Professional Documents
Culture Documents
Wolf Christian. Philosophia Rationalis Sive Logica
Wolf Christian. Philosophia Rationalis Sive Logica
Od C
l
7655
PHILOSOPHIA RATIONALIS
S
O G
LMETHODO
C A
SCIENTIFICA PERTRACTATA,
AD USUM SCIENTIARUM
A T Q_U E V
A
A T A.
PRJEMITTITUR DJSCURSUS PRAZLIMINARJS
P T
DEPHILOSOPHIA IN GENEKE.
V T
CHRISTIANO OLFIO,
C
Jt
1{
PETROPOLITANO HONORARIO
SOCIETATUM REGIARUM
>
T E Px T
ot
EMETiD^TIOE,
SUPERIORUM
C
I
:-'
SERENISSIMO PRINCIPI
ALOYSIO PISANO
VENETIARUM DUCL
J.
S.
Uo
&
M.
P.
Tu
tempore
D.
VrINCEPS SERE-
liberalitatis
fapientiec
comitatis
a~
dationem
,&
ob egregia multa in
NETAM REMPUBLICAM
tlo populo poftulante^ expetentibus
Senatu
marum
Ve-
merita , cun-
cunHis ordinibus
univerfo
* 2
in
in qio
ego
bonorificentiffi-
fui celeberrimi
& fupe-
omnium
noflri
riorwn
temporis pbilofopborum
bam neminem
prater
Te
crediderim
putavi dignum
Vibris
Jigatur
qui dedicatum
tomum
,
clanfjtmum
cui
eft ,
Si enim
in
ut quifpiam e-
puum in optimas literas amanttjfime tueri valeat : idutrumTSLominis tui celeque exTe jure fperare poffe mibi videor
.
qua plurium
prium non
bocce
eft->
fed commune
&
babetur ( qui enimmajores laudat, aliena laudat ^ut pervulgatum proverbio eft ) j tum vero nonnunquam argumento
?ffe
folet
deeffe
antur
&
in
&
nobilijfima
ecclefiafticis eti-
geftas
V 1SAN1
abjiinendum mibi
Tu
Familia Viris
am
effe
reor
cum
de
Te
lateque propagarunt^
dicere conftlium eft
Tibi fatis
es
hlf indigeas
Et
vellem recenfere
longum
ac
tuce
tie
opus fufciperem
&
laboriofum nimis
tuam prudentiam
bus
&
ac magiflratibus mirum in
modum
emicuere
fapien-
fidem, be-
ft
neficentiam
( quce
legationi-
ita pofuijfe
&
Te
non
fu-
de-
qui viris de
gnitio curaque
Benus
afc-endere
perveniunt
excellerent
&
quo
a/i) e tuis
egregij viri e
Sed
ba.
proavis o/im
i\EPUBLICA fubinde
^fmgu/aremque Tibi
neque
cum
a/ijs
communem
^EIPUBLlCAi Principatus deferreturHunc autem fummum honoris gradum cum propter tua , non
propter majorum merita primus inter VlSAROsfis affecutusy
babitus, cui fupremus
non
bent
Tu ab
,
il/is
)fed
potius a
nominis fervabunt
tam
il/i
lucem
ajfers
Te fp/endorem mutuari
ftbi per Te additum ,
memoriam fempiternam
Fami/ia tua
detut
( Fami/ice tantum
in'
quam
quam? imo
toti
VENETJE REIPUBLIC&
Operi
Favorem
dubitare
c.iiat
nefas
fit
Ttt vide/icct
fummo
Tu
jereris
ut
cum
nuncupare concupierint
undique gentium
pub/icum commodum
Hermo/aus frater
inquam^ tanto
a-
in librorum editiones
&
domiim prcecipue
exquifitis
ftudio in
pr,eflaturus fis
cttjus
mantijfimus
in
^quam
infignis bibliotheca
comparavit
injcriptum attribuet
ipfi
piwjiantioribus libris
ftudio
nomen
tttum
tuis vir-
Wo/fiano
quam
fujcepiffe
pluri-
Te geftum
Quodfi id per
editores
eft
qua ad Venetum Vrincipatum nondum afcenderas $ quid nv.nc de hoc Wolfiano opere , quod priea tempeftate
mum
Tibi
jam VRlNClPl
dedicatur
Sed
bet
Philofophiam rationalem
maticam methodum
deratam
in
magis multo
al/icere
patrocineris
Te
de-
Sifto Tibi
Chriir.iani ^Woifij
in phi/ojopborum /ibris
^/ mathe-
baHenus
defi-
ad
vitijs
quibus phi/ofophica
dtfci-
fcientice acquifitionem
pervemre
tutiffime poffint
Va-
&
licet a/ij
a/iis enuc/ea-
tius
t'ms
ftratio
ad
quce
omnino
fcientiam
Apparct in plerisque
expoftu/atur
amplus
miferrime
fofopbi
dum
veritatem
diftracHi-y
Wolftus
matbematica metbodi
lia Yatione
matica
que
poffe
ipft
animo
inijcere
imbibiffet
in id conftlij
matbematica:
debebat
conantur evol-
proficifci
a-
* )
&
.
jam
inde a teneris
jefe devoviffet
* *,
ut ita
cujus
typis dedit
que)s Vbi-
Tomis Jucubratum
tuor
concerta-
nulla
ut qucecunque
Hcec animadver'
occurri cognovit
Intafium
riter traduceretur.
tionem
cum
Juculenter docet
ipfe
Matbematicis
rifque
defecHu
feu pbilofopbica
ejfe
eidem
tamen demon-
_,
ad univerjam Vbikfoybiam
pinionem omnium
dicam , unguicn/is
Id autem prceter
o-
Wo/fium /egat
eft
pht/ofopbicis
huic
affecutus
c/idem
**
cJidem
bujus
matbematka
petita
viget
ceat fore
ut
erit perfpecla
adbuc
tnetbodus
,
&
nonnullis Ucet
vigebit femper
cognita
teneatur
&
ficuti
jamdiu im*
ita Jperare
fi-
cum plane
ab omnibus ,
nuU
&
&
&
tuam
efl
Vbihfopbi
&
tam infignem
SERE-
SERENISSIMO PRINCIPI
C A
HASSIjE
R O
L O
Rduum
&c.
&
univerfam
fentc feculo in
rinc; libertas
qua
tum
pufe-
ac Reip.
Etfi
enim
&
pra>
dete&a
fue-
fuperiori
&
Ecclefiar
praeclara
utilem
qui cathc-
ne folida
maxime opus
&
cerram,
a vetcribus multa
dum
philofophiam
cum
I.
philofo-
phiam
phiam
fpem
in
Non
rum quietem
&
docentibfrs lucrofam
&
difccntibus jucundam
tur,PRINCEPS POTENTISSIME,divi:u
fchola-
licet
.
Te
igi-
prxfi-
5:
impedire
funta vcra
& crudita
cantes.
ita
aufi
fcientia, fapientia
cipes emincs, ut
TATIS TUiE
&
non
fclicior
rariflimo
re
datum
rcgimine prudentem
fit
philofophus
quam
qui
fuerit
In bello
,
exemplo
fefta fecularia
Te fortem
clementem
egregiarum gencre ad
rem admirantur,quotquot
ac
conftantem ac circumfpeclura
manfuetum
iftud faftigium
a ventofa
&
fterili
non
in
omni
probafti. In
afcendifti
CEPS CIRCUMSPECTISSIME
utili
SERENI-
regiminis celebra-
Rcip.
patum tenuifti,ut
um
attate
non
artt-
quo Te invento-
Tu
igitur
PRIN-
videns
ficentia
Tua
atque'
cxemplo juvas.
poncre valcam
&
fe totos confecrant
in
Marburgum
am an;mo conccperam,
ex re-
quorum
Quicquid igitur
ideutili-
tatis
tatis
Rcmp. quicquid
in
dundabir
id
Tibi
guli,quotquot cx
in
MINI
illorum
fe
iftis
grata tribuct
SERENITATIS TU^.
mc
ip
re-
in
pubh-
clementia at-
omncs ac
profeciffe fcicnt.intclligant, fe
fin-
gratam mcn-
TUAM gloriam rcfolvercd.bcre. SERENISSIMO itaque NOTUO hoc opus confecro & ad pcdcs Tuos devotiffima mente
dcpono.
Ecfi cni/n
cipitantiam
deomni Logica
doccntibus fere
folis
parum aut
difcentibus
TANTI PRINCIPIS,
confpeclum
Tuura taraen,
tellexifti
&
in
clare merito
opus
in
fteritas;
judkium ab eo
>
quxnam
dclibcrando ac decernendo
Quemadmodum
Waltbero de Tfcbirnhaufen
fimile fub
Medicinae
Europim
fit,
quantum conducat
Ebrenfrido
illud in
traclatione
naturalium
ab
rerum
ac
verior Logica
prodeft,me ncfcio
PRINCEPS CONSIDERATISSIME
infinitis intervallis
thcmatum
nihil
prae-
quod
fentiant ,propterea
M.
mdc
olira
que munificcntia
tem
humanum
PRINCEPS CLEMENTISSIME
Quamobrcm cum
pofteriras.
gcnus
in
felicitaris
ergo
cogitatio-
LUDOVICUS
veritatis
fuae
nec
TU SERENITATI
difplicebit
&
cognitae appli.
GFNTISSIMUM Numen
dio piurimorura
norum feriem
rcr
Oprimum Maximum,
annorum opus
felicitcr
ut fub
Tuo
praefi-
SERENITATIS TU
Marburgi Cattorum
d-
27* Martii.
A. 1718.
CHRISTIANUS WOLFIUS.
miz-
mF
AT
CX
UO
inprimis funt, qux in omni philofophis ha5enus defiderantur . Deeft illa evidentia , quae fola
affenfum gignit certum atque immotum , nec , quac
in ea traduntur, ufui vita; refpondsnt. Utriufquc
cadem eft ratio cxulant notiones ac propofitiones
determinatae, fine quibus tamen , qua; affeiuntur,
nec fatis intelligi, nec fufficicnter probari , necad
cafus vltx obvios dextre applicari pofiunt
Quamobrem philofophiam generi humano utilem efteflurus id mihi agendumeffeduxi , ut nihiladmifljrus nifi quod fatis fuerit explicatum ac fufficienvoces a notiouibus confufs ad difhn&as ac fignificatu
tcr probatum ,
propofitiones determinatas , quas ha&enus
vago ad fixum reducerem ,
Hac ratione mihi non folum
nullas r.overunt philofbphantes , conderem
verum a falfo , cui vulgo pcrmixcum eft , fecernere ac veritates intcr fe
connexas in fyftema harmonicura redigere licuit ; verum etiam inventorit.ndem in fcholas aditus apertus eft ,
bus , quod optaverat CampaneHa
quamvis in iifdernnugaciter philofophantes nondum mutaveiintmores, quos
fuo sevo reprehendit phdofophus perfpicax atque fublimis (*)
Nemo hic
:
&
&
(*) Ita
f.
nimirum
in literis
men
*i Gifftndnm , quac
cum felici/ftmuM fit
quod
teguntur
invcntione
Operum
novarum
Goffendi
rerm.i
in
me
Torrt.
VL
fholas
M>
invtntotts inrroirt
r.on
ad
iflas , ftatim ira indignationerne ferciti contra dulcis fomni imfedin.er.ta eonfurexflofoquc luce iterum ad infamem quietent reveteantur . Quafropter vagemp.r extra
donecVe::s fyftcmanoftrnm fitrgct ttnebris , habitandnmque fuis reddat affeclis
Sic enim
intrare Vtlit
g.tnt armaii
fortet
tanicm
ui res iiteraria
it*.
rejulgeat
} *t fafltrts
me
expe&et
hortium
fohds ac
virtutis
mfu-
nefandas dehneem, quibus propofitum meum etiamnum interverrere nituntur , vel in fenfu verborum meorum pervertendo
in fententiis impiis obtrudendis ftudium defcnbam , a quo fe minime revocari patiuntur meliora dudum edocti
Quemadmodum enim mens re&i confcia mendacia famas ridet ; ita dudum agnoverunt viri intelligentes & cordati , dogmata mea defenfione non indigere, led iola attentione
capa citate legentis: Antagoniftas, licet auxilianbjs copiis fuffulcos r.on ftatucaca:
vel artcs
&
&
,, ros in acie: me tacer.te loqui fcripta mea. Ha:c igicur omnibts offero ,
eadem tradcndi , qja utor , ratione certa tenere
qui de dogmatis meis
geftiunt: neque ullus dabito fore , ut fine ul!a dtfficultate agnofcant , quod
nuperrime in privacis ad me literis confefliis eft pra;clarus quidam philofophus, ., ita iniquc mecum agere adverfario; , ut vixcrederec quifquim,
ni ex collarione utrorumque operum de iniquitate conftaret oporcere
Germanos nullo negotio occcecari , fi apud eos pondus aliquod habeat
adverfariorum meorum fides ,, Atat filva res eft non adeo hebetis
ingemi funt Germani omnes , ut non videant , quid dirtent asra lupinis ,
generi humano
ncc a bonis moribas adeo remoti , ut do&rinam folidam
utilem opprimere conentur Qua; Germanico idiomatede philofophia comm^ntatus fum , non fine applaufu excepta funt , ita ut intra paucorum annorum numerum iteratis aliquoties editionibus fuerit opus Logicas faneGermanicrefoliusultraexempIariaoclornillia ( ++ ) partim in eruditorurh, partim in juventutis ftudiofx manibus verfanr.tr. Melioribus fuffiagiis dudum vici
laecus profpicio fructus , guos feret doclrina folida
cam in Ecclefia , tum in Rep. ac orbe inprimis literato. Agnofco enim
cum Met jmbrone , q uantumopus iit Reip. perfeita doftnna,& quod ea exulante
tum inopia jjdicii, tum quia diferte explicare nihil valent , fpargan tur ac defendantur opiniones abfarda; &c confufaneas , ex quibus magna
certamina, magnas diflenfiones oriuntur, qaoique iftorum maloram nulfolidam ftudiorum rationem ju lus fucurus fit fims , nifi ad veram
fingulas phiLongumingrefTusfumicer,dum
fuerit
ventusrevocata
ij(***)
Jofophias partes , quarum in Difcurfu prailiminari mentionem feci , eadem methodo ilh,ftrare confticui , qua nunc Logicam , canquarn operum
Quamophilofophicorum volumen prtmum in publicam lucem profero
b. em cum defider;o cupidas vericacis juvencuci nequidem facis tacere ex
afie pofliin , ubi fex minimum per diem horas in Mathefi atque philofophia cum eadem fam, quin plura adhuc a me doceri exoptent ; in providentiam divinam ac genus humanum injurius forem , fi , quod a laboribas iftis fapereft , tempus vanis altercationibus confumerem . Quotquot
igitar
habccis a veritate alienum, vel mihi infeftum , in me tradaccndo , convitiando , calumniando ftrenue pergite Ego dt"ina proviex convitiis atque calumniis veftris
dentia confifus in incepto pergam
&
.-
&
&
&
ammum
&
profi-
(**) Nnnc longe plnra, ex quo altera hirus Operis editio prodic.
(***) Id prsefat. au UnntJs Vogelim elemcnta Geometrise.
fint.
Et,
fiquis in
pofkrum
utmateriam con-
vitiandi quajfiturus mihi imputare non erubcfcat , qua; funt a mente mea
aliena , is propoiitione mea evoluta in ruborem dubitur , nec alia opus
ent adverfus verborum dctorfiones ac imputationes iniquas defenfione. Logicce theoriam , quam dedi , praxi Geometrarum rigorem demonftrandi
&
&
&
fibi
&
.
NOI
NOI RIFORMATORI
delio Studio di
Avendo veduto
Padova
per
Ia
fede
di Revifione
pertraclata
/iuftore Cbriftiano
Wolfi
non
v' efler
cos'
&
&
&
{ Z.
[
DISCURSUS PR^LIMINARIS
D E
PHILOSOPHIA IN GENERE
C A T U T
De
I.
triplici
&
Enfuum
i:
beneficio cognofcimut
tationum,qu*
&
qu*
mens
in ipfa accidunt
rat:modoad femetipfum
i fundo tnate-
fibi
confcia
Nemo
efi
mu-
Funda*
mentum
cognitio-
attendar.
riae
mam
educatum
recordari
rationis ufu
pmeritorum
minime
nullam
efTe
nem.
2.
Quoufque
&
fenti
3-
Cap.
2
Cotntio-
Cognitio
L De triplici cognitione
humana^
fiunt, five in
mundo
mareriali, fivc
vwnv.m
cognitio-
ntspbilofothittc
*
'
.4.
fuanon dejlituuntur ratione, tmde intelligitur ,
Patet P er exem P la aflerci veritas , modo fufticiencur fint > ve l fiant
tem afteramus attentionem & fubinde acumen requifitum.
E<*-> qu<e funt velf.unt,
E g r Non generatur iris , nifi Solis radii in guttulas aqueas certa lege oppofitas
iUabantur
Non cadit pluvia , nifi ccelum obducatur nubibus& is fuerit aeris itatus , qut
pluvix gignendae conducit Mensnon appetit obieilum oblatum, nifi id judicaverit bonum. Eadem non appetit nifi bonum, propterea quod ex. bono percipit voluptatem
-
Cnrcognitionis
pbilofo-
pbica
iioncon-
Umtiel".'
Non
s-
nec univerfalitatem aflerti evinco. Alibi in idem inquiremus foliicitius. Hic nobis fufficit, non affirmari, nifi quod experientiae confentaneum , nec afferri pofle exemplain
contrarium eorum , quas omni prorfus racione carent. Non nego, afid explico hic loci diftincTtius,
erri p Q e
P' a
excm pj a
ul) '
univerfalitas
aflerri
6.
Dcfmtio
ccvnitio-
explicare valet
nts pbilo-' telligibili modo
perioriSj
inferior fuftinet
quam
ffl
JUfUtcx*
C ognitionem, qui docere poteft,
T""J"~
quomodo a declivitate fundi & a preflione aquae fuNec minus philofophicam appetitus habet
qua ratione appetitus objeiti oblati ex ejus perceptio-
,
,
pendeat
. y.
Differt cognitio pbilofophica ab hiftorica. Hxc enim in nuda facti notitia fubflftit (. 3): illa vero ulterius progrefla rationem facTti palam facit
fieri poflit
&
crpbtlo- non videt magnam hic intcrcedere dirferentiam? Solius facti notitia
fopbha. rationis illius facti cognitio nequaquara funt una.
E. gr- Aliud eft nofle , aquam in alveo fluminis decurrere , aliud vero cognofcere
quod
fuperiori. In
ifto
&
id fiat propter
,
a.
.8.
ui/lorka.
bognitjo
l"
novit
is
biflorica
rem
pbi/ofophica
& mathematica
fa-
cognitio*
novit, qux fit altcri cognitio philofophica in dato nis pbilophilofophica alterius eft rcs facti. Cognofcit z-fopbic*.
Cognitio
cafu (%.6).
dco factum alterius, confequentcr cognitionis philofophicx altcrius hicli allcgct alter;
is
3 )
E.gr. Si quis novit, Ifaacam Nevvtonum tradere, motus elliptici planetarum primariorum
Sc cometarum circa Solem atque fecundariorum circa fuos primarios, veluti Satellitum
Lunae circa tellurem , caufam
Jovis circa Jovem , Satellitum Satumi circa Saturnum
&
cfle
vim impreftam
&
vim
gravitatis,
qua
verfus
illi
fummi
&
ejus rationem,
1^
deftituatur (.6)?
Sit ita
quod norit aliquis , motus elliptici planetarum primariorum i-aufam circa
Solem , vel fecundariorum circa fuum primarium a Ntwtonvd.Utgi.ii vim imprellam
gravitatem primariorum in centrum Solis, fecundariorum in fuos primarios (. 8); nift
ldem diftinite explicare poffit quomodo ex vi imprefia & gravitatione verfus centrum
ejus corporis , circa quod revolvitur , oriatur motus curvilineus & in fpecie ellipticu,
,
&
&
10.
funt,
damentum prabet
ex quibus aliorum
biftorica
ftruis (jf.
ftorica
Fundamentum
6).
eft hi-
memnt '
Si quis experimentorum flde fumit , aeri competere gravitatem & elafticitatem , utut ignoret , quaenam caufa eum efficiat gravem atque elafticum, indeautem rationem reddit afcenfus aquae in antliis ac aqua: lalientis in nonnullis fontibus artificia-
E.
gr.
libus, veluti in fonte Htronir ; is cognitionem gravitatis atque elafticitatis aeris nonnift
hiftoricam habet , eidem vero philoiophicam aquas in anthis afcendentis
ex nonnullis fontibus artificialibus falientis fuperftruit.
&
ir.
Apparet adco
mcntum prxbct
(.
poflibilia, nifi
quxefle atque
ficri
garc
Co"n'tio
bifloriqi
cxcolenia.
Cap. L De
triplici cognitione
humana^
gare aufit,adcognitionem philofophicamadfpiranrcm de hocfundamento laborare debere? Prxmittendaadco eft cognitioni philofophica? hiftorica
atque cum
ifta
Etfi in antecedentibus (.
Cogn'tioti:s
biflo-
ric<e
pliffimns
ufiis
12.
lis
imo
quandam
notitiamr
Funhmerrtum
cognitionis
ma-
tbemati-
13-
cee.
E. gr. Calor meridianus Solis non omni anni tempore eodem in loco idem, nec iin locis diverix latitudinis eodem tempore. A bruma ulque ad folftitium aeftivum
fenfim lenfimque augetur ; ab acftivo uique ad brumale eadem ratione minuitur
Quovis igitur anni die calori meridiano Solis determinatus competit gradus , qui calorem
alterius diei quantitate in fe aflignabili ( fit ita, quod a cognofcente graduum differentiam nonnifi confufe aflignari nequeat ) vel fuperat , vel ab eodem deficit. Aqua in alveo fluminis determinata celeritate decurrit , qua? minuitur in alveo artificiali minus
declivi, per quem ad rotas molarum deducitur, augetur vero, dum per praecipitium in
eafdem ruit . Similiter planeta , qui circa Solem revolvitur, determinatam habet in quovis orbita: pun&o a Sole diftantiam ; vis imprefla , qua per tangentem in ifto puncio
progrcdi nititur, eft determinati gradus, feu determinatam admittit celeritatem , nce
minus vis centripeta, qua a motu rectilineo detorquetur, determinatum habet gradum.
Attentio in diverfis hominibus graIn rebus immaterialibus eodem modo fefe res habet
du differt . Ma or eft attentio alterius, alterius vero minor
Alter attentionem conferevolvenda ; alterius vero attentio
vare valet in longiori demonftratione concipienda
nonnifi breviori expendends iufficit . Quis nefcit , dari gradus virtutis atque vitiorura
pro diverfitate fub;edl:orum varios ?
dem
&
'gnuioy.i
ma-
eft
14.
ea,
gr.
bifiorka
& tnatbetnatica
pbikfopbica
e;us cognofcit,
ym
t;
tf
c* uepm-,
&
mathematicam
bitx punfto, leu in diftantia a Sole data, ex quantitate vis lmprefla: cV: cencnpecae enaquomodo ex a&ione duplicis lftius vis in planetam prodeat
fcatur celeritas planetz
Attentionis cognitionem mathematicam habet , qui rationem
figura orbitae elliptica
fuffive proportionem eus, quam longior demonftratio requint , ad eam, qus brevion
&
ficit
perfpe&am habet
gui
ab
altero
is
co-
cogmtia
fi-
hiftorici
cognitio-
alterius
(.3), quantitatis
'**%tio mathematica (%. 14); qui tantum novit quantitatem rei ab altero
aflignatam, is utique nonnifi hiftoricam habec cognitionem mathema- rius
brcm cum
fadti
cognitio hiftorica
fit
ticae alterius.
gr.
&
ellipfi circa
16.
demonftrare valet,
is
cognofcit hanc
tia,
non vero
a principio extrinfeco.
E. gr. Si quis demonftrare poteft, quantitatem vis centripetae planetae in ellipfi circa
Solem revoluii ad datam a Sole diftantiam eiufque in eadem celeritatem , five demonftratio eadem fit cum Netvtoniana, five ab eadem diverfa; is perinde ac Ne vvtcnut macheIn ipfa enim cognicione nihil
maticam habet motus planetarum elliptici cognitionem
.
17-
matbematica cum ab bijlorica , tum a fbi- Differenlofopbica. Nam cognitio hiftorica acquiefcit in nuda notitia fadlif^. 3) , tiacogniii philofophica reddimus rationem eorum , quae funt vel efle poflunt tionismatbernaticx
(. 6), in mathematica denique determinamus quantitates, qua: rea
^.'
bus infunr. Aliud vero eft nofle faclum, aliud perfpicere rationem faic a
p ]f
fti, aliud denique determinare quantitatem rerum
biftorica
Differt
autem utique
cognitio
'
Quinovtij
folis
Cap.
&
&
Vfus cognitionis
bftjrica
& ph.lofophicx in
matbcmaticd
Nonnunquam
18.
fundamentum prabet cognitioni matbematiCt*;nonnunquam pbilofopbica Rcs fa&i per exempla comprobatur , neque
opus cft, uthic inquiramus , cur id fieri pollic , & quando hoc obtineat, quando illud.
biflorica cognitio
.
Sane Optici in Catoptrica cognitionem mathematicam vifionis reflexae, qui fit fpecu^
lorum ope , tradituri fundamenti loco tanquam axiomata fubfternunt propofitiones de moloco imaginis ab obfervationibus derivatas, nimirum quod angulus redo reflexionis
flexionis fit angulo incidentiae aequalis & quod locus imagin s fit in concurfu radti reflexi
& catheti incidentiae Parum autem folliciti funt , cur angulus reflexionis fit angulo incidentiae aequalis,&cur imago in punclo interfectioniscatheti incidentiz atque radii reflexi
appareat. Aitronomi motuumcceleftiumcognitionem mathematicamex obiervationibus deducunt , infuper habitis eorundem caufis phyficis
GaliUus mocus gravium theoriam
mathematicam conditurus , non attenta cauia eus motus , in eo acquievit, quod caufa
gravitatis, qualifcunque tandem ea fit , in quavis a centro terrae diftantia eodem modo
m graveagat. Enimvero qui mathematicam variantis caloris Solis mer diani cognitionem
&
ftabilire in
animum
menris Aerometria?
induxit,
docui ,
&
is
ante
ems caufas
quomodo mathefis ad experimenta applicecur, nondum coquomodo effeiius viribus caufarum proportionati demonltrentur.
con
o itio
veritatftm
nu-
tbemati-
carum
biftorica
cognitio.
Etenim qua
pradertim mixta,
quod ita fefe habeant. Qut
igitur theorcmatum mathematicorura vcritatem experiundo addifcunr,
ilii hiftoricam fibi comparant notitiam eorundem eamque certam
(.3;,
etft dcmonftrationum ignari mathernatica deftiruantur (jT. 16).
in jMachefi
&
20.
Fatla natur<e fubinde latent , ut non fua fponte fefe offerant attendenti
Veritatem afferti non ignorant, qui in fcientiis ita fuere verfati, ut
nonnifi in certa cognitione acquieturi ad modum attenderint, quo prin.
Tundaii.
c i:::m
nitionis
bifto-
ar-
LABX.
cipia ftabiliuntur.
Lumen
E. gr.
folare effe compofitum ex radiis feu luminibus heterogeneis factum naSed hoc factum maxime latet
Neque fua fponte offertur lumen folare contemplant! , neque per experimentum in apricum productum abfque haefitatione agnofciSane ex circumftantiis experimenti , quo vifui perceptibile fiftitur , demonftrantur
dum eft, lumen Solis effe compofitum. Peculiaribus demonftrationibus evincendum eft,
lumina ifta , ex quibus componitur 3 efle non minus fimpliciaj quam hecerogenea ; ubi
tura?.
eft
plu-
hifiorica^ phi/ofophica
& mathematica
pluribus opus eft experimentis &, ut cx iis evidenter inferri poffit , quod probari dePatent h*c
bebat, nocitiis aliis cum mathematicis , tum hiftoricis, tum philofophicis
ex Optica Nevvtoni , qui fa&um iftud naturae abiconditum nobis revelavit. Eadcm paAftronomia nobis quoque in hoc artent per omnem philolophiam experimentalem;
gumento lumen aftundit. Suo non minus tempore conftabit , occurrere etiam exempla
Pfychologia iv philofophia morali.
.
&
cum
2 1.
ita
(1), Divifo
acumine
quodam cognitioctfi iubinde
in apricum producenda & in nis bijio-
22.
commums infimus buman<ff cognitionis gradus eft. Hiftoenim cognitio fenfuum ope perficitur, attendendo ad ea,qu acftu
?"fimus
^7*
Hiftorica cognkio
rica
C0
P"tl0
23.
&
&
vcl
quomodo ex hac
rationc
hoc vel
illud fiat.
Exempla
dicta con-
firmant
E. gr. Aquam igni fuperimpofitam ebullire, norunt omnes , propterea quod id fieri
plus vice fimplici viderunt- Sed rationem, cur ebulliat aqua , ignorant , imo tantum
non omnes de ea ne quidem cogitant. Etfi igitur calor ignis lit ebullitionis iftius caufa, vulgi tamen cognitio nonnifi hiftorica eft , quippe quae hoc folo continetur , quod
ex comunciione duarum rerum oriatur aliquis eftectus, a diftinita autem explicatione,
quomodo inde effe&us oriri pofllt , prorfus abeft, ut adeo ne minimum quidem cognitionis philofophicae fubfit (. 3. 6).
. 24.
Cognitionem biftoricam arcanam adformam communis fapius ars reducit. Reductia
Artis operationes, perinde ac experimenta,fa?pius facfta natura? in apri- cosn
L*ff~
cum producunr,
de
fit, fivc
Quamobrem cum
cognofcenti perin-
fiftat,
"fra*.
quoe n-adcom
mitntm-
alias
Cap.
1.
eundem eflugiunt; arte fuppetias ferente, fola attentione acumine, fi quidem opus fuerit, ftipata ad cognitionem hiftoricam arcanam,
slias
communem
perinde ac ad
communem.
E. gr. Ignis proprietates& effectus latentes ars fuforia metallorum fpe&andos exhibet,
perinde ac expenmenta ope antlije pneumatica: inftituta aeris latentes proprietates ac
Dedit exempla Emanuel Sucdenborgius , Collegii metallici in Suecia
effectus revelant
ignem atque Obfervationum mifcellanearum circa
alielior
[n Novis obftrvatit circa ferrum
io. per io
feqq. Ipfo autore in Obiervatis pag. 8.
res muurskt part. 4- pag. 36.
licet undiquaque fuerint te&i, Sc maffa carconiervatur
carbonibus
in
,
calor
dies
i^
cx'
bonum , etii in iis nulla ignis fcintilla appareat , intra iiiud tempus a calore diminuitur ad deeimam fui partem; aperto autem camino, poft quadrantem vel dimidium hoflamma in carbones erumpit ,quae fuperficiem tenet;imo
tx veluti fponte fua ignis
carbo quidam in fillura quadam muri non bene aduftus, licet lolus teneretur pendulus,
.
&
&
&
&
flasrare incepit in aeris liberi centa&U, flamma autem fuit maxime volatilis 3c circum
circa quali lambens carbonis fuperficiem, abfque ulla fcintilla in carbone apparente.
ii.;-
aorum
in
arte obpiirttm
ad
, fi pbanomena in officioeconomia
rurali) obvia co/ligenh artificum
defcriberentur
Conftituunt
enim
partem cognitionis
.
accurate
rentur
hiftorica? arcance (.21 ),quam alias fenfu duce obtincre nonlicet (.
24). Praebent itaque fundamentum cognitioni philofophica?,quo alias
dcftitueremur (. 10)
Inde confequitur,
Vtititas
pbs.n.
25.
&
utile
fore
alibi in arte
pbilofopbandum
( v. gr.
rn
&
.26.
Co<znit:o
Si quis per rationem aliquid fieri poffe agnovit facloque experimento idem
obfervat
is
kijtcriat
fieri
pbdofo-
tionem agnofcit aliquid fieri poffe, is philofophicam habet cognitionem (. 6), qui vcro idem fieri obfcrvat, hiftoricam (iT. 3). Quod
fi ergo idem fieri obfervat, quce ficri poffe per rationem agnovit, hi-
pb.cam
confjinat
ftorica cognitio
cum
philolophica confpirar.
Quoniam
itaque dubitari
ncquit, quin
fieri
Cognitio
mathcmatit a
pbilofo-
phicam
eertam
rcddit
fieri
27.
omnimodam
biftorica
>
pbilofophica
& matbematica
iS.
cotijuu- Ejus
am
phtlofo-
ob rationem nos quoque cognitioni mathematicae locum hinc inde coucedemus phicacon.
eam a philofophica diftinguamus ($. 17)) nihil enim nobis certi- iuniliQ.
Eam
in philofophia, etfi
tudine antiquius
eft
C AT U T
De
11.
