HRS el-MUHSB

Polen Yaynlar

FARZET K
LDN

FARZET K LDN
Hris el-Muhsib

Yayna Hazrlayan
Polen Yaynlar

Kapak Tasarm
Ramazan Erkut

Bask
Fecr. Kahire

* Bu kitap Polen Yaynlarnn izni ile baslmtr.

Tercme
Prof. Dr. ABDLAZZ HATP

NDEKLER
TAKDM.................................................................................................5
MTERCMN NSZ ......................................................................7
hiret Nedir?......................................................................................7
hiret Gnne Niin nanrz?..........................................................9
Cennet ve Cehennem ....................................................................... 12
HRS EL-MUHASB VE KTABT-TEVEHHM ADLI ESER ... 15
KTABT-TEVEHHM
GR ............................................................................. 25
LM............................................................................. 26
lm Sekerat ..................................................................................... 26
lm Meleininin Grn ............................................................. 26
KABR ............................................................................ 28
Kabir ve Sorgusu................................................................................. 28
Kabrin Cennet ve Cehenneme Almas............................................. 29
KIYAMET VE HAR .......................................................31
Hz. srafilin Seslenii .......................................................................... 31
Mahere Sevk ....................................................................................... 31
Gklerin Yarlmas...............................................................................32
Meleklerin nii....................................................................................33
Maherin Hararet ve Sknts .............................................................35
Herkes Cannn Derdine Der ...........................................................36
Peygamberlere Mracaat ....................................................................37
Byk efaat ....................................................................................... 38
En Byk Mahkeme ........................................................................... 38
Cehennemin Kkreyii ........................................................................39
Zalimlerin Feryad ...............................................................................39
Peygamberlerin Korkusu.................................................................... 40
Kyametin Manzaras ve Tekvr Sresi ............................................... 41
En Yakn Akrabalar Bile Birbirinden Kaar ...................................... 42
Cehennemden Bir Boyun Uzanr ........................................................43
Hesapsz Cennete Girenler ..................................................................43
Yerde Kimse Kimseyi Hatrlamaz................................................. 44
Adn Okunur ........................................................................................45
Ulu Divan .............................................................................................45
Amel Sayfas........................................................................................ 46
Son Pimanlk ......................................................................................47
Tercmansz Grme.........................................................................47
Ey demolu Niin Aldandn? ........................................................... 48
ki Byk Olay .................................................................................... 49
Af Mjdesinin Verdii Sevin............................................................. 50
yiliin Mkfat .................................................................................. 51
Allahn Gazab Ettikleri .......................................................................52
Gsteriin Cezas..................................................................................53

SIRAT ............................................................................. 55
Sratn Mahiyeti ...................................................................................55
Sratta Gnah Yk .............................................................................56
Ykselen Kvlcmlar............................................................................56
Sratta Hlimiz Ne Olur?.....................................................................57
CEHENNEM.................................................................... 58
Ya Srattan Dersen .......................................................................... 58
Cehennemin ecei ............................................................................59
Cevapsz Kalan Feryat ........................................................................ 60
mitsiz rpn ................................................................................... 61
Allahn Rzasn Kaybetme Hasreti .................................................... 61
Allah Affetmezse ..................................................................................62
Gnahlarna Ala!................................................................................63
CENNET ......................................................................... 65
Sratta Mmin.....................................................................................65
Srattan Gei Hz Gnah Yknn Hafiflii lsnde..................65
Cennetin Kapsna Var......................................................................66
Ktlklerden Arndran Pnar .......................................................... 68
Alan Cennet Kaplar........................................................................ 68
Cennete Giri .......................................................................................69
Nurlu Kafile..........................................................................................69
lmszlk Yurduna lk Adm ........................................................... 71
Cennet Saraylarna Var.....................................................................72
Ceylan Gzl Gzeller .........................................................................73
Allahn Vaadi Haktr...........................................................................75
Kk Birer Cennet: Huriler ...............................................................76
Cennet Irmaklar ................................................................................. 77
Nur stne Nur ...................................................................................78
Ziyareti Melekler ................................................................................79
Beklenmeyen Yeni Mutluluklar ..........................................................81
Katmzda Dahas Vardr!................................................................ 82
ldrlen lm.................................................................................. 83
Tuba Glgesinde Sohbet..................................................................... 84
Rabbinden Gelen Davet...................................................................... 84
Uan Atlar ........................................................................................... 85
Milyarlarca Nuran Sima.....................................................................87
Yol Veren Cennet Aalar.................................................................. 88
Allaha En Yakn Olanlar .................................................................... 89
Meclis Tamam Olunca........................................................................ 90
Dostlarm Giydirin! ........................................................................ 90
Serpilen Ho Kokular .......................................................................... 91
Allahn Cemalini Seyretmek............................................................... 91
Merhaba Ey Dostlarm! ....................................................................92
Sonsuz Minnettarlk ............................................................................93
Saraylara Dn.................................................................................. 94

Hris el-Muhsib

evliya ve ilk mutasavvflardan olan Cneyd-i Badadnin

hocas ve mam afinin talebesi olmas, eserin deerini
gsterme bakmndan gzel bir ldr. Ayrca byk
slam limi olan mam Gazl zerinde byk bir etki
yapt, Gazlnin, eserlerinde ondan ok yararland
da kaynaklarda belirtilmektedir. Eserin, byk bir ihlas
ve derin bir samimiyetle yazld bellidir. Bu nedenle,
insan, onu eline alp okumaya baladnda slubunun
tatll ve etkileyi-ciliiyle bitirmeden brakmak istemez.

TAKDM
Hayat bir yolculuktur. Bu yolculuun yolcusu ise insan. nsanlar, Allahn kudretiyle yokluk karanlklarndan, nurlu varlk sahasna karlmlardr. O Yce Yaratc, zellikle onlar, kendi arzularyla Rabbini tanma ve
emirlerine uygun olarak yaama greviyle grevlendirmitir. Dnya bir imtihan meydandr. nsan bu imtihan
meydannda, kendisini deta bir rahmet kondana sararak buraya gnderen, saysz nimetleriyle besleyip yaatan Rabbini tanmak ve Onun rzas erevesinde hayat
geirmekle ykmldr. Kendisine verilen mr sermayesiyle dnya tesinde de devam edecek olan sonsuz
hayat iin manev bir ticaret yapacaktr. Birer ekirdek
ve tohuma benzeyen yeteneklerini olumlu ynden filizlendirip gelitirecektir. Buradan da, kendisi iin ikinci
bir doumu andran lmle sonsuz bir leme gzn
aacaktr. O lemde grecei rahat ve lezzet, dnyada
yapt iyilikler lsnde olacaktr. Bu dnyada bunca
delil, eli ve uyarlara ramen Yce Yaratcsnn emir ve
yasaklarn ineyenler, te dnyada Cehennem denilen
zindanda cezalarn ekeceklerdir. Cennetin anahtar
imandr. man olan, gnahkr da olsa belli bir sre Cehennemde kaldktan sonra ebed mutluluk diyar olan
Cennete girecektir.

Eser, deiik dnya dillerine evrilmi ve biri Fransada dieri ise Trkiyede olmak zere yazar hakknda benim bildiim- iki doktora tezi yaplmtr. zellikle
nefsine hitab edici bir slup kullanmas, yet ve hadisleri
ifadelerine sindirerek, kendine has bir biimde konuyu
canlandrmas asndan son derece orijinaldir.
Eseri ilk defa Trkeye tercme ederek ehl-i imann
istifadesine sunmakla gzel bir hizmet yaptmz umuyoruz. Kitabn metnine girmeden nce, hirete iman ile
ilgili giri niteliinde bir nsz koyduk. Daha sonra yazar
ve eserini ksaca tanttk.
Sizi eserle babaa brakrken, istifadenizin bol,
dnya ve hiretinizin saadetlerle dolu olmasn diliyoruz. Allaha emanet olun.
Abdlaziz Hatip

te elinizdeki eser, bu yolculuun ve bu konup gn servenini en gzel ve canl tablolar hlinde gzler
nne seren nadir kitaplardan biridir. Yazarnn, byk
5

Hris el-Muhsib

sonsuz bir hayat balayacak. te hiret, bu sonsuz hayatn addr.

MTERCMN NSZ
Elinizde bulunan hacimce kk, fakat muhtevaca
ok byk eser, hepimizin yolcusu bulunduu ve ona
doru hzla ilerlediimiz hiret hayatmzda bizi bekleyen gerekleri ele almaktadr. Bu ebed gerekleri btn
aklyla gzlerimin nne seren kitapla sizi babaa
brakmadan nce, slamn getirdii hirete man esasn ana hatlaryla sunmay uygun grdk. Bu genel
bigilerden sonra, ok youn ve mesaj ykl eser okunduunda daha faydal olur kanaatindeyiz:
hiret Nedir?

nsan, Yce Allahn her eyi hizmetine verdii en

deerli varlktr. yleyse insan yalnzca yaayp, elenip
sonunda da yok olmak iin yaratlmamtr. Kurn-
Kerimde nsan kendisinin babo, braklacan m
sanyor? (Kyamet Sresi: 36) buyuruluyor. Bu da insann
bir ama iin yaratldn gsteriyor.
Yine Kurn- Kerimin belirttiine gre, Kim zerre
arlnca bir iyilik yapmsa, onun karln grecek. Kim de zerre arlnca ktlk yapmsa cezasn
grecektir. (Zilzl Sresi: 7-8) Bu da, insann dnyada iken
her yaptnn hesabn greceini kantlyor.

Her insan, doar, byr, iyi veya kt bir hayat yaar ve sonunda lr. Dnyamz da tpk bir insan gibi
lmldr. Bir gn gelecek dnyann mr son bulacak,
btn evren bir anda yok olacaktr. Biz buna Kyamet
diyoruz. Daha sonra Yce Allah, sonsuz kudretiyle yeni
bir lem kuracak. Bu yeni lemde insanlar dnyadayken
yaptklarnn hesabn verip, iyilik ve ktlklerinin karln grecekler. hirete iman, ldkten sonra dirileceimize, dnyadayken yaptklarmzdan sorguya ekileceimize ve sonunda ceza veya mkfat greceimize
inanmaktr.
Her insan eceli gelince lr. lm insann yok olup
gitmesi demek deildir. Yalnzca ruhun bedenden ayrlmas ve sonsuz bir leme gmesidir.
nsann lmyle bedenden ayrlan ruh, hiret leminin balangc olan kabir hayatn yaar. Kabirde
Mnker ve Nekir adnda iki melek insana birtakm
nemli sorular sorarlar. Bu sorularn balcalar: Rabbin kim? Dinin ne? Peygamberin Kim? Kitabn ne?dir.
Dnyadayken iman edip iyi iler yapanlar bu sorulara
doru cevaplar verirler. mn tam olmayanlar ise, bu
sorulara doru cevap veremezler. Sevgili Peygamberimiz, kabirde insanlarn bu farkl durumunu yle belirtmektedir: Mezar, her insan iin -dnyadaki durumuna gre- ya Cennet bahelerinden bir bahe veya Cehennem ukurlarndan bir ukurdur. Bundan anlalyor ki, her insan durumuna uygun olarak kabir hayatn
yaayacaktr.

slama gre, bu dnya bir imtihan salonudur. yi ve

kt insanlarn birbirinden ayrlmas iin bu dnyada snavdan geiriliyorlar. Dnya hayatndan sonra apayr ve

Kyametin kopma zaman gelince srafil adl melek

Sr ad verilen bir lete fleyecek. Bylece btn evren
altst olup, btn canllar lecek. srafilin ikinci kez
Sra flemesiyle yepyeni bir dnya kurulacak ve btn
ller dirilecek. Maher ad verilen byk bir meydanda

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

toplanacaklar. nsanlarn dnyada yaptklar her ey bir

sayfa ierisinde kendilerine verilecek. Byk bir mahkeme kurulacak. nsanlar yarglanacak. mrn ne yolda tkettii, bildiiyle neler yapt, maln nasl kazanp
nereye harcad, vcudunu hangi yollarda ypratt
sorulacak. Bu mahkemede, hibir eyi inkr etmek
mmkn deil. nk, insann eli, aya, gz, kula,
hatta gnah iledii yerler dile gelecek, yaptklarna tanklk edecekler. Birbirleri hakknda insanlarn tanklna da ba vurulacak. Arkasndan insanlarn yaptklar
iyi ve kt iler, nasl olduunu kesin olarak bilemediimiz bir terazide tartlacak. yilikleri ar gelenler Cenneti, ktlkleri ar gelenler ise Cehennemi
hakedecek. Bu teraziye Mizan ad verilir.

reni ve mkemmel insan yaratp da sonunda onlar btn btn yok etmesi ok anlamsz olur.

Bundan sonra, Cehennemin zerinde, nasl olduunu Allahtan baka kimsenin tam olarak bilemedii bir
kpr kurulacak. nsanlar iyiliklerine gre farkl biimlerde Srat denilen bu kprden geecekler. Bazlar imek hzyla geip Cennete girecekler. Kt insanlar, Srat
geemeyecek ve Cehenneme decekler.

Bir bahvan, binbir emek ve zenle kurduu bahesini atee verip yok eder mi? Meyvelerini ukurlara doldurup rmeye terk eder mi? yleyse, Allah da u evreni daha gzel ve sonsuza dek srmesi iin hireti getirecek. ifti, ryp yok olsun diye tohumu topraa
samaz. Filizlenip boy atsn diye tarlaya eker. nsan da
lp topraa girer. Fakat ryp yok olmak iin deil.
hirette, yepyeni ve sonsuz bir hayata gzn amak
iin.
lm bizim iin ikinci bir doutur. Allah anne karnnda bizi dokuz ay zenle besleyip gelitirdi. Dnyada
gerekli her trl cihazla donatt. Ondan sonra da doumla bizi dnyaya gnderdi. lmle ikinci bir defa daha doacaz. Anne karnndan dnyaya gnderen Allah,
dnyadan da hirete gnderecektir. Dnyada durumumuz, yumurtadaki civcivin durumuna benzer. lmle
kabuu atlatr, apayr ve sonsuz bir hayata gzmz
aarz.

ldkten sonra dirilip hesap vemeye inanmak imann bir artdr. hirete inanmayan kimse mslman
olamaz. Geceden sonra sabahn, ktan sonra baharn
gelmesi ne kadar kesinse, ldkten sonra dirili de o
kadar kesindir. Her ey hiretin varln gerektiriyor.
Allahn varln kabul edip de hireti inkr etmek, gnei kabul edip de n inkr etmek kadar akl ddr.
nk Allah, insanlar tekrar diriltip hesaba ekeceine
sz vermitir. Bunu gnderdii btn peygamberler ve
kutsal kitaplar araclyla bildirmitir. Allahn sznden dnmesi mmkn m?

Her lkede yasalara uyan, vatandalk grevlerini

eksiksiz yerine getiren drst vatandalar dllendirilir.
Yasalar ineyen, herkesin huzurunu karan kt kimseler ise cezalandrlr. Hi katillerin, hrszlarn,
ekiyalarn, dolandrclarn elini kolunu sallayp serbest
gezdii bir lke dnebilir misiniz? Byle olan bir lkede adaletten sz edilebilir mi? Dnya denilen memleketin sahibi de Allahtr. Allah sonsuz adalet sahibidir. yi
ve sevgili kullarn dlsz, ktlerini de cezasz brakmayacaktr. Oysa bu dnyada bu adalet tam olarak grlmyor. Zalim ve mazlum, ezen ve ezilen ayn topran
altna giriyorlar. Demek ki, hesaplar byk bir mahkemede grlecektir.

Allah, hikmet sahibidir. Her eyi yerli yerince yapar.

Bo ve anlamsz i yapmas dnlemez. u gzelim ev-

nsann iki trl yaratl var. Birincisi, dnyaya gelirken yaratl. kincisi de hirette ki yaratl. Aslnda,

10

hiret Gnne Niin nanrz?

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

ikinci yaratlmz, birincisine gre daha kolaydr. nk birincisinde btn organ, sistem ve duyularmz bir
tek hcreden yaratlyor. kincisinde ise, dalan vcudun atom ve hcreleri toplatlyor. Bir eyi yoktan yapmak m, yoksa dalan bir eyi toplamak m daha kolay?
Bizi yoktan yaratp dnyaya gnderen Allah, ikinci bir
defa da yaratacaktr.

nsan bu dnyada her istediini elde edemez.

hirete inanan insan, Cennette bunlara kavuabileceini
dnr. Teselli ve huzur bulur. yi bir insan olmaya
alr. Kimsenin elindekini kskanmaz. Ruhsal bunalma
girmez. hirete inanan kimselerin en belirgin iki zellii
vardr: (1) Bollukta, verdii nimetlerden dolay Allaha
kretmek. (2) Sknt ve darlkta ise sabretmek ve Rabbine isyan etmemek.

hiret inancnn saysz faydalar vardr. Her eyden

nce, insan iin byk bir teselli kaynadr. Doan bebek, anne karnndan daha gzel bir dnyaya geldiini
bilseydi alar myd? te, hirete inanan kii de lm
sonsuz bir dnyaya dou olarak grr ve lmden
korkmaz. Askerliini bitirip, teskeresini alan asker sevinir. nk, grevini yapp memleketine dnyor. Yzlerce akraba ve yaknlarna kavuuyor. Uzak bir lkeye
okumaya giden bir renci vatanna dndnde alar
m? te dnya hayat da insanlar iin bir askerliktir. Bir
eitim ve retim srecidir. lm ise, bir terhistir. Gerek vatanmz olan Cennete dntr. hirete gm
milyonlarca akraba, dost ve yaknlarmza kavumadr.
hiret inanc, birey iin olduu gibi, toplum iin de
biricik huzur ve mutluluk kaynadr. hirette hesap
vereceine inanan kimse, kolay kolay ktlk yapmaz.
Zulm ve hakszlktan titizlikle saknr. Davranlarna
dikkat eder. Elinden geldiince iyilik yapmaya alr.
nk ne kadar ok bakasna faydal olursa hirette o
kadar ok mutlu olacan dnr. Bylece hem kendisi
ve hem de toplum huzurlu ve mutlu olur.

Cennet ve Cehennem

Dnya bir tarla, maher bir harman, Cennet ve Cehennem ise birer ambardr. Dnyada iyilik ve ktlk,
irkinlik ve gzellik, faydal ve zararl, iyi insanlar ve
kt insanlar i ie bulunuyor. hirette bunlar birbirinden tamamen ayrlacak. Btn iyilikler, gzellikler, faydallar ve iyi insanlar Cennette toplanacak. Her trl
ktlkler, irkinlikler, zararllar ve kt insanlar Cehenneme ylacak. Dier bir deile, Cennet dnyadaki
iyilik ve gzelliklerin meyvesi, Cehennem ise ktlk ve
irkinliklerin rndr. nsan, dnyada neyi ekerse hirette onu biecektir. Yaptklarnn meyvesini toplayacaktr.

Hayatta, yangn, deprem, hastalk gibi musibetler

eksik olmaz. Hatta bazen bu felketler insann nesi varsa
hepsini alp gtrrler. Bu gibi durumlarda inanl insan, teselli bulur ve sabreder. Kendini yiyip bitirmez.
Bunalma girmez. nk kaybettii eylerin kendisi iin
sevap kazanmaya sebep olduunu dnr.

Cennet, Allahn sevdii iyi kullar iin hazrlad

sonsuz bir mkfat yurdudur. Kulaklarn duymad,
gzlerin grmedii, hatr ve hayale gelmeyen nimetlerle
doludur. Dnyann binlerce yl mutlu hayat Cennet hayatnn bir anna bile demez. Cennetin anahtar imandr. man olduu hlde, kulluk grevinde kusur ileyen,
insanlara ktlk yapan kimseler Cehennemde cezalarn ektikten sonra Cennete gireceklerdir. Cennet, gkleri
ve yeri kaplayacak kadar genitir. inde eit eit rmak
ve alayanlar akar. Zmrt gibi yeillilklerle dolu bahelerden meydana gelmitir. Kkleri inci, yakut ve mercanlardan yaplmtr. Cennetlikler, sonsuza kadar gen,

11

12

Farze t k i ldn

din ve grbz olarak nimetler iinde yzecekler. Canlarnn her istediini bulacaklar.
Cehennem, inkarc, kt, zalim ve ahlksz insanlarn atlacaklar bir ceza evidir. Kurn- Kermde cehennem yakt insanlar ve talar olan bir ate deryas olarak
tantlr. Aslnda Allaha ve hiret gnne inanmayan
kfirler iin hazrlanmtr. Bunlar sonsuza kadar Cehennemde kalacaklardr. Ancak, inand hlde, inanc
dorultusunda yaamayan, gnah ilemekte direten insanlar da cezalarn ekinceye kadar burada kalacaklar.
Cennet ve Cehennemin varl lh adaletin gereidir.
Kt insanlarn cezalandrlmamas iyilere zulmdr.
Allah kimseyi cezalandrmak istemez. Onun iindir ki,
sk sk insanlar uyarr. Tevbe etmeye arr.
Abdlaziz Hatip

13

Hris el-Muhsib

rerdi. Elinizdeki Ktabt-Tevehhm adl kymetli eseri

bunun gzel bir rneidir.

