5.0.

Poczenia

5.4. Poczenia spawane

5.4.1. Konstrukcja
Spoiny
Inne

Pachwinowe

Czoowe
Jednostronne Dwustronne

Jednostron. Dwustronne

Brzena Grzbietowa Otworowa

Rys. 5.28. Podzia spoin (nad przekrojami przedstawiono symbole poz. 2 wg rys. 5.29a)

a)

Widok spoiny:

b)

- od strony lica

4
5

2 1

3
8

- od strony grani

6
c)

d)

n x L (e)

nxL

(e)

Rys. 5.29. Oznaczenie spoin; a) oglny symbol, b) sposb pokazania od ktrej strony spoina jest przedstawiona na rysunku, c) spoina przerywana, n ilo odcinkw spoiny, L - dugo odcinka spoiny, e - dugo przerwy, d) spoina odcinkowo-naprzemianlega

85

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

Oznaczenia spoin na rysunkach

1

Informacje umieszczane na symbolu spoiny wg rysunku 5.20a:

Wymiar przekroju poprzecznego (grubo spoiny).

Wymiar przekroju wzdunego (dugo spoiny).

Znaki dodatkowe:
wklsym,

spoina z licem paskim,

z licem wypukym,

obrbka skrawaniem przejcia,

z licem

usunicie metod obrbki skrawa-

niem nadlewu lica.

5

Znaki dodatkowe:

spoina wykonana po zamknitym obwodzie,

wyko-

nana w montau.
6

Znaki dodatkowe:

spoina z podpawan grani,

spawana z podkadk

spawalnicz.
7

Wymiary brzegw spoiny (kt pochylenia, odstp midzy prefabrykatami itp.).

Symbole przedstawiajce: nr spoiny, metoda spawania, jako spoiny, metoda kontroli,

nr instrukcji spawania itp.
Zcza spawane
Stykowe

Zakadkowe

Teowe

Narone

Przylgowe

Krzyowe

Rys. 5.30. Podzia zczy spawanych

Materiay stosowane na zcza spawane

- stale konstrukcyjne zwykej jakoci przeznaczone do spawania: St0S, St2S, St3S, St4S,
- stale do wyrobu rur: R, R35, R45,
- stale o podwyszonych waciwociach wytrzymaociowych: 15GA, 18G2A,
10G2ANb, 10H, 10HA,
- inne, speniajce warunek tzw. przelicznika wglowego, liczonego wg wzoru:

86

5.0. Poczenia

Ce = C +

Cr Mo V Mn Ni Cu
+
+ +
+
+
0,45 %
5
5
5
6
15 15

(5.60)

gdzie: C, Cr, Mo, V, Mn, Ni, Cu procentowa zawarto dodatkw stopowych w stali.

5.4.2. Obliczenia
Klasyfikacja konstrukcji spawanych
Zgodnie z PN-87/M-69008 rozrnia si w zalenoci od sumy wskanikw ZA + ZB
trzy klasy konstrukcji spawanych (tab. 5.13).
Tab. 5.13. Klasy konstrukcji spawanych wg PN-87/M-69008.

Klasa konstrukcji
spawanej lub zgrzewanej
1
2
3

Suma wskanikw
ZA + ZB
powyej 7
37
poniej 3

Tab. 5.14. Wskanik ZA do tablicy 5.13 wg PN-87/M-69008.

Rodzaj obcienia, metoda wymiarowania

Statyczne lub qusistatyczne
Zmczeniowe, przy liczbie cyklw < 6105
Zmczeniowe przy liczbie cyklw > 6105
1
) Przy spoinach ciskanych.

Stopie wykorzystania wytrzymaoci spoiny, %

< 50
50 80
> 80
wskanik ZA
0
0
01) lub 1
0
1
2
1
2
3

Zakres wymaga i bada dotyczcych jakoci zczy spawanych klasy 1 i 2 naley

przyjmowa w zalenoci od wartoci wskanika ZA wg tablicy 5.15.
Tab. 5.15. Wskanik ZB do tablicy 5.13 wg PN-87/M-69008.

Zagroenie ycia ludzkiego

nieprawdopomao
bardzo
Straty materialne
dobne
prawdopodobne
prawdopodobne
wskanik ZB
niewielkie - < 1p
0
2
4
rednie - 1p 10p
2
4
6
due
- > 10p
4
6
8
p rednia roczna paca pracownika gospodarki uspoecznionej.
Zgodnie z PN-EN 25817 (PN-ISO 5817) wyrnia si poziomy jakoci: D wymagania agodne, C wymagania rednie, B wymagania ostre.