Philofophia in genere*
PHilofopbia
3-
l^
^
&
&
quantum
licet
ln phlofopbia reddenda
51.
ratio
eft
cur poffibtta
funt
aclu fiant.
. 32.
Quod fi
poffibile eft
ac cete- peddit
ra,
stism ra-
Cap. 1L
io
tlorem
c.r
unnm
potiusfi.it
quun
al-
terum.
De
cur illud potius fiat aut fieri debeat , quam ceplura fuerint poffibilia, qusc tamcn una eiTe nequeunt;
Ercnim
fi
Thi/ofophia in genere.
stndet
urtitudi-
momnimodx.
n-
eft omnimodd certitudint. Cum enim philofophia fcientia fit (. 29), in ea demonftranda funt alTcrra, ex principiis ccrtis atque immoris legitima confequentia infcrendo conclufioSed qua> ex principiis certis atque immotis legirima
ncs ^
30 )
confequenria inferunrur, adeo certa funt, ut de iis dubitari ncfas fit:
Jn phihfophia ftudendum
id
pofito
hkdix
certitndi-
nsolt':-
nenda.
. 34?n pbilofophia itaque principia ab experientia derivanda , qua? demonftrantur experimentis ac obfervationibus confirmanda
cognithni matbematica? una
&
danda
Quoniam cbim
philofophia ccrtitudinem omnimo^am confcqui ftudcmus (. 33) , quce vero ab expcrientia derivantur
principium firmum praebcnt veritaris demonftranda? (. 10 ),tk eorum,
qux demonftrata funt ccrtitudo per expcrimenta atque obfervarioncs immora rcddirur, ut vcritas cxtra omnem dubirationis aleam ponarur (.26), in plurimis dcniquc calibus ccrrirudo omnimoda a demonflrationibus marhcmaricis fcu cognitione marhcmatica pcndct ( .
i-jji quis negare aufit, ca in philofophia ficri dcbcre
quibus veriopera
eft
in
tas
adco
in
aprico collocatur
ur nullus
bis poffit?
,it!o-
nis
ri
h Jio-
ac
mathemattctem
philofo-
./_
s.
35-
&
&
&
Kcquc cnim
opcm, earenus
tiae
tueri dcbct
fcrt
(^.29).
Reifte ig tur hac ratione cognitionis hiftoricae ac mathematicx in philofophia conftituuatur firaices. Quodfi di&is quidpiam adhuc obfcuritatis adlisrere videatur , oam
difpelleut cxempla ante($. 10.13) allata.
;
S>-1&-
Cap.
II.
De
Pbi/ofopbia in genere*
j r
36.
&
non
ritate
effc
Quamobrcm
iis
coniirmatur, non
earum cum
riones
modo cadem
ipfis
ratione coha?reant,
connectuntur
&
tis
huc fcrupulus
&
terior demonftratio
nexum non
&
Dum
inter fe cohaereant
demonftrationibus mathematicis augeri veritatum in philofophia concatenatarum numerum, non modo cogitands funt veritates, quae per demonftrationes mathematicas ceteris fuperadduntur , veluti , quod in dato cafu effectus, qui alicui caufx
adicribitur, eidem fit proportionatus ( . 17); verum etiam aliae philolophica?, quaj ex
mathematice demonftratis ita deducuntur , ut abfque illis catenam veritatum philofophicarum non ingrederentur , etii ad hoc genus referri debeant
Sunt enim in natura
rerum quorum ratio non perfpicitur,nifi ex mathematice demonftratis, propterea quod
vel a d.*cerminata quadam figura, vel quantitate pendeant, ita ut aliter forent
fi alia
admitteretur in caiu dato figura , vel quantitas maior, aut minor. v. gr. Philofophi
cur apes cellulas fexangulares in favis fuis potius conftruant
eft reddere rationem ,
afferui,
..
quam figuras alterius. Enimvero fi omnes muneris fui partes adimplere debet , non minus mathematica, quam hiftorica 8c philofophica opus habet cognitione , ubi demonftrare voluerit, ex omnibus figuris poffibilibus in dato cafu eligi eam
, quaj convenientifllma omnium . Iitiufmodi autem demonftrationes magnum habent ia philofophia mo-
mentum
in
17-
defimtur,
O uod
fint,qua?
tiir
eorum, qu<e
impojfibilia
de~
pbi-
lofophia*
Cap.
i^
modi
De
II.
fcientia impoflibilis
&
funt
potius
fiunt, efle ac
fiat
quam
non
poflint
fieri
aliud
Vbfhfopbia in genere
ac cur in dato
Quare cum
eorum numero, quce
ifta
fcientia
fit
impoflibilia non
hoc
modorDatur
cognitio phioftcnditur
brevius
Idem
funt, patet.
funt
vel
fiunt
quse
(.6). Erlofophica, qua? cft rationis eorum,
go poflibilis quoque philofophia , quae iftius cognitionis nos reddit
compotcs (.31.30
Quemadmodum vero fuperius (5-5-) confultum minime duximus,ut ferram contentioois de eo reciprocaremus , num omnia , qux fiunt , rationem habeant, per quarn
cur fiaut 3 ita nec hic difputandi animus eft, num pofllbilia omnia ad
intelligi poteft
,
Veniendum enim
eft
rem praefentem
in
.
Quaerendae funt
inventa eft ratio,eareferenda lunt ad philoiophiam: cetera jure exulant , quamdiu eorum ignoratur ratio($.
Fruftra vero difputatur, num ea quoque rationem habeant . Quod fi enim easi. zz)
dem repetitur, dubio locus non eft : quamdiu vero ignoratur , nobis quidem perinde eft,
Utroque in cafu de re ifta in philofophia filemus
five quasdam adfit , five nulla
pluiolophiam referri
rationes
eorum
poflint
fieri
cognolcimus
pofle
Quorum
38.
Gtinmfira pote-
Qett.
compotes reddamur.
nt pbilofopbi*
&
&
Sc Pfychologia
mutuatur
. 39.
ctiam pbilofopbia juris^Medicin* ,arthm quarumcunque
* in Jurisprudentia docentur leges. Legum dantur rationes, cur pophiaittEft igitur quaedam fcienris, Me- tius hce, quam aliae in Rep. fint ferendas
iicintty
tia, quae cxplicat iftas rationes, adeoque philofophia juris (.31.32).
^r-, r
Pofftbilis
Nam
trtium.
in
fiunt.
. .
De
Cap. 1L
fiunt.
Tbi/ofopbja
genere
;
,
artium quarumcunque.
E. gr. Ugna findere inter
&
&
nis philolophicx
mox fumus
in
genere demonflraturi
.
40.
Jpfa artis opera phihfopbkam cognitionem admittunt . Etenim nec ea ra- Opera artionibus fuis deftituuntur, id quod ipib faclo deprchendimus
Quam- tisodphiobrcmeodcm, quo ante (.39), modo conficitur, ipfa quoque ar- lofP h!am
.
pertiaent.
tis
E. gr. ^idificia artis opera funt . Datur autem fcientia , qus rationes exponit eorum
quae in acdificiis determinanda funt
Et ea eft Arcbiietlura civilit , fi non per
,
modum artis, quod vulgo fieri folet , fed per modum fcientiae tradatur , quemadmodum a nobis factum in Ekmentis Mathefeos univerfa?
omnium
41.
fP'J ; lee
^>^-
Si
quorum philofophka
vita
ifta
a definitione
five aliunde
Cognitio-
n ' s pbilo-
fe,
abfente
ifta
conditione
eidem minime competit. In applicatione igitur eorum, quorum philofophica cognitione deftituimur, faepius aberratur Cerrior itaque fucceflus eft in applicatione cognitionis philofophicae , quam hiftorica?
Aberrationem rftam quotidiana loquitur experientia
Ut tamen di&a clarius intelligantur prseiertim cum nondum tradita fint , qua: in demonftratione praefupponuntur
lubet uno alteroque exemplo eadem illuftrare
E. gr. videt quis furculos roris marini
altero fjji extremo in terram defixos radices agere atque in fruticem excrefcere
Eun~
.
dem
Op.
14
//.
Ds
Vhilojopbia in genere
Jem eventum
tentat
arborum quarumcunque
in
fibi
Enimvero qui
in
&
non eife locum , nifi ubi amor miferi adfuerit ; is fola miferiae expofitione
alterum ad mifericordiam permovere minime tentat , aut fi ex ratione probabili agat
certum fibi eventum non fpondet Inquirendum nimirum fibi effe perfpicit, num alter
univerfali totius generis amore teneatur , nec adfit ratio fpecialis , qua? impediat , quo
in cafu oppofito quaerenda effe media novit alterius
minus erga ipfum lefe exerat ,
mi.ericordiae
&
provocandi
iu fe
amorem.
42.
ea ad plures cafus in vita
Cogn:
Quorum
pbihfopbica
applicantur
vios
quam
efl cognitio
humana oh-
biftoricam bahcmus
fi
ratio
quod fpeciei competit , in notione generis contineatur Ecenim qui hiftoricam habet cognitionem, isnovic, aliquid effe, vel fieri poffe (%'.
majov ex^
q Uarn obrem quod de fubjedto certe cujufdam fpeciei cognovic, id
adrnittic n '^ ^e fubjectis aliis ad eandem fpeciem percinentibus .
auamh' non
racio ejus, quod cribuirur fpeciei , in notione generis
Rorictc.' Quod ll camen
contineacur; idem de coco genere, confequenrer eciam de omni alia
fpecie ad idem genus pertinente, pra?dicari debet. Hiftorica igitur cognitione contentus ad res unius fpeciei applicat, qua? ad res plurium
applicari debebanr, confequenter ad cafus in vita obvios pauciores,
quam fieri poterat. Quod fl vero quis philofophica polleat cognitione, is rationem eorum perfpicit, quce funt atque fiunt (. 6J, adeoque videt, num ea in notione generis, an in notione fpeciei contineatur. Quamobrem fi contingat, eam in notione generis reperiri; plupbilofo-
ejus
phic*
fluat
Aqua movetur
quam
antea
ve , coniequenter motum fluidi gravis cuiufcunque per canalem declivem ruentis hac
ratione accelerari , vel retardari pofle ^ Imo cum eidem conftet , motum aqux ideo acce-
eodem rempore
apertura, per
quam
fluit ,
augetur
..
eft
alveum
fluvii
Cap. //.
fluvii
coarttatum
maorcm
vel
Quamobrem
De
Tbi/ofopbia in genere
15
per
&
quam
Nemo
nunc latius patere , quam ante, cum nonnifi ad cafum valde fpecialem reftrinSane nunc ad res externa fpecie valde differentes applicari potefl: v. gr. Quae
geretur
de aqua per alveum fluvii decurrente didicimus , eadem quoque ad folles applicamus
poiitionis
43Si ea
ad cafum
fpecialem reflringit
univerfalius
numerus minuitur
co?n!tio
ut phdofoQuoniam c- phica
cognitione minus ampla inflruclus ad plures cafus fit paratus
nim, qui philofophica cognitionc pollet, rationem ejus novit, quod compead
Yh 'ad cafum fpccialem cognitione hiftorica reftringitur ($.6); eum latc- 'f'
enunciari poffunt
quod
ifta
in
J torlca '
jam antc (. 41) demonftravimus. Plures itaque propofitiones de diUna proverfis fpccicbus formanda* hoc modo ad unam reducuntur
pofitio cum jam fatisfaciat, ubi pluribus antea fuerat opus, pauciori
.
ftare non
mus
eft
licet
Quod
animum
fi
voluptate perfundit
rapimur
movetur.
fin
talia
Si
qus
inexpectata nonoflc
intereft
mox
itcrum evanefcit
Quod
fi
l fop
^~
p rofccla.
&
fit
cogni-
Cap.
i6
De
II.
Vbilofopbia hi genere
cognitionisphilofophicprajhiftorica,ipfumfi ufum fpecles in cafibus vira? humanae. Abfonum itaque foretobminoremcognitionis hiftorica: u-
fum philofophiam contemnere, qua: majorem praebet ac infigni prajterea animum voluptate demulcet, qua> haud exiguam felicitatis hurnan partem conftituit id quod fuo loco oftendetur.
:
46.
Thilofofopbidefin.tio.
Pbilofopbus eft
efle poffunt.
Pollet
&
29)
( .
nempe
cujus
eft
ifta
fcientia
qux
rationem reddere
&
Majof ergo
oitinstm
pbilofopbus
eft
minor ,
major
philofo-
Hoc 1'ane criterio diftingues philofophos , quibus veri nominis fuerit philofophia ;
Sunt equidem adhuc difterentiae aliae, qux a dotibus intelle&us pendent
gradus conftituunt
fed Ue his demum judkare licet , ubi logica intimius fuerit perfpe&a.
fhlis
&
jT.
I^ar.o in
omnibm
philofopbtis.
48.
homo rationem
, ut unus
tamen
non fit , nifi
philofophus
,
qui rationem reddere poteft eorum, qua; funt,vel effe poffiint (. 46 )
nemo bominum in omnibus efi pbilofopbus
Imo fi quis juxta hanc normam feipfum examinare voluerit, quam parum fit pbilofopbus intelliget.
Qiioniam poffibilium tantus
omnium
perfpicere
minime
eft
numerus
poffit
l^cslra
definitio
philofophi
j.ijtn
poffit
nifi
fint
vel fiant
non perfpicit
&
&
&
&
#edere,
-5-
Ciip.
1L De
Tbilofopbia in genere
,.
,.
iy
50-
propofitiones
intcliigit
ri
cognofcit
gnitio biffloriea
philofophias cognitioncm
niii
concedimus locum
VrxPatet ex iis, qu.-e modo ad $. 49. diximus , in nullius ha:c dici contemrum
quam vero quod ratio fuadeat , ut ita fentiamus; generofos animos incendimus , ut
praeclara contendant , non fine fcientiae ipfius fructu , nec fine generis huad excella
mani felicitate , in quam veritas multis modis influit Non ignotae mihi funt utiiitates
.
cer
&
tamen
parum hactenus
agnitae, a quibus
ritas perfpicue oitendi poflit
alix
recenfendis abitinemus
donec earum
%-e-
Qui
&
quo
fubjcclo
^L?
definitioncm tcnet, vel notionem minimum claram habet, iseam fibi oblatam agnofcit , confcquenter fi cxpreila in propoficione conditio adfit , prardicatum in propofitione fubjccto tributum eidem convenire concludir. Hiftoricam itaque
propofitio intelligatur.
cjuam
Qui
rei alicujus
Eandem
&
52.
judkare nequit
rus
eft
is
Qui de
demonftrare debct
num
num
cx
iis
Judex
in
cc "'p-~
phijofophi
Quare
ncnp
Cap
iS
II-
De
Tbilofophia in genert,
Quare cumadhoc requiratur habitus demonftrandi adeoque ipfa fcientia ( .30^, fola vero cognitione philofophire hiftorica inftruclus eadem careat ( %. 50 ); eundem de controvcrfiis philofophicis judicarc
non pofle evidens eft.
Idemulteriusoften.
ditur,
53-
tan-
Is enim
tum cognitionem biftoricam habet cognitionis pbilofophica alterius
quam rationem fa&i alleget altcr ( .8), adeoque lenon nov c> n
.
,'fi
quam
iT.
Medius
interco-
gnnicMm
quarum
54.
hijloricam babet cognitionem
cap lat
fc
di
um quendam gradum
inter cognitionem
btfioricam
& pbilofo-
pbUam
fbicam cbtinet
quo demonftrationibus vacare poflint ipiam lcientiam philofophicam fibi comad hunc gradum intermedium contenderent quemadmodum Opticorum theoqui ipfas demonflrationes perpendere vel non
remata per experimeota probantur illis
Hic enim proximus ad philofophiam gradus eft, qui eus initium
poifunt , vel nolunt
fuppetit
pararuri
dict poterat. Imo multum in philofophia proficerent , fi philofophia per gradus traderetur, ut primum ad hiftoricam cus cognitionem perducerentur , qui memoria vigentj
deinde eadem experimentis ac obiervationibus confirmarentur , qux meniori.-E fuere impreffa ; tandem ad ipfam fcientiam perducerentur , qui ingenio praeftant . Infignis inde
in Remp. rhl&us redundaret , ac controverfia: temerariae eliminarentur , quibus partim
ex vamtate, partim ex pravo affeftu litatur . Sed ea de re in polkicis ex inftitutoa-
gemus
C A-
C
De
AT U
IIL
partibus Philofophia:.
S.
55-
Cy^
&
nae ac
corpora
$6.
pbilofopbi<e partes
altera de Thilofo-
mm
angelorum exiftentia tradit Scriptura facra ; fed id tantum modo afferimus , quod , antequam philofophamur de philofophise ob;edto folliciti non pluraentrum genera nobis innotefcant pnter animas & corpora eorumque Autorem Deum cujus exiftentia quamvis nondum a nobis demonftrari pofilt quamdiu philofophia nondum
cxculta , ob rationes tameii probabiles admittitur , perinde ac differentia inter animas
& corpora Philofophamur enim , ut certam confequamur cognitionem eorunt , quae
vocamus
que de
feufu duce
&
57-
Ea pars philofophia? , quae de Deo agit, dicitur Tbeologia NaturaKf. Quamobrem Tbeologia naxuralis definiri poteft per fcientiam eorum,
quae per
Deum
poffibilia intelliguntur
&
mittit; ideo
Theologia naturalis
pofllbilia funt,
eft
fcientia
Qui
Theologie
naturSi
dtf"'* 19 '
Cap. llh
zo
De
partibus Tbilofopbict
Qui demonftrare debet , quaenam per Deum poifibilia fint ; is ea nofle tenetur , qus
Ea , qua: infunt , funt attributa, cVquae vi horumattributorum per iptum
eideni infunt
conlervatio univerfi
veluti creatio
fieri poffc intelliguntur , funt operationes ipfius ,
Unde apparet , io Theologia naturali agendum elTe de attributis ac operationibus Dei
Enimvero quoniam in hoc quoque difcurfu prxliminari eum , quantum licet , fequi libuit ordinem , ut ex antecedentibus infcrantur fequentia; ideo in definitione Theologias
naturalis nullam exprelfam fecimus mentionem attributorum ac operationum Dei , led
.
&
eam terminis generalibus concepimus , quibus tanquam definitio lpecialis ex definitioMonemus talia , ne methodi ignari reprehendant ,
ne philofophisE generali deducirur
quod in derinitione non exprimantur ea , quas in Theologia pertractari debent Ubi regulas definiendi in Logica demonftraveris , non dirficulter demonftrari poterit , noftram
Neque enim in definitione
Theologi.t naturalis definitionem ex alfe iifdem convenire
Ex iis vero , qus in
pluri contineri debent, quam ad cetera inde deducenda fufficiunt
definitione Theologix naturalis pofuimus, deducere poifumus , quae in eadem pertra&anNovi quid a me fieri pofllt
Quod \eda fint quemadmodum fuo tempore conftabit
ro a me fieri poteft, inter ea, quas fieri nequeant , referri implicat
.
Pars philofophix, quse dc anima agit, Pfycbologia a me appellari foler. Efl iraque Pfycbohgia fcienria eorum, qux pcr animas humanas
poflibilia funr. Rario definitionis patet, ut ante. Efl: cnim philoiophia
in genere fcienria poflibilium, quarcnus efle poflunt (.29). Quare
cum Pfychologia fit ea philofophia? pars, quae de anima agit; erit ea
Tfychologixdcfini,
tio
fcicncia
poflibilia funt.
59-
Thyficte
defm.tio
60.
wientum
Logic<e
rius.
Anima
Tunda-
&
philofe
fophi.v
praclictt
&
rem
,
patet, utramque facultatem in fuo exercitio abenare pofcognofcitivam a veritate , appetitivam a bono, ita ut illa erro-
Ncc minus
nempe
ha?c
malum
&
Logicx
61.
Ea philofophia: pars, qua? ufum facultatis cognofcitivas in cognofcenda veritate ac vitando crrore tradit , Logica dicitur quam adco
dcfinimus per fcientiam dirigcndi facultatem cognofcitivam in cogno:
dejinltio
fccnda vcritatc.
Qii.t circa
traduda.
Op.
///.
De
partibus Tbifofopbirf
Xi
. 62:
philofophia:
pars,
qua?
vcro
ufum facultatis appetitiva in
Ea
gcndo bono & fugicndo malo inculcat , pbilofopbia praclica dicitur
adco
&
gcndo bono
modo bomo
tenus
eji civis
ncris
humani
Ob
facultatcm appetitivam in
'
h:
Efi P ? P ra
eli-
j?' f.
*"" l0
fugiendo malo.
Duplici
Tbilofo-
cli-
aut
vel quatenus
cft ,vel
&hicaae
'
63.
conftderari potefi
quod pcrindc
di ~
in
Tolit!ca
duas difpcfcitur
'
partcs.
64.
homo
Ea
fubjcctus.
enim nunc non vivamus in ftatu naturali , ubi alterius poteftati fub;e<fti fumus
in ftatu civili libertatem hominis non quoad omnes acftiones reftringi
conftat tamen
Earum igitur
fed magnam earum partem , imo maximam illimitatam eidem relinqui
reftati
Etfi
fi
naturali viveret
in ftatu
civili,
in
fed a-
Ea philofophia: pars,
65.
Politica
vocatur
in
Tditic<e
t>o
66.
Dantur
Pars ca
brum
philofophia?, in
<"
67.
Unde
Oeconomi-
mha
de~
finitio,
fuiflet locus.
Receptas retinemus difciplinarum divifiones: definitiones vero iftiufmodi concinnamus
qua: notitiis generalibus refpondent
.
ut
homo
68.
appetat
philofophia: pars
&
bonum
,
in
averfctur
malum,
Definitur
Jus natune appellatur
,
adeo Jus naturapet fcientiam aclionum bonarum atque malarum.
Facile patet, jus nacurs eue theoriam philofophis practkae
, 6z),Ethks fcilicet*
.
Poli-
juris
#a->
turtedefinitio*
22
Cap.
III.
De
partibus Tbi/ofopbia
PoliticzatqueOeconomicx($.64. &feqq). Quamobrem cumnonopus fit , theoriamapraxi diftingui ; jus naturs in ipfa Ethica , Oeconomica atque Politica tradi poteft
.
69
&
praxis
Sunt quoque principia quadam generalia t unde cmnis tbeoria
Qiiod hic aflerimus, ipfo fadro probatur ,
nem p C dum principia ifta gencralia exhibentur.
Futfda-
mentum
pbilofo-
ph:<epri~
Equidem & a priori fuccedit demonftratio fed iupponuntur ex Ontologia & Pfychoflicxuni- logia, quae minime in vulgus nota lunt
tlnde ab ifta hic abftinere methodus mbet
Neque enim ea fert , ut principia poilulentur , quae aegrius admittuntur, quam ipfa proyerfnlis.
:
10.
Thilofo-
phixpn- phiae
prac~tica? tradit,
me
&
praxim philofo-
Ciute de-
Unde eam
fr.itio.
&
intcrnas
Technoh>
Sf ef n -'
i.O
71.
&
organorum corporis ,
ciuntur.
Non explicandum
in
operum
artis, aut,
manuum
manuum
& organorum
aliorum
haec enim
opera perficienda requifitorum per ftru&uram corporis fieri poiCnt
difquifitio ad phyficum fpeiiat (5-59)- Reddenda hic potifllmum ratio eft regularum
Specimen aliquod hums philofophiae dedi de
operum , qux arte perficiuntur
aitis
agricultura m Tentamrne de vera caufa multiplicandi irumentum , unde apparet eam
Sunt enim regula artis veluti
eiie poffibilem , fed reliquam fupponere philofophiam
confectaria theoriarum philofophicarum , in quibus earundem ratio continetur , fi vel
maxime exinde ab inventoribus non fuerint eruta; , imo eae ab artificibus regulas iftas
id quod eo minus miramur , quod fatis fuperque
ad ulum transferentibus ignorentur
conftet , artificibus faepiflime deeffe notitiam diftinclam regularum , ]uxta quas operanSuperius ;am ( f 40 ) monui , me Architecturam civilem per modum fcientiae tratur
Eft enim Architeciura civilis hac ratione
dentem dediife hu^us philofophiae fpecimen
pertra&ata fpecies Technologije
ad
artis
&
Thilofo-
paxr*
ttumlibc-
talitm
ipfarum quoque
dem ad forniam
72.
fcicntiaj
fi
nempe
ea?-
Cap.
III.
Departibut Vbihfophia
23
matica;, in qua rationcs rcdduntur rcgularum gcncralium ad Grammaticam in gcnerc fpcclantium, non habita linguarum ipccialium idiotif-
mi rationc. Atquc hanc Grammaticam pbilofopbicam ufitato ftylodixeris. Undc fimul intclligitur , quid fibi vclit Rbetorica pbilofopbka ,P<vttca pbiIofopb.cJ~& ita porro.
Grammatica philolbphicaex Ontologia , Logica& Pfychologia ; Rhetorica philofophica ex
iifdem&r philofophia pratlica principia mutuatur Tbomai Campantl/a Grammaticam , Rhetoricamoc Poeticam philofophicam philofophiae rationalispartes fecit & fecundum propria
.
principia tradidit
Eis
quoque addidit
fundandum
Hifloriograpbiarn
Sed vulgo
quam
definit per
artem fcribendt
negliguntur
73-
Stmt etiam nonnulla cnti omni communia.) qua cum de animabus, tum Funja.
dc rcbus corporeis, five naturalibus , five artificialibus praedicantur. ntentum
defiPars illa philofophiae, quae de ente in gcnere & gcncralibus entium afnitioOnnec
dicitur
non
prima.
Pbilofopbia
Qyamo,
fedtionibus agit Ontologia
tolo ,a '
c,
brem Ontologia feu Pbilofopbia prima definicur, quod fit fcientia entis in
gencre , feu quatenus ens eft.
&
Iftiusmodi notiones generales funt notio eflentiae, exiftentiae, attributi, modi , necefcompofiti Scc.
, loci , temporis, perfe&ionis , ordinis , fimplicis ,
quae nec in Pfychologia, nec in Phyfica commode explicantur , propterea quod in utraque lcientia , tum ceteris philofophix partibus quibulcunque generalibus iftis notionibus
Atque ideo neceffarium omnino eft , ut
ac pendentibus inde principiis habemus opus
peculiaris philofophiae pars notionibus iftis ac principiis generalibus explicandis deftineartem , ipfamque vitam , fi
tur , qu32 uius longe maximi eft per omnem fcientiam
rite pertradetur
Abfque ea profeclo philofophia methodo demonftrativa nequit pertraftari
imo ars inveniendi inde principia fua fumit
fitatis, contingentiae
&
....
rum
Exemplo
eft
74
'
Algebra
&
m-
Y tis /-
-vemendi
definitio
veniendi tueri
poflit
5.
75-
FnnJi-
Wf-'
diverfa '
^-.^p;"
/jfif
76.
yhyfic*
generalis
Cap. llh
24
De
partibus Thilofopbia
definitio.
^dhmx
Phyfica generalis definitur, quod fir fcientia eorum, qux corporibus vcl omnibus, vcl diverfarum faltem fpecierum competunt
vel diverfarum faltem fpecierum competunt , ea omQna; corporibus vel omnibus
Imo fi proprietanino feorfum pertra&anda funt , ne eadem aliquoties repeti fit opus
tum gencralium perfpetfa fuerit ratio , ex iis fubinde in corporibus detegunur , qux
Undc
iatent
77-
Cofmologi<c
defi-
nuio.
appellatur Pbifica
cateftii
78.
Cofmolo-
contemplatio
gitt
poffibili
caufis agit
ea explicans
communia
funt.
qiiK
Ea Phi-
quae generales iftas notioncs , cafque cx parte abftraclas, evolvit, Cojmologia generalis vel tranfcendentalis a mcvocatur. Definio autcm Cofmologiam generalem per fcientiam mundi in genere.
etfi paflim ab iis fparfim tradiCofmologia generalis ignorata ha&enus philofophis
Ego conful tum duxi coiukre hanc fcientiam , pro
ta fuerint , quae ad eam pertinent
,
pterea
quod Pfychologia
commode
nec
alibi pertraclantur
79-
&
'-
&
80.
toro-
logiadefinitio.
Oriftolo-
81.
p ars
gMdefij
tfl
In foflilium
&
Orytlohgia vocatur
Efi
fucci concreti
foflilium,
qux
&
veluti falia
fulphur, lapides
hiftoris naturalis parseft, Q?y-
ilograpbia appellatur
Hyhologia
defi-
aitio.
82.
Efi itaque
aquarum
fcicntia.
rationem reddere debeat phyficus (. 31 ), reddenda qiioque in Hydrochermotus aquarum, veluti tiuminum atque maris, fontium originis
Omnium cum
Ifgin ratio eft
marum
Cap.
III.
De
,
,
partibus Tbi/ofopbite
marum
s3
Pars Phyficae,
qux
clc
'.
z<
fluviorum
lacuum
Sc
pars eit ^Botanologia \ero dicenda erat ea phyiicae pars , quae herbaproprietates fpeciales ad rationes revocat . Dendrologia nuncupatur ea phylicae pars
Definienda itaque Botanologia per fcientiam herbaquae de arboribus fingularia tradit
rum ; Dtndrckgia per lcientiam arborumcL truncum Enimverocum hactenus ne Phytologia
quidem iatis exculta fit , quae vegetabilium generalem doclrinam tradit ; fpeciales parEas tamen non prorfus filentio praeterire fas erat
tes eus nunc quidem nviias facimus
ut appareret
quam multa adhuc in phyfica inveftiganda fuperfint , quae certum generi humano uiuin polLicencur.
hiitoriae naturalis
rum
JT.
&
Thyfiologi<e
&
~?*tholo-
>
a?groti,
qua
tatis.
.'
85.
&
lcohgia.
.
26.
E>
func
"!!Z
pb"P*
Cap.
l6
De
III,
partibus TbilofophU
in
re-
apricum producentur
animum
, ut potius fcientia: pomceriis dilatandisftudeant, quam
ut vana? ambicioni litent , qua in partes fcinduntur animi ex altcrius
contemtu atquc ignominia gloriam caprantes. Unius hominis non eft
agere omnia - Conjunctis viribus laborandum. SufFecerit adeo nobis ir
ccnjitis
eruditi
<i.-;tur
id incumbere
ut ante
omnia
ordinentur.
Ordo
lofophi*
partium pbikfopbia?
is
efi
87.
ut pracedant
&
&
conftat,
eadem
certa efle ac
bene aflequimur ,
cetera? non accedunt
Quamobrem cum
efle
tur.
Nobis fane conftitutum eft hunc fequi ordinem , propterea
veritates philofophicas concatenata ferie tradere . Ideo enim
raus notionem, vi cujus non alius ordo eidem convenk.
.
Qttando-
Logica
prirno
otr.niurn
loco per-
tr.ftanda>.
quod
eam
prascipue intendimus.
philoloph'ae formavL-
83.
cum frutlu operam navare decreveris , Logica primo omLogica enim tradit regulas, quibus faculcascopertratlanda..
nium loco
^noicitiva dirigitur in veritatis cognitione (. 61). Quare cum philoSi pbilojopbice
teneamur , ut omnimodam certitudinem confequamur (%. 33 ): ubi quis ad ipfius ftudium animum appellit , non ignorare dcbet , qua ratione in veritate cognofcenda verfari debeat , confequcncerLogica inftru&us accedar opus eft.. Ea igitur primo omnium
lophiae ica ftudere
loco traclanda.
Ufu quoque receptum eft , ut philofophiae initiandi in logicje ftudio tyrocinia depoNec ratio redditur confuetudinis diverfa ab ea , quam dedimus Sane qui nulla
nant
.
..
Logxz
is
ignorat
foni
jf.
89.
Cap.
111.
De
partibus Tbilofopbia
logia
27
atque Pfycbologia
89.
Quodfi
tionum
ipfius
in vcritate
quamam
(61)
cognofccnda
Nos ea fatis fuperque experti fumus , ubi in regularum Logics ratiogia contuleris
nesj imo in ipfas regulas follicita cura inquifiverimus
.
Quod fi
in
90.
Petit
enim cx Ontologia
jJ<aT!do
q^L^
atque Pfychologia principia C. 89). Enimvero eo ordine pertraclan- e>T/yda? funt philofophice partes, ut cae pracedant , ex quibus aliae princi- chologi*
pia petunt (_7. 87). Ontologia igitur & Pfcychologia Logicam praecc- pcjlpodcre debcnt, fi in ea fingula rigorofe demonftranda , rationibus regu* mnda larum genuinis allatis.
9*-
&
Methodus demonftrativa
requirit
&
&
91.
fic
e P i *'
""
pJ>!<
18
Cap.
111.
De
partibus Thikfopbia
&
Dedit Ludovuus Pbitippus Tbummigius compendium operum philofophicorum , quaeGermanico idiomate edidi, lub titulo Inftitutionum Pbilofopbia Wolfiana Quando igitur ad ea
.
