Bezuov stav i polinomi

Poljoprivredni. Fakultet Zemun.

(materijal za usmeni deo ispita)

Linearna algebra i polinomi

07. decembar 2014.

Definicija polinoma
Neka je (F , +, , 0, 1) polje, n N, a0 , a1 , . . . , an F , an , 0.

Definicija
def

Izraz f = a0 + a1 x + a2 x 2 + + an x n je polinom stepena n sa

koeficijentima a0 , a1 , . . . , an , po nepoznatoj (promenljivoj) x.
a0 , a1 x , . . . , an x n su c lanovi polinoma f ,
a0 je slobodni c lan,
an x n vodeci c lan, an vodeci koeficijent
f je normiran (monicni) ako je an = 1.
def

0 = 0 + 0x + 0x 2 + + 0x n je nula polinom, njegov stepen je

neodreden
(ne definie se).

Stepen polinoma f oznacavacemo sa degf .

F [x ] - skup svih polinoma po x sa koeficijentima iz polja F.
Fn [x ] - skup svih polinoma po x stepena n (sa koeficijentima iz F).
Svaki a F , a , 0, je polinom stepena 0 (konstantni polinom).
()

Linearna algebra i polinomi

27.

Sabiranje i mnoenje polinoma

Definicija
Polinomi f = a0 + a1 x + + an x n i g = b0 + b1 x + + bm x m su jednaki ako su
istog stepena (tj. n = m) i ai = bi , za svako i {0, 1, . . . , n}.
Na F [x ] definiemo operacije: + -sabiranje i -mnoenje polinoma.
Za f = a0 + a1 x + + an x n i g = b0 + b1 x + + bm x m ,

f +g

def

(a0 + b0 ) + (a1 + b1 )x + + (am + bm )x m +

+am+1 x m+1 + + an x n ,
ako n m,

f +g

def

g + f,

def

f g = a0 b0

+
+

ako n < m

(a0 b1 + a1 b0 )x + . . .
(a0 bk + a1 bk 1 + + ak b0 )x k + + an bm x m+n

Posledica
deg (f + g ) max{degf , degg }, deg (f g ) = degf + degg
(pod uslovom da svi ovi polinomi imaju stepen, tj. da su nenula polinomi)
()

Linearna algebra i polinomi

27.

Prsten polinoma
Teorema
(F [x ], +, ) je integralni domen (komutativan prsten sa jedinicom bez
delilaca nule).

Dokaz.
(P1 ) (F [x ], +) je Abelova grupa

komutativnost i asocijativnost + slede iz definicije sabiranja polinoma i

osobina sabiranja u F
neutralni za sabiranje je nula polinom
suprotni polinom za polinom f = ao + a1 x + + an x n je polinom
f = a0 + (a1 )x + + (an )x n

(P2 ) asocijativnost mnoenja polinoma sledi iz definicije i asocijativnosti

mnoenja u F
(P3 ) distributivnost prema + sledi iz distributivnosti + i u polju F
neutralni za mnoenje je konstantni polinom 1

F [x ] je komutativan prsten sa jedinicom.

()

Linearna algebra i polinomi


27.

Dokaimo da F [x ] nema delioce nule, tj. da proizvod dva nenula polinoma

ne moe biti nula polinom.
Neka f , g F [x ], f , 0, g , 0.
Tada postoji degf = m, degg = n, m, n N {0}.
Sledi da je deg (fg ) = degf + degg = n + m.
Dakle, polinom fg ima stepen, pa je fg , 0.
Zakljucujemo da je F [x ] komutativan prsten sa jedinicom bez delilaca nule,
tj. F [x ] je integralni domen.

()

Linearna algebra i polinomi

Invertibilni polinomi
Teorema
Element f F [x ], f , 0, ima inverzni akko je degf = 0, tj. f je nenula konstantni
polinom.

Dokaz.
()
Neka f ima inverzni g F [x ]. Tada je fg = gf = 1. Pretpostavimo da je
degf 1.
Tada 0 = deg (1) = deg (fg ) = degf + degg 1. Kontradikcija.
Sledi degf = 0.
()

Neka je f nenula konstantni polinom. To znaci f = a0 , a0 F , a0 , 0.

