Organizacija I Tehnologija Drumskog Transporta

ORGANIZACIJA I
TEHNOLOGIJA DRUMSKOG
TRANSPORTA
Prof. dr. Ibrahim Jusufrani
OSNOVNI POJMOVI O TRANSPORTU
Trnsportna industrija je etvrta oblast materijalne proizvodnje koja

predstavlja sastavni dio razvoja proizvodnih snaga i ima snano povratno
dejstvo u jedinstvenom procesu krunog kretanja kapitala, jer kruni tok
kapitala izvrava se normalno samo dotle dok njegove razliite faze prelaze
jedna u drugu bez zastoja.
Transportna usluga predstavlja proizvod rada transportnih preduzea.
Specifinost transporta je u tome to ona nije materijalni proizvod i to ne
moe egzistirati odvojeno od procesa kojima se ona proizvodi. Proces
proizvodnje transportne usluge je ustvari promjena mjesta prevoenja i
kada se ovaj proces zavri, tek tada nastaje i usluga kao proizvod tog rada.
Sutina proizvodnje transportnih usluga je savlaivanje prostora kretanjem
transportnih sredstava u kojima istovremeno putuju ljudi kao korisnici
usluga ili njihova roba i radnici koji vre proces rada, na svojim pokretnim
radnim mjestima.
S obzirom na to da se u naoj teoriji i praksi upotrebljavaju sa istim

znaenjem rijei saobraaj i transport, a sutinski nemaju isto znaenje,
potrebno je dati odreena pojmovna razjanjenja.
Pod pojmom transport podrazumijeva se privredna- usluna djelatnost u
okviru koje se odgovarajiom transportnom tehnologijom prenosi roba,
putnici, vijesti ili energija u odreenom vremenskom intervaku, izmeu
dvije take u prostoru.
Kao znaajan inilac procesa drutvene reprodukcije, kao opti uslov
proizvodnje, saobraaj se tretira kao javna sluba koja ima zadatak da
zadovoljava potreba drutva i proizvoda.
Proizvod transportne djelatnosti je usluga koja ima svoju ekonomsku
vrijednost koja se moe realizovati na tritu.
Saobraaj predstavlja organizovano kretanje transportnih jedinica na
zajednikoj mrei i ona je posljedica primjenjene tehnolgije i potrebe za
prevozom ( transportom )
Saobraaj nije privredna djelatnost i ne donosi ekonomsku korist, ve izaziva

tetu kroz utroak energije za kretanje i kroz druge negativne efekte
( ugroavanje okoline, saobraajne nezgode, saobraajna zaguenost
itd. ).Idealan uslov bio bi kada bi se obavljanje transporta vrilo bez
saobraaja.
Saobraaj je ustvari iri pojam od transporta jer pored prevoza robe i putnika
obuhvata sve operacije i komunikacije u transportu. Kada se govori o
drumskom saobraaju, on bi pored transporta putnika i robe obuhvatio
operacije utovara i istovara, pretovara, pakovanja, pediterske i druge
usluge bez kojih se drumski saobraaj ne bi mogao odvijati.
Transport koji se vri u okviru preduzea, bez obzira na kojoj se udaljenosti
nalaze pojedini pogoni jedan od drugog, naziva se internim ( unutranjim )
transportom. Unutranji transpoe+rt se javlja kao jedan od znaajnih
faktora koji doprinose porastu produktivnosti rada, boljem iskorienju
proizvodnih kapaciteta, racionalizaciji poslovanja itd.
Osnovni elementi svakog procesa proizvodnje: svrsishodna djelatnost tj.

Sam rad, predmet rada i orua za rad.
Predmet rada u saobraaju su objekti prevoenja- roba i ljudi. Promjene se
vre samo u prostornoj promjeni i postoje izvjesne specifinosti predmeta
rada u saobraaju, a to su:
predmet rada u saobraaju se ne troi
predmet rada u procesu transportovanja nije vlasnitvo saobraajnog
preduzea
postoje pored osnovnog procesa transporta i izvjesni pomoni i sporedni
procesi proizvodnje u kojima kao predmet slue razni pomoni materijali,
gorivo itd.
Takvi procesi u saobraaju su:
odracvanje voznih sredstava i saobraajnog puta
proces proizvodnje energije za pokretanje vozila
Trei osnovni element u svakom procesu proizvodnje jesu sredstva rada.
To su u saobraaju vozni, odnosno plovni park.
Proces prizvodnje u saobraaju odlikuje se jo nekim osobenostima u

odnosu na industriju:
Prvo, u saobraaju treba razlikovati proces proizvodnje od procesa rada, pa
prema tome jedinica za mjerenje proizvodnje se razlikuje od jedinice za
mjerenje rada. Proizvodnja u saobraaju ima za rezultat korisni uinakprevozna usluga koja se moe kvantitativno izraziti proizvodom, teine
robe i daljine prevoza, odnosno broja putnika i daljine prevoza. To su
jedinice za mjerenje obima prevoza u saobraaju: neto tonski i putniki
kilometri.
Druga karakteristika procesa transporta jeste da postoji njegova
teritorijalna neogranienost. Ova karakteristika je od naroitog znaaja za
organizaciju saobraajnih organizacija, a posebno eljeznice.
Trea karakteristika je uslovljena teritorijalnom neogranienou i ogleda
se u nainu upravljanja i organizacije u saobraajnim preduzeima. Ovo je
naroito znaajno za stvaranje krupnih eljeznikih i drugih preduzea u
saobraaju
etvrta karakteristika procesa proizvodnje u saobraaju ogleda

se u integraciji saobraaja. Ova pojava ima uticaj na poslovnu
politiku saobraajnih preduzea, a naroito za voenje tarifne
politike. I na kreju neto o transportnom sistemu.
Transportni sistem se sastoji iz skupa transportnih sredstava,
saobraajnica po kojima se kreu transportna sredstva uz
pomo tehnikih ureaja, opreme i objekata koji obezbjeuju
normalan rad transportnih sredstava.
Transportna sredstva- vozila su namijenjena izvrenju
transportnih usluga.
Saobraajnice su specijalno pripremljeni i opremljeni putevi po
kojima se kreu transportna sredstva. Tehniki ureaji, oprema i
objekti sastoje se iz preventivno- remontnih radionica,
autobuskih garaa, skladita, utovarno- istovarnih mjesta i
robnih putnikih stanica, sredstava veze, signalizacije itd.
OSNOVNE FUNKCIJE SAOBRAAJA
Osnovne funkcije izraavaju se u sljedeem:

Prvo saobraaj ima za cilj da povee sferu proizvodnje sa sferom
potronje.
Drugo saobraaj utie na razvijanje teritorijalne podjele rada, kako u
okviru jedne zemlje, tako i u svjetskim razmjerama, kako bi se to bolje
iskoristili prirodni uslovi koji postoje u pogledu izvora sirovina,
energetskih goriva, racionalnijeg i boljeg korienja radne snage u
pojedinim podrujima itd.
Tree izgradnja i modernizacija gradskog saobraajnog sistema
uslovljava ubrzanje razvoja drutvene podjele rada i razvoj novih
industrijskih grana ( industrija inskih vozila, automobilska industrija idr. )
to ima veliki uticaj na zapoljavanje stanovnitva.
etvrto saobraaj je znaajan uslov privrednog razvitka svake zemlje kao
i pojedinih regiona.
Peto saobraaj je bitan inicijalni faktor privrednog razvitka nerazvijenih
podruja u okviru jedne zemlje.
PODJELA SAOBRAAJA
1.
2.
3.
4.
5.
Podjela saobraaja se moe vriti na razne naine. Kao kriterijumi za

podjelu mogu nam sluiti izvjesne tehnike karakteristike, zatim nain
organizacije prevoza, kao i izvjesne ekonomske funkcije pojedinih
saobraajnih djelatnosti.
Transportni sistem sastoji se od vidova saobraaja. Prema nainu
prevoza i prevoznoh srdstava saobraajnim putevima, mogue je
razlikovati:
Kopneni saobraaj, koji se dijeli na drumski, eljezniki, cjevovodni i
saobraaj sa prenosivim trakama
Vodeni saobraaj, koji dijelimo na pomorski, rijeni, jezerski i kanalski
Vazduni saobraaj
Potanski saobraaj
Telekomunikacijski saobraaj
Prema nainu povezivanja vrsta saobraaja, razlikujemo

jednoredne i viestruke ( kombinovane ) prevoze, koji mogu
biti prekinuti ili neprekinuti.
Prema na podruju na kome se vri saobraaj, razlikujemo
domai, meunarodni saobraaj izmeu drava i kontinenata,
tranzitni i pogranini saobraaj. Domai saobraaj moe biti
gradski, prigradski, regionalni i meugradski, u BiH postoji
kantonalni, u Federaciji i meuentitetski u BiH.
Prema definiciji, saobraaj predstavlja sistem koji se sastoji od
pojedinih saobraajnih grana koje ima karakteristike
podsistema u odnosu na saobraaj kao sistem. S tog stanovita
mogue je sistem saobraaja podijeliti na sljedee saobraajne
grane:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Prema karakteristikama puta po kojem se odvija, saobraaj

se dijeli na:
Drumski
eljezniki
Pomorski
Rijeni i jezerski
Cjevovodni
Vazduni
Potanski i
Telekomunikacijski
1.
2.
3.
4.
5.
PODJELA DRUMSKOG TRANSPORTA

Drumski transport se moe podijeliti prema razliitim
obiljejima. Prema namjeni voznih parkova, podruju
djelovanja, nainu organizovanosti i karakteristikama
kapaciteta voznog parka razlikujemo sljedee vrste
transporta:
Drumski transport prema namjeni
Drumski transport prema teritorijalnom dometu poslovanja
Drumski transport prema predmetu prevoenja
Drumski transport prema nainu organizacije
Drumski transport prema specifinim karakteristikama
kapaciteta voznog parka
DRUMSKI TRANSPORT PREMA NAMJENI
Prema namjeni voznih parkova pri koritenju kapaciteta imamo_

Javni prevoz za opte potrebe i
Prevoz za vlastite potreba
JAVNI PREVOZ ZA OPTE POTREBE
Javni prevoz je prevoz lica i stvari uz odgovarajuu naknadu koji je pod
jednakim uslovima dostupan svim korisnicima prevoznih usluga, a obavlja
se kao linijski i vanlinijski. Osnovna karakteristika javnog transporta je da
se prevozni kapaciteti stavljaju na javnu upotrbu i uz naplatu izvrenih
usluga. Prevoznici obavljaju transport trajno u obliku stalnog zanimanja,
neprekidno iz dana u dan, u okviru svoje registrovane djelatnosti. Takav
transport moe biti domai, meunarodni, teretni, putniki, linijski i
slobodni. Javni transport ima svoje brojne specifine uloge: tehnike i
tehnoloke, organizacione, ekonomske i pravne, koje treba imati na umupri
obavljanju transportnih usluga.
Prevoznici koji obavljaju javni prevoz pored obavezne sudske registracije

moraju posjedovati licencu za obavljanje te vrste javnog prevoza.
Zakonom o prevozu u drumskom saobraaju je dozvoljeno da tu djelatnost
obavlja javno ili privatno preduzee, odnosno fiziko lice, bilo da je prevoz
putnika ili robe, ukoliko ispunjava odreene zakonske odredbe.
Zakonom o prevozu u drumskom saobraaju u BiH propisuju se uslovi za
registraciju linija u linijskom autobuskom saobraaju, odnosno prevozne
isprave za vozila i linije, kao i obaveza prevoznika da registrovane polaske
uredno odrava. Tarife za prevoz putnika nisu pod drutvenom kontrolom
izuzev u javnom gradskom prevozu. U meugradskom autobuskom
saobraaju prevoznici vode kontrolni list kojim se prati protok putnika pri
radu vozila.
Kod prevoza robe, prevozne isprave propisane su samo za vozila, dok za
robu prevoznici sami vode prevoznicu ili sprovodni list, odnosno tovarni
list za izvrenje prevoza sa svim potrebnim elementima.
Javni vanlinijski prevoz omogurn je i fizikim licima ako im je to

osnovna djelatnost, koju mogu obavljati samo jednim vozilom kojim lino
upravljaju i koje je u njihovoj svojini i ukoliko ispunjavaju zakonom
predviene norme, kako u pogledu kapaciteta tako i drugih obaveza.
TRANSPORT ZA VLASTITE POTREBE
Prevoz za vlastite potrebe naziva se jo i reijski prevoz. Bitna
karakteristika te vrste prevoza je u injenici da pravne i fizike osobe
obavljaju transportnu djelatnost i /ili zakupljenim prevoznim i drugim
kapacitetima za vlastite potrebe. U vozilu se mora nalaziti ovjeren ili
popunjen putni nalog.
Drumski transport zab sopstvene potrebe, takoer, je definisan zakonom o
prevozu u drumskom saobraaju.

