Phan Chu Trinh

Bch khoa ton th m Wikipedia

Phan Chu Trinh

Sinh

Phan Chu Trinh

9 thng 9, 1872
ph Tam K, tnh Qung Nam

Mt

24 thng 3, 1926 (53 tui)

Si Gn, ng Dng thuc Php

Ni an tng

Si Gn

Tn khc

Phan Ty H

Dn tc

Kinh

Cng vic

nh th, nh vn, nh hot ng

chnh tr

i tc

L Th T (v)

Con ci

Phan Chu Dt (trai)

Phan Th Chu Lin (gi)
Phan Th Chu Lan (gi)

Cha m

Phan Vn Bnh (cha)

L Th Chung (m)

Phan Chu Trinh (ch Hn: ; cn c gi Phan Chu Trinh; 18721926), hiu l Ty
H, Hy M, t l T Cn. ng lnh th, nh vn, v l ch s thi cn i trong lch s Vit
Nam.
Mc lc
[n]

1 Thn th

2 S nghip
o

2.1 Vo Nam, ra Bc, sang Nht

2.2 Pht ng phong tro Duy Tn

2.3 B giam ln th nht

2.4 Sang Php, b giam ln th hai

2.5 V nc ri qua i

2.6 Phn ng

3 Ch trng cch mng

4 Tc phm

5 nh gi
o

5.1 Ti Vit Nam

5.2 T bn ngoi

6 Gia nh

7 Xem thm

8 Ch thch

9 Tham kho

10 Lin kt ngoi

Thn th[sa | sa m ngun]

Phan Chu Trinh sinh ngy 9 thng 9 nm 1872[1], ngi lng Ty Lc, huyn Tin Phc, ph
Tam K (nay thuc x Tam Lc, huyn Ph Ninh), tnh Qung Nam, hiu l Ty H Hy M, t
l T Cn.
Cha ng l Phan Vn Bnh, lm chc Qun c sn phng, sau tham gia phong tro Cn
Vng trong tnh, lm Chuyn vn s n A B (Tin Phc) ph trch vic qun lng. M
ng l L Th Trung (Chung ?), con gi nh vng tc, thng tho ch Hn, lng Ph Lm,
huyn Tin Phc.

Thn mu ng mt sm vo nm ng ln 6 tui. Qu nh b qun Php t chy trong cuc trn

p phong tro Cn vng, nn ng phi theo cha, c cha dy ch v dy v. Sau khi cha
mt[2], ng tr v qu sng vi anh l Phan Vn C v tip tc i hc. ng ni ting hc gii,
nm 27 tui, c tuyn vo trng tnh v hc chung vi Trn Qu Cp, Hunh Thc
Khng, Nguyn nh Hin,Phan Quang, v Phm Liu.

S nghip[sa | sa m ngun]
Khoa Canh T (1900), Phan Chu Trinh c nhn th ba trng Tha Thin. Nm sau
(1901), triu nh m n khoa, ng ph bng, ng khoa vi tin s Ng c K v ph
bng Nguyn Sinh Sc. Khong thi gian ny, ngi anh c mt nn ng v tang, nh dy
hc n nm Qu Mo (1903) th c b lm Tha bin B L.

Vo Nam, ra Bc, sang Nht[sa | sa m ngun]

L ngi c hc vn, li tip xc vi nhiu ngi c t tng canh tn v c c cc tn
th[3], nm 1905, ng t quan, ri cng vi hai bn hc l Trn Qu Cp v Hunh Thc
Khng (c hai u mi tin s nm 1904) lm mt cuc Nam du, vi mc ch xem xt dn
tnh, s kh v tm bn ng ch hng.
n Bnh nh, gp k kho hch thng nin ca tnh, ba ng ln vo cc kha sinh. Vo
trng thi, Phan Chu Trinh lm mt bi th, cn hai bn th lm chung mt bi ph. C ba u
k tn gi l o Mng Gic. Ni dung bi khng theo u , m ch ku gi s t ang m
ui trong khoa trng v danh li, hy tnh dy lo gii phng ging ni khi cnh lao lung [4]
Cc tnh quan Nam triu hong s, em bi trnh cho vin Cng s Php, ng thi ra lnh truy
tm tc gi, nhng ba ng ri khi Bnh nh, tip tc i vo cc tnh pha NamTrung K. Trn
ng i, ba ng ln lt kt giao vi Trng Gia M, H T Bang, Nguyn Hit Chi v hai con
trai ca danh s Nguyn Thng l Nguyn Trng Li, Nguyn Qu Anh.
Sau cuc Nam du, Phan Chu Trinh ra Ngh-Tnh, Thanh Ha, H Ni gp g v hi vi
cc s phu tin b, ri ln cn c Thm quan st tnh hnh, nhng thy kh c th tn ti lu
di[5].
Nm 1906, ng b mt sang Qung ng (Trung Quc) gp Phan Bi Chu, trao i kin ri
cng sang Nht Bn, tip xc vi nhiu nh chnh tr ti y (trong s c Lng Khi Siu) v
xem xt cng cuc duy tn ca x s ny[6].