'
tis
aciem convertat
^x
93-
effe pramittendam
pertrafiari
ratione
dehet
ea
fi
philofodemonfirativa
Nam
(na phi, ft
lofophia
phia practica demonftrativa ratione pertractari dcbet, principia percnpr^dica
da funt ex Metaphyfica
(.91). Enimvero is partium philofophiae orr
Metaphy-
diclis
confequitur
prxmtt;e nfa
do
Cap.
///
De
partibus Vbilofophia
29
do
94-
principia ex
Metapby- vbyftca
fica fttnt
(
ncs corporis , maccrix, naturae, motus , elcmcntorum aJiaeque his agnatae generales ignorari nequcunr, cum mulrorum ratio ab iftis dcrivccur. Scd notioncs iftas gcneralcs cvolvit Cofmologia generalis, quafdam eciam Oncologia (. 73. 7S ). Phyfica igicur cx CofmoJogia geOnrologia principia pctit, fi accurate omnia demonftranda
ncrali
Imo nulla fcrc cft notio , qua: in Ontologia cvoluta fuum non exerat
&
>
tca '
fi
fingula accurate in ea
9)"-
diftis patct,
9<5-
mohgia
principia ex Cof-
&
Pfycbologia
fumcnda funt
'
contemplatione raundi : ab cjus enim exiftcntia conconfequentia argumentamur ad Dei exiftentiam neccffariam,
ca eidem tribuenda funt attributa ,unde inteJUgitur mundi unicus Aucor
Quamobrcm cum Cofmologia generalis mundi contemplationem gencralcm tradit, unde ejus dependentia ab attributis divinis fit confpicua ( . 78); Theologia naturalis principia ex Cofmologia perit. Notioncs attributorum divinorum formamus, dum notioncs
a
tingenre neceflfaria
&
eorum
,emZj*
*T*l
ft
^.^
Cap.
30
III.
Departibus Vbilofopbia
bus generalibus
&
97-
principiis onto-
iS>' Cls
da.
Quamobrem cum
iftas
ftraturi
JT.
Tfvtbolo-
gii
prin-
cipia ontologic*
&cofmologica.
98.
principia fumit
fibi
&
Onto-
repraefentandi univer-
&
Ontologia principia
fumere debct Ex ipfa Pfychologias pertraclatione apparet, multis aliis
notionibus generalibus, qua? in Ontologia evolvuntur , eandem habcre opus.
99-
Jn Metapbyfica primum locum tuetur Ontologia feu philofopbid prima , feultimum denique Tbeocun ^tm Cofmc/ogia generalis , tertium Pfycbohgia
Metapbyfunt ordine, ut prsecollocandas
a
naturaiit
Metaphyficae
co
Partes
iS>'
.
&
ficaorJo'.
cum Theo-
Cofmologia
&
Onco-
logia
Cap Ilh
De
parttbus Tbihfopbia
jt
. 100.
{int
r
1(0.
finalcs
caufa.' efficientes
fuerint pcrfpecla:
ita
mittenda.
utcxPhyfica petantur principia demonftrationum tcleologicarum. Quare cum ea philofophia? pars prceccdcre dcbeat, unde altera principia
mutuatur (.87; Phyfica Teleologia: cft prajmittenda.
. 10 1.
Dei ex Thsologia naturali baufla confirmatur In Ufns TeTeleologia cxplicantur fines rerum naturalium (. 85J. Quoniam ita- [cologia^
C0
que finis primarius in eo confiftit, ut ex opere agnofcatur conditor '? Z" r
Deus , atque adeo mens ex contemplatione rerum naturahum m Deum
afcendat, quemadmodum in Theologia naturali demonftratur ; in TeIeoiogia quoque doceri dcbet, quomodo Dcus ex rebus naturalibus agnofcatur. Argumentis hinc petitis cum confirmentur , qua* in Theologia naturali de Dco fucre demonftrata; evidens eft, cognitionemDei
ex Theologia naturali hauftam inTcleologia confirmari..
Quo magis enim animus in cognitione
Przftantiffimum ideo ufum habet Teleologia
In Teleologia
cognitio
Dei confirmatus, eo promptiores evadimus in exequendis erga Deum officiis ejufqueIn eo vero maximum pofitum eft ad
pr<efertim gloria per omnes adtiones illuftranda
mne virtutum genus pradidium . Patebunt ea. ex philofophiae pra&ics integra pertraAatione
.
IOZ-
gnitio Dei
ralihauriatur (jT
iftiufmodi perfecognitio
ex Thcologia natuQuamobrem cum
57), ea anteTeleologiam tractanda,
man'n
ifta
..
103..
Pbilofopbia praffica univerfalis Etbic<e , Oeconomic<e' atque Pofitic<e pr<e- Thilofomittenda. Philofophia pradtica univcrfalis generalem theoriam
pra- P 1"'* Pra~
uni "
xin philofophia? praclicx tradit (.70), adeoque Ethica, Oeconomi%
ca atque Politica, philofophia? pradticae partes fpeciales (%.6%. 64. 65. vt
%J^p,
<>7)> principia fua inde mutuantur Is vero ordo partium philofophix cipiiriis
&
prsmittenda..
S-
104,
Cap. III>
De
partibus Tbi/ofopbia
104.
Etbka Oeconomk<e
Etbica,
Oecono-
Oeconomka
pnemittenda
Politic<e
Ex
ipfa
harum
^Jf.^
ca
traiiande.
'
Je.sKJitU-
roPolitic f. 87).
Quod fi Jus naturae ab Ethica, Oeconomica
&
Pohtica
fepares
cum
eo ipfo theorii
Hi
105.
Pbilofopbia pralika ftatim pojl Metapbyftcam tratlari potefl Etenim phiThilofoPfychologia potiffimum atque Theopbiapra- lofophia praclica ex Ontologia
praxin ,
petit,
ex quibus
thcoriam
fua
principia
Bicacur logia naturali
Phyfica
petuntur,ea tanquam
pcfiMeta- fuarn demonftrat (. 92). Qiia: vero ex
duttt.
&
&
tcam
!ra
q,'.eut
&
pcr experientiam cognita fumi poffunt. Nil crgo impcdit, quo minus
philofophia practica ftatim poft Mctaphyficam traftetur.
Equidem negari non poteft , quod multum in praxi morali ufus fit Teleologia; (.
101 ), confequenter cum ea poft Phyficam demum traiftari debeat (. 100 ), Phyfica phiIofophise pratticae przmittenda videtur . Enimvero ad demonftrationes philofophiae prademonftrantur
Ut vero , quod ibi
ctica: fuftkiunt , quae de Deo in Theologia naturali
Imo ut hic e;us ufus
prxcipitur, ipfo opere exequaris , Teleologia haud parum juvat
doceri poflit , praeftat eandem demum poft philofophiam practicam tradi
.
Tb-<-
ficafi/-
tim pcfi
taphy.
fic,amtra.
106.
&
&
&
tifueat.
non Q p US ert ut ea
Metaphyficam tradi
jpfl
prjemittatur
(.87). Poteft
eft (.
Quoniam tamen
Bbyfica,
experimentalis
107-
fleri poffunt
In Phyfica rcddcnda eft ratio
demonftrationibus Cofmologia: generalis^
( j^. 31). Patet autem ex
non poffe adeoque in iis acquicfcenpervenirc
nos acj rat oncs ultiraas
dum effe, quce a caufis proximis deriventur. Principia igitur ab ex#
jSft'
ZmeT
M.
cum
Cap.
III.
De
partibus Vhi/ofopb/a
33
&
fic
corum
Quamobrem
cxpcrimcnta
Quod
tur
ii
eadem
ipiis
Quamobrem
ut fcientia, qua?
afleruifle
108.
vhyficd
dogmati-.
C
109.
&
(.107).
cur
p&~
mittenda, quod eidem principia prarbeat (.87); multo magis pr#mittenda cric, quod ad fcientiam phyficam hauricndam quoque pra> pr<6m
iu
parat.
tmda
. 110Experimenta eo ordine funt digerenda , ut ex anterioribus ratio fequen- Experitium reddi pcjjit Ha?c fieri pofle, expercus affirmo , fic ita , quod vul- metitogo fieri non lbleat. Quod vero ita fieri confulrum fit, haud difficulter wwordo.
pacec. Expcrimcnca enim Phyficas dogmatica: praemiccuncur , uc per ea
ftabiliancur principia , unde racio reddi poffic eorum , qua? in nacura
rcrum fiunc , & ut ad Phyficam dogmacicam feu naturx cognitionem
fciencificam pra?paremur (. 107). Quod fi cxpcrimenta eo ordine digerantur, uc ex anccrioribus racio fequentium reddi poflit
ex experimcntis non modo derivanrur principia , quorum in rcddcndis rationibus eorum, quae fiunt , ufus eft,lcd ipfa quoquc illorum principiorum
applicatio addifcitur. Uterque igitur finis obcinccur, quem per cxpcrimcnta intendimus. Quisergo dubiter, cxperimenta eo ordine digerendaefle?
,
Non
UL
Cap*
34
De
partibus Tbilofopbia
muka
Non
Obietlio
obftat
ad dogmaticam
in
eorum, qua: per animas huma( . 58. 31). Quoniam ex Pfychologia demonftracum in Logica (.89) atque arte inveniendi ( 74)
TfycboloIn Pfychologia
empi- nas
p flibilia funt
rua fvn-
g:<e
tum&
definitio.
onum
principia
am
III.
reddenda
eft
ratio
philofophia practica petuntur ( . 92 ), iftarum vero difciphnarum, tanquam actionum hominis redtricium , certitudo maxime
nobiscura? cordiqueefledcbet ,cum ratiofpecialis gcncrah fuperaccedac
tum
et
'
(.33);ideo inPfychologia quoque confulfum eft, ut principia tam momcntofa per expcrientiam conftituantur (".3 4) & perinde ac in Phyfica expcrimentali (.no)eoordinedigerantur, ut fequentium ratio per antecedentia patcat Ea igiturratio eft, cur Pfyibologiam empiricam philofophiaj
parrem fecerimus , inqua per experientiam ftabiliuntur principia, unde
ratio reddi poflit eorum,qua? per animam humanam fieri poflunt. Definio adco Pfycbologiam empirkam, qucd fit fcientia ftabiliendiprincipia per
.
in
&
Tfycholo-
giaratioxalisquf-
112.
Poftquam Pfychologiam empiricam ab ea diftinguere ccepi philofo^\ x parte, qusm fupra (%. 58 ) fub Pfychologiae nomine dcfinivimus;
u c pfycbologiae rationalh nomen impofuimus. Non igitur opus eft, uc
j-,
Pjy.bologia rationalit
novam
hic definitionem
condamus.
Cap.
III.
De
partibus Thilofophia
55
&
&
&
.113.
mutuatur TechmloIn Technoiogia reddenda eft racio eorum , quaj arte fiunt (. 71 ). gia prinArs verfatur circa corpora naturalia , quorum cognitio ex Phyfica pc- clP !a
tenda (. 59 ). Rationem igitur rcdditurus corum, quas arte fiunt, ad
Phyiicam recurrere debet. Multus prceterea in arte occurrit inftrumentorum apparatus , de quorum ftru&ura & ufu ex principiis mechanicis
judicium ferri debet. Ifta principia in Phyfica experimentali per experimenta declarantur & confirmantur , ut in eorum notitiam etiam adRationem itaque redditurus
mittantur, qui mathematum funt ignari
corum, qua> arte fiunt , ad Phyficam experimentalem recurrere debet,
Praeterea Phyfica experimentalis ftabilit principia phyfica, quibus in
explicandis
explicandis iis , qua: arte fiunt , perinde opus eft , ac
Evidens adeo eft , quod Technoloiftis, quaj fiunt in rerum natura
gia ex Phyfica, prazfertim experimentali, principia mutuetur
Ad Technologiam refertur quoque Architettura civilis , fi per modum fcientiae traTechnohgia ex Pbyfica
prafertim experimentali
principia
ftetur
ta.
prout a nobis factum fuit (5- 71 ) Enimvero qui Architetturae civilis elementradita evolvit , is principiorum phyficorum iu iifdem ufum agnofcet
a nobii
IX 4,
T
iecl}aol Tecbnohgia pofl Phyficam traftanda . Technologia principia mutuatur ex Phyfica tum dogmatica , tum experimentali (jf. 113). Qya%b^ica
mobrem cum partes philofophice eo ordine fint pertraftandae , ut pra?- p fip .
cedant illae , ex quibus aliaj principia mutuantur ( . 87) * Technolo- nenda.
Phyficam
Cum
demum
traclanda-
me
.-
C A-
AV U
De Methodo
Metbodi
philofof
je_
Gxtio
TT"\kR- Metbodum
\J
dogmatis
uti
IV.
Philofophica
iij-
quo
in tradendis
debet philofophus.
adeoque ordo hic dicapite prascedente demonftravimus Quemadmodum itaque ibidem ofiendimus, qua ratione integras difciplins fint
ordinandx, ita hic docemus , quo modo in iingulis difciplinis dogmata ordinari conveniat . Equidem in Logica ufum cus in tradendis difciplinis demonftraturi methodum
iftam reprsfentabimus : nil tamen obftat , quo minus hoc loco ea de re nonnulla in medium proferamus, quae abfque multa Logicae notitia intelligi poflunt.
"^^
verfus
eft
ab eo
quem
de integris
difciplinis
/.--.
termini
explican-
*"
Si in phiiofophia
eft
116.
nm
manifeftus
terminis
Si
quam
ingreditur iftiufmodi terminus, prorfus non intelligatur , in pointerpretationis . Hoc autem non pofle confiftere cum omnimoda certitudine , cui in Philofophia ftudendum (. 33), attendenti manifeitum efte arbitror
Vix quoque fieri poterit , ut propofitiones , quarum fenfus non certo nobis conftat , vel
indeterminatus eft, ad cafus obvios citra errorem applicentur. Deftivagus admodum
cafu propofitio,
fteriore dubias
fit
&
tuimur adeo fructu philofophiae , qux in ufum fcientiarum atque vitas dilcitur Nos
cum hunc fructum potillimum intendamus , terminorum quoque accuratas definitiones
curs cordique habemus Quaenam vero definitiones fint accuratx, in Logica docemus
.
deknt.
H7.
probatis
Philofo-
in ca afferta
tioni,
De Metbodo pbilofopbtca
Cap. IV.
tioni,
quam
deprehenditur
do principium
docetur,
fit
in
htiic
37
probatum,
lurficienter
tum quomodo
quomodoper
raciocinia eruantur
Il8.
nulla admittenda ,
.
Jn pbihfopbiam
propofitio
nift
Philofophia fcientia
(jT.
ov.amm
propofr
t;o>:es in
deo propofuioncs fuas cx principiis ccrcis &
confcquenriam inferrc dcbct (jT. 30). NuJla igitur admitti porcft pro- V h '\l'~ j
pofuio,nifi quae ex principiis antca pofiris legitimc deducitur, hoc eft, jLvjw^
ex principiis fufficienter probatis , cum in philofophia non fit utcndum
nifi
iftiuimodi principiis
(.117).
Certicudini, cui in pliilofophia ftudemus ( 53), non modo confulitur per principia,
vcrum etiam per propofitionumdemonftrationes, quanfi fulficiencer probentur (. 117),
do nimirum ex principiis legicima confequencia deducuntur conclufiones ( praf.) Quomodo \ero conclufiones , c.\ principiis legitima conlequentia deducantur, in Logica ao.
cecur
In pbilofopbia termini
debent per antecedentes
119.
JT.
Duo
explicari
0r({o
Quod
non liceat , confequenter multo minus prorfus non explicatis, anobis jam demonftrarum eftanre (. 116).
Prxfens adco propofitio potiffimum concernit cafum pofteriorem , ubi
terminis infufficienter cxplicatis
tcrmini
uti
demum
explicantur in
33J.
Qiiodli in definitione
expli.
cato, in ejus vcro fcnfu haercmus, ut eam plenc intelligcrc ncqueamus. Qyare cum hoc certitudini obftet, terminis non utendumeft nifi
in anterioribus definitionibus jam explicatis
Etfi autem obftaculum
.
removeatur, ubi
in
demum inquirendum
commifTus.
Quamobrem cum
fit ,
num
circulus
quod tsediofo
forfan vitiofus fuerit
adverfum, quae adeffe dcbet ( . cit. ), minimum nulurgente neceffitate crcetur txdium in difquifitione circuli vitiofi;
nemo fane negabit , praeftare utique, ut termini , qui ingrediuntur
definitiones fequentes>in anterioribus jam fuerint explicati.
fit
ccrtitudint
la
cibi ftierit }
. J
20,
diio pro~
pofitio-
num
Cap. IV.
De
Metbodo
pbilofopbica
cnim
Qyamobrem cum
id
num
demonftrationibus, qua?
inferius
dcmum
Patet hinc. ordo propofitionum , fimulque intelligitur , non perinde efle, quocunque
aliqua in medium afferatur , ubi curae tibi fuerit cordique , ut omnes
philofophi partes adimpleas , ne quis jure quidpiam reprehendere poflit . Cur in hoc
propofitiodilcurfu prsliminari haud quaquam fieri potuerit , ut ordini definitionum
num. ex afle fatisfaceremus, diximus. in luperioribus (. 30)..
in loco propofitio
&
Tropofitionum
philofo-
121.
ita
De
Cap> IV*
Methodo pbih\opbica
39
debet, ut liquido apparcat, num vi dcfinitionis, vcl conditionis alicujus pra:dicatum ei tribuatur , adcoquc conditio accuratc
dctcrminanda, nifi vi dcfinitionis , confcquenter abfolute eidcm comita
crferrc
Potcft
prxdicatum lulvccto conveniat abfolute , an lub quadam conditione, atque in cafu poEtenim in priori cafu initium ratiocifteriori conditio ifta non accurate determinatur
nandi rit a definitione, vel ab iis , qua: inde neceffario confequuntur & jam ante fuere
Sed
kducla ; in pofteriori idem capimus a conditione , qua fubjectum determinatur
ea demum plene intelligentur , ubi logica de demonftratione dodtrina fatis perfpe&a:
quemadmodum
ipla theorematis demonftratio Logica pertra&ata clarior evadet.
.
&
I2Z
Tropofi, Jub
fiowm
tum
vitam
ad
cum
ad
fcientiam
funt
,
,
:ra
ntiks . In fcicv.tia utiinur propofitionibus ad ratiocinandum propofi- &ff;
tioncs dcmonftraturi
Qiiamobrem fi nobis innotuerit conditio , fub J/fj^^
qua prsedicatum tribuitur fubjeclo ; nunquam propofitione ifta utimur
Propofitiones philofophica
qua pradicatum
fubjello tribuitur
vi
,
,
nifi
conditio
illa
vcl
adcife intelligitur.
phicx,
quam
hiftoricae
quae fupra
monuimus
5,
41
Facile
autem
123.
4C
Dewonftrctionis
nutem.
De
Cap. IV.
Metbodo
pbi/ofopbica
.
12J.
ln demonftrationibus non plura contmeri debent ,
tecedentium gnaro fufficiunt ad revocandum cetera
-
ma Compiencja
quam qua
in
leclori
memoriam ad
an-
ratio-
r equiftra
Qiioniam
in
&
&
futticere poteft (.
ie-
monflrat.oms.
5 1 )
.
124.
Singula propofttiones tn demonflratione eo
fubeunt animum demonflrationem concipientis
mncm
dcmonftrationem ex determinato
rum numero,
clufiones
ftabit
quo
ratione intcr fe conneclendorum , utconprcebeant praemiflas fequentium. Hinc conpropofitiones certo quodam ordine animum demonftra-
certa
quadam
fyllogifmorum
omnes
fophia ftudemus (. ?,l)> cognitionem, quis negarc aufit , eo ordine collocari dcbere propofitiones , quo in demonftratione concipienda
animum fubire debent , cum akerius ordinis nulla prorfus fit ratio?
Non nego, in ipfis faepiffime demonftraticnibus mathematicis turbari hunc ordinem;
Si qtta
demonflrari
cognitu utilia
'
U1$Ua
certil^dt-
(iinguen-
da.
ipfa
I2J.
nequeunt
autem
probabilia
certis prcbe
diftinguen-
^a Quoniam
alio
modo
in
oftenditur
nifi fufficientcr
De
Cap. IV.
,:
Metbodo pbihfopbica
41
jfuerit
modo
quo eflatum
ftrucnda.
philofophia potiiTimum admittuntur propter ufum vitae eft tamcn quocur in ipfum ufum fcientiae admittenda, nempe quatenus cognitio
,
Ratio pofterior cum minus pateat priocerta abfque przvia probabili obtineri nequit
ri, igitur quaedam diitinttius nobis funt proponenda
Probabilia
quc
in
quxdam
ratio
126.
Si quainphilofophia fumuntur, quod per ca ratio rcddi poffit quorundam phamomcnorum, etfi demonftrari non poflit in iis rationem ve-
Hypotbtftosphdo-
^J^
J
contineri; ea hypothefin philofophicam conftituunr. Dcfinio itaquc
Hypotbeftn pbilofopbkam per fumtioncm eorum , qua? efie nondum demon*
ram
&
127.
UypothtHypotbeftbus pbilofopbicis in pbilofopbia locus concedendus , quatenus adverkatem liquidam inveniendam viam fternunt In hypothefibus philofophi- 'Vf ~
jopbica
r
1
n
r
r
A
'
cis fumimus quaedam, de quibus non conltat, num lint, ac (1 ea eiienr,
im
1qcq
proptcrea
licet
eorum, qua:
ficri
obfer- habmia.
obfcr-
fi
veroeadcm eidem confcntanea dcprehcnduntur,cjuldem probabilitas creVia igitur hicfternitur ad vcritatem liquidam invcnicndam. Enimvero dum vidcmus, exaflumptisreddi pofle rationem corum qua* fieri
obfcrvamus i anfam porro arripimus inquirendi in ea quas fumimus,
an rcvcra in iis ratio contincatur. Unde denuo via fternitur ad verifi
fcit
eorum nunquam
fubiiifent,
&
donec
tandem
De
Cap. IV.
42
Methodo philofophica.
judicio in philofophia
quibus coiveitando
in
jaciuntur
inveftiganda fundamenta
reritatis
pnmum
&
&
&
iuum
128.
the-
nondum
probari poteft
mam
tur
praerip^at
in
ne veritates
initi:amus
commercio inter mentem Sc corpus etfi ceteris paldemonftrationibus tamen moralibus ac politicis a nobis non ufurpa-
momentofas
quarum
in vita ufus
eximus
incertis pelagi
fluttibus
Dum
vero Philoiophus per iftam hypothefin explicat , quae ad commerc ;:m, quod inter mentem atque corpus intercedit , fpeclant ; non alium ei locum cont. qqam quem hypothefibus philofophicis vindica\ imns ( . 117 ) Similiter non probaraus- fi quis ex hypothefibus philofophicis demonftrare nititur exiftentiam Dei
nifi
libi quis id eum in finem fecerit
ut ab hypothefi aiiqua removeat impietatis mfpicionem Solent enim vulgo impietatis poftulari phildfophicae hypothefes , antequam affen-
fu
communi
recipiantur: id
Si ex ante pofitis
'.!'
"' "btincre
'
nam
ex
Yts
nondum
conflat
tamen qurfdam
in
lit
nil
eadem demonfrari poljint
philofophia
Propofitionum in
;
cbflat
is
efte
^" minui demonftratio affcratur
d<.'".:z ordo, ut uuicuique is cedar locus, ubi ea cx anteccdentibus demonftrari potcft(. 120J. Qinmobrem C\ in aliqua hypochefi ex praecedcntibus quardam dcmonftrari poftunt ; eorum dcmonftratio ibidem
.
locus.
hiftoria teftatur
129.
JF.
tradcnda tanto facilius inrclligenda, quod cjiis principia adhuc recenmemoriae inhaereant
Ecfi autem hypothcfin in natura rerum obtinerc pcr prxccdcntia nondum conftet
nihil tamcn periculi hinc mccucndum, cum in daca hypochcfi demonftraca nullibi applicencur, nifi
ubi eandem obcinere repcrimus. Quodfi cam prorfus impoflibilcm
,
ti
deprehen-
Cap. IV.
De
Metbodo
pbilofophica
43
nondum
demonftrari
poflic
fic
di&um,
quod omni parce careac , exiftere , vel minimum poflibile efle id camen non obftac ,
quo minus ibidem demonftrentur , qux ex notione entis fimplicis confequuncur Quoquae ex notione
niarjQ enim rectain rariocinandi viain ingreiTus nulli enti ea tribuic
nili ubi iftud omni parce carere agnoveric
de cecerisveentis fimplicis ccnlequuutur
nihil inde periculi foret mecuenro
qua: partibus corrftare incelligic, eadem negat
vel maxime ens fimplex nullum darecur, quin pocius eum auhuc experiremur
dum ,
uium, quod conftarec , quaenam finc de compofico neganda ne per errorem iis cribuamus, qujs iiidem repugnant Enimvero ubi deinceps m Pfychologia oftenditur , animam
hominis efle ens fimplex & in Cofmologia probacur , in numero fimplicium elfe elemenca rerum; animabus hominum Sc elemencis rerum macerialium ea applicamus, quae
<k ence limplici in genere fuerunr demonftrata Quod fi vero demonftracio eorum,qua2
enti fimplici in genere compecunc , omicceretur , propterea quod ens fimplex per mo<ium hypotheleos tantum fumitur ; eadem figiliatim de elementis rerum materialium
de Deo ipfo in Tlieologia naturali dein Colmologia, de animabus in Pfychologia ,
monftranda forent , quae una demonftracione in Oncologia comprehendi Sc poflunt ,
Iftiufmodi exempla plura occurrunt in Philofophia, nec infrequentia func in
debent
Illud vero per le patec , philofophum anceriora in ufum pofteriorum praemitMathefi
tencem ( . 119. 110 ) non ideo comminifci hypochefes inutiles ac fteriles^ uc aliquataucum dixifle videacur
IjO.
li
&
^m
ri potefl
<fto
'
dccerminatione ortiun
is
aliter ftacuet
2-
131,
Cap. IV.
44
De
Metbodo pbilofopbica
131.
.
C:'.rf:t~
n:'.s
l
ir:-
Quoniam
ex diclis (. i^o) patet , de iubjecto non plus affirmari debere , quam quod ex anceccdentibus de eo
li minus
dato in loco demonftrari poffit , quam
demonftrari poteft
cidcm compctit , eo tamen ad dcmonftrandum alia habeamus opus,
utique id rantum demonftrari debet , quod poteft , ceteris in alium
.
eniiti
t:-.r
rei
qu.itn
conve-
vit.
locum oportuniorcm
rejcclis.
bus internis oppofitis aequalem, initio tamen minus demonftravit , nempe quod externus
ifte angulus fit
uno oppofitorum internorum ma'or, quoniam hoc theoremate opus ipfi
erat ad demonftranda alia , unde tandem iftius aequalitas cum duobus internis oppofitis
deducebatur
Equidem Pctrm Ramut ut in aliis bene multis, ita in hoc quoque En.
ciidem reprehendit
&
9.
p.
m.
reum
elementis Geometrix Euclidem fecuti furnus , proptereaquodaliter laciendo rigorem in demonftrando tueri non daretur , a quo Ranuun lubinde in Geometria fua recelliiTe conftat At Endidet rigoris in demonftrando tenacifTimus fuft
in
132.
tenendus efi ordo
.
Ordoper
oriinem
fhilofo-
fbiam
is
ut ea pramittantur
per
124). Paut
,
tet itaque
demonftrantur,
intelliguntur
&
fequcntia
ea pra:mittantur , per qua
vel minimum probabiliter adftruuntur : nam probabilia quoque ex
philofophia non prorfus climinanda , utut a certis probe diftinguen-
fioncs
da
(jj\
125.
(.
tenendum ordinem
117).
.
Mcthodi
effc
133.
Quoniam philofophica methodus eft ordo, quo in tradendis dogmamatis uti dcbet philofophus (. 115) , ordo vero is tenendus eft, ut
pbHofophica lex ea
[Mprenut.
thodi
Cap. IV.
tbodi pbilofopbh* legem
fequentia m.eniguntur
&
ejfe
De
parubus VbiJofopbia
apparet
45
per qu<e
adjtruuntur
*34-
in tradendis
fit
n
^ac ' n
Habes icaque hic methodi philoibphicae fummam , quam primo loco ex notione certiporuiffemus , re- gmis ijhs
tudinis ommmodae, cui in philoiophia ftudendum (5- 33), demonftrare
Enim- partlOJlS
dedu&uri
ultenus
mde
gula> fpeciales, de quibus ( 116. & feqq. ) diximus,
fcquentium
&
ferendt.
traditurus
~p
cndi(, :
&
adftruuntur (. 133 )i imo in ipfis demonftrationibus fingulae propofitioncs eo ordine collocanda , quo fubcunt animum dcmonftrationcm
concipicntis (%. 124^, nec plures iftiufmodi propofitiones in mcdiutn
afferenda quam tjjuae ceteras ad complcnda ratiocinia requifitas lcftori antcccdentium gnaro in mcmoriam revocare pofTunt ( 123)- Enimvero modum accurate definiendi, determinataspropofitioncs formandi & demonflrationes lcgititnas condendi tradit Logica. Rcgulis itaque mcthodi
philofophica* fatisracturus regulas Logica cognitas atque perfpectas
,
ncceflc eft
rendi.
Supponimus vero , Logicurr*
Patet hinc Logicas ad rette philofophandum neceflitns
demonftrandi modum exponatv
,
ut reclum deiiniendi, judicandi
Trademus vero luo loco criteria, unde dignofcitur, num Logicus fatisfecerit officio luo.
Quod \ero is , qui regulas logicas novit , eas non ftatim ad praxin transferre poflit
ipia experientia loquituracex eo confirmatur , quod habitus definiendi , accurata judicia
Qusnam fint ifta exerform.inai atque demonftrandi nonnifi muito exercitioacquiratur
citia , quibus mechodum philolophicam in noftram poreftatem redigimus, in Logica.
.
&
docemus
.
quam
136.
pbilofophha metbodo
tis,
nec,
fi
vel
definit
eorum
definitio-
nes
^ff^
De Methodo
Cap. IV.
_\6
phihfophica
&
in pofteriori
admiflus.
cafu verendum
ne forte circulus
non
non
vel
dum, magis
&
indicat,
qux demum
quam
dcfiniendo fuerit
fufficicnter probatis (.
quuntur (. 120)
in
licet.
fubjecto
infcrius
fe-
tribuen-
fit
tradat (. 121). Principiorum itaque ac propofitionum demonftrabilium veritas evidcntcr agnofci ncquit.
137
negletla methodo pbilofopbica , nullam certam ac diconfequitur,
T>xmm>m
ftintlam obtineri cognitionem. Nam fi mcthodus philofophica negligitur,
alterum
nec termini, nec nropofitiones fuffkienter intclliguntur(. 1 36 ),adcoSimiliter quas traduntur, vcra
que nonnifi confuia eft rerum notitia
incerta
effe evidenter non agnofcuntur (.136), adeoque dubia
^ mc
&
fieri
poteft, ut imperiti fibi perfuadeant , fe optime intelligere, qux acuvel dubiae interpretationis deprehenduntur , utque fe de
,
138.
Danmu.m
*
rtium.
de applicari poffunt
ficientcr
intelligi
quam
,
,
pbilofopbica
qitee
feu
Non urgemus
poffunt (.
ad
hic,
136^:
cafus vitee
etfi
humanae cafus applicari poffint, qux non fufenim adhuc ratione idem evincitur claalia mcthodo tradit, quam philofophilofophiam
rius. Etenim qui
phica, is in propofitionibus conditionem accurate non determinat, fub
qua prxdicatum convenit fubjefto (Jf. 121). Enimvero fi propofitiones ita formentur , ut conditio accurate determinctur , fub qua pra:dicatum fubjcclo tribuitur ; tum dcmum ad fcicntiam & ad vitam utiles
funt (. 122). Ergo fi conditio ifta in propofitionibus non accurate
minus commodc ad
ficienter
vita:
intelliguntur. Alia
Metbodi
eeedem funt
philofophica non
philofophic<e
mcthoii
Nam
f'l'fo~
dcfinitione cxplicacis (.
phii c
&
utilitas
139-
jT.
Tdertltas-
cefifat..
in
methodo
116)
,.
regulee',
matbemattcee
eft terminis nifi accurata
qtiee
utendum
metbodi
nifi
quod
De Metbodo
Cap. IV-
pbilofopbica
47
quod
fufficicnrcr
bjcctum paritcr
iS. Meth.)
Sc
&
tcrminos, qui
in antecedcntibus cxplicari,
nifi
aliunde
fatis
intclligatur,
qux
rcs
iis
&
ftabiliri
&
&
dcterminatas ( i". 49
Ubiquc
fcqq. Metb.)
unde cctera intclliguntur
.
&
dcmonftrantur
( .
elTe
Meth.)
regulas, qua:
&
fum
Cap. IV
48
De
Methodo philofophka
.'
