naat Mhendislii Eitimi 2.

Sempozyumu

- 47 -

NAAT MHENDSL ETMNDE

BLGSAYAR
Gnay zmen*1

1. Giri
1940l yllarda ABDde zel amal olarak gelitirilmesine balanan modern elektronik
bilgisayarlar 50li yllarda genel kullanma alm ve 60l yllarda tm dnyada kullanlmaya balamtr. Yurdumuzda da nce 1962de Karayollar (TCK) Genel Mdrl
bnyesinde bir bilgisayar kurulmu, 1963 ylnda da niversitede (ODT, T ve B)
bilgisayar kullanmna balanmtr. niversitelerde bilgisayarlarn kurulduu ilk gnlerden balayarak onlarn ilk ve en youn kullanclar naat faklte ve blmlerinin
retim yeleri ve yardmclar olmutur. O yllarda bir merkezde kurulu olan Ana bilgisayarlarn ynetiminde de ncelikle naat blmlerinin retim yeleri sz sahibi
olmular ve bu zellik 80li yllara kadar sregelmitir.
naat mhendislerinin bilgisayarlara olan youn ilgisi, doal olarak, ksa sre iinde
eitim programlarna da yansmtr. Bu konuda ilk giriimler
T naat Fakltesinde Elektronik Hesap (1968 - G.zmen)
ODT naat Mhendislii Blmnde naat Mhendisliinde Bilgisayar Metotlar (1971 - E. tptolu)
derslerinin almas ile balamtr. Bu dersler o yllarda geerli tek programlama dili
olan FORTRAN ile baz saysal yntemlerin retilmesini ieriyordu. Sonraki yllarda
FORTRAN dilinin yerini, sras ile, Basic, Pascal ve C dilleri alm ve eitim programlarnda bu dilleri ieren dersler de verilmeye balanmtr. Baz eitim programlarnda da
Mathcad ve MATLAB gibi matematik ilem arlkl dilleri ieren dersler yer almaktadr.
Bu derslerin bir blmnde saysal hesap yntemlerine de yer verilmektedir.
1970li ve 80li yllardan balayarak bilgisayar donanm ve yazlmlarnda gzlenen ba
dndrc gelimenin inaat mhendislii eitim programlarna yeterli lde yansd kukuludur. Bir ok niversitenin inaat mhendislii eitiminde hala programlama arlkl dersler yer almaktadr. Bunlarn ounda da saysal hesap yntemlerine
yer verilmemektedir. Genel olarak ders ierikleri ilgili retim yesinin kiisel bilgi ve
tercihlerine gre dzenlenmektedir. zellikle kiisel bilgisayarlar iin dzenlenmi olan
genel amal yazlmlar ile mesleki uygulamalara ynelik yazlmlarnn pek az kuruluun

1 Prof. Dr., T naat Fakltesi (Emekli), stanbul, E-posta: gunozmen@yahoo.com

- 48 -

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

eitim programnda yer ald gzlenmektedir. Bu eksiklii bir lde gidermek zere
MO tarafndan dzenlenen kurslarn da yeterli ve genel olduu sylenemez.
Yaklak 40 yldr srdrlen programlama arlkl bilgisayar dersleri deneyimi bunlarn inaat mhendislii rencileri iin verimli ve etkili olmadn gstermitir. Eitim
programlarnda daha gereki bir yaklam, genel amal yazlmlar ile uygulama konularna ynelik yazlmlarn tantlmas ve/veya retilmesidir. Aada
Temel Dersler,
Meslek Dersleri
ayr ayr ele alnarak ilgili bilgisayar uygulamalar tantlacak ve bunlarn eitim programlarna yanstlmalar irdelenecektir.