Zalecenia oglne wykonywania i obliczania spoin

Typ spoiny i zwizane z nim przygotowanie brzegw (wg PN-75/M-69014 i PN73/M-69015) powinny by dostosowane do gruboci prefabrykatw, gatunku stali i metody

87

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

spawania.
Tab. 5.16. Wymagania dotyczce bada i jakoci spoin klasy 1 i 2.

Wskanik
ZA

Zakres bada, %1)

radiograf. lub ul- ogldziny
tradwikowych zewntrzne
10
5
100
2

Rodzaje bada

3
2
1

Klasa wadliwoci zcza

wg norm2)
1 lub 24)
3
4

Ogldziny zewntrzne, badania

radiograficzne3), lub/i ultradwikowe3)
Ogldziny zewntrzne (ewtl. do0
55)
1
datkowo radiogr.3) lub ultradw.)
1)
Podany zakres bada radiograficznych lub ultradwikowych odnosi si do spoin, w ktrych
sumaryczna dugo poprawek P wynosi poniej 2% dugoci zbadanych spoin. Zakres bada powinien by zwikszony dwukrotnie, gdy P = 2 5%, zwikszony 5-krotnie gdy P >
5%.
2)
Dla radiograficznych wg PN-74/M-69772, ultradwikowych PN-77/M-70055, ogldzin
zewn. PN-84/M-69072.
3)
Spoin pachwinowych nie kontroluje si metod radiograficzn, a metod ultradwikow
tylko w szczeglnych przypadkach.
4)
Klas ustala konstruktor.
5)
Klasa 5 moe by dopuszczona pod warunkiem, e nie ma wad Ea i Eb oraz, e na odcinku
N (wg PN-74/M-69772) sumaryczne zmniejszenie przekroju spoiny nie przekracza 25%.
Przyjmowane gruboci obliczeniowe spoin przedstawiono w tablicy 5.17.
Na rysunku 5.31 przedstawiono zalecenia konstrukcyjne wybranych spoin. Styki poszczeglnych czci przekroju (pasw, rodnikw) naley projektowa w paszczyznach prostopadych do osi czonych elementw. W poczeniu dwuteownika spawanego (rys. 5.31b),
styk pasa rozciganego przy obcieniach dynamicznych powinien by przesunity wzgldem
styku rodnika.
a)

a1

b)
t

t1

a1 - l 1 l 1

Rys. 5.31. Konstruowanie wybranych spoin,

a) zalecenia przy konstruowaniu spoin przerywanych, b) przesunicie spoin czoowych w belce obcianej zmczeniowo

l 0,75 b l 0,75 h
a1 5 l1
a1 - l1 15 t1 a1 - l1 200 mm

88

5.0. Poczenia

Tab. 5.17. Wytyczne dotyczce gruboci spoin a [mm].

Charakter obcienia
Warunki
t1 = t2

Zmczeniowe
a = t1 = t2
t1

a = t1

t2

a = t1

>1:4
t1

t2 t1 > t1 lub
t2 t1 > 10 mm

>1
:1

>1:1
t1

a = t1

t2

t2 t1 < t1 lub
t2 t1 < 10 mm

a = t1
t

Spawanie w zwykych
warunkach

a=t

c 3, c 0,2 t
ai t

a1

a4

a2

a3

Zaliczy do
spoin czoowych

Dla spoin niepenych

Pachwinowe

Statyczne

t2

Gruboci
prefabrykatw

Czoowe

Rodzaj
spoin

a = g 2 mm
t

a1 < 0,7t
a2 < 0,6t

a1

0,2 t 2 10 mm
0,7 t 1
a nom
2,5 mm

16 mm

a = anom
Spaw. Jednwarstw.
autom.
Wielowarukiem
stwowe
krytym
Spoiny obwodowe rur

a2

t2 > t1

a = 1,3 anom
a = 1,2 anom anom 2 mm
a = anom t1,

t1 grubo rury

Dugo spoin przyjmowan w obliczeniach wytrzymaociowych jest dugoci rzeczywist pomniejszon si o dwie gruboci ze wzgldu na osabienie kraterem pocztkowym i
kocowym spoiny. W przypadku spawania z zastosowaniem przykadek wybiegowych dugo rzeczywista jest dugoci obliczeniow.
Dugo obliczeniow przyjmuje si jako rwn sumarycznej dugoci spoin li.

Zalecenia obliczeniowe
Spoin pachwinowych przerywanych nie naley stosowa:
- w przypadku obcie dynamicznych,
- w elementach bezporednio naraonych na korozj atmosferyczn lub chemiczn, a take
eksploatowanych w warunkach podwyszonych wilgotnoci,
- w strefach skokowej zmiany sztywnoci,
89

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

- w przypadku jednoczesnego wystpowania znacznych napre normalnych i stycznych.

