Borba protiv aperthejda Nelsona Mandele

Aperthejd je naziv za sistem rasnog razdvajanja koji je nakon pobjede burske

Nacionalistike stranke na izborima 1948. godine uveden kao slubena politika
Junoafrike Republike. Njime je stanovnitvo June Afrike podijeljeno na bijelce,
crnce, Indijce i "obojene" (mulate), s time da su jedino bijelci imali puna politika
prava.
Krajem 19. vijeka u planinama oblasti Witwatersrand oko mjesta, kasnije
nazvanog Johannesburg otkrivena su prva nalazita zlata, koja su, zajedno sa
dijamantima, utjecala na enorman privredni proces transformacije u Junoj Africi.
Do sredine 20. vijeka Juna Afrika je prela put od poljoprivredne zemlje, zemlje
bogate mineralima do industrijske zemlje. U potrazi za poslom u podruje oko
Johanseburga pojurili su bijelci koji nisu imali zemlje, uglavnom Afrikanci i radna
snaga - crnci.
Za razvoj politike segregacije junoafriki procesi razvijanja velikih gradova i
industrijalizacija od presudnog su znaaja. Jer, u "rubnim" podrujima sa
natprosjenom gustinom stanovnitva i mnotvom industrije mladi Afrikanac,
koga je karakterizirao njegov ruralni mentalitet i rasistiko razmiljanje, bio je
odjednom prisiljen da svoj rad proda vrlo jeftino u neumoljivoj konkurenciji sa
masama crnih radnika. U junoafrikom privrednom ivotu nikada nije dolo do
klasnog sjedinjavanja bijelih i crnih radnika u industrijskim zonama. Afrikanci su
ak nevoljko pristajali da svoj rad ponude za istu visinu plate kao crnci. Umjesto
da se zajedno bore za poveanje plate, bijelci su pokuavali da od sindikata i
parlamenata dobiju garanciju prednosti za bijelce.
1910. godine, osnivanjem Junoafrike Unije samo su mukarci bijelci dobili pravo
glasa. Ovo doba u junoafrikoj historiji moe se oznaiti kao period u kojem su
razjanjene osnove politike podjele rasa i kad je junoafriki parlament poeo i da
zakonski kodificira podjelu rasa. Osnove za odvajanje rasa, tj. za prostorno
odvajanje, kao i za socijalno, privredno i politiko oteivanje nebijelaca
postavljene su ve u ovom periodu.Osnovna zamisao ranog apartheida bila je da
se oslabi engleski utjecaj u Junoj Africi, da bi Buri sami imali politiku i
ekonomsku mo. Dakle, vidi se da je pojam apartheida duboko ukorijenjen u
junoafriku historiju.
Aperthejd reim se sastojao iz sljedeih komponenti:
1.Homelands
Ovo podrazumijeva da je osnova za teritorijanu podjelu rasa napravljena je 1923.
Ovim zakonom irom zemlje instalirani su obaveza pasoa i kontrole doseljenja i
odseljenja kao glavni elementi teritorijalno podijeljenog i odvojenog razvoja i
pravne diskriminacije. Ovaj zakon je 1950. godine proiren, te je jasno svakom
pojedinom graaninu June Afrike ukazao na etiri razliite oblasti u dravi u
kojima su razliite rase trebale da ive, odnosno da imaju svoju imovinu. 1959.
godine donesen je zakon gdje su crni graani June Afrike trebali od tog momenta
njegovati svoju tradiciju i ostvarivati politika prava iskljuivo u okviru njihovih
sopstvenih nacija, u tzv. Homelands.Za ostvarenje toga crncima je dodijeljeno oko

