3as - TDS

UREAJI ZA KOENJA VOZILA

Ureaj za koenje i zaustavljanje motornih vozila
(m/v) ima zadatak da licu koje upravlja m/v
obezbijedi:
- smanjenje brzine vozila,
- efikasno, brzo i sugurno zaustavljanje vozila i
odravanje vozila u stanju mirovanja, bez
obzira
na brzinu, stepen optereenja i nagib puta,
- polazak vozila iz stanja mirovanja na dijelu
puta
koji je pod usponom.
2

Sa aspekta bezbjednosti saobraaja, ureaj za

zaustavljanje je jedan od najvanih ureaja na
motornom vozilu. Zadatak ureaja za zaustavljanje je
veoma kompleksan, a da se takvi zahtjevi ispune, na
vozilu se ugrauju koioni sistemi:
1. radna konica, tzv. nona konica,
2. pomona konica
3. parkirna konica i
4. dopunska konica usporiva.
Navedene konice imaju princip rada neovisan jedan
od
drugog.
3

Sistem za koenje:

koion
a
cijev

Struktura koionog sistema

Radna konica mora biti takva da omogui vozau da vozilo

zaustavi na siguran, brz i efikasan nain, bez obzira na brzinu
kretanja vozila, optereenje vozila i nagib puta.
Ta konica treba da omogui regulisanje inteziteta koenja sa
vozakog mjesta, a da pri tome voza ne isputa upravlja iz
ruku i ona treba da dejstvuje podjednako na tokove koji se
nalaze na istoj osovini. Ona, stoga, predstavlja najvaniji dio
koionog sistema, kome se posveuje posebna panja.

Radna konica moe biti izvedena kao:

1. hidraulina (sila koenja se prenosi pomou

tenosti-hidraulika),
2. pneumatska (sila koenja se prenosi preko
vazduha pod pritiskom-komprimirani vazduh-i
primjenjuje se na tekim teretnim vozilima,
autobusima i prikljunim vozilima)
3. na savremenim vozilima, sistem radne
konice moe biti izveden i kao dvokruni
(potpuno odvojeni cjevovodi za zadnje i
prednje tokove), to omoguava da konica
potpuno ne otkae, ve samo tokovi na
jednoj osovini.
6

Pomona konica mora biti postavljena tako

da je voza moe lahko i brzo upotrijebiti sa

vozakog mjesta, pri emu jedna ruka vozaa
mora biti slobodna radi upravljanja vozilom.
Pomona konica se uvodi iskljuivo radi
poveanja bezbjednosti vozila u saobraaju,
odnosno u cilju ostvarivanja vee pouzdanosti
koionog sistema.
Njen je zadatak da obezbijedi mogunost
koenja vozila i u sluaju da doe do otkaza u
podsistemu radne konice. Propisi diozvoljavaju
da osobine
pomone
konice budu u
odreenom stepenu nie nego radne konice.
7

Parkirna konica ima zadatak da obezbijedi

trajno koenje vozila u mjestu, tj.parkirno

koenje. Ukoliko se ova konica rijei tako da
se moe aktivirati i pri kretanju vozila, to se
najee i radi, parkirna konica moe da
preuzme i zadatke pomone konice. U tom
sluaju pomona i parkirna konica su jedan
isti podsistem, to je na blok shemi na slici i
naznaeno.

Dopunska konica ili usporiva prevashodno

je namijenjena blagom, dugotrajnom koenju,

pri kretanju vozila na duim padovima. U tom
smislu njeno obavezno postojanje propisano je
samo za vozila veih ukupnih masa (to je na
slici
naznaeno
isprekidanim
linijama).
Meutim, ako vozilo ima usporiva, on se
esto koristi i za sva blaga usporavanja, dakle
u mnogim sluajevima koenja, koja se
normalno ostvaruju radnom konicom.

