova blagog nagiba, zidova
od opeke, vertikalnih drvenih oplata i cetvrtastih panoramskih prozora u prirodnoj ili bijeloj
boji sa drvenim okvirima, ovo je bilo poznato kao narodno detaljisanje i postalo je standardni
nacin izrazavanja lijevo orijentisanih arhitekata u Londonu
J.M.Riards i Nikolaus Pevzner prvo zastupaju strogi modernizam, a zatim se pocetkom
1950-ih prihvataju nesto blazeg pristupa stvaranja gradjevinskih oblika i javno zagovaraju
slikovitu neformalnost i prirodnost kao osnovnu sustinu britanske kulture
Iako su radovi Edmana i Holma stvarno podstakli nastanak izraza novi brutalizam, ipak je
Engleska, a ne vedska bila zemlja u kojoj je najprije doslo do radikalne reakcije
Alison i Piter Smitson prvi zagovornici brutalistickog duha
LCC-urbanisticko odjeljenje opstinskog vijeca Londona koji su bili brutalisti Alan
Colquhoun, Vilijam Hauel,Vilson i Piter Karter
Brutalizam u sebi nosi prepoznatljivu paladijansku tendeciju, odgovor brutalista bilo je
prihvatanje starog Humanizma, koji je uostalom uvijek bio latentno prisutan u predratnom
pokretu Moderne; brutalistu su na ovaj nacin odgovori na izazov narodnog detaljisanja,
direktno se pozivajuci na socioantropoloske korjene narodne kulture odbacujuci svedski
empirizam
Fotograd Najdel Henderson i skultor Edoardo Paoloci
1951-1954. godine presudne za ovaj pokret; paladijansko-misovski projekat za zdanje skole
u Hanstantonu, Smitsonovi su gradili katedralu u Koventriju-1951, stambeni objekti u Golden
Lejnu u Londonu-1952, dogradnja efildskog univerziteta-1953; svi ovi projekti su
konstruktivisticki
Izlozba Parallel od Life and Art-poredjenje zivota i umjetnosti
Izlozba This is Tomorrow-to je sutrasnjica; Smitsonovi su projektovali simbolicki temenossvijetli prostor oko hrama ili zrtvenika, omedjen zidom-kod Grka
Izlozba Just what it makes todays homes so different, so appealing
Sve do sredine 1950-ih godina vjernost materijalu je ostala sustinski obrazac brutalisticke
arhitekture, koji se na pocetku manifestovao kao opsesivna teznja za izrazajnom artikulacijom
mehanickih i konstrukcijskih elemenata
Mala kuca u Soho-a arh Smitsonovi 1952 projektovana za izvodjenje u opeci, sa golim
betonskim nadvratnicima i nemalterisanim enterijerom, je zapravo cetvorougaona kutija
1955.godine doslo je do prosirenja brutalisticke osnove, pridruzuju se Hauel i Stirling,
projekat njihove kuce iz iste godine vraca Stirlinga utilitaristickoj estetici gradnje u opeci iz
19.vijeka; ovaj projekat po svojoj neoplasticnoj kompoziciji medjusobno spojenih
cetvorouglova je zapravo vrlo daleko od brutalne antiumjetnicke atmosfere kuce u Soho-u
koju su projektovali Smitsonovi u isto vrijeme
Arhitekti unutar LCC-a pocinju da grade niz korbizjeovskih stambenih naselja, a dalji razvoj
brutalistickog stila preuzeo je mnoge karakteristike iz kasnijih radova Le Korbizjea; njegova
realizacija mediteranskog tradicionalnog stila bila je presudna, a Smitsonovi su suptilnu
obradu zamjenili beton brutom-neobradjenim betonom

Stambeni kompleks Ham Commom arh Stirling 1958 velika podudarnost sa Le

Korbizjeovom Maisons Jaoul samo sto noseci poprecni zidovi su korisceni u razlicite
arhitektonske svrhe
Konacna integracija britanske brutalisticke estetike javlja se 1959.godine u radovima Stirlinga
i njegovog partnera Dejms Gouana u njihovom projektu za Selwyn Koled u njihovom
zdanju Tehnickog fakulteta Univerziteta u Lesteru-idejno rjesenje koje su predlozili imalo je u
sebi kristalnu plasticnost njihovog ranijeg stila, ali i temu procelja nasuprot pozadine koja
ce kasnije postati tipicna za njih-pun zid nasuprot zastakljenom; elementi ab ploce su
transormisani u horizontalni oblik laboratorijskog bloka sa krovom od kristalnog stakla, a u
vertikalnoj grupi su smjesteni laboratorija, dvorane za predavanje i administracija-slicnost sa
Le Korbizjeovim vajcarskim paviljonom
Stirlingov projekat Fakulteta za istoriju u Kembridzu 1964 dijagonala kao glavna osa
organizacije osnove, koriste se staklo i opeka do te mjere da kristalast oblik stakla pocinje da
