EKOLOGIJA

Pojam:

Ekologija ("oikos" - kua /Grki/); 1869. uveo Haeckel

Definicija:

Prouava meuodnose ivih organizama i njihove okoline.

Prostor:

Biosfera = atmosfera + hidrosfera + litosfera (u zoni ivota)

Noosfera ="Umna sfera", umjetni ambijent nastao utjecajem ovjeka

Osnovne definicije:
Biom = kompleks veeg broja zajednica u jednom klimatskom podruju
Ekosustav (ekosistem) ="geobiocenoza"; temeljna funkcionalna jedinica u ekologiji; gdje su
abiotiki i biotiki okoli u funkcionalnoj stabilnosti s odredjenom trofikom strukturom (cirkulacija
materije).
Biotop = mjesto s uniformnim uvjetima okoline i pripadajuim adaptiranim organizmima
Habitat (stanite) = vanjski okoli u kojem ivi biljka ili ivotinja
Mikrohabitat = neposredan posebni okoli nekog organizma
Biocenoza = zajednica svih organizama u biotopu (zoocenoza i fitocenoza)
Ekoloka nia = mjesto i status (uloga) organizma u biotikom okoliu
Ekoloka valencija = relativni stupanj (granice) tolerancije odstupanja uvjeta okoline od optimuma
- eurivalentni:
- stenovalentni:

podnose irok raspon odstupanja (ubikvitarni)

podnose uzak raspon odstupanja

ivotna forma = skup svih adaptivnih mogunosti neke vrste i njenih razvojnih stadija usklaen s uvjetima
ekosusutava
Homeostaza ekosistema = stanje ravnotee biolokog sistema i njegovo odupiranje promjeni, produkcija i
razgradnja su u kontinuiranoj ravnotei
Koevolucija = evolucija zajednica kroz recipronu selekciju meuovisnih vrsta koje su bliske u
prehrambenom lancu.
Biomasa = ukupna iva teina organizama u ekosustavu (ili biosferi)

Produktivnost biomase - limitirajui inioci (H2O, N, svjetlo ...)

Ekoloki lanci (piramide)
Prehrambeni lanac:

niz organizama kroz koji prolaze materija i energija

a) producenti (autotrofi)
b) konzumenti (heterotrofi): primarni (herbivori)
sekundarni (primarni kamivori)
tercijarni (sekundarni kamivori)
c) saprotrofi (razgraivai)
1- Piramida brojeva - broj organizama se u smjeru trofikog lanca u naelu smanjuje
(iznimka: veliki autotrofi poput stabala)
2- Piramida biomase - biomasa producenata je vee od biomase konzumenata (iznimka: jezero zimi
nema fitoplanktona ili biomasa proteina]
3- Piramida energije - prema II zakonu termodinamike (gubici entropijom) koliina energije se
smanjuje prema vrhu piramide
Aplikacija naela u poljoprivredi: vea polja koriste vie energije sunca; u prehrani se orijentirati na
autotrofe (skratiti lanac).
Vaniji abiotiki inioci (faktori)
1) Minerali (geokemijski ciklusi)
Ugljik: anorganski (CO2) fotosintezom u organsku tvar; ugljen, CaCO2
Duik: amino-kiseline, proteini, NH - nitrificirajue bakterije, N02, N03, biljke
Fosfor: iz litosfere se ispire u hidrosferu gdje se ugrauje u organizme.
Kisik, Vodik, Sumpor
2) Svjetlost (primarno periodini faktor)
- neposredan utjecaj na autotrofe fotosinteza (10% na kopnu, 90% u moru)
- posredan utjecaj na heterotrofe (ive od autotrofa - ak i oni koji su u stalnom mraku; seoba ptica,
nesenje jaja, parenje, presvlaenje kukaca i rakova, promjena dlake, fotokineza).
- Utjecaj na opu aktivnost: diuralni (dnevno aktivni), nokturalni (nono aktivni), indiferentni
3) Toplina
- od infracrvenog zraenja Sunca (60% zrka)
Termoregulacija:

a ) poikilotermni organizmi (biljke i 98% ivotinjskih, vrsta)

-odabiru mikrohabitat s povoljnom temperaturom, oblik i boja tijela, fizikalno provjetravaju
mikrostanite (pele), hibenacija (letargija) zimi
b) homeotermni organizmi ( 2 % ivotinjskih vrsta - sisavci i ptice)
- metabolizam (bioksidacija)
- Berkmanovo pravilo - smanjena povrina tijela u hladnim podrujima
hibernacija (neki)