1.
2.
-
Imaoci motornih vozila mogu da obavljaju prevoz za sopstvene potrebe i

to:
Kada su imaoci motornog vozila pravna lica:
ako prevoze svoje radnike ili druga lica u vezi sa obavljanjem poslova iz
svoje djelatnosti
ako prevoze stvari za zadovoljavanje sopstvenih potreba u okviru svoje
registrovane djelatnosti
Kada su imaoci motornog vozila fizika lica:
kad vozila koriste za sopstvene potrebe
Prevoz za vlastite potrebe po pravilu obezbjeuje vii nivo usluga i
olakava komercijalnoj slubi plasman proizvoda na tritu.
Negativna strana ovog vida prevoza je to ima nizak nivo intenziteta
iskoritenosti tih vozila, da su esto predimenzionirani, tako da za
posljedicu imaju znatno vee trokove transporta od optimalnih.
TRANSPORT PREMA TERITORIJALNOM DJELOKRUGU

POSLOVANJA
UNUTRANJI TRANSPORT
Unutranji transport naziva se jo i domai transport. To je

prevoz robe i putnika koji se obavlja samo na teritoriji jedne
drave. Taj se transport odvija u skladu sa dravnim i pravnim
propisima koji su po pravilu usklaeni sa meunarodnim
standardima. Drave koje ratificiraju odreene meunarodne
konvencije o prevozu dune su ih primjenjivati u meunarodnom
i nacionalnom saobraajnom sistemu.
Unutrenji drumski transport moe se podijeliti na gradski,
prigradski i meugradski autotrensport. Pod pojmom gradski
transport podrazumijecva se transport putnika i robe koji se
obavlja na povrini izgraene teritorije grada.
Kod prigradskog transporta potrebno je istai da ne postoje

jedinstvene strukturne definicije do kojih se udaljenosti od
grada obavlje prigradski transport, ve da udaljenost zavisi od
veliine grada i regiona koji ka tom gradu gravitira.
Pod pojmom meugradski transport podrazumijeva se
transport robe i putnika koji se obavlja izmeu dva i vie
gradova.
U BiH poslije1996. godine ( Dejtonski sporazum ) u funkciji
su kantonalni i meuentitetski prevoz.
MEUNARODNI DRUMSKI PREVOZ
Meunarodni drumski transport naziva se jo i internacionalni

transport. Ro je prevoz koji se obavlja izmeu dvije ili vie
drava. Meunarodni drumski transport obuhvata i pogranini
transport. Pogranini meunarodni transport putnika i robe
podrazumijeva transport koji se obavlja izmeu dvije
pogranine zone od kojih se jedna nalazi u jednoj, a druga u
drugoj dravi, utvrene meudravnim sporazumom. Prema
odredbama naeg zakona, usklaivanje redova vonje obavlja
posebna komisija Ministarstva za komunikacijei transport
drave BiH po pravilujedanput godinje.
Meunarodni drumski prevoz odvija se u skladu sa dravnim i
meunarodnim pravnim propisima. Meunarodni transport
moe biti: javni, za vlastite potrebe, teretni, linijski i slobodni.
Pri vrenju meunarodnog transporta za ulazak na teritoriju nae zemlje

drumsko privredno vozilo mora imati posebnu dozvolu te zemlje. Dozvole
mogu biti besplatne, sa djeliminim plaanjem naknade ili punim iznosom
naknade.
Broj dozvola po pojedinim vrstama utvruje se bilateralnim sporazumom
dvaju zemalja. Dozvole mogu biti jednokratne, za jedan ulazak, ili
vremenske za vei broj ulazaka.
Za ubrzanje procedure carinskih i drugih formalnosti pri prelasku dravnih
granica uveden je prevoz pod reimom TIR- meunarodni rumski
transport- upotrebom specijalno opremljenih vozila i KARNET TIR- a.
Kod takvih prevoza carinske formalnosti na granici svode se na kontrolu
ispravnosti carinske plombe kojom je tovarni prostor vozila zatvoren.
TIR konvencija stupila je na snagu 14. novembra 1975. godine

sa sjeditem u enevi. Bosna i Hercegovina je postala lan
sistema TIR 17. juna 2003. godine.
Uvoenjem sistema TIR KARNET- a BiH ostvaruje znaajne
koristi:
- poveanje stepena integracije privrede BiH u svjetske i
evropske privredne i transportne tokove
- poveanje poslovne konkurentnosti i ire ukljuenje domaih
prevoznika u meunarodno trite transportnih usluga
- bolju iskoritenost prevoznih kapaciteta, poveanje efikasnosti
bh. transportnog sektora
- smanjenje vremena zadravanja na graninim prelazima
( manji trokovi )
- stvaranje preduvjeta za plasman domaih proizvoda na novim
tritima
1.
a)
b)
Putniki saobraaj kao znaajan segment u procesu prevoza

putnika za prelaz preko jedne ili vie dravnih granica
uspostavlja se sa meunarodnim ugovorima, a na osnovu
prethodne saglasnosti ministarsrvai nadlenih tijela drugih
drava:
meunarodni linijski prevoz putnika:
Za linijsku vonju
Za tranzitnu vonju
2.
a)
meunarodni slobodni prevoz putnika

Za slobodni prevoz putnika 8 privremeni i naizmjenini )
TRANSPORT PREMA PREDMETU PREVOZA

Prema predmetu prevoza transport moe biti:
- Teretni transport
- Putniki transport
TERETNI TRANSPORT
Ovaj transport odvija se u skladu sa domaim i meunarodnim propisima.
Teretni transport moe biti:
javni za vlastite potrebe
nacionalni
meunarodni
tranzitni
pogranini
bilateralni
linijski i
slobodni
PUTNIKI TRANSPORT
Putniki transport obavlja prevoz putnika. U putnikom prevozu putnici

zahtijevaju udobnost, sigurnost, redovnost, tanost, uestalost, brzinu i
ekonominost
Putniki transport odvija se u skladu sa meunarodnim i domaim pravnim
normama. Moe biti: javni, za vlastite potrebe, domai, meunarodni,
tranzitni, pogranini, bilateralni, linijski i slobodni.
Vozila za prevoz putnika mogu biti namijenjena za gradski, meugradski i
turistiki prevoz. Tehniko- eksploatacione karakteristike vozila za svaku od
ovih namjena znatno se razlikuju.
DRUMSKI TRANSPORT PREMA NAINU ORGANIZACIJE
Drumski transport prema nainu organizacije moe biti_

linijski drumski transport
slobodni prevoz
taxi prevoz
LINIJSKI PREVOZ PUTNIKA
Linijski prevoz putnika i prevoz osoba i robe je prevoz po

unaprijed utvrenom redu vonje gdje su cijene i drugi uslovi
unaprijed poznati. Linijski prevoz se organizuje da
kontinuirano obezbjeuje efikasniji i meusobno povezaniji
prevoz putnika. Prevoz putnika u linijskom prevozu moe se
obavljati samo na osnovu registrovanih redova vonje.
Linijski transport moe biti stalan, sezonski i povremeni,
prema potrebi. Stalan linijski transport odvija se neprekidno
preko cijele godine, sezonski transport odvija se samo u
sezoni, tj. odreenom vremenskom periodu, dok se povremeni
odvija samo u odreenim unaprijed poznatim danima
SLOBODNI DRUMSKI TRANSPORT
Pod slobodnim drumskim transportom podrazumijeva se transport po potrebi, od
sluaja do sluaja kako za prevoz putnika tako i za prevoz robe. Kod ove
vrste transporta sporazumno se odreuju obaveze izmeu prevoznika i
korisnika za svaki pojedinani sluaj
TAKSI PREVOZ
Ovo je posebna vrsta javnog drumskog prevoza koji je po prirodi javni
gradski individualni prevoz putnika koji se obavlja po utvrenoj tarifi, a na
relaciji koju odreuje korisnik. To je po pravilu slobodni transport. Taksi
vozila su obino locirana u blizini eljeznike stanice, hotela i dr.
institucija. Taksi prevoz najee je domai, ali moe biti i meunarodni.
Taksi prevoz posluje u skladu sa vaeim domaim i meunarodnim
propisima i imaju brojne specifinosti: organizacijske, finansijske i
kadrovske prirode. Vozila su sa posebnim oznakama radi lakeg uoavanja
i diferenciranja od ostalih, imaju taksimetar za pokazivanje iznosa naknade
za obavljenu vonju.
Cijena taksi usluga moe biti po preenom kilometru, vremenu
provedenom u vonji. Cijena je razliita za dnevnu i nonu vonju.
PREVOZNA SREDSTVA
Prevozna sredstva su ona sredstva koja se kreu
pomou motora na vlastiti pogon.
Prevozna sredstva se mogu podijeliti na vozila za
prevoz robe ili putnika i vozila specijalne namjene. U
vozila specijalne namjene spadaju: vatrogasna,
komunalna, hitna pomo, autodizalice, tehnike
pomoi, pokretne radionice i druga vozila.
Transportna vozila po namjeni koritenja dijele se na
vozila za prevoz tereta i vozila za prevoz putnika.
Vozila za prevoz putnika dijele se na autobuse i
putnike automobile
PREVOZNA SREDSTVA ZA PREVOZ TERETA

Osnovna podjela teretnih vozila je prema:
konstrukciji
masama, dimenzijama i radnoj zapremini i
vrsti prevoza
PODJELA TERETNIH VOZILA PREMA

KONSTRUKCIJI
Prema konstrukciji teretna vozila mogu biti:
- Tertni automobil- vozilo koje u sklopu svoje
konstrukcije ima sopstveni pogon i tovarni prostor
- Vuni voz- skup teretnog vozila je skup vunog
vozila koje posjeduje pogon i drugog dijela- prikolice
za prevoz tereta. Skup teretnog vozila se dijeli na:
- teretno vozilo na pogon s tovarnim prostorom i
prikolicom- tovrnim prostorom
- tegljaem ( samo pogonsko vozilo ) i poluprikolicomtovarnim prostorom

- Prema konstrukciji postoje dva osnovna tipa teretnih
vozila:
- prvi je tovarni prostor na vozilu sa sopstvenim
pogonom i to vozilo moe da se koristi za transport
tereta za koji je namijenjeno
- u drugom teglja- vuno vozilo posjeduje samo
pogon bez tovarnog prostora i u njemu mogu da se
pridodaju prikolice- tovarni prostor za razliite terete
u zavisnosti od potrebe transporta
PODJELA TERETNIH VOZILA PO MASI

Kod teretnih vozila klasifikacija se obino vri po
ukupnoj masi, odnosno korisnoj nosivosti. Za potrebe
korisnika vozila glavna karakteristika je korisna
nosivost vozila.
Teretna vozila se dijele na:
male korisne nosivosti 0,5 t ( za potrebe dostave
tereta u lokalu )
male korisne nosivosti od 0,5 do 3 t ( za potrebe
transporta robe u lokalu i prigradu )
srednje korisne nosivosti od 3 do 7 t ( za potrebe
transporta u lokalu, prigradu i meugradu )
visoke nosivosti od 7 do 12 t (za potrebe transporta u

lokalu, prigradu i meugradu ) i
osobito visoke nosivosti preko 12 t ( za potrebe
transporta u meugradu )
PODJELA TERETNIH VOZILA PO DIMENZIJAMA
Po dimenzijama standard dozvoljava irinu vozila do
2,5 m i visini mjereno od tla do 4 m. Prema duini
vozila se dijele na:
osobito male duine do 5 m ( pogodna vozila za
vonju u lokalu )
male duine od 5 do 7 m 8 pogodna vozila za vonju

u lokalu i prigradu )
srednje duine od 7,5 m do 9,5 m ( vozila za vonju u
prigradu i meugradu )
velike duine preko 12 m ( vozila za vonju u
meugradu )
PODJELA PO ZAPREMINI MOTORA

Podjela po zapremini motora vri se prema radnoj
zapremini motora i to:
male radne zapremine do 900 cm
male radne zapremine od 900 cm do 1300 cm
srednje radne zapremine od 1300 cm do 1800 cm
velike radne zapremine od 1800 cm do 2500 cm
velike radne zapremine preko 2500 cm
PODJELA TERETNIH VOZILA PO VRSTI

PREVOZA- NAMJENI
Podjela teretnih vozila prema vrsti prevoza izvrena
je u zavisnosti od robe koja treba da bude
transportovana i to:
Standardana teretna vozila i
Specijalna teretna vozila ( koja se dijele ) na:
teretna vozila sa ureajem za samoistovar
teretna vozila furgone, teretna vozila cisterne
teretna vozila hladnjae
teretna plato vozila
teretna vozila za vangabaritne terete
PRIKOLICE
Prikolica je prikljuno vozilo s jednom ili vie
osovina tako izvedeno da svojom teinom ne
optereuje ili vrlo malo optereuje vuno vozilo.
Prikolice za prevoz tereta se dijele na:
Prikolice za prevoz tereta
teretna prikolica
teretna samoiskrcajna prikolica
Specijalna prikolica za prevoz tereta

prikolica za prevoz kontejnera
prikolica cisterna
prikolica hladnjaa
prikolica za prevoz stoke
prikolica za prevoz drva
- Osovine prikolica modu biti neupravljive,

samoupravljive i upravljive, a na jednoj osovini mogu
biti jednostruki i dvostruki tokovi.
Prikolice za prevoz tereta su najzastupljenije u

eksploataciji. Odnos ukupne i vlastite mase prikolica
zavisi o tipu, a kree se u granicama od 3 do 6,4. vei
odnos omoguava ekonominiji prevoz zbog manjeg
uea vlastite mase u ukupnoj masi vozila. Bruto
masa za prevoz tereta iznosi od 3 do 34 tone, a
prikolica za kontejnere od 18 do 50 tona.
Kako se snaga vunih vozila sve vie poveava,
tendencija je i poveanje bruto mase prikolica.
POLUPRIKOLICA
Poluprikolica je prikljuno vozilo s jedne ili vie
osovina tako da se prednjim dijelom oslanja na sedlo
tegljaa prenosei dio svoje teine na stranji dio
tegljaa.
Izvode se kao:
teretne
specijalne
za prevoz kontejnera
hladnjae
cisterne
za prevoz drva
Veina poluprikolica izvode se kao sanduari, tj., s

prostorom za utovar u obliku sanduka. Bruto masa
iznosi od 18 do 41 t. Odnos bruto i vlastite mase
moe biti od 3 do 6, sa samoiskrcajnim sandukom od
2,3 do 5,2 za prevoz kontejnera, a cisterni od 3,2 do
5,4. visina prostora za utovar neoptereene
poluprikolice iznosi od 910 do 1800 mm.
Broj bonih strnica moe biti od 1+1 do 5+5, a
najee je 3+3.
Poluprikolice se najee proizvode sa dvije i tri
osovine. Bruto masa koja se preko sedla prenosi na
teglja iznosi od 6,5 do 17 t.
PREVOZNA SREDSTVA ZA PREVOZ PUTNIKA