potiskuje armaturu iz opeke; objekat i dalje zadrzava dvostruki toranj sa liftovima i
stepenicama
Tipoloska orijentacija i njena sklonost rastavljanju i ponovnom sastavljanju pojedinih
arhitektonskih elemenata uticala je na oblikovanje ovih kasnih spomenika brutalizma
Metabolizam
Cilj savremene avangarde mogao je da dokaze svoju vrijednost kroz medije
Archigram engleska grupa koja je pocela da se bavi projektovanjem neofuturistickih vizija,
njen stav je blisko povezan sa tehnokratskom idejom americkog projektanta Bakminstera
Fulera i njegovih britanskih sledbenika; Archigram ce se ubuduce posvetiti visoko
tehnoloskim, high-tech infrastrukturama od lakih materijala, sto je jedna vrsta
neodredjenosti svojstvena Fulerovom nacinu rada, to je dovelo do ironicnih oblika naucne
fantastike, umjesto do projektnih rjesenja; Archigram je bio vise zainteresovan za zavodnicku
privlacnost svemirskog doba, i po ugledu na Fulera, armagedonske ugradnje tehnologije
opstanka; Archigram ne nalazi nikakve razloge da se pozabavi drustvenim i ekoloskim
posledicama svojih raznovrsnih megastrukturnih rjesenja; djelatnost ove grupe bila je slicna
japanskim metabolistima
Walking Cities arh Ron Herron 1964
Glomar Explorer Hauard Hjud
Plug-in City Piter Kuk 1964
Stambene celije po projektima Archigrama trebalo je da predstavljaju autonomne pakete
Fulerov predlog iz 1962. godine da se sagradi gigantska kupola preko cijelog sredista
Mehnetna, ta urbana celicna pluca zamisljena su kao geodezijska zastita od smoga, sprava
koja bi mogla da posluzi kao zaklon u slucaju nepozeljnog nuklearnog napada
Opsjednutost arhitekata visecim kapsulama svemirskog doba, skupim i zahtjevnim hardware
opremama i istovremeno u tako skucenim prostornim okolnostima; svi oni predvidjaju
standarde koji su daleko ispod Existenzminimum
JAPANSKI METABOLISTI reaguju na probleme japanske prenaseljenosti pa krajem 1950ih godina predlazu prikljucne megastrukture; njihove celije za stanovanje su montazne
ljuske, pricvrscene o velike spiralne oblakodere
Kijonoro Kikutake u njegovim projektima celije su mogle da se pricvrste kao priljepci na
unutrasnje i spoljasnje zidove velikih cilindara, koji su plutali na povrsini ili ispod nivoa mora
Marine City 1958; njegovi morski gradovi cine se jos nedostiznijim i neupotrebljivijim
za svakodnevni zivot
Noriaki Kurokava Nagakin toranja sa kapsulama u Tokiju 1971
Nestajanje metabolicke vizije u Japanu pokazalo se u ocitoj ideoloskoj ispraznjenosti izlozbe
u Osaki 1970. godine; poslije toga, kriticko vodjstvo u Japanskoj arhitekturi preslo je sa

starije generacije metabolista na clanove takozvanog novog japanskog talasa, ciji su se radovi
proslavili zahvaljujuci prvenstveno dvojici arhitekata Arate Isozakija i Kazua inohare
Arata Isozaki istice medjunarodni ugled 1968. godine postavkom kriticke izlozbe pod
naslovom Elektricni lavirint na 14.trijenalu u Milanum a nakon toga uspostavlja kontakt sa
Archigramom od kojeg preuzima visoko razvijenu tehnologiju, i Hans Holeinom od kojeg
potice njegova sklonost mjesovitim materijalima; Isozaki je bio inspirisan Leduovom
arhitekturom koja govori; on sledi uzore ortogonalne high tech arhitekture i projektuje niz
bankarskih podruznica pocetkom 1970-ih godina koje kulminiraju njegovim Gunma
Muzejom lijepih umjetnosti u Takasaki; od pocetka 1970-ih njegov rad neprekidno osciluje
izmedju ortogonalnih sklopova i niza lucno zasvodjenih tektonskih struktura
Nagamsami Home Bank 1971 arh Isozaki ova zgrada gotovo da i nema oblik, to je
uglavnom siva pojava, visespratna konstrukcije u prvom susretu nejasna siva pojava izgleda
poptuno nerazumljiva i djeluje krajnje odbojno
Kazua inohara kao i ostali pripadnici japanskog novog talasa, prihvata cinjenicu da danas
tesko moze da se ocekuje uspostavljanje nekih osmisljenih uzajamnih odnosa izmedju
gradjevine i njenog okruzenja, to se iskazuje kroz niz krajnje formalnih i introspektivnih
gradjevina
Tojo Ito njegov stav prema megalopolisu je fatalisticki, kulturna znacenja mogu se sacuvati
jedino stvaranjem zatvorenih poetskih prostora
