2014

Sadraj
_UVOD_......................................................................................................................................................................................... 3
_CILJ_......................................................................................................................................................................................... 3
_LOKACIJA_.................................................................................................................................................................................... 4
O ambijentu _ opi podaci o Vratniku_....................................................................................................................................... 4
_Bijela tabija_............................................................................................................................................................................. 4
_ Visegradska kapi-kula_............................................................................................................................................................ 5
_historijski razvoj lokacije_......................................................................................................................................................... 6
_KRITIKA PROCJENA ARHITEKTONSKOG DJELA_.......................................................................................................................... 7
_Objektivna valorizacija_........................................................................................................................................................... 9
_SELEKTIVNOST_......................................................................................................................................................................... 11
_tehniko-tehnoloka komponenta_......................................................................................................................................... 11
_estetska komponenta_........................................................................................................................................................... 12
_funkcionalna komponenta_.................................................................................................................................................... 12
_ljudska komponenta_............................................................................................................................................................. 13
_KONCEPCIJA ILI HTIJENJE_......................................................................................................................................................... 13
ZAKLJUAK _konani sud o objektu_........................................................................................................................................... 14

_ ABSTRAKT_
Kljune rijei: Sarajevo, arhitektura, Osmanski period, objekat u ulici Vratnik Mejdan, ambijent

_UVOD_
Objekat koji je predmet analize je uzet iz tog razloga to svojim poloajem lokacijI, i samim izgledom naruava
okolni ambijent lokacije u kojoj preovladava osmanska gradnja. Iako veina bh.arhitekata tei spoju savremenog sa
tradicionalnim, to ovdje nije sluaj jer ovaj objekat ni po proporciji, ni po volumenu ne oslikava ono to karakterie
samu lokaciju, a to je tzv. usitnjena arhitektura, odnosno objekti iz osmanskog perioda. U ulici Vratnik Mejdan se
nalaze objekti stambenog karaktera, svaka sa svojom avlijom, sa zavrnom fasadnom oblogom od maltera i kosim
krovovima.
Objekat koji se analizira je nastao u periodu od 1995. do danas. Pretpostavlja se da je stambenog karaktera, ali se
ne moe tano definisati s obzirom da izgradnja objekta nije zavrena.Ovaj objekat ce biti tretiran kroz sve
parametre prostora , kao i kroz etiri komponente selektivnosti, tehniko- tehnoloku, estetsku, funkcionalnu i
ljudsku.
_CILJ_
Krajnji cilj je donijeti konaan sud o ovom objektu, a to e biti postignuto tretiranjem objekta kroz pet parametara
prostora, te kroz ve pomenute etiri komponente selektivnosti.

_LOKACIJA_
O ambijentu _ opi podaci o Vratniku_
Stari grad Vratnik, ija je teritorija zaokruena jo u Osmanskom periodu , izmeu 1729. I 1816. godine, nalazi se na
istonom kraju urbanog jezgra Sarajeva. Glavni punkt ovog grada je Bijela tabija, podignuta na jugoistonom
stjenovitom izdanku viih brdskih predjela. Tu je razgranienje stjenovitih obala Miljacke i ulaz u kotlinu srednjeg
toka rijeke Miljacke, Sarajevsko polje i porijeje gornjeg toka rijeke Bosne, odnosno prijelaz iz jednog geografskog
podruja u drugi. Zato se cijeli grad zove Vratnik. Sa Bijele tabije pogled see prema istoku, do Starog grada u
Bulozima, prema jugu na cjelokupnu sjevernu stranu Trebevia i kanjon Miljacke, a prema zapadu na Sarajevsko
polje i sve pobreje oko njega , te prema istoku od Faletia i Hrese. Tu su prolazila dva trgovaka i vojna puta: prvi
preko Vratnika, Hrese i Mokrog na istonu i sjeveroistonu Bosnu, i drugi, dolinom Miljacke do Kozije uprije i dalje
za
Pale
i
gornje
Podrinje.
Prvo je podignut srednjovjekovni grad , koji je proiren jednim bastionom u XVIII vijeku, i, na kraju za vrijeme
Austrougarske uprave tvrava. Kroz Vratnik, pored Bijele tabije, na mjestu Viegradske kapije prolazila je jedna od
glavnih saobraajnica u srednjem vijeku i Osmanskom periodu, tzv. Bioski put, koji je od Kovaa preko iroka ,
Vratnik Mejdana i Carine vodio do Viegradske kapije i dalje na istok.
_Bijela tabija_
Predstavlja najsitureniju taku u sklopu bedema starog Vratnikog grada i dominira istonim prirodnim ulzaom u
grad. Lokacija na kojoj je smjeteno utvrenje gotovo je nepristupano i prua izvanredne vizure. Probna arheoloka
istraivanja iz 1991. godine su pokazala da je najstariji dio kule sagraen u srednjem vijeku , krajem 14. ili
poetkom 15. vijeka, a zatim je dograen u vrijeme Osmanske i Austro-Ugarske uprave. Prvobitna tvrava je imala
pravougaonu osnovu , dimenzija 75x50 m , sa etiri kvadratne osnove na uglovima i petom iznad ulazne kapije.
Nakon dolaska Osmanlija u tvravu je smjetena posada sa zapovjednikom. U kasnijem periodu je sagraen
odbrambeni kompleks koji se sastojao od perimetralnih bedema , jednog bastiona i ulazne kule , u koji je uklopljena
mala srednjovjekovna tvrava. Zidovi ovog kompleksa su sauvani u visini od 7,0 m , maksimalna debljina zidova
je 1,40m. Ulaz u tabiju je bio na sjevernoj strani, bio je obezbijeen jednom manjom kulom, dimenzija 6,0 x 6,0 m.
U unutranjosti tabije , uz sjeverni i zapadni zid bile su rasporeene prostorije za smjetaj posade i magacini.
4