Za prevoz putnika u drumskom saobraaju
upotrebljavamo:
1. bicikle
2. moped
3. skuter
4. bicikle sa motorom
5. motocikl
6. putnike automobile
7. autobuse
8. trolejbuse
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Autobus je putniko vozilo namijenjeno za perevoz

veeg broja putnika ( uobiajeno od 10 do 60
putnika ). Moe imati jednu ili dvije platforme
( sprata ), moe vui i prikolicu. S obzirom na to da
im namjena moe biti razliita, autobusi se dijele
na:
gradski
prigradski
meugradski
autobus za duge linije
zglobni autobus
trolejbus
7.
8.
9.
10.
zglobni trolejbus
autobusi za specijalne namjene
minibus
kombibus
KAPACITET AUTOBUSA
Pod kapacitetom autobusa podrazumijeva se broj
mjesta u autobusu, odnosno broj putnika koji se
moe istovremeno prevoziti u autobusu. U
izmjeritelje kapaciteta spadaju: nominalan broj
mjesta za sjedenje u meugradskom autobusu i
povrina poda po jednom mjestu za sjedenje.
Gradski i prigradski tip autobusa po pravilu se

razlikuju po broju mjesta za sjedenje ( vei broj
mjesta za sjedenje u prigradskom autobusu ), koji se
odreuje koeficijentom mjesta za sjedenje.
Kapacitet autobusa neposredno zavisi od korisne
povrine poda autobusa koji se koristi za smjetaj
putnika.
U autobusima za gradski i prigradski saobraaj
povrina namijenjena jednom putniku koji sjedi ne bi
smjela biti manja od 0,315 m, a po jednom putniku
koji stoji ne manja od 0,2 m. normativ za putnike
koji stoje u asovima vrnih optereenja ne bi smio
biti manji od 0,15 m.
TROKOVI EKSPLOATACIJE VOZILA

Osnovne karakteristike transportnih trokova
Transportni trokovi predstavljaju novani izraz
vrijednosti utroene koliine opredmeenog i ivog
rada na obavljanju procesa transportovanja, koji
obezbjeuju normalav proces reprodukcije i
zadovoljenje potreba stanovnitva za saobraajnim
uslugama.
KLASIFIKACIJA TROKOVA
Trokovi se mogu posmatrati i analizirati sa razliitih
osnova. Tako se moe dati podjela trokova
zasnovana na ekonomskoj sutini pojedinih
elemenata:
Utroka sredstava za rad ( trokovi amortizacije )
Utroka predmeta rada ( materijal, pomoni materijal)
Utroka ivog rada i trokova usluga od drugih
Pored razliitih pristupa i miljenja u razvrstavanju
trokova poslivanja koji zavise od raznih faktora
( npr., nain formiranja trokova infrastrukture ),
trokove u drumskom saobraaju moemo
klasificirati po veem broju obiljeja, i to:
1.
2.
3.
4.
5.
Po ekonomskom obiljeju
Po proizvodnom obiljeju
Prema nainu nastajanja trokova
Prema nosiocima trokova
Prema nainu utvrivanja trokova
Trokovi po ekonomskom obiljeju dijele se na dvije

grupe elemenata trokova i to:
1. Trokovi ivog rada i
2. Trokovi opredmeenog rada
Trokovi ivog rada predstavljaju nadoknadu

vrijednosti utroka radne snage, a obuhvataju plate
radnika, doprinose na plate za penzijsko- invalidsko i
socijalno osiguranje radnika, te naknade za godinji
odmor radnika, rad na dane dravnih praznika,
bolovanje do 42 dana, rad iznad redovnog radnog
vremena.
Trokovi opredmeenog rada obuhvataju trokove i
to:
- materijalne i druge trokove
- trokove nadoknade troenja osnovnih sredstava
Materijalni trokovi definisani su novanom sumom

utroka sirovina i materijala (gorivo, mazivo, rezervni
dijelovi, autogume, utroena voda, investiciono
odravanje osnovnih sredstava i sl. )
Drugi trokovi obuhvataju line izdatke koji padaju na
tert trokova, a tu spadaju putni trokovi i dnevnice,
ternski dodaci, trokovi toplog obroka, naknadno
utvreni trokovi iz ranijih godina, otpisana sumnjiva
i sporna potraivanja itd.
Trokovi nadoknade troenja osnovnih sredstava

obuhvataju dvije vrste trokova i to:
- Trokove nadoknade troenja transportnih sredstava
- Trokove nadoknade troenja putne onfrastrukture i
troenja ostalih osnovnih sredstava ( autobaze,
garae, radionika oprema i ureaji isl.)
Trokovi transportnih sredsatava rezultiraju
novanim iznosom naknade za njihovo troenjepromjenu tehnikog stanja osnovnih sredstava pri
izvravanju transportne proizvodnje- prevoza. Ova
vrsta trokova naziva se amortizacija, to ustvari
predstavlja opis transportnih sredstava.
Trokovi po proizvodnom obiljeju su trokovi u vezi

sa obimom proizvodnje, a dijele se na stalne ( fiksne )
trokove koji se formiraju po vremenu i uglavnom su
nezavisni od obima transportne proizvodnje i
promjenjive ( varijabilne ) trokove koji se mijenjaju
upravo proporcionalno sa brojem preenih kilometara
voznog parka.
Prema nainu nastajanja trokovi se mogu podijeliti:
- direktne ( prevozne ) trokove koji nastaju direktno
na vozilima koji obavljaju transport i
- indirektne ( reijske ) trokove koji nisu u direktnoj
vezi sa radom vozila i ne mogu se tano rasporediti
na vozilu koja su nainila ove trokove.
Meutim, ovi trokovi se ipak rasporeuju po

odreenim usvojenim principima i kriterijumima, od
kojis najei- pojedinano ili kombinovano nabavna
vrijednost vozila, korisna nosivost vozila, ukupno
ostvareni direktni trokovi, ostvareni prihod vozila
itd. Indirektni trokovi mogu se zslovno podijeliti na
proizvodno- radionike i administrativno- upravne
trokove.
Podjela trokova prema nosiocima podrazumijeva

podjelu prema vrsti i namjeni kapaciteta voznog
parka- trokovi transporta tereta, trokovi odravanja
i opravki voznog parka, trokovi prevoza putnika,
turizma, ugostiteljstva ako organizacija obavlja i ove
djelatnosti.
Prema nainu utvrivanja trokove moemo
podijeliti na stvarne trokove, koji se utvruju po
isteku obraunskih perioda i , planske trokove koji
se utvruju prije poetka poslovnog perioda, kada se
planira obim transportne proizvodnje, trokovi
poslovanja i s tim u vezi cijene transporta po raznim
jedinicama proizvodnje ( tkm.t. itd. )
TEHNOLOGIJA DRUMSKOG PREVOZA

OSNOVNE TEHNOLOGIJE DRUMSKOG TRENSPORTA
U procesu prevoza robe, a donekle i prevoza

putnika, primjenjuju se:
1. Klasine tehnologije i
2. Savremene tehnologije
KLASINA TEHNOLOGIJA DRUMSKOG SAOBRAAJA
Pod klasinom tehnologijom u drumskom

saobraaju podrazumijeva se tehnoloki proces sa
svim fazama bez uspostavljanja prevoznog lanca sa
drugim granama saobraaja i bez koritenja
transportnih ureaja kao to su palete, kontejneri i
dr.
Klasina tehnologija obuhvata tri kljune faze

tehnolokog procesa: utovar, prevoz i istovar, koje se
vremenski mogu posebno izraziti kao:
Faza utovara
- poetak utovara
- zavretak utovara
Faza prevoza
- poetak prevoza
- zavretak prevoza
Faza istovara
- poetak istovara
- zavretak istovara
Kada se uporauje odnos klasine i savremene

tehnologije moe se rei da se klasina tehnologija
bitno razlikuje od savremene tehnologije, a
karakterie je:
veliko uee ivog rada

manja zastupljenost manipulacijskih strojeva
manji radni uinak
opta primjena prevoznih sredstava
manja djelotvornost
neovisnost i nepovezanost utovarno- istovrnih
operacija
- slabije zatien supstrat od vanjskih uticaja i
oteenja i dr.
SAVREMENE TEHNOLOGIJE DRUMSKOG SAOBRAAJA
Sutina savremene tehnologije prevoza je da se roba

ili putnik ne prevozi iskljuivo jednim prevoznim
sredstvom, nego se posmatra ukupno funkcionisanje
prevoznog lanca, pri rmu se potuje optimum, to
je i cilj poslovanja svakog preduzea iz oblasti
saobraaja.
To nalae potrebu optimizacije modela usmjeravanja
robe na pojedine pravce prevoza, ime tehnologija
prevoza sve vie postaje obiljeje zajednike
tehnologije svih transportnih grana.
1.
2.
3.
4.
TEHNOLOGIJA PREVOZA PUTNIKA

Pod tehnologijom prevoza putnika podrazumijevaju
se sljedei osnovni poslovi i procesi rada u
preduzeu:
Projektovanje procesa prevoza
Organizacija pripreme
Organizacija i eksploatacija procesa saobraaja, tj.,
realizacija operativnih poslova u procesu saobraaja
Organizacija i realizacija kontrole i bezbijednosti
saobraaja

1.
2.
3.
4.
Osnovni model tehnologije putnikog prevoza ine

etiri specifine tehnologije i to:
priprema tehnologije prevoza
tehnologija realizacije prevoza
tehnologija zavretka prevoza
analiza realizovanog procesa prevoza
DEFINICIJA I OSNOVNI KONCEPT

TEHNOLOKOG PROCESA PREVOZA PUTNIKA
Pod tehnolokim procesom u putnikom prevozu
podrazumijevamo niz postupaka i metoda koje su
povezane u loginom slijedu u kome svaki prethodni
postupak uslovljava naredni, kojima treba da se
obezbijedi uspjeno funkcionisanje procesa prevoza
putnika.
Koncept tehnolokog procesa prevoza putnika sastoji

se iz etiri faze:
I faza: Istraivanja prevoznih zahtjeva i drugih
karakteristika putnikih tokova
- prikupljanje i obrada statistikih podataka
- priprema, organizovanje i obrada sistematskog i
kontrolnog brojanja putnika i ankete putnika
- podaci o karakteristikama saobraaja na podruju
opsluivanja
- snimanje vremena vonje i putovanja
II faza: Projektovanje procesa prevoza

- utvrivanje potrebnog broja prevoznih sredstava i
njihove strukture
- izrada redova vonje
- izrada plana rasporeda voznog osoblja
- kreacija tarifnog sistema
- priprema dokumentacije za vozno osoblje
III faza: Realizacija procesa prevoza

- nadgledanje procesa prevoza i operativno upravljanje
- uruivanje putne dokumentacije i vozila voznom
osoblju i preuzimanje i ovjera ove dokumentacije po
obavljenom prevozu
- otklanjanje poremeaja u redu vonje
- prikupljanje primjedbi vozaa na proces prevoza i
tehniko stanje vozila
IV faza: Analiza realizovanog procesa prevoza

- Pruzimanje i obrada bazne dokumentacije
- Izvjetaj o realizaciji procesa prevoza po parametrima
plana
- Utvrivanje karakteristika odstupanja od planiranog
procesa prevoza
- Priprema za sljedei prevoz
Da bi se mogao uspjeno realizovati tehnoloki
proces prevoza, mora da bude dobro organizovan, to
znai da svaku njegovu fazu sa datim opisom rada
treba da prate odgovarajui kadrovi koji treba da
obezbijede optimalno funkcionisanje prevoznog
procesa.
TRANSPORTNI PROCES I ELEMENTI

TRANSPORTNOG PROCESA
Transportni proces predstavlja proces prevoenja
putnika i robe, ukljuujui sve pripremne i zavrne
operacije, a to su: priprema (putnika i robe), prijem,
ukrcavanje, prevoz, iskrcavanje putnika, istovar robe.
Transportni proces obuhvata i upuivanje vozila na
mjesto ukrcavanja putnika, odnosno utovar robe.
U pripremne radnje spadaju provjera dokumentacije,
kupovina i kontrola karata i vrijeme za ulazak
putnika, dok kod robe obuhvataju sve aktivnosti koje
prate prevoz robe od ugovaranja, utovar prevoz,
istovar i drugih aktivnosti (pediterski poslovi,
carinjenje i dr.).
CIKLUS TRANSPORTNOG PROCESA

Potpun ciklus transportnog procesa predstavljen je na
Sl. i obuhvata:
upuivanje transportnih sredstava na mjesto
ukrcavanja putnika utovar robe,
prijem i ukrcavanje putnika, odnosno prijem i utovar
robe,
prevoz putnika robe,
iskrcavanje putnika, istovar robe,
predaja robe.
Potpuni ciklus transportnog

procesa
Prosta vonja predstavlja potpun ciklus transportnog

procesa i sastoji se iz ukrcavanja putnika utovar
robe, prevoza putnika - robe, iskrcavanja putnika
istovar robe i dolaska vozila na slijedee mjesto
ukrcavanja putnika utovar robe.
Prosta vonja
Sloena vonja je transportni proces sastavljen od

nekoliko potpunih ili nepotpunih ciklusa transportnog
procesa pri emu se transportno sredstvo u toku
izvrenja transporta kree od poetne take vonje ka
krajnjoj sa usputnim stajanjima radi ukrcavanja i
iskrcavanja putnika, odnosno utovar i istovar robe.
Sloena vonja
(U-I) predstavlja usputno stajanje radi ukrcavanjaiskrcavanja putnika, utovar istovar robe.
Obrt je transportni proces koji se sastoji iz jedne ili

nekoliko vonji sa povratkom prevoznog sredstva u
prvobitnu polaznu taku.
Obrt
6o predstavlja povratak vozila u

prvobitnu polaznu taku
VOZNI PARK I ELEMENTI RADA VOZNOG

PARKA
DEFINICIJA I SASTAV VOZNOG PARKA
Pod pojmom voznog parka podrazumijeva se skup

svih transportnih sredstava autrotransportnih
preduzea. Vozni park drumskog transportnog
preduzea sastoji se od motornih i prikljunih vozila.
Ako se u voznom parku nalaze vozila iste marke i
istog tipa, onda je to homogeni vozni park.
Sastav voznog parka je po pravilu heterogen, tj.

sastavljen je od vozila razliitih maraka i tipova,
kategorije korisnih nosivosti su razliite, pa su i
tehniko-eksploatacione karakteristike razliite.
Heterogeni vozni park je skup grupa vozila razvrstan
po markama i tipovima vozila u voznom parku
IZMJERITELJI EKSPLOATACIJE VOZNOG PARKA