C AT U T
De
philofophico.
ftylo
140.
styliphilofophici
dcfinitio
TP\^R flyfow
\-J
^
philofopbicutn intelligimus
bet philofophus
V.
gcnus fcribendi
quo
uti de-
etfi
Eiusfuprema
141.
mn
hahenda eft ratio rei alterius , quam ut alteri aritmi noflri fenfa aperiamus In philofophia enim non admittenda funt, nifi
fufficienter intcllccta & probata (. 116. 117. 118). Non itaque opus
eft, ut verborum lcnocimis altcrum capiamus & in affenium pertrahamns Quamobrem in ftylo philofophico non alterius rei rationem habemus, quam ut alteri animi noftri fcnfa palam faciamus.
Nos lane non intendimus nifi docere , quam quis animo concipere debeat rei ideam
& qui eidem tribuere debeat pixdicata ,curque eadem ei fint tribuenda Id igitur uniln flylo pbilofopbico
142.
tasnr
^j'.'
61 '
m.ntcm noftram
perfpicue declaremus
quam
f/.
alicnum pcrfpicuitati
officit
Verborum
difficul-
effe
dcbct.
Sunt qui
tiones
fibi
quam
perfuadent
vocum
fignificatum mutari
Enimvero oppido
.qu:
fic
defini-
fentiunt
QuamJiu
>
Crfp-
V. De
flylo pbUofopbico
49
Qiiamdiu cnim eadem voce res eadem fignificatur , idem quoquc ejus manet flgiiificatus. Duduiii hoc agnitum eft a Geometns , qui unam eandc-mque figurani dt\etihnode defiiiiunt , etfi latis perfuafi fint , nomtnis fignificatum immutandum temere non effe.
1
gr. ApolloHiui cam lcctionem coni vocat Parabolam , qux bafin trianguli per axcm
feCat ad angulos rectos c\: cu;us axis eft lateri coni parallelus. Sed dum Dtibatei eandem definit per figuram , cujus ordinatim applicatarum quadrata eandem rationem ha
bent ac fagitts ; non ideo fignificatum vocis Parabola immutat , quam ei tribuit ApolSimiltter fi quij, piopterea quod eadem eft figura,cui convenit definitto utraque
d.tin Deum definiunt per fpiritum independentem , Cartefins per ens pcrfe&iflimum , nos
.
pcr cns a fe , in quo continetur ratio lufficiens contingentis exiftentiae univerfij idera
icinper eft vocis Dei fignificatus , propterea quod illud ens , quod eft fpiritus indepen-
dens, idem
fe
fufficientera
143.
idem conflanter effe debet in philofopbia , fahcm in eadem ConftattRatio cadera cft quce rcgula pra:cedentis Si c- ti<e loejit5 parte, fignificatus
quendi
nira vocc aliqua non conftanter in codcm prorfus fignificatu utaris
fcnlus fubinde crit ambiguus
facile nonnulla a lcclore inalicnumra- nzceffvtas*
picntur: idquod pcrfpicuitati officit, quam philofophia poftulat (.141).
Ejnjdem
vocis
&
Eft veroratio adhuc alia, qua: conftantem vocis ejuldcm fignificatum injungit
In philofophia propofitiones fequentesdemonftrantur per ante.
ccdcntcs (. 120). In icqucntibus adco vocum idem efle debet fignificatus, qui fuerat in prcecedentibus: alias cnim fieri non poteft pcr le-
ut propofitioncs anteriores
omnem Logicam
perfpiciat
atque ipfo
eandem fibi
loquendi methodo
faifto
Hinc confequitur,
144-
&
recedcndum
&
'
&
ficatus ,
mifla loquendi inconftantia eidem fixo fignificatui inhsrere ; ideoexceptiofieri debetab alterutra regula Quoniam in hoc cafu vocis fignificatus ut fit certus accurata dcfinitione explicandus (. 116;, nullus hinc
nalcitur nifi le&ori incauto , ad dcfinitioncs nimirum traditas non attento,
fenfus ambiguus. Quoniam vcro loqucndi inconftantia a methodo phr.
( .
fieri
debet a regula
priori
Cap. V.
50
De
ftylo pbilofopbico
&
&
ltylo philolophico prsecipiunrur ; verum etiam dilucide coniildem ipfo opere facisfieri queat
Ceterum in hoc prsecipuus quidam
labor philoiophi confiitit , ut voces a vago
indeterm nato, qui vulgo obtinet, fignideterminatum reducat , accuratas rerum per *eas denotatarum tradenficatu ad fixum
do definitiones . Difficultatem operis non modo experimur, dum nos ad id accingimus;
verum eandem ipfa quoque definitionum accuratarum raritas palam loquitur . Maorautem deprehendicur dirficultas , ubi definitiones una ordinandae ( . 119), ut voces in anterioribus explicencur, quibus ucimur in lequencibus : magna enim cautione opus eft,
ne in circulum incidas in definiendo vitiolum . Experta loquenti non denegabit fidem,
qui definitiones fparfira traditas in ipfa Matheli colligere
ordinare decreverit experimentum rei fatturus
ftabir
quomodo
&
&
&
I4Sinvincem
differentia
intrifeca
conftante differunt , diverjis quofe
pbiiofopbia nominibus infigniri debent
Philofophi eft reddere ra-
Qu<e a
1"e m
tiontm eorum , qux funt vel effe poifunt (. 46). Rationes vero eorum , qua: iunr, defumuntur ab iis , quce rebus ineffe & quibus a fe
invicetn differre intclliguntur
Quamobrem per ea,quaj rebus infunr,
fpccies conftituere debet, ut conitet, num aliquod
corum gencra
prxdicacum rei cuidam tribuatur ex ratione generali , an ex ratione fpeciali, iicque judicia accurata formcntur : de quibus in Logica diccmus
exprcffius. Cum igitur perdiffercntias intrinfecas determinentur rerum
tot conftitui debcnt genera
gencra & fpecies
fpecics rerum , quot
intrinfecce
conftantes
deprehenduntur.
differentia*
Singula vero genera
fingukc fpecies propriis infigniri debent nominibus. Quae igitur differentia quadam conftante a fe invicem differunt , diverfis quoque in
philofophia nominibus iniigniri debent.
Eadem hic militat ratio, qua: vulgo perfuafit , ut diverfa res diverfae fortitas fuerint
nomina Enimvero cum in communi appellatione plurimum dacum fuerit cafui,parum
.
fmtdifcerncn-
di.
&
&
&
aut nihil confilio; nec fecundum notiones diftmc/tas , fed confufas res in genera Sc fpenon mirum videri debet , fi philofopho in ifto genere multafuec:es tuerint diftributx
rmt reli&a, accuratius rerum differentias fcrutaturo
:
146.
Nomina rerum a philofopho difcretarum , fed quarum vulgo diffepbiloforcnt a non atcc nditur, Termini pbilofopbici dicuntur .
pbici de~
ea peculiaribus nominibus deftituuntur :
Quorum difterentia vulgo non agnofcitur
Termini
fnitio
enim $c genera rerum, quae per iftas differentias determinantur , tamdiu latent,
quamdiu differentise non agnofcuntur Dum itaque philofophus iifdem nomina imponit
termiirs utitur in philofophia, quibus extra eam conluetudo loquendi nullum conceflic
Ec ica terminos fibr peculiares. habet philofophia . Idem obtinet m Mathefi,
locum
Theologia, Jurifprudentia, Medicina&quavis arte , ut termini unicuique finc proprn ex
eademracione, quam de philofophia modo inculcavimus . Enimvero cum hodienon definc,
fpecies
non abs
JT-
Tbihfo%hi. ciucL
recepti
re
erit
nonnulla de
iis
docere dilemus
147-
mn funt
immutandi
quodfi non
fatis,
accurate
Cap V. De
.
ftylo pbilofopbico
quo fupra
definitio
fubftituenda
Tcrminos phi-
immutandos
142 ) adftruximus ,
Si tcrrum efle retincndum. Idcm vero ctiam hoc modo oftenditur
mini fcmel rcccpti non rctinentur , fed eorum loco novi fubftituuntur,
leclor illorum gnarus hos non inrelligit , adcoquc eos in gratiam noftri fcripti fibi familiares rcddere dcbcr, & contra hos qui primum
didicit, illos non inrelligit , adeoque aliorum kripta Icrfturus cofdcm
Aut igitur in aliorum fcriptis verfatus
fibi familiares redderc debec
a noftris arcendus & contra , aut nulla urgcntc ncccflltate memoria
terminis oneranda, quibus carcre poteramus , dum non modo cos memoriae mandari opus fit , vcrum etiam memoria tencndum , quinam
termini in noftris fcriptis rcfpondeantterminis in fcriptis aliorum. Quoniam adco prcerer ncceffitatcm lec"toris induftriam fatigari non convetermini philofophici femel recepti notique non funt immutandi
nit
Porro in philofophia termini omnes , quibus utimur , accurata dcfiniQuamobrem fi ab aliis non fatis accutionc funt cxplicandi (. 116 )
tur
(.
terminat
reaptos
offidum.
Non moramur
tis
&
148.
vitamque utilem
Si termini
accurara dcfini-
quarum diffcrentias intellcclus beneficio diftinfte percipimus, nominibus quoque a fe invicem diftinguimus & in fua
genera
fpecies diftribuimus. Rerum vcro in fua gencra & fpecies
rionc expliccnrur, res
&
accurata diftributione cognitioncm rcddi diftinctam, uberius ex Logica patebit. Porro fi rcs a fe invicem diverfae in genera
fpecies ac-
&
curate diftribuantur
propofitiones
quoque
accurata?
formantur
in
&
G
Termine*
fumufuj
Cap. V* De
51
flylo pbi/ofopbico
Cognitio igitur philofophica rcdditur tcrminorum accurata definitione explicatorum ulu ad fcientiarum progreffum atque vitam utilis
ad vitam utilcs
122 j
( .
Multcrminis caremus, toties recitanda eft definitio , quoties termino eft locus
Et txdioia iita definitionum recitatio
igitur verbis opus eit , ubi vox una furficit
t s
Nonne txdiofum foret in Geometria, fi toties quadrati defifepifljme mentem turbat
nit!o recitanda foret, quoties nomen quadrati occurit , v. gr. fi in celebri illo theoremate PySi
iit
tertur
149.
stylipbir.ci
ln pbilofopbia utendum
efl
&
verbis propriis
.
quxnam
fimplu;-
tfnitiones f.
tas '
niSjfive fub data quadam conditione conveniant (.in.i3o),aut quomodo aliquid a nobis fieri poffit ( . 58. 71) Quoniam fuo loco in
116)
demonftramus
ipfis five
vi definitio-
Logica demonftrabitur
dcfinitione
in
non plura
eiTe
ponenda,
quam
definitum in eiTe fuo dctcrminant ; in propofitionibus philofophicis conditio accurate determinanda , fub qua pra.'dicatum fubje&o
prjedicatum
convcnit (. 121 ), confcqucnter in eis pra:tcr fubjeclum
ac utriuique determinationem , fi qua adfuerit (. 121. 130), nihil
poncndum in dcmonftrationibus denique non plura contineri debent
quam qux fuificiunt ad revocandum cetera in memoriam ad ratiocinia
complcr.da requifua (. 123) , confcquenter quse ad dcmonftrationem
animo concipiendam fufficiunt ; nec minus per fe patet, ubi docemus,
quomodo aliquid a nobis fieri poffit , non plura dici debere, quam
quibus faclr-s intcntum confcquamur igitur non pluribus opus eft verbis, quam qua' ad ca indicanda fufficiunt , quae ad definitiones, proquae
&
&
problcmatum refolutiones feu modum, quo quid fieri dcbeat, requiruntur. Qtii non
Verba autcm propluribus utitur verbis, is veritatem nude proponit
pofitiones detcrminatas, dcmonftrationes
carum
qux rebus iftis, de quibus adhibentur,fignificandis deftinanQuamobrem fi non pluribus utendum cft verbis, quam qu*e animi noftri conceptibus alteri fignificandis fufficiunt quemadmodum a
vcrbis utique utendum erit propriis. Idem
nobis modo fuit cviclum
pria funt,
tur.
adhuc
aliter oftenditur
eft tcr-
minis
Cap> V,
De
fiylo pbilofopbico
55
minis
nifi
fignificatu cft
quam
rei alterius
derunt
Ubi enim nil intendimus , nili ut alterum doceamus , nulla eft ratio, cur alia
adhibeantur verba iifque plura , quam quas ad hunc fcopum fuffkiunt Philofophus fcribit , ut profit , non ut perfuadeat , quemadmodum Orator , nec ut deledtet , quemadmodum Poeta Non aliud intendic, quam quod ex veritate quam proponit , agnita conScribit enim iis , qui veritatis amore ducuntur
Abfit tamen , ut quis (ifequi potefl
vel Orator , qui idem
ea contemni qux alio loco alio fine facit Poeta
bi perfuadeat
philofophus. Quin potius non inconfultum iudicamus , ut veritatem a philofopho erutam , quae nuda faftiditur, pulchro habitu veftitam in fcenam producat Poeta vel Orator , ut e us amore capiantur , quibus nuda fefe minime probat
Opera enim danda
eft
ut veritas ad vitam utilis omnium omnino hominum animis inftilletur , quacunque
demum ratione id fieri pofllt
Quae a noftro fcopo aliena funt ,
a foro philofophico
abefle lubentur, non ideo vituperautur &; ex orbe litterario profcribuntur
.
&
IJO.
ci
advcrfatur
149).
( .
Curfiyliu
oratoritu
ex pbilofopbia
profcri*
bcndu s
C
De
AV U
VI.
Libertate philofophandi
.
DUm
151.
quam verum
Nemo
fophandi
defnitio.
defcndcre,
nifi
quod
aliis
ita
videtur.
;
Philofophus , penes quem ftat libertas phflofophandi , definit , judicat , alferta probat,
prout ipfi vifum fuerit
haud quaquam vero fibi injungi patitur, ut definitionem condat
quemadmodum volunt alii, etfi eam agnofcat regulis genuinae Logicae adverfam,
:
rel ut
anenum
rudicando ncn luo , fed aliorum ftet arbitratu , quorum ua!c:um a veritate
videtur 3 \cl ut taudem argumentiim pro ftabilienda aliqua thefi ab aliis
lpfi
allatum
De
Cap. VI.
54
Libertate philofophandi
Si
LiberinphiAftronomus
rationes aftronomieas, qua ipfi motum Telluris circa Solem annuum perfuaJent , fta,
Tellurem circa Solem fpatio unius anni revolvi cv' in Aftrononva per liunc motum inxqualitatem fecundam planetarum explicat, is luo ftat judicio in reddenda inxtuit
qualitatis iitius ratione atque adeolibertatephilofophandi utitur Ita Replerut motum iftum
defendens , quod pbfervationibus pli.tnomenorum coeleftium eum congruere deprehende.
rat
Scrvitu-
tisphilo-
philofophicis fententiam
fophandi
dcatur
dcf.n.tio.
tanquam veram
vi-
palam eloqui
ibi
Verum pronunciandum
illud
quod
aliis
&
sr.
se)-v t.ts
phuofo-
pbanii
mctbodo
philofo-
phicieadvetfatttr.
Si
t!lt ; s
cjuis
imponitur,
loiophando
.'
'
nunias
153-
uas a
9,
Etcnim
cui
jugum
ei
jugum
fervi-
fervitutis inphi-
'
fibi
perfuadebunt
modo
Cap. VI.
De
,,
Libertate philofophandi
55
usum aliis
in philofophia, fcd in ipfts facris fibi fumant , iftiufmodi fervitutis
mtentant neque enim defunt exempla alia, quibus idcm conrmatur . Noune Votiitif
Theologus \'ltra cclinus , Carttfium athcifmi , minimum patrocinii atheifmi poftulabat
quod in demonftranda exiftentia Dei non tritis uteretur argumentis , fed novam ingrederetur viam , quam tutiorem in re ranti momenti ;udicabat ? Lectu digna eft epiftola
feqq. qua: Meditationibus de priCarttfii ad Voetium prolixa apologetica p. m. 79.
ma philofophia juxta alias objectiones in eas cum reiponfionibus Cartefii fubjungitur
Neque Catapaite/la alia de cauia in e ufdem criminis fulpicionem ab hominibus libertaie:n philofophandi in aliis non ferentibus adduclus, quam quod aliis, quam receptis ,
armis in Aibe,jmo triumpbato adverfus atheifmum pugnavit
Taedet referre plura! Mallem, enim inter eruditos non proftare vefaniae ac malignae mentis documenta
modo
&
154-
Si
fententiis folius
lcgitime
veritatis
fufficienrcr
niii
probatis
nSj,
117J
,u eid 1
-
116). Dcfinitioncs cenfentur accuratx , quae Logicx rcgulis refpondenc (. cit.) ,adeoque non admittuntur , nifi quando
eas iiidem refpondcre demonttrari potcft. In Logica quoque docetur,
quomodo principia certa tum per experientiam ftabiliantur, tum per
tione explicatis
(jF.
In
jj\
quorum evidentiam
principia fuf-
quomodo
deducantur (%. ixS), adcoque philofophus tanquam demonftratum non admittit , nifi quod demonftraprincipiis legitima confequentia
effe
&
tio
Hinc confequitur
ln eligenda fententia
veriratis
aliis
ob
quamdiu
I5S-
pbilofopbia
quod eam
veritati
ut fententiam
confentaneam deprehendit
( .
unam
~
pr^fcrat fy* ra
154)
is
non
fententiam quandam eligit, aliunde quam ab ipfa recognitione derivacas, quocunque demum nomine venianr.
alias rationes
rum
Me~
tl0
"V
'
ex '
56
demum
dete.fta
five
in
nominis
Veritatem
is
amat & eam propcer fe maximi facic non eam ad famam , opes , aliorumque
favorem referc Foreuna? bona non fectatur phiiofophus cum difpendio veritatis - Imo
ponamus, philofophiam methodo philofophica tradicurum admiccere tanquam verum
quod erroneum, vel tanquam certum, quod dubium , ut aliorum gratiam aueupetur,
vel quod talia defendendo ad nominis clari famam contendi videt, vel uc vinum venyer
fe
&
nunciare debet, qux non minus prscipit , ut in philofophiam propofitio nulla admittatur , uifi quae ex principiis fufficienter probatis legitime deducitur (. 118), quam ut
fequentia per antecedencia declarencur ac demonftrentur (. 131). Non jam urgeo, quod
privati commodi gratia alios fraude circumvenire fic ab honeftate
moribus hominrs
tngenui alienum
&
.
vbilofoOto
'f~
156.
Si qnis pbilofopbiam metbodo pbilofophica tradere debet , h fuo , non aiiorum flare debet judicio. Philofophiam methodo philofophica traditurus non uti dcbct tenninis nifi accurata definltione explicatis (. 116),
ncc principiis
nih* fufficicnter
propofitionem
nifi
&
ducitur (. n8)
fi
cognitu utiiia demonftrari nequeunt , corum
probabilitas convcniente ratione adftrucnda, ipfa autem probabilia a
pcrtis probe diftinguenda (jT. u$). Qtiamam dcfinitioncs fint accurate,
quando principium
nes ex
fir
fufficienter
errorem ab alio
Etenim fi fide alterius.
quanta ab eo affignacur , ipfemec calculo non haberec opus
Similicer fi quis definiciones, principia, propofkiones admiccic ob aucoricacem alterius
is non opus habet , ut ipfemet juxta regulas logicas ad examen revocet , quas ab aliis
Neque adeo opus elt , ut regularum logicarum fic apprime
affirmantur, vel negantur
gnarus Sc habitu polleat eafdem ad praxin transferendi quod tamen implicat , ubi methodo philofophica philofophian; cradere deber (. 135). Imo fi quis tantum ob aliorum
autoricatem definitiones adraittit tanquam accuratas , principia tanquam fufficienter protuic
fi
vel
lummam
maxime
fumere vellet
Quis
De
Cap. VI.
Lihertate philojophandi
&
lumusje
tuafi
re eile ut talia
moneamus
jT.
Si
&
finitionibus
nift
quatenus ea ex
ah
is
aliis
tra- Owttanu
&
Philofophiam methodo philofophica rraditurus m depropofitionibus non utitur terminis nifi in anterioribus
(. 116.
explicatis
niii
157.
qtiis
119)
qua in anterioribus
nec propofitionibus
fuerint demonftrata;
in
( .
demonftrationibus
120)
7b
aliis
tradita
a dmittit
Qiiamobrem
niii
158.
in rs ftt
&
confenfus
vice verfa ut
nijfenfus-
in -esrbis
'
denotat
cium
tribuit
ipfos
tulerit
iftud
fit
verum
fi
vox
in ifto fignificatu
fumatur
etfi
quem eidem
in
re inter
non convcniat
Non jam
iirma-
Cap.
58
VL De Libertate philo\opbandi
finnamus
admodum
omni ufu loquendi abhorrere intelligebat > De univerfa igitur hac ferie rerum ;uaicium
laturus aifirmabat, quod (it omnium poifibilium optima . Atque ideo ftatuebat , mundum, qui exiftit eile optimum. Contra in Scriptura facra vox mundi fumitur pro uni,
&
in hoc fignificatu de mundo judicium laturus icriptor lacer afverfo genere humano
firmat , totum mundum eiie malum . Inter icriptorem lacrum atque Leibuitium eft diffenius in verbis, etfi in re conveniant. Neque enim Leibnitiut negat , totum genus huefle malo morali ,
nec ullibi in facris negatur , Deum elegiife
leriem rerum, qux omium poifibilium optima . Quin potius re curatius expenfa
expenmur, & Leibutium in Theodicxa lumere tanquam extra omne dubium pofitum
fcripturx facrx efquod uni\erfum genus humanum malo morali fit contaminatum ,
fatis concordare, quod ea feries rerum fuerit a Deo ele&a , qux omnium poflibilium
optima . Nec delunt in Mathefi exempla, quibus di(fta confirmantur
Opticus vocat
corpus opacum , quod lumen non emittit , nempe in oppofitione ad lucidum . Aftronomus , qui Opticx veritatibus utitur in Aftronomia , vocem corparis opaci in eodem fignificatu lumit , quem ei tribuit opticus . Atque hoc fuppofito fignificatu affirmat , lunam
eife corpus opacum . Scriptor lacer vocat luminare , quod lumen ad opaca diffundit , atque in hoc fignificaiu lunam perinde ac folem vocat luminare
In his duabus propofiluna eft luminare diifenfus eft in verbis , led non in
tionibus luna cft corpus opacum
Neque enim hic
re : nam in re convenit inter Aftronomum atque fcriptorem facrum
confequenter non negat , eam eife corpus opacum neaffimat , lunam emittere lumen
que il!e negat lunam diffundere lumen ad corpora opaca terreftria, confequenter largitur eam lucere . Nimirum verum eft,lunam non perinde ac Solem emittere radios,fed
lumine per fe eife deftitutam: huic tamen non repugnat , quod lumen a Sole acceptum
ad Tellurem diffundere ficque corpora terreftria in tenebris conftituta illuminare poflit .
Similiter Leibnitijtt calculum feu methodum differemialem appellat algorithmum quantitatum differentialium Nevvtono vero methodut differemialis eft fingularis methodus ducendt
curvam generis parabolici per data quotcunque pun<fta tranfeuntem . De ufu methodi
differentialis in fenfu LeiBnitiaua judicaturus aifirmat , per methodum differentialem determinari poife facillime omnium curvarum algebraicarum tangentes , nec eam morari
fracftiones
quantitates radicales . Sed de methodo differentiali in teniwT^evvtoniano idem
prxdicari non poteft - Quamobrem fi quis de Neivtoniaua idem neget , non re diffentit
ab altero, fed verbis, qui de Leibnitiaua id affirmat Porro Nevvtomn quantitates infinite parvas , quibus continuo crefcentes vel decrefcentes augentur vel imminuuntur,/7xiones appellat ; leibnitii.s eafdem differeuttas vel quamitates differemiales vocat . TSl_evvto>ti>.t
8c Leibnitius hic quidem verbis di/fentiunt, in re tamen inter fe conveniunt , quod fcilicet fluxiones feu diiferentialia ad fluentes feu variabiles habeant rationem inafligna-
manum contammatum
cam
&
&
&
bilem
Jfar/o
tjufdem
dhirfa*
159ut
pbiiofopbiam metbodo pbilofopbica tradem
,
idem
uone
affirmet , ob quam idem affirmat alter . Qui
nm ex ea((ern ra
enim methodo philofophica philofophiam tradic , propofitionem ab a-
Porro parer
fieri poffe
traditam nonadmittic, niii quatenus cam ex principiis a fe fufficiencer in antecedcntibus probatis legitime dcducit (.118. 120).
Quodfi igitur principiaiflafuerint diverfaabiis.quibus utitur alter ad
propofitionem aliquam ftabiliendam ; evidenscft, quod idem non ex
lio
Idem
in
Mathefi obtinet
nifi.
Dunx
Cap. VI.
De
Libertate philofophandi
59
&
negantes diverfa niti polfe ratione;fi thefin alivero conftat , idem affirmantes
al> uno autore male probatam ab altero defendi intclligimus , non itidem is maVera cffe
lc caufam fuam cgiffe dicendus crit , antequam rationes eius perfpexerimus
Quamobrem non repugnat, ut
[oifunt , quorum \critatem probare autor aliquis nequit
Thcfis non inde arguitur eralius aliquando veniat, qui veritatem evideuter monftret
ronea , quod fit male probata : ted eam effe erroneam firma demonftratione cvincendum.
Ehimvefo ii unius cufdemque rei plures fuerint rationes , idem ob diverfam rationem
E. gr. Utilitatis Itudii mathematici ad philofophandum compluiblide adftrui poteft
res dari poflunt rationes, quatenus fcilicet philolophix principia , vel exempla regulas
Cv notiones bene multas illuftrantia fuppeditat , mentemque ad fcientiam praeparat . IISiminus igitur hoc , alius alio argumento iltam Matheleos utilitatem evincere valet
liter non una cft ratio, cur influxus phyficus animae in corpus Sc corporis in animara
hodie impugnetur
rciciatur. Sunt quidam,qui eum reiiciunt, quod diftintftc explicari non potlit . Sed abfonum forer , fi omnibus , qui eum non admittunt , tribuere veIk non aliam ob rationem eum ab ipfis ex philofophia prolcribi , quam quod cus nullum habeant conceptum Similiter non defunt , qui influxum phyficum rciciunt, quod
Ablonum vero foret omnibus
aclionem fpiritus finiti in corpus impoflibilem iudicent
tribuere fententiam dc impoflibilitate adtionis fpiritus finiti in corpus , quibus influxus
phyiicus non probatur
Dum
quam
&
. 16O.
tninus patet feri pojfe , ut pbilofopbiam methodo pbilofopbica tra^ententU
dens non integram alterius fententiam , fed aliquam faltsm ejus partem alterius
Ncc
Etenim methodo philofbphica philofophiam tradens ab aliis pars adonon admittit, nifi quatenus ea cx iis, qua? a fe ftabilita funt, ptaripolegitime deducere valet (. 118). Quod fi ergo contingat, ut nonnifi teflyinteamialiqua , quse defendit alter , ex principiis fuis deducere poffit; non <?
integram alterius fententiam adoptat, fed eam tantum, quam ex prinadoptet
tradita
deducere valet
Qui methodo philofophica non philofophantur , nec rationibus tantum intrinfecis , verum etiam extrinlecis arknlum determinant , quales fupra ( 155) complures recenfuimus, integram adoptare folent aliorum fententiam, quorum aliquam tantum partem
principiis luis conformem deprehendunt
Ifta autem praecipitantia non confiftit cum mecipiis fuis
thodo philolophica
&
di aeterniras
lit
poflibilis.
ftatuit effe
morades
fi-
ve lubftantias fimplices, quae gaudeant vi repraelentandi univerfum limitata. Poteftaliqu;s admittere, quod lubftantia: fimplices fint elementa rerum materialium, poteftetiam
iis tribuere v
qua continuo modificantur : noh tamen opus eft, ut in eis agnofcat
,
vim repraefentativam univerfi . Qui enim concedit , pofle ens aliquod referri ad quod;
genere
ifto
tum
Teiloris circa
Solem
j6\.
ii
efficere potefl
ut ^baliis
ab
diSa
,
Cap
60
ah
gnmdo
ditla
aliis
&
VL De Libertate pbilojophandi
ce illu-
jb-entw.
&
inteliigantur
clarius
majorelu- cantur
ceteris
is
aiS). Quamobrem
fi
aliis dicla
clarius intelligantur
Similiter fi alii propofitionis veritatem
prorius non demonftraverint , vel non fufficienter evicerint , inprimis vcro eam extra nexum cum aliis veritatibus propofuerint j ipfe
.
vel
autcm
ftcir.ate
contrario firmiorem dederit demonftrationcm eamque in fyveritatibus cetcris connexam exhibuerit, eo ipfo efficitur,
cum
ut ca ad
nexus
ceteris
pcripiciatur
Methodo igitur philofophica philofophiam tradens ab
aliis dicta nova eaque multa luce Ispiflime illuftrat, dumque ea per luas definitiones explicat
ex fuis principiis demonftrar , imo
eis deinceps perinde ac ceteris utatur tanquam principiis ad alia demonftranda, eadem fua facit Unde accidit , ut plurimi aliorum d'da i.on latis intelligant, nec eorundem veritatem intime perlpiciant , nifi ubi eadem hac lucc fuerint colluftrata. E. gr. Robtrtus J-ioolt docuerat , planetas primarios gravitare in Solem
vi hujus gravitatis a motibus rectilineis retrahi
fed hanc hypothefin demonftrare non poterat
Enimvero poftquam "Ht-wtmus in eminente opere frintipiwnm phiiofoj>hi<e naturalis mathhnaticorum in lunirao rigore geometrico demonftravit , admiilo impetu impreflo
gravitate verfus centrum Solis planetas iuxta leges a Ktfltro per oblervationes ftabilitas
&
&
&
-.
&
&
fi
&
&
Curiner-
nfntandis opera
It>2.
is
rorihus
deformantur
aliis
^thUf
'
Pfo
tit,
Cap. VI.
tir,
quod
vcl negat,
is
De
Libertate pbilofopbandi
&
demonftracum habccur,
ilJi
contra pro ccrto habet,quod illc incercum affirmativa ab illo fuit dcmonftrata,
nemincm id
Quoniam enim
ccrto vcnditet.
Cjuo
plet
minus
ejus aflcrtioni
nemo fidem
quamdiu
habebit
,
fi
in refellenda
alterius
fententia
,
,
quam
fi
veritates
per indire&um demonftrentur . Vanitatem venandi gloriam ex erroribus aliorura evidentius agnofcere licebit , ubi de origine erroris in Logica egerimus
lis oppofitae
163}
cum
ipfius principiis
hoc loco dcmonftrari non poffir, & fuo loco a nobis oftendetur, veritatem naturalem feu philofophicam revelata? concradicere non pofle .
Quodfi crgo quis methodo philofophica philofophatur , is non defendit veritari revelata? contraria.
F.'eri
poteft
ut defcr.dat,
qus
ca
rerom
c:
E. gr. Credebatur
olimaParnbus
Cap. VI.
6z
De
Libertate pbilofophandi
ut
cum
iis
. 164.
^i quu methodo pbilofopbka pbilofopbatur
"Kec con-
eetrirtnti.
mei: ^
trarudo- 1 u,t
dicat
&
&
accorpus excogitatum. Quoniam experientiae conlentaneum , animam &: corpus ita agere, ac fi in fe mutuo influerent ; in omni hypothefi, qualifcunque tandem ad hoc commercium explicanium excogitatur , id fumitur tanquam verum , adeoque etiam in fyftemate lettmtiana . In praxi adeo morali fumimus, quod experientiae confentaneum , ta-
lemque praefcribimus
vel
maxime
fyftema
qualis foret
harmoniae
fi
anima
prasftabilitae
&
corpus
in-
fe
mutuo
influerent
Si
enim
tlud:tur, falfiim eife , quod certa experientiae fide conftat , led e contrario
ulv repugnanra agnofcitur , inde infertur , hypothefin elfe falfam
Fruftra igitur ab harmonia
piaeftabilita virtuti interitum metuimus
Agnovit hax curia Romana , qux fyftemate
Copernicano permittit uti tanquam hypothefi in explxandis
computandis motibuscoeIeftibus , non tamen tanquam dogmate , ut ei conformiter fcr>ptura lacra explicetur,
antequam veritas eufdem ita fuerit evidens, qualis eft rotunditatis Telluris Siquiveritat; revelatae vel contradicunt , vel talia docent , ex quibus eidem repugnantia legitima confequentia inferuntur ; illi contra methodum philofophicam philofophantur , utentes princ piis incertis, vel demonftrationibus parum firmis
Ifta igitur repugnantia ex
principijs ipforum eft demonftranda Sc imprimis principiorum incertitudo ac paralogifmi
commonftrari debent
,
&
Tlecfta^"
-^'
mt bd
165.
philofopbka pbilofopbatur
Cap.
VL De Libertate philofopbandi
6j
demonftratio
tuiptihli*
cocortraria
'
atque
. 166.