W tablicy 5.18 usystematyzowano zalecenia konstrukcyjne dla poszczeglnych rodzajw spoin.
Tab. 5.18. Zalecenia konstrukcyjne przy obliczaniu zczy

Poczenie lub rodzaUwzgldnia si w obl. 1)

je napre
Statyczne lub zm- Wszystkie rodzaje
Ca dugo spoiny
Czoowe
czeniowe
napre
Tylko styczne
Ca dugo spoiny
Rzut dugoci na kierunek
Normalne + styczne
rwnolegy do obcienia
Tylko spoiny podune:
Statyczne
Pocz. zakadkowe
li b, b 30 t1
Pachwinowe
10a li 100a,
Spoiny przerywane
li 40 mm
Rzut dugoci na kierunek
Wszystkie poczenia
rwnolegy do obcienia
Zmczeniowe
Spoiny otworowe
Nie uwzgldnia si
Spoiny przerywane
100% nonoci sp. czooCzoowe + Statyczne
Wszystkie rodzaje
wych + 50% sp. pachw.
pachwinowe
zczy i napre
Zmczeniowe
Tylko sp. czoowe
1)
a grubo spoiny, b odstp midzy spoinami, li dugo i-tej spoiny w zczu.
Spoiny

Rodzaj obcienia

Wspdziaanie spoin z poczeniami gwintowymi w zczu mona uwzgldni,

przyjmujc, e:
- obcienie osiowe rozdziela si na poszczeglne czniki proporcjonalnie do ich nonoci;
- obcienie momentem w paszczynie poczenia rozdziela si na poszczeglne czniki w
postaci si prostopadych do ramion obrotu i proporcjonalnych do odlegoci cznikw od

rodka obrotu, ktry mona utosami ze rodkiem cikoci grupy cznikw przenoszcych obcienie momentem. Wspdziaanie to mona uwzgldni w nastpujcych przypadkach pocze mieszanych, zakadkowych:

w poczeniach zakadkowych na ruby pasowane i nity, przy wzmacnianiu i odnowie

istniejcych pocze;

w poczeniach kategorii C wg [1] (obcianych prostopadle do osi cznikw, w zczach zakadkowych, spranych tzn. przenoszcych obcienia ciernie, pracujcych w
stanie granicznym nonoci) wzmocnionych spoinami poprzecznymi lub podunymi,
pod warunkiem ich wykonania przed penym spraniem, lecz po wstpnym dokrce 90

5.0. Poczenia

niu (napiciu) rub do wartoci 50 % wymaganej siy sprajcej; przyjmuje si przy

tym, e spoiny podune mog przenosi nie wicej ni 40 % cakowitego obcienia;

w stykach montaowych belek dwuteowych o wysokim rodniku, w ktrych pasy poczono spoinami, a rodnik - nakadkami na zasadzie poczenia ciernego kategorii C,
spronego po uprzednim zaspawaniu pasw.

Metoda stanw granicznych (wg [1])

Do oblicze pocze spawanych naley przyjmowa wspczynniki wytrzymaoci
spoin - wg tablicy 5.19 oraz wytrzymao obliczeniow stali fd przy czym w przypadku
czenia czci ze stali rnych gatunkw, naley przyjmowa fd o wartoci mniejszej.
Tablica 5.16. Wartoci wspczynnikw wytrzymaoci spoin wg [1].

Rodzaj
spoiny

Stan napre w rozpatrywanej czci

lub wytrzymao stali Re, MPa

Wspcz, wytrzymaoci
spoin1)
| |

1
0,6
(przy ci1-0,15 2)
naniu)
0,9
0,8
0,8
0,7
0,7
0,6

ciskanie lub zginanie

Czoowe
Rozciganie rwnomierne (=1)
lub mimorodowe (<1)
Re 225
Pachwinowe 255 < Re 355
355 < Re 460
1)
Podane wartoci wspczynnikw naley zmniejszy:
o 10 % - w przypadku spoin montaowych (wykonywanych na budowie);
o 20 % - w przypadku spoin puapowych;
o 30 % - gdy zachodz jednoczenie ww. przypadki
2)
Podana zaleno dotyczy spoin normalnej jakoci, kontrolowanych zgrubnie;
- stosunek napre rednich do maksymalnych. W przypadku zapewnienia
kontroli defektoskopowej mona przyjmowa = 1, przy czym klasa wadliwoci zcza wg PN-87/M-69772 powinna by najwyej R4 - przy gruboci czonych czci do 20 mm, R3 - przy gruboci wikszej ni 20 mm, R2 - przy obcieniach dynamicznych.
Warunek wytrzymaociowy przy obcieniach statycznych
Podstawowy warunek wytrzymaociowy, w metodzie stanw granicznych, przy obliczaniu spoin, przedstawia si nastpujco.