Svrha analize tehniko-eksploatacionih pokazatelja
jeste poznavanje nivoa izmjeritelja eksploatacije i
njihovog uticaja na proizvodnost.
Iz tog saznanja stvoreni su uslovi za preduzimanje
potrebnih mjera za poveanje proizvodnosti rada
prevoznih sredstava, te vrenje prevoza uz sniene
prevozne trokove.
Dobro organizovan prevoz podrazumijeva dobro

planiranje i optimalnu organizaciju eksploatacije
prevoznih kapaciteta.
U javnom prevozu putnika i robe definisan je sistem
tehniko-eksploatacionog pokazatelja rada prevoznih
sredstava.
Sistem tehniko-eskploatacionih pokazatelja

rada vozne jedinice sastoji se od:
a) Pokazatelja vremenskog bilansiranja rada
vozne jedinice,
b) Pokazatelja iskoritenja preenog puta,
c) Pokazatelja iskoritenja kapaciteta vozne
jedinice i prevozne sposobnosti voznog parka,
d) Pokazatelja uslova pri izvrenju transportnog
zadatka,
e) Pokazatelja ostvarenog obima prevoza,
f) Rezultativni pokazatelji rada voznog parka.
U (a) grupu pokazatelja spadaju izmjeritelji i

koeficijenti vezani za vremensko bilansiranje vozilodana voznog parka:
koeficijent tehnike ispravnosti
koeficijent iskoritenja voznog parka koeficijent
iskoritenja tehniki ispravnog voznog parka
vozilo-sati rada VHr
vozilo-sati vonje VHw
vozilo-sati dangube VHd
koeficijent iskoritenja vremena u toku 24 sata i
koeficijent iskoritenja radnog vremena .
U (b) grupu pokazatelja spadaju izmjeritelji i

koeficijenti bilansiranja preenog puta:
ukupan preeni put VK

preeni put sa putnicima VKt
preeni put bez putnika VKp i
nulti preeni put VKn
koeficijent iskoritenja preenog puta i
koeficijent nultnog preenog puta .
U (c) grupu pokazatelja spadaju koeficijenti

iskoritenja kapaciteta vozne jedinice:
koeficijent statikog iskoritenja kapaciteta (broja
mjesta) jedinice i
koeficijent dinamikog iskoritenja kapaciteta (broja
mjesta) vozila koeficijent iskoritenja prevozne
sposobnosti linije Ki
koeficijent iskoritenja mjesta u voznoj jedinici Kik.
U (d) grupu pokazatelja spadaju izmjeritelji vezani za

brzinu ostvarenja transporta:
srednja saobraajna brzina Vs

prevozna brzina Vp
brzina obrta Vo
eksploataciona brzina Ve
koeficijent izmjene putnika
srednje rastojanje prevoza jedne tone tereta ili jednog
putnika
vrijeme trajanja ulaska i izlaska putnika tu,i
prosjena duina vonje - poluobrta na liniji ukupan
broj vonji uestalost vonje f i
interval vonje i.
U (e) grupu pokazatelja spadaju:

broj preveznih putnika P
mogui obim prevoza Pmax
ukupan broj prevezenih putnika po dionicama
(linijama) Pu
tok putnika q
transportni rad U
mogui transportni rad Umax
U (f) grupu pokazatelja spadaju:

puna proizvodnost voznog parka za transportni rad
puna proizvodnost voznog parka za ostvareni obim
prevoza
radna proizvodnost voznog parka za ostvareni
transportni rad
radna proizvodnost voznog parka za ostvareni
obim prevoza
INVENTARSKI VOZNI PARK

DEFINICIJA I SASTAV INVENTARSKOG VOZNOG PARKA
Pod pojmom inventarski vozni park podrazumijeva se

skup svih vozila koja se vode u inventaru jednog
autotransportnog preduzea. Vozni park drumskih
transportnih sredstava sastoji se od: autobusa,
zglobnih autobusa, teretnih motornih vozila, tegljaa,
prikolica i poluprikolica.
TEHNIKA STRUKTURA INVENTARSKOG VOZNOG

PARKA
Prevozna sredstva koja se nalaze u inventarskom

stanju voznog parka dijele se na:
vozila tehniki ispravna, sposobna za ekploataciju,
vozila tehniki neispravna, nesposobna za
eksploataciju.
U praksi rijetko nastupa sluaj kada su sva vozila
sposobna za rad i to najee kod voznih parkova sa
malim inventarskim brojem vozila.
Podjela inventarskog voznog parka homogene

strukture po tehnikom stanju
Vi V s Vn
gdje je:
Vs - broj tehniki ispravnih - za rad sposobnih

vozila
Vn - broj tehniki neispravnih, nesposobnih vozila

Podjela inventarskog voznog parka heterogene
strukture po tehnikom stanju:
n
Vi Vii V si V si Vni
gdje je:
n
Vsi Vs1 Vs 2 ... Vsn

1
ni
Vnl Vn 2 ...Vnn
skup broja sposobnih

vozila po grupama vozila
-
- skup broja nesposobnih

vozila po grupama vozila
Tehniki neispravna vozila mogu se dalje

ralanjivati po slijedeim obiljejima:
vozila na opravci i
vozila koja ekaju na opravci.
Vozila na opravci mogu se podijeliti prema vrsti
opravke (tekue odravanje, laka, srednja, vanredna
invensticiona opravka). Vozila koja ekaju na
opravku mogu biti zbog nedostatka kapaciteta ili
usljed nedostatka rezervnih dijelova.
U neispravna vozila su ubrajaju i vozila koja oekuju
otuenje (prodaju) ili rashodovanje (otpisana ili
totalno unitena u saobraaju).
EKSPLOATACIONA PODJELA TEHNIKI

ISPRAVNOG VOZNOG PARKA
Tehniki ispravna vozila u voznom parku mogu biti
na radu ili van rada, a takoe i djelimino na radu, a
djelimino van rada. Uzroci usljed kojih dio voznog
parka ili itav vozni park sposoban za eksploataciju
moe biti van rada mogu biti zbog:
nedostatak vozaa,
nedostatka posla,
reima rad voznog parka,
via sila.
Homogeni vozni park

Ako se sa oznai broj vozila koja se nalaze na radu,
sa broj tehniki ispravnih sposobnih vozila koja se
nalaze van rada u garai, onda e eksploataciona
podijela djela voznog parka sposobnog za rad biti:
Vs Vr Vg
Heterogeni vozni park

Eksploataciona podjela heterogenog tehniki
ispravnog voznog parka sastavljenog od n grupe
vozila je:
n
V s V si V ri V gi
gdje je:
n
Vri Vr 1 Vr 2 ...Vrn -skup broja vozila na radu po

1
V gi V g1 V g 2 ...V gn
1
grupama vozila
- skup broja sposobnih vozila

van rada po grupama vozila.
TRANSPORTNI RAD
Ukupno ostvareni transportni rad moe se izraziti kao
suma ostvarenog rada po svakoj vonji sa putnicima,
odnosno robom, koji se dobije kao proizvod broja
prevezenih putnika ili tona robe i rastojanja na kojem
je prevoz izvren.
Za prevoz robe je:
n
i 1
i 1
U U i Q1 l1 Q2 l 2 ... Qn l n Qi li tkm
Qi
li
- broj tona robe u pojedinim vonjama,

- rastojanje prevoza robe.
Za prevoz putnika je
n
i 1
i 1
U U i P1 l1 P2 l 2 ... Pn l n Pi l i pkm
Pi - broj putnika pri pojedinim vonjama

li
- rastojanje prevoza putnika
Preko protoka
putnika transportni rad sen rauna:
n
U U i q1 l1 q 2 l 2 ... q n l n q i l i pkm
i 1
i 1
qi - protok putnika na i- tom meustaninom

rastojanju
li - meustanino rastojanje
ODREIVANJE KOEFICIJENTA ISPRAVNOSTI t I

NEISPRAVNOSTI VOZILA n
Koeficijent tehnike ispravnosti utvruje koji dio od

ukupnog raspoloivog vremena u danima su vozila
tehniki ispravna- sposobna za eksploataciju. Za
jedinicu voznog parka to je odnos broja sposobnih
prema broju inventarskih dana.
Za cijeli vozni park u toku jednog dana to je odnos
broja sposobnih vozila prema inventarskom broju
vozila.
Za cijeli vozni park u nekom posmatranom
vremenskom periodu to je odnos sposobnih sutodana
prema inventarskim autodanima.
Prema tome, izraz za koeficijent tehnike ispravnosti

bie:
- za jedinicu voznog parka
t
Ds
Di Dn
Di
Dr D g Dn
- za homogen vozni park

t
Vs
Vi Vn
Vi
Vr V g Vn
- za heterogen vozni park u toku jednog dana

n
V si
1
n
V ii
1
isto tako
t
V ii
1
Vii Vni
n
Vri V gi Vni
V ii t i
V i i ti
1
V ri V gi Vni
ODREIVANJE KOEFICIJENTA ISKORITENJA

VOZNOG PARKA
Izrazi za koeficijent iskoritenja voznog parka bie:
-za jedinicu voznog parka
Dr
Dr

Di
Dr D g Dn
- za homogen vozni park

Vr
Vr

Vi
Vr V g Vn
- za heterogen vozni park u toku jednog dana

n
Vri
1
n
Vi i
1
Isto tako
Vri
n
1
n
Vri V gi Vni
V ii i
1
Vi i
1
V ii i
n
1
n
Vri V gi Vni
- za homogen vozni park u ma kom periodu

VDr
VDr

VDi
VDr VD g VDn
ODREIVANJE KOEFICIJENTA ISKORITENJA

TEHNIKI ISPRAVNOG- SPOSOBNOG VOZNOG
PARKA
Izrazi za koeficijent iskoritenja voznog parka kada je
reim rada takav da su svi dani u toku godine radni
bie:
- za jedinicu voznog parka
Dr
Dr
'
Ds
Dr D g
- za homogen vozni park u toku jednog dana
Vr
Vr
'
Vs
Vr V g
REIM RADA I RADNO VRIJEME VOZNOG

PARKA
Autotransportna prduzea, a samim tim i vozni park,
imae u kalendarskom periodu od Di dana, Drr radnih
dana po reimu rada koji je usvojen ( godinji fond
radnih dana voznog parka ).
Broj normiranih dana dangube ( neradnih dana
autotransportnog preduzea ) bie:
Dd n D i D rr
Pri reimu petodnevne radne nedjelje broj normiranih

neradnih dana voznog parka, Ddn5 = 100 dana, dok je
broj radnih dana 265 godinje.
Pri reimu estodnevne radne nedjelje broj normiranih

neradnih dana voznog parka, Ddn6 = 60 dana, dok je
broj radnih danavoznog parka 305.
Pri utvrivanju radnog vremena voznog parka, koristi

se sloen pokazatelj autoas.
- Za svako vozilo autoasovi su suma svih asova
rada vozila u odreenom periodu vremena.
Dr
VH ri H ri
1
- Za grupu vozola ili homogen vozni park autoasovi

e biti
Vi
D
VH r
1
H ri
1
- Za heterogen vozni park autoasevi e biti

n
VH r VH r1 VH r .... VH ri VH ri
2
1
KOEFICIJENT ISKORITENJA RADNOG VREMENA
Za odreivanje stepena iskoritenja vremena koje

vozilo provede na radu slui izmjeritelj koji se naziva
koeficijent iskoritenja radnog vremena i koji
oznaavamo sa . Koeficijent iskoritenja radnog
vremena moe se odrediti za prostu ili sloenu
vonju, za jedan obrt, za jedinicu voznog parka u
toku dana ili za cjelokupan vozni park za ma koji
vremenski period. Koeficijent iskoritenja radnog
vremena jednak je odnosu vremena (u asovima)
provedenom u vonji (kao kretanju) prema vremenu
provedenom na radu, za jednu prostu ili sloenu
vonju, obrt, jedinicu voznog parka u toku dana kao i
cijeli vozni park za ma koji vremenski period.
Koeficijent koritenja radnog vremena:

- za prostu vonju

- za sloenu vonju
t w
t r
t w
t r
- za obrt
t wo
t ro
IZMJERITELJI I KOEFICIJENTI ISKORITENJA

PREENOG PUTA
Preeni put
Preeni put se naziva rastojanje koje vozilo pree za
odreeno vrijeme izraeno u kilometrima.
Preeni put moe biti produktivan i neproduktivan.
Produktivan preeni put
Preeni put sa teretom, odnosno sa putnicima,
predstavlja produktivan put i dio je ukupnog
preenog puta.
Neproduktivan preeni put

Neprodkuktivan preeni put je izvrena vonja bez
tereta, odnosno bez putnika. Neproduktivan preeni put
moe biti nulti ili prazan.
Nulti preeni put podrazumijeva vonje vozila od
garae do mjesta rada i obratno (do mjesta utovara i od
mjesta istovara). Nulti preeni put obuhvata takoe i
vonje kada vozilo odlazi u garau radi snadbijevanja
ili tehnikih usluga.
Prazan preeni put naziva se vonja obavljena bez
tereta u procesu transportnog rada ili dolaenja vozila
od mjesta istovara do mjesta utovara.
Ukupan preeni put jednog vozila u toku dana sastoji

se:
km
K K p Kn
Prema tome, ukupan preeni put bie:
- Za jedinicu voznog parka:
S obzirom na to da vozilo u toku transportnog procesa
ostvaruje i produktivan i neproduktivan preeni put
bie:
K K K p K t K p
odnosno
K Kt K p Kn
Preeni put homogenog voznog parka za ma koji

vremenski period bie:
VK VK t VK p VK n
km
gdje je:
K i VK - ukupan preeni put
K - preeni put na prevoznom putu
transportnog procesa
Kt i VKt - preeni put sa teretom ili putnicima
Kp i VKp - prazan preeni put, tj., brz tereta
Kn i VKn - nulti preeni put
Za vozni park heterogenog sasatava je:

n
VK t VK ti VK pi VK ni
Za taksi automobile produktivan preeni put

podrazumijeva vonje sa ili bez putnika koje su
platene.
Prosjena godinja kilometraa u periodu od godinu

dana se obino rauna na osnovu ukupno preenog
puta voznog parka u periodu od godinu dana po
jednom inventarskom vozilu:
n
K l god
VK
1
Vi
gdje je
n
VK
1
Vi
- ukupna godinja koilometraa voznog

parka
- prosjean inventarski broj vozila
n
Vi
VDii
1
D rgod
KOEFICIJENT ISKORITENJA PREENOG PUTA