Van't Hoff-ovo pravilo= povienje temperature za 10C ubrzava sve bioloke procese 2 do 3 puta
Termalna konstanta= ukupna koliina toplinske energije potrebne za razvoj nekog organizma (sume
dnevnih temperatura)
4) Voda
- meduza 98%, ovjek 67%, moljac 42%
a) mezofilne vrste - veina kopnenih ivotinja
b) higrofilne - iz vlanih medija; ne mogu tedjeti vodu
c) kserofilne - iz sunih podruja; morfoloke i fizioloke adaptacije (koncentrirani urin, nema lijezda
znojnica, hitin)
Osmotski tlak(regulacija u akvatikih organizama):
a) poikiloosmotlke ivotinje - koncentracija tjelesne tekuine jednaka osmotskoj
koncentraciji vode = izotonija (svi morski beskraljenjaci i ribe hrskavionjae)
b) homeoosmotike ivotinje - hipertonija tjelesne tekuine (morske kotunjae i sve slatkovodne
ivotinje), organski sustavi za izbacivanje suvine vode i za sprjeavanje ulaska (sluz, ljuske...)
- teko za stadij liinke i za gamete (spermiji)
- jegulje i lososi su eurivalentni na nagle promjene osmotskog tlaka
5) p_H (koncentracija H iona)
- kiselo na tresetitima (2,2-2,4); more u dubini 7,5, a na povrini 8,3
- optimum za veinu riba - 72 do 8,6; za trakavice oko 10
6) Pritisak
atmosferski, hidrostatski (prilagodbe)
problem naglih promjena

Biotiki inioci (faktori)

Osobitosti populacija - demekologija)

1) Abundancija (brojnost, gustoa, obilnost)

- veliina populacije (broj jedinki ili biomasa) na jedinici prostora (povrina ili volumen)
Apsolutno prikazivanje abundancije - totalno prebrojavanje
Relativno prikazivanje abundancije

procjena (od 1 do 5), trend

2) Socijabilnost (prostorni raspored)

- ravnomjerni kontinuirani
- neravnomjerni kontinuirani
- diskontinuirani

3) Dominacija
- postotak jedinki jedne vrste u odnosu na zastupljenost drugih vrsta na tom podruju
4) Areal aktivnosti
- podruje u kom jedinka obavlja sve ivotne potrebe
Teritorijalnost = aktivno branjenje svog prostora (ogranieni kapacitet)
Migracije: periodine - sezonske, dnevne (redovite uz vraanje)
- emigracije - stalno naputanje stanita radi promjene uvjeta
- imigracije - u stanite gdje te vrste nije bilo
5) Natalitet
- broj pridolih (porod, valjenje, dioba) u populaciju u jedinici vremena; faktor rasta populacije
Maksimalni natalitet - samo u optimalnim uvjetima (u eksperimentu)
Ekoloki (realizirani) natalitet - uz sve limitirajue faktore
Fekunditet = fizioloki mogui broj proizvedenih jaja
Fertilitet = mogui broj potomaka (mali kod homeotermnih ivotinja)
6) Mortalitet
- broj uginulih jedinki u populaciji u jedinici vremena; negativni faktor rasta
- u uravnoteenoj populaciji priblino odgovara natalitetu

7) Uzrasna struktura
- prikazuje se na dobnoj piramidi - broj jedinki u svakoj dobnoj kategoriji (pr.~ broj godina) od
najmlaih do najstarijih
8) Biotiki potencijal
- kapacitet reprodukcije (mogunost vrste.: otpor okolia)
9) Dinamika populacije
a- faza pozitivnog rasta (eksponencijalna krivulja)
b- faza stagnacije (sigmoidna krivulja) - kad se dosegne "nosei kapacitet" stanita
c- faza oscilacija - fluktuacije - najee i najtrajnije
d- faza negativnog rasta
e- faza iezavanja populacije
(Primjeri ciklikih oscilacija; zec-ris; leminzi)

Interakcije (intraspecijske i interspecijske)

- rast intraspecijske kompeticije iri areal vrste u rubna podruja, a interspecijeska kompeticija ga
suava na optimalnu zonu

Interspecijske interakcije
Vrste djelovanja meu vrstama: + stimulira, - inhibira; 0 nema utjecaja

Sukcesije bioeenoza
= Proces smjenjivanja populacija

A - primarna sukcesija - na terenu gdje jo nije bilo ivota (pr.- Anak Krakatau, erupcija 1883: pepeo,
mahovina (za 3 god.), fitofagni kukci (za 10 god), stabla, himenoptera (jedu nektar), ptice, 1908.-202
vrste biljaka i ivotinja, 1921.-621 vrsta, 1933.-880 vrsta, uma kokosa kao na otoku udaljenom 18 km)
B - sekundarna sukcesija - na havariranom terenu (poar, krenje...)
Klimaks (homeostaza ekosistema) Finalna i stabilna zajednica u nizu sukcesija u kojoj su produkcija i
razgradnja u ravnotei
- samoregulacija i samoodranje sistema koji se odupire promjeni