Spoiny czoowe
Jeeli pole przekroju obliczeniowego spoin jest nie mniejsze ni pole przekroju czonych elementw i jeli ponadto = 1 , to odrbne sprawdzenie nonoci poczenia jest
zbdne. W pozostaych przypadkach nono pocze naley sprawdza wg wzorw:
91

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

dla napre dziaajcych w jednej paszczynie:

r + g f d

t + s || f d

(5.61)

dla napre dziaajcych w dwch paszczyznach:

2

+ f d

||

(5.61a)

gdzie: , - naprenia w przekroju obliczeniowym poczenia, (w stanie sprystym),

, || - odpowiednie wspczynniki wytrzymaoci spoiny wg tablicy 5.19, fd - naprenia obliczeniowe (wg tab. 3.7 lub wzorw 3.17).
W wyjtkowych przypadkach pocze rozciganych na pojedyncz niepen spoin
czoow, naley uwzgldni w obliczeniach dodatkowe zginanie spowodowane mimorodem
siy wzgldem osi przekroju obliczeniowego spoiny.

Spoiny pachwinowe

Rys. 5.32. Przekrj czynny spoiny pach-winowej z oznaczeniami napre do wzoru (5.62), a, z parametry
gruboci spoiny

Warunek wytrzymaoci dla spoin pachwinowych w zoonym stanie naprenia (rys.

5.32, 5.33a), jest okrelony nastpujco:

2 + 3( 2 + 2 ) f

||

f d
gdzie: = 0,7

dla stali

Re 255 [MPa];

= 0,85 dla stali

255 < Re 355 [MPa];

= 1.0

355 < Re 460 [MPa];

dla stali

(5.62)

Dopuszcza si obrcenie powierzchni czynnej spoiny na paszczyzn jednego z czonych prefabrykatw celem uproszczenia oblicze (zyskuje si pewien zapas wytrzymaoci).
Nono pocze zakadkowych (rys. 5.33b) mona sprawdzi wg wzorw:
92

5.0. Poczenia

F =

przy obcieniu osiowym:

F
|| f d
a l

(5.63)

przy obcieniu si F i momentem M:

( M + F cos ) 2 + ( F sin ) 2

fd

(5.64)

gdzie: - naprenie wypadkowe, przy czym tF wg wzoru 5.63 oraz:

M =

Mr
I0

(5.64a)

r - odlego rozpatrywanego punktu od rodka cikoci spoin, I0 - biegunowy (wzgldem rodka cikoci spoin) moment bezwadnoci figury utworzonej przez kad przekroju obliczeniowego na paszczyzn styku: Io = Ix + Iy, - kt midzy wektorami napre F i M w rozpatrywanym punkcie spoiny (0 1800).

a)

b)

M = F. e
a t a

x
r

Fz

Mx

Fy

Rys. 5.33. Spoiny pachwinowe, a) poczenie pasa ze rodnikiem, b) poczenie zakadkowe obcione
si i momentem

Nono pocze teowych (rys. 5.33a) mona sprawdzi wg wzoru (5.61), obliczajc
naprenia i w przekroju utworzonym przez kad przekroju obliczeniowego spoin na
paszczyzn styku i przyjmujc waciwe dla spoin pachwinowych wspczynniki i | | .
Jeli kt midzy czonymi prefabrykatami 450 < 900, to nono poczenia naley
sprawdzi wg wzoru (5.62).

Warunek wytrzymaociowy przy obcieniach zmczeniowych

Obowizuje gdy: ilo planowanych cykli zmczeniowych: N > 104 i zakresy zmiennoci obcie: 1,5fd, 0,9fd;

93

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

obliczeniowe zakresy zmiennoci obcie:

= max min

= max min

(5.65)

Tabl. 5.20. Kategorie zmczeniowe materiau wg [1].