Si quis metbodo phihfopbica pbilofopbiam tradere debet
efi
Jmec m,
i
^.
ab
aliis
tradica
nifi
Ablurdum
eife
eam methodo
&
&
167.
rrculum.
Qui
Q^^ do
^mM
cic
riculnm
Cap. VI.
64
cit
ria
docet
turx
De
Lihertate pbilofopbandi
163), ncc
fi
virtuti
&
fcrip-
dif-
&
ad
163. Jiquer.
v\x alicujus
Imo
profeiTio foret
fi
ftatui vel
civilr
quemadmodum
ex diclis ad .
E^fuo loco ac tempore ex inftituto demonftrabitur
165. colligitur
nimvero & libcrtas philofophandi limitanda cft in Rep. non alii conftitui poifunt limites , quara ut ne tradantur religioni , virtuti ac ftatui
publico advcrfa ; ict quod in Politica ex inft/tuto demonftrabitur,cum
ex principiis politicis tota fluat dcmonftratio. Qiiamobrem cum methodo philofophica philofophatus ipfemet fibi conilituat limites, quos
tranfgrediuntur alii
libertas philofophandi eidem concefla nihil crcac
religioni, virtuti ac ftatui publico periculr,
:
&
Quodfi
contrarium
methodo mathematica
quae
cum
&
&
&
&
&
&
&
&
rj
Cap.
VL De
Libertate pbi/ofopbanc/i
qua
65
profcriptis
habi-
Contrudi-
Tbilofophy
patens
ve,
Duplcx cft cafus contradiclionis : aut enim contraditlio eft
TbdoUi
luci quando Ptolemaus ait: Terra in centro mundi quiefcit , Copernk..
receptce
crce
contradicere
putatur
ttio
&
Terra medio inter planetas loco collocata circa Solem movevcro affirmat
tur; xdlatens> veluti cum in Gcomctria dicitur , circulus alterum intus
contingens idem cum eo habere poteft centrum, id quod propofitioni altcri
:
contradicit,
qua affirmatur
Nonnunquam
ca
methodus
rejici poteft
tcr cffe
on
da
n.
nn _
obtrudcn*
inter
<equa'
<ta.
circuli
unius
radii
funt
omnes
fe
^ nm
demonftrandam.
Plura patebunt fuo tempore tum ex Logica , ubi methodum refutandi fumus expo
fituri , tum ex Politica, ubi de libertate philofophandi in relat-one adRemp. fumus acturi
Sutficit hic abunde , quod cum methodo philofophandi pugnet concelfa alteri licentia contradiftiones cum veritate revelata pro arbitrio impingendi
Et cum manifeftum fit , nondum pugnare cum Scriptura facra aut veritate revelata, quod recepta: alicui interpretarion:
.:
aut thefi theologica, prxfertim intcr ipfos ChriilianOS aJhtic controverfx, contradicit ; monftrata contradic~hoi;e nondum liquet, thefin philofophi etfe falfam (. 163). Eteniin rotunditas Telluris eontradicebat interpretationi quorundam locorum Scriptucae a Patribus Ecclefia? factx (. 163); non tamen ideo erat tatalias enim non tanta evidentia demonftrari potuiifet
ut ipfi Theologi vim diclis
fcnptune illatam agnolcerent, nec Tellurem circumnavigando (. 6. Gecgr.) tpfi fertfui
nanifefta fac
Attendit ad ea , quas dicta funt , curia Romana , cum Gali*
.
l* a '
Cap. VI.
66
Uus
libertate
philofophandi
De
Ubertate philofopbandi
detrimentum
in
religionis
abuti diceretur
Inquifitores
ipfi
&
&
&
&
T\jcchlus
Acadamiae
regiae
Scientiarum Parifinae
in
&
fultum ducimus
.
Trozreffcien-
tuealiberute
169.
Quodfi enim
^crtate pbikfopbandi nullus ejl fcienti<e frogrefjus
nemini pcrmiffum cfl: publice
libertas philofophandi minime viger
proponere
fuam dc rebus philofophicis fententiam , quce a rcccpta abl
Sl " e
horrct
Cap. VI.
De
Libertate pbilofopbandi
67
adcoque cogicur unufquifque fentcntiam vulgo reccptam tanquam vcram defcndcre, utut ipfi contrarium videatur, confcqucnter fervitus philolbphandi locum habct (. 152), qua ftante
Quodfl abfque
mcthodo philofophica philofophari ncquic (. 153)
horret
( .
151
&
philofophia progrcflus? Idem adhuc alia ratione oftcnditur. In philoibphia non perinde ac in Mathefi fatentur autorcs, quce ignoranr ; fcd
dc ignotis fibi judicium fumunt ac fcire fibi vidcntur aliifque vidcri
volunt, qux ab eorum cognicione maximc funt remota. Quodfi igicur
fublata libcrtate philofophandi , altcrius ftandum eft /udicio (.151),
Eficri profcclo poteft, ut defendenda fint , qure a vero abhorrent .
plures
fi
eo tanquam
,
nimvcro admiflb uno errore , fequuntur
principio utamur ad inferendas conclufiones. Quamobrem fi quis errorem agnofcit , is gradum fiftere debet , cum nec errorem cmendare licet , nec veritate contraria eidem fubftituca ulterius progredi
conceditur.
Quantum obfuerit
teftatur hiftoria
progreflui
Ecquis ignorat
quam parum
incrementi ceperit
omnium
feculorum
cum a
Qua: dHci-
philofophia,
philofophia Ariftotclico-SchoUftica ne
plinae philofophicae
fecutura : quo jure refertur fuperficiaria philofophiae traitatio, qua defidiofae ;uventuti
Enimvero damna ifta ex libertate philoplacere ftudent propter panem philofophantes
fophandi non per fe fequuntur, fed quatenus ea perverfae methodo fuperaccedit . Quodfi
enim methodo philofophica utaris, llta minime metuenda . Hac methodo qui philoloinphatur , non admittit ab aliis dicta, nifi quatenus ex principiis luis demonltran
telligt poffunt ( . 157), nec defendit tanquam verum , nifi quod ex principiis fufficieuter probatis deducitur ( . 118), probabilia a certis diftinguit ( . 115 ), imo operam
ad maorem certitudin:s gradum perclarius intelligantur,
dat, ut ab aliis dicla
ducantur ,
ut eorum cum ceteris veritatibus nexus perfpiciatur (. 161). Tanto igitur intervallo a fuperfkiaria tratlatione diitat , quantum a terra ccelum . Oftendimus
(J. 166), libertatem philofophandi convenire methodo philofophicae , imo ab ea feparari non poffe : non ergo mirum, quod eo in cafu fcientiae non iit inimica .
Sed ii l:ber.
&
&
&
&
fibi
fuperficiaria tra&ario
poftulatus ab Eurymcdontc , facrorum antiitite , vel Vcmofhilo , ut videtur aliis, Athenis Chalcidem fe contulit , quod nollet , quemadmodum a:ebat, committere, ut Athenienfes , qui Socrati fuerant adeo infenli , bis peccarent in philofophum ?
X *
$. I70,
philofo-
pbandi
pcndet
68
Cap.
VL De
Libertate philofophandi
.
lncrtmcn-
Quando methodo
170.
collatis
vi-
&
Tnrthodo
pbilqfo-
&
&
ficienter
&
&
&
Intelleitus non
fenfione ? Enimvero multa vulgo videntur & dicuntur , quas non funt
adeo nititur contra evidentiam imperium voluntatis fecutus , quemadinodum vulgo creditur Qui nullam unquam demonftrationem diftinclie perceperunt , Logics verx iguari multoque magis e us applicandae habitu deftituti, affenfum determinant non per evidenriam rationis , fed pcr rationes extrinfecas,.qux mulcis modis variant:unde affenfum liabent a
..
volun-
Cap.
Vh De
Libertate pbilofopbandi
69
voluntate pendulum atque adeo in fe ad utramque partem contradiclionis indiSercntciUi L 'nde videris, eos cras eodem fervore detendere, quo contradictorium hodie proin aliis acriter reprehendere Sc flammis feralibus dignum ludicare , quod
pugnant
modo ipfi docuerant . Sed eorum exempla noftro eftato minime adverfantur
Etenim
,
&
bos fupponimus eum , qui erroris admonetur , efle methodi philofophicx gnarum eamque ad praxin transferre polle , nec minus alterum utraque virtute poilere , qui errorem effe admiffum demonilrat , ne per ignorantiam reprehendat , quod ifta virtute non
deftuutus valde probaret
Neque etiam eft , quod verearis , metliodi quoque philofophicz gnaruin errorem , quem agnoicit , pertinaciter defendere , etft evidentix demonitratioms refiftere nequeat, quin eundem agnofcat . Etenim qui fciens ac volens errorem dcfendit , nc erralfe videatur , is fibi dedecori ducere dehet , quod erraverit EnimVt
ubi philofophicx methodi fuerit gnarus , haua quaquam fibi perfuadere poteft,
quod alii eadem pollentes errorem non agnofcatn , multo minus animadvertant , quod
is .1 fciente ac volente defcndatur.
Quamobrem ubi fibi dedecori ducir , quod erraverit , multo magis fibi dedecori ducet , quod errorem ne admonitus quidem agnoverit
1 icri
adeo non poteft , ut errorem pertinaciter defendat , utut agnitum , quod errafie
ai.os
171.
genere docuimus
eum
potiflimum
fincm prccmiiimus ,
Plura
moncri poterant: fcd hxc fcopo noftro fufficiunt. Cctera fuolocotradencur,ubi jadtis prius principiis firmius demonftraripoffunt, Intercacx
didtis judicabit lecior, quam ad Icgenda noftra affcrre debeat attentionem, fiquidem ea intelligere eorumque evidentiam perfpicere voluerit ~
in
in
Finis
di[cttrfus
prafiminaris
PHI-
PHILO SOPHIA
RATIONALIS
S
ITolffil
Logka.
O G
V E
C A.
PHI-
73
PHILOSOPHIiE
RATIONALIS
S
V E
O G
JE
PROLEGOMENA,
.
i.
( jr.
6i), quod
in
difcurfu
pra?Iimi-
fit
fcientia
dirigendi
Definhio
Logicee
2.
Quoniam
demon-
ftrandi
4n LogiLogica capraae-
pta ftnt
(
Ontologia & Plychologia {%A9.Vifc.prtL). Quamo dcmonbrcm cnm pragnanres ranones urgeant ut Logica
Ontologia: & Pfychologi* prsernitta- flranda.
,
,aB ac Wychologistquaedam
); n tolo
principia cxplicandanobisfunc
Pecit prmcipia demonftrandi ex
K;^ TT
m
a
j-ogicaj ut demonftrationi
.
ffit
locus
I.
attendamus
quid cognofcimus.
conflat
,
dum
Dantir
Bfgulx
operatio-
mm menm
Scru-
tis
Logic* Trolegomena
74
Scrutabimur
tiflime patebic
regulas , juxta quas dirigitur faculcas cognofcitiva,tumque evidenmentis operationes juxta certas regulas lele exerere
illas
,
4-
S-
Mens
ejt
fequituTy
et]i eis
Regulas
iflas
Quod
Ioquunrur
Perinde hic fefe res habet ac cum motibus organicis corporis organici . Sunt regulae
ftaticx, tuxta quas fiunt , etfi homo eas ignoret , multo minus autem animantia bruta
eas norint . Nemo de eo dubitabit , qui vel obiter inlpexerit ~fo. Mphonfi Borelli opus de
motu animalium . Nihil fit contra iftas leges
ipfe homo in motibus volu.itariis nil
prorfus valet efficere, nifi quod regulis iftis fit convenienter
&
"Natwai.sdifpo-
Datur
naturalis
cognojcendo regulis
qu<edam
iflis
s-
difpofttio
conformiter
mentis
dirigtndi
ad aclum
fed qu*
operationes ejus in
,
multo magis
ai
&
'
W*
>
cognofcendam vericacem
videric
&
requifitis
non
uti
nifi
quorum
Quomodo illa difpofitio naturalis fucceflive tranfeat ad habitum, fuo docebimus loco,
Neque vero hic fingulare quicquam
in Pfychologia. facultatem cognofcitivam explicaturi
occurrit relpedlu animae, quod non idem in corpore quoque locum haberet. Etenim
in corpore funt motuum organicorum difpofitiones, quas non deducuntur ad atum , niExempli loco effe poffunt motus ad
fi praevio exercitio, dum homines alios imitamur .
loquelam requifiti , quos nec homo inter urfos educatus , nec a nativitate furdus producere potuit , etfi non deefTent , quae ad difpofitionem naturalem requiruntur . Hanc
fenfu inteenim ipfis non defuifie conftat inde, quod in confortio hominum viventes
gro utentes , ut ex eodem proficere liceret , fermonis ufum tandem perdidicerint
.
&
&
. 5.
Difpofitio
illa
naruralis exercitio
Lozic*
naturdis
definitio
&divi~
f,0 ~
diri-
in
cognofcenda
fatis
diftinguatur,
t-itas
:,
...
Logica Yrokgomena
cognofcitur
ritas
7j
eft
habitus dirigendi
&
tio
que regulis arithmeticis in cafibus obviis computum abfolvendi , arithmeticte naturalis vulgo fcrt nomen fed per ea, qux de Logicse naturaiis divifione dicta funt , ad differentiam arithmeticae naturalis connatae arithmetica naturalis acquipta dici debebat Eodem
:
modo
feie res
&
&
plicantur
regula-
bahet
tc
f,.
jam
in antecedentibus fuerint
%.
demonftrata
110.
8.
L su e
Notitia confufa regularum , juxta quas diriguntur operationes menix
tis in cognitione rerum , conftituit Logicam naturalem docentem
Defi- Abcentis
nitur adeo Logica naturalis docens per notitiam confufam dirigendi fa- Mnitio,
cultatem cognofcitivam in veritate cognofcenda.
Equidem vulgo diftin&ionem inter Logicam docentem & utentem ad folam artificia'
quid
Logka Vrolegomena
76
qu:d ucquifiti ( . 6 ) Enimvero cum nos oftenderimus facultatem lftam animae dirigendi operationes mentis in veritate inveftiganda ablque regulis , quas edoili fumus , non
efie pure naturalem, fed habitum potius acquifitum ob diipofitiouem quandam naturalem praeexiftentem (S-cit.)> in habitu iito theoreticum a pradtico perinde diftinguere
tenemor, ac in Log:ca artificiali fieri folet Nil igitur obftat , quo minus etiam Logicam naturalem in docentem Sc utentem diftinguamus
Neque nos moratur ratio denominandi : etenim in philoiophia parum curamus, nura nomina conveniant rebus luis
(. 147. Difcr.rf. frslim.)
Si vero inde enafcatur fcrupulus , quod Logica naturalis non
poflit doceri, neque adeo docendo nobis communicetur confufa ifta regularum dirigendi
docemus
lacultatem cogno:citivam noritia , is quidem fine ullo negotio ex.imitur
.
Nam
verum etiam
failis
;
acquiratur ( . 6 ) , qui
Quodfi Logicae docentis appeliationem inde derivare maluerisj quod nos doceat regulas
dirigendi facultatem cognofcitivam in veritatis cognitione, patet multo magis eara in
Logicam naturalem quadrare Sed de nomine cum nemine litigabimus Surficit nobis ih
Logica naturaLi , quae vulgo dicitur , diftingui debere connatum tk. acquifitumj atque
in acquifito theoriam differre a praxi (. 6. 7 )
.
9.
Habitus ille notitiam confufam rcgularum dirigendi facultatem coaturaiis gnoicitivam ad praxin transfercndi conftituit Logicam naturalem uten'textis
tei7im
Undc Logica naturalis utens eft habitus five ars dirigendi faculta""
tem cognofcitivam in cognitione veritatis folo ufu acqui/itus.
PolVet etiam dici habitus utendi Logica naturali docente 8c Logxa quidem naturalis
Ea contenti funt
utens ea eft
qux vulgo fola Logics naruralis nomine appellatur
quotquot Logicam artificialem vel prorfus ignorant , vel eam ad praxin transferre ne-
t&
Logicam
10.
quemadmodum
eft
notitia
confufa
tens eft
(
habnus
9. & not-
5.
&
II.
Qui
Logica artificialis docem eft diftincla explicatio Logica naturalis
Logica naturali pollet, is confufam habet notitiam regularum, quibus
;-'''"
j.uxfacultas cognofcitiva dirigitur in cognofcenda veritate (. 8),
eandetn dirigere valet f. 9) . In Logica vero artificiali docenm-dis"*' ta eas
reguke, quibus facultas cognofcitiva dirigitur in codemonftrantur
te
diffcrengnolcenda veritate , doccturque modus comparandi fibi habitum eaftia.
dem ad praxin transferendi (\. i. 10) Quaraobrcrn Logica naturalis
Logic*
anificia-
&
Logica Trokgomena
Nimirum quemadmodum
in
77
canturix: demonftrantur , vel Borcllui in opere de motu animalium regulas ftaticas motus animalium cxpofuit ; ita fimiliter in Logica artificiali docentc regula: trsduntur
Non adeo Logirationibus lirmantur , ad quas mens adftringitur in cognitione rerum
novum quoddam artificiale cogitandi genus introducit , quemadmocus cudit regulas
naturalem explicat ut didum fubinde nonnullis videtur; fed ipfum cogitandi
Quamobrem Logica artificialis naturali non eo fenfu opponi potcft,
ftin&e intelligatur
ac fi ab ea eliet prorfus diverfa. Exdem enim funt regulx artificialis acque nacuralis
fed non eadem eft illarum in ucraque Logica notitia . Si Logica artificialis alias tradit
&
&
modum
fpuria
eft
&
12.
ne, qui uno pollec , altero quoque inftructus fibi videatur Nort
deelfe inter eruditos , qui hoc praeiudicio tenentur, lllorum fcripta probant , qui demonftrativa methodo fe ufos eiTe profitentur fibique videnturj ucut ab ea maxime fint
aucem confuivdendi
alieni
IJ.
Logka naturalis connata non efl ejufdem gradus m Jingulis hominibus Diverf
Non omnes homincs eadcm fibi facilitate comparant habitum dirigen- gradus
di operationcs mcntis in cognitione veritatis
id quod nemo homi- L <>gic<e
num in dubium vocabit, qui ad diverfitatem in hominibus obviam in mtwa* li
hoc genere attendit. Quodfi dubitas, pone omncs homines eadem fibi
facilitate compararehabitum iftum. Nuila igitur ratio eft, cur non om
nes eadcm facilitate dcmonftrationes geomctricas capiant
Sed docet
cxperientia
non omncs effe ad eas intclligendas a?que aptos
etfi co.
dem
dottore utantur
eadem
&
nullus Logica
artificiali
inftruchis
fit
Non
habitum comparant dirigendi mentis operationes in cognitione veritatis abfque regulis, folo ufu, adeoque nort
eadem omnibus natura eft difpofitio ad iftam operationum mentis directionem
Hxc difpofitio cum fit Logica naturalis connata (. 6)
eandem non ejufdem gradus cfte in finguiis hominibus patet .
igitur
fibi
facilitate
animum
revocant
animae,
omnes
difpofitiones
non ejuf,
hominibus
qux faae ratio eft , cur non omnes eadem
facilitate nec eodem in gradu eundem habitum confequantur , ecfi in exercitio nemo eolum fuam defiderari paciatur induftriam Imo non defunt in Metaphyfica rationes , qutbus idem probatur a priori
dem
gradus reperiri
in fingulis
iive
five corporis
14.
acquifita ejufdem
gradus
efi
in fingulis homtnibus
Lo-
^srfi
Logica Vrolegomena
78
SSe
naturalit
cqu-fiu.
eft
habitus, qui folo ufu abfque reomnibus idem fit ufus, ncc omni-
poteft.
Ufus operationum mentis, quo Logica naturalis connata perficitur , difpofitionem ad
Etenim operationes nientis fubinde veluti lponte fefe ehabitum evehendo, varius eft
xerunt , dum ab obieclis externis vel aliorum exemplo ad eas invitamur eidem vero
efle
tae
fuerint ab autoribus
in iis
verfemur
fi
vel
maxime
methodo notetur defe&us Atque ea ratio eft , cur in Mathefi probe verfati ,
etfi Logicam artificialem non didicerint , naturali tamen magis polleant ceteris , qui
Logica nafunt in eadem hofpites , cV cur non omnes , qui Mathefi operam dedere
turali valeant , nimirum quia Mathefis ab autore non fiiit methodo demonftraciva traQuoniam medita, vel qui fuam eidem operam addixit ad methodum parum attendit
thodus philofophicacum mathematica eadem (J. i^.Difi. fnelim.), ubi philoiophia methodo philofophica fuerit pertratata , Logica quoque naturalis amplihcatur , quando
nullus in
cum
cura
in
Lrgica
naturalu
is-
'1*10
&
'
difpofitio naturalis
cadem
eflfe
majorcm
Vrtrogativa
naturalis
Logica
qndisfit.
paric
gradum
acquifita?,
fica,
Logica Trokgomena
quod
fita,
eft
nor
in altero (jf.
in fingulis
kd
hominibus,
&
quidcm
uuo major , mi-
in
illa
alia
70
ejufdem gradus
non
nifi
pras al-
majorc
quae in
&
ftudio acquirit
. 1J.
Si quis rerum cognitioni ftudens operathnes tnentis non dirigit fecundum Qa aio
Lo Ccr
quibus naturalis cogitandi modus continetur , is perveifam fibi comreitdas,
a
J
naturaut
i *.
/
j
M
r^
parat Logicam naturalem docentem Qiu enim operationes mentis in co- ocens
j
gnirionc rerum non dirigit fecundum regulas , quibus naturalis cogi- e rverfa.
&
tandi
iftiufmodi, qui a
modo
fdca abfolvit
(.
8)
modo
$).
i.
ifta
autem cogi-
com-
feu perverfam
&
18.
Cui perverfa
turali utente
&
efi
( not. . 9 )
rum
Quamobrem
cognitioni ftudet.
ca perverfa eft
fi
perverfa utitur
dum
re-
modum
cognofcendi
i
.
per-
ratio eftj cur fubinde eruditi ineptiores evadant illiteratis ad veritatem dijudican-
dam: ninvirum ill: (not.. 17) intelle&um corrumpunt hi nonnifi naturali modo cogitandi Log cam naturakm incorrupum lervant
Eandem ob caufam operam dedi in Ma,
Wolffii Logica.
the-
,!4*[''
rM!S
^rXerfa
8o
Logtca Vrolegomena
&
&
Logka
\9-
Qui
tnim nonnifi Logica naturali pollct, etfi vera , is nonnifi confufam hajuxta quas operariones mentis in cognicionc
jj Ct r egularum noriciam
'aw.
fccundum
hanc confufam ideam ipfe quoque
fmim diriguntur($.7y),&
eafdcm dirigit(.9),idem facturus in cafu fimili,quod vel ab ipib, vel
ab aliisaliasfactum fucrat. Enimvero qua: confuferantumcognofcuntur,
ca fepius confunduntur
ut .adeo cafus fimiles videantur , qui funt
diifimiles, & fecundum ideara confufam qui agit, facile omittir, quibus vel maxime fuerat opus. Atque adeo Logica naturali inicructus in
gjti fola pollet
InfufH-
naturali
is
ciennt
Logiae^
Logiix
artificia-
Usnueffitvs.
20.
Hinc confequitur, cum Logka naturali conjttngendam e/fe Logkam artiQui enim Logica artificiali pollct, is regulas illas diilindte
cognofcit, juxta quas diriguntur operationes mcntis in cognitione veritatis (. 10) & quarum nonnifi confufam idcam habct Logica naturati conter.tus (.11), atquc eas applicat in cafibus obviis (%. n).
ficialem
Quamobrcm vitantur lapfus qui in applicatione Logicae naturalis locum habent, propterea quod confufa noticia conftac (. 19). Llnde
,
fola
&
21.
iisdocens.
tnte
'
cundum
a& lt
cum
Logtca Trokgomena
Quodfi jam quis non pollcat Logica utcntc , ad praxin transfcrrc ncqua* a doccntc prxcipiuntur. Quare cum ad praxin defccnditur,
,
Logica non potcft uti nifi naturali ( , 9).
quit
Pertinent huc exempla eorum , qui methodum , qua ufuri funt , in praifatione defcrilc&orem ejus peritum in
pturi Logica: artificiah docenti conlentanea commemorant
magnam lpcm erigunt ; in ipfa. tamen pertractatione regulis iftis non fatisfaciunt, fed
alia omnia agunt , manifeito indicio adfuifle voluncatem , fed defuifle vires , hoc eft
&
ut ftylo logico
Log'ca utente .
idem enunciemus
Fieri poteit
atque tum tanto facilius falluntur, ut fibi videantur praeftitiffe , quod viri,
Accidit iftud , quoties nonnifi liiitoricam habent cognitionem Lobus ipforum luperius
gica: docentis altcnus ( . io;.In ipfa autcm pertra&atione (c(e produnt indicia hu;u
cafus, quando obtinet
Nos plura dicemus huc fpe&antia- in ufu Logics
geminant
2 2.
menti$
agit
is
tr
'
diffe
videntur
lafticis
ciali
dudum
($.
n;.
ubi notionibus confufis involvunt , qux a.b ^irifiotele ipfumque fecutis Schodiftindtius fuerant expofita, quemadmodum fieri dcbet in Logica artifiHinc non mirum, quod , licet Logicas non unius fuerint fcriptores , in
praxi tamen non fecuti , nifi quam habent , Logicam naturalem perverfam (. 17), in
omnibus mentis operationibus adverfus regulas Logicas verioris,
in communem Logicam naturalem mifere impingant , nec utile ipiis fit , quod a Mathefeos tractatione
fperare poterant , praefidium, prasfertim ubi Logicam iuam in ipfa Mathefi ducemfecuti.
&
2.3.
qu<s
ad dirigendam facultatem
cogno- C*fus
tcrtius
,
Poftquam defe&us philofophia Scholaflica? agnoverunt eruditi atque imertas philofophandi in academiis Proteftantium introducla, viri egregii praedara in arte ratiocinan^
Ui dedere 3 fedgeneralia, qu quomodo ad praxin transferantur non patet, fuo !ogc a
nobis
Logica VroJegomena
8i
nobis
commendanda
Sc perficienda
&
poffe
Qui Logica
DijlinBj.
regular:
ri?
artifictalt pollet
mmlogi-
" m
utente
Logica
alii in
24.
,
;'/
artificialis
praecipit
regula: diftincle cxplicantur (.' 10). Qiiamobrem qui Logica artificiali utente pollet , is in cafu dato judicare debet, quanam regula fic
opus
&
eam ad iftum
applicare tenetur
tle applicat.
exemplo rem
illuftrare licet
Docentur
&
.25.
Qtn Logic<e artificialis inutilitatem fe experiri arbitrantur, ifli veJ Loeonqueca utente defiituuntur , vel docentem didicere , quar regulas dirigendi fataMur de
c uivam non dfiincle explicat . Etenim Logica docens abs<u itatem CO
/1
gp f
nullius eft ufus (%. 21) atque adeo ejus utilitatem experiQuodfi in docente regula? dirigendi
lisinuti- ri nequit, qui utente deftituitur.
liute.
facultatem cognofcitivam diftintte non cxplicantur; innotionibus con-
Stia-
que utente
fufis
acquiefcimus
cum
Quamobrem
non
patet
nifi
fccundum Logicam
fieri
quod Logica utente deftituti, aut docente, quae non fansfacit, inFalluntur autem, ubi fibi
fibi , vel fuam experiantur inutilem
fi quis enim
perfuadent, quod Logicam artificialem in fe inutilem effe experiantur
certus
velit,
is
efle debet
comprobare
experimento
fuo
Logicx artifkialis inutilitatem
eafdemque regulas dextere apphcandi hafe genuina? Logicx regulas. perfpectas habere,
contranum Nos profecto , qui rebitu polleat neceffe eit Tum vero utique conftabit
gularum logicarum quas tradimus, veritatem non uno documento comprobare valemus,
Eacile apparet
ftructi
Logicam'vel
mukum
etiamnum experimur
.
16.
Logica Vrolegomena
83
. 26.
Ea Logka
mrirarum conformis
veritatem,
ftraile
ut
In
confeflo eft
genuina
J-apis
Geomctras Ly dltts
,
a
adeo rigorofc demon- &"
apud omnes
vctercs
poffit
quod
re-
/ /s
aflenfum trahantur: id quodipfe eventus tcftatur, cum nemo Euclidem, Archimedem^ Apollonium^ Theodofium &c.
quam primum cos
legcrit , qui non vcritatis ftatim fucrit conviclus
inrcllexit. Conftat itaque , eos opcrationcs mcntis non invita natura
dircxiflc in vcritatc cum inveftiganda, tum dcmonftranda. Quoniam
regula> methodi philofophica? exdcm funt , qua? methodi mathcmaticx (. 139. Difc. prarlim. ) , methodus vero ordo cft , quo in traden-
prehendat
fed
omncs
in
dis
dogmatis utimur
non
demonftranda funt ufi; nullum fupereft dubium , quin exdem fint il~
Ix ipfx regulx , juxta quas operationcs mcntis dirigi debent in verita*
te cognofcenda, confcquenter conftat , Logicam docentem artificialem,
quam examini fubjicimus, cfle genuinam (. 10).
Veteres laudamus Geometras , ubi Logica artificialis ad examen revocanda , proptequod recentiores fubinde laxius demonftrandi genus ament a rigore veterum alienum Nos in Elementis noftris Mathefeos univerfae, quae in ufum Logicae artificialis utentis comparandse potiffimum conicripfimus , non modo rigorem veterum fecuti fumus ,
verum etiam , in Mathefi praefertim pura, eum in demonftrationibus tenuimus ordinem,
quem in methodo philofophica requifivimus [. 113.114. Vifc. prxlim.) Quamobrem fi
quis Logicam , quam didicit, artifkialem juxta eiementa noftra Geometriae examinet,
is de e<us valore optime ftatuet ,
fique genuinam deprehenderit , utentem Logicam eadem opera in poteftatem fuam rediget Si quis fibi nefcio quam difterentiam inter Lorea
gicam mathematicam
&
&
bemus.
. 27.
Logica artifciaTts docens cenfetur genuina , per cujus regulas rathnem
]f^ius
reddere licet cogitationum , q u<e fefe invicem naturaliter confequuntur . Lo- 2>/V<e
Ea
(4).
artificialis
docen-
tis alter.
Logka? Vrohgomena*
84
Quamobrem
pcr regulas in Logica artificiali traditas reddi poteft ratio- cogitationum , qua: naturalitcr fcfc invicem confequuntur; ea non eft nifi explicatio diftinctaLogica: naturalis , adeoque
(. 4).
gcnuina
fi
formam
, ex quo reperi , mathematica: demonftrationis
cogitationum naturaliter fele invicem confequentium , 8c
Ab
publice in Lexico mathematico vernaculo lermone edito eus rei mentionem teci
eo autem tempore qijoque cognovi lapidem hunc Lydium Logicac arcificialis docentis
quem hic propono Agnovi quoque hinc identitatem demonftrationis mathemaricae , aut
in genere mechpdi mathematicas ac modi cogitandi naturalis: ut adeo certum fit , Ma*
thematicos naturalem cogitandi raodum in lcienria quoque tenere , a quo deviare foSi cui Icrupulus fuperfuerit , is removebitur ipfa
ler.t , quotquot diveria via inceduiu
Logicae artificialis pertractatione , quam luicepimus.
Plures- 'am- elapfi funt anni
efle
eandem
qux
eft
ieriei
Ea
Liplslydhts Logii.e
mifizidisdo-
2 3.
tjs
t
&
&
ccstisjer
mente humana obfervare poffmt , ex ejus natura demonfirare licet ; nullum remanct nobis dubium , quin illar ipfe fint re*
gulx, quas mens vi natura: Cux tcnet, operationcs fuas in cognilione rerum directura , confequenter patet , Logicam artificialem efEnimvero quoniam ens omne, quatenus tale, cognofe genuinam
regulae ,. quibus faculfcibile eft, quod fuoloco clarius oftendemus
tas cognofcitiva dirigitur in cognitione rcrum, fuas quoque in noQuare cum regulas iftas diftintione entis gcnerali rationes habent
eam genuicte explieare debeat Logica artificialis docens ( . 1.1 )
rationi
entis
tradit,
regula:,
quas
generali
fucpatet
ubi
effe
nam
,
rint conformcs.
quomodo
&
Pfychologiae
Ideo lam in fuperioribus (me. .z) monui , nos quaedam Ontologia;
prineipia efie explicaturos, ut demonftrationi fit locus .. Ceterum tibi caveas velim, ne
hoc Logicje verae criterium perverfe interpreteris . Minime contendimus , tum demum
Logicam artifkialem eife genuinam , fi regulas ex natura mentis Sc notione entis generali demonftret : fuflScit enim , ut regulx habeant rationera fuam in natura mentis Sc
r.otione enns generali , utut qui illas tradit hanc non capiat. Arithmeticae regula: funt
valore notarum numericarum demonftrari pofllnt,
genuina , fi ex notione numeri
&
veritas
ipilogus
nec contexere
queat
earum
conftat
facilius
QiioniamLogic2 artificialis docens fola cfr , qua? doceri verbis poteft , caque dudum per eminentiam Logica dici fuevit (jf. 10^; nos
quoquc
car.dem, tradittui
&
Logica Vrolegomena
85
locum conccfTuri ,
irfdem vmdicavimus (S. 6) , ncmpc in tollcnda ambiguiratc judiciorum , quae de Logica ierri folent, cum in praxi ftudiorum
v.onc
quam qucm
maximum momcntum
trahant.