_ Viegradska kapi-kula_
Nalazi se u sklopu bedema Vratnikog grada, sjeveroistono od Bijele tabije , na lokalitetu Carina. U ratu je sluila
kao odbrambeni objekat , a u miru je vjerovatno imala funkciju carinarnice koja je tu morala da postoji. Zidana je od
grubo klesanog kamena krenjaka i sedre. U osnovi je kvadrat sa stranicom 10m. Kroz sredinu objekta je prolaz dug
10 i irok 3,75 m, presvoen bavastim svodom. Na objektu su nekada stajala dvokrilna hrastova vrata , pomjerena
u unutranjost prolaza 1,68 m. Uokvirena su lukom od preciznije tesanog kamena. Ispred vrata na obje strane
zidova prolaza nalazi se po jedna nia dubine 0,40 cm , irine 1,05 m i visine 1,80 m. U unutranjosti prolaza su po
dvije nie duine 1,20 m i irine 2,28-2,50 m. Pokrivena je drvenom krovnom konstrukcijom. Krov je etverovodan ,
pokriven indrom1.

1 http://bs.wikipedia.org/wiki/Viegradska_kapi_kula

Sl. 1 _prikaz Bijele tabije_

Sl. 2

_prikaz Viegradske kapi-kule_

_historijski razvoj lokacije_
Kao to smo ve rekli u tekstu prije ovog , lokacija kao urbana matrica svoj intenzivni razvoj zapoinje jo za
vrijeme vladavine Osmanskog carstva. Saobraajnica u ulici Vratnik Mejdan je neto nieg inteziteta, ali opet za
ovako intimno naselje je dosta jak soabraaj, i saobraanje je dvosmjerno. Lokacija je povezana sa vie ulica, to
vodi ka Kovaima i na kraju samom jezgru grada. U Osmanskom periodu je nastalo najvie objekata, uglavnom su
to kue P+1 svaka sa posebnom avlijom. Ono to nije bilo jo uvijek definisano u ovom periodu jesu parcele.
Vremenom
je
takoer
nastala
i
ulica
Lubina
koja
nije
postojala
u
Osmanskom
periodu.
U periodu SHS nastaje prilian broj objekata, meutim danas na lokaciji veina tih objekata je zamijenjena novijim.
Pojedini objekti su raeni u skladu sa ambijentom, dok neki predstavljaju kontrast i naruavaju okolni ambijent. Neki
objekti se smatraju neutralnim, jer i pored drugaijih proporcija i volumena ipak ne naruavaju u ogromnoj mjeri
ambijent, dok se pojedinim objektima predlae ruenje.

ul. Kovaci
ul. Vratnik Mejdan
ul. Carina
ul. Mustafe
Dovadzije
ul.Ploe
ul. irokac

Sl. 2

Lokacija _dananje stanje, iri obuhvat_preuzeto sa google earth

_KRITIKA PROCJENA ARHITEKTONSKOG DJELA_

Objekat koji se analizira je spratnosti P+3. Tana godina izgradnje nije poznata, i prvi put se pojavljuje na karti iz
2013. godine. Na osnovu historijskih karata mozemo zakljuiti da je lokacija vremenom u potpunosti izgraena.
Prethodno na markici ovog objekta , a kao to moemo vidjeti i na karti iz Osmanskog perioda, postojali su objekti,
usitnjena
gradnja.
Ti
objekti
su
postojali
i
na
karti
iz
1937.
i
1984.
godine.
Gradnjom ovog objekta nestaju pomenuti objekti iz Osmanskog perioda, i posmatrajui situaciju uviamo da on
svojom urbanistikom postavkom preuzima dominatnu ulogu u okruenju. Na sve do sada reeno o prethodnim
objektima na ovoj markici nemamo sigurnih podataka, vec uoavamo na osnovu historijskih karata .
7

_karta iz 1882. godine_

dananjeg stanja_

_karta iz 1984. godine_

_karta

Sl. 3, Prikaz histroijskih karata_ urbanistika postavka objekta_autor: Karahmet Saliha

Valorizacijom je utvreno da je ovaj objekat za ruenje, jer u prevelikoj mjeri naruava ambijent.
Na historijskim kartama, moemo uvidjeti da je u Osmanskom periodu bio jedan objekat koji je u osnovi ima oblik
slova L, da bi danas na toj istoj markici bio izgraen objekat koji svojim proporcijama zauzima dvije parcele i u
osnovi
ima
nepravilan
oblik.
to se tie proporcija i mjerila, vidimo da se ovaj objekat nije referirao ni na jedan postojei objekat u ambijentu.
Iako je objekat jo uvijek u izgradnji moemo vec zakljuiti da ni otvori, a ni bilo ta drugo ne odgovara u odnosu na
8

okolni ambijent. Sama monumentalnost objekta ini da se ovjek osjea skroz umanjeno, s obzirom da na ovoj
lokaciji preovladava usitnjena arhitektura.

Sl. 4,
_prikaz objekta koji se analizira_autor:Karahemt Saliha
_Objektivna valorizacija_
Objektivna ocjena vrijednosti arhitektonskog objekta u obzir mora uzeti: histroijske, kulturne, umjetnike,
izvedbene, materijalne, tehnike, tehnoloke, i ostale mogue vrijednosti koje su relevantne za objektivnu
valorizaciju. Valorizacija objekta se vri u cjelini i u detalju. U nastavku je priloen evidencioni karton objekta.
9

Sl. 5,_ evidencioni

karton,izraen u svrhu
valorizacije objekta_autor:
Karahmet Saliha

Objektivna procjena objekta se moe referirati na evidencioni karton ovog objekta, jer na taj nain su analizirani svi
pojedinani elementi i osobine objekta, jer kao to je ve pomenuto, objekat se mora sagledati kako u cjelini tako i
u detalju.
10

Ono to primjeujemo jeste da su koriteni savremeni materijali prilikom izrade ovog objekta, drvena stolarija,
armirano-betonska konstrukcija, i kosi krov. Ono sto ne karakterie ovu lokaciju jeste munumentalnost objekata, a
posmatrajui ovaj objekat uviamo da je jedini koji dominira u odnosu na ostalo okruenje. Veina ostalih objekata
je spratnosti P+1, dok je ovaj objekat P+3.
Prema objektivnoj valorizaciji, nakon analiziranja svih pojedinanih elemenata, kako to pokazuje i evidencioni karton
i fotografije objekta, zakljujemo da je objekat iako je u dobrom fizikom stanju , ipak za ruenje. Upravo zbog
svojih proprocija, tj. volumena on predstavlja suprotno od onog to je zateeno na samoj lokaciji.

Sl. 6, _dananji izgled objekta_juna fasada_autor: Karahemt Saliha

11

_SELEKTIVNOST_
Ova faza , kao to joj i samo ime govori, selektira vrijednosti koje smo ustanovili u prethodnoj fazi i u direktnoj vezi sa
sljedeom,
tj.
fazom
htijenja.
Njome se uglavnom provodi negativna selekcija i eliminiraju oni elemnti koji su manje vani za kritiku procjenu djela 2.

_tehniko-tehnoloka komponenta_
Objekat

je

graen

savremenim

materijalima,

koje

spadaju

beton

armirani beton , malter, te siporex blokovi to je podrazumijevalo i savremeni

nain
gradnje.
Pored ovog na objektu dominiraju staklene plohe, koje su uokvirene drvenom
stolarijom.
Objekat nije zavren , ali ono to ga karakterie jest uvuenost pojedinih
cjelina,
te
kosi
krov.
S obzirom da gradnja objekta nije zavrena, ne moemo rei nita konkretno o
prizemlju
ali
iz fotografije i zateenog stanja moemo pretpostaviti da se radi o prizemlju
koji
e
biti
poslovnog
karaktera.

2 Metodologija, predavanje Doc. Dr. Lemja Chabbouh-Aksamija, april 2014.godine

12

Sl. 7, _prikaz detalja staklenih

ploha na objektu_autor: Karahmet Saliha
_estetska komponenta_
Objekat se nalazi na mjestu gdje preovladavava usitnjena Osmanska arhitektura, i na sam objekat je naslonjen
susjedni objekat koji je iz Osmanskog perioda. Sama ta injenica govori da se radi o objektu iji je volumen i
proporcija znatno manja u odnosu na na objekat koji analiziramo. Posmatrajui na objekat uoava se njegova
munumentalnost
i
i
teina,
koji
svojim
proporcijama
ne
odgovaraju
ovom
ambijentu.