Opis elementu (karbu)

Ksztatowniki spawane (dwuteowe, teowe, skrzynkowe ze spoinami
podunymi)
cigymi specjalnej jakoci (obrobionymi)
cigymi wykonywanymi automatycznie
cigymi wykonywanymi rcznie
przerywanymi (pachwinowymi) itp.
Styki poprzeczne spawane:
styki ksztatownikw i blach na spoiny czoowe pene specjalnej
jakoci (obrobione)
inne styki poprzeczne i elementy w strefie eber poprzecznych (zakoczonych w odlegoci > 10 mm od krawdzi elementu)
Elementy w strefie zakoczenia nakadek spawanych:
przy gruboci nakadki i pasa < 20 mm
przy gruboci materiau > 20 mm
Elementy w poczeniach zakadkowych (rys. 5.27a):
elementy gwne (do oblicze naley przyjmowa szeroko nie
wiksz ni rozstaw spoin podunych zwikszony o ich dugo)
elementy dospawane
Poczenia teowe i krzyowe:
na spoiny czoowe K specjalnej jakoci (obrobione)
inne styki wymiarowane na pen nono przekroju
spoiny pachwinowe o nonoci mniejszej ni nono czonego
elementu
Styki pasa ze rodnikiem w elementach obcionych si skupion (np.
w belkach podsuwnicowych):
spoiny czoowe K specjalnej jakoci (obrobione)
spoiny czoowe K normalnej jakoci
dwustronne spoiny pachwinowe obrobione
dwustronne spoiny pachwinowe normalnej jakoci
Spoiny pachwinowe obcione (cinane) w kierunku dugoci spoiny,
cige i w poczeniach zakadkowych

Kategoria zmcz.
C, C, MPa

125
115
100
80

115
80
45
36

57
45
80
57
36

80
57
45
36
(80)

Przy napreniach normalnych naprzemiennych (roz = ci) lub wycznie ciskanych (roz = 0):
= roz + 0,6 ci

(5.66)

gdzie: roz, ci - zakresy zmiennoci napre odpowiednio: rozcigajcych i ciskajcych,

obliczeniowe zakresy zmiennoci obcie przy uwzgldnieniu niejednorodnego widma
94

5.0. Poczenia

napre:
c =

max()
1 ln(K )

c =

max()
1 ln(K )

(5.67)

gdzie: K 1 - stopie wypenienia widma; w przypadku widma jednorodnego zachodzi:

K = 1 c = , c = ,
wytrzymao zmczeniowa:

5 10 6
R = 0,735 C
N

m
L

2 10 6
R = C
N

5
L

(5.68)

gdzie: C, C - kategoria zmczeniowa (wytrzymao zmczeniowa normatywna - tablica

5.20), L, L - trwaa wytrzymao zmczeniowa - tablica 5.21, m - wykadnik potgowy przyjmujcy wartoci: m = 3 dla N 5106, m = 5 dla N > 5106,
Tabl. 5.21. Wytrzymao zmczeniowa wg [1].

N = 104

105
106
107
108
2106
5106
Wytrzymao zmczeniowa R, MPa
C
D
L
931
433
201
160
118
103
65
815
379
176
140
103
90
57
729
338
157
125
92
80
51
670
311
145
115
85
74
46
583
271
127
100
74
64
40
466
217
101
80
59
51
32
332
154
72
57
42
37
23
262
122
57
45
33
29
18
209
98
45
26
27
23
15
Wytrzymao zmczeniowa R, MPa
C =
L =
231
146
92
67
58
80
37
D - wytrzymao zmczeniowa przy staej amplitudzie napre,
L - wytrzymao zmczeniowa trwaa,
L - wytrzymao zmczeniowa trwaa przy cinaniu.
Gdy grubo cianki t > 25 mm naley przyjmowa zredukowan wytrzymao obliczenio1

w:

Rred

25 4
= R
t

(5.69)

warunki nonoci - dla "czystych" napre:

95

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

R
fat

R
fat

(5.70)

gdzie: fat = 1 1,2 - czciowy wspczynnik bezpieczestwa; dla przecitnych warunkw

eksploatacji, inspekcji i konserwacji fat = 1, w skrajnie niekorzystnych warunkach fat
= 1,2.
warunek nonoci - dla "zoonych" napre:

C
+
R

(5.71)

Metoda napre dopuszczalnych

Naprenia dopuszczalne przy obcieniach statycznych
Naprenia dopuszczalne spoin stanowi maksymaln warto napre jakie mog
wystpi w wymiarowanym przekroju bez groby plastycznego odksztacenia konstrukcji.
k n = s k r

k = R e
r x e

(5.72)

gdzie: Re - granica plastycznoci sabszego z czonych materiaw, xe - wspczynnik bezpieczestwa

w ukadach w ktrych nie dopuszcza si odksztace plastycznych

przyjmuje si xe = 1,6, n indeks okrelajcy rodzaj naprenia, przyjmuje oznaczenia: r (dla rozcigania), c (dla ciskania), g (dla zginania), t (dla cinania), s (dla skrcania), s - wspczynnik statycznej wytrzymaoci spoiny uwzgldniajcy rodzaj naprenia i jako spoiny. Wartoci tego wspczynnika ujto w tablicy 5.23.