Fmis Trolegomenorum
L O-
LOGIC^ PARS
S
V E
THEORETICA
10
S E C T
D
7.
LOGIC^E PRINCIPIIS.
AV U
C
De
30.
hlmtfcn-
Enfu percipimus
fu pcrci-
fenforia ajficiunt
pit ex-
tcrn.t
in aures
res externas
.
Quis cnim
aperris
viderejfonum
incidentem audirc i fapores guftu , odorcs olfa&u , alia bene multa tacftu difcernere?
Nemo
funt
Omnes
fcientiae
ortum a
id inferius luculentius
tebit
ubi
omnem
Pa-
theoriae logicae
Mens etiam
Senfu in-
tcrnopercipit fe-
ipfam
riutm
confcia
faltem quorundam
eorum
atque
3
,
ftc
fi
non om-
quodam
interno
Iio
ftbi
eji
Qiiis
enim
nefcit, fe
fibi
operationibus in genere
non
rata
acquiritur
conliltit
i)
87
quo utens
unde
quae,
nobis conftaret , applicationem regularuin a nobis fieri , prout debebat
habitus
acquirendus requirit ? Etli autem nnicuique manifeftum fit , quod mens percipiat , quae
1,1
ipia contingunt ; non tamen aeque liquet , annon plura in eadem accidant , quam
quorum /ibi confcia eft . Id hic non decidimus ; fed ulteriori difcuflioni refervamus In
praelenti nobis lulficit , nofle ea , de quibus nemini dubium eft , cum a primis notitiis
ib
fi
&
noi.
30
3 2-
&
Mens
Pojfumus etiam nobis imaginari res abfentes
,
fi qtice fimul percepi*2""t ~
mus atque unius perceptio denuo producatur , ab imaginatione quoque producitur perceptio alterius
PoiTumus nobis imaginari lconcm antca vifum, r
en tia
&
conftanter obfervari
Legis huus imaginationis
xima eft in Logica utilitas
.
Llt
&
Dum
rem
intue- simplicis
fcu
mur,
attentioncm noftram in eadem deHgimus, eam fimpliciter ap- apprebc'
prebendere dicimur
Unde Jimplex apprehenfio nobis eft attentio ad rem onis
"' 1
fcnfui vcl imaginationi praefentem fcu mcnti quomodocumque reprce- ^
five
'j.
icntatam
'
Solem inftar difci argentei per nubes tranfparentem intuemur , Sc attencionem noftram in eo defigfmus , led ultra obtutum non progredimur ; eum fimpliciter
apprehendimus . Similiter f\ imago rei abfentis, veluti leoms, quafi oculis noftris oberrat , &l nos lmaginem iftam tantum intuemur , ac fi rem prxfentem obtutu comprehenderemus ; leonem fimpliciter apprehendimus
E.
gr.
Si
Rcrum
in
34-
Habemus nimirum
notionem
aliis
Idea
appellatur.
"Kotknis
quam
Facile autem
patet
Woljfii Logica,
rem nullam
nifi cujus
notio-
*m w
operationibus in genere
8S
notion:
ftmplex
appreben-
in
fio r.ulla
&
idcam habcmus.
polfc,. nifi cujus notionem
rti
apfrthtnfo
atque mtio vulgo pro Synonymis hacur
fmfltx
eft,
ratio
Atque. ea
Etenim
beantur. Placuir tamen nobis fimplicem apprehenfionem diftinguere a notione
alius vero , quo ad
alius actus mentis eft , quo notio formatur leu idea producitur
Utrumque a&um a fe invicem
notionem. formatam leu ideam produclam attendimus
Quae igitur tanquam diftincla concipimus ,
diftingui debere. , patebit ex fequentibus
Quaraobrem cum minime opus, imo paea quoque nominibus nobis dilcexnenda iunt
rum confultum fit , ut unam eandemque rem diverfis nominibus exprimamus ; nil obftat,
quo minus iimplicem apprehenfionem fumamus pro eo a&u mentis,quo attentionem in
rem fepraefentatam convertimus ; notionem vero pro ipfo a<ftu repraefentationis ..
hendcre
Vocis
&
Terrnim
definitio
ncm quandam
E. gr.
Vox
fentamus,
&
fignificans.
resfigni-
fcant.
terminus dici
folet
reprae-
..
37-
Termini
gnitione remotas quoniam tamen.res non coguofcimus, nifi quatenus earum notiones
habemus, perinde eft five. terminos phUofophicos per nomina- rerum , five per voces notionum figna definiamus .. Et idem eodem modo patet de omni termino reliquo Patebit tamen inferius ratio, cur termini notionum potius , quam rerumiis repraefentatarum
dicantur figna, ubi de notionibus univerfalibus agemus ..
:
&
inanis
Defnitio
termini
Sj
quis
fibi
nis eft,
tanquam
voci
hux
fignificat
mentem
&
candisrnultus eft locus Quemadmodumvero idea deceptrix propre loquendo nulla eft
idea, fed talis tantummodo apparet ; ita quoqne terminus iuanis proprie non eft terminus , fed tantummodo talis apparet . Sicut enim ideae deceptnct nonconvenit definitio
.
ide.se
Tart.
1.
SeR.
I.
Cap. I.
ita fimiliter
in
De
trtbus mentis
89
dcfinitio ter-
mini
36
&
appellemus
'
Quando
39-
fimul percipi-
ca
-J
..
cum
"'
^*
& pr.tter tria Jatera tres in eodcm angulos diftinatque adeo perpendamus , tres iftos angulos non effe ipfum triangulum , eos
tamen ad idem pertinere; tum ludicamus triangulum habere tres angulos Imo fi ipia
quoque tria latera tanquam a triangulo diltincla , ad idem tamen pertinentia confideremus, de eodem triangulo udicamus, quod tria habeat latera Quodfi quadratum cum
triangulo una contuemur atque quatuor angulos, quos illi ineife Jeprehendimus , huic
non inefie advertrmus; tum de triangulo iud>camus, quod non habeat quatuor angulDs.
Similiter cum candela accenfa luccm
quam fpargit , una percipimus Quodfi eam tanquam a candela diverfum quid , ad eandem tamen pertinens confideramus tum udicamus candelam accenlam Iucere Si ferrum intuemur & imaginatio (. jzj nobis velut
praefens fiftit ferrum candens olim vifum; comparatione inter utrumque inftituta , ut ap
Liquet utique
pareat , huic inefle, quod ab illo abeft , judicamus , ferrum non candere
ex dittis, a&um judicii excrceri polfe ablque vocum feu tcrminorum ufu , etfi non adeo
fitprscifum.
E. gr. Si triangulum intueamur,
guamus
40.
Dum igitur mens judkat , notiones duas vel conjungit , vel feparat E- Juduia.
tenim dum judicat de re quadam , eidem tribuit , quod tanquam di- mquo
verfum ab ea agnofcit, vel iftiufmodi quid ab ea removec (. ^q ) <cnfiJUtit.
Quoniam igitu- cam rcm , dc qua judicat , tum illud , quod eidem
tribuit , vcl ab ca rcmovct, tibi repraefcntare , adcoquc ucriufque notionctn haberc dcbct (. 34) , rei ignota: nihil tributura, nihil ab ca
rcmorura, ucc rci nota? tributura, vcl ab ca rcmotura, quod ignorat;
patct cam notioncs duas vcl conjungere , vcl a fe invicem fcparare.
'.
E. gr. Si judicamus, trUnguinm habere ires angiihs ; notionem habemus trianguli, quod
nobis reprxfentamus tanquam fpatium tribus lineis re&is terminatum ; notionem habemus anguii 3 quem nobis repriientamus per inclir.anonem duarum linearum in eodem
puncto concurrentium ad
invicem
fe
Tart. I.SecH.I.Cap*
90
Enunciationis feu
1.
De tribus
notionem quoque
aeris
mentts
;
notionem iftam
fed
41.
pYCpofltiouis def.ni-.io
E. gr. Enunciationes iive propofitiones funt , quando dicimus : Triangnlr.m habet tresangulos 3 triangulum nm hxbe: quatuor angutos , Sol lncet , aer non efl humidus . Etenim trianguliim, angulus , Sol, lux , aer , humiditas funt termini (.$6): quando igitur dicimus,
Triangulum habet tres angulos , non habet quatuor angulos ; in priori cafu combinamus
terminos, quorum notiones in judicio con-unguntur ; in pofteriori vero eos , quorum
notiones in 'udicio feparantur (5.40). Eodem modo , quando dicimus
Sol lucet , aer
non eft humidus; terminos combinamus quibus refpondentes notiones in ludicio vel conjunguntur, vel a fe invicem feparantur
Termini nimirum duplici modo combinari poffunt, vel ur per hanc combinationem idearum indigitetur con'unctio , vel ut per eandem fignificetur earum feparatio. Sed de hoc difcrimine, utut ex ipfis exemplis manifefto, fuo tamen loco dicemus apertius.
:
Differentia inter
tudii
ium
c ennnciatio-
nem
42.
Patct adeo , diffene propofitionem ftve enunciationem a judicio . Etenim
judicium cft actus mentis, quo idea.1 , quibus res in mente repradentantur (. 54) , vcl conjunguntur, vel a fe invicem feparantur (.
40): propoiltiones vero iivc enunciationes non funt nifi combinatio-
nes
tcrminorum
ideis
refpondenrcs
iftis
41).
Quemadmodum
convenienter
etfi
ut in
fi
enim termini inanes pariunt ideas deceptrices '. 38;,ita quoqueenuncationes ex termmorum inanium combinatione refultantes funt inanes , quibus nulla
refpondent judicia, fed refpondere tantummodo videntur
Enimvero ea ex fequentibus
ftinguitur: ficuti
clarius conftabunt
43J.
Qiiicquid fcnfu percipimus, ilvc cxterno , flve interno, aut imaginamur, id fingulare quid eft, folctquc Individuum appcllari
Sonus,
eft ens quoddam in fingulari , feu unum quid
E. gr. Equus, quem videmus
quem audimus , eft quid fingulare , diverfus ab eo, quem alio tempore percipimus.
Individ-.-.i.m
(f.dd di-
catur.
fumus confcii alicu us mutationis in mente noitra, illa mutatio fingularis , diImago Ieonis vi imaginationisproverfa ab omni reliqua , quse alio tempore percipitur
Nondum hic
duifta , qua oculis noftris oberrat , ens quoddam fingulare reprasfentat
definimus, quid fit individuum, notione clara contenti : dabimus tamen inferius, qua
Si nobis
44.
K:s flngularcs, quas pcrcipimus , vel in quibufdam fimilcs funt intcr fe , vel iunt difilmiles. Quaj fimilcs funr, ad candcm cJaffcm rcferimus,
operaUontbus in genere
rimus, qiKtm
individuorum.
nominc infignimus
Speciei
E. gr. omnes equi func inter fe fimiles, unde claflem conftituimus entium, quam eSimiliter omnes homines iunt inter ie fimiles, atque ideo
qui oomine defigRamus
Similiter omnia trianguclalfcm entium Jonftituimus , cui hominis nomen imponimus
ideo
la re&ilinea in eo conveniunt inter fe , quod tribus lineis comprehendantur
.
&
claffis
nomen
fiun cedit
notionem
fpeciei
non ingreditur,
nifi
quod
JF.
idua inter
in\
fe
commune
habent
45-
Equi conftituunt ccrtam entium fpeciem , boves perinde & fic porro. Sed (i
cquorum , boum &c. attendas non obftante differentia , in quibufdamadhuc conveniunt. Quamobrem id , quod commune habent & ob quod aliqua inter haec
animalia limilitudo intercedit , ad notionem peculiarem referimus & fic genus ejitium
Similiter fi cogitemus , inter ficonftituimus , quod animalium quadruptdum tert nomcn
guras tribus lineis terminatas hoc intercedere pofle difcrimen , quod Unex iftae vel fint
E. gr.
ad r.otionein
&
rectae
jT.
46.
Novum
47
fuperiora adhuc alia fuperiora habere pofiunt, i- Ce'f ris
dco Genera intermcdia five Subaltema appellantur , quae alia habent fe wpdttrfuperiora
inferiora
Et notaudum quidem eft , genera inferiora re"
Quomam Genera
&
'
"atioitg-
&
que
fpecies generis
iuperioritatem
fi
nomine defignaremus
graduum diftingucrcmus
communi fermone
ficri foler.
($. 44>
48.
divifio.
operationibus in genere
92
48.
r\x'.ioci-
nationis
fimpliciter
&
apprebendimus
ei
prioutm
gevas
quid
S't
ulterius progrejft
judicamus
qtice
quod
attt
ijlius fpeciei
generis notionem pertinenti eidem qucque nomen illius fpeciei aut generts
vel convenire , vel non convenire porro judicamus
Patet per exempla
.
veritas
afferti
quod
Etenim
fi
trianguli
habemus
recTrilinei
rectis
fit
notionem
minatam judicamus
lineum
dici
debere
Judicamus nimirum
(.
Jljnobis AlCCUrrit
praefentem
de mferimus Hxe figura eft triangu/mn rcflilineum Haec mentis operatio conflanter obtinet , quotiefcunque rem oblatam fuo nomine generali appellamus, v. gr. quando judi:
camus
F\atioci7:;S;on:s
Petrum
Similiter
fpeciei
ft
elfe
hominem , bucephalum
judicamus
nobifque fuccurrit
altertab
gcn::s.
convenire
/ive abfolute
equum
generi
aut
ifti
e/Je
Saturnum
efle
planetam
aut
vel non
ideo
judicamus
ftve abjolute
fivt
ob prtffentem conditionem
fi
elfe
Judicamus nimirum
Hoc ferrnm
candet
&
xquales
ex
Quando itaque
ipfius
'udicamus
Figura; hujus five trianguli rtclanjguli reBilinei tres anguli jlmul fttnt duobus rccfis
xqualet
F atiociy
,iiis
.
:itio.
fitio-
Tart.
fitionibus
LSeH. I. Cap.
De
I.
tribus mentts
nando tcrminos
in
93
tcrtia
combi-
utraque divcrfos.
yi.
S.
^uo
ci
dianoeticum.
Jttdicii
!ntuit ' v i
L
j 'c'
f"
nitio.
&
dncurftvum
five
dianoeticum
52'
"
&
no- 'H.umtYut
P erat '-
rtimmen
tio
cum
fimplici appreben/ione
judicium
difcurfus
fcibile nobis
tiocinamur.
ex
ipfis
notionis
fimplicifuue
apprehenfionis atque
judicium vel intuitivum eft,
vel in
vel
&
53,
prima> judicium fe. Ordoeacunda y difcurfus tertia. Notione nobis cognofcibile repnefentamus ( . rm
34) & fimplici apprehenfione attentionem in eodem defigimus (.33).
Dum autem de eo judicamus fimpliciter, eidem tribuimus,. quod in
notione ejus contentum intuemur , vel removcmus
quod ex eadem
,
cxulare deprehendimus ( . 39. 51 J. Quodfi judicium formetur difcurfivum, ratiocinando ex judiciis duobus aliis id elicitur (,48.
49.
Patet itaque de cognofcibili non poffc judicari , nifi ante ejus
51 )
notionem habeamus , idque fimpliciter. apprehendamus , nec judicia
ejl
operatio mentis
'
difcur-
Tart.
94
I.
SeH.
Cap.
1.
fupponant
Eadem
operatio.
dicia
fupponens
notio
cum
&
?nentis
notiones prrefupponantur
apprehenfionc fimplici
quod
ratione conftat,
fit
De tribus
I.
ratiocinatio
eft
&
ra-
prima mentis
&
&
junotiones,
opcratio rcrtia, confequcntcr judicium fccunda
.
In infantibus primum fefe exerit notio , quam mox fequitur fimplex apprehenfio
ratiocinatio ex intervallo fele demum exerit
Succedit mdicium in pueris
Atque inCeterum demonitrade confirmantur , qu* de ordine operationum mentis di<fta fuere
tio hoc quoque modo concipi poterat . Judicium notiones con;ungit vel feparat (J. 40),
adeoque eas lupponir Ratiocinando ex notionibus cV judiciis prasviis elicitur iudicium
Ergo notio eft
iudicia lupponit
ulterius (. 48.49 ) ^ adeoque ratiocinatio notiones
operatio prima, )udicium fecunda, dilcurlus tertia. Hic quidem ordo eft in prima rein communi eorum , qux nobis per diem objiciuntur . Minime vero
runi cognitione
negamus , quod cognitione aliqua lam acquifita ratiocinando elicere poflimus judicia,
ex quibus pluribus fimul iuniflis formare licet notiones rerum , quarum nihil ante nobis innoiuerat. De hoc enim argumenro inferius ex inftituto dicemus
&
&
&
54-
.1-
cedcntium, aut,
rebus pluribus
notiones univerfales
t.o.
cierum
fi
mavis
communia
(.45)
&
cum
funt
&
46 ;
Exempla fuperius ( . 44. & feqq. ) allata d:&a illuftrant atque confirmant Habent _enim exempla aliquam cum experimentis affinitatem, quibus per rationes evi&a confirmantur ( . 34. Vifc.frtel.)
( .
S.
.ill
formatio
tis
55.
&
Jf.
&
56.
individuis
Spccies funt notioCenerz
in individuis
comprchcndentcs,qux
individuorum,ea
fimilitudinum
&fpeciet ncs
indeterminata
relinper
eas
adcoque
ubi cxieadcm deprchcnduntur (. 44),
Genera
fiani
fpecies
quuntur, quae
non exiftunt
nifi in
in diverfis individuis
diveriimode determinantur
Q110-
niam
operationibus in genere
95
ncquit , ut cxiftat , quod aliqua partc indetcrminaigitur cns , cui ca fola infunt , quce notioni fpeciei rcfpontum eft
dcnt, cxiftere ncquit. Enimvero cum ea omnia, quae in notionc fpccici concincntur , in iingulis individuis ad cam pcrcincntibus aclu dcntur; ipecics in iingulis individuis cxiftit
Jam porro gcnera funt notioncs iimilitudinis ipecierum, ca comprchcndentcs , quae in fpcciebus
iingulis ad idcm gcnus rclatis cadem funt f . 45 )
Quarc cum omnia,
iniint,
qua.* notio fpcciei involvit , individuis
ca quoquc, quse notioni gcncris reipondent, cidcm incflc debcnt. Scd quia ipccics non cxiftit niii in individuis ,ncc gcnus alitcr cxiftcrc potcft,niii in individuis.
niam itaquc
ficri
&
Cum
&
Jingularibus injunt univerfalia ( . 56), conicqucnter a contemplatione rerum fmgularmm ajccndere licet ad cognitionem univerfalium
Hac notafle plurimum 'uvat Nam & cognitionem acquifitam amplihcare licet Sc fubinde fingulanum ope univerfalis cognitio abfque dirhcultate acquiritur, quae alias difficulter foret comparanda
Experta loquimur,
quae unufquilque in Mathefeos ftudio
experin valet
Exempla cum in Logica, tum in aliis philoiophiae partibus fuo locooccurrent
In Arithmeticx Elementis ($.116) oftendi , quomodo ab algorithmo numerotribus
&
Cogmtio
vniverfa-
lisaco-
g^:t to>:e
Jingula-
riumdexivanda.
inveniendi fpeciali abftrahantur regulae metliodi inveniendi geubi ($.141. 152; fundamentumextractionis radicum quadraticae ac cubicae tradimus, generalem compofitionis numeri quadrati
cubici notionem ab exemplo fingulari derivamus
Et idem artificium per omnem Arithmeticam praiticam ampliflimi experti lumus ufus . Docemus autem deinceps
qua ratione univerialia e iingularibus vel
,
a fpecialibus fint derivanda: ubi, quae hic dicuntur, clariora evadunt
nerales
&
&
JT.
58.
Qua? haclenus tradidimus , Logicam naturalcm abfolvunt , homini- Compenbus omnibus communem , qua tanto reclius utuntur , quo puriorem dmm loconfervant ( . 17)
Nimirum , 1. dum fenfu cxterno atque intcrno .?"**percepta f. 30. 31) fimpliciter apprehcndunt (. $$) , rerum quaf.
VVolffii Logica
dam
Vart.
g6
L SeB. I. Cap.
1.
De
tribus mentts
dam
notioncs fibi familiarcs rcddunt (. 35^ eafque terminis a fe invidiftiguunt (. 36). 2. Cum notioncs rerum, quas vel fcnfus foimaginatio (%. 32) una cxhibent , inter fe
lus (. 30), vel fcnfus
conferunt, rcrum fimilitudinem
diflimilitudinem perfpicientcs de u-
cem
&
&
troque judicia formant intuitiva (. 39. 51). 3. Judiciis de fimilitudine rerum fpecics & gcncra conftituunt (. 44.
feqq.) , quibus defignandis nomina vuigo in linguis rccepta adhibentur. 4. Judicia de
diffimilirudine ad fpccies & gcnera referunt, qua? iiidem vel abfolute, vel fub certa conditione conveniunt, ficque cnunciationes formant
5. Notionibus iftis atquc judiciis comparatis, de rebus ob(%. 41).
viis ratiocinantur ex eo , quod in iifdem deprehendant , qus notioni
generis vel fpeciei alicujus rcfpondent , colligentes , eam pertinere ad
hoc genus, vel ad hanc fpeciem , eiquc adeo tribuendum eflc nomen,
quo genus iftud vel fpecies ifta defignatur (. 48)5 vel ex eo , quod
res obvia ad hoc genus vel hanc fpcciem pertineat , ac prtffens ejus
cffc intelligatur conditio , inferentes , eidcm tribui dcbere , quod per
judicia ante acquifita generi vel fpeciei five abfolute , five fub ifta
conditione tribuendum (.49) & contra
&
Hanc
efie Logicam docentem naturalem, tres ifti lapides Lydii probant , quos Logidocenti artificiali deftinavimus (. 16. 17.18). Ea enim Logica cenferi debet genuina, per cu*us regulas rationem reddere licet cogitationum , quae fefe invicem naturaliter confequuntur (. 17) . Enimvero fi rem experin volueris , &. ad modum
quo a pri,
ma intantia lucceffive acquiritur rerum cognitio , fepofitis tantifper iis , quae ex aliorum relatione haufla tantum memoriae mandamus , tum etiam ad communem praxin
vitac , qua notitiac acquifitae ad cafus obvios applicantur, fufiicientem attentionem attuleris ; eorum, qu35 hic occurrunt , rationem ex didtis reddi pone deprehendes . Nos in
Plychologia dabimus , qua; uberiorem lucem his affundent . Porro ea Logica genuina
cenferi debet , quaj praxi veterum Geometrarum conformis ( . 16) . Si quis Elementa
noitra Geometrias ac Arithmeticae , ut ceteras Mathefeos partes filentio tranfeamusj evoherit &, quae circa definitiones ac propofitiones earumque demonftrationes expenden
da funt , fecum perpenderit , is utique deprehendet , genera
fpecies , quantum inftituto iatisfacit , accuratis definitionibus diftingui, judicia determinate enunciari , ut ap.
pareat , num generi , vel fpeciei aliquid conveniat abfolute , aut fub certa faltem conditione,
in demonftrationibus obvia beneficio eorum,quae in definitionibus continentur , reduci ad fua genera vel fpecies, ac tandem porro ad ea applicari, quae in antecedentibus de ifto genere vel fpecie ifta five abfolute, five fub eadem conditione, quam
cafcs praefens offert , fuere enunciata . Quoniam in fequentibus fingula mathematicis
quoque exemplis fumus illuftraturi , quae iam dicuntur, magis patebunt Tertius denique lapis Lydius Logicae genuinae a nobis (. 18 J commendatus fuit , quod ea ex ipfa
mentis humanse natura
notione entium in genere demonftrari poffit . Quam hic in
Compendio exhibemus, Logicam naturalem efie menti humanae conformem dubitari nequit , cum eam ex operationibus ejus attente obfervatis deduxenmus. Quod vero eadem notioni entis in genere refpondeat , ex iis palam fiet , quae in capite iequente de
entium notitiis quibuidam generalibus in medium fumus allaturi . Quoniam itaque dubium nullum lupereft , quo minus Logica naturalis paucis iftis abfolvatur, quae hic in
compendio recenfemus, Logica vero artificialis diftincT:e explicare debet , quae ad naturalem fpewtant (. 11); jam evidenter nobis patet , quaenam a nobis pertra&anda fint
Bt officii noftri partes adimpleamus. Etfi enim omnis Logica iis contineatur , ,quse
ha&enus a nobis funt ftabilita Sc hic in compendium redacla , de fingulis tamen multa
uotanda funt , ut in cafu quolibet obvio ad praxin transferri poflint . Specialibus iftis
expli-
cae
&
&
&
operationibus in genere
97
&
bemus,
nonnili fpecialius
exphcands
AV U
C
De
funt
11.
quibufdam generalibus
notitiis
MOnui
entis
59-
&
monftrationis conftabit
difiincTtus
da funt
Antequam
igitur
ad
explkandas progrediamur , principia ontologica Logica proemittenNon tamen omnia dabimus, fed prascipua , aliaquxdam hinc
Si
ad ea
attendimus
60.
Nimirum
quamdiu enim
tamdiu duritiem non amirtit
numero lapidum
is
Idem dicendum
fed in
de gravitate
Calor vero mutabilis, quem non retinet , niii ubi corpori calefacienti , veluti Soli
aut aeri calido, fuerit expofitus
Imo ipfis exemplis Geometricis difcrimen hoc illuftrari poteft
Nam tres a triangulo anguli infeparabiles funt ; fed linea ex vertice aJ
bafin perpendicularis abefle poteft, falvo triangulo
perfiftit
eft
funt
&
6l.
cns fpeciem ac genus non mutat ( . 60). De eo igitur enunciari poi- "J^jL.
funt, quamdiu ad iftam fpeciem vel iftud genus refcrtur , hoc eft,ens ^a
idem perfiftit
adco non alia conditione opus fit , ut, quodconftanter incft , de eo enunciari potfit , quam ut ad hanc fpecicm vei
hoc genus referatur ; de eo tanquam ente hujus fpeciei vel geneiis i.
dem
abfolute
Cum
enunciandum
Si negas
L SeH.
Vart.
bcre
quod eidem
igitur
ei eric
Cap.
1.
De
II.
notttus
conftanter ineft
quamdiu fpeciem vcl genus non mutat non alia adjici poterit conditio, quam quod ipfum ad hoc genus , vel ad
hanc fpecicm pertineac. Enimvcro cum cermini , quibusres, dc quibusjudicamus,denotantur (%. 3t),ipfas rerum fpecics & genera defitamdiu convenic
ei
&
{?<]<]) > non opus eft , ut ifla conditio adhuc alia ragnent (. 44.
Quod igitur cnti cuidam conftanter ineft, de eo abexprimatur.
tione
debet.
iolute enunciari
Quodfi de ente quodam abfolute enunciari pofllt, quod ei convenit; id ei competere debet, quatenus ens hujus prxcife fpeciei vel generis cft, non alius. Qiiod vero eidcm convenit, quatenus hujuspriEcife fpecici vel generis cft, id e-i tamdiu competit & de eo enunciari
poteft, quamdiu ens cjufdem fpeciei, vel generis permanet. Enti igi-
merus
Dicimus nempe
Trim^nlum
b^L-et tres
angidos
62.
Outtnam
de
rebtts
fitb certa
iorditione e:m-
cianda
Qus
mutabiha funt
&
Qux
pojjunt
nit,
contra.
quod mutabile.
cum
requiratur
ea in enun-
exprimenda , ut judicium fit accuratum Si negas ergo abfoQuoniam itaque ens eodem carere
luteenuncia, quod mutabile eft
judicia ifta non omni cafu
potcft , ctfi fpeciem, vel genus non mutet
applicari poterunc, adeoque cum conditio, qua cafus determinatur,
non exprimatur, nulli erunt uiui, neque enim conftac , quando enti
Conccdendum itaque,
illius generis vel fpeciei obvio applicari poffint
ciatione
quod mutabilia
Quodfi quid
dati
gcneris enunciari
vel
Quamobrcm cum
poteft, id cidem
ifta
abeffe
ifta
conditio
poffit, fal,
quod fub
mutabilia
confequenter inter
referri
E. gr. Calor lapidi non conftanter competit , atque adeo ei nonnifi fub liac conditioEt viciflim fi obierne tribui poteft, n Soli vel igni , vel aeri calido ruerit expofitus
vo.
.
,,
Lapidem
calidum,
fieri
numerum mutabilium
Qute
dum
conftanter infunt
debere
referri
99
. 60)
eorum
calorem
in
ica
ur,
fi
CctJft* n -
um
*mpla faciilima funt , quae ex Mathefi pctuntur E. gr. in Trhnguto neceflario peQuod tres linea? ad fpatium
nmeter tribuscooftat lineis & in co una tres funt anguli
terminandum concurrant , inter ea refertur qui fieri poifunt
non tamen data una vel
.
duabus
Lineis
currunt
inclinationes
Non tamen
ipla latera
inter fe habent
una
inefle
poffint
fed
Fieri poteft , ut lpatium quinque lineis rectis aequalibus ita termiquoque prodeant nequales fed per xqualitatem laterum non fimul determinatur iqnalitas angulorum
Poteft conftrui penragonum xquilaterum , fed quod
In V*non eft aequiangulum In figuris quoque curvilmeis eodem modo iefe res habet
rtboU femiordinata inter abfciflam & parametrum eft media proportionalis
Haec lemiorinter fe aequalibus.
netur
ut anguli
dinatae ad abfciflam relatio poffibilis eft : conftrui poteft iiliufmodi curva , quae iftiulmodi relationem coordinatarum admittit , fed ea non eft curvje neceifaria, nam in curvis
aliis alia ratio coordinatarum obtinet
Per lineae itaque curvedinem relatio ifta nonde.
64-
Imentis.
effratiaha appcllo.
,
Ratio denominationis patebit in Ontologia, ubi oftcnfurus fum, effentiam entis con-
decerminacur
fiftcre
oo
Tart.
1.
Sefl.
Cap>
I.
De notitiis
II.
nuntur
punttis extremis concurrentes , quarum duae fimul lumcae funt tertia ma:ores
Etenim fieri poteft, nec ullam contradictionem involvit , ut tres linei re&ae , quarum
ciuae fimul fumtae funt tertia maiores, ad terminandum aliquod lpatium concurrant pofed eae ad arbitrium
fita autem una recta , non per eam determmantur fimul ceterae ,
fumi polfunt, .modo ambae mn&im fumtae non fint data minores (not. . 63. Similiter
eflentialia pentagoni regularis funt quinque latera aequalia& anguli aequales , feu xquaangulorum atque numerus eorumdem quinarius Fieri enim poteft , ut
litas laterum
latera aequalia, fed per aequalitatem laterum
figura aliqua quinque habeat angulos
non determinatur aequalitas angulorum, quemadmodum per numerum quinarium late-ectae
&
&
6$.
jtttribth
taentis.
Ea
conftanter infunr
, qua?
attributa dico
&
E. gr. Figura tribus lineis terminata neceftario quoque tres habet angulos
datis lineis anguli una determinantur . Numerus adeo ternarius angulorum eft trianguli attrifpecem lineae redtae una deterbutum . Similiter per numerum ternarium laterum
minatur quantitas trium angulorum fimul fumtorum , nimirum asqualitas eorundem
cum duobus rectis . /Equalitas ergo omnium angulorum cum duobus rectis eft attr-burum trianguli rectilinei . Similiter fi figurae rectilineae qu<nque ponantur iatera aequalia
anguli omnes aequales , per numerum quinanum laterum determinatur fimul numerus quinarius angulorum
per numerum quinarium laterum atque eo. ^indem
an.
gulorum aequalitatem quantitas unius anguli, feu ratioejusfefquiquinta aa rectum.
&
&
&
&
^Attributorv.m di-
fcrimen.
Attributa
66.
tur Proprietates
proprietates effentiales
it.
fimul determinantur
dicunquae
:
E. gr. In tnangulo rettilineo ratio aequalitatis trium angulorum ad duos rettos determinatur per numerum laterum
fpeciem linearum , adeoque per omnia effentialia
tnanguli re<fkilinei (. 64 j
Eft igitur aequalitas trium angulorum cum duobus rettis
propnetas trianguli rectilinei. Sed numerus ternarius angulorum per folum numerum
laterum determinatur , non attenta fpecie linearum , atque ideo attributum commune
eft , quod omni triangulo competit , five rectilineum fuerit , five curvilineum , five mixtilineum , non tamen alii figuraj praeter triangulum
Eodem modo fefe res habet cum
quantitate anguli unius in pentagono reguiari
numero quinario angulorumejufdem
pentagoni
&
&
67.