13

Mjerilo, kao jedno od pet parametara prostora, moe se smatrati ispotovanim

s obzirom da se radi o novijoj gradnji kada se vie ne radi skoro nita u mjerilu
ovjeka, meutim u odnosu na ambijent objekat svojim mjerilom ne odgovara
i
predstavlja
totalnu
suprotnost.
Sto se tie materijalizacije, ve smo rekli da je graen savremenim
materijalima, i da njegova fasada nije zavrena.
_funkcionalna komponenta_
U analizi funkcionalne komponente objekta nam nedostaju tehniki crtei koji
bi
nam
najbolje
pojasnili zateeno stanje, i na to analizu utie nedovrenost fasade objekta.
Do svih zakljuaka smo doli na osnovu spoljnog prikaza objekta, tj iz
zateenog
stanja.
Ono sto primjeujemo jeste da je prizemlje neto vie u donosu na ostale
etae, te se pretpostavlja da e biti ili poslovnog karaktera ili garae.
Gornje etae, kojih ima 3 i potkrovlje, su stambenog karaktera. Juna fasada
je okrenuta prema susjednim objektima i saobraajnici, bez mogunosti
parkiranja ispred objekta zbog veliine samog objekta.

Sl. 8, _prikaz objekta na

lokaciji_autor: Karahmet Saliha

_ljudska komponenta_
S obzirom da na ovoj lokacija preovladaju objekti iz Osmankog peroda, tzv. usitnjena arhitektura, ovaj objekat
svojom munumentalnou zaklanja vizure na kraj ulice i na samu Viegradsku kapi-kulu. Mjerilo ne dogovara u
14

potpunosti mjerilu ovjeka, ali ga i ne naruava u velikoj mjeri, jer se radi o objektu spratnosti P+3+PO. Prije
projektovanja novog objekta u okviru neke kulturno historijske ili ambijentalne cjeline treba voditi rauna o tome da
se ne naruavaju tradicionalne vrijednosti (sa arhitektonskog, kulturno-historijskog i umjetnikog aspekta).
Objekat svojim mjerilo i proporcijama vidno dominira u ambijentu. Zaklanja vizure i baca sjenu na same
prolaznike i susjedne objekte.

_KONCEPCIJA ILI HTIJENJE_

U ve ranijoj fazi valorizacije te analizom objekta kroz 5 elementa ambijenta uoeno je da objekat posjeduje elemente koji se
uklapaju, kao npr. kosi krov, mali otvori uokvireni drvenom stolarijom, ali isto tako posjeduje i neke druge karakteristike koje
se
ne
uklapaju
u
ambijent
,
a
to
su
mjerilo
i
proporcija.
Objekat je otvoren u smislu staklenih ploha koje dominiraju na objektu, ali sa aspekta proporcija i mjerila pristupanost
objektu u vidu kolskog saobraaja je oteana. to se tie tradicionalnih elemenata urbaniteta, njih ne uoavamo na ovom
objektu jer on nije za cilj imao da se uklopi u ambijent.

Sl. 9, _objekti u ambijentu_autor: Karahmet Saliha

15

ZAKLJUAK _konani sud o objektu_

Kao to smo ve spominjali u prethodnim tekstovima glavna karakteristika ul. Vratnik Mejdan jesu objketi stambenog
karaktera, spratnosti P+1 do P+2. Veina objekata dominira jo iz Osmanskog perioda, znai objekti raeni u mjerilu ovjeka,
sa otvorima tipinim za Osmansku gradnju. Takoe objketi su povezani meusobno kapijama , a krov im je kosi pokriven
crijepom.
Nakon svega navedenog, objektivnog posmatranja objekta i subjektivnog miljenja, moemo donijeti zakljuak o ovome
objektu koji je relativno nov u odnosu na ambijent u kojem se nalazi.
Prje svega, njegovo postojanje u ambijentu ne moemo zanemariti , ali na osnovu njegove analize kroz osnovne parametre
ambijenta uoavamo stvari koje su kontradiktorne. Ideja objekta lei u samoj markcici, ali volumen koji se razvio iz te markice
nije prikladan ambijentu, te proporcije nisu u skladu sa okolnim objektima. to se tie mjerila, ono odgovara mjerilu ovjeka,
visina etaa i sl.,jer takvi volumeni i jesu odlika nove gradnje, ali markica i sama postavka objekta na ovu lokacije je ono to
predstavlja kontrast.
Zakljuak o ovome objektu, kao arhitektonskoj cjelini, bi bio da je on konfliktan te se predlae ruenje, kao to je navedeno u
evidencionom kartonu.
Ovaj objekat je odlian primjer kako ma koliko sutinski sa jednog aspekta, sami kulturno-historijski i estetski elementi nisu
dovoljni da se suprotstave ekonomskoj logici ponude i potranje u trinoj privredi.

16