SVEUILITE / UNIVERZITET VITEZ U TRAVNIKU

FAKULTET ZDRAVSTVENE NJEGE

SMJER: FIZIOTERAPIJA I RADNA TERAPIJA

SEKRETORNE FUNKCIJE DIGESTIVNOG TRAKTA

SEMINARSKI RAD

Travnik, februar, 2015. god.

SADRAJ
1.

2.

UVOD...................................................................................................................1
1.1.

SVRHA I CILJEVI ISTRAIVANJA...........................................................2

1.2.

HIPOTEZA....................................................................................................2

1.3.

STRUNE METODE....................................................................................2

RAZRADA TEME................................................................................................2
2.2. OSNOVNI MEHANIZMI STIMULACIJE LIJEZDA DIGESTIVNOG
TRAKTA..................................................................................................................3
2.2.1. Efekat kontakta hrane sa epitelom funkcije enterikih nervnih
stimulusa...............................................................................................................3
2.2.1.
2.3.

Autonomna stimulacija sekrecije............................................................4

OSNOVNI MEHANIZAM SEKRECIJE U LIJEZDANIM ELIJAMA 5

2.4. PODMAZIVANJE I ZATITNE OSOBINE SLUZI, ZNAAJ SLUZI U

GASTROINTESTINALNOM TRAKTU.................................................................6
2.5.

LUENJE PLJUVAKE...............................................................................6

2.5.1.

Pljuvane lijezde; Karakteristike pljuvake..........................................6

2.6.

LUENJE U JEDNJAKU.............................................................................8

2.7.

LUENJE U ELUCU..................................................................................8

2.7.1.

Karakteristike luenja u elucu...............................................................8

2.7.2.

Regulacija eluane sekrecije nervnim i humoralnim mehanizmima....9

2.7.3.

Faze gastrine sekrecije..........................................................................9

2.7.4.

Inhibicija eludane sekrecije post-eludanim intestilnim faktorima...9

2.8.

LUENJE PANKREASA............................................................................10

2.8.1.
2.9.
2.10.

Regulacija pankreasne sekrecije...........................................................11

SEKRECIJA UI U JETRI.......................................................................11
LUENJE TANKOG CRIJEVA..............................................................13

2.10.1. Luenje sluzi iz Brunerovih lijezda u duodenum...............................13

2.10.2. Luenje crvenih digestivnih sokova u Liberkinijeovim kriptama........13
2.10.3. Regulacija luenja u tankom crijevu.....................................................13
2.11.
3.

SEKRECIJA U DEBELOM CRIJEVU...................................................14

ZAKLJUAK.....................................................................................................15

LITERATURA............................................................................................................17

1. UVOD
Osnovna funkcija digestivnog sistema je da vri degradaciju unijete hrane i
snabdjeva organizam vodom, hranljivim materijama i elektrolitima neophodnim za
odravanje ivota1.
Digestivni sistem se sastoji iz duge miine cijevi, gastro-intestinalnog trakta
(GIT) ili alimentarnog kanala, i akcesornih organa. GIT poinje usnom dupljom
(kavum oris), na koju se sukcesivno nastavljaju: drijelo (farings), jednjak
(ezofagus), eludac (ventrikulus), tanko crijevo (intestinum tenue) i debelo crijevo
(intestinumkrasum) koje se zavrava rektumom i analnim otvorom. U veini
sluajeva, svaki organ je od slijedeeg odvojen sfinkterom, a na granici tankog i
debelog crijeva nalazi se i leocekalni zalistak. Akcesorni organi GIT su jezik, zubi,
pljuvane lijezde, pankreas, jetra i una kesa. Da bi hrana mogla da se koristi u
organizmu, ona mora da se unese (ingestija) i svari (digestija), a svareni produkti
transportuju u krv (apsorpcija ili resorpcija). Ova tri procesa zahtjevaju koordinaciju
pokreta GIT i sekreciju u odreenim njegovim dijelovima2.
Ingestija obuhvata unoenje hrane u usnu duplju, vakanje i usitnjavanje,
natapanje hrane pljuvakom i gutanje. Tokom digestije hrana se i dalje usitnjava, a
makromolekularna jedinjenja se uz pomo enzima degradiraju do jedinjenja manje
molekulske mase koja mogu da se transportuju u cirkulaciju. 3 Ugljeni hidrati se
razlau do monosaharida, proteini do aminokiselina i oligopeptida, masti unijete u
obliku triglecirida, do monoglicerida i slobodnih masnih kiselina. Proces
apsorpcije podrazumjeva transport produkata varenja, kao i vode i elektrolita iz GIT
u krv.
Dvije su osnovne funkcije digestivnog trakta: prvo, enzimi za varenje
sekretuju se poev od usta do zavrnog dijela ileuma, i drugo, mukozne lijezde,
poev od usta pa do anusa, te stvaraju mukus potreban za natapanje i zatitu svih
dijelova digestivnog trakta. Najvei dio digestivnih sekreta, stvara se kao odgovor na
1
http://www.scribd.com/doc/209856687/Digestivni-Sistem-i-2010#scribd
24.02.2015. godna
2
http://www.scribd.com/doc/209856687/Digestivni-Sistem-i-2010#scribd
24.02.2015. godina
3 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;
Beograd 2003.godina
2

prisustvo hrane u digestivnom traktu, a sekretovana koliina u svakom dijelu tog

sistema tano odgovara potrebama za digestiju4.