Warunek wytrzymaociowy przy obcieniach statycznych

Podane poniej warunki wytrzymaociowe spoin odnosz si do obcie statycznych. W przypadku zmczeniowego charakteru obcie przyjmuje si jako obliczeniow
warto obcienia, jego warto maksymaln. Naprenia dopuszczalne kz take ulegaj
zmianie.

Spoiny czoowe
Spoiny rozcigane osiowo (rys. 5.34a dla b = 0):
=

Q
k r
al

96

(5.73)

5.0. Poczenia

gdzie: kr - naprenia dopuszczalne przy rozciganiu spoiny, a obliczeniowa szeroko

spoiny, l obliczeniowa dugo spoiny.
Tabl. 5.23. Wartoci wspczynnika statycznej wytrzymaoci spoiny s.

Rodzaj
spoiny

dla stali o Re min, MPa

255 < Re 355 < Re
Re 255
355
460

Rodzaj
naprenia

ciskanie osiowe
1,0
1,0
1,0
ciskanie przy zginaniu
Rozciganie osiowe
Czoowa
Rozciganie przy zgina0,851)
0,81)
0,81)
niu
cinanie i skrcanie
0,6
0,6
0,6
Pachwicinanie i skrcanie
0,8
0,7
0,6
nowa
1)
Wyszczeglnione wartoci dotycz spoin kontrolowanych zgrubnie. W
przypadku badanych defektoskopowo (radiologicznie, ultradwikowo) przyjmuje si s = 1,0.
Spoiny rozcigane nieosiowo (rozciganie ze zginaniem, rys. 5.34a):
=

Q 6b
1 +
1,1 s k r
a l
l

b)

a)

c)

(5.74)

Mz

b
l

Rys. 5.34. Spoiny czoowe - plan

obcie, a - rozcigane,
b zginane dwuosiowo, c
- cinane i zginane

My

l/2

Spoiny zginane (czyste zginanie dwuosiowe, rys. 5.34b):

g =

Mz My 6 Mz 6 My
+
=
+ 2
1,1 k g
Wz Wy
la2
l a

(5.75)

Spoiny zginane i cinane (rys. 5.34c):

P c 6P c
P

t =
g = W = l a 2 k g
la
z

= g + 3 2 1,1 k
red
t
g
s

w przypadku gdy c 0,5a mona pomin sprawdzanie i red.

97

(5.76)

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

W przypadku oblicze spawanego rodnika belki dwuteowej naley przyj wskanik

wytrzymaoci przekroju na zginanie Wx dla caego przekroju belki (spoina przenosi tyko
cz obcie gncych).

Spoiny pachwinowe i otworowe

a
b)

a)

l1

c)

Ms
Q

l2

ds

Rys. 5.35. Wybrane spoiny pachwinowe, a - cinane, b - skrcane, c - cinane i zginane

Spoiny obcione si tnc (rys. 5.35a, przy osiowym cinaniu: e = b/2.):

Q (b e )

t 1 = b a l k t
1 1

Qe
t 2 =
k t

b a 2 l2

(5.77)

Spoiny obcione momentem skrcajcym (rys. 5.35b):

s =

Ms
2 Ms
=
k s
W0 d sr 2 a

(5.78)

Spoiny obcione momentem gncym i si cinajc (rys. 5.35c):

Plh
P

t =
g = 2 I k g
2 a (h + b )
z

2
2

red = g + 3 t 1,1 k g

(5.79)

gdzie: 2 (h + b) - czna dugo odcinkw spoin w kierunku rwnolegym do siy Q, Iz moment bezwadnoci kadu przekrojw spoiny:
2
h3 a b a3
h + a
Iz = 2
+
+ b a

2
12
12

(5.79a)

W spoinach belek dwuteowych (rys. 5.27) czcych rodnik z pasami (pkami) warunek wytrzymaociowy spoin pooonych poza miejscem przyoenia skupionych si ze 98

5.0. Poczenia

wntrznych okrelony jest wzorami:

P
bp
tp
c
h

ts

Rys. 5.36. Spoiny belek dwuteowych

l1

dla spoin cigych:

t =
S=

P S
k t
2 a Iz

b t p (h + t p )
2

2
b t p3
h + t p h t s3
+
Iz = 2
+ b t p
2
12
12

(5.80)

gdzie: a grubo spoiny,

-

dla spoin przerywanych:

t =

P S t
k t
2 a I z l1

(5.80a)

W miejscu przyoenia siy rozoonej P na dugoci c warunki wytrzymaoci maj posta:

= + 3 + 2 k r
2

= =

2
P

2 2 a (c + 2 t p )

P
A

(5.81)

gdzie: A powierzchnia przekroju dwuteownika.