Modi defnitio
dos
&
eflentialia
determinantur, Mo-
fed pradica-
nonnunquam
accidens feparabile
Quoniam accidentis appellatio non lemper eodem fenfu fumitur; igitur ab ea abftinere malui , prasfertim cum vocabulum modi a philolophis ufurpari foleat ad denotanb'de
dum
>
ea, quae
in ente
68.
Difercn-
Fieri potejl
ut
dum qu<edam
tia ejfen-
Ualium.
ncc
alia
opus
eft
ejjentialia
.
vel propria
eadem manent^
probationc.
Sane numerus ternarius laterum triangulo effentialis eft ; fed eodem manente fpecies
Inearum & ratio laterum ad le invicem determinari poteft diverfimode
Pentagono rc.
ctilinco
oi
&
&
&
rum
&
Effentialia
&
tantum conditione
contra
Effentialia
&
contra
enim
&
modt *p* w
attribura
f"J^i
65) ; fed quae conftanter infunt, abfoa <&
ergo cflentialia & attribura dc m odi de
(. 6\)
lutc dc entc enunciantur
entc abfolute ennunciantur. Contra quae dc cntc abfolutc enunciantur, enteeSed quae conftantcr infunt, corum nuncieoeidcm conftantcr infunt (. 6\)
alia dcterminantur pcr alia; alia vcro tantummodo fibi mutuo non repugnant (. 63^, & ha?c quidem eflcntialia(. 64J, illa attributa cntis (%. 65) abfolvunt. Quare qua? de cnte abfolutc cnunciantur , vcl
vero fub certa
enti
f;
'
ejus cflentialia
Modi
talia de ente enunciari , quae ipfi intrinfeca funt , adeoque nobis non
relationibus extrinfecis, quas perinde ac modi mutari poflunt
Supponimus hic
cum
res eft
Per
funt
effentialia
&
fpecies
determinantur
quamdiu fpecies
mutari poflunt (. 60^ Sed conftantia
genera
65)
illa
ingredi nequcunt
Si
fpecies ac
gcnus muta-
&
tur,
ita
ut
iis
pofitis
determinandum gencra
nare
&
%eciesde^
^^
fpecies
(.65).
In
102
Tart.I.SeH.l.Cap.lL
De nothiis
In exemplis res manifefta. Triangulum reftilineum eft genus aliquod, quod fub fc
xquilacerum, aequicrurum & fcalenum comprehendit Elfentiale tnanguli redtilinei eft
concurius trium reitarum ad fpatium terminandum quaruin du.c limul funt tcrtia ma,
jores: proprietas vero numerus angulorum ternarius , nec non ratio xqualitatis eorundem ad duos reftos (. 66). Tnangulum rectilincum folo concurlu trium redarum ad
fpatium terminandum determinatur , quarum duae jundim lumtae func tertia ma ores ;
nec quicquam huc faciunt proprietates commemoraca; , quae ex concurfu trium rectarum
confequuntur.yEqualitas trium laterum triangulum aequilarerum , aequalicas duorum
sequicrurum, inaequalicas trium fcalenum determinat Sed aequalicas trium laterum, sequalitas duorum & inaequalicas trium ad effentialia referri debet ( . 6 4 j
Species adeo
triangulorum rectilineorum per eflencialia determinantur
.
Cur gcn:rj.
& jpc-
cies
pcr
attributa
d:il:i:gni
pojjint.
&
Cenera
fpecies poffunt
11.
omnia
eflentialia fimul
etft efjentialia
determinantur
66)
(.
eftentialia
ifta
diftingui
aliis
num
aliis
Specier.im
&
generum
m/erio-
rum differrentia
Hiide
Specks
&
72-
genera inferhra differunt per ea , qu<e manentibus effentialibus ceteris iifdem diverfmode determinari pofjunt
fpecies dcGenera
terminantur per effentialia (%. 70). Sed genera ea continent , quasfpe-
&
cicbus
(jJ*.
funt (.
nequeunt
mode detcrminantur
&
&
&
nus n
(X
-i)n (a-4)
1
Jam
in
numeri
gene-
in
103
on
pro quadrato,jn
5, 4 J
*"
&
&
illuftrantur
iis
_,S'
Si
tur
fingula determinen- jm n vi .
notioni fpeciei infunt , repugnat i duorum
indetcrminata fuperfunt
qu<e
Spccics ca continct , qua* individuis communia dijferenfunt (.44): cetcra igicur , quibus individua a fc diffcrunt , in no- tiaundu
Quamobrcm li ea determinantur ,ut
tione fpeciei non determinantur
nocio utique indivichii prodic
nihil indetcrminati amplius iuperfit
enim aliquid
quodfi
ccteris iifdem
47 ). Enimvero quod decerminacionesulcifpecies dcma* non repugnare dcbeant antcrioribus, quibus gcncra
una cum
ii
repugnarcnc
enim
terminantur , probacione non indigct:
,
ccteris cidem enti ineffe non poifcnt , adcoque ens nullum efTct , cui
infima
notio
fcd intermedia C.
ifta
&
fingularis convenirct
magnitudofeu
quod perindeeftj
ratio lateris ad lineam datam nondum determinata eft . Quodfi ergo ea fuperaccedat,nihil amplius fupereft , quod determinari poflet : unde dato latere determinarx longitudiAtque ea ratio eft , cur datarenis triangulum xquilaterum in fingulari determinatur
cialem, prodeunt numeri triangulares fingulares feu eorum individua. Nam fi fit :__ 1,
erit numerus tnangularis 4 4* *
5 > qui eftnumerusdeterminatus , nec ulteriorem de-
terminationem admittit. Suo tempore occurrent quoque exerr.pla alia , quam matheMonebimus tams;n lectorem , ubi talia
matica; fed qux hic nondum fuppcni poflunt
.
occurrent, ut
in
fibi
memoriam
revocet regulas
qux
iifdem illuftrantur
74,
Apparethinc, lndividuum efie cns omnimode determinatum, feu in Tndividuidefiquo dcterminata funt omnia, qua> eidem infunt.
Habemus adeo iam definitionem individui,cu:us notione clara ha&enus fuimus con- nitio
tenti (5. 4j )
ita fcribas, ut
rifice
illuftratur
Quodfi
&
uneri triangularis
VVolffii
in
modus, quo ex
quomodo
cognisio univerfalis
formula analytica
Logka.
eft
4- "
infit
Mt
fingularibus apparet
$ 7 1 )>
u di "
E. gr.
Nu-
tat "
tat
P. LSeH. l.Cap
04
;am
S:t
ric
feu
-!-)
5-(-5~ij.
quam
ri
fi.igulari
cafu
in
II.
De
n >,
Evidens
notitiis quibu^d.gener\entis:
pro quinto
eft
haccharaiteriftica exhiberi
15 tau-
ad fpeciem
hac
in
in
quoa
nem
repr.-efentatione
ipfius
mu
numerum
modurn, quo ex
&
1) n{?.
i
.-
obrem
numerus
fi
(not.
. jz ),ubi
.mumerum angulorum
cV pro
4)
<lv
tum
Iaris
tum
ad oculum patent
i:ta
in phiioiophicis occurrent
15-
Biffercrr-
i'\
na -
iivtdua.-
uonis.
duum nondum
Differeni.r.
fpzci-
Dijerentia
fpecifica
differt
76.
a proprio
dirTert.
Nimirum eadem
btha Locum habet
^$.64.65).
105
S E C T 10
D E
NOTIONIBUS
N
E C
S P
C
AV u
De Notionum
1.
DirTerentia formali.
77-
lfferenttam
modo
>
quse
Differen-
tix for-
differentiam hanc attendit Cartejius in DiiTertatione de rnalis demethodo A. 1657. primum Gallico fermone vulgata ; fed finitio.
eam non explicavit Explicationem aliquam anno fequente
dedit -fimgius in Logica Hamburgenfi lib- i.cap. 15. p. m.
100. 101 ; fed fufficientem Leibmtiui in Aclis EruditorumA.
1684. p. 557 , quam nos more noftro ad evidentiam reducead praxin remus, novis acceflionibus locupletabimus
Ad
&
vocabimus
7S.
Ecenim
fi
non
denuo obvium faftum intuemur, aut eum itatim agnofcimus , aut ha?remus num is fit , quem alio tempore alibi vifum meminimus Similiter fi terminum quendam audimus, aut fatis intelligimus, quid eo,
dem denotetur
ita ut
eum
plicare poflimus
aut nobis
;
eidem refpondeat.
&
79-
&
a fe invicem T^ot*
difccrnuntur.
de-
finitio.
triangulum
rurn
clararum.
fatis
fcitur
notionum
obfcura-
obvio citra periculum errandi appatet, qua^nam fit illa res , qua;
in cafu
non
Funda-
mtnttm
not<e
unde agno-
qu
80.
T^ptionis
rixr*& ab
Tart.
difcernendam
aliis
Sec%. II.
I.
Cap.
7.
De notionum
vero 3
fufficientes: obfcura
tes continet
obfcura
definitio
o6
Solem intuentes ftatim agnofcimus , eumque ab omni ente alio optime difcernimus
cus adeo notionem claram habemus Similiter notiones claras habemus hominis , avis,
.
&
Geometria figurarum , veluti trianguli, quadrati , polygoni &c. Si vero plantam exoticam intuentes haeremus , num eadem fu cum alia olim alibi vifa, vel cu'us nobis fuccurrit nomen ; e;us notionem habemus obfcuram
leonis
canis
arboris &c.
in
81.
jr.
clari
clarus
vero
cui
deH-
vel obfcura
equus,Sol,ventus,nix, pruina funt termini clari, quoniam iisnotiones clara: refpondent, ita ut
Contra vero emelechia Arijlotelis
res oblatas agnofcamus , quibus nomina ifta conveniunt
eft terminus obfcurus , cum non fatis conftet , quid ipfe ea voce indigitare voluerit
.
82.
teri P oieft j ut terminus aliquis fit alteri clarus , qui aheri eft obfcuTerminus
Fieri enim poteft, ut unus habeat notionem rei claram, cujus alrus
idemcur
nonnifi
ter
umclarus
obfcuram habet (%. 80). Quodfi igitur uterque noverit
alteriobr
fcurus.
terminum notioni ifti refpondentem , alteri erit clarus, alteri obfcurus ^ 81 ) . Similiter fieri potcft , ut uterque habeat rei , quae termino aliquo denotatur , notionem claram , fed ut alter norit , rei ifti
dcnotandse terminum convenire , alteri autem non fatis conftet , quod
f
ei
indigitandae ferviat
ob-
eft, alteri
fcurus
E. gr. Venator notionem claram habet damae : funt alii, quibus terminus ifte inQuoniam tamen damam obviam non
notuit
quibus conftat , eo feram indigitari
agnofcunt , quod nempe fit ea ipfa fera , cui iftud nomen convenit ; notionem e;us obfcuram habent adeoque terminus quoque ipfis obfcurus eft, qui venatoribus clarus
&
83
Si duo ejufdem rei notionem babent obfcuram , notio unius obfcurior efCradus
Qui enim notionem habct obfcuram , is non
notionum fe poteft notione alteriut
obfcuraab aliis diftinguenquot
ad rem agnofcendam
notas
intuetur
tot
,
.
&
"
dam
fufficiunt (.
alter
ille
84.
Cum
mt
^ ue
'
(S>.
83
p
terminus quoque notionem iftam flgnificans
(i5\
36
uni ob-
Cl
mquo-
S't
notarum quarundam
oblivifcimur
no-
t\o
Differentia formali
107
& , qu<e fuerat obfcura , obfcurhr evadit Notio cnim modo obfufficientem numcrum (. 80). Quamobrcm cum fcurafiat.
nocarum
ob
dara
quarundam nocarum obiivifcimur , refidure non amplius fufficiunr ad
rem agnofccndam acquc ab aliis diftingucndam , adeoquc notio , qux
claia fucrat , obfcura cvadit (%.cit.J. Quodfi vcro notae nobis primum pcrfpcctae non fufficiebant ad rem agnofcendam atque ab aliis
difcernendam i multo minus fufficient rcfidux , ubi aliqux carum oblivioni craditx fuerant. Notio igitur, qux obfcura crat, adhuc obclara obfcura
t'10
cft
fcurior rcdditur f.
cit.
86.
vifcimur
no adbceret
Termfnis nimirum
qux iisdem adhaerent
&
termi- Termims
nimirum ft quarundam notarum obli- chrus
ad notionem fpeclant , quat termi- quando
&
aob"
'
87.
Dum
nothnem claram babemus, feu rem oblatam agnofcimus atque ^undaab alia diftinguimus (. 80 ), aut notai omnes , quas continet , difiingue mentmn
Patet afferti veritas eundo per exem- notionis
re , aut non difimguere valemus
.
pla
confufx
qualiamox(. 88)dabimus.
&
dijtw~
Patet adeo notionem claram in duas abire fpecies . Clara nimirum eft notio, qux
nobis iiftic intuendas notas ad rem agnofcendam &c ab aliis difcernendam fufficientes (. l\x.
So) . >Cum igitur modi cognofcendi habeatur hic ratio ( . 77), in definitione notionis clarse modus , quo notas intuemur , duplici modo determinari poteft : aut enim eas
uno obtutu comprehendimus , aut fingulas a fe invicem diftinguimus , notione rei in
alias fimpliciores refoluta
Quamobrem notionis claraeduae conftitui debent fpecies (. 71).
exemplis mathemaQuodfi,quae de gcneribus
lpeciebuscap. z.feS. i.fart. 1. dicta
ticis illuftrata fuere , conftanter applices , ubi nos non modo fn Logica , verum etiam
in aliis philolbphiae atque Matheieos partibus genera in luas fpecies
has denuo in
inferiores dividimus, non modo do&rina logica a nobis tradita clarior continuo evadet,
verum etiam ejus ufus faciiior reddetur , iplarum autem noftrarum notionum veritas
magis perfpicietur
.
&
&
&
Noth
88.
dijiincla eft,
fi
notas
quas nobis
fiftit,
^otionis
&
'-
notionis clarae Sc
diftinft*
Dtjferentia formali
o8
qui differeneias
iftas
naturae
humanx conformiter
fcrutamur
notio-
num
diftindarum exempla
89.
Signum
notionis
is
eas
aU
diflinfltc.
3O
Signum
Qui
ejnfdem
fdtax:
9-
is
ejus
notionem babet
diftinclam ; fed non contra notione dijlincla de/lituitur , qui eas enumerare
non valet Qui enim alteri enumcrare valet notas cognofcibilis, is vocibus alteri fignificat notiones notarum, quas habet (jT. 36), adeoque
fingulas fibi reprxfentare valet (. 34J, confequenter eas a fe invicem
.
diftinguit.
Quod
Sxpiflime tamen accidic , uc , qui nocas cognofcibilis enumerare non valec , notione
diftinCca deltituatur : rarior eft cafus alter , ubi quis ob terminorum ignorantiam vel
defetcum nocas cognofcibilis alceri fignificare nequic
91.
Funda-
Fieri poteft
mentum
&
comple-
t*
gulare agnofcac
non omnes:nam
fi
refpondec
in
T^otionis
completx
in-
&
aequales
2-
ftatu
quce notas fufficientes exhibet ad rem
,
ab aliis diftinguendam incompleta vero, quac
quolibet agnofccndam
noras infufficicntes continet
qumque larerum &
E.gr. Qui novjc , fe pentagonum regulare ab aliis figuris difcernere per
Notio completa
eft
&
comple-
t definitio
Part.
1.
SeB.
11.
Cap.
Sane qui
cum
cum
De
/.
109
completa confundunt
93-
quam
notionum
qua.'
&
ad rcm agnofccndam
ijotionis
mc
abund.mdici folet.
a
ab aliis
E. gr. Abundar.s notio trianguli re&ilinei eft , fi dicas effe fpatium tribus lineis re- tisdejiniQuoniam enim numerus ternarius angu- tio
tribus angulis iiiftruc-lum
ft:s cerminatum
lorum per numerum ternarium laterum determinatur ad triangulum agnoicendum 6c
ab aliis figuris dignofcendum folus numerus ternarius laterum fufficit Superfluum itaque eft, ut angulorum quoque habeatur ratio.
&
9 4notionem
habemus
diflintlam^ notarum, quce
Si
eam
ingrediuntur
de-
i^ptionit
adxqv.a-
t*& in-
95-
diftinctas
dicitur ad<equata
in cafu
oppofito ina-
Votionis
aci <e
q itut >*
t.
t
.
niti 0'
&
equilaterx
35. Geom.
96.
irrefolubiles
Quoniam
terminis caremus,
quibus notionum
fatis
&
optime
1 1
Tart.
1.
SeH
11.
Cap>
1.
De notionum
optime patcnt
, ubi definitiones noftras peruniverfam Mathefin traditas in Elementisnofrefolvas, quxrendo indicis beneficio terminorum, quibus notx definitionem ingremethodus philofophica , qua philofophiam univerdientes defignantur, definitiones
fam tradere conftituimus , iifden contineatur regulis , quibus mathematica abfolvitur
139. difc prslim.) i gradus notionis adxquatx &. notionum fubordinationes , es
(
tris
Cum
97-
quafdam
Si notas
eas
oblkioni daraus
vel
ad notarum numerum
_.
non effe
,
refeJ
JJ
. .
t
,
notto compteta abit in tncompletam
rendas;
Sive
enim
notarum
quaruniomplet.i
fitincom- dam prorfus oblivifcamur, five nobis memoria? Japfu perfuadcamus
pleu.
eas in notarum numerum non efTe referendas; notio non amplius continet notas fumcientes ad rem agnofcendam
ab aliis difcernendam.
notio
&
91).
&
&
rum
&
$l
TJotionis
f wvkem
notaS ret a
98.
difcernere dedifcimus
inconfn-
fammu-
rit
disiinclte
tatio
Notio
Cur
fieri
igitur
poffit
ut
difcernere valeamus
mi
nifi
,
,
notarum
Si notiones
^idxquat.enuna.
ma{ja quata
,~
Nunc
nobis
fufficit ,
99-
abeunt
in
confufas
notio
adaequata
fit
Not:o adxquata cum fuos habeat gradus (. 96), patet eodem modo gradus deteQui ex dilciplinis accuut magis adxquata notio in inadxquatam abeat
rata methodo pertractatis fibi familiarem reddidit notionum iubordinationem attendendo, quomodo fequentes in antecedentes refolvantur ( 119. Vifc. f):tiim.) J is hanc notionum degenerationem apprime concipiet
riorari pofie
tatio
diftincla?
IOO.
Omnis nota
eft
quid-
&
abaliisrebusdifcerni potcft
piam
>
SrfT**"
(& 19') Dcfumendx igiturfunt noraeab iis, quae conftanter infunt .Qiiamsnda.
mobremcumea, quaeconftanterinfunt, vel eflentialia fint , velattributa
rci
63.
intriniecum
& fcqq. )
norae
P er l uod eaagnofci
101.
formaU
Dijferentia
.
Notionibus rerum
iii
IOI.
eas reducimus
dijlinclis
ad fua
genera
atque fpecies.
inviccm diftinguit,
Tstotionei
dijiincl*
habcc diftinctam , is notas a fc
?*adcoquc
novit
ab
aliis
agnofcitur
&
difcernitur
(.
88),
quam
pcr
,
qux ci funt cffcntialia , vcl attributa cjufdcm (. ioo) Per cflcntia- da>!t
fpecies
lia autcm (sT. 70), vel iis ignoratis per attributa , gcncra
notiones
diftinctas
fibi
quis
Dum
crgo
rcrum
dcterminantur (. 71)
comparat , cas ad fua gcncra atque fpecies rcducit.
Quamdiu ergo notionibus confufis contenti lumus , gcnera & fpecies rerum accurate
Qui notioncm
rci
&
nequeunt Quodfi gencra atque fpecies rerum non fuerint accurate conltituta
nec accurate ratiocinari licebit (. 48.49). Patec
nec judicia latis determinata erunt
adeo , quanta iit notionum diitinclarum ad accurate pliilofophandum utilitas , imo neceilitas
. 116. tk. leqq. tUft fntlim.)
conftitui
Notas
effe fnfficientes
102.
&
ad rem agncfcendam
ab
aliis
'^a!rum
cim
Qui
ff
gcncra & ipccies determinare valct ( . 70) , difterentias fpccificas f^'on _
& genericas a fe invicem diftinguendo (.75), ut diftinctc agnofcat , ftretur.
qusnam eflentialium ad gcnus, quasnam ad fpccicm detcrminandum
Imo qui cflcntialia novit , is quoque attributa propria &
lufficiant
communia diftingucrc valet (. 66) atquc adco diftinctc agnofcit ,
quarnam attributa ad gcnus , quaenam ad fpcciem coftitucndum fufficiant (S. 71)
Quodli quis rei iftiufmodi notioncm habct ut cam
is fufficicntcs habet
ad fuam fpeciem fuumque gcnus refcrrc queat
notas ad eam agnofcendam & ab aliis diftinguendam Enimvcroquammonjh-ari neqtnt
nifi intelletTis
ejfentialibus
non poflumus
ignoiatis
quod
rci
pcr fe
genus atquc fpccicm per ca dctcrminapatet. Nec minus evidens cft , nos iis
&
propria
communia non evidcntcr diftingucrc .
ubi pcr attributa a poftcriori cognita res difcernere connon cvidcntcr patet , nos ea tcnere , qua: rci ab aliis di-
attributa
Quamobrem
ftituimus
(. 44.
nendam
&
leqq.
non potcft
dcmonftrari
Eflentialibus
itaquc minime
&
ab
intellcctis,
difccr-
aliis
cflc fufficicntcs.
munia
vis
alia
tes conftituant
Hxc
obnoxix iunt
tiis
nere
xime
autem
fane ratio eft, cur iftiufmodi condantur definitiones, quae inftanatque inutiles pariunt diftinctiones , ubi eas tueri volueris
In ge-
quaj a.pofteriori fumuntur , ea nondum effe demonftrata, fi vel macerta fint ._Sed ea de re Jicemus fuo loco apertius, ubi de demonftratione agemus.
conftat
* * *
* * *
* * *
Wolffii Logka.
C A-
Ju
III
C A ? U T
De
notionum materiali.
differentia
103.
.
Drjferen-
tia irnterialis
dc
finitio
Dlffcrentiam
II.
qua; a materia
earundcm, feu
&
prsfenti
104.
?V
Notio
tionis
fimplkis
quam habemus
tributa, modos
&
aut folas
determinationes extrinfecas
& com-
pk\<e
junda-
mitiatur (.
mentum
70)
Etenim aut
effentialia
con-
alia
Si effen-
&
terminari
vit f .
poiTunt (.
79 )
ftingucndam
71)
Enimvcro fi
conftat
tum dcnuo
ad rem di-
funt
furficicntia
vel mutabilta (.
E. gr. Si notio trianguli aequilateri non continet nifi trium Iaterum ad fpatium terQuodfi accedat angulorum
stqual'tatem ; folas notas continet
minandum concurrentium
.
T^otionis
Umplhis
com-
&
'.
xct de-
jitiitio.
105.
Qui
fibi
tmngulum
cu us fingula latera
funt inter fe aequalia ; illius notio fimplex eft . At complexam habet notionem trianguli aequilateri , qui juxra laterum aequalitatem angulorum quoque aequalitatem cogitat
\el triangulum aequilaterum per perpendiculum in duo triangula rectangula refolurum
aut circulo infcriptum concipit . Similiter qui notione contufa apprehendit lapidem,
non attentis modis , fi qui adfunt , is lapidis notionem fimplicem habe t . Sed fi quis
iibl
Differentia formali
113
fibi
obdudum
aut de
turri excella
106.
MmSt
. 107.
fpecierum dijiinclae funt notiones fimplices
fpecicrum diftinftce non contincnr nifi notas,
&
Notiones generum
nes
generum
&
&
ab
difcernitur (.
aliis
88)
Notio- Quorum
pcrquas notiofm*
lsxc
Eft igitur P
'
iimplex f. 105 )
Fieri poteft , ut rem fenfu perceptam aut imaginationi prjefentem ita cogitemus
Atque tum notio,
fi
ea abelfent, qux in notarum numerum reterri nequeunt
.
complexa
habet
eft
fingitur
Pertinet huc
inftar
, ac
quae
locum
exemplum
108.
Terminus ftmplex
feu mcomplexus
eft
res
fimplex fit
Ita fdygnuuK ardinatum eft terminus
fimplex, cum figurarum quoddam genus fignificet
Similiter Logica artificialis docens terminus fimplex eft, cum ipfi fimplex notio refpondeat ( nj.
tcitninus pluribus conftet vocibus
etfi
109.
Qu*
funt
rebus infunt
veluti
xiftentia,
ailerti
earum
veluti
relationes
ad
alias
quibus infunt
veritas.
Ita albedinemduplici modo confiderare licet, vel ut rem nullam cogiremus, cui ineft;
vel ut rem quandam nobis una repraMentemus , cui ineft , veluti nivem albam , aut album in genere . Similiter temperantia confiderari poteft vel per fe , nullo habito refpe-
ad eundem, veluti
fi
lonls
f
abjtratt*
tret*.
mihi
JF. 110.
Notio abftracla eft, quce aliquid, quod rei cuidam ineft, vel adeft, j^ptionis
rcprxfentar abfque ea re, cui ineft vcl adcft
Concreta autcm eft no- abflreft*
tio , qua aliquid
con , quod alteri ineft, vel adeft , reprcefentat ut eidem
.
&
inexiftens
cWte de
E. gr.
finitio.
J
1 1
Tart.
I.
SeH. IL Cap.
II.
De
nottonum
abftracta eft notio
fed
fi
tum
Termini
abslr.-.cli
& amcre~
ti defini-
III.
Terminus abflratlus eft, qui nocionem abftra&am fignificat: Concretus verOj cui nocio concreca adhajret
.
Concreta
albus
doctus
abftracta
tio.
. 112.
Notiones
talia
vel
continent
qu<e rebus pluribus communia funt^
noftr<e
'Xoiio,
vel
qu<e
nonnift rem unam in [wgulari repr<efentant
nitm comPacec hoc ex iis
ium
quK de generibus, fpeciebus ac individuis dicla func. Conveniunc e.
&fingu-
nim individuis,
l.-.iium
&
funda-
mentum
feqq.)
communia func f. 44. 45J. Modi quoque rebus pluribus func communes (. 67) , nec non qusedam propriecaces (jr. 66).
ra, qua; pluribus fpecicbus
113.
Notio communiscR, quae pluribus communia cxhibet: notio fngularis,
commmis qux rem fingularem feu individuum repraefencar
crfinguNocio hominis in genere eft nocio communis , cum plura lint individua , quibus ea
laris deconveniunt, qua? ifti nocioni refpondenc
Aft nocio huus hominis, v. gr. Petri , eft notio fingularis , cum unicum cantum fit individuum , cui nocio ifta reipondet
Pertifinitio
T^otionis
Termini
communis
& fingularis
de-
f.nitio
Cur non
diferen-
tia notio-
71. tk ftqq. ).
114-
communem
deiignat: Singularis
Ita
quus
_,
plurcs
(noc. .
IIJ.
Non
n:m
expzr.dmtur.
C A-
AT U
C
De
vocum
ufu
Terminorum
five
SI
qttis
babet notionem
circa notiones
116.
novhque termmum
alicujtts rei
quo
ea
fignif.-
qux
III
ei notio
termino prclato in
figniticctur
aut
fi
rcm nobis
repraefentantcs ter-
Quando
tLrn
nou
riamr.
vou t.
fi
noftro eidcm
cum
minerit,
ipfi
memoriam
rcfpondcre
ejus
mcntcm
fubit
dito (. $2).
in
revocatur.
E. gr. Qu_i vidit Solem nomenque ejus audivit,is audita voce Sol luminare iflud magnum diei iibi in memoriam revocat , ita ut e;us imago ipfius veluti oculis oberret
117Si qttis audita voce eandem tn fe notionem excitare valet , qttam cttm ea Quando
conjttngit alter , is mentem alteritts mtelligtt
contra
Qui enim audita mentem
ci
&
in fe excitat
is
novit,
altcrius in-
"'"
'?
"
'
telligit.
is
Qtii
igitttr
aebet termmos
Etenim
mentem
,
valeat,
quam cum
poflit
&
noffe,
qtubus tttitur
necefle eft
118.
nojjeqtte
ut audita voce
nottones
eandem
ea conjungic altcr
&
qttce
perfpeclos babere
us Junt jangend<e
ir "- xrn
op!fS
notionem excitare
(. 117). Hoc autem ut fieri
in
is
fe
&
119.
Si quis attdita voce notionem cum ea jttngit vel nullam, vel deceptricem, Qtiando
vel objcttram , is mentem alterius non intelligit
Qui mentem alterius in- dterius
.
is
audita voce
'
trix
Part.
1.
SeB.U. C*p-
///.
De ufu vocum
eft
Quamobrem
rinde igitur
eft ac
denuo mentem
nullam
fi
alterius
non
cum
ea voce
intclligic
Oando al
terius
tncntem
pervertn- Qi?
vias.
en
./
mentem
aham
voce aliam
Voci adeo
aliam
in fe excitat
fenfum a mente
alienum fingit
is fibi audita
alter (. 37).
tribuit
121.
.
.
9 U,S babet notiones notarum , qu<e notionem diftinclam ingrediuntur ,
daras novitque tetminos, quibus e<edem indigitantur ; ei notio dijiincla com.
ft.ntla
commum- municari poteft. Qui enim nociones nocarum habec claras novicque tercanpojjit. mmos, ei terminis
prolatis ifta? in memoriam revocantur ( . 116 ).
Cum igicur jam
ipfe fibi reprxfentct ens iis nocis inftruclum eafque a fe invicem diftinguat ; notionem iftius entis diftindlam habet
Cainzm
_.
** 1
notio di-
&
( jf.
88
).
poteft.
Sc
&
eft figura
squilatera xquiangula
Termino-
ntmin
abftraclionibus
ujus.
Termmorum
I22
&
ei
aequalitatis
angulorum,
notio figurs
regularis
'
Etenim fiquis
abftrahere volucrit , quae reicuidam infunr, is miflis cercris ad ea fola attendere debet
( . 109). Quoniam vero faepius aliis funt interfpcrfa,aut fub aliis veluti fepulta latent , difficultcr admodum mens a
ufu abHraclionesfiunt clar<e atque diflincl<e.
ceteris avocatur
&
jn ea fola
fve Terminorum
circa
notiones
117
&
xx atquc
diftindta;.
123.
.
Notio determinata eft ^ q\ix ncc plures , nec pauciores habet notas, Qjnndo
notio dequam qux rci rcprxfcntanda: fuflkiunt, qua? ipfi rcfpondet.
Nimirum omnis notio rem quandam repracfentat velutinotio trianguli triangularcm termimta.
figuram ( 34). Omni rei quaepiam inelfe intelliguntur per qux in eife iftius entis
,
feu cur ad hoc genus , ad hanc fpeciem referatur , vel hoc individuum fit,
non aliud: id quod tum per exempla , tum per ea patet , qux de fpeciebus, generibus
Ita genus trianguli re&ilinei conftituitur per
feqq.
ac individuis dida funt ( . 43.
numerum ternarium rcclarum fpatium compreliendentium ; fpecies .Tquilateri pcr aequa-
conftituitur
&
fi
notio
quod
tanquam generis numerus
xquilateri tanquam fpeciei
,
&
124-
&
Quomodo
Terminorum ufu notiones diftintl<e fiunt determinat<e
communicabiles
Notio diftimfta notas continet quas in re dcprehcnfas a fe inviccm notiones
fiant dediftinguimus ( . 88). Quamobrem fi fingula? notse fuis terminis inditerminagitentur, tum clarifTime conftat,quot & quafnam notas notio data in- tx dr
volvat. Notio igitur diftincla fit determinata ($. 123). Jam fi quis communinotarum terminos novit, is eas altcri enumcrare valet f. 89). Quo- cabiles.
niam igitur alteri , qui notiones notarum habet terminofque novit,
notio hac ratione communicari potcft (Jf. 121) ; tcrminorum ufu 110tio diftin&a fit communicabilis
.
125.
&
bilis
. 126.
Notio confufa non eft determinata , multo minus obfcttra . Si quid con- T^ptio
fufe nobis repra.'fentamus, notas, quae ad id pertinent, diftingucre non confufa
obfcupoffumus (. 88 ) , adcoque ficri nequit , ut eas a re repra?fentata abra non eji
ftrahamus
nominibus fuis a fe invicem difccrnamus Quamobrem
&
&
fieri
poteft,
imo plerumque
fieri
folct, ut
de
determi-
re confufe cogitantes
alia
ad mta.
1 1
Tart.
SeR.
1,
11.
Cap.
111.
De ufu
vocum
Si
Sinif.cA-
prorfus
tiibil
127continet
diftincli
tusfixHs
refpondet
termini
ras
ncm
confuja
tiotio
e(i
fignificatus
termini
cui
clara (.
fit
aliis
im
cantis.
ut uno tempore
....