4 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;

Beograd 2003.godina
3

1.1.

SVRHA I CILJEVI ISTRAIVANJA

Svrha ovog rada jeste ukazati na znaaj sekretornih funkcija digestivnog

trakta. Ciljevi rada su ukazati na kompleksnost sekretornih funkcija digestivnog
trakta, njhov sastav i regulacija luenja.
Problematika je usmjerena na detaljnije izuavanje

sekretornih funkcija

digestivnog trakta, gdje su opisani razliiti digestivni sekreti, njihove funkcije i

regulacija njihove produkcije.

1.2.

HIPOTEZA

Samo definiranje problema istraivanja dovelo nas je do oblikovanja radne

hipoteze seminarskog rada koja glasi: Sekrecije, odnosno sluz gastrointestinalnog
trakta sprjeava mehanika ili hemijska oteenja tkiva. Dakle, sekret ima zatitnu
ulogu, pomae pri varenju hrane te igra veliku ulogu u higijeni organa.

1.3.

STRUNE METODE

Istraivanje je provedeno koristei se raznovrsnom literaturom te internet

stranica.

2. RAZRADA TEME
Uloge digestivnog sistema se ostvaruju zahvaljujui njegovoj motornoj i
sekretnoj aktivnosti. Za motilitet GIT odgovorni su glatki i poprenoprugasti miii.
Sekretnu ulogu, u smislu produkcije digestivnih sokova, vre egzokrine lijezde5.

5 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;

Beograd 2003.godina
4

Nekoliko vrsta lijezda obezbjeuje sekreciju u digestivnom traktu. Prvo, na

povrini epitela najveeg dijela GI trakta nalazi se bilion jednoelijskih mukusnih
lijezda, koje se nazivaju mukusne elije ili peharaste elije. Glavna funkcija im je,
da u odgovoru na lokalni stimulus epitela ili iritaciju istisnu svoj mukus direktno na
povrinu epitela i tako stvara zatitni sloj koji titi povrinu sluznice od ekskorijacije
i digestije6.
Drugo, vei dio povrine sistema za varenje pokriven je jamicama koje su
nastale uvrtanjem epitela u podsluznicu. Te jamice se nazivaju Leberkuhnove jame.
U tankom crijevu ovi uvrati su duboki i sadre specijalizovane sekretorne elije.
Tree, u elucu i gornjem duodenumu nalazi se veliki broj dubokih tubularnih
lijezda. etvrto, sa digestivnim sistemom je povezano nekoliko sloenih lijezda
pljuvane lijezde, pankreas i jetra koje stvaraju sekrete za varenje hrane7.
Ove lijezde lee van zida digestivnog trakta i po tome se razlikuju od drugih
lijezda digestivnog sistema. Sadre milione acinusa koji se sastoji od sekretornih
glandularnih elija. Prazne se u sistem iz vodnih kanala, a oni su sam digestivni trakt.

2.2. OSNOVNI MEHANIZMI STIMULACIJE LIJEZDA

DIGESTIVNOG TRAKTA
2.2.1. Efekat kontakta hrane sa epitelom funkcije enterikih nervnih
stimulusa

Mehaniko prisustvo hrane u odreenom dijelu digestivnog sistema uzrokuje

da lijezde iz tog podruja, esto i one iz susjednih podruja, lue umjerene ili velike
koliine probavnih sokova. Dijelom, taj uinak, posebno sekrecija mukusa od strane
mukusnih elija, nastaje zbog direktnog nadraaja povrinskih lijezdanih elija u

6 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;

Beograd 2003.godina
7 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;
Beograd 2003.godina
5

dodiru s hranom. Najvei dio lokalnog nadraaja intestinalnih lijezda proistie od

jednog od slijedea tri mehanizma stimulacije8:
1.

Nadraaj dodirom ili hemijski nadraaji sluzokoe

mogu izazvati

reflekse koji se prenose unutranjim nervnim pleksusom u crijevnom zidu i koji

nadrauju mukozne elije ili dublje sluzne lijezde;
2.

Dodirni ili hemijski nadraaji ili rastezanje crijeva mogu poveati

intezitet crvenih pokreta pa tako pojaani motilitet pojaava sekreciju;

3.

Rstezanje crijeva takoe moe izazvati nervne reflekse koji stimuliu

sekreciju.