Warunek wytrzymaociowy przy obcieniach zmczeniowych

Warunek wytrzymaociowy dla spoin obcionych zmczeniowo opisany jest wzorami:

max =

max

Q max M g ,max

F
Wx

M
P
= max s ,max
F
W0

2 Z rc

Z
Z
x z + rc rc R
Re
Re

2 Zt

Z
Z
x z + t t R
R et
R e, t
99

(5.82)

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

Tab. 5.24. Wspczynnik dziaania karbu w spoinach [3].

Lp.

Wspcz.
St3S 18G2

Rodzaj poczenia
Widok

Przekrj

1,0

1,0

1,2

1,33

1,4

1,8

1,6

2,2

2,0

2,3

2,3

3,2

2,5

3,5

3,0

4,0

3,4

4,4

10

4,0

4,9

b
6

a = b, a 2

7
8

jak lp. 6 przy a = b, a = 1

gdzie: Qmax, Pmax - maksymalna warto siy rozcigajcej lub cinajcej spoin, Mg,max, Ms,
max

- maksymalna warto momentu zginajcego lub skrcajcego spoin, Wx, W0 -

wskanik wytrzymaoci przekroju spoiny przy zginaniu i skrcaniu, Zrc, Zt - dugotrwaa granica wytrzymaoci zmczeniowej materiau przy rozciganiu (ciskaniu) i
przy cinaniu (Zt = Zs), xz - zmczeniowy wspczynnik bezpieczestwa spoin, powinien zawiera si w zakresie xz = 1,6 1,8, - wspczynnik dziaania karbu, Zaley
od rodzaju spoiny, ksztatu zcza i materiau czonych pfabrykatw; dla stali St3S i
18G2 wartoci tego wspczynnika przedstawiono w tablicy 5.24, Re, Ret - granica
plastycznoci dla rozrywania i przy cinaniu, R - wspczynnik asymetrii cyklu:

100

5.0. Poczenia

R=

min min

max max

R=

1
+1

(5.83)

gdzie: - wspczynnik staoci obcienia (wz. 3.9).

Pimiennictwo
[1] PN-90/B-03200 Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie. PKNMiJ,
[2] PN-76/B-03001 Konstrukcje i podoa budowli. Oglne zasady oblicze, PKNMiJ,
[3] M. Dietrich: Podstawy Konstrukcji Maszyn, tom II, WNT, Warszawa 1995.

101

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

5.5. Poczenia zgrzewane

Nominalne rednice zgrzeiny punktowej wg [2] przedstawiono w tablicy 5.25.
Tab. 5.25. Nominalna rednica zgrzeiny punktowej.

Grubo elementw
czonych, mm
do 0,5
0,5 1,0
1,0 1,5
1,5 2,0
2,0 2,5
2,5 3,0

Klasa A (jako wysoka)

A
4
5
6
7
8
9

Klasa zgrzeiny
B
C
3
4
Nie
5
okrela
6
si
7
8

- kompleksowe sterowanie elektroniczne zgrzewark,

- zmienne, nastawialne warunki zgrzewania,
- hydrauliczny lub pneumatyczny docisk elektrod.

Klasa B (jako normalna)

- zmienne, nastawialne warunki zgrzewania,

- sterowanie czasu zgrzewania,
- docisk elektromagnetyczny lub jak w klasie A.

Klasa C (bez jakoci)

- nie okrela si.

Rys. 5.28. Wspczynnik wytrzymaoci zmczeniowej zgrzein w funkcji wsp. asymetrii

cyklu zmczeniowego =
min/max wg [3]: 1- materia
rodzimy o gruboci g = 1
5 mm, 2 - zcze dwunakadkowe symetryczne, 3 - zcze
zakadkowe

Ilo zgrzein punktowych w zczu:

102

5.0 Poczenia

z = m zm x m

Q
P

(5.84)

gdzie: mzm - wspczynnik wytrzymaoci zmczeniowej, rysunek 5.36 (dla obcie statycznych mzm = 1), xm - wspczynnik bezpieczestwa liczony wzgldem wytrzymaoci doranej materiau, Q - sia obciajca zcze, P - sia niszczca jedn zgrzein,
wg tablicy 5.26.
Tabl. 5.23. Sia niszczca pojedynczej zgrzeiny P [kN] wg [3].