Tada postoji a01 F (inverzni od a0 u odnosu na operaciju u polju F ).
def

Za g = a01 F F [x ] vai f g = a0 a01 = 1.

Sledi da je g inverzni od f u F [x ].
()

Linearna algebra i polinomi

27.

Nule polinoma
Neka je f = a0 + a1 x + + an x n F [x ] i c F .

Definicija
def

f (c ) = a0 + a1 c + a2 c 2 + + an c n , f (c ) F
Ako vai f (c ) = 0 onda se c naziva nula ili koren polinoma f .
Jednacina a0 + a1 x + + an x n = 0 (an , 0) se naziva algebarska
jednacina n-tog stepena.
n = 1: a0 + a1 x = 0 (a1 , 0) - linearna jednacina
n = 2: a0 + a1 x + an x 2 = 0 (a2 , 0) - kvadratna jednacina

Example
(a) Nula polinoma f = 2 3x + x 3 iz prstena R[x ] je broj -2, jer
f (2) = 2 3(2) + (2)3 = 0.
(b) Polinom f = x 2 + 1 prstena R[x ] nema nule (u R).
(c) Polinom f = x 2 + 1 prstena C[x ] ima nule i i i .
()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Teorema o deljenju polinoma

Neka su f , g F [x ] i g , 0. Tada postoje jedinstveni polinomi q, r F [x ]
takvi da je f = qg + r , pri c emu je r = 0 ili degr < degg .

Dokaz.
Egzistencija polinoma q i r :
Za f = 0 ili degf < degg izborom q = 0 i r = f dobijamo tvrdjenje
teoreme (jer 0 = 0 g + f .
Neka je degf degg , f = a0 + a1 x + + an x n , an , 0 i
g = b0 + b1 x + + bm x m , bm , 0, pri c emu je n m.
Odredimo q i r matematickom indukcijom po n.
Za n = 0 (tada je m = 0, f = a0 , g = b0 ), neka je q = a0 b01 , r = 0.
Tada qg + r = (a0 bo1 )b0 + 0 = a0 = f .
Neka je deg (f ) = n > 0 i neka polinomi q i r postoje za sve polinome
stepena manjeg od n.
1 x nm g .
Neka je f1 = f an bm


()

Linearna algebra i polinomi

27. .

1 n m
Ako je f1 = 0, izborom q = an bm
, r = 0 dobijamo f = qg + r .
x

Ako je f1 , 0, tada degf1 < n, pa postoje q1 i r takvi da f1 = q1 g + r , r = 0 ili

degr < degg . Tada
1 n m
1 n m
1 n m
g = q1 g + r + an bm
g = (q1 + an bm
f = f1 + a n b m
) g + r.
x
x
x

{z

Jedinstvenost:
Neka q1 , r1 i q2 , r2 ispunjavaju uslove teoreme.

f = q1 g + r1 ,
f = q2 g + r2 ,

r1 = 0 ili degr1 < degg

r2 = 0 ili degr2 < degg

Tada (q1 q2 )g = r2 r1 .
Ako je r1 , r2 tada q1 q2 , 0 pa postoji deg (q1 q2 ) i
degg deg (q1 q2 ) + deqg = deq((q1 q2 )g ) = deg (r2 r1 )
max{degr1 , degr2 } < degg , to je nemoguce.
Dakle, r1 = r2 , pa je (q1 q2 )g = 0, odakle sledi q1 = q2 (jer g , 0).


()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Relacija deljivosti
Definicija
Neka su f i g polinomi iz F [x ] i g , 0.
Jedinstveni polinomi q i r iz F [x ] takvi da
f = gq + r ,

r = 0 ili degr < degg

zovu se, redom, kolicnik i ostatak pri deljenju polinoma f i g.

Ako je r = 0, tj. f = gq kaemo da je polinom f deljiv polinomom g (ili g deli
f ) i piemo g |f .

Example
f = x 5 2x 3 + 3x 2 4, g = x 3 + 2x 2 + 3x 1
f x 2 g = x 5 2x 3 + 3x 2 4 (x 5 + 2x 4 + 3x 3 x 2 ) = 2x 4 5x 3 + 4x 2 4 = f1
f1 + 2xg = 2x 4 5x 3 + 4x 2 4 + (2x 4 + 4x 3 + 6x 2 2x ) = x 3 + 10x 2 2x 4 = f2
f2 + g = 12x 2 + x 5 = r
f = (x 2 2x 1) g + 12x 2 + x 5
()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Bezuov stav
Neka je f F [x ] i c F .

Posledica
1

Ostatak pri deljenju polinoma f sa x c jednak je f (c ), tj.

f = (x c )q + f (c ).

(x c )|f

akko f (c ) = 0

Dokaz.
1

Za polinome f i g = x c postoje jedinstveni polinomi q, r F [x ] takvi

da je f = q(x c ) + r , gde je r = 0 ili degr < deg (x c ) = 1, tj.
r = 0 ili degr = 0, pa
r je konstantni polinom, tj. r F .
Tada f (c ) = q(c )(c c ) + r = 0 + r = r .

neposredno iz 1: (x c )|f akko r = 0 akko f (c ) = 0.


()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Posledica 1.
Ako je f = a0 + a1 x + + an x n , an , 0, n 1 i ako su c1 , c2 , . . . , cn razliciti
koreni polinoma f , tada je

f = an (x c1 ) . . . (x cn ) (faktorizacija polinoma).

Dokaz.
Dokaz indukcijom po stepenu n polinoma f .

n = 1: Neka je c1 koren polinoma f = a0 + a1 x .Tada a0 + a1 c1 = 0, pa je

a0 = a1 c1 , odakle sledi f = a1 c1 + a1 x = a1 (x c1 ).
Pretpostavimo da je tvrdenje
tacno za sve polinome stepena manjeg od n,

gde je n > 1.
Poto je c1 koren polinoma f , vai x c1 |f , pa postoji q F [x ] , tako da
f = q(x c1 ). Stepen polinoma q je n 1, a vodeci koeficijent an .
Tada 0 = f (cj ) = (cj c1 )q(cj ) (j = 2, . . . , n).
Kako je cj c1 , 0, za j , 1, sledi da je q(cj ) = 0 za svaki j = 2, . . . , n.


()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Dakle q ima n 1 razlicitih korena c2 , . . . , cn F .

Prema indukcijskoj hipotezi sledi q = an (x c2 ) . . . (x cn ).
Zamenom u f = q(x c1 ) dobijamo

f = an (x c1 )(x c2 ) . . . (x cn ).

Posledica 2.
Polinom f stepena n 1 ne moe imati vie od n razlicitih korena.

Dokaz.
Pretpostavimo suprotno, da polinom f sa vodecim koeficijentom an , 0, ima n + 1
razlicitih korena c1 , . . . , cn , c . Tada je

f = an (x c1 ) . . . (x cn ),
pa je
0 = f (c ) = an (c c1 ) (c c2 ) . . . (c cn ) .

|{z} | {z } | {z }
,0

,0

Kontradikcija.

| {z }

,0

,0


()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Posledica 3.
Ako su f , g polinomi stepena n i c1 , c2 , . . . , cn+1 razliciti elementi polja F
takvi da f (ci ) = g (ci ), i = 1, 2, . . . n + 1, onda je f = g .
Dokaz.
Stavimo h = f g i pretpostavimo da je h , 0.

degh n i h (ci ) = f (ci ) g (ci ) = 0, za svako i = 1, . . . , n + 1.

h ima n + 1 razlicitih korena u F . Kontradikcija.
h = 0, tj. f = g .

()

Linearna algebra i polinomi

27. .

Posledica 4.
Ako su c1 , c2 , . . . , cn+1 razliciti, a b1 , b2 , . . . , bn+1 proizvoljni elementi polja F , tada
postoji tacno jedan polinom f F [x ] stepena n tako da f (ci ) = bi za
i = 1, . . . , n + 1.

Dokaz.
Egzistencija polinoma f : Posmatrajmo Lagrange-ov interpolacioni polinom,
tj. polinom oblika:
(x c )(x c )(x c

f = b1 (c1 c22)(c1 c33 )...(c1 nc+n+1 1 ) + b2

(x c1 )(x c3 )(x cn+1 )

(c2 c1 )(c2 c3 )...(c2 cn+1 ) + +
(x c )(x c )(x c )
+bn+1 (cn+1 c1 )(1 cn+1 2c2 )...(cn+n 1 cn ) .

Polinom f ispunjava uslove f (ci ) = bi , i = 1, . . . , n + 1 i degf n.

Jedinstvenost: Ako je g F [x ] takav da je degg n i g (ci ) = bi
(i = 1, . . . , n + 1), prema prethodnoj posledici sledi g = f .

()

Linearna algebra i polinomi

27.

Viestruki koreni polinoma

Ako se u razlaganju f = an (x c1 )(x c2 ) . . . (x cn ) polinoma f F [x ] stepena

n 1, element c F javlja u nizu c1 , . . . , cn tacno k puta, gde 1 k n, kaemo
da je c F koren reda k polinoma f .

Definicija
Element c F je koren reda k polinoma f F [x ] ako (x c )k |f i (x c )k +1 f , tj.

f = (x c )k q,

q F [x ], q(c ) , 0.

Ako je k > 1, tada je c viestruk koren,

ako je k = 1, tada je c prost koren.

Teorema
Polinom f C[x ] stepena n 1 sa vodecim koeficijentom an moe se na
jedinstven nacin (do redosleda faktora) faktorisati u obliku

f = an (x c1 )k1 (x c2 )k2 . . . (x cr )kr ,

an , 0,

gde su c1 , . . . , cr razliciti koreni polinoma f reda k1 , . . . , kr , respektivno, i

k1 + k2 + + kr = n.

Izvodni polinom
Neka je F polje karakteristike0 (tj. vai |
1+1+
1 , 0,za svako n N).
{z + }
n

Definicija
Ako je f = a0 + a1 x + + an x n F [x ], an , 0, tada polinom
def

f = a1 + 2a2 x + + nan x n1 zovemo prvi izvodni polinom polinoma f .

Osobine:
1
Ako je degf = n 1, onda je degf = n 1
(jer nan = an + + an = (1
+}
1) an
| + {z

{z
n

, 0).

|{z}

,0

,0

(c f ) = c f , c F
3
(f + g ) = f + g
4
(f g ) = f g + f g
5
(f k ) = kf k 1 f , k N
Induktivno definiemo izvodne polinome vieg reda:
f = (f ) , f (k +1) = (f (k ) ) (k N).
2

()

Linearna algebra i polinomi

Teorema 1.
Neka je F polje, charF = 0 i c F koren reda k polinoma f F [x ].
Ako je k > 1, tada je c koren reda k 1 prvog izvodnog polinoma f ,
ako je k = 1 tada c nije koren polinoma f .

Dokaz.
Neka je f = (x c )k q, q F [x ] i q(c ) , 0. Tada

f = k (x c )k 1 q + (x c )k q = (x c )k 1 (kq + (x c )q ) .
|
{z
}
q1

k >1
Iz f = (x c )k 1 q1 , q1 (c ) = kq(c ) , 0 sledi da je c F koren
reda k 1 polinoma f .
k =1
Iz f = q1 , q1 (c ) = kq(c ) , 0 sledi da c F nije koren polinoma f .


()

Linearna algebra i polinomi

Posledica 1.
Sve viestruke nule polinoma f su sve nule polinoma NZD(f , f ).

Dokaz.
() c F je viestruk koren polinoma f
c je koren polinoma f (Teorema 1.)
(x c )|f , (x c )|f
(x c )|NZD (f , f )
c je koren polinoma NZD (f , f )
() c je koren polinoma NZD (f , f )
(x c )|NZD (f , f )
(x c )|f , (x c )|f
f (c ) = 0, f (c ) = 0
c je viestruk koren polinoma f

(Teorema 1)


Posledica 2.
Polinom

f.

f
ima samo proste korene i ti koreni su razliciti koreni polinoma
NZD (f , f )

Example
Odrediti viestruke korene polinoma f = x 7 2x 5 x 4 + x 3 + 2x 2 1.
f = 7x 6 10x 4 4x 3 + 3x 2 + 4x ,
NZD(f , f ) = x 3 x 2 x + 1 = x 2 (x 1)(x 1) = (x 2 1)(x 1) = (x 1)2 (x + 1),
1 i -1 su zajednicki koreni polinoma f i f

1 je prost koren polinoma f i koren reda 2 polinoma f

1 je koren reda 2 polinoma f i koren reda 3 polinoma f

f = (x 1)3 (x + 1)2 q, degq = 2.

Iz Hornerove eme
1

1
1
1
1
1
1

0
1
2
3
2
1

2 1
1 2
1 1
4
2
1

3
1
0

1
2
1
0

2
1
1
0

0
1
0

1
0

q = x 2 + x + 1, f = (x 1)3 (x + 1)2 (x 2 + x + 1),

f
= (x 1)(x + 1)(x 2 + x + 1) ima samo proste korene i to su koreni
NZD (f ,f )
polinoma f .

Teorema 2. (Taylor)
Ako je F polje, charF = 0, f = a0 + a1 x + + an x n F [x ] i c F , tada

f = f (c ) +

f (c )
f (c )
f (n) (c )
(x c ) +
(x c )2 + +
(x c )n
1!
2!
n!
ak =

f (k ) (0)
def
(k = 0, 1, . . . , n), gde f (0) = f .
k!

Dokaz.
Neka je f = b0 + b1 (x c ) + b2 (x c )2 + + bn (x c )n . Odredimo b0 , . . . , bn .

k = 0 : b0 = f (c ) =

f (0) (c )
0!

x =c

f = b1 + 2b2 (x c ) + 3b3 (x c )2 + + nbn (x c )n1 b1 = f (c ) =

f = 2 1 b2 + 3 2b3 (x c ) + + n(n 1)bn (x c )n2
x =c

f (c ) = 2!b2

b2 =

f (c )
,
2!

f (c )
1!

f (k ) = k !bk + (k + 1)!bk +1 (x c ) + + n(n 1) . . . (n k + 1)bn (x c )nk

x =c

f (k ) (c ) = k !bk ,

bk =

f (k ) (c )
,
k!

za k = 0, 1, 2, . . . , n

f = f (c ) +

f (c )
f (c )
f (n) (c )
(x c ) +
(x c )2 + +
(x c )n
1!
2!
n!

Za c = 0 dobijamo

f = f (0) +

f (0)
f (n) (0) n
x + +
x .
1!
n!

Uporedivanjem
koeficijenata sa f = a0 + a1 x + + an x n F [x ] i c F ,

sledi
f (k ) (0)
ak =
(k = 0, 1, . . . , n).
k!
Polinom iz prethodne teoreme se naziva Tejlorov polinom.

()

Linearna algebra i polinomi

Teorema 3.
Ako je F polje, charF = 0, f F [x ] polinom stepena n 1 i c F , tada
c je koren reda k polinoma f akko

f (c ) = f (c ) = = f (k 1) (c ) = 0 i f (k ) (c ) , 0.

Dokaz.
() c je koren reda k polinoma f c je koren reda k 1 polinoma f . . .
c je prost koren polinoma f (k 1) c nije koren polinoma f (k ) (Teorema 1.)
f (c ) = f (c ) = = f (k 1) (c ) = 0, f (k ) (c ) , 0 (Bezuov stav).
() Iz f = f (c ) +

f=

f (c )
(x
1!

c) + +

f (n) (c )
(x
n!

c )n i f (c ) = = f (k 1) (c ) = 0 sledi

f (k ) (c )
f (k +1) (c )
f (n) (c )
(x c )k +
(x c )k +1 + +
(x c )n
k!
(k + 1)!
n!

f = (x c )k

 f (k ) (c )
k!


f (k +1) (c )
f (n) (c )
(x c ) + +
(x c )nk
(k + 1)!
n!
{z
}
q

pri c emu je q(c ) =

(k )

(c )
k!

, 0, pa je c koren reda k polinoma f .

Example
Za polinom f = 2x 6 x 5 13x 4 + 13x 3 + 19x 2 32x + 12 i c = 1 vai
f (1) = 0,
f = 12x 5 5x 4 52x 3 + 39x 2 + 38x 32, f (1) = 0,
f = 60x 4 20x 3 156x 2 + 78x + 38, f (1) = 0,
f = 240x 3 60x 2 312x + 78, f (1) = 54 , 0,
pa je c = 1 koren reda k = 3 polinoma f .

f = (x 1)3 q.
Pomocu Hornerove eme nalazimo q = 2x 3 + 5x 2 4x 12, pa je

f = (x 1)3 (2x 3 + 5x 2 4x 12).

()

Linearna algebra i polinomi

Osobine korena realnih polinoma

U optem slucaju, realni polinom se ne moe predstaviti kao proizvod
linearnih realnih polinoma (jer R nije algebarski zatvoreno polje).
Kako je R[x ] C[x ], svaki realni polinom moemo posmatrati i kao
kompleksni polinom. Polje C je algebarski zatvoreno, pa se svaki realni
polinom stepena n 1 moe predstaviti kao proizvod kompleksnih linearnih
polinoma.

Teorema
Ako je kompleksan broj c = + i (, R) koren polinoma f R[x ], tada je i
c = i koren polinoma f .

Dokaz.
Neka je f = a0 + a1 x + + an x n R[x ] i f (c ) = 0. Primenom osobina operacije
konjugovanja (z1 z2 = z1 z2 , z1 + z2 = z1 + z2 , z1 , z2 C) dobijamo

f (c )

=
=
=
=

a0 + a1 c + a2 c + + an c
a0 + a1 c + a2 c 2 + + an c n
a0 + a1 c + a2 c 2 + + an c n (ai = ai , jer ai R)
a0 + a1 c + + an c n = f (c ) = 0 = 0.

Napomena. Prethodna teorema ne vai za kompleksne nerealne polinome, npr.

x 2 (1 + i )x + i C[x ] ima korene 1 i i (i nije koren).

Posledica
Svaki realni polinom neparnog stepena ima bar jedan koren u R.

Teorema
Jedini nesvodljivi polinomi u R[x ] su linearni polinomi i kvadratni polinomi sa
negativnom diskriminantom.

Dokaz.
Linearni polinomi su svakako nesvodljivi (jer imaju samo trivijalne delioce).
Kvadratni realni polinomi su nesvodljivi nad R akko nemaju koren u R, akko
imaju negativnu diskriminantu.
Svi ostali realni polinomi su svodljivi.
Neka je f R[x ], degf > 2.Tada f C[x ], C je algebarski zatvoreno, pa
postoji koren c = + i (, R) polinoma f .
(i) = 0 c = R f = (x )q, q R[x ] f je svodljiv nad R.
/
()

Linearna algebra i polinomi

(ii) , 0 c < R c = i je takode

koren polinoma f . Za polinom

g = (x c )(x c ) = (x )2 + 2 = x 2 2x + 2 + 2 R[x ]
D = 42 4(2 + 2 ) = 42 < 0, pa je g nesvodljiv nad R.
Po teoremi o deljenju

f = gq + r ,

q, r R[x ] r = 0 ili degr < degg .

r = 0 f = gq, g , q R[x ], degg = 2 < degf f je svodljiv nad R.

r , 0 degr = 0 ili degr = 1.
degr = 0

rR
0 = f (c ) = g (c )q(c ) + r = r . Kontradikcija .

degr = 1

r = ax + b , a , 0,
0 = f (c ) = g (c )q(c ) + ac + b
ac + b = 0
c = a 1 b R. Kontradikcija.

Faktorizacija realnog polinoma

Posledica
Svaki realni polinom f stepena n 1, sa vodecim koeficijentom an , moe se na
jedinstven nacin (do redosleda faktora) predstaviti u obliku

f = an (x c1 )k1 . . . (x cr )kr (x 2 + p1 x + q1 )l1 . . . (x 2 + pt x + qt )lt ,

pri c emu su c1 , . . . , cr R razliciti koreni polinoma f reda k1 , . . . , kr (respektivno),
pi , qi R, pi2 4qi < 0 (i = 1, . . . t ) i k1 + . . . kr + 2(l1 + + lt ) = n.

()

Linearna algebra i polinomi

Svaki polinom f R[x ] stepena n 1 ima tacno n korena u C.

Kako ih prakticno odrediti?

n = 1, n = 2: poznate formule za odredivanje

korena polinoma konacnom

primenom operacija sabiranja, mnoenja, deljenja i korenovanja na

koeficijente polinoma
n = 3 i n = 4: Kardanove (Girolamo Cardano, 1501 - 1576. ) i Ferarijeve
(Lodovico Ferrari, 1522 1565.) formule, veoma komplikovane i bez
prakticnog znacaja
n 5: Abel (Niels Henrik Abel 1802 1829.) i Galoa (variste Galois 1811
1832.) su dokazali da, u optem slucaju, takve formule ne postoje,tj. da se

svi koreni polinoma stepena 5 ne mogu dobiti primenom konacnog

niza operacija sabiranja, oduzimanja, mnoenja, deljenja i korenovanja
na koeficijente polinoma.
(o biografiji E. Galoa procitati na
http://blog.b92.rs/text/1426/Evariste-Galois-tragedija-jedne-mladosti/ )
Samo u nekim specijalnim slucajevima postoje postupci za nalaenje korena
polinoma stepena 5.
Za f Q [x ] ili f Z[x ] postoji prakticni postupak za nalaenje racionalnih nula
(ako ih polinom ima).
()

Linearna algebra i polinomi

Teorema
p
(p Z, q N i NZD(p , q)=1) koren polinoma
q
f = a0 + a1 x + + an x n Z[x ] (an , 0, a0 , 0), tada p |a0 i q|an .
Ako je

Dokaz.
p
Iz f ( ) = 0 sledi
q
a0 + a1

.
p
p2
p n 1
pn
+ a 2 2 + + a n 1 n 1 + a n n = 0
q n 1
q
q
q
q

. qn
, p,0
p

pn
a0 qn1 + a1 pqn2 + + an1 p n1 +an
= 0,
|
{z
}
q
Z
n

pa

an p
Z. Kako je NZD(p , q)=1, to je i NZD (p n , q) = 1, pa q|an .
q
a0 q n
+ a 1 q n 1 + . . . a n 1 p n 2 q + a n p n 1 = 0 ,
|
{z
}
p
Z

a0 q

Z. Kako je NZD(p , q)=1, sledi da NZD (qn , p ) = 1, pa p |a .

Posledica
Ako je celi broj c Z koren normiranog polinoma sa celim koeficijentima
f = a0 + a1 x + + x n Z[x ], a0 , 0, onda c |a0 .

Example
p
f( ) = 0
q

Ako je f = 2x 4 + 3x 3 3x 2 5x 6,

(p Z, q N, NZD (p , q) = 1)

onda

p |(6), p Z
q | 2, q N

p
1
3
p {1, 2, 3, 6}
{1, 2, 3, 6, , }.
q {1, 2}
q
2
2

Proverom: f (2) = 0,

f ( 32 ) = 0, pa su c1 = 2 i c2 =

f = (x + 2)(x

3
)q,
2

3
2

Tada

koreni.

q = x 2 + x + 1,

pa su preostala dva korena koreni polinoma q:

c3 =
()

1 + i 3
2

c4 =

1 i 3

Linearna algebra i polinomi

.
.