Svaki od navedenih podsistema, strukturno se

rjeava u osnovi na isti nain, odnosno

ukljuuje iste funkcionalne komponente:
1.komanda,
2.prijenosni mehanizam i
3.konica

Podsistemi koionog sistema

10

Osnovni elementi koionog sistema (sa hidraulinim

prijenosnim sistemom)
11

Komanda slui za aktiviranje odgovarajueg

podsistema, tj. radne, pomone i drugih

konica. Svaki podsistem mora da ima, dakle,
svoju komandu, postavljenu tako da voza
lahko moe da je aktivira. Komanda radne
konice je izvedena kao papuica, koja je
postavljena
neposredno
ispred
sjedita
vozaa, tako da voza moe da je aktivira ne
skidajui ruke sa volana. Za pomonu i
parkirnu konicu komanda je obino runa, tj.
u obliku ruice koja je, takoer, postavljena uz
sjedite vozaa, tako da pri njenom aktiviranju
voza jednu ruku moe da dri na volanu.
12

Kada su pomona i parkirna konica rijeene

konstrukcijski jedinstveno, onda je i njihova

komanda, oigledno, jedna ista ruica. Komanda
dopunske konice (usporaa) je najee,
takoer, runa (ruica, poluga), ali esto se izvodi
i kao nona (ponekad neposredno uz komandu
radne konice, uz istovremeno aktiviranje).
Prijenosni mehanizam ima zadatak da dobijeni
impuls od komande prenese do izvrnih organa
konica. Ovo je bitna funkcija koionog sistema,
koja znaajno utie na ukupne performanse vozila
u pogledu koenja. Ispunjenje ovih zadataka je
naelno sloeno, posebno kod radne konice
vozila velikih ukupnih masa.
13

Prijenosni

mehanizmi
koionih
sistema
rjeavaju se na razliite naine. U osnovi
postoje tri principijelna rjeenja:
1.prenoenje energije vozaa,
2.prenoenje energije vozaa uz djelimino
koritenje spoljnjeg energetskog izvora (ili
rezervoara) i
3. prenoenje energije iz drugih, tj. spoljnih
izvora, a na osnovu impulsa koji potiu od
vozaa.

14

Uobiajeno je da se prva rjeenja nazivaju

prijenosni mehanizmi bez servo dejstva, druga

sa
servo
pojaanjem
(ili
sa
servo
pojaalima), a trea sa potpunim servo
dejstvom.
Prema vrsti prijenosnih elemenata, prijenosni

mehanizmi mogu biti:

1. mehaniki,
2. hidrauliki,
3. pneumatski i
4. kombinovani.
15

KOIONI MEHANIZAM KONICA

Postoji vie naina ostvarenja koionog

momenta, i to:
1. mehanikim trenjem,
2. unutranjim trenjem u tenosti,
3. elektrodinamikom indukcijom i
4. stvaranjem otpora zraka.

16

Kod motornih vozila se najee koioni

moment
ostvaruje mehanikim trenjem.
Na tekim teretnim vozilima i autobusima

primjenu nalaze tzv. motorne konice, koje

pri aktiviranju zatvaraju izduvnu cijev,
istovremeno oduzimaju gorivo i SUS motor tad
radi kao kompresor (stvaranjem otpora
vazduha).

17

Poto se kod frikcionih koionih mehanizama

kinetika energija putem trenja pretvara u

toplotnu, to se mora koioni dobo konstruisati
tako, da ima mogunost dobrog odvoenja
toplote (obino se izrauju sa rebrima).
Frikcioni materijal koji se postavlja na papue,

mora takoer biti otporan na toplotu i imati

odreenu vrstou, te se esto koristi azbestna
tkanina protkana mesinganim vlaknima ili
elinim opiljcima koji slue za brzo odvoenje
toplote sa frikcionog materijala.

18

U zavisnosti od naina ostvarivanja koionog

momenta
vri
se
podjela
i
koionih
mehanizama.
Na motornim vozilima najee su u upotrebi
koioni mehanizmi koji rade na principu
mehanikog
trenja
(frikcioni
koioni
mehanizmi).
U zavisnosti od mjesta na koje su postavljeni,
mogu se podijeliti na:
1.koione mehanizme u tokovima i
2.koione
mehanizme
koji
djeluju
na
transmisiju.
19

Frikcioni koioni mehanizam

u toku
Frikcione konice se mogu podijeliti prema

izvedbi kao na slici:

Podjela frikcionih konica

20

Frikcioni koioni mehanizam koji se nalazi u

toku radi na principu trenja koje se ostvaruje

izmeu koionog doboa koji je vrsto vezan
za toak (okree se zajedno s njim) i koionih
papua koje su postavljene na nosau
koionih papua, koji je vezan za most.
Postavljanje papua u koionom dobou moe
biti izvedeno na vie naina, shodno tome
postoji nekoliko tipova dobo konica: simplex,
duplex, duo-duplex i duo-servo.
Osnovni dijelovi frikcione konice (tzv. dobo

konice) prikazani su na sljedeoj slici:

21

Dobo konica prostorni prikaz

22

Tipovi dobo konica

Simplex dobo konice su jednostavne izvedbe,

podeavanje i aktiviranje i imaju iste osobine pri

kretanju vozila naprijed i nazad. Nedostatak im je
manji koioni efekat silazne papue (papua
koja dobo naputa kod hidraulinog cilindra) i
nejednako habanje obloge na papuama.
23

Duplex

dobo konice su sloenije za

proizvodnju, podeavanje i aktiviranje (dva
hidraulina cilindra). Otklonjen je nedostatak
silazne papue, obje papue se podjednako
troe, ali konice imaju razliite osobine pri
kretanju vozila naprijed i nazad.

Duo-duplex

dobo konice imaju iste

osobine pri kretanju vozila naprijed-nazad,
otklonjen je nedostatak silazne papue, obje
papue se podjednako troe, ali su relativno
komplikovane i podlone su pretjeranom
troenju.
24

Duo-servo dobo konice imaju prednost da

reakcija oslanjanja primarne (nailazne)

papue djeluje kao aktivna sila koenja na
sekundarnu
(silaznu)
papuu.
Ovo
poboljava efikasnost konice, ujednaava
troenje papua, pri emu, zbog svoje
konstrukcije ima iste osobine pri kretanju
vozila naprijed i nazad. Nedostatak ove
konice je to svojom poveanom efikasnou
dovodi do termikog preoptereenja, pri emu
se koione osobine naglo degradiraju.

25

Osnovni elementi svih nabrojanih dobo

konica su:
1.koione papue,
2.dobo,
3.hidraulini cilindar s klipovima.
4.mehanizam za podeavanje,
5.mehanizam rune konice-ova vrsta konica
se koristi i kao parking konica.

26

Izvedba s diskom
Kod izvedbe s diskom, sile trenja se ostvaruju

na jednom ili vie rotirajuih diskova, vrsto

vezanih za toak vozila.
Najvaniji dijelovi disk konice s klijetima su:
1.disk,
2.klijeta,
3.koione ploice i
4.hidraulini cilindar s klipom.

27

Prednosti:
Zbog otvorene konstrukcije toplota se bre i bolje

odvodi u okolinu nego kod izvedbe s bubnjem,

tako da je uinak koenja manje ovisan o
temperaturi diska i koionih ploica.
Nedostaci:
Zbog svoje specifine konstrukcione izvedbe, kod

ovih konica se javljaju lokalna toplotna

optereenja na disku, zbog ega je disk podloan
mjestiminoj ispucanosti. Zbog toga to nemaju
osobinu samopojaanja sile pritiska koionih
obloga, potrebne su neto vee sile na
pogonskom toku (koioni klipovi).
28

Sistem za aktiviranje koionog

mehanizma (prijenosni
mehanizam)
Sistem za aktiviranje koionog mehanizma slui

da, prilikom komande od strane vozaa, razmakne

koione papue koje se tada priljubljuju uz dobo
ili disk, te na taj nain vre koenje vozila.
Prema nainu prijenosa komande do koionih
mehanizama sistemi za aktiviranje se dijele na:
a) mehaniki,
b) hidraulini,
c) pneumatski i
d)
kombinovani
(hidromehaniki,
hidropneumatski, itd.).
29

Kod vozila ukupne teine 40 50 kN dovoljna

je energija miia vozaa da ostvari koionu

silu u reimu naglog koenja, te se kao sistem
za aktiviranje obino koristi hidraulini sistem.
Kod vozila ukupne teine 80 100 kN sistem

za aktiviranje je obino kombinovan: sila koju

daje voza obino se poveava servoureajem
koji ima poseban izvor energije (obino
komprimirani vazduh). Sistem za aktiviranje je
obino hidraulini. Kod ovih vozila esto se
susree i kombinacija gdje je servoureaj
hidraulini, a sistem za aktiviranje pneumatski.
30