Biomi
A Akvatiki sustavi
- oceani (98,5%), jezera, potoci, rijeke, podzemne vode, estuari
ivotne zajednice akvatikih sustava:

Slobodna voda

More

Slatke vode

pelagijal

limnion

(plankton i nekton)
- trofogeni sloj (svjetlo)
- trofolitiki sloj (tama)

Dno

bentos (bental)

pedon

litoral (zona svjetla)

profundal (zona tame)

B: Terestiki biomi
1)

Tropske vlane ume Orinoko-Amazona, Congo-Niger, Indo-Malaya-Borneo-Nova Gvineja

preko 1500 mm oborina, stalno preko 20C, 2500 vrsta drvea hidrofilne vrste, raznolika fauna, brz
prijetvor organske tvari.
2) Bjelogorine gume umjerenog pojasa
Evropa, istek Sjeverne Amerike, jug Afrike, dio Japana podruje ivota "civiliziranog"
ovjeka - velik utjecaj na umu razvijeni podrast - odgovara za ivot vee faune
3) Taiga (Sjeverna crnogorina uma)
sjever Sjeverne Amerike i Euroazije; planinska podruja
smreka, jela, bor;
tamno uz tlo - slab podrast - malo velike faune
4) Tundra
cirkumpolarno uz Arktik; alpska "tundra"
limitirajui faktori: temperatura i svjetlo (samo 60 dana sezone rasta); liajevi, trave, grmlje; sob, mous,
leminzi, ptice selice, kukci
5) Travnjaci
Prerija - umjereni pojas;
faktori: 250-700 nm kie, vatra
Savana - tropski pojas;
faktori: 1000 mm kie, duga suha sezona, vatra.
- idealno za preivae - domai zamjenjuju divlje
6) Makija (Chaparral)

Mediteran, Kalifornija, Meksiko, juna obala Australije faktori: umjerena klima, kia zimi, suha ljeta;
zimzeleno grmlje
7) Pustinje
Sahara, Australija, zapad Sjeverne Amerike, Gobi, Tibet
faktori: ispod 250 mm kie, loe tlo
sukulenti (kaktusi), grmlje s malim listovima, biljke kratkog ciklusa (obave ga za jedne kie); malo
gmazova, insekata i sisavaca
8) Podruja Ekotona
Ekoton: zona prolaza iz jednog sistema u drugi (ua ili ira) ukupno zauzimaju veliki dio povrine
Zemlje

Metode ekolokih istraivanja

a) Kvalitativne metode
- opisi karakteristine vrste u stanitu + popis svih ostalih prisutnih vrsta
- abundancija (1-5), socijabilnost (1-5), dominacija
- komparacija vie podruja ili isto u razliiti vrijeme
b) Kvantitativne metode
- totalno brojanje i/ili vaganje svih vrsta i jedinki
- pitanje uzimanja uzorka bez gubitka: mree, foto, telemetrija, radioaktivni izotopi, IR fotografja
razgraniavanja biooenoza, koeficient slinosti postaja

Utjecaji ovjeka na ekoloku ravnoteu

A- Direktni (sjea ume, urbanizacija, meliorizacija, lov

B- Indirektni - Polucija
Polucija je nepoeljna promjena fizikih, kemijskih ili biolokih karakteristika zraka, tla ili vode.
Polutanti su ostaci tvari koje ljudi proizvode, koriste i odbacuju.
tete od zagaivanja:
1- troenje sirovina rasipnikom eksploatacijom
2- veliki trokovi kontrole i ienja (otklanjanja posljedica)
3- ljudsko zdravlje; porast malignih oboljenja)

Tipovi zagaivaa:
1- Visokomolekularni spojevi
- organska tvar; normalno - autooptereenje = autopurifikacija

- dodatno optereenje - preoptereenje (zagaenje) - potronja O2

Kategorije voda po stupnju zagaenja:
a) polisaprobne
b) beta mezosaprobne
c) alfa mezosaprohne
d) oligosaprobne (najia voda, brdski potoci, puno 02)
2- Anorganski spojevi
- teki metali, kiseline, luine , soli, insekticidi, herbicidi
3- Suspendirane estice
- pepeo, ugljena praina... (smanjuje respiracijsku povrinu -list,plua
4- Radioaktivne tvari
- kumulacija u prehrambenom lancu (1:1000), problem rad. otpada
5- Termopolucija
- posebno loe za poikilotermne, promjena (nagla) od 5C ubija
6) Buka
- vano i za domae ivotinje u intenzivnom uzgoju.