Pht ng phong tro Duy Tn[sa | sa m ngun]

Trong s cc s phu ng thi v c sau ny, Phan Chu Trinh l ngi thy r nht nhng
nhc im ca x hi v con ngi Vit Nam. ng ch trng phi thay i t gc r bng
cch nng cao trnh tr tu v o c ca ngi Vit, pht trin kinh t - vn ha, hc nhng
t tng tin b ca Phng Ty, t b phong tc tp qun lc hu... ng cho rng Vit Nam
phi pht trin kinh t v gio dc t lc t cng, hi nhp vo th gii vn minh ri mu
cu c lp ch khng cu vin ngoi bang dng bo lc ginh c lp. Ch nh vy mi bo
m Vit Nam s c mt nn c lp chn chnh, lu bn v chnh tr ln kinh t trong quan h
vi ngoi bang cng nh nhn dn s c hng c lp v t do c nhn trong quan h vi
nh nc.
Ma h nm 1906, Phan Chu Trinh v nc. Vic lm u tin l gi mt bc ch Hn (quen
gi l u Php chnh ph th) cho Ton quyn Paul Beau vch trn ch qun ch chuyn
ch thi nt, yu cu nh cm quyn Php phi thay i thi i vi s dn nc Vit v sa
i chnh sch cai tr gip nhn dn Vit tng bc tin ln vn minh.
Sau , vi phng chm "t lc khai ha" v t tng dn quyn, Phan Chu Trinh
cng Hunh Thc Khng, Trn Qu Cp i khp tnh Qung Nam v cc tnh ln cn vn
ng cuc duy tn. Khu hiu ca phong tro lc by gi l: Khai dn tr, chn dn kh, hu
dn sinh. Phng thc hot ng ca phong tro l bt bo ng, cng khai hot ng nhm
khai ha dn tc, gio dc thc cng dn - tinh thn t do, xy dng c nhn c lp - t ch c trch nhim vi bn thn v x hi, thay i tn gc r nn vn ha - tm l - tnh cch - t
duy - tp qun ca ngi Vit, ph bin cc gi tr ca nn vn minh phng Ty nh php

quyn - dn quyn - nhn quyn - dn ch - t do - bnh ng - bc i, ci cch trn mi lnh

vc. Phong tro thc hin mc tiu ci to con ngi v x hi Vit Nam bng cch khuyn
khch ci cch gio dc (b li hc t chng, pht ng phong tro hc Quc ng), m mang
cng thng nghip, chn hng cng ngh, b m tn d oan, ku gi ct tc ngn, ct ngn
mng tay,...
Thi gian ny, ng vit bi Tnh quc hn ca, ku gi mi ngi duy tn theo hng dn ch t
sn nh va lc k[5].
Hng ng, Qung Nam v cc tnh ln cn, nhiu trng hc, th x, thng hi, hi ngh
nghip...ln lt c lp ra.
Thng 7 nm 1907, Phan Chu Trinh nhn li mi ra H Ni tham gia din ging mi thng 2 k
ng Kinh ngha thc.

B giam ln th nht[sa | sa m ngun]