100 malih podruja kao rezervati, to je predstavljalo oko 13% ukupne dravne
teritorije za 75% stanovnitva.
2.Pokuaji rasistikog klasificiranja: Registracija po rasama
1950.godine doneen je "Zakon o registraciji stanovnitva". Svi stanovnici June
Afrike uneeni su u tzv. rasne registre. Osnovano je tijelo za "klasificiranje rasa",
koje je nadgledalo ovaj proces. Kriterij klasificiranja i pripisivanja u jednu ili drugu
rasu uslijedio bi prema vanjskoj pojavi, opem prihvaanju i izgledu. Poto su ovo
dijelom bili i socijalni kriteriji, moglo se biti i nekvalifikovano. Odreivanje u jednu
ili drugu etniku grupu odluivalo je o kasnijim politikim pravima, socijalnoj
oznaci, ansama za obrazovanje i ekonomskom statusu. Ipak, mnoga odreenja
bila su jednostavno oportunistika, kao u sluaju Japanaca ili Izraelaca. Poto je
Juna Afrika imala dobre odnose sa Japanom i Izraelom, pripadnici ovih etnikih
grupa bili su klasificirani kao bijelci. Da bi se izbjegle potekoe uvedena je
obaveza pasoa. Nakon toga svaki graanin June Afrike bio je obavezan da sa
sobom nosi i paso u kojem je bila upisana njegova rasna pripadnost.
3.Socijalno ugroavanje
a) Brak i seksualnost
Ve 1927. godine Parlament je sa usvojio i zakon, koji je upadom u privatnu sferu
ciljao na rigorozno odvajanje junoafrikih rasa. Spolni odnos izmeu pripadnika
crne i bijele rase bio je kanjiv. 1950. godine uslijedila je nadopuna ovog zakona
prema kojoj je zabranjena svaka seksualnost izmeu pripadnika bijele rase i neke
druge nebijele rase. 1957. godine odreena je i jasna kazna za ovaj "prekraj":
najvea je bila 7 godina zatvora, a ak je i sam pokuaj krenja ovog zakona bio
kanjiv. Izmeu 1950. i 1960. godine oko 4000 osoba bile su osuene na kaznu
zatvora.Usko povezan sa tim bio je "Prohibition of Mixed Marriages Act" iz 1949.
godine, koji je zabranjivao sklapanje braka izmeu bijelaca i nebijelaca. O
pripadnosti ovoj ili onoj rasi odluivao je matiar, a brakovi sklopljeni izvan June
Afrike nisu se priznavali.
b) Zdravstvo
Jednako zastraujui su i izvjetaji iz oblasti zdravstva. Dok je medicinska skrb za
bijele graane June Afrike spadala meu najbolje na planeti, za nebijelce je ona
bila katastrofalna. U Johannsesburgu je djelimino na raspolaganju bilo dvanaest
kreveta na 1000 bijelih stanovnika, dok je u Sowetou, Townshipu Johannesburga,
dijelu grada u kojem su ivjeli radnici nadniari iz razliitih Homelands, bilo manje
od dva kreveta na 1000 nebijelih stanovnika. U prosjeku jedan ljekar se brinuo o
330 bijelaca, a sa druge stranejedan ljekar za 91000 crnaca!.Jo stranija situacija
je bila u samim Homelands. U mnogo sluajeva tamo ili uope nije bilo ljekara i
bolnica ili se do njih moralo putovati danima. U prosjeku je u Junoj Africi umiralo
od gladi svakog sata po troje djece, i to se, dakle, deavalo u zemlji koja je
proizvodila/ vie hrane nego je bilo potrebno za optimalnu prehranu svih
stanovnika
c) Odgoj

Jedan od najperfidnijih zakona apertheida koji i do dana dananjeg ima posljedice

i imae ih jo nekoliko godina je "Bantu zakon o odgoju" iz 1953. godine. Ovaj
Zakon oduzeo je nadlenost provincijama nad odgojem u pogledu na crnce i
prenio tu nadlenost centralnom Ministarstvu za odgoj pod vostvom H. F.
Verwoerda. Vezana za ovaj zakon bila je i odredba da se u oblastima gdje su
stanovali domicilni stanovnici trebalo u kolama predavati na jeziku Bantua. U
okviru ovog Zakona postavljene su groteskno nejednake mjere izdataka za
obrazovanje crnaca i bijelaca.