Bie:
- Za jednu prostu vonju:
K t
- Za jednu sloenu vonju:

- Za jedan obrt:
o
K
K t
K
to
Ko
gdje je:
K t , K t , K to
toku
obrt, K , K
K
- kilometri sa teretom ( putnici ) u

proste vonje, sloene vonje i
- ukupni kilometri u toku proste
vonje, sloene vonje i obrt
- za jedinicu voznog parka je

Kt
Kt

K
Kt K p Kn
KOEFICIJENT NULTOG PREENOG PUTA

Za odreivanje stepena nultog preenog puta slui
koeficijent nultog preenog puta koji je jednak odnosu
nultog preenog puta prema ukupnom preenom putu.
Koeficijent nultog preenog puta pznaavamo sa .
Prema tome, koeficijent nultog preenog puta bie:
- Za jedinicu voznog parka

Kn

K
- Za homogen vozni park za ma koji period vremena

VK n

VK
- Za heterogen vozni park u ma kom periodu vremena

n
VK ni
1
n
VK i
1
SREDNJA DUINA VONJE SA TERETOM Kst

Srednjom duinom vonje sa teretom pri radu jednog
vozila naziva se aritmetika srednja vrijednost svih
i Z
duina vonji sa teretom.
K st
K t 1 K t 2 .... K t .... K t
i
K ti
1
Kt
km
gdje je
K t 1 K t 2 .... K t .... K t
i
Z broj vonji sa teretom
- duina vonji sa teretom
SREDNJE RASTOJANJE TRANSPORTA JEDNE

TONE TERETA K st1
Za analizu rada voznog parka vaan element je
rastojanje prevoza jedne tone tereta ( jednog
putnika ). Stoga se uvodi pojam srednje rastojanje
transporta jedne tone tereta ( jednog putnika ).
Srednje rastojanje transporta jedne tone tereta ne
mora biti jednako srednjoj duini vonje sa teretom.
Srednje rastojanje transporta i terta u toku jedne

proste vonje bie:
q K t
km
K st 1
q
gdje je
q koliina prevezenog tereta u toku proste vonje
Kt preeni km sa teretom u toku proste vonje
Za sloenu vonju srednje rastojanje prevoza 1 tone
tereta bie: K q K t i
km
st 1
q i
Za homogen vozni park ili grupu vozila iste korisne

U
nosivosti bie:
km
K
st 1
gdje je:
U ostvaren transportni rad u tkm
Q koliina prevezenog tereta u t
- Za heteogen vozni park sastavljen od n grupa vozila
n
bie:
Ui
K st 1
1
n
Qi
km
1
gdje je:
U1, U2,......Un- ostvaren transportni rad u tkm grupa
vozila
Q1, Q2,......Qn- koliina prevezenog tereta u t po
grupama vozila
PREVOZNA TRANSPORTNA BRZINA Vp

Pod prevoznom brzinom podrazumijevamo prosjenu
brzinu, koju ostvarujemo pri transportu robe ili
putnika, izmeu dvije take uraunavajui i vrijeme
svih usputnih zadravanja koja ne proistiu od uslova
saobraaja, kao to su ukrcavanje i iskrcavanje putnika,
odnosno utovar i istovar robe, snadbijevanje vozila,
odmor vozaa i putnika i dr.
Ova brzina esto se naziva brzina dostave.
Prevozna ili transportna brzina karakterie brzinu

prevoza putnika ili brzinu transportovanja robe od
polazne do zavrne take relacije na kojoj je prevoz
obavljen.
Za prevoz na autobuskim linijama prevozna brzina je:
Kl
km / h
Vp
H w H ui
gdje je:
Kl duina linije [ km ]
Hw vrijeme vonje [ h ]
Hui vrijeme stajanja za ukrcavanje- iskrcavanje na
meustanicama linije
Prevozna brzina bie:

K
Vp
Hp
km / h
gdje je:
K rastojanje u kilometrima izmeu dvije posmatrane
take puta
Hp vrijeme u asovima potrebno za obavljanje tog
transporta ( bez tu u polaznim i ti u zavrnim takama
prevoza )
- Za homogen vozni park
VK
Vp
VH p
km / h
gdje je:
VK ukupan preeni put u kilometrima od strane voznog
parka
VHp ukupno vrujeme u asovima u toku transporta za
posmatrani vremenski period
- Za vozni park heterogenog sastava bie:

n
Vp
VK i
1
n
VH pi
km / h
Transportna brzina je obino manja od saobraajne

brzine Vs, jer su u asove prevoza ukljuena vremena
usputnog stajanja vozila ( ukrcavanje- iskrcavanje
putnika na meustanicama, utovar- istovar robe usput
) i vremena trajanja vonje.
BRZINA OBRTA Vo
Pod brzinom obrta podrazumijevamo prosjenu brzinu
koju ostvarujemo u gradskom ili meugradskom
linijskom transportu putnika ili robe, pri emu vozila
stalno saobraaju izmeu dva terminusa.
Brzina obrta jednaka je odnosu dvostruke duine linije i
vremena vonje i zadravanja na usputnim i krajnjim
stanicama ( ukrcavanje i iskrcavanje, odnosno utovar i
istovar robe, smjena ili odmor osoblja, pregled vozila i
dr. ).
Prema ovom za jedan obrt bie:

K o 2K l
To t w t ui td t
2K l
tw
Vs
kako je
to e biti
2K l
2 K l Vs ( t ui td t )
To
t ui td t
Vs
Vs
brzina obrta
Ko
2K l
2 K lV s
bie: Vo T 2 K V ( t td ) 2 K V ( t td )
l
s ui
t
o
l
s ui
t
Vs
odnosno
Vo
1 t ui td t
Vs
2K l
km / h
gdje je:
Ko ili 2Kl dvostruka vonja linije u km
To vrijeme trajanja obrta
tw vrijeme vonje u toku obrta
tui ukrcaj- iskrcaj putnika na meustanicama linije
tdt vremena zadravanja vozila u terminusima linije
EKPLOATACIONA BRZINA Ve
Pod eksploatacionom brzinom podrazumijevamo
uslovljenu srednju brzinu vonje, pri emu uzimamo u
obzir cjelokupno vrijeme koje vozilo provede na radu,
ukljuujui sve dangube u toku vremena na radu
( prosjeno preeni put vozila u km za jedan as rada
vozila ).
Eksploatacionom brzinom karakterisana je intenzivnost
izvrenja transportnih procesa.
Eksploataciona brzina dobija se odnosom ukupno
preenog puta prema vremenu provedenom na radu.
Prema tome, eksploataciona brzina bie:

K
K
Ve
Hr Hw Hd
km / h
gdje je:
K ukupan preeni put u kilometrima u toku vremena
provedenog na radu
Hr odgovarajue vrijeme u asovima
- Za homogen vozni park za ma koji vremenski

period:
VK
VK
Ve
VH r
VH w VH d
km / h
gdje je:
VK ukupan preen put od strane voznog parka u
toku vremena provedenog na radu za posmatrani
vremenski period
VHr odgovarajue vrijeme u asovima
VHw vrijeme vonje
VHd ukupno vrijeme dangube
U preeni put i vrijeme ukljuuju se i nulte vonje.

- Za heterogen vozni park sastavljen od n grupa
vozila u ma kom periodu vremena:
n
Ve
VK i
1
n
VH ri
1
VK i
1
VH wi VH d
km / h
KOEFICIJENT STATIKOG ISKORITENJA

KORISNE NOSIVOSTI VOZILA
Koeficijent statikog iskoritenja korisne nosivosti
vozila jednak je odnosu koliine transportovane robe
prema koliini koja je mogla biti transportovana sa
punim iskoritenjem korisne nosivosti vozila.
vozila oznaavamo sa .

vozila za jedno vozilo u toku jedne vonje sa teretom
bie:
q

q
gdje je:
q koliina transportovanog tereta u toku jedne
vonje sa teretom
q korisna nosivost vozila
Za jedno vozilo u nekom posmatranom periodu

vremena bie:
Z
Z
q i
Qi

1
q Z
q Z
q i
1
Z
q
1
gdje je:
Qi koliina tereta transportovana jednim vozilom u
nekom posmatranom vremenskom periodu
Z broj vonji sa teretom u posmatranom periodu
vremena.
- Za homogen vozni park ili grupu vozila iste korisne

nosivosti u nekom posmatranom periodu vremena
VZ
VZ
bie:
q i
Q

1
q VZ
q VZ
q i
1
VZ
qi
1
gdje je:
Q koliina stvarno prevezenog tereta u tonama
q korisna nosivost jednog vozila u tonama
VZ broj vonji sa teretom voznog parka ili grupe
vozila u posmatranom vremenskom periodu
Za vozni park heterogene strukture korisne nosivosti

sastavljen od n grupa pri emu se korisna nosivost
jednog vozila po grupama razlikuje, dok su sva vozila
jedne grupe iste korisne nosivosti bie:
n
Qi
1
VZ i q i
1
VZ i q i i
1
n
VZ i q i
1
VZ i q i i
1
q Q VZ i
1
gdje je:
n
Qi VZ 1 q1 1 VZ 2 q 2 2 .... VZ i q i i .... VZ n q n n
1
odnosno ukupna koliina transportovanog tereta svih

grupa vozila i
n
VZ i q i VZ 1q1 VZ 2 q 2 .... VZ i q i .... VZ n q n

1
odnosno koliina koju je bilo mogue transportovati da

su nosivosti svih vozila, u svim grupama pri svakoj
vonji sa teretom bile upotpunosti iskoritene.
Kod transporta putnika koeficijent ispunjenosti, tj.,
koeficijent statikog iskoritenja broja mjesta vozila
ima isto znaenje, s tim to se pri njegovom
odreivanju uzima, umjesto koliine robe, broj
putnika ( P ), a umjesto korisne nosivosti vozila, broj
mjesta ( p ).
KOEFICIJENT DINAMIKOG ISKORITENJA

KORISNE NOSIVOSTI VOZILA
Za odreivanje stepena iskoritenja korisne nosivosti
vozila sa gledita ostvarenog transportnog rada slui
koeficijent dinamikog iskoritenja korisne nosivosti
vozila.
Koeficijent dinamikog iskoritenja korisne nosivosti
vozila jednak je odnosu ukupno ostvarenog
transportnog rada prema moguem transportnom radu
pri punom iskoritenju korisne nosivosti vozila.
vozila oznaavamo sa .

vozila za jedno vozilo u toku jedne vonje sa teretom
bie:
q K st
q K st
q

qK st
qK t
- Za jedinicu voznog parka u nekom posmatranom

periodu vremena bie:
q K t
U
U max
1
Z
qK t
1
q K t
q K t
1
gdje je:
Z broj vonji sa teretom u posmatranom periodu
vremena
q koliine tereta prevoene u pojedinim vonjama
Kt preeni kilometri sa teretom u pojedinim
vonjama
- Za homogen vozni park ili grupu iste korisne

nosivosti bie:
q K t i
VZ
VK t q
1
VZ
qK t i
1
q K t i
VZ
VZ
q K t
1
q K t i
VZ
q VK t
gdje je:
VZ broj vonji sa teretom cjelokupnog voznog
parka
- Za heterogen vozni park sastavljen od n grupa

vozila bie:
n
n
n
n
Ui
1
U max
gdje je:
Ui
1
VK ti q i
1
VK ti q i i
1
VK ti q i
1
VK ti q i i
1
q n VK t i
1
U i VK t 1q1 1 VK t 2 q 2 2 .... VK ti q i i .... VK tn q n n

1
tj. suma ostvarenog transportnog rada svih grupa vozila

u voznom
parku
n
VK ti q i VK t 1q1 VK t 2 q 2 .... VK ti q i .... VK tn q n
i
1
odnosno mogui transportni rad cjelokupnog
heterogenog voznog parka
RAD I PROIZVODNOST VOZNOG PARKA

Transportni procesi imaju za cilj transport robe i
putnika, a zadatak preduzea drumskog transporta je
izvrenje tih transporta sa maksimalnom
proizvodnou uz minimalnu cijenu kotanja.
PRORAUN RADA VOZNOG PARKA
Transportni rad voznog parka izraava se u

tonakilometrima [ tkm ] i putnikkilometrima [ pkm ].
Rezultat tog rada ocjenjuje se koliinom
transportovane robe u tonama i brojem
transportovanih putnika na odreeno rastojanje.
Za proraun rada voznog parka uzeemo najprije

jedinicu voznog parka.
Jedinica voznog parka provede na radu u toku dana:
H r = 24 p [ h ]
Od toga u vonji:
Hw=Hr* [h]
ili kad zamijenimo

H w = 24 * p * [ h ]
Ukupan preeni put za to vrijeme bie:

K = H w V s [ km ]
ili kad zamijenimo

K = 24 * p * * V s [ km ]
Od ukupno preenog puta, preeni put sa teretom ili

putnicima iznosi:
K t = K * [ km ]
ili kad zamijenimo

K t = 24 * p * * * V s [ km ]
Znamo da je veliina transportnog rada jednaka

proizvodu preenog puta sa teretom, putnicima,
korisnom nosivou vozila i koeficijentom
dinamikog iskoritenja korisne nosivosti vozila.
Pri tome jedinica voznog parka ostvarie u toku dana
transportni rad:
ud=Kt*q*
ili kad zamijenimo

u d = 24 * p * * * * q * V s
Transportni rad voznog parka, koji ima V i inventarski

broj vozila i iji je stepen iskoritenja za rad , u toku
jednog dana bie:
Ud=udVi
[ tkm ]
ili kad zamijenimo

U d = 24 * V i * * p * * * * q * V s [ tkm ]
a u toku bilo kog vremenskog perioda:

U = U d D i [ tkm ]
ili
U = 24 * VD i * * p * * * * q * V s [ tkm ]
PRORAUN PROIZVODNOSTI VOZNOG PARKA

Pod proizvodnou voznoga parka podrazumijeva se
koliina prevezenog tereta u tonama, odnosno ostvareni
transportni rad u tkm u jedinici vremena.
RADNA I PUNA PROIZVODNOST