Thng 3 nm 1908, phong tro chng su thu Trung K n ra, v b triu Nguyn v chnh ph
bo h Php n p d di. Phan Chu Trinh cng nhiu thnh vin trong phong tro Duy Tn b
nh cm quyn buc ti l khi xng nn u b bt[7]
Phan Chu Trinh b bt H Ni, gii v Hu. Ta Khm s Hu v Nam triu u mun khp
ng vo ti cht. Nhng nh s can thip ca nhng ngi Php c thin ch v nhng i din
ca Hi Nhn quyn ti H Ni, h buc lng phi kt ng n "trm giam hu, lu tam thin l,
ng x bt nguyn" (ngha l ti chm nhng ch giam li, y xa ba ngn dm, gp n x cng
khng cho v), ri y i Cn o ngy 4 thng 4 nm 1908.
Nh d lun trong nc v nh c s vn ng ca Hi Nhn quyn ngay trn t Php, u
ma h nm 1910, Thng c Nam K theo lnh ca Ton quyn ng Dng ra Cn Ln thm
vn ring Phan Chu Trinh. Thng 8 nm , ng c a v t lin. Ti Si Gn, mt hi
ng x li bn n cho ng c n x, nhng buc xung M Tho chu qun thc. y, ng
lm nhiu bi th v cc nhn vt tn tui ca Nam K.
Bi khng hot ng g c, ng vit th cho Ton quyn ng Dng i c
sang Php hoc tr li Cn Ln, nht nh khng chu cnh b giam lng M Tho na. V vy,
nhn c ngh nh ngy 31 thng 10 nm 1908 ca chnh ph Php v vic lp mt nhm ging
dy ting Hn ti Php, nm 1911, chnh quyn ng Dng c mt on gio dcng
Dng sang Php, c c Phan Chu Trinh v con trai l Phan Chu Dt.

Sang Php, b giam ln th hai[sa | sa m ngun]

Sang Php, vic u tin ca ng l a cho Hi Nhn quyn Php bn iu trn v v trn p
nhng ngi dn chng su thu ti Trung K nm 1908 (thng gi l Trung K dn bin thy
mt k).
Sau , ng cn ln ting t co tnh trng cc t nhn Cn Ln b i x ti t, v nh Lin
minh cm quyn, ng X hi Php can thip nhm gim n cho cc ng ch ca mnh. ng
cng tip xc nhiu ln vi nhng nhn vt cao cp B Thuc a, vi Albert Sarraut (sp
sang nhm chc Ton quyn ng Dng) a ra nhng d n ci t nn chnh tr Vit
Nam nhng khng c kt qu, v lc ny th lc ca thc dn hy cn ang mnh. Trong
khong thi gian ny, ng vit Php-Vit lin hip hu chi Tn Vit Nam.
Ngy 28 thng 7 nm 1914, o Hung tuyn chin vi Serbia, m mn cho Th chin th nht.
Sau , ngy 3 thng 8, c tuyn chin vi Php. Nhn c hi ny, nh cm quyn th
Paris (Php) gi Phan Chu Trinh v Phan Vn Trng, mt lut s, nh bo ngi
Vit chng thc dn, i lnh, nhng hai ng phn i[8] do khng phi l cng dn Php. My
thng sau, chnh quyn khp ti hai ng l gin ip ca c bt giam Phan Vn
Trng giam lao Cherchemidi v Phan Chu Trinh b giam nh t Sant (Prison de la
Sant), Paris, k t thng 9 nm 1914.
Do vic Phan Chu Trinh b bt giam nn tr cp ging dy ca ng b ct, con ng mt hc
bng, phi va hc va lm. Cng trong nm ny, v ng l b L Th T qua i qu nh
ngy 12 thng 5 nm 1914.

Thng 7 nm 1915, v khng bng chng buc ti, chnh quyn Php phi tr t do cho hai
ng sau nhiu thng giam gi. Sau khi ra t, Phan Chu Trinh son tuyn tp thSant thi
tp vi hn 200 bi th ng sng tc trong t.
Ra t, Phan Chu Trinh hc ngh ra nh ri lm thu cho cc hiu chp nh kim sng.
Trong hon cnh chin tranh, gi sinh hot t , cnh ng ca hai cha con rt i c cc.
Chng lu sau, Phan Chu Dt phi b hc v nc v b lao rut v qua i ti Hu ngy 14
thng 2 nm 1921, c em v an tng cnh m m ti Ty Lc (Tin Phc,Qung Nam)[9].
Ngy 19 thng 6 nm 1919, Phan Chu Trinh cng vi Phan Vn Trng, Nguyn Th
Truyn v Nguyn Tt Thnh son bn "Yu sch ca nhn dn An Nam" gi cho Hi ngh
Versailles, k tn chung l "Nguyn i Quc", v gy c ting vang.
Nm 1922, khi vua Khi nh sang Php d u xo Marseille, ng vit mt bc th di buc ti
vua Khi nh 7 iu, quen gi l Tht iu Trn hay Th Tht iu, khuyn vua v nc gp,
ng lm nhc quc th. Cng trong nm ny, ng vit bi Tnh quc hn ca mi. Xuyn sut
tc phm ny vn l mt ng li ci cch dn ch, vn l thc trng tm ti ca x hi thc
dn phong kin v nhng th on tn bo ca chnh sch thuc a Vit Nam.
Thy hot ng Php khng thu c kt qu g, nhiu ln ng yu cu chnh ph Php
cho ng tr v qu hng, nhng u khng c chp thun. Mi n nm 1925, khi thy sc
khe ng suy yu, nh cm quyn Php mi cho php ng v nc. Khong thi gian ny,
ng vit cun ng Dng chnh tr lun.

V nc ri qua i[sa | sa m ngun]

M Phan Chu Trinh ti Tn Bnh, Thnh ph H Ch Minh

Ngy 29 thng 5 nm 1925, Phan Chu Trinh cng nh cch mng tr Nguyn An Ninh xung
tu ri nc Php, n ngy 26 thng 6 cng nm th v ti Si Gn. Sau , ng Ninh a ng
v thng khch sn Chiu Nam Lu[10] ca cha mnh l ng Nguyn An Khng. y my
ngy, th ng v ti nh ring ca ng Khng M Ha [11] tin vic tip n bn b n
thm v trao i cng vic, ng thi cng tin cho ng Nguyn An C (ch ca ng Ninh,
mt lng y ni ting) chm sc sc khe.
Tuy b bnh nhng Phan Chu Trinh c gng din thuyt thm hai ti l o c v lun l
ng Ty, Qun tr ch ngha v dn tr ch ngha. Hai bi ny c tc ng khng nh n
th h tr ti Si Gn, trong c T Thu Thu.
ang lc Phan Chu Trinh nm trn ging bnh, th hay tin ng Ninh va b mt thm Php
n vy bt ti nh vo lc 11 gi 30 tra ngy 24 thng 3 nm 1926. Ngay m hm , lc 21
gi 30, ng qua i ti khch sn Chiu Nam Lu v c em qun ti B Hu lu, s 54
ng Pellerin, Si Gn[12].

Phn ng[sa | sa m ngun]

Khi Phan Chu Trinh qua i, c rt nhiu c nhn v t chc gi cu i v th vn n m

tang ca ng. Trong s c bi iu vn caHunh Thc Khng, ngi bn thn thit ca
Phan Chu Trinh, phn nh r nt cuc i v quan im chnh tr ca ng.
...Mt on lch s ca tin sinh hn hai mi nm tri, no b t y, nc ny sang
nc khc, tri bao nhiu phen nguy him, trong giy pht ny khng th lc thut li
cho c; chng ti xin tm tt li m ni s: Ch ngha tin sinh nht l nh
chuyn ch, lm cho dn quyn t do, cn ci phng php tin hnh th tin sinh
thng ni rng:
-Tnh hnh trong nc ta by gi ang vo nguy ngp, nu mun ci cch th cn lin lc
on th mi c. Tic cho ngi nc mnh cn ang m mng, ng ch vi tin
sinh chng c my ngi. V vy m tm lng b phn ha ra ut c, ut c ha nn
i bnh hung g nhng iu mt thy tai nghe d lm cho tin sinh cm xc m au
c, cht c, thng i!
-Thi, t vng mt nm, gic mng ngn thu, s nghip anh hng, ngy nay ht cuc.
Chng ti ch mong mai sau ny nhng ngi k ch tin sinh, lm cho v vang dn tc
Vit Nam ta. Th linh hn tin sinh s c yn n m ngm ci ni sui vng.
Mt y ban t chc l quc tng ch s Phan Chu Trinh gm nhiu thnh vin l
cc nhn s, tr thc c hnh thnh ngay trong m ng qua i gm:
Ch tch

Bi Quang Chiu, K s canh nng, Hi ng qun ht Nam K.

Cc y vin:

Nguyn Vn Thinh, Bc s y khoa.

Trn Vn n, Bc s y khoa, Hi ng qun ht Nam K.

L Quang Lim, c Ph s.

Nguyn Phan Long, Ch bt La Tribune Indochinoise, Hi ng qun ht Nam

K

Trng Vn Bn, Hi ng qun ht Nam K.

Nguyn Tn c, Hi ng qun ht Nam K

V Cng Tn, Hi ng qun ht Nam K

Nguyn Tn Vn, Hi ng thnh ph Si gn.

Trng Vn Cng, Hi ng thnh ph Ch Ln.

Nguyn Kim nh, Ch nhim ng Php thi bo.

Trn Huy Liu, Ch bt ng Php thi bo.

Nguyn Hunh iu, Hi vin Hi ng Canh Nng Tr Vinh.

Nguyn D Khnh, t Khnh K, Nhip nh gia Si Gn.

Hunh nh in, nhn s Si Gn.

Hn 6 vn ngi dn n Si Gn, khng phn bit chnh tr, ng phi, tn gio

tham d, a linh cu Phan Chu Trinh n ngha trang ca hi G Cng tng
t lc 6 gi sng ngy 4 thng 4 nm 1926.

"Ngy i chn, dn chng sp hng di i dc ng

Nguyn Th Minh, Nguyn An Ninh "Ti ch lm cn gi thi"

Bt chp s ngn cn ca chnh quyn thc dn, phong tro lm l truy iu Phan
Chu Trinh c t chc rng ri khp ba k, tr thnh mt s kin chnh tr ni
bt lc by gi.
Khu m ca ng hin qun Tn Bnh, Thnh ph H Ch Minh v c xp hng
l Di tch lch s cp quc gia. Hin nay, tn ng c dng t tn cho nhiu
ng ph v trng hc trong khp nc Vit Nam.

Ch trng cch mng[sa | sa m ngun]

Sau khi co quan v qu, Phan Chu Trinh dc lng vo cng vic cu nc. Mc
d rt au xt trc cnh thc dn Php ngc i ngi Vit Nam, quan im ca
Phan Chu Trinh trc mt cha nn t nhim v khi phc ch quyn quc gia,
c lp dn tc (tc nh ui Php), m nhim v cp bch l phi:

Khai dn tr: b li hc tm chng trch c, m trng dy ch Quc ng cng

kin thc khoa hc thc dng, bi tr h tc xa hoa.

Chn dn kh: thc tnh tinh thn t lc, t cng, mi ngi gic ng c
quyn li v ngha v ca mnh, gii thot c nc c chuyn ch.

Hu dn sinh: pht trin kinh t, cho dn khai hoang lm vn, lp hi bun,

sn xut hng ni ha...

Cho nn sau khi ng vo Nam ra Bc, sang Nht, trao i v tm hiu, cui cng
ng nht quyt lm cuc ci cch duy tn cho quc dn trong nc. Ngoi ra, ng
gi th choTon quyn Beau ngy 15 thng 8 nm 1906, ch trch chnh ph Php
khng lo m mang khai ha cho dn m ch lo thu thu, do dn kh cng kh
hn. ng ngh chnh ph ng Dng nn thay i thi i vi s dn nc
Nam, ci t mi chnh sch cai tr. Bc th gy ting vang ln trong nhn dn,
cng khai ni ln tm trng bt mn ca dn chng v khng nh quyt tm ci
bin hin trng ca t nc.
i vi ng li hot ng cu nc ca ngi bn thn l Phan Bi Chu (ng
gp Phan Bi Chu vo khong thng 7 nm 1904 v sau tr thnh i bn thn
thit), Phan Chu Trinh rt hoan nghnh vic bn v t chc ca bn (Duy Tn hi)
vn ng c mt s hc sinh ra nc ngoi hc tp v ph bin nhng ti liu
tuyn truyn gio dc quc dn trong nc. Song, ng phn i ch trng bo
ng v t tng bo hong ca Phan Bi Chu. [13].

Tc phm[sa | sa m ngun]
Wikisource c cc tc
phm gc ni n hoc

ca:
Phan Chu Trinh

u Php chnh ph th (1906)

Hin trng vn (1907)

Hp qun doanh sinh thuyt quc m t (1907)

Ty H thi tp (tp hp th lm trong nhiu nm)

Tung Trng N Vng (son chung vi Hunh Thc Khng v Phan thc
Duyn nm 1910)

Trung K dn bin tng oan thy mt k (1911)

Sant thi tp (gm hn 200 bi th, son trong t ti Php, 1915)

Th tht iu (th vch 7 ti ca vua Khi nh, 1922)

Giai nhn k ng din ca (hm hn 7.000 cu th lc bt, son 1912-1913)

Tnh quc hn ca I, II (phn I, lm khi Vit Nam (1907), phn II, lm khi sang
Php (1922). y l th hiu triu, thc tnh ng bo, to dn kh mnh,
cao dn quyn)