Pojam rasa je glavna smjernica ideologije apartheida. Poelo je od toga da se

pojedine grupe junoafrikog stanovnitva, dakle, bijelci (15%), obojeni (8,5%),
Indi (2,5%) i crno stanovnitvo (74%) ne mogu asimilirati: Svaka grupa ima svoj
karakter, svoj sopstveni razvojni potencijal i svoje osobenosti. Bur kranin je
stoga imao obavezu da Bogom date razlike ouva i da sprijei mijeanje rasa. Bez
apartheida bjelaka manjina bi od strane "crne opasnosti" bila jednostavno
pregaena, bile bi joj oduzete njene privilegije i na kraju bi nestala. Ovakvom
ideologijom trebalo je biti legitimirano odvajanje rasa, te su se Buri trebali na taj
nain mobilizirati protiv crnog stanovnitva.
4. Privredno ugroavanje
Zakoni koji su u privrednom ivotu osigurali rasistiku segregaciju bili su povezani
sa potrebom za nebijelom radnom snagom, kao i sa eljom da se i u tom svijetu
radne snage ivi odvojeno od crnaca.
5. Politiko obespravljivanje i pritisci na opoziciju
Vlada jena za sebe stvorila instrument samovolje, kojim su nevoljeni crnci, - ali i
opozicioni bijelci - mogli biti "povueni iz saobraaja". Bilo kakvo politiko
djelovanje bilo je oteano, odnosno stavljeno pod pritisak. rtva ovih zakona bio
je i do danas irom svijeta poznati African National Congress (ANC), partija Nelson
Mandele i Oliver Tambos, koji su 8. aprila 1960. godine zabranjeni aktom vlade i
njihov rad je bio osuen na ilegalu.
1948. godine desila se pobjedanacionalne partije (NP) na izborima te se
intenzivirala i radikalizirala dosadanja politike apartheida.Liga mladih ANC-a pod
vostvom Anton Lembedea postala je skuplja kritika zbog formi i politikih
sadraja nacionalnog pokreta. Nelson Mandela je bio lan Lige mladih. Liga
mladih postavila je sebi zadatak, da ANC uini masovnim pokretom, koji bi
trebao zastupati radnike, seljake i uposlenike.
Mandela je svoje drugove zadivio svojim discipliniranim radom i predanim
naporima, te je 1947. godine izabran za generalnog sekretara Lige mladih.
Predanim radom, kampanjama u samoj osnovi, te izrekom Inyaniso (Istina) liga
mladih mogla se nadmetati i za vodei nivo samog ANC-a.
Potaknuta pobjedom nacionalne partije 1948. godine, do koje je dolo zbog
apartheida u samoj osnovici drutva, liga mladih inspirirala je akcijsko djelovanje