2. Temel Dersler
Bu blmde temel mhendislik dersleri arasnda bilgisayar etkileimi ile ilgili olanlar ele
alnacak ve irdelenecektir.
2.1 Teknik Resim
naat mhendislii eserleri gelitirilen bir projenin antiyede uygulanmas ile gerekletirilmektedir. Genel olarak tm projeler de belirli izimler ile eklerinden oluur.
Tasarm mhendislerinin broda gelitirilen izimleri iyi anlamalar ve irdelemeleri, uygulama mhendislerinin de izimleri doru olarak yorumlamalar iin yeterli dzeyde
Teknik Resim bilgisine sahip olmalar gerekir. Gnmzde bir ok eitim programlarnda Teknik Resim dersleri ya kaldrlm veya ok kstl hale getirilmitir. Bu gelime
inaat mhendislii eitiminde olduka olumsuz bir nitelik olarak ortaya kmaktadr.
Teknik Resim derslerinde veya bamsz nitelikte Bilgisayar Destekli izim bilgilerinin
de verilmesi nemlidir. nk artk mimarlk brolar ile mhendislik brolar, tasarm
brolar ile idare ve bro ile antiye arasnda bilgi iletiimi elektronik ortamda salanmaktadr. Gnmzde AutoCAD yazlm Bilgisayar Destekli izim konusunda uluslararas bir standart olarak kabul edilmektedir, [1]. Aada aklanaca gibi AutoCAD,
genel amal mhendislik programlarnn veri giriinde de yararl bir ara olarak kullanlmaktadr. Bu yzden temel ders programlar iinde temel AutoCAD bilgilerinin verilmesi gerekli olmaktadr.
2.2 Saysal Hesap
Yukarda belirtildii gibi, inaat mhendisliinde bilgisayar eitimi programlama ile birlikte Saysal Hesap Yntemlerinin de retilmesi ile balamtr. naat mhendisliinde programlama eitimi verilmesinin gereki bir yaklam olduu kukuludur. Ancak
Saysal Hesap bilgileri hem bilgisayar kullanm hem de genel mhendislik kavramnn
gelimesi iin gerekli bilgilerdir. Bu bakmdan temel dersler arasnda byle bir ders bulunmas ok yararl olacaktr. Saysal Hesap dersinin bilgisayar destekli olarak yaplmas
yararl bir uygulamadr. Bu konuda Elektronik Tablolar (Excel) uygun bir destek olarak
dnlebilir.

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

- 49 -

2.3 Elektronik Tablolar (Excel)

Elektronik Tablo Yazlmlar, isimlerinden de anlalaca gibi, tablo (izelge) biiminde
dzenlenebilen her trl uygulamada kullanlabilirler. eitli mhendislik uygulamalarnda da, Metraj Hesaplarndan Saysal ntegrale kadar, tablo biiminde hesap dzenleri (modeller) yaygn olarak kullanlagelmektedir. Elektronik Tablolar, bunlarn tmne
uygulanabilmekte ve bylece, gn getike, mhendislerin vazgeilmez yardmclar
haline gelmektedirler. Elektronik Tablo yazlmlarnn mhendisler tarafndan kullanlmas, balangta Puantaj, Bordro, Ekonomik Analizler v.b. konularda olmutur. Daha
sonra, zellikle Fiat Analizi, Keif, Metraj, Hakedi, Programlar, Kaynak Dalm ve Nakit Ak gibi alanlarda da kullanm balam ve yaygnlamtr. Bylece hem teknik elemanlar hem de yneticiler, eitli konularda zel olarak gelitirilmesi veya salanmas
gereken yazlmlara (veya profesyonel programclara) bamllktan kurtulmular ve her
konuda abuk ve salkl sonular, seenekleri ile birlikte kolayca elde etme olanana
kavumulardr. Bilindii gibi bilimsel aratrmalarda da, trigonometrik veya stel fonksiyonlar ieren zmlerden matris yntemlerine kadar pek ok uygulamada, saysal
sonular tablo biiminde hesap dzenleri ile elde edilmektedir. Bu tr uygulamalarda
da Elektronik Tablo yazlmlar baar ile kullanlabilmektedir.
Gnmzde Excel yazlm Elektronik Tablo konusunda uluslararas bir standart olarak kabul edilmektedir, [2]. Excel genel amal mhendislik programlarnn veri giriinde de olarak kullanlabilmektedir. Bu yzden temel ders programlar iinde temel Excel
bilgilerinin verilmesi gereklidir. Bu bilgiler bamsz bir derste verilebilecei gibi, Saysal
Hesap derslerinin ieriinde de bulunabilir, [3].

3. Meslek Dersleri
Bu blmde meslek dersleri ana bilim dallar dzeninde ele alnacak, ilgili uygulama
yazlmlarnn tantmlar zetlenecek ve baz neriler sunulacaktr.
3.1 Yap
Yap mhendislii dalnda en yaygn olarak kullanlan yazlmlar Computers & Structures firmas tarafndan gelitirilmi olan SAP 2000, ETABS ve SAFE yazlmlardr, [4], [5],
[6], [7], [8].
Her trl yap tasarm iin kullanlabilen genel nitelikteki SAP 2000 yazlmnn balca
zellikleri aadaki biimde zetlenebilir:
2 ve 3 boyutlu sistemlerde analiz ve boyutlandrma,
Perdeli ve ereveli yaplar,
Kprler,
Kafes sistemler,
Geni malzeme seenekleri (Betonarme, elik, ),
AutoCAD ve Excel ile iletiim,
Non-lineer hesap,
Dinamik hesap,
Statik itme (Push-over) analizi.

- 50 -

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

zellikle bina tr yaplarn kolayca modellenmesi ve tasarm iin gelitirilmi olan

ETABS yazlm SAP 2000in birok zelliini iermektedir. Bu yazlm ile elde edilen sonular SAFE yazlmna da aktarlabilmektedir. Ayrca Revit Structure yazlm ile ETABS
ve AutoCAD yazlmlar arasnda karlkl bilgi alverii olana salanmtr, [9]. Yani Revit ortamnda oluturulan izimler dorudan ETABS ortamna aktarlabilmekte, ETABSta
deitirilen boyutlar de Revit izim ortamnda gncellenmektedir.
Deme ve temellerin kolayca modellenmesi ve tasarm iin kullanlabilen SAFE yazlmnn balca zellikleri aadaki biimde zetlenebilir:
Tekil, srekli ve radye temellerin modellenmesi ve tasarm,
Kirili, kirisiz, kaset ve nervrl demelerin modellenmesi ve tasarm,
Temel ve demelerde ngerme,
Temellerde yukar kalkma (uplift) etkisi,
Zmbalama hesab,
ETABSdan veri alma.
Son yllarda yurdumuzda gelitirilen yksek yap tasarm yazlmlar nemli bir kullanm
alan bulmutur. Bu yazlmlar bu almann kapsam dnda braklmtr.
3.1.1 Betonarme Kesit Hesaplar
Yukarda ksaca tantlm olan CSI yap tasarm yazlmlar betonarme kesit hesaplarn
da iermektedir. Ayrca betonarme kesitlerin boyutlandrlmas iin Excel ortamnda hazrlanm olan ok sayda tablo da bulunmaktadr, [3], [10].
3.1.2 elik Yaplar
Genel nitelikte olan CSI yazlmlar elik yaplarn tasarmn da iermektedir. elik yaplar iin gelitirilmi olan Xsteel yazlm ile genel konstrksiyon, kesitler ve detaylar da
elde edilebilmektedir, [11].
3.2 Geoteknik
Geoteknik mhendislii dalnda en yaygn olarak kullanlan yazlm olan Plaxis ile zemin
tabakalar sonlu elemanlar ile modellenmektedir, [12]. Bu yazlmn balca zellikleri
aada sralanmtr.
2 ve 3 boyutlu modeller,
Esnek ve rijit temeller,
Kazklar, ankrajlar, geotekstil,
Farkl zemin zellikleri ve yeralt suyu,
Tnel tasarm,
ev stabilitesi,
Dinamik analiz.

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

- 51 -

3.3 Hidrolik - Su Yaplar

Akkanlar mekanii konusunda en ok bilinen iki yazlm Fluent ve HEC-RAStr, [13],
[14]. Bu yazlmlarn balca zellikleri aadaki biimde zetlenebilir:
2 boyutlu ve 3 boyutlu aklar
Sabit veya geici rejim aklar,
Btn hz rejimleri,
Laminer veya trblansl aklar,
Newtonyan olan ve olmayan aklar,
ok fazl ak modelleri,
zotopik olmayan geirgenlik,
leri dzeyde zelletirme,
Silindir ii ak modelleme yetenei,
Hareketli ve deforme olan a hareketleri,
Nehir ve kanal ak analizi,
Takn analizleri.
3.4 Ulatrma
Ulatrma dalnda en yaygn olarak kullanlan yazlmlarn AutoCAD Civil 3D ve Netcad
olduu grlmektedir, [1], [15]. Bunlarn balca zellikleri aada sralanmtr.
Karayollar, otoyollar, demiryollar, tneller ve alt geitler iin gzergah tasarm,
ki nokta arasnda gzergah alternatifleri,
Kesit ve kbaj hesab, tama analizleri,
Barajlar, limanlar, havaalanlar,
CAD ve GIS uygulamalar,
Cevher yata ve maden iletmecilii,
Harita ve kadastro uygulamalar,
AutoCAD ve Excel ile iletiim.
Grld gibi, bu yazlmlarn kapsamlar iinde ulatrma dalndan baka liman, maden ve harita mhendislii konular da bulunmaktadr.
3.5 Yapm Ynetimi
Yapm ynetimi konusunda en gelimi yazlm Primaveradr, [16]. Ayrca Microsoft tarafndan gelitirilen Microsoft Project ve Primaverann kk versiyonu olan SureTrak
da kullanlmaktadr, [2], [16]. Bu yazlmlarn balca zellikleri aadaki biimde zetlenebilir:
programlarnn hazrlanmas,
Kritik yrnge tayini,

- 52 -

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

Kaynak ve maliyet analizi,

Malzeme ak,
Nakit ak,
Performans analizi ve dzeltme.

4. Sonular ve neriler
Bu blmde yukardaki aklamalardan karlan sonular zetlenecek ve baz nerilerde bulunulacaktr.
1. Temel dersler arasnda Teknik Resim, AutoCAD, Saysal Hesap ve Excel bilgilerinin
verilmesi yararl ve gereklidir.
2. Uzun zamandr srdrlen programlama arlkl bilgisayar dersleri deneyimi bunlarn inaat mhendislii rencileri iin verimli ve etkili olmadn gstermitir.
Lisans eitiminde byle bilgilere gereksinim yoktur. Lisansst eitiminde programlama arlkl semeli bir ders olabilir.
3. Hemen her meslek dersi konusunda geni kapsaml ok sayda yazlm bulunmaktadr. Lisans eitiminde bu yazlmlar tantlmaldr. Bu yazlmlarn temel esaslarnn retilmesi de ok yararl olur.
4. Mesleki yazlmlarn ileri dzeydeki zellikleri Lisansst eitiminde tantlabilir.
5. Mesleki yazlmlar her zaman doru sonu vermeyebilmektedir. Doru sonularn
elde edilmesi
Doru yazlm seilmesine,
Doru modelleme yaplmasna,
Doru snr koullarna,
Doru veri giriine,
Sonularn doru yorumlanmasna
baldr.
6. Bilgisayardan elde edilen sonularn tartmasz olarak doru kabul edilmesi ska
karlalan nemli bir hatadr. Oysa bu sonular her zaman yorumlanmal, irdelenmeli ve mertebe kontrolu yaplmaldr. Bu husus eitimde nemle vurgulanmaldr.
Kaynaklar
1.

AutoCAD, usa.autodesk.com/

2.

Microsoft, microsoft.com/

3.

G. zmen, naat Mhendisleri iin Excel Uygulamalar, Birsen Yaynevi, stanbul,

2009.

4.

SAP2000, Structural Analysis Program, www.csiberkeley.com/

5.

G. zmen, E. Orakden, K. Darlmaz, rneklerle SAP 2000-V12, Birsen Yaynevi,

stanbul, 2009.

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

- 53 -

6.

ETABS, Integrated Building Design Software, www.csiberkeley.com/

7.

G. zmen, E. Orakden, K. Darlmaz, rneklerle ETABS, Birsen Yaynevi, stanbul,

2005.

8.

SAFE, Design of Concrete Floor and Foundation Systems, www.csiberkeley.com/

9.

Revit Structure, www.csiberkeley.com/

10. U. Ersoy & G. zcebe, www.ce.metu.edu.tr/~betonarme/

11. Xsteel, www.tekla.com/
12. Plaxis, www.plaxis.nl/
13. ANSYS Fluent, www.ansys.com/
14. HEC-RAS, www.hec.usace.army.mil/
15. Netcad, www.netcad.com.tr/
16. Primavera Project Planner, www.oracle.com/