Bc th tr li cho ngi hc tr tn ng (1925)

ng Dng chnh tr lun (1925)

o c v lun l ng Ty (1925)

Qun tr ch ngha v Dn tr ch ngha (1925)

Ngoi ra, ng cn c cc bi din thuyt v mt s th (khng nm trong Ty H thi

tp) v cu i ch Hn ng lm t 1902-1912...

nh gi[sa | sa m ngun]
Ti Vit Nam[sa | sa m ngun]
Ch tch H Ch Minh:
Nm 1926, c mt s thc tnh trong ton quc tip theo sau ci cht ca mt nh quc
gia ch ngha gi - Phan Chu Trinh. Khp trong nc u c l truy iu... Ch "Ch
ngha Quc gia" t c ni v vit cng khai. Nhng gio vin ngi Php tm cch
ngn cm hc sinh tham gia cc cuc meeting . Nam n hc sinh nhiu trng, c
bit l Si Gn l ni t chc m tang, tuyn b bi kha. Hai mi ngn ngi i
theo linh cu mang biu ng vit nhng khu hiu c tnh cht quc gia ch ngha.
Ngi An Nam cha h c chng kin mt vic to ln nh vy bao gi trong lch s. [14]
Tuy khm phc Phan Chu Trinh, nhng Nguyn i Quc tin rng ch trng da vo
Php thc hnh ci lng chnh tr ca Phan Chu Trinh ch l o tng v khng th

no t c mc ch. ng kch h thng quan li mc nt, tham nhng v bt lc

nhng khng thy chnh sch s dng b my quan liu phong kin nh vy l bn cht
ca thc dn Php nhm n dch dn chng. ng c gng thuyt phc chnh ph Bo
h thay i chnh sch, tip thu nhng ngh ca ng v ci cch h thng quan li v
m rng dn ch, nhng s thuyt phc khng th no thnh cng. Nguyn i Quc
cho rng: "C Phan Chu Trinh ch yu cu ngi Php thc hin ci lng, l sai
lm chng khc g n xin gic r lng thng"[15]

Nh th T Hu, B th Ban chp hnh Trung ng ng Cng sn

Vit Nam:
Mun dm ng xa bit n u ?
Phan Chu Trinh lc li tri u.[16]
Hc gi Nguyn Hin L:
C Ty H l ngi m ng cho phong tro Duy Tn nc ta. Lp Ngha Thc, mt
phn cng ln l ca C, gy t tng mi Qung Nam l C, i khp ni din thuyt
l C, khuyn quc dn ct tc l C, ling ci Ph bng m lp ra hiu bun cng l
C, b tc nhum rng, vn u phc bng ni ha th ngi u tin cng li l C. [17]
Gio s Trn Vn Giu:
Qua nhng vn t tng yu nc ca Phan Chu Trinh c s b phn tch, c
th thy rng ng li khai dn tr, chn dn kh, hu dn sinh, ng li chng ch
ngha thc dn Php nhm ginh li c lp t ch, lp ch qun ch lp hin hay
ch cng ha dn ch, v nhm a nc nh pht trin theo Ty phng, thc cht
l t tng t sn ch khng phi ci g khc. T tng dn ch t sn Ty phng
u th k XX r rng l lc hu qu ri bi v by gi Ty phng ng trc
ngng ca ca cch mng v sn, x hi ch ngha. Nhng i vi ng phng ni
chung, vi Vit Nam ni ring, t tng dn ch t sn hy cn ng vai tr tin b, cn
c mt ngha cch mng, bi v ng phng v Vit Nam lc ny cn phi lm cuc
cch mng dn ch t sn.[18]
Nh s hc Phm Vn Sn:
Ch trng ca Phan Chu Trinh l mun thi hnh mt chnh sch ci lng cho dn tc
Vit Nam... Ch trng ca ng qu l khng tng...V sau ny, nh sng 15 nm trn
t Php, thc cch mng ca ng tin b nhiu qua bi din thuyt v ti
"Qun tr v dn tr" vo m 19 thng 11 nm 1925 ti Si Gn.
D c nhng nhn nh khc nhau v lp trng chnh tr Phan Chu Trinh, nhng
khng ai khng cng nhn ng l mt ngi c t tng dn ch sm hn ht Vit
Nam[19].
Gio s Hunh L:
Phan Chu Trinh l mt con ngi hot ng, mt ch s yu nc nng nhit, dng cm,
bt khut, c u c t chc v y sng kin, c nhng ch trng dt khot v mnh
bo, nh ch trng cn phi lt b my phong kin ch khng th da vo n, cn
phi nng trnh nhn dn ln v mi mt: dn quyn, dn sinh, dn ch, v mun th
phi lm mt cuc vn ng "t lc khai ha" rng ln...
Tuy nhin, vo thi im lch s ca ng, khi th lc ca ch ngha thc dn trn ton
cu cn rt mnh, vic ng yu cu ht chnh ph ng Dng n chnh khch t
sn Php, thc hin ci cch chnh tr trc sau u vp phi tr lcnn cui cng
dn ng n tht bi.
V sng tc th vn, Phan Chu Trinh gp phn vo vic thc tnh nhn tm, lm dy
ln phong tro yu nc si ni trong ba thp nin u th k 20[20].

Nhm tc gi sch i cng lch

s Vit Nam:

Phan Chu Trinh l mt tm gng sng trong phong tro Duy Tn u th k 20. ng
l mt nh nho yu nc c nhiu suy ngh tin b. C th xem ng l ngi c t tng
dn ch sm nht trong s cc nh nho yu nc tin b u th k 20.
c bit hn na l con ng ng chn l con ng dn thn tranh u nhng n
ha, bt bo ng. y l im khc bit chnh gia ng v Phan Bi Chu. Phan Chu
Trinh xem vn dn ch cn cp bch hn c lp v tin rng c th dng lut php,
cch cai tr c quy c theo kiu u M qut sch nhng h bi ca phong kin. Vi
tinh thn yu nc nng nhit, sut i gn b vi vn mnh t nc, vi cuc sng
si ni, gian kh v thanh bch, ng xng ng hu th ngng m[21].

T bn ngoi[sa | sa
m ngun]

Nh s hc Daniel
Hmry:
Khun mt v i ca Phan Chu Trinh theo ti l khun mt ng ch nht trong lch
s vn ha v chnh tr Vit Nam th k XX, bi chnh ng xc nh mt cch rnh
mch, sng r nht nhng nan (les problematimaques) t ra lu di m cc th h
ngi Vit Nam s phi v mi mi cn phi m nhn.[22]

Nh s hc David
G.Marr
Nh phn ln nhng ngi khc, Phan Chu Trinh th ng trong giai on u tip
nhn nhng t tng ngoi lai, t khi t vn mnh mt cch nghim khc xc nh
xem nhng ci mi b sung, mu thun vi nhng ci c nh th no, hay la chn
nhng ci khc, nhng quan nim ban u. i vi Phan Chu Trinh ci cn thit phi
c nhng hnh ng cng quyt khng bao gi c c th ha ra c. ng y cng
khng bao gi b cng bch trong vic phn bit v la chn nhng phng php (c
thc hay khng) n mc nh Phan Bi Chu.[23]

Gia
nh[sa | sa
m ngun]

Cha: Phan Vn
Bnh (?-1886),
ngi lng Ty
Lc, Tin Phc,
mt v quan triu
Nguyn.

M: L Th Trung
(hoc Chung) (?1878), ngi lng
Ph Lm, Tin
Phc.

Anh ch em:
(khuyt)

V: L Th T
(1877-1914),
ngi lng An
Sn, Tin Phc.

ng b ci nhau
nm 1896 v c
vi nhau 3 ngi
con:

Con trai: Phan Chu Dt (1897-1921)

Con gi: Phan Th Chu Lin (1901-?), tc gi l c u, v sau g cho c hc L

m (1897-1976).

Chu ngoi: L Th Khoch, L Th Kinh (tc Phan Th Minh), L Th Lc, L Khm

(tc Phan T), L Th Sng, L Th Chi v L Th Trang

Con gi: Phan Th Chu Lan (1904-1944), tc gi l c M, v sau g cho Ha

Nguyn ng Hi (?-?)

Chu ngoi: Nguyn Th Chu Sa (tc Nguyn Th Bnh), Nguyn ng H, Nguyn

ng Hi, Nguyn Th Chu Loan, Nguyn ng H v Nguyn ng Ho.

Xem
thm[sa | s
a m ngun]

Phong tro
Duy Tn

Phong tro
chng su
thu Trung K
(1908)

Phan T

Nguyn Th
Bnh

Gii thng
Phan Chu
Trinh