koje je bojkot, trajk, neposlunost graana i nesaradnju/nesuradnju oznailo

svojim orujem, to je prihvaeno kao zvanini program ANC-a.
Ovaj program akcije razradili su David Bopape, Ashby Mda, Nelson Mandela,
James Njongwe, Walter Sisulu i Oliver Tambo. Zbog implementiranja istog stare
snage u vostvu bile su zamjenjene mladima, te je Walter Sisulu preuzeo funkciju
generalnog sekretara. Konzervativni dr. A.B. Xuma izgubio je svoju predsjedniku
poziciju u korist dr. J.S. Moroka, koji je vaio kao izrazito militantan.
Program Lige mladih ciljao je prije svega na potpuno odranje dravljanstva, te na
recipronu parlamentarnu zastupljenost svih graana June Afrike. Pri tom se
poseban akcenat polagao na podjelu zamlje, pravo na sindikate, kao i na
obrazovanje i kulturu. Obavezno osnovno obrazovanje trebalo je biti uvedeno za
svu djecu, kao i masovno usavravanje odraslih.
Krajem 1951. godine ANC je usvojio plan akcija za kampanju nepotivanja zakona
apartheida. Zvanini poetak odreen je za 26. juni 1952. godine. 6. aprila 1952.
godine ANC je pozvao na masovni protest zbog proslave 300-godinjice dolaska
prvih evropskih doseljenika u Kap. Mandela je putovao kroz cijelu zemlju da bi
organizirao ove proteste. Zbog svog rada u toku ove kampanje izveden je pred
sud, osuen na devet mjeseci zatvora i prisilnog rada. Osim toga dobio je i
zabranu uestvovanja na bilo kakvoj javnoj manifestaciji u trajanju od est
mjeseci nakon izdravanja kazne, i njegova dozvola boravka ograniena je samo
na Johannesburg. Upravo u ovo vrijeme on je zavravao studij, te je dobio zvanje
advokata. Zajedno sa prijateljem Oliver Tamboom otvorio je advokatsku
kancelariju u Johannesburgu. Zbog njegovih zasluga u toku Defiance kampanje
imenovan je za predsjednika Lige mladih i ANC-a u regionu Transvaal, a krajem
1952. godine za Zamjenika predsjednika ANC-a. Vlada je pokuala da Mandeli
oduzme advokatsku dozvolu na osnovu optubi koje su protiv njega podignute.
Ipak, Vrhovni sud je odluio da je on asno sluio svojim crnim sugraanima, te
da nije uinio nita zbog ega bi mu se oduzela licenca da radi kao
advokat.Mandela je svoj politiki rad u to vrijeme koncentrirao na razradu plana
koji je trebao organizatorski uvrstiti ANC zbog zaotravanja uslova borbe. Plan je
po njemu dobio ime "M-plan". 50-tih godina on je igrao veliku ulogu u borbi protiv
Bantu - odgoja i u popularizaciji Freedom Charter. U drugoj polovici 50-tih godina
okrenuo se borbi protiv iskoritavanja rada, Zakona o pasoima i segregacije
"otvorenih" univerziteta. Ve rano on je otkrio da Bantustan - politika zapravo
predstavlja privredni apsurd. Njemu je bilo sasvim jasno da e vrlo brzo doi
vrijeme masovnih ogranienja, politikih progona i policijskog terora.
50-tih godina Mandela je bio rtva razliitih formi pritiska i tlaenja. Bio je hapen
i zatvaran. Nakon Sharpeville masakra 1960. godine ANC je zabranjen, a
Mandela pod optubom da je poinio veleizdaju biva zatvoren. Mandela i jo 150
drugih uesnika demonstracija su bili okrivljeni da su u ime internacionalnog
komunizma planirali pu i svrgavanje vlasti junoafrike drave. Tome je
odgovarala smrtna kazna. Sudski proces zbog veleizdaje zavren je 1961. godine,
kada je Juna Afrika bila na putu da postane Republika i svi optueni puteni su uz
kauciju.