HRS el-MUHSB ve
KTABUT-TEVEHHUM ADLI ESER
Tam ad, Eb Abdullah el-Hris bin Esed elMuhsibdir. Byk mutasavvvflardan olup nefsini ok
hesaba ektii iin el-Muhsib lakabyla tannmtr.
Dnemindeki ariflerin kutbu, tarikat yolcularnn stad
saylr. Birok ilimlerde sz sahibidir. nsanlara ders ve
t verici eserler yazm ve onlara dnya ve hiretin
hakikatini gstermee almtr. Byk bir zahiddir.
Nefsin kusur ve hastalklarn tesbit edip tedavi etmekte
byk bir maharet sahibidir. Kendisinin ve evresindeki
insanlarn amellerini riyadan uzak tutmaya byk zen
gsterirdi. Kuvvetli ihtimalle Hicr 165 ylnda Basrada
domutur. 243 ylnda Badatta vefat etmitir. Cneydi Badadnin eyhidir. Fkh, Tasavvuf ve Kelm ilimlerinde byk bir slm alimidir. Hadis rivayet etmi ve
mam afiden ders almtr. afi mezhebine mensuptur.
Haramdan son derece titizlikle saknrd. Cidd ve
samim bir takvaya sahipti. ok ibadet ederdi. Gecelerini
ibadet ve teheccdle geirirdi. Derin ve geni ilminin yannda dnyaya nem vermez, etrafndaki insanlara ok
etkili ve ak ifadelerle vaaz ve iradda bulunurdu. O
kadar gzel bir fesahat ve geni bir hayal gcne sahipti
ki, anlatt mevzular canl tablolar hlinde ve inandrc
bir slupla dinleyici ve okuyucularnn gzleri nne se-

15

Muhsib aslnda zengin bir aileye mensuptu. Babas

ld zaman yetmi bin dirhem servet brakmt. Ne
var ki Muhsib, bir kurua muhtaken bu mirastan zerre kadar bir ey almamtr. nk babas Mutezilenin
etkisiyle Kader hakknda ileri geri konuurdu. Bu yzden
babasnn mirasndan hibir ey almamay takvaya daha
uygun gryordu. O hayat boyunca zhd iinde, sabrederek ve bunun mkfatn da Allahtan bekleyerek haramlara kar titiz ve takva sahibi olarak yaad
Dneminde Mutezile mezhebinin yaylp glendiini grnce, hemen Ehl-i Snneti savunmaya balad.
Mutezileye cevap tekil edecek eserler kaleme ald. Ne
yazk ki bu eserlerin byk bir ksm gnmze kadar
ulaamamtr. Ancak, birok grlerini e-ehristan,
el-Milel ven-Nihal adl eserinde kaydetmektedir. Muhsib Rafizlie ve Kaderi inkr edenlere kar eserler
yazm, Tasavvuf, Fkh ve Ahkm konusunda da kitaplar
kaleme almtr.
Gazl ile Muhsib arasnda benzer noktalar vardr.
Nitekim Muhsib dneminin mevcut ilimlerini tahsil
ettikten sonra Ehl-i Snnet grlerini savunmu ve
mrnn belli bir dneminde inzivaya ekilerek kendisini btnyle ibadete vermitir. nziva srasnda slmn o dnemdeki durumu, problemleri ve zm yollar zerinde inceden inceye dnmtr. mam Gazl
de, Badat Nizamiye Medresesinde mderris iken ve
byk bir itibar varken tedrisi brakm, uzun bir sre
inzivaya ekildikten sonra, el-Mnkz Mined-Dalal ve
hyu Ulmid-Dn isimli eserlerini yazarak felsefecilere
ve kelamclara cevaplar vermitir. Muhsibnin Gazl
zerindeki etkisi aka gze arpmaktadr. Gazl hy
adl eserinde Muhsibnin eserlerini ifadelerine deta
sindirmitir.
16

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

Kendisi hakknda bnl-Esr yle der: Allahn sfatlarn isbat konusunda ilk sz syleyen zattr. Onun
gzel szlerinden biri udur: Kim iini murakabe ve
ihlasla dzeltirse, Allah da onun dn mcahede ile ssler.

eriflerden delil getiriyor. Onu dinlemek istemez misiniz? Ahmed bin Hanbel: Evet, dinlemek isterim. dedi.
Nihayet bir gece yanna gitti. Gece sabaha kadar sohbetini dinledi. Hris el-Muhsib ve yanndakilerde dinen
sakncal olan bir eye rastlamad. Ahmed bin Hanbel
orada grdklerini yle anlatmaktadr: Akam ezan
okununca, ne geip namaz kldrd. Namaz klndktan
sonra yemek geldi. Yemee oturdular. Hris el-Muhsib
hem konuuyor hem yemek yiyordu. Zaten yemek yerken gzel eylerden bahsetmek snnete de uygundur.
Yemek yendikten sonra, ellerini ykadlar. Sonra beraberce oturdular.

Hafz ez-Zeheb de yle der: Muhsib arif-i billah

bir zat olup pek ok eseri vardr. ok doru bir zattr.
bns-Sbk, et-Tabakt isimli eserinde yle der:
Muhsib pheli bir yiyecee elini uzatnca, hemen
parmann damar hareket etmeye balard. Eer bu
harekete engel olamazsa o yiyecein haram olduunu
anlar ve yemekten vaz geerdi. Muhsibnin yle dedii
nakledildi: Benimle Allah arasnda bir ba vardr. Eer
yiyecek hell deilse, o yemekten burnuma bir koku ykselir. Artk canm onu hi yemek istemez.
Muhsib, kendi dnemindeki alimlerden farkl olarak, sadece ayet ve hadisleri nakletmekle yetinmemi,
zerinde akl yrterek, manalarn zmseyerek ve onlar ifadelerine sindirerek aktarmtr. Onun allmam
bu slubu, dneminin limleri tarafndan tenkid edilmitir. Gerekten de elinizdeki risalesi okunduunda,
sanki yaklak 1200 sene nce deil de gnmzde yazlm gibi orijinal ve gzel bir sluba sahip olduu grlr. mam Muhsibnin bu zellii ve zellikle
Mutezileye cevap verirken nce kar tarafn grn
ortaya koymas, sonra da ona cevap vermesi tenkid
edilmitir. zellikle Ahmed bin Hanbel bu noktada kendisini tenkit etmitir. Gereke olarak da, rtmek iin
de olsa yer verdii bu grlerin okuyucu ve dinleyicinin
zihninde kt izler brakaca endiesidir. Muhsibnin
zhd ve takva ile ilgili sz ve yaay ise, bn Hanbel
dahil herkes tarafndan takdir edilmitir.

Herkes yerini alnca, Bir sorusu olan var m? diye

sordu. Riya, ihlas ve daha deiik konularda sorular sordular. Sorulara cevap verdi. Ayrca delillerini de syledi.
Kurn- Kerm okunduka alyor, inliyor ve gz yalar
dkyordu. Kurn- Kerm okunmas bitince Hris elMuhsib hafife dua yapt, sonra namaza kalkt. Sabah
olunca, Ahmed bin Hanbel, Hris el-Muhsibnin faziletli bir zat olduunu syleyip takdirini bildirdi.
Hris el-Muhsibnin u szleri ne ibret vericidir:
Nefsini hesaba eken muhasebe ehlinin belli nitelikleri
vardr. Bunlar tecrbe ve tatbik edince Allahn ihsanyla
yce makamlara ulamlardr. Her ey gl bir azimle
ve kt arzular tamamen terketmekle elde edilir. nk
azmi salam olanlarn nefsin heva ve hevesine kar
durmalar basitleir. O hlde kuvvetli bir azimle u hususlara uy:
1. Ne doru ne de yalan yere yemin etme.
2. Yalan sylemekten sakn.
3. Zulm bile yapm olsa hi kimseye lanet etme.

Kaynaklarda belirtildiine gre bir gn Ahmed bin

Hanbele dediler ki: Hris el-Muhsib zhdle ilgili konulardan bahsediyor. Bunlara yet-i kerme ve hadis-i

4. Vefal olma imkn bulduun srece, vefaszlk

edip ahdinden dnme.

17

18

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

5. Kimseye beddua etme. Yaptn iyilik iin karlk

bekleme. Allahn rzasn kazanmak iin tahammll ol.

tul malar iin, byk peygamberlerden efaat dileyilerini, hibir peygamberin buna cesaret edemeyip, sadece
Hz. Muhammed (s.a.v.)in Allahn huzuruna vararak bu
isteklerini arzediini canl bir tablo hlinde tasvir ediyor.

6. Halka kar merhametli ol. Allahn gazabndan

uzak kalmak iin en uygun yol budur.
7. Ne iinden ne de dndan asla gnah ilemeye ynelme, azalarnn tamamn gnahtan uzak tut.
8. Hi kimseyi incitme. ster az, ister ok olsun veya
ihtiyacn olsun yahud olmasn hibir hlde kendi ykn
kimseye ykleme.
9. nsanlardan hibir ey bekleme ve sahip olduklar
hibir eye gz dikme.
10. Dnya ve hiretin yksek makam ve izzeti, Allahn dilemesine ve vermesine baldr. Binaenaleyh
kendini, karlatn hibir insandan stn grme.
Elinizdeki Kitabt-Tevehhm adl hacmi kk,
fakat deeri ok byk olan bu eser, son derece nefis ve
emsalsiz bir kitaptr. Bir insann, dnyaya gzn yumduu andan itibaren nelerle karlacan gayet akc ve
etkili bir slupla anlatmaktadr. Eserin dikkatleri eken
en nemli bir zellii de havf ve reca=korku ve mit
dengesini hemen her satrnda korumaya almasdr.
Hemen her cmlesinde her iki noktaya da dikkat eker.
Kitap, lm an ve acsyla; lm meleinin grlmesini,
o anda karlalan iyi veya kt haberi canlandrmakla
balyor. Sonra, kabirde sorgucu meleklerin geliini ve
kiiye sorular sormasn, sorulara doru cevap verip
vermeme durumuna gre, kabrin Cennete veya Cehenneme almasn tasvir ediyor. Daha sonra yeniden dirili
ve maher yerine sevkedilii ele alyor. Gklerin yarlmasn, gnein insanlarn tepesine yaklatrlmasn, insanlarn terler ierisinde kaln, herkesin cannn derdine dn, anne, baba evlat ve karde gibi en yakn
akrabalarndan bile kan anlatyor. Yine, maher ehlinin bir an evvel hesaplarnn grlp o skntdan kur19

Sonra insanlarn Srattan geiini, Cehennemin azabn ve Cehennemliklerin feryat ve figan edip de imdatlarna cevap verilmeyiini ok etkili bir slupla anlatyor.
Arkasndan, Allahn mminler iin hazrlad Cennet ve nimetlerini tasvir ediyor. Cennetliklerin iinde
yaadklar saraylarn, hizmetilerini, zevcelerini,
perdedarlarn ve konforlu hayatlarn canlandryor.
Cennetin ota ve adrlarn, kurulu taht ve koltuklarn,
serili minder, hal ve deklerini tarif ediyor. Cennetliklerin karlkl tahtlara kurularak sohbet edilerini, Cennetin st, bal, arap ve sudan nehirlerinin kylarnda
mesireye karak meclisler dzenleyilerini anlatyor.
Daha sonra btn Cennet nimetlerini glgede brakan en
byk bahtiyarlk ve mazhariyeti, Allahn cemalini mahede edilerini ve bunun zerlerinde brakt Cennetlere deiilmez sevin, gzellik ve honutluu anlatyor.
Kitabn sonunda da, takva sahiplerinin mkfatna
erimek iin salih amellerle Allahn rzasn kazanmamz
gerektiini tatl ve etkileyeci bir slupla belirtiyor.
nl Msrl lim Prof. Dr. Ahmed Emin bu eser ve
mellifi hakknda unlar sylyor:
Mellif, bu eserinde orijinal bir yol tutmutur.
Bakalarnn yapt gibi korku ve mit hakknda varid
olan yet ve hadisleri sralamakla yetinmemi, aksine
onlar kendi dncesiyle yourmu ve manalarn hayal
gcyle tasvir etmitir. Cennet ve Cehennem ehlinin
neler hissettiklerini, saadet veya azap olarak nelerle karlatklarn canl sahneler hlinde anlatmtr. Szn
dizginini hayalinin eline verip, hayal ettiklerini kaydetmi, olaylar canladrabildii kadar canlandrmtr. Ese20

Farze t k i ldn

ri, renkleri alabildiine gzel kullanan bir ressamn tablosuna veya olaylar iyi gzlemleyebilen, blmlerini ok
gzel ayrabilen, dili ok gzel kullanan ve bylece eserinin ihtiva ettii hakikatlerle okuyucu ve dinleyicisinin
ruhlarn en st seviyede etkileyebilen bir romancnn
eserini andryor.
stad Abdlfettah Eb Gudde
Tevehhmden vgyle bahsetmektedir.

de,

Kitabt-

Dier birok dnya diline tercme edilmi bu kymetli eseri Trkeye kazandrmaktan byk bir mutluluk duyuyoruz. Eser son derece edeb olduu iin tercmesi kolay olmad.
Tercmede aslndaki edeb deeri korumaya azam
dikkat etmekle birlikte sade, anlalr ve ksa cmlelerle
olmasna da byk bir zen gsterdik. naallah siz deerli okuyuculara faydal ve bata nefsimiz olmak zere
alabildiine maddeci bir hviyete brnen gnmz
insanlarnn uyanmasna vesile olur.
Baar Allahtandr.
Abdlaziz Hatip
12. 02. 1995
Balarba-skdar

21

KTABT-TEVEHHM

23

GR

LM

Bir olan, stnlne snr bulunmayan, sonsuz azamet sahibi, hkm geri evrilemeyen, sonsuz byklk
ve ycelik sahibi Allaha hamdolsun. Allah bizi imtihan
ve tecrbe iin yaratmtr. Cennet ve Cehennemi bizim
iin hazrlamtr. in ciddi ve nmzdeki tehlikenin
byk olduunu belirtmitir. Akl olan ve dnen kii,
varaca yerin neresi ve akbetinin ne olacan reninceye kadar gnl krk olmas gerekir. nk Rabbine
isyan ettii ve Mevlsnn emirlerine kar geldii olmutur. Sabah akam Allahn gazap ve honutluu arasnda
gidip gelmitir. Hayatnn, bu ikisinden hangisiyle noktalanacan ve gerek akbetinin ne olacan bilemez.
Bundan dolay, Allah katndaki hlinin ne olacan bilinceye dek kaygs byk, znts uzun, sknts ise
iddetli olmaldr. Baar ve tevfiki Allahtan iste! Gnahlardan affn Ondan bekle! Her ite Ondan yardm dile!
Sen Rabbinin emir ve yasaklarn inemi ve isyannla
Onun gazab ve azabn kesin hakketmiken nasl sevinebildiine, korku ve rpertinin nasl gnlnden eksilebildiine hayret ediyorum. Hi aresiz lm, skntlar,
aclar, rpnlar ve sarholuuyla gelip atacak. Er ge
gerekleecei iin bunu u anda olmu gibi kabul et!

lm Sekerat

Dn bir kere! Sen can ekimektesin. lmn sknts, acs, sarholuu, gam ve strabyla boumaktasn. lm melei ayandan itibaren ruhunu ekmeye
balam. Bu ekiin acsn ayann ta ucundan hissetmektesin. Sonra bu eki aralksz devam eder. Can ekime kzr. Ruh aadan yukarya olmak zere btn
bedeninden ekilir. Ac dorua ulamtr. lmn skntlar btn bedenine yaylmtr. Kalbin, rperti ve
znt iindedir. Rabbinden gazab veya honutluk mjdesini gzleyip beklemektedir. Cann almakla grevli
melekten bu iki haberden birini almaktan baka bir ihtimal olmadn an-lamsndr.
lm Meleinin Grn

te sen byle gam, tasa, lm acs ve iddetli znt ierisinde Rabbinden iki mjdeden birini beklerken,
birden bire lm meleinin ehresiyle yz yze gelirsin.
Bu ehre ya en gzel veya en irkin bir manzara
arzetmektedir.
Bedeninden ruhunu ekip karmak zere elini azna doru uzatrken ona bakyorsun. Bu hle dmekten
ve lm meleinin yzn grmekten dolay nefsin zillete brnmtr. Ondan nasl bir mjdeyle anszn kar-

25

26

Farze t k i ldn

laacan merak edip duruyorsun. Birden bire onun

sesini duyuyorsun. Sana: Allahn rza ve mkfatyla
sevin, ey Allahn dostu! veya Onun gazab ve azabyla
sevin (!) ey Allahn dman! haberini alyorsun.
te o anda ya kurtulu ve baarna kesin kanaat getirir ve ruhun Allah ile huzur bulur veya mahv ve helak
olduuna kani olur, kalbin mitsizlikle dolar, Allahtan
mit ve emelin kopar. Dnyadaki mddetinin bittii, iz
ve eserinin silindii ve senden nce geip gidenlerin
yurduna tandn o anda gnlne son derece keder ve
hzn veya nee ve sevin hakim olur.

27

KABR
Kabir ve Sorgusu

Gnlnn sevin ve needen uar gibi olduu veya

hzn ve ibretle dolduu o anda kendini bir dn! Kabri ve onun dehetli manzarasn, oradaki iki melei ve
Rabbine olan imana ilikin sorularn bir tasavvur et! Ya
Rabbinden gelen kesin sz (Kelime-i ehadet) ile desteklendiinden sebatl ve kararl veya yardmsz, akn ve
rkeksin. O iki melein sorgulamak zere tutup seni
oturtmak iin ardklar anki seslerini dn! O darack mezar ukurunda oturuunu gz nne getir. Kefenlerin iki yanna dm, gznn zerine konulmu
pamuklar yerlerinden ayrlp ayann yanna kaymtr.
Bunlar dn, sonra da onlarn ekline ve vcutlarnn
byklne gzn dikiini bir tahayyl et! Eer onlar
gzel ekilleriyle grrsen, kalbin baar ve kurtulua
erdiini kesin olarak anlar. Eer kt manzaralaryla
grrsen, gnln mahv ve helakine kanaat getirir. Dn
onlarn name ve sorularyla ses ve szlerini; sonra da
eer sebat ltfetmise Allahn desteini veya seni yalnz
bana yardmsz terketmise artmasn!

28

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

Kabrin Cennet ve Cehenneme Almas

karlaaca Allahn gazab ve azabnn veya Onun rza

ve mkfatnn bekleyii iinde bulunacaktr.

Ya kesin veya akn ve pheli cevabn dn! an

yce Allah sana sebat ihsan etmise o iki melein sevinle sana yneldiklerini, Cehenneme kap amak iin ayaklaryla kabrin yanlarna vurduklarn bir dn! Sonra
Cehennemin, ateiyle kzp kaynayn, o anda meleklerin seninle olan konumalarn gz nne getir. Cenab Hakkn seni koruduu bu manzaraya bakp duruyorsun. Bundan dolay gnlnn nee ve sevinci bir kat daha artar. Acz ve zaafna ramen nasl bir ateten kurtulduunu gzlerinle grp inanrsn.
Sonra o iki melein, ayaklaryla kabrinin yanlarna
yeniden vurduklarn, mezarnn, ziynet ve nimetleriyle
Cennete aln ve meleklerin u szlerini bir tahayyl
et: Ey Allahn kulu! Cenab- Hakkn senin iin hazrladklarna bak! Bu senin makamn ve kavuacak yerindir! Bu Cennet nimetlerini ve saltanatnn gzalcln
ve bu mahede ettiin nimetlerle parlak gzelliklere bir
gn kavuacan grmekten gnlnn sevin ve neesini dn!

Sen bunu bekleyip dururken ruhun Cennetteki makamna veya Cehennemdeki yerine arzedilecektir. Ruhunun hasret ve zntleri ya da nee ve sevinci ne byk olacak! Nihayet llerin bekleme sresi tamamlanacak. Yer ve gk, sakinlerinden bo kalacak. Hepsi bir
zamanlar canl ve hareketliyken snp kalacaklar. Artk
ne duyulan bir ses, ne de grlen bir karart vardr. Sadece O En Yce Cebbar olan Allah Teal kalmtr. Tpk
azamet ve yceliiyle tek ve yalnz olarak ezelde olduu
gibi!

Eer byle deilsen, btn bunlarn tersini; azarlann, Cenneti grp de meleklerin sana syleyecekleri,
Aziz ve Celil olan Allahn seni mahrum braktna
bak!; Cehhenemi grp de sana yneltecekleri, Allahn
senin iin hazrladklarna bak! Bu senin yurdun ve varacak yerindir! eklindeki szlerini dn! Bu ne byk
tehlike!
Bu iki hlden hangisinin kabirde senin hlin olacan reninceye kadar, dnyada sana ne byk gam ve
znt vardr! Sonra yokluk ve peinden de imtihan!
Nihayet eklemlerin paralanacak, kemiklerin mahvolacak, vcudun da ryp dalacak. Fakat, lm meleinin verdii mjdenin hzn veya sevinci ruhundan hi
gemeyecek. Cann, srekli olarak yeniden dirili annda

29

30

Hris el-Muhsib

ynelmi ve sesin geldii tarafa yrmektedirler. Heybet

ve zillet ierisinde komaktasn. Maher yerine vardnda, plak ve yalnayak cin ve insanlardan btn mmetler kalabalklar.

KIYAMET VE HAR
Hz. srafilin Seslenii

Sonra ruhun, sen de dahil btn yaratklarn Allahn huzuruna zillet ve kklk ierisinde toplanmas
iin bir dellaln sesleniiyle anszn irkilecektir.
Bu sesin kulak ve akln zerinde nasl bir etki yapacan dn! En Yce Sultana arzedilmeye arldn
aklnla anlarsn. Bu sesten dolay yrein yerinden frlam ve salarn aarmtr. nk bu bir tek lktr ve
celal ve ikram, azamet ve kibriya sahibi Allahn huzuruna toplanmaya armaktadr. Sen bu sesten dolay rperti iindeyken anszn baucundan topran yarln
duyarsn. Mezarnn topranla tepeden trnaa tozlar
iinde srayp ayaklarn zerine kalkarsn. Gzlerin sesin geldii tarafa dikilmitir. Seninle birlikte btn yaratklar, ierisinde uzun sre bela ve imtihan grdkleri
yerin toz ve toprana bulanm olarak yle bir kalkla
kalkarlar ki!.. Sen ve onlarn hep birlikte korku ve dehetle ayaklannz bir dn!
Mahere Sevk

Yeryz hkmdarlarndan saltanatlar ekilip

alnm, kendilerini zillet ve kklk brmtr. Dnyada Allahn kullarna kar iledikleri zulm ve zorbalktan sonra artk yaradl ve deer bakmndan maher
ehlinin en aalk ve en kkleridir.
Sonra yaratklardan rkp yalnz balarna yaarlarken vahi hayvanlar, tbi tutulduklar bir imtihan veya
iledikleri bir gnahtan dolay deil; sadece Kyamet
gnnn verdii zilletten balar nlerine eik olarak
llerden ve dalarn tepelerinden ynelip gelirler. iddet, cret ve kudretlerine ramen yrtc hayvanlarn bile
o byk gnde, Kyamet ve Allahn huzuruna arz an
iin boyunlarn bkm olarak ve zillet ierisinde gelilerini dn! Nihayet o vahiler, yaratklarn arkasndan
gelip Cebbar ve gerek Melik olan Allahn huzurunda,
zillet, meskenet ve inkisar ierisinde dururlar.
eytanlar da azgnlk, isyan ve inatlarndan sonra
Yce Allahn huzuruna arzedilmenin zilletiyle boyun
emi olarak gelirler. Uzun bir imtihandan sonra, yaratl ve tabiatlar farkl farkl olduu ve birbirlerinden rkp katklar hlde hepsini bir arada toplayan Allahn
an ne ycedir! Yeniden dirili hepsine boyun edirmi
ve mahere sevk, onlar ayn yerde toplamtr.
Gklerin Yarlmas

Mahlukatn kalabal ierisinde korku, znt, gam

ve kederinle yalnz bana plaklk ve zilletini gz nne
getir! Herkes plak, yalnayak, suskun; zillet, meskenet,
korku ve dehet iindedir. Onlarn ayak seslerinden ve
srafilin arsnn yanksndan baka bir ey duyamazsn. Senin de iinde bulunduun mahlukat ona doru
31

nsan, cin, eytan, vahi ve yrtc hayvanlar, davar

ve sr gibi evcil hayvanlar ve haereleriyle btn yeryz ahalisinin says tamamlanp arz ve hesab duranda
hepsi yerlerini alnca, stlerinden gn yldzlar salr,

32

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

gne ve ayn giderilir, kandil ve nurunun snmesiyle yeryz karanla brnr.

bir biimde bulutlarn arasndan inilerini bir tahayyl

et!

Senin de iinde bulunduun yaratklar bu vaziyetteyken, stlerinden dnya semas atrdamaya ve onca byklyle tepelerinde dnmeye balar. Sen de bu tehlikeli manzaray gzlerinle izlersin. Sonra dnya semas
beyz senelik kalnlna ramen yarlr. Onun paralan senin kulanda ne korkun bir ses yapar! Sonra
Kyamet gnnn azamet ve dehetinden yrtlp parampara olur. Paralanp yarlan gkleri kuatan melekler, o gklerin etrafnda ayakta dururlar. Onca byklyle gn paralan dehetini ne zannediyorsun?
Rabbi, onu Kyametin dehetiyle eritip iine sarlk karan eriyik gm hline getirir. Tpk Cell ve byk olan
Allahn buyurduu gibi: Gk yarlp da, kzarm ya
renginde gl gibi olur (Rahman Sresi: 37) veya: O gn
gkyz erimi maden gibi olur. Dalar da atlm yne dner. (Mearic Sresi: 8-9).

Nitekim Yahya bin aylan el-Eslem bana demitir

ki: Rudeyn bin Saidin, Ebs-Semhten, onun da Eb
Kablden onun da Abdullah bin Amr bin el-stan naklettiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:
Allahn bir melei vardr. ki gz pnarlar ile gz kuyruu aras yz senelik yry mesafesi kadardr. Yine
Yahya bin aylan el-Eslem bana demitir ki: Rudeyn
bin Said, bn Abbas bin Meymun el-Lahm, onun da Eb
Kabl, onun da Abdullah bin Amr bin el-stan naklettiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:
Allahn bir melei vardr. ki kann aras yz sene
kadardr.

(Mfessirler derler ki: yette geen el-Mhl iine

sarlk karm eriyik gmtr. el-Ihn ise, atlm
renkli yndr. Verdeten keddihan ifadesi ise, krmz
atn rengi demektir.)
Meleklerin nii

Dnya semasnn melekleri o semann kenarlarnda

iken, birden bire Cenab- Hakka arz ve hesap iin yeryzndeki maher yerine inerler. O melekler, muazzam byklkleri, Allah katndaki deerleri ve kendisine sunulmak ve huzurunda hesaba ekilmek zere kendilerini
zillet ve meskenetle toplu hlde indiren Yce Sultan
takdis ile ykselen sesleriyle gn iki tarafndan yeryzne doru hzla inerler. Muazzam kymetleri, dev cisimleri, dehetli sesleri ve iddetli korkularyla, Aziz ve Celil
olan Allaha arzedilmenin zilletinden boyunlar bkk

33

nen meleklerin kendileri iin geldiklerini dnen

mahlukat onlara yle sorduklarnda senin de korkun ne
yaman olur: Rabbimiz aranzda m? Melekler onlarn
bu sorusundan ve Sultanlarn (Allah) aralarnda bulunmaktan tenzih ederek rperirler ve yeryz ahalisinin
bu dncelerinden Allah tenzih iin yksek sesle yle
nida ederler: Haa! Rabbimizi tenzih ederiz. O aramzda deildir. O gelecektir. Nihayet, o gnn verdii eziklikten dolay balar nlerine eik bir vaziyette, mahlukat kuatarak saflar hlinde yerlerini alrlar. Onca azametli yaratllar ierisinde kanatlarna brnm, Rablerine zillet, mahviyet ve sayg ile balarn nlerine emi
vaziyetteki hllerini dn! Sonra her ey ayn biimde
ve yedinci kat semaya varncaya kadar btn gk halk
saylan ve byklkleri katlanarak iner. Her bir gn
ahalisi yaratklarn etrafnda ayr bir saf tutar.

34

Farze t k i ldn
Maherin Hararet ve Sknts

Nihayet btn yedi gk ve yedi yer ahalisi maherdeki yerlerini tam olarak alnca gnee on yllk hararet
giydirilir ve yaratklarn tepelerine bir veya iki yay kadar
yaklatrlr. Rabbl-Alemnn arnn glgesinden baka hi kimsenin glgesi bulunmaz. Arn glgesinde serinlenenler ve gnein hararetiyle kavrulanlar vardr.
Gne, altndakileri hararetiyle kzdrr. Hararetten onlarn keder ve endieleri iddetlenir. Sonra mmetler
dalgalanmaya ve itiip kakmaya balar. Birbirlerini
sktrr ve ayaklar gider gelir.
Susuzluktan boyunlar kopacak gibi olur. Gnein scakl, mahlukatn nefesleri ve izdihamn verdii hararet birbirine eklenir. Bunun zerine onlardan yle bir ter
akar ki, yeryzne yaylr. Sonra da amellerinin derecesine ve Allah katndaki saadet ve ekavet durumlarna
gre vcudlarn kaplar. yle ki ter, bazlarnn topuklarna, bazlarnn gbeine, bazlarnn kulak memelerine
kadar ykselir. Bazlar da neredeyse teri ierisinde kaybolacak hle gelir. Ter kimisinin gbeine kadar kar.
Umeyr bin Said der ki: Ben bn Amr ve Eb Said elHudrnin yannda oturuyordum. Cuma gnyd. Birisi
tekine dedi ki: Ben Reslullah (s.a.v.)i yle buyururken dinledim: Kyamet gn ter insanolunun neresine
kadar varr? Orada bulunanlandan birisi: Kulak memelerine kadar bir dieri: Azna kadar dedi. bn mer
(r.a.): (Kulak memesinden aza doru eliyle bir hat izerek) ikisinin de eit olduunu gryorum dedi.
Hayseme, Abdullahn yle dediini bildirdi: Kyamet gn yeryznn hepsi deta ate kesilir. tesinde ise Cennet bulunur. nsanlar, onun hurilerini ve kadehlerini grrler. Abdullahn can, kudretinin elinde
bulunan Allaha yemin ederim ki, kendisine hesap dokunmad hlde bir kii o kadar ter dker ki, dkt
ter kendi boyunca yeryzne yaylr. Sonra bu ter bur35

Hris el-Muhsib

nuna kadar ykselir. Abdullaha sordular: Bu neden

ileri gelir ya Eba Ab-durrahman? Abdullah: nsanlarn
ektii sknty grmesinden cevabn verdi.
bn mer (r.a.)den, Reslullah (s.a.v.)in yle buyurduu nakledildi: Kii (bir defa da kfir dedi) Kyamet gn, durumann uzunluundan dolay kulaklarnn ortasna kadar ter szntsnn denizi ierisinde ayakta dikilir. Yine Hz. Peygamber (s.a.v.)den naklen Abdullahn yle dedii rivayet edilmitir: O gnn uzunca bekleyiinden, Kyamet gn ter, kfiri aznn hizasndan gemleyecek derecede kaplar (Ali, beklemenin
uzamasndan dedi.) yle ki, Ya Rabbi! atee gndermek
bile olsa beni rahatlat diye yalvarr.
Hi phesiz sen de onlardan birisin. Kederinle
babaa kalm, ter kaplam ve gam brm, iddetli
ter, korku ve rkntden nefesin daralp bunalm bir
hlde kendini dn! nsanlar da seninle birlikte saadet
veya mutsuzluk yurduna gnderecek hkmn verilmesini beklerler.
Herkes Cannn Derdine Der

Nihayet, senin ve dier yaratklarn meakkati dorua ular. Konumadan ve ilerine baklmadan uzun
uzun beklerler. yz sene hi konumadan, bir lokma
yemek yemeden, bir yudum su imeden, yzlerine bir
tek ho esinti ve serin meltem demeden, bu bekleyi ve
ayakta dikiliten doan ekilmez ve katlanlmaz derecedeki yorgunluu giderici bir an bile istirahat etmeden
beklemelerini ne zannedersin?
Katade veya Kabden rivayet edilmitir ki: O gn
insanlar, lemlerin Rabbinin huzurunda duracaklar
(el-Mutaffifn Sresi: 6) yetini okudu ve u aklamay yapt:
yz sene kadar duracaklar. Yine o, Hasan-
Basrden yle duyduunu syledi: Uzunluu elli bin
36

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

sene olan bir zaman, ayaklarnn zerinde Azz ve Cell

olan Allahn huzurunda ayakta dikilen insanlarn hlini
ne zannedersin?! Onlar orada ne bir ey yemiler ve ne
de bir ey imilerdir. yle ki susuzluktan boyunlar incelmi. Alktan ileri yanm. Bu onlar atee sevk etmi
de sca yaklam ve esintisi iddetlenmi, yaklaan
kzgn bir pnardan sulanmlardr.

Allah katndaki deerlerine ve yksek makamlarna

ramen dem Safiyullah, brahim Halilullah, Musa
Kelimullah, sa Ruhullah ve Kelimetullahtan herbirinin
Rabbinin iddetli gazabndan korkarak: Nefs nefs!
diye seslendii bir gn ne zannedersin?! O gnk korkun, telan, zntn ve endienle kendini onlarla mukayese edebilirmisin?

Peygamberlere Mracaat

Onlarn meakkat ve bitkinlii takat getiremeyecekleri bir dereceye varnca, onlar, Mevlnn
yannda deerli olan ve kendilerine o hl ve durumlarnda rahat etmeleri iin efaat edecek kimseleri aramak
zere birbirleriyle konuurlar. Bu durumdan kurtulup
Cennete veya Cehenneme sevkedilmelerini isterler.
nce dem ve Nuha, sonra brahime, brahimden
sonra da Musa ve saya bavurup yardm isterler. Hepsi
de onlara yle derler: Rabbimiz bugn yle bir gazaba
gelmitir ki, bylesine ne bugnden nce gazaplanm,
ne de bundan sonra bu kadar gazaplanr. Hepsi de bu
ekilde kudret ve celal sahibi Rablerinin gazabnn iddetini ifade eder ve kendi kendileriyle megul olduklarn
yle dile getirirler: Nefs, nefs! (kendi canm, kendi
canm!) Bizzat kendi canlarnn derdiyle meguliyet,
kendi dertleri ve kurtulu kayglar onlar efaat iin
Rablerine bavurmaktan alkoyar. Aziz ve Celil olan Allah yle buyuruyor: O gn herkes gelip kendi cann
kurtarmak iin urar... (Nahl Sresi: 111) Yaratklardan
hibirini dnmez.
Yaratklar topluca arrlarken, herbiri cannn
derdine dp Nefs nefs! diye barrken seslerini bir
tahayyl et! Nefs, nefs sznden baka bir ey duyamazsn. O gn ne korkun bir gndr! Sen de onlarla
birlikte sadece kendini dndn ve Rabbinin azab
ve cezasndan kurtulmaya altn haykrrsn.
37

Byk efaat

Nihayet, mahlukat onlarn kendi canlarnn derdine

dtn grerek efaatlerinden mit kesince Hz. Muhammed (s.a.v.)e gelirler. Rableri nezdinde efaat etmesini dilerler. O da kendilerine bu konuda msbet cevap
verir. Sonra Aziz ve Celil olan Rabbinin huzuruna karak izin ister. Kendisine izin verilir. Sonra Rabbi iin
secdeye kapanr. Sonra Ona layk ekilde hamd ve senalar eder. Btn bunlar senin ve tm mahlukatn duyaca ekilde cereyan eder. Nihayet Rabbi, onlarn biran
evvel huzura arzedilmesi ve ilerine baklmas konusundaki dileini kabul eder.
En Byk Mahkeme

Sen, dier yaratklarla birlikte Kyametin karanlk ve

iddetli sknts ierisinde karar fasln ve nimet veya
hzn yurduna girmeyi bekleyip gzlerken birden bire
Arn nuru ykselir. Yeryz Rabbinin nuruyla parlar.
Kalbin Cebbar olan Allahn hkmetmeye balayacana
kesin olarak inanr. Ona arzedilme sran gelmitir. yle
ki senden baka kimsenin arzedilmediini ve senden
baka kimsenin iine baklmadn sanrsn.
Hamd bin Hilalin yle dedii bildirilmitir: Bize
anlatld ki: Kyamet gn bir kii Hesaba arlarak:
Ey falan olu falan hesaba gel! denilir. Hatta o zanneder

38

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

ki, hesaba getirilenlerden benden bakas kast edilmiyor.

ierisindeyken, bir de bakarsn ki Cehennem ikinci bir

kez haykrmtr.

Cehennemin Kkreyii

Sonra Yce Allah: Ey Cebrail, bana Cehennemi getir! buyurur. Cebrail yanna varp, Ey Cehennem, gel!
dedii zaman Cehennemi bir dn! Allahn baka bir
varlk yaratp da kendisini onunla azaplandraca korkusuyla st-rabn ve titremesini bir tahayyl et! alkalanp cotuu ve parlayp yaratklara uzak yerinden bakt ve onlara doru i ekip kkredii an bir dn!
Allahn emrine muhalefet edip asi olanlara kar Rabbinin gazabndan dolay gazablanarak mahlukatn zerine
hcum ederken bekilerini srkleyiini dn! eki
ve kkreyi sesini, dalgalar hlinde birbiri arkasndan
gelen o homurtular dn! Kulan o uultularla dolmutur. Korku ve heybetten yrein azna varm ve
uacak hle gelmitir. Yaratklar onun kendilerine doru
kkreyiinden iddetle kaarlar.
te o gn, arma ve karlkl feryat gndr. Cehennem sesinin yanklarn duyunca arkalarn dnp
kaarlar ve birbiri arkasna, Cehennemin etrafna, dizst km vaziyette dklrler ve gzlerinden yalar boanr.
Zalimlerin Feryad

Cehennemin i eki ve kkreyii esnasnda mahlukatn birbirine karan alama sesini bir dn! Zalimler
feryat ve figan ederek yok olup gitmeyi dilerler. Her bir
sekin, sddk, ehid, ksaca btn halk: Nefs, nefs!
diye barr. Dn bir kere: Mahlukatn peygamberlere
aran seslerini! Onlardan her kul: Nefs, nefs! diye
seslenir. Sen de ayn eyi sylersin. Sen de mahlukatla
birlikte iddetli tehlikeler ve yrek rperten korkular
39

Senin ve onlarn korku ve endiesi bir kat daha artar.

Arkasndan nc bir kez kkrer. Yaratklar pepee
yzst dklrler. Gzleri belerir ve atein kendilerini
kapp gtrme korkusuyla gz ucuyla gizli gizli bakarlar.
O zaman zalimlerin yrekleri hoplar ve grtlaklarna dayanr da yutkunduka yutkunurlar. Yutkunular boazlarnda dmlenir. Akllar uar, iyi ve kt btn insanlarn akllar aar. Hibir peygamber ve sekin hibir
salih kul kalmaz ki bundan dolay akl amasn.
Peygamberlerin Korkusu

O anda Aziz ve Celil olan Allah, yolunun davetileri

ve kullarna kar delilleri olduklar iin mahlukatn en
deerlileri ve kendisine en yaknlar olan peygamberlere
ynelerek, kendilerini kullarna ne ile gnderdiini ve
kullarnn kendilerine ne cevap verdiini sorarak buyurur: Size ne cevap verildi? Onlar da dnp hatrlayan deil arp unutan akllaryla: Hibir bilgimiz
yok. phesiz ki gaybleri bilen yalnz sensin! (Maide
Sresi: 109)

Bu ne byk korku ki, Allaha olan yaknlklar ve katndaki deerlerine ramen peygamberlerde yle bir
noktaya varm ki akllarn artm da, mmetlerinin
kendilerine ne cevap verdiini dahi bilemez hle getirmitir!
Ebl-Hasan ed-Dimeknin yle dedii rivayet
edilmitir: Eb Kurre el-Ezdye dedim ki: nsanlarn
kalbi Kyamet gnnn dehetli hllerine nasl dayanr?
Dedi ki: Onlar yeniden diriltildiinde buna g yetirecek bir yapda yaratlrlar. Ebl-Hasan dedi ki: shak
bin Halefe Yce Allahn peygamberlerine syledii:
Size ne cevap verildi? (sorusuna) onlarn: Bilmiyoruz
(Maide: 109) szn sordum ve onlar dnyada kendilerine
40

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

ne cevap verildiini bilmiyorlar m? dedim. Dedi ki:

Kendilerine bu soru yneltildiinde duyduklar heybetin byklnden akllar aar ve dnyada kendilerine
ne cevap verildiini bilemezler. Dolaysyla doru sylyorlar. Nihayet kendilerine gelirler ve dnyada kendilerine nasl cevap verildiini hatrlarlar.

lanp drldnde, yldzlar (kararp) dkldnde,

dalar (sallanp) yrtldnde... (Tekvr Sresi: 1-3) t
...Kii neler getirdiini anlam olacaktr (Tekvr Sresi:
14) ayetine veya surenin sonuna varncaya kadar... Sonra
yle devam etti: Beni dinleyiniz! O bekleyite onlar arasnda senin hlin ne olacak?! Onlarn maruz kald korku ve dehete; hatta kalbin g yetiremeyecek, vcudun
kaldramayacak kadar byne senin de maruz kalacan biliyor musun? te gryorsun, o durakta peygamberlerin bile akllar am. Sen ise, si, gnahkr ve
Rabbinin holanmad ilere devam edip dururken akln ne hle gelir ve hlin nice olur?

Ebl-Hasan Bu cevab Eb Sleymana naklettim.