2.2.1. Autonomna stimulacija sekrecije

Parasimpatika stimulacija. Stimulacija parasimpatikih nerava digestivnog

sistema uvijek poveava lijezdanu sekreciju. Posebno se odnosi na lijezde gornjeg
dijela digestivnog sistema, inervisane parasimpatikim nervima glosofaringeusa i
vagusa, kao i na lijezde distalnog dijela debelog crijeva, inervisane pelvikim
parasimpatikim nervima.
Simpatika stimulacija. Stimulacija simpatikih nerava u odreenim
dijelovima GI trakta izaziva umjeren ili slab porast sekrecija u lijezdama tog dijela.
Ona dovodi do ko nstrikcije krvnih sudova koji snadbjevaju te lijezde. Simpatika
stimulacija ima dvojni efekat: prvo, ona sama neznatno pveava sekreciju, a drugo,
ako parasimpatikus ili hormonski stimulus izazove obilnu sekreciju u lijezdama
zajedno sa simpatikom stimulacijom, tada obino doe do redukcije sekrecije9.
Hormonska regulacija lijezdane sekrecije. Raliiti GI hormoni u elucu i
tankom crijevu uestvuju u regulaciji volumena i vrste sekreta. Oni se oslobaaju iz
GI mukoze u lumen crijeva u prisustvu hrane te se apsorbuju u krv i odnose do
lijezda u kojima stimuliu sekreciju. Ova vrsta stimulacije znaajna je kako bi
8 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina
9 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;
Beograd 2003.godina
6

dolo do poveanja koliine eludanog i pankreasnog soka kada hrana ue u

eludac ili duodenum10.

2.3. OSNOVNI MEHANIZAM SEKRECIJE U LIJEZDANIM

ELIJAMA
Sekrecija organskih supstanci. Osnovni principi sekrecije u lijezdanim
elijama su11:
1. Za formiranje sekreta potrebne su hranjive materije koje moraju da difunduju
ili se aktivno transportuju iz kapilara u bazalni dio lijezdane elije.
2. Za formiranje adenoznih trifosfata (ATP), veliki broj mitohondrija,
smjetenih u eliji blizu njene baze, koristi oksidativnu energiju.
3. Energija iz ATP-a sa odgovarajuim supstratima , koristi se za sintezu
organskih sekretornih supstanci.
4. Sekretorni materijal transportuje se kroz tubule endoplazmatskog retikuluma
prolazei za oko 20 minuta cijeli put do vezikula Golodijevog kompleksa.
5. U Golodijevom kmpleksu sadraj se transformie, koncentrie i prazni u
citoplazmu u vidu sekretornih vezikula, koje su smjetene u apikalnom dijelu
sekretorne elije.
6. Ove vezikule ostaju deponovane sve dok

nervni i hormonski kontrolni

signali ne izazovu pranjenje sadraja kroz elijsku membranu.

10 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina

11 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina
7

Slika 1. Formiranje i sekrecija enzima i drugih sekretornih supstanci u lijezdanoj

eliji; Izvor: Knjiga Medicinska fiziologija; Arthur C. Guyton
2.4.

PODMAZIVANJE I ZATITNE OSOBINE SLUZI, ZNAAJ SLUZI U

GASTROINTESTINALNOM TRAKTU

Sluz je gust sekret, uglavnom sastavljen od vode, elektrolita i mjeavine

nekoliko

glikoproteina.

Sluz

omoguuje

da

hrana

nesmetano

klizi

du

gastrointestinalnog trakta, a samim tim sprjeava mehanika ili hemijska oteenja

epitela12.
Ona ima adherentna svojstva koja omoguavaju da se dijelii hrane i druge
estice slijepljuju, te i da kao tanak film oblae sve povrine. Stvara se u dovoljnoj
koliini tako da oblae zid crijeva i sprjeava direktni kontakt estica hrane s
sluznicom. Sluz prua mali otpor tako da estice preko epitela nesmetano klize.
Mukus omoguuje meusobno slijepljivanje fekalnih estica i formiranje fecesa koji
se potiskuju u toku pokreta debelog crijeva. Veoma je rezistentna na digestiju GI
enzimima, te klikoproteini sluzi su amfoternih osobina, to znai da su u stanju da
puferizuju male koliine kiselian ili alkalija.

2.5.