Proizvodnost moe biti radna i puna.
Pod radnom proizvodnou voznog parka
podrazumijevamo proizvodnost uzimajui u obzir
vrijeme provedeno na radu za posmatrani vremenski
period.
Dobija se kada koliinu prevezenog tereta u tonama
ili ostvareni transportni rad u tkm u nekom periodu
vremena podijelimo sa asovima rada vozila u tom
vremenskom periodu.
Pod punom proizvodnou voznog parka

podrazumijevamo proizvodnost, uzimajui u obzir
cjelokupno kalendarsko vrijeme za posmatrani
vremenski period. Dobija se kada se ostvareni obim
prevoza ili transportni rad podijeli ukupnim
kalendarskim vremenom vozila, tj., inventarskim
autoasovima.
Za jedinicu vremena moe se uzeti jedan as ( na radu
ili inventarski ), dan, mjesec, godina itd.
Punu proizvodnost oznaavamo simbolima WU i WQ,
dok radnu oznaavamo simboloma WU' i WQ'.
Za proraun proizvodnosti uzeemo za jedinicu
vremena jedan as.
PRORAUN RADNE I PUNE PROIZVODNOSTI

Prema datim definicijama, puna proizvodnost bie:
U
Q
i
tkm / hi
t / hi
WU
WQ
24VDi
24VDi
Za radnu proizvodnost izrazi dobijaju oblik:

Q
U
t / hr
W
tkm / hr i
WU
Q
VH
VH r
Proizvodnost koja se ostvari za 1 as rada vozila na

prevoznom putu procesa transporta naziva se
asovnom proizvodnou vozila.
asovna proizvodnost rada teretnog vozila na

prevoznom putu bie:
- u tonama
W Q q Z h
q Vs
K st t ui V s
t / h
- u tonakilometrima
W U U Z h
q K st
K st t ui V s
tkm / h
IZBOR ITINERERA U DRUMSKOM TRANSPORTU

VRSTE ITINERERA
S ciljem postizanja dobre organizacije prevoza, to

podrazumijeva najveu proizvodnost uz najniu
cijenu prevoza, vri se izbor najpovoljnijeg
prevoznog puta.
Za uporeivanje proizvodnosti i nivoa transportnih
trokova pri vrenju transporta koristi se metoda
uporeivanja vrijednosti izmjeritelja eksploatacije
koji se postiu na pojedinim vrstama prevoznog puta.
U te svrhe vri se uporeivanje preenog puta i

izraunavanje izmjeritelja: koeficijenta iskoritenja
preenog puta- , koeficijenta nultog preenog puta, vremena obrta- T0, broja vonji- Z, broja obrta- Z0
i obima prevoza- Q.
Kada se analiziraju sve mogue kombinacije kretanja
vozila u toku prevoznog procesa, moe se
konstatovati da se svi prevozni putevi grupiu u etiri
grupe:
ponavljajui,
radijalni (zrakasti),
prstenasti,
sabirni ili distributivni, odnosno sabirno-distributivni
Za uspjenu analizu metoda organizacije

kretanja vozila koriste se odreeni pojmovi
koji imaju slijedee znaenje:
- odreeni pravac kretanja vozila na jednoj
relaciji izmeu dvije krajnje take naziva se
prevozni put, ITINERER ili MARRUTA,
- duina prevoznog puta je rastojanje preenog
transportnog sredstva od polazne do krajnje
take prevoznog puta,
- nulto dnevno vrijeme vozila je poetno
vrijeme za prelazak nultih kilometara do prvog
mjesta utovara i na kraju od posljednjeg mjesta
istovara do povratka u garau,
- obrt transportnog sredstva je zavren potpuni

ciklus transportnog procesa sa povratkom
transportnog sredstva u polaznu taku,
- vrijeme obrta potrebno vrijeme rada vozila
za izvrenje potpunog ciklusa transportnog
procesa i povratak u polaznu taku,
- interval kretanja je vrijeme izmeu nailaska
dva uzastopna vozila na nekoj taki linije, koja
se kree u istom smjeru,
- frekvencija kretanja je broj vozila na as koja
prou u jednom smjeru kroz neku taku na
prevoznom putu.
PONAVLJAJUI PREVOZNI PUT

Ponavljajui prevozni put je takvo kretanje vozila pri
vrenju transportnog procesa gdje se vonje
ponavljaju istim prevoznim putem izmeu dvije
take.
Kod ponavljajuih prevoznih puteva vonja moe
biti:
1. u jednom smjeru sa teretom,
2. u oba smjera sa teretom i
3. sa djeliminim iskoritenjem preenog puta u jednom
ili oba smjera
U svim narednim sluajevima garaa moe biti:

1. van prevoznog puta izmeu terminusa i izvan
terminusa A i B, 2.
2. van prevoznog puta i nije izmeu terminusa A i B,
3. negdje na prevoznom putu.
Bitno je da od poloaja garae u odnosu na

prevozni put zavisi da li e vozilo u toku dana
troiti nulto vrijeme za savlaivanje nultih
kilometara ili e se nulti kilometri nalaziti na
prevoznom putu, pa se nulto vrijeme nee odbijati,
jer je ukljueno u obrt vozila.
PONAVLJAJUI PREVOZNI PUT SA POVRATNOM

PRAZNOM VONJOM SA POLOAJEM GARAE VAN
PREVOZNOG PUTA IZMEU TERMINUSA A I B
Ovaj prevozni put naziva se prost ponavljajui, jer

se u toku rada transportnog sredstva za vrijeme
jednog obrta obavi samo jedna vonja sa teretom.
U sluaju ponavljajueg itinerera sa povratnom
praznom vonjom, u toku jednog obrta vozila
ostvaruju jednu vonju.
U ovom sluaju broj vonji sa teretom Z = Z 0 + 1 .
Vozilo se sa posljednje vonje sa teretom ne vraa u
terminus A, ve se nultim kilometrima Kn2 vraa u
garau.
Ponavljajui prevozni put sa povratnom praznom vonjom sa

poloajem garae van prevoznog puta izmeu terminusa A i B
Vrijeme obrta je:

to
2 K st
2 K st t uiV s
t ui
Vs
Vs
Mogui broj obrta bie zavisan od vremena rada

vozila na prevoznom putu, odnosno asova za
izvrenje obrta H 0. Nulti preeni put vozila u toku
dana bie:
K n K n1 K n 2
dok e potrebno vrijeme za savlaivanje nultog
preenog puta H n biti:
Hn
Kn
K n1 K n 2
Vs
Vs
asovi rada na prevoznom putu H r = H o + H n, tj.

H r Zoto
K st
t ui
Vs
asovi rada vozila na prevoznom putu bie:

Ho Hr Hn
Kn
Hr
Vs
dalje je:
K st
H o Z o t o
t ui
gdje je:
Vs
K st
t ui
Vs
je prosta vonja poslije Z 0

obrta ostvarena na kraju radnog vremena vozila
K st t uiV s
H o Z o t o
Vs
Z o t oV s K st t uiV s

Vs
H oV s Z o t oV s K st t ui V s
odavde je:
Z o H oV s
K st
t uiV s H sV s K st t uiV s H oV s K st t uiV s
2 K st t uiV s
2 K st t uiV s
t oV s
H oV s K st t uiV s
2 K st t uiV s
Vs
V s
Vd
V s
Ukupan preeni put u toku jednog radnog dana je:

K 2 K st Z o K st K n1 K n2 K st ( 2 Z o 1 ) K n1 K n 2 K st 2 Z o 1 K n ;
Preeni put sa teretom u toku jednog radnog dana je:

K t K st Z K st Z o 1
Preeni put bez tereta u toku jednog radnog dana je:

K
st
Zo
Koliina robe i transportni rad za jedan radni dan je:

Q q Z ( t ) U q Z K st ( tkm )
Koeficijent iskoritenja preenog puta je:

Kt
K st Z o 1

;
K
K st 2 Z o 1 K n
Koeficijent nultog preenog puta:
Kn
Kn
K
K st ( 2 Z o 1 ) K n
PREVOZ PUTNIKA
UOPTE O PREVOZU PUTNIKA
Pod pojmom prevoza putnika u saobraaju

porazumijeva se kretanje putnika od jednog mjesta
( mjesto ukrcaja ) do drugog mjesta ( mjesta iskrcaja )
u odreeno vrijeme i predstavlja mjeru aktivnosti
prevoznih preduzea.
Oreeni prevoz putnika izraava se transportnim
radom u putnikom kilometrima ( pkm ).
Putniki kilometar je osnovna jedinica mjere koja

uslovno predstavlja prevoz jednog putnika na
udaljenost od jednog kilometra.
Radi se o mjeri fizikog obima prevoza i pokazatelj je
rada i rentabilnosti poslovanja prevoznog preduzea,
a zavisi od broja prevezenih putnika i duine puta.
KLASIFIKACIJA AUTOBUSKIH LINIJA

Autobusku liniju predstavlja utvren i na
odgovarajui nain opremljen prevozni put po kome
se kree autobus izmeu dvije krajnje taketerminusa linije. Prevoz putnika na liniji vri se po
utvrenim- objavljenim redovima vonje, po tarifama
koje su, takoer, publikovane. Po teritorijalnom
obiljeju linije u BiH mogu biti:
optinske
kantonalne ( regionalne )
entitetske
republike
meunarodne
IZMJERITELJI RADA AUTOBUSA U

MEUGRADSKOM SAOBRAAJU
U meugradskom autobuskom saobraaju obino se

prate sljedei izmjeritelji:
1. Prevezeni putnici
2. Koeficijent izmjene putnika
3. Koeficijent statikog iskoritenja kapaciteta
autobusa
4. Transportni rad
5. Koeficijent dinamikog iskoritenja kapaciteta

autobusa
6. Prosjena duina vonje na poluobrtu i srednje
rastojanje prevoza jednog putnika
7. Neravnomjernost tokova putnika
8. Ostali pokazatelji ( broj putnika po kilometru linije
za transportni rad, veza koeficijenta , , sm,
izmjeritelja K sp i K sp
PREVEZENI PUTNICI
1. Broj prevezenih putnika P
Broj prevezenih putnika u toku poluobrta jednak je
sumi ulazaka putnika na poetnom terminusu i na
svim meustanicama linije:
n 1
P Pui q
1
( n-1 ) - broj meustaninih rastojanja

q kapacitet autobusa- broj mjesta
sm
Pu1, Pu2, Pui broj putnika koji su uli na poetnom

terminusu i meustanicama linije
prosjean koeficijent statikog iskoritenja
kapaciteta u toku poluobrta
sm koeficijent izmjene putnika
Ukupan broj prevezenih putnika u toku Z poluobrta
Z
bie:
P Pi
1
2. Mogui obim prevoza P max

Dobija se kao proizvod kapaciteta autobusa q (broj
registrovanih mjesta) i broja meustaninih
rastojanja (dionica linije) n-1. Ako je broj stanica
du jednog smjera linije jednak n1, onda je broj
meustaninih rastojanja dionica jednak n-1, pa
je:
n 1
Pmax q q n 1
1
P max mogui obim prevoza proizvod

kapaciteta autobusa q i broja meustaninih
rastojanja n-1
n broj stanica du jednog smjera linije
n1 - broj meustaninih rastojanja
KOEFICIJENT IZMJENE PUTNIKA U

MEUGRADSKOM AUTOBUSKOM
SAOBRAAJU sm
U toku poluobrta vozila na meustanicama linije vri
se izmjena putnika, jer jedan dio putnika izlazi, a na
njihova mjesta ulaze drugi putnici.
Koeficijent izmjene putnika u meugradskom
autobuskom saobraaju definisan je odnosom
ukupnog broja prevezenih putnika u poluobrtu P
prema prosjenom broju prevezenih putnika po jednoj
dionici linije za obim prevoza q Q .
sm
P
P
P n 1
P
n 1 n 1
q Q
q
q1
q1
1
n 1
Koeficijent sm moe se izraunati po formuli:

sm
Kl
K s P1
Kl duina linije
Ks, P1 srednje rastojanje prevoza jednog putnika
Ovim odnosom dobijaju se rezultati koji nisu tani i

vei su od stvarnih vrijednosti. Koeficijent izmjene
putnika sm- moe imati gornju i donju vrijednost.
Gornja ili maksimalna vrijednost izmjene putnika
odgovara broju maustaninih rastojanja:
sm = C * q
C broj meustaninih rastojanja
q kapacitet vozila
Ovaj sluaj nastupa ako na svakoj meustanici izau
svi putnici, a na njihovo mjesto ue isto toliko putnika.
Donja ili minimalna vrijednost jednaka je jedinici, a to
je sluaj kada su svi putnici direktni, tj. putuju od
poetnog do krajnjeg terminusa linije.
MENADMENT U SAOBRAAJU
OPTI PRISTUP MENADMENTU U SAOBRAAJU
Pod menadmentom podrazumijeva se proces kojim

se resursi organizacije integriu u cjelovit sistem radi
postizanja ciljeva.
Po Duckeru, Menadment je efektivno i efikasno
koritenje resursa za postizanje eljenih ciljeva.
Menadment je stoga neophodan kako bi osigurao

predvidiv, efikasan i efektivan uticaj organizacije na
uslove sredine. Menadment je u stvari vizionarski i
strateki proces u kome se osmiljava i orijentira
prema onome ta e se dogoditi, strategijski uobliava
i obezbjeuje potrebne preduslove za ostvarivanje
eljenih ciljeva. S tim u vezi menadment upravlja
svim polugama funkcionisanja ekonomskog subjekta
(tehnolokim procesima, ljudskim resursima i dr.).
Na taj nain menadment je proces koji reaguje na
prijetnje i anse, protiv je sistema participacije jer one
poveavaju stepen neizvjesnosti i rizika jer su njegove
odluke sukcesivne, pravovremene, metodoloki
osmiljene, primjenljive koje ispoljavaju konkretne i
efektivne rezultate.
Proces menadmenta ine odreene faze, a odnose se

na: planiranje, organizaciju, ljudske resurse i kadrove,
voenje i kontrolu.
U zavisnosti od djelatnosti, organizacije, poslova koji
se obavljaju razlikujemo uglavnom tri nivoa
menadmenta: vrhovni, srednji i operativni.
Vrhovne menadere ine generalni direktor, zamjenik,
pomonici i oni donose planske ciljeve preduzea,
odreuju strategiju i poslovnu politiku.
Srednji menaderi (direktori sektora, izvrni direktori,