O: shak doru sylemi. Peygamberler o andaki szlerinde dorudurlar. Nihayet kendilerine gelince, kendilerine ne cevap verildiini hatrlarlar. dedi. Eb Sleyman dedi ki: Birinin, arkadana: Benimle senin aranda
Srat vardr dediini duyduunda bil ki o Srat tanmyor. Eer tansayd, Sratta bir kimseye taklmay veya
birinin kendisine taklmasn istemezdi.
Kyametin Manzaras ve Tekvr Sresi

Allahn, peygamberleri toplayp da: Size ne cevap

verildi? dedii gn... (Maide: 109) yeti hakknda
Mcahidin yle dedii nakledildi: Onlar korkarlar ve:
Bizim hibir bilgimiz yok derler. Yine O gn her mmeti diz km grrsn (Casiye: 28) ayeti hakknda yle dedii bildirildi: Yani, diz st srnerek... Mcahid
devamla unlar syledi: Abdullahn yle dediini
duydum: Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Sizi maherde Cehennemin korkusundan diz km olarak grr gibiyim. Yine Mcahid dedi ki: Abdullah bin mer
(r.a.)n yle dediini iittim: Hz. Peygamber (s.a.v.)
yle buyurdu: Kyamet gnnn manzarasna bakmak
isteyen, Gne katlanp drldnde... (Tekvr Suresi:
1) suresini okusun. Amr bin Zerrin yle dedii bildirildi: Sabahleyin hayr aramak zere kan kii, hayr bulur. Gzlerinizin yaarmamasn ve kalblerinizin katln bana m yklyorsunuz? Eer bugn size Allahn Kitabndan bir t dinletmezsem, o zaman suu bana
ykleyin. Sonra u yet-i kermeleri okudu: Gne kat41

En Yakn Akrabalar Bile Birbirinden Kaar

O korku, dehet, titreme, yalnzlk ve aknlktan

dolay evlat, baba, karde, e ve akrabalarn senden katklar, senin de hepsinden katn o an dn! Nasl da
birbirinizi yz st ve yardmsz brakrsnz! Eer o gnn byk korkusu olmasayd, annenden, babandan,
einden, ocuklarndan ve kardeinden kaman mertlik
ve vefakrlk saylmazd. Fakat tehlike byktr, korku
iddetlidir. Bu yzden ne sen onlardan katndan dolay knanrsn ne de onlar knanrlar.
Neden dier insanlardan deil de zellikle bunlardan kayorsun? Onlara kzdndan dolay m? Nasl
onlara kzarsn veya onlar sana kzarlar ki? yleyse neden zellikle onlardan kayorsun? Kzdndan m? Oysa onlar, dnyada iken candalarn, gznn nurlar ve
gnlnn srurlarydlar. Fakat onlardan birinin sende
bir hakk bulunup da yakana yaparak Aziz ve Celil olan
Rabbinin huzurunda seninle hesaplamasndan korkarsn. Sonra belki de davay kazanr da, kurtulu midin
olan iyiliklerinden kendisine verilir. Bylece sevaplarndan ayrlr ve bu yzden de Cehenneme girersin.

42

Farze t k i ldn
Cehennemden Bir Boyun Uzanr

Sen bu hlde iken, birden Cehennemden bir boyun

kp ykselir ve ak bir dil ile, yaratklar ierisinden
hesapsz olarak yakalamakla grevlendirildii kimseleri
haykrr. Sonra bu boyun ynelip gelir ve kuun yem
tanelerini toplad gibi onlar toplar, zerlerine kapanarak atee atar ve ate de onlar yutar. Sonra onlarla
birlikte Cehennemin iinde gizlenir.
te onlara bu yaplacak. Sonra bir mnad yle seslenir: Maher ahalisi, kimin ikrama layk olduunu grecektir. Her hl ve durumda Allaha hamdedenler ayaa
kalksn! Onlar ayaa kalkarak Cennete doru seirtirler.
Hesapsz Cennete Girenler

Sonra geceleyin kalkp ibadet edenlere de ayn ey

yaplr. Sonra, dnyann ticaret ve alverii kendilerini
Mevlay anmaktan alkoymayanlara da byle yaplr.
Nihayet Cennetlik ve Cehennemliklerden bu gruplar (hesapsz olarak) girecekleri yere girdikten sonra, amel sahifeleri uuur, insanlarn sa veya sol ellerine der ve
mizanlar kurulur. Onca byklyle kurulmu mizan
dn! Kalbin rperti ierisinde defterinin sana m
yoksa soluna m, deceini beklerken, defterlerin
uumasn bir tasavvur et!

Hris el-Muhsib
Yerde Kimse Kimseyi Hatrlamaz

Hasan- Basrnin yle dedii rivayet edilmitir:

Hz. Peygamber (s.a.v.)in ba Hz. Aie (r.a.)nn kucandayd. Derken uykuya dald. Hz. Aie (r.a.) hireti
hatrlayarak alad. Gznden akan yalar Hz. Peygamber (s.a.v.)in mbarek yanaklar zerine damlad.
Reslullah (s.a.v.) bu gzyalaryla uyand. Ban kaldrd ve: (Niye alyorsun, ey Aie?) diye sordu. Hz.
Aie: (Ey Allahn Resul, hireti hatrladm da... Acaba
Kyamet gn yaknlarnz hatrlar msnz?) dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Canm kudretinin elinde bulunan Allaha yemin ederim ki,
u yerde kii kendisinden baka hi kimseyi hatrlamaz: Teraziler kurulup insanlarn amelleri tartld zaman iyilik kefesinin hafif mi, yoksa ar m geldiini reninceye kadar. Amel sahifeleri datld zaman, sa
elinden mi, yoksa sol elinden mi verildiini bilinceye kadar. Bir de Srat yannda.
Enes bin Malikten rivayet edilmitir: Kyamet gn
insanolu getirilip mizann iki kefesi arasnda durdurulur ve bir melek kendisi iin grevlendirilir. Eer terazisinin sevap kefesi ar basarsa, grevli melek btn
mahlukatn duyaca bir sesle yle seslenir: (Falan olu
falan bir daha ebediyen mutsuz olmayaca bir saadete
ermitir!)
Eer, terazisinin sevap kefesi hafif gelirse, bu defa de
ayn melek, btn mahlukatn iitecei bir sesle yle
seslenir: (Falan olu falan, bir daha hi mutlu olmayacak bir ekavete uramtr!) te sen yaratklarla birlikte ayakta dikilirken birden bire melee bakarsn ki, ona
zebanileri getirmesi emredilmitir. Hemen ellerinde demir tokmaklar ve zerlerinde ateten elbiselerle gelirler.
Sen onlar grnce korkarsn, dehet ve heybetten yrein uacak gibi olur.

43

44

Farze t k i ldn
Adn Okunur

Sen bu hlde iken, birden bire yksek sesle adn

okunur. Gelmi gemi btn mahlukatn huzurunda
isminle yle arlrsn:
Nerede falan olu falan?! Aziz ve Celil olan Allaha
takdim edilmeye gel! Zaten melekler seni almak iin
grevlendirilmi. Nihayet seni Rabbine yaklatrrlar.
Sz konusu aryla istenenin sen olduunu bildikleri
iin isim benzerliinin bulunmas kendilerini artmaz.
Talha bin Amr bize haber verdi ki: Bana bn Eb
Rabah yle dedi: Ey Talha! Senin ismin ve benim ismim
gibi kim bilir ne kadar ok isim vardr?! Kyamet gn:
Ey falan! dendiinde hemen kastedilen kii kalkar.
Bakas kalkmaz. nk kalbine sen olduuna dair bilgi
domutur. Hemen ayaa frlarsn. Btn vcudun titrer. Organlarn rpnr. Rengin uar. Korkan, rken ve
titreyen yrein gsne kt kt vurur. Seni almakla
grevli melekleri grnce, seni mthi bir strap, titreme ve korku tutar. Kullar ierisinde arlann senden
bakas olmadn ok iyi bilirsin. Melekler ellerini sana
uzatr, seni kskvrak yakalarlar. Sonra uysal hayvanlarn
ekilmesi gibi seni eker gtrrler. Aziz ve Celil olan Allaha arzedilmek ve Onun huzurunda durup dikilmek
zere srkleyerek saflarn arasndan geirirler. Sen
aralarndan Rabbine doru ekilip gtrlrken btn
yaratklar, gzlerini sana dikmilerdir.
Ulu Divan

Hris el-Muhsib

seni Rahman olan Allahn arna kadar gtrerek, ellerinden frlatlarn ve Allahn ulu kelamiyle seni armasn bir dn! Ey dem olu, yakla bana! Nurunun iine kaybolmusun. rpnan, hznl, rperen ve
korku dolu bir gnl; endieli, korkulu ve krk bir gz;
umu bir renk ve titreyen mustarib organlarla tpk annesinin yeni dourduu kk yavru gibi, Aziz, Celil,
Kebr ve Kerm olan Rabbinin huzurunda durursun.
Amel Sayfas

Elinde, ilediin hibir gnah ve gizlediin hibir

srr brakmayp hepsini ieren yazl bir sayfa titremektedir. Sen iindekileri yorgun bir dil, geersiz bir delil ve
krk bir gnl ile okursun. Hl sana ihsanda bulunan
ve kusurlarn rtmeye devam eden Mevldan utan ve
korkun acaba ne derecededir?!
lediin irkin fiillerinden ve byk gnahlarndan
seni sorguya ektii zaman ne dille cevap verirsin? Yarn
Onun huzurunda hangi ayakla durursun? Hangi gzle
Ona bakarsn? Hangi yrekle Onun ulu ve yce szlerine, sorgulama ve azarlamasna dayanabilirsin? Kck vcudunla, titreyen organlarnla ve arpntl yreinle kendini bir tahayyl et! Gnahlarn hatrlatp ktlklerini ortaya dken ve seni durdurup gizlediklerini
bir bir itiraf ettiren kelamn iitmektesin. Bu hldeki
durumunu ve binbir tehlikenin seni epeevre sarn
bir tasavvur et! Kim bilir ka gnah unutmusundur ki
Allah onlar sana hatrlatmtr!

Kalbin titreyerek, strap ve rpertiyle huzurda durduun an bir dn! Seni yakaladklar zaman elleriyle
pazularn tutularn ve o anda avularnn sertliini bir
dn! Elleriyle kskvrak yakalann ve saflarn arasndan geiriliini bir dn! Kalbin uar, gnln yerinden frlar gibidir. Yine ellerinde bulunuunu, bu ekilde

Sakladn ka gizli sr vardr ki, Allah hepsini aklayp ortaya dkmtr. Kim bilir nefsin isteklerine olan
meylin ve gafletin sebebiyle- ihlasl yaptn ve ifsad
edici arzalardan uzak olduunu zannettiin nice amelin
vardr ki, Allah hepsini geri evirmi ve boa karmtr.

45

46

Farze t k i ldn
Son Pimanlk

Oysa bunlara byk bir mit balamtn. Rabbine

itaat konusunda gsterdiin ihmalden dolay kalbinin ne
byk znt ve pimanlklar olur! Nihayet her gnah
anmak ve her gizliyi ortaya dkmek sretiyle, Allah seni
tekrar tekrar sorguya ektii zaman sknt seni olduka
yorar ve utancn doruk noktaya ular. nk karndaki
en Yce Sultandr. Ondan utanld kadar hi kimseden
utanlmaz. nk O, benzeri olmayan Bak, Evvel ve Kadmdir. hsan sahibidir. efkatlidir. Merhametlidir. Kermdir. Cmertliine nihayet yoktur. Nimet, fazl ve kerem sahibidir.
te bu sfatlar tayan bir Zatn seni sorgulamasn
ne sanyorsun?! Emrine olan muhalefetini, gsterdiin
saygszlk ve hayaszl ve Kendisine kafa tutuunu btn aklyla ortaya dkmtr. Dnyada emirlerine
kar geliini, sana olan nimetlerini nemsemeyiini ve
azametini dnmeyiini sana hatrlatmasn dnebiliyor musun?
Nitekim yle der: Ey kulum! Neden bana sayg
gstermedin?! Neden benden utanmadn?! Sana olan
ihsanm hafife mi aldn? Yoksa sana iyilikte bulunmadm m? Sana nimet vermedim mi? Benim hakkmda
seni aldatan nedir? Genliini nerede yprattn? mrn
nerede tkettin? Maln nereden kazandn ve nereye harcadn? lminle ne derece amel ettin?
Tercmansz Grme

Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Hibiriniz

yoktur ki, lemlerin Rabbi, arada hibir perde ve tercman bulunmakszn kendisine soru sormasn. Ad bin
Hatim yle demitir: Ben Hz. Peygamber (s.a.v.)in bir
konumasna ahid oldum. yle buyuruyordu:

47

Hris el-Muhsib

Hi phesiz her biriniz -arada engelleyici hibir

perde ve meramn ifade edecek hibir tercman bulunmakszn- Allahn huzurunda ayakta dikilicektir. Allah
soracak: Sana mal vermedim mi? Kul: Evet verdin
diyecek. Allah: Sana eli gndermedim mi? diye soracak. Kul: Evet gnderdin diyecek. Sonra sana bakacak
Cehennem ateinden baka bir ey gremeyecek. Soluna
bakacak, yine Cehennem ateinden baka bir ey gremeyecek. yleyse, (dnyada sadaka olarak verecei) bir
hurma parasyla da olsa ateten korunsun. Bunu bulamyorsa, gzel bir szle bunu yapsn.
Abdullah bin Mesud yeminle szne balayarak yle dedi: Allaha yemin ederim ki, sizden hi kimse yoktur ki, birinizin dolunay ile babaa kald gibi Rabbiyle
babaa kalmasn.
Ey demolu Niin Aldandn?

Sonra Allah ona yle buyurur: Ey demolu! Benim hakkmda seni ne aldatt? Ey demolu! Bildiinle
ne amel ettin? Ey demolu! Peygamberlere ne cevap
verdin? Yine Abdullah bin Mesuddan rivayet edilmitir
ki, o szne yeminle balayarak yle dedi: Vallahi, sizden hi kimse yoktur ki, birinizin grd dolunay ile
babaa kald gibi Rabbiyle babaa kalmasn. Sonra
Allah ona yle buyurur: Ey demolu! Benim hakkmda seni ne aldatt? Ey demolu! Benim iin ne amel
iledin? Ey demolu! Benden ne kadar haya ettin? Ey
demolu! Peygamberlere ne cevap verdin? Ey demolu! Sana hell olmayana bakarken Ben gzlerinin zerinde gzc deil miydim? Sana hell olmayan eyleri
dinlerken Ben, kulaklarn zerinde kontrolc deil miydim? Ey demolu! Sana hell olmayan eyleri sylerken Ben, dilin zerinde murakp deil miydim? Sen ellerinle hell olmayan eyleri tutarken Ben, onlarn zerinde gzc deil miydim? Ayaklarnla sana hell olmayan
48

Farze t k i ldn

eylere giderken Ben onlarn zerinde gzetleyici deil

miydim? Sana hell olmayan eylerle kalben ilgilenip
dururken Ben, kalbinin zerinde murakp deil miydim?
Yoksa sana olan yaknlm ve sana gcmn yettiini
inkr m ettin?
ki Byk Olay

Ey demolu, sen iki byk olayla kar karyasn:

Ya Allah seni rahmetiyle karlayacak, cmertlik ve keremiyle ihsanda bulunacak ya da seni inceden inceye
hesaba ekecek ve Cehenneme gtrlmeni emredecektir ki, ne kt dn yeridir oras! Mcahidin yle dedii rivayet edilmitir: Kyamet gn, kul u drt eyden sorguya ekilmedike Allahn huzurundan admn
bile atamaz: mrn nerede tkettiinden, ilmiyle ne
amel ilediinden, bedenini nerede yprattndan, maln nereden kazanp nereye sarfettiinden.
Allah sana olan ihsann, buna karlk senin ise Ona
muhalefet ediini, Ona kar hayaszln tekrar tekrar
ifde ederken, kendinin ve kalbinin hlini dnebiliyor
musun? O ne byk durumadr! O ne yce sorgulaycdr! Hibir ey Kendisine gizli kalmaz. Ona olan
itaatndaki ihmal ve Ona kar isyanndan dolay iini
dolduracak znt, keder ve hasret ne byktr! Sende
gam, keder ve haya dorua ulanca iki durumdan birisi
belirir: Ya gazab ya da honutluk ve muhabbet.
Allah diyecek ki: Ey kulum! Ben bunlar dnyada
senin iin rttm. Bugn de onlar senin iin balyorum. te byk olan gnahlarn ve ok olan hatalarn
affettim. Az olan iyiliklerini de kabul ettim. Bundan
dolay gnln sevin ve nee kaplar. Bundan tr yzn l l parlar. Bunu sana syledii zaman kendini
bir dn!

49

Hris el-Muhsib
Af Mjdesinin Verdii Sevin

zntden, sorgulamann verdii, utanma ve sklmadan ve yaptn kt ilerin saylmas karsnda duyduun skntdan sonra yznde sevincin nur ve aydnl parlamaya balar. Gnlndeki keder ve hzn neeye
dnr. Yzn alr, rengin aarr. Bizzat Cenab-
Haktan, senden raz oluunu duyduun an bir dn!
Gnln hoplar, sevin ve srurla dolar. Neredeyse needen lr ve mutluluktan uar gibi olursun. Hakkndr
da... yle ya! Hangi sevin, Aziz ve Celil olan Allahn
rzasndan duyulandan daha byk olabilir? Vallahi,
dnyadayken Allahn hirette senden raz olacan dnp sevincinden lrsen, bu sana ok grlmez. Her
ne kadar hiretteki bu honutluk tam kesin deilse de,
bunu umman bile byle bir sevin iin yeterli.
yleyse bir de Allahtan, senden honut olduunu
bizzat iitip, iin gvenle dolsa, endien tamamen dalsa, ebed mutlulua olan mit ve emelin kesinlese, sonsuz, kesintisiz, eksilmez ve phe gtrmez nimetleri
elde ettiine kesin kanaatin gelse, durumun nasl olur?
Bir de bunu dn!
Aziz ve Celil olan Allahn huzurundasn, sana kar
honutluu belli olmu. Kalbin sevinten uuyor. Yzn
aaryor, parlayp aydnlanyor, yaradl deta hl deitiriyor ve ehren sanki dolunay gibi oluyor. Sonra sen
mahlukatn huzuruna sevinli bir yzle kyorsun. Yzn en mkemmel gzellie erimi, ltsyla prl prl
bir nur yaylyor ve sen kitabn sa elinde, gzellik, nur
ve parlaklkta dier insanlar gemi bir durumda iken
kendini bir dn! Kolundan bir melek tutmu ve herkesin ortasnda:
Bu falan olu falan, bir daha asla mutsuz olmayaca bir saadete ermitir! diye seslenir. Rabbin, yaratklar
huzurunda senden honut olduunu ilan etmitir. Sana

50

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

iyi zan besleyenlerin bu zanlar gereklemi, seni itham

edenlerin karalamalar boa kmtr.

iin rttm. Bugn de onlar senin iin baladm. Sonra da iyilik defteri kendisine verilir.

yiliin Mkfat

Allahn Gazab Ettikleri

Mahlukatn ierisinde, yarn elde edecein bu derece, dnyada iken yaratklara yaltaklk yapmakszn ve
onlar gznde makam-mevki aramakszn Rabbinin
taatiyle megul olmann tam bir karldr. Tek olan ve
orta bulunmayan Allaha kar davranlarndaki sadakat ve Rabbine kar sayg derecesinin bedelidir. Allah, btn mahlukatn huzurunda sana bu byk makam ihsan etmi, sana olan honutluk ve dostluunu ilan
etmitir.
Dn bir kere! Sen yaratklarn saflarn yara yara
yrmektesin. Yznn nur ve gzellii, gnlnn sevin ve neesiyle amel defterini sa elinde tutmaktasn.
nsanlarn gzleri, Allah katnda erdiin ltufa erme
hasreti ve byk bir imrenile sana evrilmi. Bu makam elde etmek iin Allaha kar daha byk bir mit ve
emelle alp abala! nk O ltfederse buna erebilirsin. Bu, kar karya bulunduun iki byk durumdan
birisidir.

Kfir ve mnafklara gelince, hazr bulunan melekler

onlar iin yle derler: te bunlar Rablerine kar yalan syleyenlerdir. Bilin ki, Allahn laneti zalimlerin
zerinedir. (Hd Sresi: 18)
Abdullah bin mer Kbeyi tavaf ederken bir adam
karsna kt ve: Ey Abdurrahmann babas! Allahn
kul ile yalnz konumas konusunu Hz. Peygamber
(s.a.v.)den nasl duydun? diye sordu. Abdullah yukardaki rivayetin benzeriyle cevap verdi. Said der ki: Katade
yle dedi: O gn zlp de znts bir tek yarata
bile gizli kalan hi kimse yoktur.
bn Mesuddan yle dedii rivayet edilmitir: Allah Kyamet gn mmin kulunun zerine himaye perdesini yayar. Elini srtna uzatp yle buyurur: Ey demolu! u senin falan falan gn ilediin iyiliindir, onu
kabul ettim. u da senin falan falan gn ilediin gnahndr; onu da baladm. Bunun zerine o kul hemen secdeye kapanr. Halk da: Defterinde (veya kitabnda) iyilikten baka ameli bulunmayan u salih kula ne
mutlu! derler.

Safvan bin Mihrezin yle dedii bildirilmitir: Ben

Abdullah bin merin elini tutuyordum. Yanna bir
adam gelerek: Allahn kul ile zel konumas konusunda Hz. Peygamber (s.a.v.)den ne duydun? diye sordu.
Abdullah u cevab verdi: Hz. Peygamber (s.a.v.)i yle
buyururken dinledim: Kyamet gn Allah mmini
Kendisine yaklatrr. zerine himaye rtsn koyar,
onu insanlardan gizler ve yle buyurur: Ey kulum, falan falan gnahn biliyor musun? Kul: Evet ey Rabbim
der. Sonra yine: Ey kulum, falan falan gnahn da biliyor musun? diye sorar. Bylece btn gnahlarn kendisine itiraf ettirir. Kul, iinden helak olduunu dnr.
O srada Allah yle buyurur: Dnyada bunlar senin

Abdullah bin Hanzalann da yle dedii rivayet

edilmitir: phesiz Allah Kyamet gn kulunu huzurunda durdurur, amel sahifesindeki ktlklerini aklar
ve ona: Sen unu yaptn m? diye sorar. O kul: Evet ey
Rabbim, der. Bunun zerine Allah: Bugn onunla seni
rsvay etmeyeceim. Seni baladm buyurur. Bunun
zerine o kul, Kyamet gnnn rsvaylndan kurtulduu o anda: Gelin kitabm okuyun, phesiz ben hesabma kavuacam umuyordum der.