Gr. blach
Klasa A
mm
Rm=300 MPa 340
0,5 + 0,5
2,3
2,5
1,0 + 1,0
4,3
5,0
1,5 + 1,5
7,1
8,0
2,0 + 2,0
10,5
12,0
2,5 + 2,5
14,7
16,7
3,0 + 3,0
19,2
21,8

380 300
2,9 1,3
5,5 2,8
9,1 4,9
13.2 7,7
18,7 11,2
24,3 15,2

Klasa B
340
1,4
3,2
5,5
8,8
12,8
17,2

380
1,6
3,5
6,3
9,7
14,3
19,2

300
0,9
2,2
4,0
6,5
9,7
13,3

Klasa C
340
1,0
2,4
4,5
7,4
11,0
15,1

380
1,1
2,7
5,1
8,1
12,4
16,9

Pimiennictwo
[1] Dietrich M. i inni: Podstawy Konstrukcji Maszyn t. 2, PWN, Warszawa 1988.
[2] PN-74/M-69020 Spawalnictwo. Klasyfikacja jakoci zgrzein punktowych, PKNMiJ,
[3] PN-74/M-69021 Wytyczne projektowania, wykonywania i kontroli zczy zgrzewanych

punktowo, PKNMiJ.

103

Podstawy Konstrukcji Maszyn - projektowanie

5.6 Poczenia nitowane

5.6.1. Poczenia zwyke
Obliczenie pocze nitowanych wymaga spenienie nastpujcych warunkw:
- wytrzymao na naciski powierzchniowe nitu i elementw czonych:
d =

Q
kd
n d g min

(5.85)

gdzie: Q - sia obciajca zcze, n - ilo nitw w zczu, d - rednica nitu, gmin - najmniejsza suma gruboci elementw czonych przenoszcych obcienie w tym samym kierunku, kd - naciski dopuszczalne k d 2,5 k t , kt - naprenia dopuszczalne na cinanie:
poczenia zwyke:

kt = 80 210 MPa,

poczenia mocno-szczelne:

kt = 42,5 70 MPa,

wartoci wysze przyjmowa dla materiaw czonych o wyszych wartociach Re, nisze
dla wikszej iloci nitw.
- wytrzymao na cinanie nitu:
t =

Q
d nz
2

kt

(5.86)

gdzie: z - ilo powierzchni cinanych.

- wytrzymao elementw czonych na rozrywanie (ciskanie):

r =

Q
k
( l n max d) g min r

(5.87)

gdzie: l - szeroko zcza, nmax - liczba nitw w pierwszym rzdzie nitowym przy poczeniach blach lub ksztatownikw lub w rzdzie najbliszym rodka zcza przy poczeniu nakadkowym, kr - naprenia dopuszczalne na rozrywanie elementw czonych.

Zalecenia konstrukcyjne
Odstp osi nitw od brzegu blachy: e 1,6 d.
W poczeniach mocnych przyjmuje si rednic nitw d 2 g (g oglnie, suma
gruboci zcza).

104

5.0 Poczenia

Rm = 340 420 MPa, Re = 190 MPa, A10

Materia nitw znormalizowanych: St2N

= 26 %. Materiay elementw zcza przyjmowa o waciwociach podobnych do materiau

nitw.

5.6.2. Zbiorniki cinieniowe

Zbiorniki cinieniowe o paszczu nitowanym wymagaj spenienia nastpujcych zalenoci:
pD

1 = 2 g v k r

= 2 p D k
t
1 d 2 m

(5.88)

gdzie: p - cinienie maksymalne w zbiorniku, D - rednica walczaka, g - grubo cianki (poza zczem), v - wspczynnik osabienia zcza:
v=

t nx d
t

(5.89)

t - podziaka nitw w rzdzie, m - ilo rzdw w szwie, kt - naprenia dopuszczalne

na cinanie (tabl. 5.27).
Tabl. 5.27. Wartoci napre dopuszczalnych na cinanie.

Rodzaj poczenia
Zakadkowe
Nakadkowe
podwjne

m
1
2
3
2
4

kt, MPa
70
65
60
60
57,5

Pimiennictwo
[1] Dietrich M. i inni: Podstawy Konstrukcji Maszyn t. 2, PWN, Warszawa 1988.
[2] PN-70/M-82952. Nity z bem kulistym, PKNMiJ,
[3] PN-70/M-82954. Nity z bem paskim, PKNMiJ,
[4] PN-70/M-82956. Nity z bem soczewkowym niskim, PKNMiJ,
[5] PN-70/M-82957. Nity z bem soczewkowym, PKNMiJ,
[6] PN-70/M-82958. Nity z bem grzybkowym, PKNMiJ,
[7] PN-70/M-82959. Nity z bem trapezowym, PKNMiJ.
105