rukovodioci slubi) razrauju utvrenu strategiju i
poslovnu politiku i oni su odgovorni za ostvarivanje
strategije i poslovne politike. Oni koordiniraju i
nadziru aktivnosti operativnih menadera.
Operativni menaderi (efovi odjeljenja, radnih
jedinica i sl.) koordiniraju i nadziru aktivnosti
neposrednih izvrilaca.
Prema ulozi koju ostvaruju te aktivnosti koje provode
na realizaciji funkcija preduzea, pokazuje sljedea
slika.
Funkcija i nivoi menadmenta u preduzeu
Kao najee spominjana uloga menadera,

posebno vrhovnih menadera to je strateg,
sposoban upravljati promjenama koje se stalno
nameu u savremenim uslovima razvoja i
poslovanja, da je voa, motivator, realizator i
kao najvanije da je donosilac odluka.
Istovremeno, uspjeni menaderi moraju da
posjeduju vizije buduih kretanja i deavanja,
poduzetnike osobine, talenat, sposobnost na
rizike, da poznaju poslovne procese, trite,
okruenje, te ira tehnika, drutvena i
ekonomska znanja i sposobnosti organizacije,
rukovoenja, logistike, marketinga,
informatike te niza drugih disciplina.
STRATEKI MENADMENT
Strateki menadment u najirem smislu znai
svjesno usmjeravanje poslovnog subjekta u skladu sa
njegovom okruenjem. Smisao stratekog
menadmenta odnosi se na obezbjeenje uspjenog
funkcionisanja svakog, pa i preduzea drumskog
saobraaja, u promjenljivim uslovima poslovanja.
Izuzetna dinaminost promjena, praktino
svakodnevno prisutna u okruenju, prouzrokuje
potrebu za adekvatnim prilagoavanjem saobraajnog
preduzea, to implicitno ukazuje da je dugorona
ocjena promjena savremena neophodnost.
Prema veini autora, sve definicije strategije mogu se

svrstati u dvije grupe shvatanja strategije i to u uem i
u irem smislu.
Prema uem shvatanju, pod strategijom se definiu
naini ostvarivanja ciljeva, a prema irem shvatanju,
strategija obuhvata politike, ciljeve i nain njihovog
realizovanja.
ire shvatanja strategije se uglavnom odnosi na
strategije razvoja i funkcionisanja sistema kao cjeline
drumski saobraaj, drumski teretni, drumski
meugradski, gradski saobraaj, a ue shvatanje je
imanentno razvoju i poslovanju pojedinanog
preduzea.
Politika upravljanja moe se definisati kao skup

pravila i principa u okviru kojih se donose odluke i
planiraju akcije. Politika je u stvari metod rada
privrednog subjekta ili pojedinca radi postizanja
svojih ciljeva. U praksi su prisutne razvojna i
poslovna politika. Poslovna politika se u sutini svodi
na upravljanje preduzeem a u svojoj konkretizaciji
obuhvata metode i sredstva za ostvarivanje izabranih
ciljeva.
Ona ini dio razvojne politike koje se utvruje na
dui rok, a obuhvata sva znaajna pitanja za uspjeno
poslovanje preduzea, poslovnu orijentaciju, mjesto i
ulogu preduzea na tritu, principe marketinga,
upotrebu finansijskog potencijala preduzea,
rekonstrukciju i proirenje kapaciteta, sistem zarada
radnika, raspodjele dobiti i dr.
U literaturi je uglavnom prihvaen opti model

stratekog menadmenta koji se moe primijeniti
kako na saobraaj ili njegove vidove u cjelini, tako i
na preduzea pojedinano.
Prihvaeni opti model stratekog menadmenta
sadri glavne elemente, a odnose se na snimak i
analizu okruenja, formulisanje strategije, provoenje
strategije i kontrolu provoenja strategije.
Bitne faze pri formulisanju strategije su definisanje

misije, definisanje ciljeva, projektovanje strategije i
postavljanje smjernica za politiku. Misija predstavlja
svrhu i filozofiju poslovanja preduzea. Kao kriteriji
za formulisanje misije u drumskom saobraaju mogu
se koristiti i to osnovna definicija transportne usluge,
definisanje trita transportnih usluga i korisnika
usluga, filozofija preduzea, te javni imid preduzea.
Provoenje strategije predstavlja proces realizacije
koja se esto zove operativnom strategijom, a
kontrola strategije ima za cilj otklanjanje odreenih
nedostataka i usavravanja primijenjenog modela
strategije.
Definisanje ciljeva predstavlja kljuni zadatak

preduzea. Tri opta cilja preduzea su opstanak,
efikasno funkcionisanje i olakavanje opstanka i
progres. Meutim, glavni konkretniji ciljevi kao
uslov ostvarivanja optih ciljeva preduzea,
ukljuujui i preduzea drumskog saobraaja, su
uee na tritu, nivo sposobnosti i efikasnosti
pruanja usluge, prihod i dobit, rast i razvoj.
Za preduzea drumskog transporta, ima ciljeva koji
nisu tako opipljivi kao to su brojni konkretni ciljevi,
a to je drutvena odgovornost, vrenje javne funkcije,
a odnosi se na poveanje bezbjednosti saobraaja,
smanjenje zagaenja ovjekove sredine, smanjenje
buke itd.
STRATEGIJE, POLITIKE I CILJEVI U

SAOBRAAJU
Da bi formulisali strategiju i poslovnu politiku za
ostvarivanje eljenih ciljeva razvoja i poslovanja,
menadment drumskog transporta treba da
obezbijedi:
- sistemsko istraivanje kretanja strategije razvoja i
proizvodnje u proizvodnim granama privrede i s tim u
vezi sistematsko istraivanje transportnog trita,
- analiziranje dinamike strukture i regionalnih tokova
potranje za usluga prevoza robe,
- analiziranje i upoznavanje konkurentske snage drugih
preduzea drumskog transporta i preduzea drugih
grana saobraaja,
- utvrivanje poloaja sopstvenog preduzea na

saobraajnom tritu u formiranju tokova ponude
kapaciteta i usluga
- analiziranje sopstvenih kapaciteta i prevoznih
mogunosti s ciljem prilagoavanja tokovima
potranje,
- projektovanje zadataka i ciljeva poslovne politike kako
kratkorone, tako i dugorone razvojne politike,
- utvrivanje strategije i mjera za nastupanje na
transportnom tritu radi realizacije postavljenih
ciljeva.
U stvari, da bi se ostvarili postavljenih ciljevi, ukupan

proces aktivnosti menadmenta u drumskom
transportu pretpostavlja tri dinamina meusobno
povezana procesa i to utvrivanje stanja i odnosa na
tritu prevoza robe ili putnika, utvrivanje
sposobnosti i mjesta svog preduzea na tom tritu, te
metode i naine postavljanja i ostvarivanja ciljeva
poslovanja i razvoja preduzea.
Nastale promjene na tritu pogodovale su transportu.

Istovremeno u znatno veem stepenu se ispoljavaju
sposobnosti menadmenta, jer i pored eventualno
povoljne potranje, treba obezbijediti prevoz
blagovremeno pod najniom tarifom, ali i ostvariti
dobit iz ostvarenog prevoza. Na taj nain faktori
funkcije menadmenta na ukupnoj organizaciji i
funkcionisanju preduzea dobijaju izuzetan znaaj.
etiri osnovna zadatka se postavljaju pred
menadment preduzea drumskog transporta u
sadraju poslovne politike i to:
- da preduzee ostvari to vei obim prevoza, ali i

prihoda,
- da se ostvare to manji trokovi u proizvodnji
saobraajnih usluga,
- da se angauje to manja masa transportnih sredstava
za izvrenje datog obima saobraajnih usluga,
- da se ostvari dobit u poslovanju odnosno da se ostvare
vei prihodi od uinjenih rashoda poslovanja u
izvrenju prevoza.
Realizacija osnovnih zadataka podrazumijeva

osmiljavanje i preduzimanje niza
instrumenata i mjera od strane menadmenta,
koje bi se mogle saeti u sljedeem:
- uspjena akvizicija prevoza kao vaan
instrument poslovne politike obezbjeuje vei
obim prevoza,
- kvalitet usluga, odnosno blagovremeno i
bezbjedno dostavljanje robe kupcu i u
ispravnom stanju posebno specifinih vrsta
robe,
- brzina prevoza, a to zavisi od tehnike
strukture transportnih sredstava,
- koritenje transportnih sredstava u oba pravca,

odnosno obezbjeenje povratnog tovara ime se
poveava obim prevoza,
- tehniki nivo saobraajnih sredstava i koritenja
sredstava integralnog transporta po brojnim
aspektima poveava konkurentsku sposobnost
preduzea. Prilagoavanje tehnikih saobraaja po
koliini, strukturi i dinamici potranje,
- mjere komercijalih povlastica, nie cijene za izrazito
konkurentske prevoze, nie cijene za zadovoljajui
obim prevoza odreenih korisnika,
- mjere koje obezbjeuju maksimalno povoljnu

optimalnost izmeu bruto rada (trokovi) i neto rada
(prihodi),
- stepen bezbjednosti prevoza koji u izvjesnoj mjeri
zavisi od tehnikih karakteristika i strukture
saobraajnih sredstava,
- mjere unutranje organizacije i iskoritenosti ljudskog
faktora u smislu odravanja transportnih sredstava,
organizacije poslovnih funkcija-saobraaja,
odravanje, marketing, kadrovi i dr.
FUNKCIJA MENADMENTA
Osnovne funkcije menadmenta su:
- planiranje
- organizovanje
- postavljanje osoblja
- voenje
- kontrola.
Poslovne odluke u prevozu posebno operativne

odluke uglavnom se donose u kratkom razdoblju.
Menaderi moraju biti spremni na brzu reakciju, to
zna imati negativne utjecaje na kvalitetu odluke.
Odreene odluke, iako djelotvorne, nailaze na
nerazumijevanje podreenog osoblja.
Zbog velikog broja ograniavajuih faktora na
itinereru, menaderske odluke moraju biti brze i
efikasne.
MENADMENT LJUDSKIH RESURSA

Menadment ljudskih resursa ini niz meusobno
povezanih aktivnosti i zadataka meneadmenta i
organizacije usmjerena na osiguravanje
odgovarajueg broja i strukture zaposlenih, njihovih
znanja i vjetina, interesa, motivacije i oblika
ponaanja potrebnih za ostvarivanje aktuelnih,
razvojnih i strategijskih ciljeva preduzea.
S ciljem uspostavljanja kvalitetnog odnosa i

partnerske saradnje, organizacije treba da uine
slijedee korake:
- analizirati ljudsku stranu proizvodnosti, a ne samo
tehnika rjeenja,
- razviti osjeaj zajednike sudbine i ciljeva u
preduzeu,
- menaderi ljudskih resursa moraju ravnopravno
sudjelovati u odreivanju strategijskog usmjeravanja
preduzea.
Elementi ljudskih resursa su:

- ekonomski sistem,
- institucionalne aktivnosti,
- trite rada,
- kultura drutva.
Izvori ljudskih resursa mogu biti vanjski i unutranji.

Pribavljanje treba biti dugorona strategija i
odgovarati na potrebe kandidata te pruiti realnu sliku
posla i organizacije. Za uspjeno obavljanje
menaderskog posla menaderi treba da posjeduju
odreene vjetine i znanja:
- tehnike vjetine,
- socijalne vjetine,
- strategijske vjetine,
- dijagnostike i analitike vjetine,
- komunikacijske vjetine.
Stavovi i motivi koji imaju uticaj na menaderski

uspjeh:
- pozitivni stavovi prema autoritetu,
- potreba za natjecanjem,
- potreba za dokazivanjem i potvrivanjem,
- potreba za pokazivanje moi,
- potreba za istaknutom pozicijom i ponaanjem,
- potreba za odgovornou i osjeaj odgovornosti
Faktori koji utiu na individualnu motivaciju u

organizacijskim uslovima:
- individualne osobine
- obiljeja radne situacije
- obiljeja posla
Jedan od najefikasnijih naina ostvarenja
konkurnetske prednosti jeste stalno obrazovanje i
usavravanje svih zaposlenih. Znanje postaje temeljni
kapital i bitna poluga razvoja i stoga mnoga
preduzea sve vie ulau u obrazovanje svojih
zapslenika.
Obrazovanje i razvoj imaju brojne efekte za cijelu

organizaciju:
- organizacijski efekti,
- individualni efekti, grupni efekti,
- konani efekti.
ULOGA MENADMENTA U KREURANJU

TARIFNE POLITIKE
Da bi prevoznik uopte posjedovao svijest o visini
pripadajue vozarine, mora poznavati strukturu
trokova poslovanja. Prevoznika firma treba biti
organizovana na takav nain da postoje strune
salube koje su u stanju pruiti sve relevantne
podatke za analizu poslovanja. Kod prevoznika koji
nemaju osnovna znanja i iskustva iz saobraajne
tehnologije esto dolazi do pojave nerazumijevanja
veliine i strukture trokova poslovanja te ponekad i
samih uzroka pojave odreenih trokova.
Tokom obavljanja osnovne djelatnosti prevoznika

firma ima slijedee trokove:
direktne trokove - Td
varijabilne trokove - Tv
fiksne trokove - Tf
T = Td +Tv + Tf
Direktni trokovi su zavisni o kretanju vozila,

odnosno o itinereru prevoznog precesa, a vie su
naglaeni u meunarodnom nego u domaem
teretnom prevozu. Pojedina saobraajna trita
stvaraju prevoznikoj firmi znatno vee direktne
trokove (Austrija, vicarska, Italija, Francuska
putarine, Velika Britanija i skandinavske zemlje
trajekt, Austrija uprtni voz).
Varijabilni trokovi su trokovi koji nastaju kretanjem
vozila. S obzirom na to da su varijabilni trokovi
zavisni o kretanju vozila, odnosno o preenoj
udaljenosti, u kalkulacijama su prikazani kao trokovi
po preenoj kilometrai (Tv = ...KM/km).
Fiksni trokovi su trokovi polovanja koji nisu vezani

za kretanje vozila. U kalkulacijama se posmatraju po
jedinici vremena (auto/dan, auto/sati); Tf = ...
KM/AH. Na pojedine fiksne trokove prevoza firma
teko moe uticati. Strune slube planiranja moraju
biti svjene veliine i strukture trokova to mora biti
to preciznije izraeno u godinjem planu poslovanja
firme.
Ukoliko vozila svojim premalim kretanjem i niskim
obimom prevoznog uinka ne ostvaruju planski
finansijski prihod, s obzirom na strukturu transportnih
trokova, posebno fiksnih trokova, prevoznika firma
ostvaruje finansijske gubitke. S obzirom na
nesrazmjer izmeu prevozne ponude i potranje,
firma s negativnim poslovanjem ne moe dugo
izdrati na saobraajnom tritu.
Veliinu, strukturu i obiljeja fiksnih trokova te

njihov utjecaj na poslovanje pojedini menaderi
nedovoljno kvalitetno i nepravovremeno prepoznaju.
Praenje naturalnih pokazatelja voznog parka je u
domeni saobraajnih tehnologa te je nuna dobra
koordinacija izmeu menadera i saobraajnih
tehnologa.
Prevoznici bez kvalitetnih znanja o trokovima
poslovanja, nedovoljne strunosti i znanja iz
saobraajne tehnologije te bez razumijevanja odnosa
izmeu naturalnih pokazatelja rada voznog parka i
finansijskih rezultata poslovanja vrlo posmatraju
nerealno niske vozarine. S ciljem uspostave realne
tarife koja prevoznicima omoguuje odrivi razvoj,
tarifa mora biti utemeljena na naturalnim
pokazateljima rada voznog parka uspjenih
prevoznikim firmama.
MENADMENT U PREVOZNOM PROCESU