LUENJE PLJUVAKE

2.5.1. Pljuvane lijezde; Karakteristike pljuvake

12 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina

8

Pljuvaka je hipotonian vodeni rastvor, sa manje natrijumovih i hloridnih, a

vie kalijumovih i karbonatnih jona u odnosu na plazmu. Glavni organski sastojci su
enzim alfa amilaza (ptijalin) i mucini.
Pljuvaku

lue

tri

para

glavnih

pljuvanih

lijezda:

parotidne,

submandibularne i sublingvalne kao i vei broj malih bukalnih lijezda. Dnevno se

izlui izmeu 800 do 1.500 mililitara pljuvake, to je u prosjeku negdje oko 1.000
ml. Ona sadri dva glavna tipa proteinskog sekreta: serozni sekret sadri ptijalin
(alfa-amilaza), enzim za varenje skroba i mukusni sekret koji sadri mucin koji slui
podmazi vanju i zatiti povrine. Patroidne lijezde lue seroznu pljuvaku, a
submandibularne i sublingvalne su i serozne i mukusne, dok bukalne lijezde lue
samo sluz13.
Uloge pljuvake su zatitna uloga, uloga u varenju skroba i lubrikantna uloga.
1. Zatitna uloga pljuvake ogleda se u tome to ona hladi toplu hranu,
ispire usnu duplju, isti zube i djeluje baktericidno zbog prisustva enzima
lizozima.
2. Varenje skroba u usnoj duplji zapoinj zahvaljujui ptijalinu i ono je
ogranieno zbog kratkog zadravanja hrane u ustima i inaktivacije
ptijalina u kiseloj sredini eluca.
3. Lubrikantna uloga pljuvake sastoji se u podmazivanju zalogaja i
olakavanju gutanja , vlaenju usana i olakavanje funkcije govora.

Znaaj pljuvake za higijenu usta. U ustima se nalazi veliki broj patogenih

bakterija koje mogu da izazovu karijes zuba i da otete tkiva. Meutim, pljuvaka
sprjeava proces oteenja na nekoliko naina: prvo, sam tok pljuvake pomae
spiranje patogenih bakterija, kao iestice potrebe za metabolizam bakterija. Drugo,
pljuvaka sadri nekoliko faktora koji aktivno unitavaju bakterije14.

13 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.; Beograd 2003.godina

14 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.; Beograd 2003.godina

Nervna regulacija luenja pljuvake. Pljuvane lijezde kontrolisane su

uglavnom parasimpatikim nervnim signalima iz gornjeg i donjeg salivarnog jedra u
modanom stablu. Salivarno jedro nalazi se priblino na prelazu produene modine
u pons i i ekscitira se u ukusnim i taktilnim stimulansima sa jezika i drugih dijelova
usta i farinksa.
Luenje pljuvake moe da bude stimulisano ili inhibisano impulsima koji
dolaze u salivarno jedro iz viih centara centralnog nervnog sistema. Takoer nastaje
i kao odgovor na reflekse koji potiu iz eluca i gornjih dijelova crijeva.
Simpatika stimulacija takoer poveava sekreciju pljuvake, ali umjereno i
mnogo manje nego parasimpatika stimulacija. Faktor koji utie na luenje pljuvake
je

protok

krvi

lijezdama

zato

to

sekrecija

zahtjeva

adekvatnu

nutriciju.parasimpatiki nervni signli izazivaju poveanje salvacije i umjereno

dilatiraju krvne sudove dok sama salvacija direktno dilatira krvne sudove to
obezbjeuje poveanje nutricije potrebne sekretujuim elijama15.

2.6.

LUENJE U JEDNJAKU
Sekreti jednjaka su kompletno mukozni i po principu podmazivanja

olakavaju gutanje. Mukozni sekret sloenih lijezda u gornjam jednjaku sprijeava

mehanika oteenja sluznice novoprispjelom hranom dok sloene lijezde tite zid
jednjaka od digestije kiselim eludanim sokom, koji moe refluksom da se vrati iz
eluca u donji ezofagus16.

2.7.

LUENJE U ELUCU

2.7.1. Karakteristike luenja u elucu

eluana sluznica ima dva glavna tipa tubularnih lijezda:
oksintine (gastrine) - lue hlorovodoninu kiselinu pepsinogen,
unutranji faktor i sluz. Smjetene su u podruju trupa.
15 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.; Beograd 2003.godina

16
http://www.slideshare.net/anatomijapro/gradja-i-funkcija-digestivnog-trakta
24.02.2015. godine
10