Poto je ANC sada bio ilegalna organizacija, moralo se raditi u tajnosti. U martu
1961. godine 1400 delegata sastali su se na All-In African Conference pod
vostvom ANC-a. U revnosnom govoru Mandela je pozvao apartheid-reim da
sazove Skuptinu koja e predstavljati sve graane June Afrike, te da razradi
Ustav koji e poivati na demokratskim principima. Ukoliko ne doe do ispunjenja
ovog zahtjeva, upozorio je, veina stanovnitva (dakle, crnci) e sveanost
proglaenja Republike doekati masovnim trajkom.
Mandela se odmah nakon toga dao na posao da u tajnosti organizira borbu. Iako
je uspio mobilizirati manje ljudi nego je oekivao, ipak je naiao na znaajnu
podrku irom zemlje. Vlada je odgovorila sa najveom vojnom mobilizacijom od
rata pa na ovamo, a Republika Juna Afrika roena je u atmosferi straha i
strepnje.Mandela je morao ivjeti odvojeno od svoje porodice, te je stalno
mijenjao mjesto boravka da ga vladini pijuni i svugdje prisutni informanti ne bi
otkrili. Nekad je bio odjeven kao radnik, nekad kao ofer. U to vrijeme sa ostalim
vostvom ANC-a on je osnovao jedan drugi militarni ogranak ANC-a koji se
pripremao za nasilno rjeavanje stvari. 1961. godine formiran je Umkhonto we
Sizwe. Mandela je postao glavnim zapovjednikom. 1962. godine Mandela je
uprkos zabrani napustio zemlju i putovao nekoliko mjeseci. U Etiopiji on se obratio
Pan African Freedom Movement of East and Central Africa, a u drugim zemljama
su ga takoer srdano prihvatili. U toku ovog putovanja, ve slutei, da e doi do
oruanih razraunavanja, on je organizirao Guerilla-Training za lanove Umkhonto
we Sizwe.Kratko nakon njegovog povratka u Junu Afriku Mandela je uhapen.
Optuba je glasila: Poziv na ilegalni trajk i izlazak iz June Afrike bez vaeeg
pasoa. Njegovo najvee nastojanje u toku procesa bilo je da dokae da se tu u
stvari sudi afrikom narodu. Od samog poetka Mandela je osporavao legitimitet
suda da donese presudu u njegovom sluaju; nije se osjeao niti pravno, niti
moralno obaveznim da potuje zakone parlamenta, u kojima on nije bio
zastupljen. U toku jednog politikog procesa dolo je do sukobljavanja razliitih
interesa grupa stanovnitva, te samim tim sudovi nisu mogli biti nepristrasni i fer.
Na kraju ovog sudskog procesa Mandela je osuen na pet godina zatvora. Dok je
odsluivao ovu kaznu, pozvan je pred sud i u toku Rivonia-procesa optuen je za
sabotau. Njegove izjave u toku procesa ule su u historiju otpora protiv
apartheida i bile su inspiracija za sve one koji su se borili protiv apartheida.
Mandela je osuen na doivotnu robiju i prvi dio svoje kazne odsluio je u
zloglasnom Robben Island zatvoru, koji se nalazio sedam kilometara od obale
Kapstadta i imao je najvie mjere sigurnosti. U aprilu 1984. godine prebaen je u
zatvor Pollsmoor u samom Kapstadtu, a decembra 1988. godine u zatvor Victor
Verster u blizini Paarla, odakle je konano i puten na slobodu. Jo u zatvoru on je
odbijao pomilovanje i ukidanje izreene kazne. Kao protuusluga od njega se
trailo da prizna Bantu-politiku, time to bi priznao Transkei, te sa zahtjevalo
obeanje da bi se on tamo (u Transkei) i preselio. Kod druge ponude, opet se od
njega zahtjevalo da kao protuuslugu objavi odricanje od oruja. Njegov odgovor je
bio, da zatvorenici ne mogu sklapati nikakve ugovore i da samo slobodni ljudi
mogu pregovarati.11. februara 1990. godine osoboen, Mandela je odmah poeo
sa radom da bi postigao ciljeve koje je sebi zacrtao prije etiri decenije.1991.
godine na prvoj Godinjoj konferenciji ANC-a, nakon to je on to 1990. godine
odobrio, Mandela je imenovan za predsjednika. Nelson Mandela se nikada nije

dvoumio po pitanju demokracije/demokratije i jednakosti. Uprkos provokacijama,

on nikada na rasizam nije odgovorio rasizmom. Njegov ivot je inspiracija za sve
one u Junoj Africi i u cijelom svijetu, za sve one koji ive potlaeni ili kao graani
drugog reda, za sve one koji ele to da pobijede.
1993. godine Nelson Mandela je dobio Nobelovu nagradu za mir, a 1994. godine
nakon prvih opih izbora u Junoj Africi postao je predsjednikom June Afrike.
1999. godine on se povukao iz politikog ivota i trenutno ivi u svom rodnom
mjestu Transakei.