51

52

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

Baka bir durum da Rabbinin sana yle buyurmasdr: Kulum, ben sana kzgnm. Lanetim zerine olsun. lediin byk gnahlarn senin iin asla balamayacam. Yaptn iyilikleri asla kabul etmeyeceim.
Bunu sana baz byk gnahlarn gsterip yle sorduu zaman syler: Bunlar biliyor musun? Sen: zzetine
yemin ederim ki, evet! diye cevap verirsin. Bunun zerine sana gazap eder ve: zzetime yemin ederim ki, onlar Benden kurtaramazsn buyurur. Arkasndan zebanileri ararak u emri verir: Aln unu! Ulu sz,
heybet ve celliyle bunu sylerken Aziz ve Celil olan Allah ne zannediyorsun?

lece seni, davranlarnda Kendisine tercih ettiin kimseler yannda rezil etmitir. nk sen, Allahn vgs
yerine, Allaha olan ibadet ve taat konusunda o kullarn
vgsne raz olup memnun olmutun. Bir o durumu
dn bir de bunu! Bu tehlikeyi hatrla! ki durumdan
hangisinin seni ycelteceini ve iki durumdan hangisinin senin iin hazrlandn dikkatle dn!

Dn bir kere, Allah seni affetmezse, sen izzet ve

kudret sahibi Allahtan gazabn iitmi ve O seni, aalatc ve kuvvetli peneleriyle zebanilere havale etmiken, sen ensen ve boynunda onlarn penelerinin iddetli
dokunuundan baka bir ey duymazsn. Sen zebanilerin
elinde, yzn kara olarak Cehenneme gtrlrken, helak olduuna kesin olarak inanm ve perian bir vaziyette Cehenneme doru srklenirken kendini bir tahayyl
et! Kararm yznle, kitabn sol elinde, yaratklarn
arasndan feryat ve figan ederek geip gidiyorsun. Melek
de kolundan tutmu yle sesleniyor: Bu falan olu falan yle bir mutsuzlua arpt ki, bundan byle asla mutluluk yz gremeyecektir! Allah seni gazap ve fkesiyle
tehir etmitir. Mahlukatna rezil ve rsvay olmusundur. Senin hakknda iyi dnenlerin bu dncesi boa
km, hakknda kt zan besleyenlerin bu zanlar gereklemitir.

Kabn yle dedii rivayet edilmitir: Bir kiinin

Cehenneme gtrlmesi emredilir edilmez, yz bin melek zerine birden hcum eder. Eb Abdullah dedi ki:
Bana yle bir bilgi ulat: Kul Allahn huzurunda durdurulup da beklemesi uzaynca melekler yle derler:
Allahn lanetine urayas kul! Aziz ve Celil olan Allaha
bu kadar ok mu kar geldin? Oysa dnyada gzel bir
d grn sergiliyordun. Eb Abdullah szlerine devamla yle dedi: Kim ki Allahn sevmedii ilerle kendini insanlara sevdirmeye alr ve Allahn holanmad eylerle Ona kafa tutarsa, o kimse izzet ve cell sahibi Allaha, kendisine hiddet ve gazab etmi olarak kavuur.

Gsteriin Cezas

Belki de Allah sana bunu, dnyada iken Kendi katndaki makam ve dereceni kaybetme pahasna kullar nezdinde makam ve mevki arayarak Ona olan itaat ve ibadetinde yapmack davrann yznden yapmtr. By53

54

Hris el-Muhsib
Sratta Gnah Yk

Srtnda tadn gnah ykn gittike arlamaktadr. Kalbin uacak gibi olmasna ramen kprde yrmeye baladn, nihayet zirveye ulatn. Sonra kprnn sallanmasyla aaya doru kaymaya baladn. Aada Cehennemin kaynamas btn insanlar bir straba
srklemitir. nnden ve arkandan insanlar pei peine Cehenneme yuvarlanmaktadrlar.

SIRAT
Sratn Mahiyeti

Btn incelik ve kayganlyla Cehennemin zerine

uzatlm ve altnda da Cehennem, dalgalaryla rpnp
dururken gzn kaldrp Srat kprsne baktnda
yreine dolacak korkuyu bir dn! Bu ne mthi ve
korkun manzara! zerinden geeceini kesin olarak
biliyor, altndaki Cehennemin karanlna bakyorsun.
Ate dalgalarnn hrtsn ve ta derinden kabarnn
grltsn iitiyorsun. Melekler sesleniyor: Rabbimiz,
bunun zerinden kimi geirmek istiyorsun? Yine sesleniyorlar: Rabbimiz, Rabbimiz! Sen kurtar! Sen kurtar!
Onca korkun manzarasyla ona bakp dururken birden
yle seslenilir: kn kprye! Birden bire senin ve
mahlukatn aya altndan deimek zere topran ykseliini hissedersin. Sonra yer, baka bir yere dnr.
Btn mahlukat deta bembeyaz gmten bir zemin
zerinde yaylmlardr.
Sonra sen btn dehetiyle kprye bakarken sana
ve seninle birlikte herkese yle denilir: kn kprye!
Sana Kprye k denildii andaki yreinin rpn
ve korkusunu bir dn! Korku ve endieden akln umutur. Sonra kprye kmak iin iki ayandan birini
kaldrrsn. Ayann altyla onun keskinlik ve inceliini
hissedersin. Korkudan yrein azna gelir. Sonra dier
ayan zerine koyar, dorulursun. imdi tam olarak
kprnn zerindesin.

55

Acz ve zaafna ramen kpr zerindeki hlini bir

dn! nnden ve arkandan ayaklar kayan erkek ve
kadnlara bakmaktasn. Balar nlerine eik, ayaklar
kprnn zerinde... Melekler baz erkeklerin sakallarndan, bir ksm kadnlarn ise peremlerinden yakalamaktadr. Bazlarnn boynunda da halkalar vardr.
Ykselen Kvlcmlar

Cehennem atei, onlar yakalamak iin azdka azmakta, coup kaynamakta ve tepelerinin hizasna kadar
kvlcmlar samaktadr. Melekler onlara kancalar atp
ekmekte, ate onlarn arzu ve hasretiyle kkreyip haykrmaktadr. Atein kvlcmlar insanlarn ta balarna
kadar srayp yetimekte ve onlar Cehennemin iine
kadar ekmektedir. nsanlar kurtulularndan mit kesmi vaziyette feryat ve figan etmektedir. Alevlerin ta tepelerine kadar kmasndan aaya yuvarlanmakta ve
Mahvolduk! Helak olduk! diye barmaktadrlar. Sen
de, ayaklarm kayar, kprden aaya uarm, dp
vcudum parampara olur, ayaklarm kprnn zerinden kesilip havalanrm korku ve endiesi ierisinde
onlara bakmaktasn.

56

Farze t k i ldn
Sratta Hlimiz Ne Olur?

Bu hli sakin bir kafayla ve gsz bedenine acyarak

dn! Kprnn zerinden rahat gemek iin daha
dnyada iken gnah ykn hafiflet. Hi phesiz Kyamet gnnn tehlikeleri, onlar dnyada iken akllaryla dnen, onlardan kurtulua ok byk nem veren, kalblerine hiretteki kurtuluun ar ykn ykleyen, o kurtulabilme korkusunu yreklerinde tayan Allah dostlar iin hafifletilir. Bu zelliklerinden dolay
Mevllar, Kyamet gn bunlar zerlerinden hafifletir.
yleyse sen de bunlar srekli olarak gz nne getir, bunlarn korku ve kaygsn kafandan bir an olsun
karma ki, Allah da bylece sana hafifletip kolaylatrsn. nk Allah zatna yemin ederek, dostlarna hem
dnyadaki hem de hiretteki korkuyu tattrmayacana
sz vermitir.

CEHENNEM
Ya Srattan Dersen...

iddetli korku ve zayf bedeninle Srat kprsnn

zerinden geiini dn! Eer gazaba uram ve affedilmemisen, birden bire ayann Srattan kaydn
grrsn. Eer Allah seni affetmezse, ayann Srattan
kayaca anki hlini dn! O anda kendi kendine,
Ebediyyen mahvolup gittim! dersin. te korkup endie ettiim bama geldi. dersin. Akln uar. Sonra dier
ayan da kayar. Ba aa dersin. Ayaklarn Srattan
kesilmitir. Demir kancalarn deri ve etlerine saplanmasndan baka bir ey hissetmezsin. Bunlarla atee doru
ekilirsin. Ate zerine hcum eder.
Cehennem, Mevlsnn gazabndan dolay fkesi kabarm bir hldedir. Ate seni ektike sen Srattan aaya doru uarsn. Atein hararetini hissettiin anda,
Mahv oldum! Helak oldum! diye feryat edersin. Pimanlk ve teessf btn kalbini kaplamtr. Daha lmeden nce ve dnyadayken Aziz ve Celil olan Allah
raz etmeyi, holanmad her eyden de el ekmeyi ve
bylece seni affetmesini bo yere temenni edersin.
Nihayet sen atein ortasna varnca, alevleriyle zerine tamamen kapanr. Yreinin hasret ve pimanlk
atei doruk noktaya ulamtr. Sen cenemme atldn
anda iersin. Sen yzkoyun Cehenneme yuvarlanp
feryat ve figan ederken Aziz ve Celil olan Allah Cehenneme Doldun mu? diye seslenir. Sen hem Cenab-

57

58

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

Hakkn sesleniini, hem de Cehennemin u cevabn

iitirsin: Daha var m? (Kaf Sresi: 30) Sen atein iinde
iken, alevleri vcudunu sararken ve yaralar bedenini
kaplarken Yce Allah:

Atein harareti son dereceye ulamtr. Sen ise bir

ferahlk ararsn. Kaynar su ile ate arasnda da bir ferahlk duyamazsn. Serinlik istersin ama asla bulamazsn.
Sknt, susuzluk ve yorgunluk dayanlmaz dereceye varnca Cennetleri hatrlarsn. Aziz ve Celil olan Allahn
yaknln ve Cennet nimetlerini kaybetmekten gelen ac
bir hzn ve burukluk kalbinden boazna doru trmanr. Sonra Cennetin ieceklerini, souk suyunu ve ho
yaayn hatrlarsn. Bundan yoksun kalmann hasreti
gnln paralar.

Bo yerin var m? der. Sonra ok gemeden vcudun akar, etlerin dklr, sadece kemiklerin kalr. Sonra
ate iine salverilir. Orada ne varsa hepsini yer bitirir.
Sen feryat edip ate de cierlerinin iine girerken, o cierlerinin hlini dn! Sen alayp pimanln haykrdn hlde bile artk sana acnmaz. Bir daha gnaha
dnmeyeceim diye sz versen bile artk tevben kabul
edilmez ve feryadna cevap verilmez.
Cehennemin ecei

Orada kaln uzamken hlini bir dn! Azap iddetlenerek devam eder. Sknt zirveye ular. Susuzluun iddetlenir. Dnyadaki iecekleri hatrlarsn. Cehenneme snrsn. Sana azap vermekle grevli melein
elinden kab alrsn. Eline alr almaz altnda avucun yanar. Hararetinden ve kzgnlndan elin paralanp etleri dklr. Sonra o kab azna yaklatrrsn. Yzn kavrulur. Sonra yudumlamaya alrken boaznn derisini
soyar. Karnna ulanca i organlarn paralar.
Sen feryat ve figan edersin. O anda dnya ieceklerini, onlarn soukluk ve lezzetini hatrlarsn. Sonra hararetini dindirmek ister ve dnyada altn gibi ykanmak
ve suya dalmak sretiyle serinlemek maksadyla hamm
(kzgn su) havuzlarna koarsn. Kzgn suya dalnca,
tepeden trnaa btn bedeninin derisi soyulur. Daha
hafif olur midiyle bir daha atee koarsn. Sonra yine
atein yangn sana iddetli gelince kaynar suya geri dnersin. Bylece atele kaynar su arasnda mekik dokursun.

59

Cevapsz Kalan Feryat

Sonra Cennette baba, anne, karde ve benzeri baz

akrabalarnn bulunduunu hatrlarsn, yank bir
kalbden ykselen hzn dolu bir sesle onlara yle seslenirsin: Ey anneciim! Ey babacm! Ey kardeim! Ey
daycm! Ey amcacm! Veya ey kz kardeim! Ne olur
bir yudum su! Onlar da sana red cevab verirler. Bylece
midini boa kartmalarndan ve Aziz ve Celil olan
Rabbinin sana olan gazabndan dolay onlarn da sana
fke duyduklarn grmenin hasret ve zntsnden
kalbin paralanr. Bunun zerine dnyaya seni geri gndermesi mit ve dileiyle hemen feryat ederek Allaha
snrsn.
Ne var ki uzun bir sre, sana deer vermediini gstermek iin cevap vermez. Kukusuz sesin Onun nezdinde menfurdur. Makamn Onun yannda dktr.
Sonunda Kendisine beslediin btn mit ve emel balarn koparan u szleriyle sana seslenir: Sinin orada
Benimle konumayn! (Muminn Sresi: 108) Sen, susup
sinmeni emreden ve senin gibilere cevap verilmeyeceini
belirten Onun bu ulu sesleniini iitince, deta az ve
burnuna gem vurulur. Ruhun bedeninde kmakla kalmak arasnda tereddtle gider gelir. Gsnde nefesin

60

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

daralr. Sesli sesli soluyan ve konumaya takat getiremeyen bir strap iinde kalrsn.

zab onlarn zerinedir. Onlardan sonsuza dek raz olmaz. nk onlara gazab etmitir. Allahn gznden
dmler ve deerlerini yitirmilerdir. Bu yzden de
onlardan yz evirmitir.

mitsiz rpn

Sonra Allah mitsizlik ve hasretini daha da artrmak

ister. Senin ve oradaki dier dmanlarnn zerine Cehennem kaplarn kapatr. Eer O seni affetmezse, Cehennem kapsnn gcrdayp zerine kapandn grdnde hlini dnebiliyor musun? zerlerine Cehennem kaplar kapatlrken gcrtsn duyduklarnda
sen ve dier Cehennem skinlerinin mitsizlii ne byk
olacak. nk, Allahn kaplar bu ekilde zerlerine
kapatmas, hi kimsenin oradan kmamas iin olduunu anlamlardr. mitsizlikten kalbleri paralanr. mit
balar tamamen kopar. Kendileri iin sonsuza dek Allahn azabndan hibir ka, kurtulu ve necat kaps
yoktur. nlerinde lmsz, sonsuz bir hayat, bedenlerinden acs hi eksik olmayan bir azap vardr. Yrekleri
srekli olarak yanp kavrulur. Onlara ebediyen rahatlk
ve ferahlk yoktur. Bitmez hznler, tkenmez gamlar,
onulmaz hastalklar, zlmez kelepeler, sonsuza dek
karlmaz bukalar, ebediyen dinmeyecek susuzluklar,
asla bitmeyecek skntlar ve grtlaklarnda duran zakkumdan baka hibir eyle ve hibir zaman doyamayacaklar alklar...
Allahn Rzasn Kaybetme Hasreti

A ve susuz bir hlde, Cennet ehlinden yaknlarn

ardklarnda hllerini bir grebilseydin? yle yalvarrlar: Ey Cennetlikler, ey babalar, analar, kardeler,
baclar! Kabirlerimizden susuz ktk, Allahn huzuruna
susuz vardk, susuz bir hlde Cehenneme gtrlmz
emredildi. Bize biraz su veya Allahn size rzk olarak
verdiklerinden bir ey gnderin! Cennetlikler onlara
Susun! diye cevap verirler. Yrekleri bir kez daha hasret ve nedametle dolar. Orada mitsiz bir hlde gidip
gelirler. Sonsuza dek yzleri serin bir meltem grmez.
Orada ebediyen azlar souk bir eye demez. Hibir
zaman gzlerine uyku girmez. Onlar srekli bir azap ve
kesintisiz bir horluk ierisindedirler.
Allah Affetmezse

Allah seni affetmezse aynen bu rnekteki gibi olacan dn! Azap grenlerin sretlerini bir grebilseydin! Ate etlerini yiyip tketmi, yz gzelliklerini silip
gtrmtr. Vcutlar mahvolup gitmi. Sadece yanm
ve kararm olarak birbirine ekli kemikler kalmtr. Zincir ve bukalar ierisinde endie ve strap ekmekte,
lm ve helaklarn feryatla istemekte, lklarla alayp
figan etmektedirler.

Onlar zakkumun stne boazlarn amas iin

Su! diye imdad isterler de kendilerine verilen kaynar
su cierlerini paralar. Aziz ve Celil olan Allahn rzasn
kaybetme hasreti kalblerine oturur. Allahn Cennetteki
yaknlndan yoksun kalmann acs yreklerini kanatp
durur. Alamalarna acnmaz. arlarna cevap verilmez. Feryatlarna koulmaz. Pimanlklar kabul edilmez. Sular balanmaz. Aziz ve Celil olan Allahn ga-

Onlar bu hlde grseydin, kt manzaralarndan

duyduun korkudan kalbin erir, pis kokularndan vcudun zayflar, cisimlerinin iddetli scakl ve nefeslerinin hararetinden ruhun bedeninde duramazd. Sen de
orada, onlardan biri olarak, kalbinden mit ve emel parlts kaybolup gitmi, yes ve mitsizlik seni kaplam,
ackl bir hldeki bedenini gz nne getirerek bir dn! Acaba hlin nice olur?! Allahn sevip beenmedii

61

62

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

eylere bakmann ceza ve karl olarak iki gzne ate

dolar ve sen atein gzlerini yakarken kard sesi duyarsn. Ate kulaklarna nfuz eder ve sen onun uultu
ve grltsn iitirsin. Ate seni brr ve kemiklerinden etlerini silkeler. ine kadar nfuz eder ve cier ve
barsaklarn yer bitirir. Kalbini hasret, pimanlk ve
znt kaplar.

lmle ona kavumadan nce kendini hazrla. lmn

anszn geldiini kabul et ve sana yukardan beri anlattklarm dn! Kald ki ben sana lmle ilgili ok az ey
syledim. Bunlar, kendi aleyhinde ilediin sular ve bu
sularla hakettiklerini kesin olarak bilip inanan sakin bir
kafayla dn! Dinin hakknda bana gelecek musibeti
gz nne getir! Aziz ve Celil olan Allah zerinde musibet acsnn izlerini grsn. Belki sana merhamet eder,
balaycl ve esirgeyiciliiyle seni affeder.

Gnahlarna Ala!