 pilorine lijezde - lue sluz za zatitu pilorine sluznice a ponekad i

neto malo pepsinogena, ali zato lue vrlo znaajan hormon gastrin.
Nalaze se u podruju antruma.
Oksintina lijezda sastoji se od tri tipa elija:
1. mukozne elije vrata koje lue uglavnom sluz ali i neto malo pepsinogena;
2. peptike (glavne) elije lue velike koliine pepsinogena;
3. parijetalne (oksintine) elije lue hlorovodoninu kiselinu i unutranji faktor.
Pilorusne lijezde sekrecija sluzi i gastrina. Pilorusne lijezde sadre
manje peptikih elija a parijetalnih i nema. One sadre veliki broj mukusnih elija
koje su identine mukusnim elijama u vratu gastrinih lijezda. Ove elije sekretuju
malu koliinu pepsinogena, a veliku koliinu rijetke sluzi. Ova sluz natapa i pomae
kretanje hrane, a takoe titi zid eluca od varenja eludanim enzimima.
Povrinske mukusne elije. Unutranja povrina eludane sluznice ima
kontinuirani sloj specijalnih mukusnih elija nazvanih povrne mukusne elije.
One sekretuju velike koliine viskozne sluzi koja je nerastvorljiva i oblae eludanu
sluznicu u vidu elatinoznog sloja. On predstavlja glavnu zatitu zida aluca, a isto
tako olakava klizanje hrane. Druga karakteristika ovog mukusa je da je on alkalan.
Tako dubok sloj eludanog zida nikad nije direktno izloen velikom aciditetu i
proteolitikim sekretima eluca17.
2.7.2. Regulacija eluane sekrecije nervnim i humoralnim mehanizmima
Osnovni neurotransmiteri ili hormoni koji direktno stimuliu sekreciju
eludanih lijezda su acetilholin, gastrin i histamin. Oni se najprije vezuju za
specifine receptore u jednoj od etapa eludane sekrecije te aktiviraju sekretorne
procese. Acetilholin stimulie sekreciju u svim tipovima sekretornih elija eludanih
lijezda, ukljuujui sekreciju pepsinogena u peptikim elijama, hlorovodonine
kiseline u parijentalnim elijama i sluzi u mukusnim elijama. Takoer, histamin i
gastrin vrlo snano stimuliu sekreciju kiseline u parijentalnim elijama, a mnogo
manji efekat imaju u stimulaciji drugih eludanih sekretornih elija18.
17
http://www.slideshare.net/anatomijapro/gradja-i-funkcija-digestivnog-trakta
24.02. 2015. godine
18 http://studenti.rs/skripte/biologija-ekologija/holecistokinin-u-regulaciji-ishrane/
24.02. 2015. godine
11

2.7.3. Faze gastrine sekrecije19

Gastrina sekrecija protie kroz tri faze: cefalika faza, gastrina faza i
intestinalna faza.
Cefalika faza. Cefalika faza gastrike sekrecije nastaje prije nego to hrana
ue u eludac. Ova faza nastaje zbog posmatranja, mirisanja, pomisli, ili probanje
hrane. Nervni signali koji izazivaju cefaliku fazu potiu iz cerebralnog korteksa.
Signali se prenose na dorzalno motorno jedro vagusa, a zatim ovim nervom do
eluca.
Gastrina faza. Kada hrana ue u eludac, ona izaziva: duge vagovagalne
reflekse, lokalne enterike reflekse i gastrinski mehanizam, koji svi zajedno izazivaju
sekreciju eludanog soka.
Intestilna faza. Prisustvo hrane u gornjem dijelu tankog crijeva, posebno u
duodenumu, dovodi do sekrecije malnih koliina eludanog soka, kao odgovor na
rastezanje crijeva ili dijelom zbog hemijskih stimulusa.

2.7.4. Inhibicija eludane sekrecije post-eludanim intestilnim faktorima

Intestilni himus esto inhibie eludanu sekreciju u toku gastrine faze. Ova
inhibicija nastaje zbog dva razliita uticaja20:
1. U prisustvu hrane u tankom crijevu zapoinje obrnuti enterogastrini
refleks, koji se prenosi kroz enteriki nervni sistem, kao i kroz spoljna simpatika i
vagusna vlakna, ime se inhibie eludana sekrecija. Ovaj refleks zapoinje
rastezanjem tankog crijeva, prisustvom produkata razgradnje bjelanevina ili
podraivanjem sluznice.
2. U prisustvu kiseline, produkata varenja masti i bjelanevina, hiper ili hipo
osmotskih tenosti u gornjem dijelu tankog crijeva, dolazi do oslobaanja nekoliko
crvenih hormona. Jedan od njih je sekretin koji je znaajan za kontrolu pankreasne
sekrecije. Paradoksalno je da sekretin smanjuje eludanu sekreciju. Ostala tri

19 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;

Beograd 2003.godina
20 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina
12

hormona gastrini inhibitorni peptid, vazoaktivni intestilni polipeptid i

somatostatin imaju slabe do umjerene efekte u inhibiciji eludane sekrecije.

2.8.

LUENJE PANKREASA
Pankreas je velika sloena lijezda ija je unutranja struktura slina onoj u