. strane u sukobu
-poetak
-karakteristiek
-intenzitet
-faze
-eskaliranje
-sredstva koritena u rjeavanju
Nelson Mandela, ikona borbe za slobodu koji je doveo do okonanja apartheida u Junoj Africi
prije skoro dvije decenije, umro je u etvrtak naveer.
U mnotvu inspirativnih citata, esto zaboravljamo da Mandela nije bio samo lider i borac za
pravdu, nego i neko ko je veoma pragmatino razmiljao o tome kako postii svoje ciljeve: s
kim sklapati saveze, koje poluge povui i kada odustati, pie The Washington Post.

Neto kasnije, sa oduevljenjem je doekan Barak Obama. Poredei Mandelu sa Gandijem,

poruio je:
Svet vam je zahvalan to delite Nelsona Mandelu sa nama. Njegova borba je bila vaa borba.
Njegov trijumf je bio va trijumf. Va ponos i vae nade su izraene kroz njegov ivot. Vaa
demokratija i sloboda su njegovo naslee.

Apartheid je naziv za sustav rasne segregacije koji je nakon pobjede burske Nacionalistike stranke na
izborima 1948. godine uveden kao slubena politika Junoafrike Republike. Njime je stanovnitvo June Afrike
podijeljeno na bijelce,crnce, Indijce i "obojene" (mulate), s time da su jedino bijelci imali puna politika prava.
Taj sustav, stvoren pod snanim utjecajem rasizma i protestantskog fundamentalizma, s vremenom je izazivao
sve ei otpor veinskog crnakog stanovnitva, a na JAR navukao antipatije cijele meunarodne javnosti. Pod

vanjskim i unutranjim pritiscima, apartheid se poeo postupno ukidati 1980-ih, da bi u potpunosti bio ukinut
nakon godine 1994. godine dolaskom Nelsona Mandele na vlast.
U vrijeme politike Apartheida stvarana su podruja koja nisu bila dostupna crncima, ve samo bijelcima, te su
odvojeni djelovi autobusa, parkova, ak i posebne klupe za bijelce i "obojene". Bantustani su bili teritoriji
dodijeljeni crnakomdomorodakom stanovnitvu od strane bijelih vlastodraca za vrijeme apartheida po
nekadanjoj Junoafrikoj Uniji iNamibiji.
Rije apartheid se danas esto koristi za opis situacija u kojima pripadnici razliitih etnikih ili vjerskih skupina
zajedno ive na istom podruju nastojei ne doi jedni s drugima u bilo kakav kontakt osim onog slubenog.

Zapaljeno je 95 svijea od kojih svaka simbolizira jednu godinu njegovog ivota.

Nelson Mandela, ikona borbe protiv aparthejda i kasnije voa svejunoafrike pomirbe, najslavniji politiki
zatvorenik na svijetu koji je u zatvoru proveo gotovo tri desetljea i zatim kao prvi crni predsjednik Junoafrike
Republike dojueranjim tlaiteljima i protivnicima oprostio i pruio ruku suradnje, umro je 5. prosinca.
Voa borbe crnakog stanovnitva poriv rasistikog bjelakog reima, Mandela je zbog svojih aktivnosti proveo
27 godina iza reetaka od 1964. do 1990. i prerastao u simbol borbe protiv ugnjetavanja crnakog naroda. Cijeli
je svijet za njegovo osloboenje organizirao koncerte i mitinge, a Junoafrika Republika zbog njegova
tamnovanja trpjela je politiku i ekonomsku izolaciju.
Prije nego je osloboen Mandela je elio razumjeti svog protivnika te je nauio njihov jezik afrikaans i njihovu
poeziju, ali nauio je i da im treba oprostiti i s njima suraivati. Zbog toga je 1994. Nobelovu nagradu za mir
podijelio sa sedmim i posljednjim predsjednikom JAR-a iz doba aparthejda Frederikom De Klerkom.
Sahranu moete pratiti uivo ovdje: