1.1.

VREDNOVANJE U AKTIVNOJ ULOZI

Pod pojmom vrednovanje u upravljanju razvojem i eksploatacijom putne mree
podrazumijeva se procedura ocjenjivanja i odluivanja u sistemu osmiljavanja optimalnog
razvoja i koritenja putne mree ukljuujui i postupke definisanja pokazatelja i kriterijuma
relevantnih za ocjenjivanje i odluivanje.
Vrijednovanje, u formulisanju relevantnih pokazatelja i kriterija neophodnih za
argumentovanje odluka u upravljanju razvojem i eksploatacijom putne mree prua svoj puni
kreativni doprinos u usmjeravnju razvoja i eksploatacije putne mree ka optimalnom,
iskljuivo ukoliko ima aktivnu ulogu u citiranom procesu. Vrednovanje posmatrano sa
aspekta uloge koju objektivno treba da ima u razvoju i eksploataciji putne mree, kao
analitiki instrumentarij. Naime umjesto aktivne kreativne uloge vrijednovanju u cjelini, a
posebno ekonomskom, esto se u praksi dodeljuje pasivna i neobavezna sporedna, ak i
pekulativna uloga.
Neke od vrsta specijalistikih vrijednovanja jo nisu ule u redovnu praksu pa ak nisu ni
dovoljno adekvatno prezentirane. Ovo se odnosi na ekoloko vrijednovanje a posebno na
investiciono vrijednovanje koje praktino treba da predstavlja rezultantu nalaza svih vrsta
vrijednovanja, a posebno ekonomskog vrijednovanja.

1.2.OSNOVNE AKTIVNOSTI OD ZNAAJA ZA RAZVOJ I EKSPLOATACIJU PUTNE

MREE I VRSTE VREDNOVANJA U IZVRENJU ISTIH
Osnovne aktivnosti od bitnijeg znaaja za razvoj i eksploataciju putne mree svrstane
su u est grupa. Za svaku od osnovnih aktivnosti izloeno je na kojoj se planersko
projektantskoj dokumentaciji zasniva, odnosno na kojoj se vrsti vrednovanja zasniva.
Osnovna mjerila pomou kojih se kroz proceduru vrednovanja utie da razvoj i eksploatacija
putne mree teku u optimalnom smjeru sastoje se od slijedeih koraka:
Da odgovor na pitanje POSTOJI li ili NE potreba za poduzimanjem odgovarajuih tehnikih
mjera na postojeoj mrei mora biti u funkciji zahtijeva saobraaja, kao i da nijedan projekat
tehnikih mjera ne moe biti prihvaen ukoliko ne zadovoljava zahtjeve saobraaja.
Da projektne varijante osim to moraju biti po mjeri zahtijeva saobraaja moraju u
dovoljnoj mjeri UVAAVATI i EKOLOKE FAKTORE.
Da se za odgovore DA LI JE ili NE opravdano ulaganje investicija u realizaciju saobraajno
potrebnih i ekoloko podobnih projekata, moraju potovati principi maksimalne ekonomske
racionalnosti.
Da odluke o konkretnom ulaganju investicija u saobraajno potrebne, ekoloki podobne i
ekonomski opravdane projekte , moraju biti usklaene sa investicijskim mogunostima
drutva.

Za odgovore na prethodno postavljena pitanja razvijene su osnovne vrste vrednovanja:

Funkcionalno ( tehniko-eksploataciono ) (FUN)
Ekoloko (EKL)
Ekonomsko (EKN)
Investicijsko (INV)
Osim ovih vrsta vrednovanja potrebno je naglasiti da postoji i viekriterijsko vrednovanje
koje moe zanemariti sve navedene vrste vrednovanja. Meutim, aktivnosti koje su od
velikog znaaja za razvoj i eksploataciju putne mree zasnovane su na odreenoj vrsti
vrednovanja. Te aktivnosti su podijeljene u est grupa i to:
U red osnovnih aktivnosti u razvoju i eksploataciji putne mree spadaju:
1. Definisanje i izbor optimalnog plana osnovne putne mree
Ova aktivnost vri se kroz Studiju tokova (putnika i robe) i kroz Studiju mree u okviru
regionalnog prostornog plana a argumentacija za odluivanje odnosi se na primjenu
viekriterijumskog vrednovanja.
2. Definisanje i izbor optimalnog koridora putnog pravca
Ova aktivnost vri se kroz Prethodnu ( Predfisibiliti ) studiju izvodljivosti i kroz izradu
Generalnog projekta, a argumentacija za odluivanje odnosi se na primjenu:

funkcionalnog,
ekolokog i
ekonomskog vrednovanja

U sluaju da nakon sprovedene tri vrste specijalistikog vrednovanja svih varijantnih

koridora, dvije ili vie varijante budu priblino ravnopravne tada se za utvrivanje konanog
redoslijeda najbolje plasirane varijante podvrgavaju postupku viekriterijumskog
vrednovanja.
3. Definisanje i izbor optimalne varijante projekta puta ( novogradnja i rekonstrukcija )
Ova aktivnost vri se kroz Studiju izvodljivosti i kroz izradu Idejnog projekta, a
argumentacija za odluivanje odnosi se na primjenu

funkcionalnog,
ekolokog i
ekonomskog vrednovanja.

4. Definisanje optimalnog programa odravanja puteva i objekata

Ova aktivnost zasniva se na Studiji realnih varijanti odravanja od kojih se vri izbor
optimalne varijante primjenom vie vrsta vrednovanja i to

funkcionalnog(koje obuhvata modele za: ocjenu stanja kolovoza, predvianja

promjene stanja kolovoza u perspektivi u funkciji saobraaja i standarda odravanja,
kao i ocjenu brzina vozila u funkciji stanja kolovoza)
ekonomskog(varijantnih standarda i programa odravanja)
investicijskog vrednovanja(u smislu izbora optimalnog standarda i programa
odravanja u sluaju ogranienog ukupnog budeta za puteve. Izbor optimalnog
standarda i programa odravanja zasniva se na optimalnoj raspodjeli raspoloivih
sredstava na radove odravanja i sjedne strane i na radove novogradnje i
rekonstrukcije s druge strane).

5. Upravljanje saobraajnim tokovima na mrei

Ova aktivnost zasniva se na praenju relevantnih pokazatelja saobraajnih tokova, a
argumenti za odluivanje zasnivaju se na

odreenim pokazateljima funkcionalnog vrednovanja.

6. Planiranje investicija u puteve

Planiranje investicija u puteve odnosi se na realizaciju projekta novogradnje i rekonstrukcije,
kao i na realizaciju programa odravanja i rehabilitaciju puteva i objekata, a zasniva se na
relevantnim pokazateljima ekonomskog vrednovanja, a izbor optimalne kombinacije projekta
u koje e se uloiti ograniena finansijska sredstva vri se postupkom

investicijskog vrednovanja.

2.FUNKCIONALNO
VREDNOVANJE
EKSPLOATACIJOM PUTNE MREE

UPRAVLJANJU

RAZVOJEM

2.1.POJAM, PREDMET I OSNOVNI ZADACI FUNKCIONALNOG VREDNOVANJA

Funkcionalno ili tehniko-eksploataciono vrednovanje predstavlja proceduru ocjenjivanja
uslova saobraaja na putnoj mrei. Funkcionalnom vrednovanju podvrgavaju se postojea
mrea i projektovana rjeenja nove mree tj. poboljanje postojee mree. Pokazatelji Nivoa
Usluge (NU) koji se utvruju pomou funkcionalnog vrednovanja mogu biti upotrebljeni u
razliitim ulogama i to:
A. PRIMARNOJ AKTIVNOJ ulozi u kojoj se utvrene vrijednosti osnovni pokazatelja
nivoa usluge usporeuju sa graninim vrijednostima nivoa usluge. Aktivnom ulogom
ostvaruje se osnovni zadatak funkcionalnog vrednovanja a to je ocjena uslova saobraaja
na posmatranoj mrei. Tipine ocjene uslova saobraaja su:
Zadovoljavajui
Podnoljivi
Ne zadovoljavajui

B. SEKUNDARNOJ PASIVNOJ ulozi u kojoj se za sve realne mree samo definiu

kvantativne vrijednosti odreenih pokazatelje nivoa usluge za dostignuti i perspektivni
saobraaj, koji su neophodni kao ulazne veliine za analizu operativnih trokova, ili za
operativno upravljanje saobraajnih tokovima na mrei. U ove pokazatelje spadaju :
brzina osnovnih vrsta vozila i toka, vrijeme putovanja, vrijeme stajanja na signalisanim
raskrsnicama i prelazima eljeznike pruge u nivou, cikline promjene brzine, broj teina
saobraajnih nezgoda.
2.2.PRIMARNA-AKTIVNA ULOGA FUNKCIONALNOG VREDNOVANJA PUTNE
MREE
Aktivna uloga funkcionalnog vrednovanja putne mree ima za cilj da izloi osnovne zadatke
funkcionalnog vrednovanja postojee i nove mree.
2.2.1.FUNKCIONALNO VREDNOVANJE POTOJEE MREE
Na osnovu analize relevantnih pokazatelja Nivoa Usluge na postojeoj mrei i kompariranjem
dobijenih vrijednosti definiu se argumenti na osnovu kojih se:
prua konkretan odgovor o sposobnosti postojee mree tzv. mree bez investicija u pogledu
udovoljavanja zahtijeva saobraajnih tokova u prostoru i vremenu, odnosno prua odgovor na
pitanje postoji li potreba za poboljanjem postojee mree.
prepoznaju glavni uzronici nezadovoljavajuih uslova saobraaja na postojeoj mrei
iniciraju potrebne investicije radi otklanjanja uoenih uzronika nezadovoljavajuih uslova
saobraaja. U tipine tehnike mjere spadaju: poboljano odravanje, obnova kolovoza,
obnova kolovoza sa ojaanjem, rekonstrukcija i novogradnja dionica i vorita. Praktino,
tehnike mjere se definiu odgovarajuim projektnim rjeenjima u varijantama ime se dolazi
do varijantnih mrea sa investiciom meu kojima se nalazi i optimalno rjeenje.
2.2.2.FUNKCIONALNO VREDNOVANJE NOVE MREE
Na osnovu analize relevantnih pokazatelja uslova saobraaja na svim varijantama novog
putaili na mreama sa investicijama:
vri se relativno rangiranje projektnih varijanti novog puta ili vorita, odnosno varijanti
poboljane mree,
prua se konkretan odgovor da li projektovane varijante novog puta ili vorita mogu da
udovolje zahtjeve perspektivnog saobraaja na traenom nivou usluge,
eliminiu varijante koje ne udovoljavaju perspektivne zahtjeve saobraaja na traenom
nivou usluge i samim tim te varijante se ne ukljuuju u proces ekonomskog vrednovanja.
2.3. SEKUNDARNOJ PASIVNOJ ulozi u kojoj se za sve realne mree samo definiu
kvantitativne vrijednosti odreeni pokazatelja nivoa usluge, koji su neophodni kao ulazne
veliine za analizu operativnih trokova. U ove pokazatelje spadaju:

 Brzina vozila
Vrijeme putovanja
Vrijeme stajanja na signalisanim raskrsnicama
Broj i teina saobraajnih nezgoda i dr.
Pasivna uloga u izradi Studija izvodljivosti projekata puteva realizuje se kroz:
definisanje neophodnih pokazatelja kao to su brzina, vrijeme stajanja vozila na
signalisanim raskrsnicama, vrijeme putovanja, broj i teina saobraajnih nezgoda koji su
potrebni za analizu trokova eksploatacije motornih vozila, trokova vremena putovanja,
trokova saobraajnih nezgoda, koji bi bili u odgovarajuem vremenskom periodu na
postojeoj mrei u uslovima niskog nivoa usluge;
definisanje neophodnih pokazatelja koji su prethodno navedeni koji su potrebni za analizu
trokova eksploatacije motornih vozila, trokova vremena putovanja, trokova saobraajnih
nezgoda, koji bi bili u odgovarajuem vremenskom periodu eksploatacije nove mree tj.
poboljane postojee mree.
Kompariranjem ovih trokova sa odgovarajuim trokovima na mrei bez investicija utvruju
se ekonomske koristi nove odnosno poboljane postojee mree u svim realnim
uslovima.Funkcionalno ili tehniko-eksploataciono vrednovanje prua argumente za
odgovore na pitanja:
1. Da li postoji ili ne sa aspekta saobraaja potreba za poduzimanjem odgovarajuih tehnikih
mjera na mrei i da li projektno rjeenje udovoljava definisane zahtjeve saobraaja u
posmatranom vremenskom periodu;
2. Kada postaje potreba za poduzimanjem odgovarajuih tehnikih mjera, kao i po pitanju
mogunosti fazne i etapne realizacije projekta;

2.4.Klasifikacija funkcionalnih dijelova putne mree s

obzirom na uslove saobraaja
S obzirom na razliite uslove saobraaja, koje omoguavaju pojedini funkcionalni
dijelovi putne mree, za potrebe funkcionalnoig vrednovanja ukupna putna mrea se dijeli na:
Saobraajne dionice vangradskih puteva koje predstavljaju dijelove puta izmeu
dva uzastopna vorita i slue za udovoljavanje neprekinutih i neometanih
saobraajnih tokova.
Saobraajne dionice na podruju gradskih aglomeracija koje predstavljaju vane
elemente izmeu vangradske putne mree i mree gradskih saobraajnica i slue za
udovoljavanje neprekinutih, ali djelimino ometanih saobraajnih tokova.

Saobraajna vorita u istom nivou koji predstavljaju prostor ukrtanja dva ili vie putnih
pravaca u istom nivou i slue za udovoljavanje povremeno prekinutih i ometanih tokova.
Rampe koje ine sistem od tri dijela i to:
1. mjesto spoja autoputa i puta rampe
2. put rampe
3. mjesto spoja puta rampe sa sekundarnom mreom
Zone preplitanja koje predstavljaju odsjeke na autoputevima izmeu dvije bliske
uzastopne rampe i slue za udovoljavanje neprekinutih, ali djelimino i povremeno
ometanih tokova.

2.5.Granine
vrijednosti
kriterija
u
aktivnoj
funkcionalnog vrednovanja saobraajnih dionica

ulozi

U osnovne kriterije spadaju:

1. Granini stepen iskoritenosti kapaciteta pri mjerodavnom vrnom asovnom protoku
izraen kroz odnos tok/kapacitet;
2. Granine vrijednosti prosjene brzine vozila pri mjerodavnom vrnom asovnom protoku;
3.Granina zastupljenost i adekvatna rasporeenost pregledne daljine za bezbijedno preticanje
kod dvotranih puteva za dvosmjerni saobraaj;
4. Granine vrijednosti broja saobraajnih nezgoda po 1 km godinje;
5. Duina puta;
6. Veliina vremena putovanja.