pljuvanim lijezdama. Dnevno se izlui oko 1000ml pankreasnog soka, iji je pH

8,0 8,3. Pankreasne digestivne enzime sekretuju pankreasni acinusi, dok veliku
koliinu natrijum-bikarbonata sekretuju mali kanalii i veliki kanali koji naputaju
acinuse21. Pankeatini sok sekretuje se u velikim koliinama kao odgovor na
prisustvo hinusa u gornjim dijelovima tankog crijeva. Pankreasni sok sadri enzime
za varenje sve tri vrste hranjivih marerija: bjelanevina, ugljenih hidrata i masti.
Sadri i velike koliine bikarbonatnih jona koji imaju znaajnu ulogu u neutralizaciji
kiselog himusa koji je iz eluca dospio u duodenum.
Znaajni proteolitiki enzimi su tripsin, himotripsin i karboksipolipeptidaza, dok su
manje znaajni elastaze i nukleaze. Tripsin i himotripsin vare nesvarene ili
djelomino svarene bjelanevine u peptide razliitih veliina22.
Pankreasni enzim za varenje ugljenih hidrata je pankreasna amilaza, koja
hidrolizuje skrob, glikogen i vie drugih ugljenih hidrata. Glavni enzimi za varenje
masti su: pankreasne lipaze koje hidrolizuju neutralne masti u masne kiseline i
monogliceride; holesterol esteraze hidrolizuje holesterolske estre; i fosfolipaze koje
odvajaju masne kiseline od fosfolipida.
Sekrecija inhibitora tripsina sprijeava digestiju pankreasa. Znaajno je da
proteolitiki enzimi pankreasnog soka se ne aktiviu prije nego se izlue u crijevo,
jer bi tripsin i drugi enzimi svarili pankreas. Iste elije koje lue proteolitike enzime
u acinuse pankreasa, istovremeno lue i jednu drugu supstancu nazvanu inhibitor
tripsina. Ova supstanca nastaje u citoplazmi lijezdanih elija i sprijeava aktivaciju
tripsina. Kada je pankreas veoma oteen ili kada je izvodni kanal blokiran, velike
koliine pankreasnog sekreta zadravaju se u oteenom dijelu pankreasa. U takvim

21 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina

22 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;
Beograd 2003.godina
13

uslovima djelovanje inhibitora tripsina je neuspjeno i tada pankreasni sekret veoma

brzo postaje aktivisan, dovodei do stanja koje se zove akutni pankreatitis23.
2.8.1. Regulacija pankreasne sekrecije
U izazivanju pankreasne sekrecije znaajna su tri osnovna stimulansa:
1. aceliholin se oslobaa iz parasimpatikih vagusnih zavretaka;
2. holecistokinin sekretuje se u sluznici duodenuma i gornjeg jejunuma;
3. sekretin, sekretuje se u mukozi duodenuma i jejunuma.
Ova tri faktora mnogo jae podrauju acinusne stanice na luenje enzima,
nego luenje stanice kanala. Sekretinski mehanizam je vaan zbog24:
a) sekretin se oslobaa tek kada s e pH u duodenumu spusti ispod 4,5. To
odmah uzrokuje izluivanje pankreasnog soka sa mnogo natrijevog
hidrogenkarbonata (NaHCO3) koji se spaja sa HCL te nastaje NaCl +
H2CO3. H2CO3 disocira na H2O i CO2 (CO2 ulazi u krv, zatim u plua). U
duo denumu ostaje NaCl i time se kiseli sadraj neutralizira.
b) HCO3 iz pankreasnog soka uspostavljaju pH neophodan za djelovanje
probavnih enzima (djeluju u neutralnoj ili slabo alkalnoj sredini).

2.9.

SEKRECIJA UI U JETRI
Jedna od mnogih funkcija jetre jeste i da sekretuje u izmeu 600-1200 ml

dnevno. u ima dvije vane funkcije:

1. u igra vrlo vanu ulogu u varenju i apsorpciji masti, jer une kiseline:
pomau u emulgiranju velikih estica masti u mnotvo estica na koje
zatim djeluju lipaze iz pankreasnog soka
pomau u prenosu probavljenjih konanih produkata masti do crijevne
2.

sluznice.
u slui kao srdina za izluivanje nekoliko znaajnih raspadnih produkata iz
krvi.

23 Guyton. C. A; Medicinska fiziologija IP Savremena administracija a.d.;

Beograd 2003.godina
24 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina
14

une kiseline su najzastupljeniji sastojak suhe materije ui. One nastaju

oksidacijom holesterola. Molekul une kiseline izrazito je polaran te zbog toga
une kiseline u ui stvaraju agregate sa holesterolom i lecitinom koji se zove
micele. Osnovne uloge unih kiselina u varenju i apsorpciji masti su: emulgovanje
masti unijetih hranom u sitne kapljice, ime se olakava djelovanje lipaza; formiranje
mjeovitih micela rastvorljivih u vodi sa produktima varenja masti, ime se olakava
apsorpcija produkta varenja masti25.
Jetra sekretuje u kroz dvije etape:
1) Primarnu u sekretuju jetrini hepatociti, osnovne metabolike i funkcionalne
elije; ovaj primarni sekret sadri velike koliine unih kiselina, holesterol i
2)

druge organske sastojke.

u dalje otie prema interlobularnim septama, gdje se kanalii prazne u
terminalne une kanale, zatim u sve vee kanale i konano se ulijeva u
hepatini kanal i unu kesu.
u se pohranjuje u uni mjehur, iji je maksimalni volumen 20 60ml. U

mjehur se moe pohraniti u koja se izluila u toku 12 sati (450ml), jer sluznica
mjehura neprestanlo apsorbira Na+, Cl-, H2O i druge elektrolite , ime se u
koncentrira. U ui su najzastupljenije une soli, uz njih i velike koliine: bilirubina,
holesterola,

lecitina, te elektroliti26. U toku koncentrisanja u eluanom mjehuru

sluznica mjehura resorbira vodu i veliki dio elektrolita (osim Ca2+), dok se ostali
sastojci koncentriraju.

2.10. LUENJE TANKOG CRIJEVA

2.10.1. Luenje sluzi iz Brunerovih lijezda u duodenum
U prvih nekoliko cm duodenuma nalazi se veliki broj sloenih mukoznih
lijezda koje se nazivaju Brunerove lijezde. Ove lijezde sekretuju velike koliine
alkalne sluzi u odgovoru na:
taktilne stimuluse ili iritirajue stimuluse na povrini mukoze;

25
http://www.scribd.com/doc/209856687/Digestivni-Sistem-i-2010#scribd
24.02.2015. godine
26
http://www.stetoskop.info/Lekovi-za-bolesti-sistema-za-varenje-b13-bs89-p0book.htm 25.02.2015 godine
15

 stimulaciju vagusa koja izaziva porast sekrecije Brunerovih lijezda kao i

porast eludane sekrecije;

gastrointestinalne hormone, a posebno sekretin.
Funkcija sluzi koju sekretuju Brunerove lijezde je zatita duodenalnog zida

od digestije veoma kiselim eludanim sokom. Brunerove lijezde inhibie

simpatika stimulacija te zbog toga ostavlja duodenalni bulbus nezatienim27.
2.10.2. Luenje crvenih digestivnih sokova u Liberkinijeovim kriptama
Na unutranjoj povrini tankog crijeva nalaze se male jamice nazvane
Liberkinijeve kripte. Ove kripte lee izmeu crvenih resica. Povrina kripti i resica
crijeva pokrivena je epitelom sastavljenim od dva tipa elija: 1. umjeren broj
peharastih elija koje sekretuju sluz koja oblae i titi crijevnu povrinu; 2. veliki
broj enterocita koji u kriptama sekretuju velike koliine vode i elektrolita, a na
povrini resica reapsorbuju vodu i elektrolite zajedno sa krajnjim produktima
digestije28.
Mehanizam luenja vodenastog sekreta. Vjeruje se da su u taj mehanizam
ukljuena najmanje dva aktivna sekretorna procesa: aktivna sekrecija jona hlora u
kripte i aktivna sekrecija jona bikarbonata. Sekrecija ovih jona izaziva elektrini
gradijent za natrijumove jone kroz membranu, koji ulaze u sekretovanu tenost. U
konanici svi joni zajedno izazivaju osmotsko kretanje vode.

2.10.3. Regulacija luenja u tankom crijevu

Lokalni stimulusi. Najznaajniji faktori u regulaciji sekrecije tankog crijeva
jesu razliiti lokalni enteriki nervni refleksi. Sekrecija u tankom crijevu nastaje
prosto kao odgovor na prisustvo himusa u crijevu.
Hormonska regulacija. Neki od onih istih hormona koji stimuliu sekreciju
u drugim dijelovima gastrointestinalnog trakta, poveavaju sekreciju i u tankom
crijevu. Tako i neke druge hormonske supstance ekstrahovane iz sluznice tankog
27
http://www.slideshare.net/anatomijapro/gradja-i-funkcija-digestivnog-trakta
25.02.2015. godine
28 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina
16

crijeva u prisustvu himusa, mogu da uestvuju u kontroli sekrecije. Meutim,

mehanizam lokalnog enterikog refleksa igra dominantnu ulogu.

2.11. SEKRECIJA U DEBELOM CRIJEVU

Sekrecija sluzi. Sluzokoa debelog crijeva ima veliki broj Liberkinijevih
kripti, ali u ovoj mukozi nema resica. Epitelne elije uglanom ne sadre enzime te
umjesto toga, Liberkinijeve lijezde su obloene mukoznim elijama koje sekretuju
samo sluz. Ova sluz sadri umjerene koliine jona bikarbonata koje sekretuju manji
broj ne mukusnih sekretornih epitelnih elija29.
Koliina sekretovane sluzi regulisana je taktilnom stimulacijom mukusnih
elija na povrini debelog crijeva i lokalnim nervnim refleksima. Stimulacija
pelvikih nerava iz kimene modine , takoe znaajno poveva sekreciju sluzi. U
toku snane parasimpatike stimulacije, esto izazvane emocionalnim poremeajima,
u debelom crijevu moe da se sekretuje toliko mnogo sluzi da osoba izbacuje velike
koliine ljepljive sluzi skoro svakih 30 minuta.
Sluz u debelom crijevu titi zid crijeva od mehanikih oteenja. Pored toga,
obezbjeuje adherentni medijum za sljepljivanje fekalnih materija. Sluz titi crveni
zid od velikih koliina bakterija i najzad, alkalna reakcija sekreta koja stvara barijeru
prema kiselim sastojcima fecesa koji mogu da otete intestinalni zid30.