PMT Buildin u Nagoji 1978 arh Tojo Ito papirno tanana konstrukcijska intervencija ciji
hermeticki, odozgo osvjetljen oblik, odise snaznom ljepotom
Centar Pompidu u Parizu 1977 arh Riard Roders i Renco Piano zgrada koja je
realizacija tehnoloske i infrastrukturne retorike Archigrama, gradjevina je postigla izuzetan
javni uspjeh, ako ni zbog cega drugog onda zbog svoje senzacionalnosti; to je slika pristupa
projektu u kome su nedeterminisanost i maksimalna fleksibilnost dovedene do ekstrema, bilo
je neophodno da se u taj skeletni volumen ugradi jos jedna zgrada kako bi se stvorilo
dovoljno zidnih povrsina, takodje je dodato jos 50 metara pojacanja resetkastim veznikom da
bi se postigla optimalna fleksibilnost sto se pokazalo pretjeranim; dimenzije zgrade su
potpuno indiferentne prema urbanom kontekstu koji je okruzuje
Engleski grad Milton Keynes 1972 arh Davis i Bor zasnovan na pomalo nepravilnoj
mrezi ulica, smjesten u poljoprivrednom podrucju; njegova prazna i mrezolika struktura koja
slijedi konfiguraciju terena su nedefinisane i ovaj grad izgleda samo kao neki slucajan skup
manje-vise uspjesno projektovanih stambenih naselja; razgranicenja ne uspjevaju da ostvare
nikakav uocljiv red
HfG u Ulmu u Njemackoj
Cesto su zanemarivane realne potrebe nastojeci da se proizvedu krajnje prefinjene prototipske
komponente za racionalnu proizvodnju gradjevinskih oblika; utilitarnost je brzo postala
sinonim za zaradu, antiakademski oblici postaju novi dekor vladajucih klasa, racionalno
stanovanje se pretvorilo u stambeni minimum, a strogost linije u siromastvo forme
Rafinerija i svemirske kapsule mogu da sluze kao model tehnickog i oblikovnog savrsenstva;
ali arhitektonska avangarda 1960-ih godina nije potpuno odustala od svoje drustvene
odgovornosti
Superstudio italijanska grupa koja je nastala pos uticajem koncepcija o jedinstvenom
planiranju grada arhitekte koji u svom Novom Vavilonu iz 1960.godine postulira stalnu
promjenu urbanog tkiva; 1966. Superstudio, pod vodjstvom Adolfa Natalinija, stvara niz djela
podijeljenih vise ili manje izmedju prikazivanja oblika kontinualnog spomenika; njihov rad
seze od projekata velikih neprobojnih megalita do naucno-fantasticnih pejzaza sa divljom
prirodom; Superstudio projektuje tihu, antifuturisticku i tehnoloski optimisticku utopiju, nivo
zivota merio bi se opstim ispunjenjem osnovnih ljudskih potreba

Pocetkom 1960-ih godina sve vise raste opsta svjest da u uobicajenoj praksi nedostaje
osnovna povezanost izmedju vrijednosti odredjenog arhitekte i potreba i obicaja korisnika, sto
je dovelo do niza reformistickih pokreta koji su na razne protiv-utopijske nacine nastojali da
prevazidju ovaj problem, takvi arhitekti su se trudili da pronadju nacin na koji bi mogli da
budu korisni i siromasnim drustvenim slojevima
ankarlo de Karlo niska stambena naselja u Terniju, sjeverno od Rima
Habraken i njegova Fondacija za istrazivanja u arhitekturi (SAR) predlazu nisku, visespratnu,
nosecu konstrukciju ciji je raspored plana neodredjen, osim ulaza kuhinje i kupatila, u ostalim
djelovima stana korisnik moze da rasporedi prostor kako mu odgovara; Habraken je sa druge
strane namjeravao da opremi ovakve prostorne matrice stanova industrijski moduliranim
komponentama proizvedenim po uzoru na automobilsku industriju
Stambeni prostor kuca i nizu koji se moze prosiriti u ulici Gintertrase u Minhenu 1971
arh Oto tajdle i Doris i Ralf Thut djelo znacajnog ostvarenja nastalo pod uticajem
Habrakena
Kasni modernizam
Prije i poslije traume koju je izazvao I svjetski rat, pozitivne teznje prosvjetiteljstva imale su
snagu iznosenja odredjenih uvjerenja; Le Korbizje ciji su projekti bili urbani projekti velikih
razmjera nisu realizovani zbog nedostatka sredstava
World Trade Centar u NY 1972 visok 412 metara, ab cijevasta konstrukcija u obliku
dvojnih tornjeva, izvedena prema nacrtima Minoru Jamasakija
Sears Tower u Cikagu 1971 visok 442 metra prema nacrtima Brus Grema i Fazlur Kana
14.PREDAVANJE
Kriticki regionalizam
Postmoderna
Slick-Tech arhitektura
High-Tech arhitektura
Dekonstruktivizam