S obzirom na sloenu strukturu i dinaminost
prevoznog procesa nuno je da menader bude
odluna osoba. U skladu interdisciplinarne prirode
saobraajne djelatnosti, menader treba imati ira
znanja i vjetine iz raznih podruja. Odgovorni
menaderi u saobraajnoj djelatnosti moraju
razmatrati i preispitati trenutne odluke s ciljem
utvrivanja njihovog doprinosa dugoronim
programima, a podreeni menaderi moraju biti
stalno upoznati sa dugoronim planovima. Iako
menaderi u pojedinim situacijama smatraju da je
odluivanje njihov glavni posao, injenica je da je
odluivanje samo korak u planiranju.
U prevoznom procesu, posebno u fazi prevoza,

pojavljuje se odreeni broj ograniavajuih faktora.
Brzo prepoznavanje tih faktora omoguuje izbor
kvalitetnijih alternativnih rjeenja.
U izboru moguih alternativnih rjeenja menaderi se
mogu osloniti na:
- iskustvo
- eksperimentisanje
- istraivanje i analizu
U znatnoj mjeri, menaderi u prevoznikim firmama,

posebno bez odgovarajueg obrazovanja iz
saobraajne djelatnosti, oslanjaju se u svojim
odlukama na iskustvo i eksperimentisanje.
Uspjeni menaderi u kvalitetno organizovanim
prevoznikim firmama uviaju ulogu istraivanja i
analiza pri odabiru odgovarajueg alternativnog
rjeenja
UPRAVLJANJE KVALITETOM USLUGE U

TRANSPORTU ROBE
Prema standardu (ISO 9000-1/7.9.), upravljanje
kvalitetom definisano je: Da bi ostvarili svoje ciljeve,
organizacija treba da obezbijedi da tehniki,
administrativni i ljudski faktori koji utiu na kvalitet
proizvoda bude pod kontrolom, bio to hardver,
softver, procesni proizvod ili usluga.
Prema petlji kvaliteta (ISO 9004-2), upravljanje
uslugom sadri slijedee elemente prikazane na slici.
Iz tih razloga kvalitet usluge u transportu robe mora
biti podloan ocjeni korisnika.
Blok dijagrama upravljanja kvalitetom usluge prema petlji kvaliteta

( ISO 9004- 2 )
Ocjena korisnika transportne usluge mora biti

analizirana sa mogunou uticaja na korekciju
usluge.
Sluba marketinga mora da ima formiranu realnu
ponudu usluge (na osnovu stvarnih podataka
preduzea) koja je pristupana u svakom momentu
korisnicima i potencijalnim korisnicima.
Kod realizacije transportne usluge transporter

obezbjeuje projekat transportne usluge procesa sa
definisanom:
- specifikacijom transportne ponude (kojim se tipom
kapacitetom i markom vozila vozi roba, koju opremu
posjeduje vozilo itd.),
- specifikacijom izvrenja transporta (definisanim
termin planom poev od vremena preuzimanja robe,
prekidima vonje ukoliko su potrebni zbog
specifinosti robe do vremena isporuka robe),
- specifikacijom kontrole transportne usluge (opis
kontrole, ko vri i kada se vri).
Transportni proces mora biti podloan ocjeni kroz

sopstvenu kontrolu izvrenja procesa transporta i
mogunosti ocjene korisnika usluge.
Veza korisnika transportne usluge i transportera
odraava se direktno kod transportera (veliinom
ostvarenog transportnog rada), to je uslovljeno
nivoom kvaliteta transportne usluge.
Da bi se postigao maksimalno mogui kvalitet usluge,

kroz upravljanje kvalitetom usluge prikazane na blok
dijagramu, potrebno je sprovoenje permanentne
kontrole i analize:
- Postizanje odreenog nivoa u kvalitetu usluge je
precizno definisanje svojstva i pokazatelja kvaliteta
usluge, a uslov je detaljno istraivanje zahtjeva
korisnika usluge.
- Pouzdanost usluge potovanje ugovorenih obaveza.
- Raspoloivost usluga obezbjediti permanentnu
uslugu u transportu robe
- Koncepta kvaliteta usluge prema standardu moe se

koristiti, ali za oblast transporta robe izvriti
istraivanje pokazatelja svojstva (definisati
pokazatelj, sistematizovati ih po svojstvima i dati
modele za njihovo odreivanje).
- Rada slube unutranje kontrole preduzea, kroz
obezbjeenje potovanja Zakona o bezbjednosti
saobraaja, dodatnim angaovanjem obezbjedi vii
nivo kvaliteta u transportu robe.
Uvidom u stanje rada preduzea iz dobijenih

podataka obezbijedila bi se adekvatna
inervencija na elemente koji utiu na kvalitet
usluge, na svim nivoima kroz:
- kadrovsku strukturu preduzea,
- obezbjeenje pravilnog izbora nabavke novih
transportnih sredstava vozila,
- pravovremenu dostavu robe,
- skraenje vremena administrativnih poslova,
- obezbjeenje pruanja adekvatne brze usluge (i
adekvatne lokacije poslovnica),
- adekvatnu marketinku slubu,
- stvaranje imida preduzea, praenje kvaliteta

transportne usluge i stalno prilagoavanje zahtjevima
korisnika,
- ispitivanje ekolokih uslova i
- permanentnu kontrolu nivoa trokova uz zadovoljenje
korisnika transportne usluge i obezbjeenje dobiti,
a konano dobilo bi se opte poveanje nivoa kvaliteta
transportne usluge.
ELEMENTI KVALITETA TRANSPORTNE USLUGE

Upravljanje kvalitetom usluge mogue je kroz
djelovanje na elemente koji mogu uticati na kvalitet
usluge.
Elementi koji utiu na kvalitet usluge:
- kadrovi
- transportna sredstva
- vrijeme
- administracija
- lokacija
- marketing
- imid
- tok procesa
- ekologija
- trokovi
Kvalitet usluge je jedan od najznaajnijih pokazatelja
efikasnosti poslovanja preduzea. Da bi se
obezbijedio visoki nivo kvaliteta usluge u transportu,
preduzee mora obezbijediti gore navedeno.
Kadrove jer bez obuenih i osposobljenih

izvrilaca, nijedno preduzee nee moi da
prui kvalitet koji e moi da zadovolji zahtjeve
korisnika transportne usluge.
Transportna sredstva (vozni park) su neodvojivi
element kvaliteta od kadrova, jer bez adekvatnih
transportnih sredstava nijedno preduzee nee moi
da prui kvalitet koji e da zadovolji zahtjeve
korisnika transportne usluge.
Vrijeme je bitan faktor koji direktno utie na vanu
osobinu transportne usluge brzu dostavu robe, ime
se spreava kvarenje robe (kvarljive robe) u toku
transporta.
Administracija transportno preduzee je usluno

preduzee koje se specijalizovalo za odreene
procese transporta robe, a u sklopu tih procesa i
odgovornosti za njihovo provoenje, lake i bre e
ispuniti zahtjeve korisnika usluge.
Lokacija ima brojne znaajne prednosti od kojih su
znaajni: dostupnost, mogunost pruanja brze usluge
isporuke, adekvatna lokacija poslovnica i dr.
Marketing bez koga se danas ne moe zamisliti
poslovanje nijednog preduzea, pa ni preduzea za
pruanje transportnih usluga. Sluba marketinga
svojim djelovanjem na tritu transporta mora da
pokae najkvalitetnije mogunosti svog preduzea.
Imid (tradicija) je faktor koji moe imati

odluujui uticaj na tritu transportnih usluga, kod
korisnika usluga. Naime, prepoznatljiv stil i nain
rada preduzea u odnosu na trite transportnih
usluga je veoma vaan i ostavlja pozitivan utisak na
korisnike.
Tok procesa podrazumijeva stalno pruanje
(provoenje) definisanog kvaliteta usluge u
transportu. Tok procesa pruanja usluge mora se
stalno kontrolisati, poboljavati i prilagoavati
zahtjevima korisnika.
Ekologija zatita ivotne sredine mora biti prisutna
kao faktor u svim preduzeima. Posebno iz razloga
to u zavisnosti od vrste transportovane robe, starosti
voznog parka i odravanja vozila direktno ima
velikog uticaja na ivotnu sredinu.
Trokovi definiu koliko je preduzee efikasno u

realizaciji transportne usluge. Trokovi se mogu
korektivnim akcijama svesti na optimalnu mjeru.
Optimalnost visine trokova uz zadovoljenje
korisnika transportne usluge obezbjeuje
profitabilnost preduzea.

Organizacija I Tehnologija Drumskog Transporta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Organizacija I Tehnologija Drumskog Transporta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ORGANIZACIJA I

OSNOVNI POJMOVI O TRANSPORTU

Trnsportna industrija je etvrta oblast materijalne proizvodnje koja

S obzirom na to da se u naoj teoriji i praksi upotrebljavaju sa istim

Saobraaj nije privredna djelatnost i ne donosi ekonomsku korist, ve izaziva

Osnovni elementi svakog procesa proizvodnje: svrsishodna djelatnost tj.

Proces prizvodnje u saobraaju odlikuje se jo nekim osobenostima u

etvrta karakteristika procesa proizvodnje u saobraaju ogleda

OSNOVNE FUNKCIJE SAOBRAAJA

Osnovne funkcije izraavaju se u sljedeem:

Podjela saobraaja se moe vriti na razne naine. Kao kriterijumi za

Prema nainu povezivanja vrsta saobraaja, razlikujemo

Prema karakteristikama puta po kojem se odvija, saobraaj

PODJELA DRUMSKOG TRANSPORTA

DRUMSKI TRANSPORT PREMA NAMJENI

Prema namjeni voznih parkova pri koritenju kapaciteta imamo_

Prevoznici koji obavljaju javni prevoz pored obavezne sudske registracije

Javni vanlinijski prevoz omogurn je i fizikim licima ako im je to

Imaoci motornih vozila mogu da obavljaju prevoz za sopstvene potrebe i

TRANSPORT PREMA TERITORIJALNOM DJELOKRUGU

Unutranji transport naziva se jo i domai transport. To je

Kod prigradskog transporta potrebno je istai da ne postoje

MEUNARODNI DRUMSKI PREVOZ

Meunarodni drumski transport naziva se jo i internacionalni

Pri vrenju meunarodnog transporta za ulazak na teritoriju nae zemlje

TIR konvencija stupila je na snagu 14. novembra 1975. godine

Putniki saobraaj kao znaajan segment u procesu prevoza

meunarodni slobodni prevoz putnika

TRANSPORT PREMA PREDMETU PREVOZA

Putniki transport obavlja prevoz putnika. U putnikom prevozu putnici

DRUMSKI TRANSPORT PREMA NAINU ORGANIZACIJE

Drumski transport prema nainu organizacije moe biti_

LINIJSKI PREVOZ PUTNIKA

Linijski prevoz putnika i prevoz osoba i robe je prevoz po

SLOBODNI DRUMSKI TRANSPORT

Pod slobodnim drumskim transportom podrazumijeva se transport po potrebi, od

PREVOZNA SREDSTVA ZA PREVOZ TERETA

PODJELA TERETNIH VOZILA PREMA

- tegljaem ( samo pogonsko vozilo ) i poluprikolicomtovarnim prostorom

PODJELA TERETNIH VOZILA PO MASI

visoke nosivosti od 7 do 12 t (za potrebe transporta u

male duine od 5 do 7 m 8 pogodna vozila za vonju

PODJELA PO ZAPREMINI MOTORA

PODJELA TERETNIH VOZILA PO VRSTI

Specijalna prikolica za prevoz tereta

- Osovine prikolica modu biti neupravljive,

Prikolice za prevoz tereta su najzastupljenije u

Veina poluprikolica izvode se kao sanduari, tj., s

PREVOZNA SREDSTVA ZA PREVOZ PUTNIKA

Autobus je putniko vozilo namijenjeno za perevoz

Gradski i prigradski tip autobusa po pravilu se

TROKOVI EKSPLOATACIJE VOZILA

Trokovi po ekonomskom obiljeju dijele se na dvije

Trokovi ivog rada predstavljaju nadoknadu

Materijalni trokovi definisani su novanom sumom

Trokovi nadoknade troenja osnovnih sredstava

Trokovi po proizvodnom obiljeju su trokovi u vezi

Meutim, ovi trokovi se ipak rasporeuju po

Podjela trokova prema nosiocima podrazumijeva

TEHNOLOGIJA DRUMSKOG PREVOZA

U procesu prevoza robe, a donekle i prevoza

Pod klasinom tehnologijom u drumskom

Klasina tehnologija obuhvata tri kljune faze