Acizliine kar merhametin galeyana gelmi bir

hlde bunlar sakin bir kafayla dn! Rabbinin sevmedii ve raz olmad eylerden vazge. Bylece belki, O
da senden raz olur. Aklnla Ona sn ve gnahlarn
balamasn dile ki, seni affetsin. Korkusundan ala ki,
sana merhamet edip kusurlarn balasn. Hi phesiz
tehlike byk, bedenin zayf ve lm ise sana ok yakndr. Bunun yansra aziz ve celil olan Allah her eyi bilir,
seni grr ve seninle ilgili gizli-ak hibir ey Onun
ilminden kamaz. Sana gazab, nefret, buz ve fkeyle
bakmasndan sakn. O sana gazab ederse, sen ferahlk ve
sevin yz gremezsin.
Allahn emirlerine kar gelmekten uzak dur,
Ondan kork, Ondan haya et ve yceliini an. Seni gzetleyiini hafife alma, seni grmesini kk grme.
Senin zerinde olan yce makamn ve seni biliini
tazim et. Seni anszn yakalamadan Ondan kork ve ekin. Emirlerine muhalefet acsnn izlerini grmeli ki, bu
muhalefetten ne kadar piman olduunu bilsin. Ona
kar gelmekten dolay zntn byk olsun, gamn iddetlensin ve bu isyannn ne derece seni zntye boduunu grsn. Bunu senden bilip grrse, seni balar
ve gnahlarndan geer. Aziz ve Celil olan Allaha hedef
olma! nk, ne onun gazabna takatin, ne azabn kaldracak gcn, ne ikabna katlanacak ve ne de yaknlndan yoksun kalmaya dayanacak sabrn yok. yleyse
63

64

Hris el-Muhsib

CENNET
Sratta Mmin

Eer af ve ba sahibi kimselerden isen, Allahn af

ve ba ile sana ltfedeceini dn! Sratn zerinden
geersin. Yannda nurun, sanda ve nnde kouyor.
Amel defterin sa elinde. Yzn prl prl. Allahn huzurundan yznn akyla hesabn vermi olarak ayrlm
ve senden raz olduuna kesin kanaat getirmisin.
Abidler grubu ve mttakiler zmresiyle birlikte Sratn
zerindesin. Melekler: Ya Rabbi sen koru, Ya Rabbi Sen
koru! diye sesleniyorlar. Bununla birlikte korku ne senin ne de dier mminlerin kalbinden bir an olsun ayrlmaz. Sen arrsn, onlar arr: Ey Rabbimiz!
Nurumuzu bizim iin tamamla, bizi bala; nk Sen
her eye kadirsin (Tahrim Sresi: 8) Mnafklar, nurlar
snm, kalblerini korku kaplam ve nurlarnn tamamlanmasn ve balanmalarn istedikleri an bir
dn!

lahn komuluuna ereceine artk kesin olarak inanmtr. Allahn rzasna zlem duyuyorsun, nihayet Sratn sonuna gelmisin. Bir ayan, Cennetin kapsyla Sratn ucu arasndaki blgeye atyorsun. Attn ayan
yere basyor. Henz dier ayan Sratn zerinde bulunuyor. Korku ve mit birlikte kalbini kaplam ve sana
galip gelmilerken dier ayan da atyorsun. Artk Srat btnyle gemisin. Sz konusu blgede iki ayan da
iyice yere basm. Btn vcudunla kprden ayrlm
ve onu geride brakmsn. Cehennem, zerinden geenlerin altnda alkalanp duruyor.
Sen Sratn zerindeki insanlara ve altndaki Cehenneme bakyorsun. Cehennem fke ve hiddetle kkreyip
homurdanarak Srattan aya kayann zerine atlmakta,
kafa ve vcutlarn brmektedir. Allahn seni kurtard tehlikenin byklne dnp baktnda kalbin sevinten umaktadr. Allaha hamdedersin. kr duygularn bir kat daha artar. Acizliine ramen Cehennemden
seni kurtarmtr. Cehennemi ve kprsn arkanda
brakm, Rabbinin komuluuna, Cennete doru gidiyorsun. Sonra gven ierisinde Cennetin kapsna admn atyorsun. Kalbin sevin ve nee ile dolmutur. Sevin ve srurla yrmeye devam ediyorsun.
Cennetin Kapsna Var

Dn bir kere! Sen korkuyla birlikte hzla geiyorsun. Srattan gei hznn, gnahlarnn arlk veya hafifliine gre olduunu gz nne getir. Kprnn sonuna varmsn. Gnlnde mit ar basm, vcudunu nur
brmtr. Henz Sratn zerindeyken Cennetin nimetlerini gzlerinle gryorsun. Kalbin, Cennete, Al-

Tam Cennetin kapsna varnca, kap btn gzelliiyle boy gsterir. Gzellik ve nuruna, Cennet ve surlarnn hsn- cemaline bakyorsun. Sen ve teki Allah dostlar Cennetin kapsna vardnzda kalbin sevinten
uar. Neeli ve srurlu gnln Cennete girmeye can atmaktadr. O nurlu kafile arasna katlm kendini bir
dn! Onlar, kerem ve honutluuna mazhar olmu
bahtiyarlardr. ehreleri Allahn rzasyla prl prldr.
Sevinli, neeli ve srurludurlar. Cennetin kapsna, mezarnn tozu topra, maherin harareti ve bandan ge-

65

66

Srattan Gei Hz Gnah Yknn Hafiflii

lsnde

Farze t k i ldn

enlerin yorgunluuyla varmsn. Allahn, dostlar iin

hazrlad pnara ve gzel suyuna bakarsn. Soukluuna ve gzelliine sevinerek iine dalarsn. ok ho ve
souk olarak buluyorsun. Maherin brakt znty
bir anda giderir. Seni her trl toz ve kirden tertemiz
eder. Dokunur dokunmaz hissettiin gzel suyundan
dolay son derece sevinlisin. Sratn hararetinden ve
kavurucu scandan yeni kurtulmusun.
Cennetin kapsna, atein, bedeninin bir ksmn kzgn hararetiyle yiyip bitirdii baz kimseler de ularlar.
Sen de yle biri olabilirsin. Maherin hararetinden, mahlukatn nefeslerinin hararetinden, Sratn kavurucu meakkatinden kurtuluu ne zannedersin?
Btn bunlardan geerek Cennetin kapsna kadar
varmsn. Sratn hararetinden ve kyametin yakc scandan sonra vcudun o suyun serinliine dald zaman
kalbindeki sevinci bir tahayyl et!
Sen Cennete girmek ve orada ebed kalmak iin temizlenmek zere ykandn bildiinden dolay son derece sevinlisin. Sen ha bire o suda ykanrsn. Yakndka rengin gzellik stne gzellik kazanr, vcudunun
parlaklk, gzellik ve ferahl artar. Sonra o sudan en
gzel srette ve nurun tamamlanm olarak karsn. O
sudan kp mkemmel gzelliine, yznn cemal ve
parlaklna baktn andaki gnlnn sevincini dn!
nk, sen ancak Rabbinin katna, Cennete girmek iin
temizlendiinin kesin farkndasn.

Hris el-Muhsib
Ktlklerden Arndran Pnar

Sonra baka bir pnara ynelip gider ve kaplarndan

birini eline alrsn. Bakn bir kabn gzelliine bir de
iecein gzelliine evirdiini bir gz nne getir! Sen
bu iecei ancak, kalbini her trl kin ve dmanlktan
temizlemesi ve vcudunun sonsuza dek rahat etmesi iin
itiini bilmektesin. Nihayet kadehi dudana koyup da
itiinde tadn hi bilmediin ve imesine alkn olmadn bir iecek olduunu grrsn. Azndan midene
doru szlr szlmez, hissettiin lezzetinden dolay
kalbin sevincinden uar gibi olur.
Sonra iin her trl hastalk ve ktlkten tertemiz
olur. Daha nce iinde bulunup da, seni gam, kayg, hrs,
sknt, fke ve dmanla doru eken her trl tabiatlardan gsnn temizleni lezzetini hissedersin. O anda
iinin temizleni serinlii ne gzel ve bunun gnlne
salad rahatlk ne hotur! Nihayet kalb ve beden temizliin tamamlanp Allah dostlarnn da seninle birlikte
bu temizlii tamamlannca -ki Allah seni de onlar da
grp bilmektedir- cmert ve merhametli olan Mevln,
Cennetin meleklerden olan bekilerine emreder. Onlar
srekli olarak Kendisine itaat etmekte, Ondan korkmakta, azabndan dolay rperip titremekte, Ona tazim ve
tebih ederek heybet duymakta ve gazabndan saknmaktadrlar. Allah sz edilen bekilere, dostlar iin
Cennetin kaplarn amalarn emreder.
Alan Cennet Kaplar

Onlar Cennetin avlu ve bahesinden kapsna doru

hzla koarlar. Cennetin kapsna gelirler, kaplar amak
iin ellerini uzatrlar. Girmeye artk kesin olarak kanaat
getirdiinden gnln sevin ve srurla dolar. Cennet
kaplarnn gcrtsn iitirsin de iini nee kaplar, kalbine sevin hakim olur. lemlerin Rabbinin Cennetinin

67

68

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

kaps kendilerine alanlarn sevinci ne muazzam sevintir!

sana btn bu eyleri ihsan etmi. Bu manzara karsnda sevincinden lsen bile sana ok grlmez. Nihayet
melekler Cennetin kapsn anca, senin ve seninle beraber dier Allah dostlarnn yzne glmseyerek sizi
karlarlar. Sonra Allahn izzetine yemin ederek yaratldklar gnden beri ancak bu anda ve sizin iin gldklerini sylerler.

Cennete Giri

Cennetin kaplar alnca, gzel kokularnn meltemi ve akar sularnn ho sesi dalga dalga yaylr. Yzn
ve btn bedenini deta okar durur. Cennetin ho rayihalar, keskin misk kokusu, krmz zaferan, sar kfuru
ve gri anberi, meyvelerinin nefis kokular, gzelim aalar, okayc meltemleri her tarafta dolup taar. Bu gzel
kokular ve esintiler, koku alma duyunda birbirine karr, nihyet beynine ular, holuu kalbini doldurur,
oradan da btn organlarndan taar. Gznle Cennet
kklerinin gzelliine, yeil zmrtten, krmz yakuttan, beyaz inciden byk talarla rlm binalarna
bakarsn. Nuru, parlaklk ve gzellii her taraf kaplamtr. Allah onlar berraklk ve parlaklkta mkemmel
yaratmtr.
Bu ve Cenneteki dier eylerin nuru birbirine karmtr. Oraya girdiinde, ok byk nimetlere ereceini
ve Rabbinin cemalini seyredeceini bildiinden, gnln
sevinle dolarak Allahn perdelerine bakarsn. Cennet
havalarnn ve rzgarlarnn ho kokusu, manzarasnn
parlakl, meltemlerinin tatl rayihas ve okayc
serinli bir araya gelmitir. Bu, yzne ilk deyip okayacak olan gzel esintilerdir.
Nurlu Kafile

Sonra size Selmn aleykm! diye seslenirler. Mkemmel sretleri ve parlak nurlar yannda bir de gzel
namelerini, ho szlerini, tatl selmlarn bir tasavvur
et! Sonra selmlarna u szleri de eklerler: Tertemiz
geldiniz. Artk ebed kalmak zere girin buraya! (Zmer
Sresi: 73) Cennetlikleri, her trl kir, pas, kin ve sinsilik
gibi madd ve manev pislikten temiz olmak ve din ve
dnyev btn ktlklerden uzak bulunmakla verler.
Sonra Allah adna, Onun saadet yurdu olan Cennete
girmelerine izin verirler. Sonra orada sonsuza dek kalacaklarn bildirerek: Tertemiz geldiniz. Artk ebed kalmak zere girin buraya! (Zmer Sresi: 73) derler.
Sen ve seninle birlikte Allahn sevgili kullar bunu
iitince ieri girmek iin kapya koarsnz. Kaplar girenlere dar gelir. Tpk Utbe bin Gazvann Hz. Peygamber
(s.a.v.)den naklen belirttii gibi: Cennetin kapsndan
skarak girmeleri benim iin efaatimden daha nemlidir. Cennetin kaps izdihamdan dolay skr. Krk senelik yry geniliinde olan kapnn, Rahmann
dostlarnn kalabalna dar gelmesini ne sanyorsun?
Yakut ve inciden yaplm saraylarnn gzelliini grerek koan bu kalabalk ne deerli bir kalabalktr!

Dn bir kere! Cennete girmekle mesrursun. Kapsnn, senin ve seninle birlikte dier Allah dostlar iin
aldn biliyorsun. Sevincin, baktnda grdn
gzalc gzellii, ondan yaylp gnlne kadar ulaan
ho kokusu, yz ve bedenini okayan nefis havas ve serin melteminden ileri gelmektedir. Dn bir kere! Allah

Dn bir kere! Maherin o kalabal ierisinde Allah seni affetmi. Cennetin kapsna doru koanlarla
birlikte kouyorsun. Temizlenmi vcutlarla parlam ve
dolunay gibi aydnlanm yzlerle sevinenlerle birlikte
seviniyorsun. Vcutlarndan gnein nlar gibi nurlar
salmaktadr! Sen Cennetin kapsn geip toprana

69

70

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

ayak bastnda bakarsn ki, o keskin bir misk ve zerinde olgun bir zaferan yeermitir. Misk, gm gibi parlak bir zeminin zerine serpilmitir. Etrafnda da zaferan
bitmitir.

lince, sevinten yerlerinde duramazlar. Eer Allah adrlarndan dar kmamay kendilerine zorunlu klmasayd seni karlamak zere bizzat kacaklard. Nitekim
Mevln yle buyuruyor: Otalar iinde sahiplerine
tahsis edilmi huriler vardr (Rahman Sresi: 72) Ellerini
kaplarnn kenarna dayayp balarn dar karrlar ve
ehrenin ne zaman kendilerine grneceini, uzun hasretlerinin ve iddetli zlemlerinin ne zaman dineceini,
gzlerinin nuru, rahatlarn kayna, Rablerinin dostu ve
Mevllarnn sevgilisini grecekleri an drt gzle beklerler.

lmszlk Yurduna lk Adm

te bu, azap ve lmden emin olarak lmszlk

toprana attn ilk admdr. Sen misk topra ve
zaferan bahesi ierisinde adm adm ilerliyorsun. ki
gzn, aalarnn gzelliinden ve manzarasnn gz
alclndan doan inci gibi parlak gzelliine taklp
kalmtr. Sen ite byle zaferan bahelerinde ve misk
ynlar iindeki Cennet topraklarnda gezerken birden
Cennetteki zevcelerin, ocuklarn, hizmeti ve uaklarn
arasnda -Ali bin Eb Talib (r.a.)n belirttii gibi- Falanca geldi! diye seslenilir. Hepsi de seni karlamaya
gelirler. Tpk dnyada kayp kiisinin geldii kendisine
mjdelenen bir kimsenin sevindii gibi senin geliinden
dolay sevinirler.

Sen saraylarnn parlak gzelliine bakarak misk tepeleri ve zaferan baheleri arasnda gezinirken, uaklarn
olanca nur ve gzellikleriyle seni karlarlar. Huzuruna
gelen ilk uan ylesine byk grrsn ki, Rabbinin
meleklerinden biri sanrsn. O sana yle der: Ey Allahn dostu! Ben sadece senin bir hizmetinim. Senin
emrine verildim. Benden baka yetmi bin uan daha
vardr. Sonra parlaklk ve nurlaryla hizmetiler birbirini takip eder. Her biri seni saygyla selmlar.

Sen saraylarna bakarken, birden onlarn tatl seslerini ve ho karlaylarn duyarsn. Bundan dolay sevincinden uar gibi olursun. Onlarn senin hakkndaki
tezahrat seslerini duyduunda hissettiin sevinle kendinden geerken, uaklar sana doru hzla koarlar.
Cennet ocuklar yolunda saf balarlar. Uaklar sana
doru gelirlerken, sabrszlktan zevcelerini bir telatr
almtr. Her birisi senin geliini grp, dnerek kendisine haber vermek ve bu sevinli mjdeyi kendisine ulatrmak iin birer hizmetisini gnderir. Seni karlamadan nce hizmetiler seni grrler. Sonra her einin
hizmetisi koarak yanna dner. Senin geliini kendisine mjdelediinde her birisi hizmetisine: Sen gerekten onu grdn m? diye iddetli sevincinden inanamayacak. Sonra her birisi baka bir hizmeti gnderir.
Senin geldiine ilikin pepee mjdeler kendilerine ge-

Sen Cennette iken gnlnn sevincini bir dn!

Uaklarn, huzurunda ayakta beklemekte, sana sayg
gstermektedirler. Arkasndan sedeflerindeki incileri
andran hizmetilerin seni karlayp selmlyorlar. Sonra gelip huzurunda divan duruyorlar. Daha sonra uak
ve hizmetiler kafilesi arasnda ihtiamla yryorsun.
Sana, saraylarna, Mevln ve Sultannn senin iin hazrlad nimetlerin yanna kadar refakat ediyorlar. Saraynn kapsna geldiinde, perdedarlar kapy ayorlar,
perdeleri kaldryorlar. Hepsi de sana sayg ve tazim gstererek ayakta bekliyorlar. Saraylarnn kaplar alp
salonlarnn parlak gzelliinden, ssl aalarndan,
nefis bostanlarndan, parlak avlularndan, aydnlk oda-

71

72

Cennet Saraylarna Var

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

larndan perde kaldrld zaman greceklerini bir tahayyl et!

onlar hafifletirmitir. Vcutlarnn nazla beslenmesinden ve cisimlerinin ahenk ve mkemmelliinden salnarak yrrler. Sonra onlardan her biri sana yle seslenir:
Sevgilim, bize ge gelmene sebep olan nedir? Sen yle
cevap verirsin: Allah u u gnahmdan dolay beni o
kadar ok bekletti ki, ben size kavuamayacam sandm. Snds ve ipek giysiler ierisinde, sana olan zlem
ve sevgilerinden aceleyle yrdkleri iin lks elbiselerinin eteklerini misk zemini zerinde sryerek etrafa ho
koku yaylmasna ve zaferan otlarnn dalgalanmasna
sebeb olurlar. Onlardan en nde olan, Hz. Peygamber
(s.a.v.)in buyurduu gibi, parmak ularn, bileklerini ve
yzklerini sana uzatr.

Sen btn bunlara bakarken, birden bire hizmetilerin zevcelerine yksek sesle mjdeyi iletiyorlar: Bu falan olu falandr. Saraynn kapsndan ieri girmitir!
Onlar senin geli ve saraya giri mjdeni duyar duymaz,
perdeler arkasndaki karyolalarna serili yataklarndan
aa atlarlar. adrlar ve kubbelerinin altnda gzlerin
onlara bakmaktadr. Seni grmeye kar duyduklar sevin ve zlemin kendilerini nasl da hafifletirdiini ve
yataklarndan inilerini grmektesin. O nazl, niyazl,
hsn ve cemalli gzellerin almla ileri doru atllarn
bir tasavvur et!
Gzel ehreleri ile, hlle ve ziynetleri ierisinde, vcutlar nazla beslenip bytldklerini gsterir biimde
her birisinin hzla ileri atldn bir dn! Mkemmel
kametiyle divanndan kubbesinin salonuna ve adrnn
ortasna iniini bir gz nne getir! adr ve kubbelerinin kapsna ulancaya kadar hzla ilerlerler. Sonra sen
gelinceye kadar iinde bekletildikleri adr ve otalarnn
kapsnn yanlarna ellerini dayarlar. Bylece ayakta durup ba ve ehrelerini darya uzatrlar. Senin geliinden
dolay sevin ve neeyle dolu bir kalb ve byk bir merakla sana bakarlar.
Ceylan Gzl Gzeller

Kfur ve zaferandan yaratlm, binlerce sene nazla

beslenmi parmaklarn gzelliini bir dn! Ellerini
sana uzattnda nasl bir nurla parladn ve nasl bir
k satn bir tasavvur et! Parmaklarn parmaklarn
arasna aldnda, nazla ve niyazla beslendiinden ipek
gibi yumuaklyla neredeyse parmaklarn arasndan
kayacaktr. Ellerine dokunmaktan aldn latf ve ho
duygu gnlne ular ulamaz sevincinden akln uar
gibi olur. Sonra onun nazl ve niyazl bedenine elini uzatyorsun. O da seni barna basyor. Elini boynuna doluyorsun. Ellerin gerdanlklarna deiyor. Birbirinizi candan kucaklyorsunuz. Seni barna bastnda, cisminin
nazllk ve nazeninliinden dete garkoluyorsun. Onun
hsn- cemalinden ve kucaklama lezzetinden duyduun
hazz bir dn!

Gnlnn sevinci ve kalbinin neesiyle durumunu

bir dn! Gzlerin onlara ilimi, gzel yzlerine ve
nazl gzlerine bakn taklm. Onlarla yz yze gelince
gzlerin aar, gnln sevinle taar, gzlerinin grd,
gnlnn hissettii saadet duygusunun doldurduu kalbinin heyecanndan akn ve kendinden gemi gibi
kalakalrsn. Sen onlara doru hametle yrrken, birden bire otalarnn kapsna kadar gelirsin. Onlar da
hzlca ve telala sana doru gelirler. Ak ve muhabbet

Sonra onun gzel ve ho kokusunu koklarsn. Gnln ondan baka her eyden geer. yle ki ona dokunmadan ve ho kokusunu almadan tr ruhuna ulaan
sevince gark olur ve srurla dolar. Sen bu hldeyken
birden bire dierleri de yanna rler, seni kucaklar
ve buseler kondururlar. Yzn, onlarn buseler konduran gonca misali azlaryla dolar. Yz gzellikleri seni
kaplar. Salaryla vcudunu rterler. Ho kokular bur-

73

74

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

nunu doldurur. Onlar byle, seni pp koklarlarken ve

nazl bedenleriyle kucaklarlarken bir dn! Sana olan
derin sevgileri ve uzun zlemleri nedeniyle sana sarldklarnda byk bir mutluluk hissederler. Seni brakmak
istemezler ve senin ho ve nefis kokunla saadete gark
olurlar.

bulursun. araflarnn yznden youn bir nur ykselmekte, kenarlarndaki ipek ve dibactan yeil tylerin
gzellii gz kamatrmaktadr. Buras zel meclis fasllarnn yapld yerdir. Bunlara baktka gzlerin aar.
Sonra tahtndan, zevcelerin iin kurulmu zel mahfili
seyredersin. Orada bir zevcen karyolasndan yukardaki
tahtna bakp durmaktadr.

Allahn Vaadi Haktr

Srur ve saadet gnlnde iyice yer edip, neenin lezzeti btn bedenine yaylnca, Allahn (dnyada) sana
olan vaadini hatrlarsn. Bunun zerine sana verdii sz gerekletiren ve vaadini yerine getiren Allaha yksek
sesle hamd edersin.
Sonra, iyi ilerde aba ve gayretinle onlar Allahdan
istediini hatrlarsn. te sen onlar pp koklarken
dnyada ilediin o salih amellerinin mkfatyla
yzyzesin: alanlar bylesi bir baar iin alsn!
(Saffat Sresi: 61) Sonra onlar sana, sen de onlara vgler
yadrrsnz. Sonra hepsi, gzel huylaryla hayatn enlendireceklerini yksek sesle yle dile getirirler: Biz
honut olanlarz, hibir zaman kzmayz. Biz karar klmlarz, hibir zaman gmeyiz. Biz ebed yaayanlarz,
hibir zaman lmeyiz. Biz nimetler iinde nazla byyenleriz, hibir zaman sknt ekmeyiz. Mjdeler sana,
sen bizimsin, biz de seniniz! Sonra onlarla birlikte yrmeye devam edersin. Sen hurilerden, vildan ve hizmetilerden meydana gelen kafilenin arasnda yrrken
ne gzel bir manzara arzedersin!

Kk Birer Cennet: Huriler

Kaplarn, perdelerin, kubbe ve salonunun gzelliini bir dn! Gzel yataklaryla, tahtlaryla, stunlaryla,
yksekliiyle, hallaryla ve kurulu otalaryla hepsini bir
tasavvur et! Yatana yaklatnda, tahtnla birlikte durursun. Zevcen nce oraya kar. Sen de peinden karsn. Oraya knca kar karya oturursunuz. Bu ekildeki manzaranz ne gzeldir!
O, yznn hsn- cemali ve cisminin nazllyla
kymetli elbiseleri ve ziynetleri ierisinde, kolunda bilezikleri, parmandaki yzkleri, ayandaki halhallar,
belindeki kemerleri, inci ve cevherle ssl atklar, boynundaki gerdanlklar, btn bunlarn zerinde bandaki inci ve yakutla sslenmi tac, tacnn altndan ve
omuzlar zerinden eteklerine ve ayaklarna kadar serpilmi sa bulunmaktadr.

Nihayet baz otalarnn yanna varrsn. Yakut ve

zmrtle sslenmi ii bo bir tek inciden meydana gelen bir adr grrsn. ine bir gz atarsn. Yataklarn,
hallarn, yastklarn, odalarnn gzel yaplmasn grrsn. Binalar, inci ve yakuttan byk talar zerinde
katlar hlinde rlmtr. Sonra astarlar ipek ve atlastan olan dekler serili ve btn yksekliiyle tahtn

Sen onun ayna gibi olan boynunda kendi yzn, o

da senin boynunda kendi yzn grebilmektedir. Cennet ocuklar adrnn etrafnda senin ve zevcenin hizmetini beklemektedirler. Otann kenarlarndan aa
dallar meyveleriyle sarkmakta, saraynn etrafnda rmaklar muntazam bir biimde akmakta, o rmaklardan
kollar otann zerine uzanarak, arap, bal, st ve
selsebilini sana sunmaktadr. Senin ve zevcenin gzellii
dorua ulam bulunmaktadr. Sen de ipek ve sndsten elbiseler giymi, vcudunun her mafsalna altn ve
inciden bilezikler takmsn. nci ve yakuttan maml

75

76

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

tacn, bann zerinde durmaktadr. nciden olan tacn

ehreni nur ile parlatmaktadr. Huss Cennetin ve btn saraylarn senin vcudunun parlaklndan ve yznn nurundan prl prl aydnlanmaktadr.

toplanyor. Senin gibi Cennette yaratl mkemmel ve

henz tyleri kmam bir delikanl hline gelen, parlak
yzl, bembeyaz cisimli, k elbiseli; iine yakutun krmzl, incinin beyazl karm som altndan yaplm
sar ziynetli bir gencin (kendinin) salarn ne zannedersin! Zevce olarak sana ihsan edilen o gl yzl de ne gzeldir!

Cennet Irmaklar

Saraylarn effaf olup ieriden dary gsterdii iin

btn zevcelerini ve hizmetilerini, saraylarnn btn
binalarn grebilmektesin. Aalarnn meyveleri zerine kadar sarkmakta, arap ve st rmaklarn altndan,
su ve bal rmaklarn ise zerinden akmaktadr. Sen zevcelerinle birlikte koltuklarnda oturmaktasnz. Kaplarnn kanatlarn am, zerine ise otann perdesini
ekmisin. Hizmetiler ve Cennet ocuklar adrnn
etrafn sarmlar. Sen onlarn Rabbine olan tesbih seslerini iitmektesin. inden geen her eyden annda haberdar olur ve cannn ektii ve arzu ettiin her trl
nimet ve ikram getirip sana sunmaktadrlar.
Sen ve zevcen, en mkemmel artlarda ve eksiksiz
nimetler ierisindesiniz. Onun hsn- cemal ve mkemmelliine baktnda hayretten hayrete dp gzlerine inanamazsn. Gzelliinden dolay kalbin coar.
Sevimliliinden dolay gnln kendisine sndka snr.
Sen koltuunun zerinde otururken, o senin nedimin
olup, birlikte Cennet ieceklerinden iersiniz, inciden
kadehler ve gm gibi beyaz cam srahilerle birbirinize
Cennet arab, selsebil ve tesnm ikram etmektesiniz.
Onun elindeki yakut ve inciden kadehi bir gz nne
getir!
nci gibi parlayan gzel dileriyle glmseyerek sana
kadehi uzatyor. Parmaklarnn nuru, yz ve gerdannn
nuru, Cennetin nuru ve karda duran senin yznn
nuru birbirine kararak kadehe yansyor. Parmaklar
arasndaki kadehte, kadehin parlakl, arabn parlakl, yz ve gerdannn parlakl, dilerinin parlakl
77

ocuk gibi masum, cana yakn, ho szl ve mkemmel yaradlldr. Yznn gzellii ne harikadr! Gsleri ne beyaz, bedeni ne zariftir! Nazla beslenip bytlmesi kendisine mkemmel bir letfet ve nezket kazandrmtr. Ceylan gzleriyle nazl nazl sana bakmakta, tatl ve ak szleriyle seninle konumakta, ak,
sevgi ve cokuyla seninle oynamaktadr. Elinde, sadelii
ve cisminin inceliiyle effaf ve esiz yakuttan veya glgesiz saydam inciden bir kadeh bulunmaktadr. Elinin
gzellii ve yzklerinin nuruyla kadehin gzelliine
daha bir gzellik katmtr. Kendisinin beyazl, iecein
beyazl, tutann elinin beyazlk ve gzelliiyle kadehin
gzelliini bir tasavvur et! nci, yakut veya gmten
olan kadehin onun mkemmel parmaklar arasndaki
manzarasn bir gz nne getir. nci gibi gzel dileriyle
glerek kadehi sana uzatyor. Parmaklarnn nuru, yz
ve gerdannn nuruyla birlikte kadehe yansyor.
Nur stne Nur

Sen karsnda oturuyor ve sen de glyorsun. Elindeki kadehin zerinde, senin nurun, kadehin nuru, iecein nuru, onun yznn, gerdannn, glnn nuru
ve Cennetin nuru bir araya geliyor. Kadehi btn bu nur
ve klarla bir tasuvvur et! Ellerinde prl prl parlyor.
Ellerindeki btn yzk ve bilezikleriyle kadehi sana
uzatyor. O ne tatl uzatma ve ne gz alc el!
Sonra o gven, lezzet ve sevin lkesinde pe pee
arap kadehlerini sunuyor. Sen de elinden alyor, dudaklarnn zerine koyuyor ve yudum yudum iine ekiyor78

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

sun. Neesi ta kalbine kadar sirayet ediyor. Lezzeti organlarna yaylyor. Ondan daha nce hi tatmadn bir
haz ve lezzet alyorsun. Cennet ocuklar etrafnda hizmet iin ayakta durmaktadr. Bunu dn! Elinden kadehi alp iersin, arkasndan ellerinle ona geri verirsin, o
da glerek ve gzel elleriyle senden alr. Bu ne tatl gltr! Bylece kadeh ellerinizde dolap durur. ecein
nuru yanaklarna yansr. kiniz de yksek sesle Mevlnz
ve Efendinize hamd ve tesbih edersiniz. ocuklar ve
hizmetiler de size cevaben tesbih ve tehlil (l ilhe illallah) seslerini ykseltirler. O saray ve otalarda, namelerle ykselen o ses ne gzeldir! Siz byle lezzet ve sevin
ierisindeyken, yz yllar gemi ve siz kalblerinizin nimetlerle megul olmasndan farknda bile olmamsnz.

meleklerin kendilerinden izin istemelerine iarettir. Kapda Allahn gnderdii eli yle seslenir: Ey Allahn
dostu, iznin alnmadan yanna girilemez. Ey Allahn
dostu, sen Allahn rzasna ermisin, saltanat, arzu ve
hayallerinin zirvesine ulamsn.

Ziyareti Melekler

Birden grup grup melekler ziyaretine gelirler. Rabbinden kymetli ve latif hediyeler getirirler. Rabbinin bu
elileri sarayn bekleyen nbetiler ve hizmetine amade
uaklarn yanna vardklarnda onlardan, yanna varmak
ve Mevlndan sana getirdiklerini takdim etmek iin izin
isterler. O zaman nbeti ve perdedarlarn Rabbinin
meleklerine yle derler: Allahn dostu, eleriyle birlikte megul ve istirahattadr. Biz ona olan sayg ve tazimimizden rahatsz etmek istemiyoruz. te byk ve yce
olan Rabbin bu geree u yetiyle iaret buyuruyor:
...Cennetlikler, gerekten nimetler ierisinde sefa srerler. (Yasin: 55) Mfes-sirler bu yeti iaret ettiimiz
ekilde aklarlar. Bu ne byk nimet, ne muazzam saltanat ki, Rabbinin elileri bile yanna varmak iin izin
isterler!
Cennetinde dostlarnn ann ycelten Rabbin bu
saltanata yle iaret buyuruyor: Ne yana bakarsan
bak ynla nimet ve ulu bir saltanat grrsn (nsan:
20) Bu yetin tefsirinde yle denilmitir: Bu saltanat
79

Perdedarlarnn, yanna varmalar iin senden izin

istemeyeceklerini syledii zaman melekleri ve u szlerini bir tahayyl et: Biz ona Allah tarafndan gnderilen
elileriz. Rabbinden birok hediye ve armaanlarla geldik. O zaman perdedarlarn hemen davranrlar ve yanna varmalar iin senden izin isterler. Perdedarlarnn o
andaki durumlarn bir dn! Kapy almak zere ellerini krmz altn tahtalar zerinde inci ile sslenmi yakuttan halkaya uzatr ve saraynn kaplarn alarlar.
Yakuttan halkalar inci ve zmrtten olan saraynn kapsna deince, duyabildiin en gzel sesten daha gzel bir
ses karrlar. Bu sesi duyanlarn kulaklar haz, gnlleri
neeyle dolar. Aalar kapnn bu sesini duyunca meyveleri birbiri zerine eilir. Bundan da ho ve nefis kokulu
bir meltem yaylr. Sen yznn cemali ve nurunun parlaklyla otandan dar karsn. Perdedarlar sana
doru koarak gelirler. Hrmetlerinden ve nurunun gzlerini kamatrmasndan dolay gzlerini kaldrp sana
bakamazlar. yle derler: Ey Allahn dostu, Allahn
sana gnderdii eliler kapda bekliyorlar. Yanlarnda
Rabbinden getirdikleri kymetli hediyeler vardr. Sen
onlara yle cevap verirsin: Mevlnn elilerine izin verin! Sen izin verir vermez, kapclar kendilerine sarayn
kapsn aarlar. Sen koltuklarna yaslanyorsun. Senin
oturma salonuna girerler.
Cennet ocuklar nnde el pene divan durmulardr. Melekler, gzel sretleriyle ellerindeki hediyeler
parldayp nurlar saarak sana doru gelirler. Deiik
kaplardan bulunduun yere girerler ki, Rabbinin sana
verdii, her kapdan bir selm sz gereklesin. Her
kapdan gzel nameleriyle Esselm aleykm! diye80

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

rek sana selm verirler. Sonra da unu eklerler: Ey Allahn dostu! Rabbin sana selm sylyor. Sana bu hediye ve armaanlar gnderdi.

yapsnn ekiciliine, avlusunun parlaklna taklr.

Zevcenin iinde bulunduu otaa bakyorsun. Senin ve
einin yznn nurundan zaten nuran olan ota daha
da aydnlanp parlar. O seni ipek, atlas ve erguvandan
dekler zerinden seyreder. Hemen tahtndan iner.
Sana olan iddetli zlem onu hafifletirmi, ak onu rahatsz etmitir. Merhaba! diyerek sayg dolu ifadelerle
seni karlar. Sonra seni kucaklamak zere yaklar. Nitekim Enes bin Malik (r.a.) Hz. Peygamber
(s.a.v.)den, hurilerin Allahn dostunu karlayp onunla
tokalatn sylediini nakletmitir.- Olanca gzellii
ve esiz yzkleriyle ipek gibi yumuak ellerinin avucunda bulunuunu bir tasavvur et!

Beklenmeyen Yeni Mutluluklar

Rabbinin sana olan armaan ve ltuflar karsnda

kalbinin sevincini bir dn! Melekler yanndan ayrlnca, Allahn sana bir nimeti olan zevcene bakarsn. Gzlerin aakalm, sevincin kat kat artmtr. Sen onunla
birlikte son derece sevin ve mutluluk iinde bulunurken, Allahn senin iin yaratt bir baka zevcenden en
gzel bir name ve en tatl bir ifadeyle yle bir ar
gelir: Ey Allahn dostu, bizim senden nasibimiz yok
mudur? Bize de bakma zamann gelmedi mi?
Kulaklarn onun gzel szleriyle dolar dolmaz, gzel
namesine kar iinde doan ak ve sevgiden dolay
neredeyse kalbin yerinden uar. Hemen cevap verirsin:
Allah hayrn versin, sen kimsin? Hemen cevap verir:
Ben Allahn kendileri hakknda yle buyurduklarndanm: ...Onlar iin ne mutluluklar saklandn hi
kimse bilmez. (Secde Sresi: 17)
Tahtndan hzla inip otann ortasna geliini bir
gz nne getir! Sonra emrine verilen Cennet ocuklarnn ve hizmetilerinle birlikte yrrsn. Onun da ocuklar ve hizmetileri seni karlyorlar ve sana refakat edip
inci ve yakuttan bir saraydaki krmz yakuttan yaplm
bir otaa seni gtryorlar. Sen saraynn kapsna yaklatnda uak ve hizmetilerin sana kaplar ayorlar.
Sen mutluluk ve sevin dolu olarak ieri giriyorsun. Sarayn kapsn, perdelerin gzelliini, uak ve hizmetilerin hsn ve cemalini bir dn!

Sen yznn gzellii, cisminin nazllndan, sa

tellerinin parldamasndan duyduun hayret ve hayranlkla kendinden gemi gibisin. Sonra elinden tutarak
birlikte senin kurulu tahtna geliyorsunuz. Birlikte tahta
kyorsunuz. zerinize muhteem gerdek perdesi geriliyor. Eini kucaklyorsun ve bu hlde zerinizden uzun
zamanlar geiyor. Sonra hizmeti Cennet ocuklar, srahi ve kadehlerle huzurunuza gelip el pene divan durarak, saf hlinde bekliyorlar. Sonra size saklik yaparak
iecek ikram ediyorlar.
Katmzda Dahas Vardr!

Sonra einin seni ard saraynn kapsndan ieri

giriyorsun. Girer girmez gzlerin yeil zmrtten olan
duvarlarnn gzelliine, bahelerinin, gz alclna,

Siz bu ekilde sevin ve nee doluyken, birden baka

bir sarayndan baka biri seslenir: Ey Allahn dostu!
Bizim senden nasibimiz yok mu? Bizi zleyecein an
gelmedi mi? Sen hemen sorusuna soruyla karlk verirsin: Allah hayrn versin, sen kimsin? Sana yle
cevap verir: Ben aziz ve celil olan Allahn kendisi
hakknda yle buyurduu kiiyim: ...katmzda dahas da vardr. (Kaf Sresi: 35) Bunun zerine sen onun yanna varrsn. Bylece saraylarndaki, lmez ocuklar ve
itaatkr hizmetiler arasndaki elerini tek tek ziyaret

81

82

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

ederek sonsuz bir nimet ve mkemmel bir sevinle dolap durursun. Her trl sknt senden uzaklatrlm.
Her eit eksiklik senden giderilmi. Her trl kirden
temizlenmisin. Orada ayrlk nedir bilmezsin. nk
Yce Allah kalbine ynelerek zntlere yle buyurmutur: Buradan yok olun ve sonsuza dek geri dnmeyin! Sevince emrederek yle buyurmutur: Burada
yerle, sonsuza dek ayrlp gitme! Hastalklara yle
buyurur: Bedeninden uzaklan, sonsuza dek de ona
gelmeyin! Sala yle buyurur: Bedenine yerle, hibir zaman uzaklama!

olarak ve Tuba aacnn glgesinde sohbetler yaparak

sonsuza dek orada ikamet edeceini biliyorsun. Senin de
iinde bulunduun Allah dostlar Tuba aacnn glgesinde sohbet ederken, Allah, meleklerinden birine emrederek, kendilerine verdii sz yerine getirmek istediini, gayet derecede ikram ve byk bir sevince gark etmeyi arzu ettiini ilan etmesini syler. Bunu da onlar kendisine yaklatrmak, Ho geldiniz! dileklerini dorudan
doruya kendilerine iletmek, mbarek cemalini onlara
gstermek, bylece en stn bir makama kmalarn,
sevincin doruuna ulamalarn ve saadetin zirvesine
erimelerini salamak istediini ferman eder.

ldrlen lm

Senin gzlerin nnde (bir ko ekline getirdii)

lm boazlar. Sen artk lmden emin kalmsn ve
ondan hibir zaman korkmazsn. Sana Rabbinin yaknl ve Cenneti ihsan edilmi. Senden raz olduktan sonra
bir daha ebediyen Onun gazabndan korkmazsn. Nimetler ierisinde yzersin, nikmet ve azabnn geleceinden korkmazsn. nk sen kesin olarak biliyorsun
ki, aziz ve celil olan Allah seni seviyor, senden razdr ve
iinde yzdn nimetlerden memnundur. Allahn saadet yurdu ne muazzamdr! Allahn yaknlk ve himayesi
ne byktr!
Ar seni glgelendirmekte. Melekler, lmle yok olmayan sonsuz bir hayatta, gidecek diye korkmadn
nimetler ierisinde Rabbinden sana srekli ltuf ve ihsanlar getirirler. Rabbinin azabndan eminsin. Senden
raz olduuna kesin inancn var. Afvnn serinliini t
kalbinde hissediyorsun.

Rabbinden Gelen Davet

O anda birden bire yle ilan eden melein sesini iitirsin: Ey Cennet halk! Allahn size verdii bir sz var
ki, henz yerine gelmemitir! Cennetlikler, kendilerine
ihsan edilenleri ok byk grdklerini belirterek cevap
verirler. Cennete girdirildiklerini, azabndan emin klndklarn, dolaysyla mazhar olduklar ltuf ve ihsandan
daha tesi olmadn sylerler. Sen de onlarla birlikte
yle dersin: Yzmze rahmetle bakmad m? Bizi
Cennete koymad m? Bizi Cehennemden kurtarmad
m?

Allahn dier btn dostlaryla birlikte zamann

musibetlerinden ve alarn naho hadiselerinden emin

Bunun zerine melek kendilerine yle seslenir: Allah, sizden Kendisini ziyaret etmenizi istiyor. Onu ziyaret edin. Onlar bu vaziyette iken, sevin ve srurlarndan kalbleri, ruhlar ile birlikte bedenlerinden uacak
gibi olurken bir de bakarlar ki, melekler yakuttan yaratlm, sonra da ruh frlm, dizginleri altndan cins
atlarla birlikte kendilerine doru geliyorlar. Atlarn yzleri parlaklk ve gzellik bakmndan kandiller gibidir.
Kk ve byk pislikten temizdirler. Kanatldrlar.
Eerleri Cennetin krmz ipekleri ve bembeyaz tiftiindendir. Srtnda krmz ve beyaz olmak zere iki hat

83

84

Tuba Glgesinde Sohbet

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

vardr. Biim olarak da dnyadaki en esiz cins atlar

andrmakla birlikte insanlar onlar gibi gzelini grmemilerdir.

Senin de aralarnda bulunduun dier Allah dostlar

bu szleri duyunca, Rablerine olan sevgi ve zlemlerinden dolay hemen koarak atlarna binerler. Rablerine
yakn olmak ve hakik sevgililerini grmek iin yzlerinin gzellii, nuru ve parlaklyla nasl da hzla atlacaklarn bir dn! Sen de onlarn arasndasn! Sa ayaklarn yakut, zmrt ve inciden yapl zengilerine attklar
an bir tasavvur et! Ayaklarnn gzellik ve yumuakln
bir gz nne getir! O ayaklar gzellik bakmndan dnyadaki yap ve zelliklerinden tamamen farkl bir biimde yeniden yaratlmlardr. Allah o ayaklar Cennetinde
her trl afetten muhafaza etmi ve yaratllarn boyal
yapmtr. Sonsuza dek misk tepecikleri ve zaferan baheleri arasnda dolarlar. Allah dostlarnn yakut ve inciden zengilere uzattklar o ayaklarn sat nurun
gzelliini bir dn! En gzel Cennet atlarnn en gzel
zengilerindeki o ayaklarn parlakln bir gz nne
getir. Hibir zorluk ve meakkatle karlamadan ikinci
ayaklarn da zengiye atarak, halis ipek ve erguvanla
kapl inci ve yakuttan binekleri zerinde dorulurlar.
Erguvann krmzl arasnda incinin beyazl ne byk bir gzellik arzeder! Sen ve onlar cins atlarnzn
zerine kurulunca, atlarn ahlandrrlar. Atlarn ahlanmasyla ayaklar altndan savrulan misk tozlar onlarn elbiseleri ve zerlerine serpilir. Sonra btn atlar
dzgn bir tek saf halinde dizilirler. Hibir erilii bulunmayan dmdz bir kafile oluur. Biri dierinin nne
gemez. Bu ne muazzam kafile ve ne muhteem svari
topluluu!

Uan Atlar

Hareket etmeye balarken olanca krmzl, parlakl ve parldayan nuruyla Cennetin yakutundan yaratlan o cins atlar ve ne kadar gzel olduklarn bir dn!
O atlar, Cennet altnndan yaratlan dizginlerini ve onlar getiren meleklerin yz gzelliini bir gz nne getir.
Melekler dizginlerinden tutmu, senin de iinde bulunduun Allah dostlarna doru geliyorlar. Onlar koarken
son derece gzel yryl ve rahvandrlar. nk cins
atlar olup, insanlarn eitmesine ihtiya kalmadan yaratltan eitilmi olarak var edilmilerdir. Son derece
uysal olup hi sknt vermeden istenildii yne
sevkedilebilirler. Meleklerin bu atlarla birlikte Cennetliklere doru geliini bir dn!
Nihayet yanlarna geldiklerinde o atlar ktrrler.
O atlarn duru ve oturularnn gzelliini bir gz nne
getir. O anda, onlardan birine binip Rabbini ziyaret
edenler arasna katlacan biliyorsun. Melekler o atlar
ktrp, atlar salih insanlarn istirahat yeri olan Tuba
aac altnda, zaferan baheleri ierisindeki misk tepecikleri zerine hnca, melekler Allahn dostlarna dnerek o tatl nameleriyle yle derler:
Ey Rahmann dostlar! Rabbiniz olan Allah size selm sylyor ve ziyaretine gitmenizi istiyor. Dolaysyla
Onu ziyaret ediniz ki, O size baksn, siz de Ona bakasnz. O sizinle, siz de onunla konuasnz. O size cevap
versin, siz de Ona cevap veresiniz. Size olan fazl ve rahmetini artrsn. Hi phesiz O, geni bir rahmet ve byk bir ltuf sahibidir.

85

Dmdz bir saf hlinde uzanan atlarnn ve yzlerinin sergileyecei manzaray bir gz nne getir. Yzlerini bir nur halesi kuatm, balar zerinde inci ve yakuttan talar bulunmaktadr.

86

Farze t k i ldn
Milyarlarca Nuran Sima

Btn Cennetliklerin yzlerinin bir araya geliini ne

zannedersin?! Milyarlarca nuran simann bir anda sergiledii manzaray ne sanrsn! Balarndaki inci ve yakuttan talar sayp bitirmek mmkn deil. Yzlerinde
parlak tebessmler ve ehrelerinde sevinli glckler
parldamaktadr. Cins atlaryla, kafilesinin intizaml yol
alyla, Allah dostlarnn balarndaki parlak talarnn
tek izgi hlinde diziliiyle, bu talar giyenlerin parlaklyla bu svari kafilesini bir dnsen, sonra da onlar
gibi olma zleminden cann versen sana ok grlmez.
Eer dnrsen, sana onlara zenmek yaktn
anlarsn. nk Rabbinin o dostlarna dnyada verdii
sz mutlaka yerine getireceini kesin olarak biliyorsun.
Saf iyice dzene girip, balar zerindeki talar tek izgi
hlinde dizilince: Rabbimize gidelim! diyerek hzla
komaya balarlar.
Yakuttan trnaklaryla tek izgi hlinde ve ayn tempoda biri dierinin nne gemeksizin yol alrken o cins
atlar bir dn! Srtlarndaki Allah dostlarnn vcutlar
nazla titreiyor. Yrrken omuzlar hep ayn hizada, koarken atlarnn ayaklar ve zengileri de dz bir izgi
hlinde uzanp gidiyor. Ayaklaryla zaferan otlar dalgalanyor. Cennet aalarna yaklatklarnda, aalar kendilerine meyvelerinden atar. Onlar seyir hlindeyken
atlan meyveler gelip ellerine der. Ellerinde o meyveler
ne gzel! Aalar yana kayar ve yollarndan ekilirler.
nk Mevllar, o aalara saflarn blmemelerini,
dzgnlklerini bozmamalarn ve Allah dostuyla arkadann arasna gir-memelerini ilham etmitir. Zira Cennetlikler, dnyada Allah iin birbirini sevdiklerinden
Cennette de arkadatrlar. Bu dostlarn klk kyafetlerini, elbiselerini, renklerini ve bineklerinin rengini de bir
yapar.

87

Hris el-Muhsib
Yol Veren Cennet Aalar

Dn bir kere! Rabbinin ltfuyla arkadanla

yanyana bulunuyorsun. Cennetin aalarna yaklayorsunuz. Aalar meyvelerini silkiyorlar, kopan meyveler
sizin ve dier Allah dostlarnn ellerine dyor. Sonra
kkleriyle birlikte yollarndan ekiliyor ve rahata yollarna devam ediyorlar. Gnlleri hep gerek sevgililerinin
cemalini seyretmeye takldr. Sevinle yryorlar. Birbirlerine dnp bakyorlar, konuuyorlar, glyorlar,
akalayorlar, Cennete koymas konusunda verdii szn yerine getirdii iin Rablerine hamdediyorlar. Bylece yrmelerine devam ederken, bir de bakarlar ki
Rablerinin Arna yaklamlardr. En gzel nur ve perdelerini gryorlar. Bundan dolay daha bir evk, sevgi
ve cokuyla atlarn koturuyorlar.
Dn bir kere! Cins atlar, dzenlerini bozmadan,
prl prl parlayan yzlerle uuyorlar. Melekler onlar
epe evre sarm, kendilerini Rablerinin huzuruna doru srdke sryor. Nihayet Mevllarnn Arnn dibine kadar geliyorlar. O meknn geniliini, nurunun
gzelliini, parlaklk ve ekiciliini bir dn! Misk tepeleri zerinde sra sra yastklar dizilmi ve hallar serilmitir. Onlardan her biri kendisine hazrlanan yeri tanr.
Tahtlar, Allahn sekin ve sevgili kullar iindir. Kendileri iin hazrlanm minberlere, koltuklara, minderlere ve hallara yaklap, minber, koltuk veya mindere doru o gzel ayan zengiden indirince, hllerini bir dn! Nihayet yerlerine kurulurlar. nci ve yakutla ykseltilmi koltuklara oturan o diz ve bedenlerin iinde bulunduu nimet ve konforu bir dn! O ne muazzam
makam ve Allah dostlarnn o makamlara kuruluu ne
muhteem kurulutur!
Herkes yerlerini alp, makamlarna rahata oturarak
perdeler de nur ile parlaynca gzlerinin ald lezzeti
varn siz kyas edin! Hepsi dikkat kesilip can kulayla
88

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

gerek sevgililerinin sze balamasn bekliyorlar. Mevllar ve Sultanlarnn, manevi derecelerine gre kendi
yaknnda onlara ltfedeceine sz verdii gerek makamlarndaki oturularn bir tasavvur et!

lekler seferber olurlar. inde temenni bile edemedikleri

trl trl yemekler ve eit eit meyvelerle dolu altn
tepsileri nlerine koyarlar. Rablerinin kendilerine olan
ikramndan dolay byk bir memnuniyet ve sevinle
ellerini uzatrlar. Hi phesiz her ziyaret edilen kiinin,
ziyaretisine izzet ve ikram etmesi hakkdr.

Allaha En Yakn Olanlar

Evet, onlarn orada Allaha olan yaknlklar, manev

mertebelerine gredir. Allah en ok sevenler, Ona en
yakn oturanlardr. nk, onlar dnyada en ok Allaha
sevgi ve muhabbet beslemilerdir. Allahn Arna en yakn oturanlar, insanlara kar Onun hkmlerini uygulayanlar ve hccetler ve delillerle dinini savunanlardr.
Peygamberler ve Sddkler de makamlarna gre Aziz ve
Rahim olan Allaha yakn bulunurlar. Ziyaretine gidilen
Zat ne byk, ne yce ve ne uludur!
Gzel izzet ve ikramlar, yzlerinin hsn- cemali ve
parlakl ve arn sald nur ve perdelerinin parlaklyla onlarn o meclislerini bir dn! Salam bir aklla, o
meclislerini, koltuk ve minberlerinin parlakln ve mahede ettikleri Rablerinin cemalini bir dn! Senin
buna duyacan zlem ve arzudan ruhun usa, ok grlmez. Bu Allah tanyan, Rabbine ve Onun cemalini
grmeye mtak olan her akl bandaki insann en byk arzusu olduuna gre btn bunlar sakin kafayla
yle bir dn! Belki bu vesileyle nefsin, seni bundan
mahrum brakan her eyden ve seni Rabbine manen
yaklamaktan alkoyan her ktlkten elini eker.
Meclis Tamam Olunca

Meclisleri tamam olup, herkes rahata yerlerini alnca kendileri iin sofralar serilir. Aziz ve Celil olan Allah
ziyaretilerine yemek ve meyvelerle ikramda bulunur.
Allahn ziyaretileri ve sevgili kullar iin sofralar kurulur. Rahmann ziyaretilerini arlamak iin bizzat me89

Artk, O Kerrn, Vahid, Cevad, Macid ve Azm olan

Allahn ikram nasl olur? Dn bir kere! Mevllarnn
kendilerine olan ikramyla mesrur olarak ve byk bir
sevin ierisinde yemeklerini yiyorlar. Nihayet yemeklerini yiyince Yce Allah meleklere: Onlara iecek ikram
edin! diye emreder. Artk hizmetiler ve Cennet ocuklar deil de bizzat melekler ii arap, bal, su ve st dolu
inciden srahi ve kadehlerle yanlarna gelirler. Rahmann meleklerinin elindeki o srahi ve kadehleri bir
dn! Allahn dostlar onlardan alp iiyorlar. ecein
gzellii ziyaretilerin yzlerine yansr.
Dostlarm Giydirin!

Melekler, Allahn emrettii iecekleri kendilerine ikram edince bu defa da Yce Mevl yle buyurur: Dostlarm giydirin! O anda melekleri bir gz nne getir!
Cennette benzerleri hi giyilmemi ok kymetli elbiseler
getirirler. Huzurlarnda dururak o elbiseleri Allahn rza
ve ikramna layk bu bahtiyarlara giydirirler.
Onlar bir dn! Elbiseleri balarna koyduklarnda
ayaklarna varncaya kadar zerlerine oturur. Gzelliiyle yzleri parlar. Sonra O Yce ve Ulu Allah: Onlara
gzel koku ikram edin! diye emreder. Bunun zerine
kendilerine trl trl misk ve daha nce hi duymadklar dier Cennet kokularn getirip serpmek zere
btn gzellii, iddetli parlakl ve gz alc nuruyla bir
bulut kalkar.

90

Farze t k i ldn
Serpilen Ho Kokular

Dn bir kere! Emre muhatap olan bulut, zerlerine ho kokular yadryor. Gzel rayihalar yamur gibi
zerlerine yap yz ve elbiseleri nefis kokular ierisinde
kalyor. Onlar yiyip itikten, melekler kymetli elbiseler
giydirdikten ve bulut, zerlerine gzel kokular serptikten
sonra gzleri hayret ve sevinten bakakalr, gnlleri
Allahn rahmet ve keremine taklr durur.
Allahn Cemalini Seyretmek

Onlar bu durumda iken birden perdeler kaldrlr ve

Rableri kendilerine cemaliyle grnur. Bir ona, bir de
gzelce hayal bile edemediklerine -ki bunu gzelce hayal
edebilmeleri asla mmkn deildir. nk O yle bir
Kadimdir ki yaratklarndan hibiri Kendisine benzemez- baknca, evet Ona baknca sevgililileri olan Allah,
kendilerine merhabalarla yle seslenir:
Merhaba kullarm! Ho geldiniz! Azamet ve gzelliiyle Allahn kelmn duyunca ne dnyada ne de Cennette bulamadklar bir saadet ve srur kalblerini kaplar.
nk, hibir eyin Kendisine benzemedii Zatn kelmn duyuyorlar.
Onlar bir dn! Hepsi balarn emi, Onun szlerini duymak iin can kulayla dinlemektedir. Biricik
sevgilileri ve gz aydnlklar olan Zatn szlerini dinlemenin verdii sevincin nuru yzlerini kaplamtr. Allahn, bizzat sana hitaben syledii szlerini iitme sevincin yle dursun, dostlarna Merhaba! dedii an
tasavvur ettiinde duyduun sevin ve Ona beslediin
muhabbetten ruhun usa ok grlmez. Allah onlar Selm! sz ile selmlar. Onlar da selmn: Selm Sensin. Selmet de Sendendir. Cell ve ikram da sadece Sana mahsustur! diyerek alrlar.

91

Hris el-Muhsib
Merhaba Ey Dostlarm!

Yce Allah szlerine yle devam eder: Merhaba ey

kullarm, ziyaretilerim, yaratklarmn en hayrllar,
bana verdikleri sz yerine getirenler, tlerimi tutanlar, Beni grmedikleri hlde hakkm gzetenler ve her
hl ve durumda Bana kar rperti iinde bulunanlar!
Vcutlarnzda sizlerden raz oluumun alameti olarak
zahmet ve meakkati grdm. Zamannzda hkmedenlerin size yaptklarn mahede ettim. nsanlarn eza ve
cefas, Benim hakkm yerine getirmekten sizi alkoymad. Dileyin benden ne dilerseniz! O anda onlar
bir grebilsen!
Bunlar bizzat biricik sevgililerinden duyuyorlar. Onlara, dnyada, verdikleri ahdi yerine getirdiklerini, hakkn gzettiklerini ve srekli olarak Kendisinden korktuklarn hatrlatr. Onlar da, Onun haklarn gzetmeleri konusundaki iyiliklerinin boa gitmediini ve takdir
edildiini, korkularnn mkfatlandrldn ve merhabalarla karlandklarn duyunca sevinten uar gibi
olurlar. Nitekim dnyada da bu arzu ve mitle Ona kulluk etmilerdi. Ona itaatte kusur etmedikleri ve Ondan
korkmada ihmal gstermedikleri zaman nee ve sevinten kalbleri deta uuyordu. iddetli korkularndan ve
Allahn hakkn gzetip onu koruma endiesinden dolay, dnyada itaatle boyun eerek, iinde bulunduklar
hlden memnun oluyorlard. Gnllerini dolduran bir
sevinle, azamet ve celline yemin ederek, Onun kendi
zerlerindeki hakkn tam olarak yerine getiremediklerini belirterek cevap verirler. Bununla Allah tazim ve
nimetlerinin okluunu ifade etmek isterler. nk Allah, onlar Cennetiyle mkfatlandrm, ziyareti ve yaknl ve szlerini dinletmekle ereflendirmitir.

92

Farze t k i ldn
Sonsuz Minnettarlk

Onlar yle derler: zzet ve celline, azamet ve yce

makamna yemin ederiz ki, Senin yceliini hakkyla
takdir edemedik. Hakkn tam olarak yerine getiremedik.
Sana secde etmemize izin ver. Bunun zerine Rableri
onlara buyurur ki: Ben sizden ibadet zahmetini kaldrdm. Vcutlarnz rahata kavuturdum. Zaten siz dnyada uzun uzun ibadetle onu olduka yormutunuz.
Alnlarnz benim iin secdeye koymutunuz. u anda
ise siz benim kerem ve rahmetime koup gelmi bulunuyorsunuz. yleyse dileyin benden dileyeceinizi! Bir
baka hadiste u ifadeler de yer almaktadr:
Rablerine baknca, onun iin hemen secdeye kapanrlar. Bunun zerine Allah Kendi yce kelmyla yle
seslenir: Kaldrn balarnz! imdi amel zaman deildir. imdi sevin ve cemalimi seyretme zamandr.
yleyse aklnla, onlarn Sultanlarn grdkleri ve
gerek sevgilileri, gnllerinin srda, gzlerinin sevinci,
kalblerinin honutluu ve ruhlarnn huzuru olan Allahn kelmn iittikleri zaman yzlerinin nurunu ve
onlara gelen sevin ve cokuyu bir gz nne getir! Balarn secdeden kaldrr ve hibir ey Kendisine benzemeyen Zat gzleriyle seyrederler. Bu sayede eref, ikram ve deerin doruuna, memnuniyet ve yksekliin
nihayetine ererler. Hayallerin bile konamad, zihinlerin kuatamad, dncenin yetiemedii ve anlaylarn ihata edemedii aziz ve celil olan Allahn cemalini
seyretmeyi sen ne sanyorsun?!
O, akllarn idrakinden arp hayretlere dt
Kadm olan Ezeldir. Hibir anne rahmi ona mekan olmam, hibir babann sulbnden gelmemi, hibir cisim
sretinde grnp de ekil deitirmemitir. O btn
bunlardan mnezzehtir. Diller Onun sfatlarna misaller
getirmekten aciz kalr. O zatiyle tek olup baka varlklara
benzemekten mnezzehtir. Yaratklara e olmaktan cel93

Hris el-Muhsib

liyle ycedir. O yle bir ycedir ki, Ona denk olacak hibir ey yoktur. Ona ortak olacak hibir eriki bulunmaz.
Yaratmasn irade edip de kendisine zor gelecek veya
yaratmasndan aciz kalacak hibir ey yoktur. Zorba zalimler Onun azametine teslim olup boyun emilerdir.
Evvelkiler ve sonrakiler Onun hkmne musahhar olmulardr. Olmuuyla, olacayla ve olacaksa nasl olacayla her eye ilmi nfuz etmitir, ilmiyle btn varlklar kuatmtr. Hepsinin seslerini ok iyi duyar. Zatlarn ihata eder, iradesi hepsine geer. Meieti hepsine
boyun edirir. Her ey Onun tarafndan ekip evrilmektedir. Btn mevcudat yoktan icad eder. Hibir ey,
Onun istedii vakitten nce var olamaz. Hibir ey
Onun iradesine kar gelemez. yleyse daha nce ad
bile anlacak bir nesne deilken, Vahid ve Kahhar olan
Allah tarafndan var edilen eyler nasl Onun emri karsnda diretebilir?
Saraylara Dn

Allah, sevgili kullarn Kendisini grmekle sevindirip, onlara yaknlyla ikram edip ereflendirerek, dorudan doruya Kendisiyle konumak ve yce szlerini
dinlemekle nimetlendirince, hazrlad ikram, nimet ve
lezzetlerine dnp gitmeleri iin onlara izin verir. Onlar
da dnp inci ve yakuttan birtakm atlarn yanna gelirler ki eyerlerinin zerinde Cennetlerin bahelerinde kanat rpp uan ve zel hazrlanm tahtlar vardr. zzet
ve cell sahibi Allah gren ve Onun mbarek kelmn
iiten yzleri ne zannedersin? Onlarn gzellikleri ve
cemali nasl da kat kat artar ve bu bak onlarn parlaklk
ve nurunu nasl da artrr?!
Yrmeye devam ederler. Nihayet saraylarn grrler. Hizmetileri, uaklar ve ocuk hizmetkrlar onlar
fark edince, herbiri saraynn kapsnda onu karlamak
iin koar. Saraynn kapsna geldiinde, hepsi onun et94

Farze t k i ldn

Hris el-Muhsib

rafn sararlar ve ona saray ve otana kadar refakat

ederler. Saray ve otann kapsna yaklatnda perdedar byk bir tazim ve saygyla kalkp saraynn kapsn
aar. Zevceleri onu karlamak zere kouurlar. Zevcesi,
yznn hsn- cemaline bakp da, gzellik, parlaklk ve
nurunun kat kat arttn grnce, ona olan ak ve muhabbeti daha da artar. Saraylar, otalar, kubbeleri ve
zevceleri, yznn nur ve cemaliyle parlar. Zevcelerinin
hsn, cemal, nezaket ve hametleri ziyadeleir. Sonra
atlarndan inerler ve saraylarnn salonlarna doru ilerlerler. Yataklarna kurulup konforlarna geri dnerler.

vilmeye bak! Muvaffakiyet ise Allahn sayesindedir ve

dn ancak Onadr. Cennet ise mminlerin girip karar
klaca yerdir. Cennet, mttakilerin mkfat ve gnl
krklarn sevincidir. Kuvvet ve kudret ancak Yce ve Ulu
olan Allahn yardm iledir.

Derken dostlarnn ho ve tatl meclislerini zlerler.

Hemen, cins at ve ksraklarna binip birbirlerini ziyarete
giderler. Cennet nehirlerinin kysnda buluurlar. Orada
misk ve kfur tepeleri zerinde kendileri iin Cennet
minderleri ve hallar denmitir. Dostlar sevinle kar
karya oturur, Cennet ieceklerinden ierler. Cennet
ocuklar Cennetin arap, tatl iimli merubat ve
selsebil nehirlerinden srahi, bardak ve kadehlerle alarak kendilerine servis yaparlar. Cennet ocuklar Allah
dostlarna ikram etmek iin kadehleri alp nehirlere daldrnca, onlar ancak Allahn u sesleniini duyarlar:
Ey dostlarm! Dnyada ok kez sizi susuzluktan dudaklar atlam ve boazlar kurumu olarak grdm.
imdi karlkl olarak isteiniz kadar iin ve nimetlerinizin arasna dnn. Gemi gnlerde ilediklerinize
karlk afiyetle yiyin, iin! (Hakka Sresi: 24) nsanlar,
yaptklar iyi ileri takdir ederek anlatan Mevllarnn
szn iittikleri anda ve ehl-i dnyann iki meclislerine karlk, onlarn da kendi aralarnda Cennette bu tr
meclisler dzenleyip karlkl Cennet ieceklerinden
imeye arldklarnda gnllerinin sevincini mmkn
deil anlatamazlar. Mevllarnn szlerini iitmenin sruruyla parlam iken onlarn yzn bir grsen! Gerekten o ne byk meclistir! O ne muazzam topluluktur!
yleyse Rabbine mtak olmaya, Onun tarafndan se95

96