29 Skripta Fiziologija; Farmaceutski fakultet u Sarajevu; Sarajevo 2006. godina

30
http://www.slideshare.net/anatomijapro/gradja-i-funkcija-digestivnog-trakta
24.02.2015.
17

3. ZAKLJUAK
Sekrecija ima dvije funkcije: izluivanje probavnih enzima i stvaranje sluzi
za podmazivanje i zatitu probavnog sistema. Veina probavnih sekreta stvara se kao
reakcija prisutnosti hrane, a koliina je prilagoena za pravilnu probavu31.
Digestivni trakt prua tijelu stalno sbdjevanje vodom, elektrolitima i hranom.
Da bi se to ostvarilo potrebno je da: doe do kretanja hrane kroz digestivni trakt;
luenje digestivnih sokova i varenje hrane; apsorpcija proizvoda varenja, vode i
raznih elektrolita; cirkulacija krvi kroz gastrointestinalne organe koja odnosi
apsorbovane supstance i kontrole svih ovih funkcija preko nervnog i hormonskog
sistema.
Osnovni mehanizam izluivanja je32:

hranjive tvari moraju difundirati ili se aktivno prenijeti iz kapilare u bazalni

dio ljezdane stanice

mitohondrije koriste oksidativnu energiju i stvaraju ATP

ATP se sa supstratima koristi za sintezu organskih tvari na endoplazmatskom

retikulumu, Golijevom kompleksu, te na ribosomima

sekrecijski materijal se prenosi kroz kanalie endoplazmatskog retikuluma do

mjehuria i Golievog komplexa, smjetenog na sekrecijskom kanalu stanice

u Golijevom kompleksu se materijal obrauje, koncentrira, te izbacuje u

citoplazmu u vidu sekrecijskih mjehuria, koji se pohranjuju na apikalnom
djelu stanice

nervni i hormonski signali uzrokuju oslobaanje mjehuria. Ulaskom

Ca2+ mjehurii se stapaju sa membranom i nastaje egzocitoza.
Pored organskih tvari nuno je da se izluuje dovoljno vode i elektrolita:

nervni podraaj djeluje na bazalni dio stanine membrane i uzrokuje aktivni

prijenos jona Cl-u stanicu

31
http://www.slideshare.net/anatomijapro/gradja-i-funkcija-digestivnog-trakta
24.02.2015.
32 http://zdravlje.eu/2011/07/06/lucenje-sekreta-u-probavnom-sistemu/ 26.02.2015.
18

porast negativnosti uzrokuje ulazak pozitivnih jona

viak jona uzrokuje poveanje osmotske sile, koja povlai vodu i stanica
bubri

pritisak se stvara na sekrecijskoj povrini sitne rupture i imamo istjecanje

vode, elektrolita i organskih tvari.
Sluz je gusti sekret. Sastoji se uglavnom od vode, elektrolita i mjeavine

glikoproteina, graenih od velikih polisaharida i male koliine proteina. Sluz je

izvrsno sretstvo za podmazivanje i zatitu stijenke crijeva33:

ima osobine adheriranja vrsto prijanja uz hranu i druge estice

sprijeava dodir hrane sa sluznicom

slabo se odupire klizanju, pa estice lako klize du sluznice

omoguuje prijanjanje fekalnih estica i stvaranje fekalnih masa

otporna je na djelovanje probavnih enzima

glikoproteini iz sluzi imaju amfoterne osobine mogu puferirati male

koliine kiselina i baza

Sluz sadri i bikarbonatne jone, koji neutraliziraju kiseline.

33 http://zdravlje.eu/2011/07/06/lucenje-sekreta-u-probavnom-sistemu/ 26.02.2015.
19

LITERATURA
Knjige:
1. Guyton C.A.; Medicinska fiziologija; IP Savremena ad ministracija
a.d., Beograd, 2003.godina
2. Skripta Fiziologija; Farmaceutski

fakultet u Sarajevu, Sarajevo

2006.godina

Tekstovi s interneta:
1. http://zdravlje.eu/2011/07/06/lucenje-sekreta-u-probavnom-sistemu/
2. http://www.slideshare.net/anatomijapro/gradja-i-funkcija-digestivnogtrakta
3. http://www.stetoskop.info/Lekovi-za-bolesti-sistema-za-varenje-b13bs89-p0-book.htm
4. http://www.scribd.com/doc/209856687/Digestivni-Sistem-i-2010#scribd
5. http://studenti.rs/skripte/biologija-ekologija/holecistokinin-u-regulacijiishrane/
6. http://www.scribd.com/doc/209856687/Digestivni-Sistem-i-2010#scribd

20

21