Sigmpca-
'
I28
percipitur
je
infmt alia
vel rei
qua aliquid
in
quod
alio
ti-.stcm-
confu-
fignificatus termi-
^ 11 ' ei re lP on ^et > variationem aliquam fubinde admittit Etcnim ii noconfufa eft , notas , qua: ad eam pertinent , diftinguere non valemus (. S8). Quare fi rei infint practerea a ceteris optime difcernibilia , de quibus minime conftat, num ad notas fint referenda nec ne,
fieri omnino poteft, ut fubinde ad ca attendamus , dum termino prolato notionem nobis in memoriam revocamus , vel rem denuo oblacam
**'*
niscon-
tio
jj_
gxi ragus.
agnofcimus
quaz alio tempore a notione rcmovcmus
Quamobrem
cum rem eodem termino denotacam nunc paulo alitcr nobis repraden.
temus
quam
alio
deoque minime
tempore
fixus eft
a cereris diftingui
fint
fignificatus ejus non conftanter idem , aQaodfi quaedam ad notionem fpeclanria pof;
aliis
nocis
cognofcentis ; tum utique accidere potcft , ut difcernibiha fola ad notionem referamus, atque adeo fignificatum termini anguftiorem reddaIn hoc igirur quoque cafu fignificatus minime fixus eft.
Qui audit
mundum conftare ex cotlo & terra , vel coelum parirer ac terram ad mundum referri; is confuia notione fibi reprsefentat mundum tanquam compofitum ex coelo &terra, eum cum domo comparans
cu;us teclum fit coslum, pars habitabilis terra
Quoniam in ccelis diftinguit iidera,in terra mineralia flu\ ios , alia &c.
alio tempore ad ftellas animum advertit, dum de ccclo ccgitat,vel ad corpora partia-
mus.
E. gr.
n Tellure,
dum
quam complexum
hasc
mentem
e us fubit
;
Mundum
tum
igitur
fibi
repraefentat tan-
fiderum ac corporum partialium in Tellure Alius adhuc aliter eunn fibi imaginatur , prout ad hoc potius attendit, quam ad aliud Atque hinc acciut , qui cum voce mmdns notionem confufam con ungunt, non eandem prorfus cum
eadem conftanter conungant , ficque minus fixus fit ejusdem iignificatus
.
S).
129-
ftve
119
129.
Terminu! fixus cft feu fixi fignificatu: , cui notio invariata conftanter Termni
rcfpondet. Terminu: vcro vagu: cft, cui non conftanter invariata ref- fixi e>
"**& de~
pondct notio.
neque enim unquam alia notio eidem
Contra vox mundus terminus vagus cft , cum nunc denotet corpora totalia continentia , nunc continentia &
contentum unum terram , nunc contenta fimul fumta , fed exclufis partialibus, nunc
eadcm cum partialibus przfentis anatis, nunc complexum omnium locorum & temporum quomodocunque repktorum, nunc folum geuus humanum &c.
terminus fixus
refpondet
quam
jitutio
150.
Significa,-
h termino eam denotanti tribuit fignificatum fixum Qui notioncm diftin- tuster" "
<ftam complctam habct, is novit notas fufficicnrcs ad rcm in ftatu quolibct agnoiccndam & ab aliis diftingucndam (. 92), cafquc notas a %
XttSt
Quodii notas altcri cnumcrare valeat
fc inviccm diftinguit (. 88)
fingulas notas tcrminis iingulis diicernit (. 16) adcoque corum ufu
notioncm rcddit determinatam & communicabiicm (. 124), ut non
modo ipfi perfpeclum fit,quotnam praxifc nota? notioncm tcrmino dato refpondcntem ingrcdiantur (. 123)
vcrum ctiam eafdem notas
alteri in memoriam revocare valeat , cui ex paritcr perfpcdtae funt ac
noti termini ipfas figniricantes (jT- 116)
Termino adco rcfpondcns
notio arctis limitibus comprehenfa invariata fubiiftit
adeoque terminus ipfc fixus eft (. 129), feu fixum habct fignificatum
.
Hax
fane , non alia ratioeft, cur termini Mathematicorum fint fixi . Figur.t ordinata
ipfis dicitur, quae aequ'latera
aequiangula
Duabus hifce notis abfolvitur notio,quarum unaquadibet proprio fuo termino indigitari folet fixi pariter fignificatus
&
Si
fiincli
quh cum
131.
admifcetur
aut ft
vagui
eft
tliS 1-
.00
VJ.9US
(5- 129).
Exempla ubivis obvia
thematicos excipias
funt
fi
Ma-
Exempli loco
Wolffii Logica.
utamur
132.
,
eum
Q^
fffi
'1
Qumdo
20
Tart.
SeH
1.
11.
Cap. Ul. De
ufu
vocum
** **uutm tidem refpondentem non attendamus. Patet per experientiam a ^"erti vcrit * s Etenim fi quem terminum prima vice audimus
inteUire* **fi
renobts
rideamur
abfjue
extemplo qutfrimus
notione.
notione
pondentem cum
ipfi
quid
fignificet
ref-
fcepius
...
Termim
MniZ"
'
lJ
Diffiad-
l 33-
gradu pro& redl fU e > quamdiu termini ibi occwrentes nobis non fuerint familiares .
miZ
Etenim quamdiu termini nobis familiares non funt , iis auditis hxrementeafmns
in fignificatu ipforum , adeoque non ante certi fumus
nos eum
fejuenda
,
afiequi,
quam notionem eidem refpondentem in mcmoriam revocamus
bincorta.
Hinc nafcitur
llla difficultas
minime tamihares,
&
13
Iegendi fcripta
Autorum
quorum
nobis
termini
funt
5-
termU
" US ComP^exus videmur nobis notionem babere ei refpondentem , etfi terminus reveTa / inanis
Si enim fingulis terminis , ex quibus complexus
ccmpkxo
denotata. formatur, iua refpondet notio nobis perfpetta; eo prolato mentem noftram fubeunt notiones terminis fimplicibus rcfpondentes (. 116)
,
adeoque intelligere nobis videmur mentem propriam vcl alterius (.
117). Fieri autem poteft, ut notiones talia reprajfentent , qua? una
inefTe nequeunt,confequenter ut terminus complexus contradiclionem
involvat
Quamobrem cum in numero impoifibilium habeatur, quod
contradi&ionem involvit , impoffibili autcm notio nulla refpondere
queat (. 34) ; termino in prxfenti cafu nulla notio refpondet nifi
deceptrix, adeoque inanis cft (. 38).
cmrix
mmino
E. gr. In Geometria bSUnte refpondet fua notio. Eft enimfpatium duabus lineiscomprehenium, quale eft, quod intercipitur arcubus duorum circulorum fe mutuo fecantibus, itemque fegmentum circuli arcu & chorda terminatum figurx quoque refiilinea
feu BjRilineo fua refpondet notio Eft nimirum fpatium lineis re<ftis comprehenfum , veluti triangulum tribus reitis terminatum
Terminos hos qui perfpcctos habet , is cum
.
fingulis fuas
jungit notiones
Quamobrem
fi
bilinei
tum
lineis rectis
ira-
reiftilinei
lineae
Tcrminorum
ftvff
circa notiones
line* rects fpatium comprehendere non pofllnt ( . 17. Gtom.) ;bil;ncum reitilineum imSimiliter notiones habemus rotat
poflibile eft atque adeo nulla eidem notio rcfpondet
Quodfi ergo quis de motu celerrimo rotae loquatur
videmur
motus atque celeritatis
Enimvero motus roti
nobis intelligere atque ideo notionem habcre motm ttltrrimi rotte
Pone enim rotam celerrimo motu gyrari
radium
celerrimus contradiitionem involvit
quendameus ultra periphcriam produci , quantum libuerit Quoniam punctum radii
.
&
produifti
defcribit
quam quod
ipfi
peripheria rotae rcfpondet ; illud hoc celerius movetur : id quod hypothefin evertit.Ronotio
tje igitur motus celerrimus nullus eft , confequentcr nec termino huic complexo
Exemplo hoc ufus eft
refpondet , fed quam nobis habere videmur , ea deceptrix eft
Itibnitius contra Cartefums in Aitis Eruditorum A. 1684. p. 539 ut probaret , fieri poffe,
ut nobis videamur habere notionem, cum revera nullam habemus : fed nos accuratius
determinavimus ,quandonam id fieri poflit . Noftra enim philofophia amat propofitiones
determinatas , praefertim in re tam ardua Maximi profeclo momenti ac utilitatis maxima eft praefens propofitio, cum idex deceptrices frequentiflimae fint inter eruditos
.
quod obfervat, rationem redditurus caufam termino indigitat, 1\otiodealiam jungit notionem quam ejus , quod obfervat ; tum fi- ceptrix
non
huic autem
cau
*
bi videtur babere notionem termino refpondentem , utut revera is ftt inanis . Ejus , quod obfcrvamus , five cxtra nos , five in nobis , notionem aliquam habemus (. 34) Et quoniam ea , quce funt vel fiunt,
Si
qttis,
ejus
fua
(. 4. Difc. pr<elim.)
patct utiquc caufam aliquam ejus adcffe debcre quam adeo tcrmino aliquo indigitamus. Vidcmur igitur nobis habcre aliquam notionem teE,-
caufa?, cujus
fibi
indigitat , inaniseft.
Notionem haObfervamus ierrum a magnete attrahi eiufque polo adhaerere
bemus hu us attradtionis , quatenus eft phamomenon quoddam feu effectus naturae AEam etfi adhuc ignoratam
deife debere phsnomeni hu'us caufam , ratione convincimur
ar.ticipando termino quodam indigitare licet ( 37). Solet itaque appellari 1 attrxSrix Jam fi quis notionem phsnomeni feu effeitus a fe obfervati transfert ad caufam
eamque confiderat per modum entitatis in magnete , per quam motus ferri ad magnetem eiuique adhaefio producitur; tum fibi videtur habere notionem vis attradtricis magnetis, cum tamen nullam habeat , adeoque vis illa attractrix magnttis eft terminus inanis
(. 38), 8c qui eam allegat tanquam caufam motus ferri ad magnetem atque mutux
adhaefionis, dat fine mente lbnos
Iftiufmodi notionibus deceptricibus fcatet philolbphia
fcholaitica, praefertim Phyfica
nihil enim frequentius eft , quam ut caufam effectus a
bet.
E. gr.
fe
obfervati,
quam
ignorant
termino aliquo
mdigitent
&
videtur habere peripectam caufam alicujus phsenomeni , dum eam nondum cognitam nomine quodam ab aliis rebus diftinguit . V. gr. Videmus acum altero fui extremo ad
planum perpendiculare internum poli ferrei borealis applicatam , altero autem tantifper a
Q^2
P ol
Part.
22
in fitu
eft
petere licet
Similiter fi
rationem
is
Is^otionis
ovtmina
in dece-
ptricem
degeneratio
is
'37
quod obfervat , reprafentat tanquam ens , a quo
id , quod obfervat , proficifci poteft; is illius mtionem babet , fed inde raSi quid cnim fieri obfcrvationem reddere nequit ejus quod obfervat
mus, tum dubium prorfus nullum cft, quod fit aliqua caufa (. 4.
pcr notionem caufa jT. frtec. allatam) , undc id profiDifc. preclim.
ncquc dubitari potcft , quin ab ca id proficifci poffit , quod
cifcitur
ficri obfcrvamus. Quamobrem ii eam nobis reprrefentamus tanquam
&
ens
quo
id
quod obfcrvatur
proficifci potcft
nihil impollibile
utique habemus
illius caufae
34 )
cx ifta notionc
Enimvero cum idcm per idem explicari non poflit
rcddi ncquit ratio ejus
Si affirmes id fieri pofTc
quod obfervatur
diccndum crit , id
quod ficri obfcrvamus ideo fieri , quod fiat
Enimvcro cum talc quid affirmare idcm fit ac nugari , quod pcr fe patet quamdiu cum termino caufam cjus dcnotantc , quod obfcrvamus
non aliam notioncm conjungis quam qua? cxhibct id quod obfcrvamus, ex ea hujus rationcm rcddcre non potes
(
E. gr. Si quis
concipit
tanquam
ens
quod
efHcit
motum
is
ejus
.
Significatlis
"
terntini
proprii
definitio.
Notio
dcftinatur
138.
qua
ahquis
tamdiu
pra?-
Terminorum
five
prxfcntatur ( 37)
tionis vcl rci
>
proprius
circa notiones
appelhuur
tanquam
123
proprium.
E. gr. Eudidcs voce trianguli denotat figuram planam tribus lineis recCtis terminatam.
Huic igitur figur.se fignificandx cum terminus ifte deilinccur; fignificatus vocis triangufiguram planam tribus lineis re<ftis
li nroprius in Elementis Eudidis eft , quod denotet
terminatam . Et vox triangulum eft terminus proprius , quo figura ifta in Elcmcntis Omnes termini, quos hactenus in medium protulimus &. quos in poclidis denocatur
fterum per omnem philolophiam proteremus , datas quafdam figniiicant notiones, quibus res a fe invicem dirterenres reprxientantur , atque ita proprium habent iignificatum
Ita in fermone
tamdiu proprie fumuntur, quamdiu ifts notiones ipfis attnbuuntur
communi vox Sal denotat luminare iftud magnum, a quo lucem ac calorem Iiaurimus in
quod fuo fe fulgore, quo oculos noftros perftringit, fatis prodit. Quamdiuhaec
terra
vox de corpore ifto totali uiurpatur, tamdiu eadem proprie fumitur . Quoniam omnes
voces , quibus in communi fermone utimur, rebus datis fignificandis deftinantur ; figniticatum quoque proprium habent , etli non femper fixum , fed fubinde vagum (. 129;.
.
&
&
39-
vocum in communi fcrmone proprius conftituit ufum loquendi Ut adco ufum loqucndi obfervct, qui vocibus fcu tcrminis qw ^ru
quibas rcs reprcefentantur iis in communi fercas tribuit notioncs
mone indigitatcc
Significatus
E. gr. In communi fermone vox Sol fumitur pro luminari magno, quod lucem ac
calorem Terrae lubminiftrat (5138;. Ufus igitur loquendi fert, ut voci Solis notio triQuamobrem cum
buatur, qua iftud , non aliud corpus mundi totale repranentatur
Aiironomi eadem voce eodem in fignificatu utantur, ab ufu loquendi minime recedunt
.
I40.
Ufui loquendi
in
in
ac arte *p ce
&
difciplinis
tus q:n-
narn
gula
J'& UjUa
tribuit
eft
figura
notionem, qua
rectilinea aquiiacera Sc
eadem figura repra:ientatur ; is
aequian-
receptum
figuram aequi-
&
lis
eft
quamnota ad eam ab
angulorum
five
quod circulo
inicribi
poflit
utaris tan-
141.
dam
&
ab
aliis
diftinguendam
(.
92;
Qiiamcunque
igitur
earum JiomL
termino
confijiat
Tart.L SeH
124
termino jungas
//.
Cap
III.
De ufu vocum
cidcm
nifi
rei tribues
( jT.
&
ipfius
quinta
Termini
igitur ftntagoni
rrgnUih idem eft fignineatus, quibufcumque notis utaris ad notionem ejus completam formandam notioenimconftanter eandem figuram reprsfentat Similiter hucfpetilant exempla parabola: & Dei fupra (not. . 141. Vifc. frxiim.) allata
.
I42.
^flinscaSi quis babet ejufdem rei notionem claram fed confufam^ alter vero difus.
ftinclam , quam termino conjungit i ejus fgnificatus idem eft Notio clara
notas exhibet ad rem agnofcendam atque ab aliis difcernendam fufficientes (. 80), utut qui diftinctam habet , notas iftas diftinguerc
valcat , qui vero nonnifi confufa utitur eas diftinguere non pofiit (jf.
.
88)
Qui Geomerria:
fufficiunt
lent
atque
figurae intuitu
praciicae
cum
Cafustertius.
143.
&
fi
alter notat
ad rem agnofcendam
ne defeclum notionis dijl'mcl<e atque complet* agnofcat Etenim dum altcr rem revera agnofcit ac difcernit per notionem, qua?
ipfi eft , claram , minime autem per notas , quas fibi enumerare vide-
que impeditus
sijnifica-
Si duo
cum eodem
(. 147 ) de terminis
propterea quod definitio-
H4-
diverfu convementes,
untcmi- ejui fignificatus diverfus eft Tcrmini enim denotant res, notionibus refniquando pondentcs
notio(. 37J . Qiiamobrem fi eidem termino junguntur
dtverfus
n es
.
Terminorum
five
circa notiones
115
eft
145.
Eodcm modo patet , terminum in dherfo fignificatu accipi ab eodem cafus
Autore , fi non confianter ei notionem jungat , qua eaciem res denotatur alius
Pcrindc enim eft , five unus diverfo tcmpore faciat, quod duo eodem
faciunt vcl divcrfo.
confequenter a diffcrenra
Quoniam diverfitas fignificatus petitur a re repnfentata
.
noyonum matenali
dam rcm
figniricatu
significa-
fmi\Y\tud'\ncxx\>figwficatus iftc
formalis (. 77).
I46.
quidam
Si terminus
licet
ad
imP'>P ri i
dynitto.
quam
gr. Vocis Ocidi fignificatus proprius eft, fi fumitur de organo corporis, quo mediante videmus Enimvero f\ eadem vox transfertur ad mtellectum ifque dicitur Ocuiut
mentis; tum eadem vox improprie lumitur
Habet enim ifta anima; tacultas , qua cognofcimus, quae funt
elfe poffunt, proprmm fibi terminum, quo denotatur , nempe
intellettum fimilitudo,
vocem imelltlius. Supponitur autem hic nliqua inter oculum
Loquimur hic de fignificatione
ob quam nomen iitius organi tribuitur huic facultati
impropria, quatenus eft logicoe confiderationis In Rhetorica enim, ubi de tropis agitur, plures commemorantur verborum tranflationes ad fignificandum rem al:am, quarrv
quae fimilitudinis gratia fiunt : fed ibi , fi rem logice examines, non femper a proprio
Ita in 5>lignificatu receditur, etfi adfint rationes, cur terminis propnis non utamur
necdoche nomen regionis loco nominis metropolis proferimus , non quod nomen regionis
ad fignificandam metropolin transferamus ; led quod illud hoc loco notius exiftimantes
ab altero fic nos rectius intell'gi arbitremur , imo lubinde quoque ea de caufa, quod
nomen regionis nobis fit familiarius nomine metropoleos, adeoque iftud luccurrat, dum
hu'us meminiife volueramus
Similiter in Ironia contrarium e.us dicitur, quod verbis
fignificatur, non quod verbis contranum fignificatum tribuamus, led pluribus aliis de
cauiis , v. gr. ut , qui mali quidpiam patravn , pudore fuffundatur, dum ita apparet
fe fecifle contrarium e;us , quod fieri debebat
.
&
&
J 47-
S-
Si
nem
ad rem quandam
quis termino
fignificandum
deflinato jungit
mtio- Sigmpca-
immutat
Etcnim notio, qua rcpra;fcntatur rcs , cui indigitanda? terminus aliquis dcftinatur, fignificatum proprium ejus conftituit (. 138)
Quodfi crgo in locum hujus notionis fubftituas notionem rei alterius ; termini lignificatum utique immutas
rei alterius
fignificatum ejus
is
Si terminus
rei ftgnificanda?
rior
rei
aliquis
atii ,
perinde proprius
cuidam
efl
ac prior.
umj
mutetur.
148.
fignificandcf
cujus notionem
tus ter"
babemus
dejlinatus
defiinatur
praterea adhuc
fignificatus pofte-
conftituit
Significatus du0
11
^?J
138). Quodfi ergo duas habueris rerum diverfarum notiones & utramque eidem tcrmino jungas i non minus unius , quam alterius fignificatus proprius erit.
Va-
116
Tart.
Vana
I.
vocum
ufu
effet olveclio
fi quis atfirmarec
fignificatum proprium eflfe , qui fit tempoit
,
neque enim tempus ingreditur definitionem fignifipatus proprii (5- 13S) , adeoque nec cus habenda ratio elt
ubi de fignificatu proprio judicium rerre volueris (.
Fieri autem potert
ut citra confufionerh idem terminus duos habeat fignificatus
48 )
proprios , ncmpe alium in communi vita vel arte , alium in data quadam dilc iplina ,
vel alium in hac, alium in altera diiciplina. E. gr. Arcus c\: fagitta fuos habent fignificatus proprios in vita communi , funt enim voces totidem rebus fignificandis deftinatx,quarum tanquam inftrumentorum obviorum notiones habemus minimum claras Enimvero in Geometria iifdem vocibus alius tribuitur fignificatus , cum arcus pro parte
lineae curvse , fagitta pro recta ex arcu ad medium chordae perpendicutariter ducta fuNotiones in Geometria & vita communi iifdem vocibus tributae non funt eaemitur
dem , etfi aliqua fimilitudo intercedat , quae Geometras determinavit ad notiones geometricas iftis terminis indigitandas , in ipium autem (ignificatum non magis ea influit,
quam temporis prioritas , de qua modo diximus Non minus vero fignificatus arcus &
iagitts proprius eft in Geometria , quam in vita communi
Nec ex diverfitate fignificatuum propriorum ulla nafcitur confufio, propterea quod circumftantia: , dum vocibus
iftis utimur , fatis fuperque loquuntur , num in fenfu geometrico , an in communi ea?Nos in Pfychologia multis utimur terminis a rebus materialibus ad
dem accipiantur
animam translatis , fed non in feniu improprio , quoniam fingulis notiones tribuimus,
quibus aliquid in anima indigitatur , ita ut fignificatus fubfifteret , etiamfi eazdem vo-
prior
ces
nunquam de
Terrninus
clarus
q.tando
pat inavis
Si terminus
rei
cui proprius
alii [tpiificandce
149-
qmdam fignificatus
deftinatur
competit
praterea adbuc
Etenim ii tcrminus,
cui proprius quidam ilgnificatus compctit, alii rci adhuc iigniricandce
dcftinatur , notio fignificatum proprium conftituens (%. 138 ) ci demitur , ut iignihcatu omni vacuus cenfcri debeat. Qiiamobrem ubi ejus
rci , cui iigniricands dcftinatur, notionem vel nullam , vcl ialtcm obfcuram habcmus; tcrmino quoque novo iigniricatu imbucndo notionem
claram tribuere nequimus, multo minus diftinclam completam. Qnoniam tamen propter notionem ab co removcndam aliquam Abi haberc
videtur , terminum ideo clarum cxiftimans (. 81) , vel etiam ob familiaritatem (. 132) ; notionem nonniii dcccptricem termino jungit,
qua: cognofcenti imponit, cum is in hoc cafu revera iit iine mcnte fonus. Eft itaque terminus nonniii inanis (. 38).
fcuram habemtts
erit
is
E. gr. Vox mew.s , quatenus denotat quandam animi humani paffionem, ortam ob
imminens periculum ,'proprium habet fignificatum. Enimvero quando a Scholafticis naturx tnbuitur ob imminens vacuum, nulla ei notio refpondet , adeoque fine mente lonus eft Similiter vox odium pariter ac amor fuum habet fignificatum proprium , quando
de homine ufurpatur Sed cum Scholaftici odium & amorem tribuunt corporibus inanimatis , utraque vox fit fine mente fonus
Similiter vox animx fuum habet fignificaturn
Enimvero dum ad plantas
proprium , quando fumitur de principio in nobis cogitante
.
transfertur, nulla
ipfi
Significatus pro-
prius
quomodo
Quodft
in fignifcattim vocis
vox inanis
150.
quem
ipfi
inqukere
jubeamur, tum 1. varii cogitandi funt cafus, in quibus voce illa utimur 2. qusecunque in re illa diftingui polfunt , cui incft quod voce
:
3.
cxaminandum, quamam
fint
detegatur.
illa
five
Terminorum circa
notiones
127
ifta hic utimur, dum fcilicet cafus alios tn mcmoattcndimus, utrum adhuc vocc ifta fimus ufuri
rcvocantcs
riam nobis
ncc nc , fi hoc vcl iftud abeflct , vel li hoc aut iftud folum adcflct.
Hac fane ratione detegcmus notas, quce notioncm ingrcdi dcbcnt vocc
ob quae vocc
illa,
data dcfignatam
Nimirum
loqucndi tribuit
rcs notione
ifta
is
tum
funt
rei
ftigare
&
tui
88), quae
(.79), adcoque notioncm quxrcntcs notas invetcnemur cam ingredienres Jam nota? eflkiunt, ut rcs agnofcaab aliis diftinguatur (. cit.). Quamobrcm fi abfunt , non amintrinfecae
(.
iftis
32).
Notx
abfcntibus
igitur dcte-
&
polfunt
Ex
151.
quam
circumfpeclus
efft
ufus
VVolffii
Logka.
C A-
ii8
?art.
1.
C
De
ScB.
AV U
Def.nitjc-
ttitio.
Cap. IV.
V.
Definitionibus
.
nisdefi-
11.
152-
TT^^V
*
1.
ta?
latur
Cur ad
definitiones non referamus nifi notiones completas arque deternvnatas , patebit deinceps . Diftinguimus autem notionem completam atcjue determinatam a ucfiirtio-
ne, tanquam fignum a re fignificata, quemadmodum notio a termino ( . 36 ), enun(5.41; a nobis fuit diftinita Dirmus, notionem eile debere completam atque determinatam , cum notio completa dicatur , quatenus notas ad rem agnofcer.dam fufficiunt ( . 91), determinata vero , quatenus norae nec plures, nec paucores
adfunt , quam qux ad hunc lcopum lufficiunt ( 113 ). E. gr. Si nobis triangulum repraeientamus tnbus lateribus aequalibus terminatum; nor'onem habemus completam atque determinatam iflius fpeciei triangulorum , quae ternvno trianguli xqniUtni indigitaciatio a judicio
Tria.ngulum igitur xtptilattrum fi d'citur efle tnangulum, quod tria latera aequalia
tur
halet ; trangulum ajquilaterum eft defimtum, verba vero , quibus notio fignifkatur eidem relpondens, definitionem abfohunt Ipfae definitiones Logicae haitenus allatx
ia
poiterum afferendae definitionum exempla praebent
.
&
Ouot not*indefnticne
r-
-';-'
randa
*53
enumerari debent nota nec plures , nec pauciores , quam
QUte ad rem dffinitam agnofcendam
ab aliis dijlinguendam fi.Jfidunt
Eft enim defmino oratio , qua iignificatur notio completa atque determinata (. 152) : notio vero completa
determinata notas continec
ncc plures, nec pauciores , quam qua ad dcfinitum agnofccndum at-
1"
definitione
&
&
que
fcernendam fuffiount.
triangnlum aquiUterum definit per triangulum, quod tria latera aequalia habet , is
enumerat fufficientes ad hanc figuram agnofcendam & ab aliis cum triangulis, tum
Etenim a Figura quacunque rect'linea alia diftinguitur numero
figuris difcernendam
ternario laterum , a triangulis cereris eorundem aiqualitate. Quodfi cmiiens numerum
ternarium; non amplius illam figuram diitingues ab aliis figuris aequilateris . Si omiferis aequalitatem laterum retento numero ternario, non eam diftingues a figuris trianguNeutra igitur harum notarum abefie potelt Enimvero fi quis trangularibus cetcris
lum definiret per fieuram tiia latera arqualia & tres angulos aequales habentem , ieu
per figuram trilateram, aequilateram , aequianguhm; tum nota una foret fuperfiua.,nern-
Qui
r.otas
pe
De
Definitionibus
129
squalitas angulorum, propterea quod triangulum aequilaterum efl quoque aequiangu.Lqualitas aJeo angulorum non in notarum numerum relerenda , qua: definitionem ingrediuntur ; fed inter ea , quae de triangulo aequilatero enuncianda. Similiterdefinitionem Dei in gratiam theologue naturalis fcicntifica methodo pertraclands conditurus non plura eus attnbuta in ea enumerare debet , quam quae ad eum ab aliis rebus
difcernendum fufficiunt: cetera ad judicia de Deo formanda, feu propofitiones fpeiiant.
}>e
lum
154-
nift
l^nam
c m lc
x^x). Sedno- P !
rrc(
pojfmt
trium laterum asqualitas, per quam difcernitur triangulum aequilaterum a cetealiquid ei intrmtecum. Attributa Dei
quae ingrediuntur deiinitionem ipfius,
funt aliquid ipfi intrinfecum
Diximus fupcrius ( i^o; , notionem figurae ordmatae
completam atque determinatam elfe , II eam concipiamus tanquam asquitateram Sc circulo inlcnptibilem
Vidctur adeo notionem ingredi aliquid, quod minime jntrinfecum
nempe quod circulo inlcribi poflit Enimvero cum in definitione non dicatur , figurara
ordinatam eflc circulo inlcriptam , fed faltem qnod ea circulo infcribi poflit ; iita inIta
ris
eit
Cum
ea
qux
illa
pojffibilitas
bilc.
Quamobrem
poflibilitas
ifta
qux
rci ac~tu
intrinfec<*
determinatur
Tofibilitatcs rci
inexiftentis
atquc adco
Plumbum
vi ignis liquefieri
potefl: . Ratio , cur liquefieri poflit , pendet ab
qualitatibus maflarum fimpliciorum, quae mixtionem ingrediuntur, quemadmodum in Phyfica docetur . Imo fufricit hic nobis generaliter cognovfife , dari aliqurd
in piumbo, per quod liquabile concipitur
Liquabilitas igitur concipitur tanquamquidpiam plumbo incrinfecum
inter notas recenletur, per quas metallum iftud ab aliis
corporibus diitinguitur . Similiter fieri potelt , ut homo doctrina imbuatur
ideo doftrinae capax dicitur. Ilta capacitas per facultates animae determinatur atque perinde ac
hae cidem intrinleca concipitur .
E. gr.
euis textura
&
&
&
155.
cto;
Tart.
3o
1.
SeZ.
11.
Cap- IV.
cuilibet
pcr cadem tamen poflibiles funt, ita ut iftis falvis poffibilitas earum a fubjeclo removeri nequeat.
157omnia
ejjentialia
ftmul determinantur , ineffe inqute
per
Pcffiwilitates ,
ut aftu intint
Toffbili-
modum
per
tatesinter telliguntur
attributorum propriorum
emm
per
modum
unum
attributorum communium
vel
Rei
qua tales determinantur, tamquam intnnfecum quid conilderantur (. 155). Esedem igitur , ii per omnia eifentialia iimul de-
intrinfeca rei
rerminantur, pcr
aliquot
vel
modum
eorum
per
piuntur
S.
Quod
Tofjihili-
Mesinter ej us modo
modos refetena*.
j^t>iie
quadam non
in re
>
ejits
pojftbilitas
concipitur
158-
concipitur
pojjibile
ritfi
quodam
Quod non ante
pr*efuppofito
modi
actu inexiftente
ejus pofli-
tfi hsc theoremata nimis abitracta videri poilint iis , qui praeiuiicio hoc tenentur,
communi lermone obviis mdigitari queant ; id tamen obftare
quafi omnia termiuis
rite dijunon debet , quo minus ea tradamus,qu ad definitiones accurate iormandas
dicandas apprime neceifaria. deprehenduntur
TJotitia
addefi-
niendum
requijtt*.
&
Definitionem termirit conditurus notionem babere debet rei, quam is denotarum nojje terminos , quce eam ingrediuntur Denotat , diftinclam
&
finitionem enim conditurus enumerare debct notas , quot ad rem definiencj am agnoicendam & ab aliis diftingucndam fufliciunt (. 153; .
Sed. qui notas cognoicibilis enumerare valet , is ejus habere debet notioncm diftinctam ( . 90) & ut eas enumerare poflit, earum terminos
nofle (. 36. 37 ) . Derinitionem itaque conditurus & diftinctam habere debet notionem rti detiniendae , & tcrminos noffe nocarum, quaj
eam
re
auxnam
fint
notx
rei definiendx
Sc
at-
que
..
De
<jue
Definitionibus
131
determinatam (. ioi). Atque ideo non taedet do&rinam de definitione uberiusperquani hactenus iattum tuit a pliiloiophis
tract.ire,
160.
In
ncs
non utendum
defirittionibui
condimus cum
uc
alceri
&
ligniriccmus
ietmino dcfinito
,
alter mentcm noftram non inrelligac,
Sed cum
cibus cafdem in
152)
rincm
in
atque dcterminatam
pletam
qua?
Dcfinitio- Qurfes
notioncm com- ^ermni
fixii
refpondec
jT.
ueP ni '
nifi
audicis vo-
re , H iran .
tur.
Non
igitur
utendum
eft in dcrinitione
cerminis
129,).
161.
Quoniam terminus, prster figniricatum proprium, qucm habet, a- idemullium prxterca acquiric , dum adhuc rei cuidam alii ligniricanda; dcfti- teriuso*
nacur (jf. 148^ in definitioritbui uti licet termirin , qui a proprio Jignifi- ftenditur
;
catu
ad alium
116),
mencem
ficque
Facile apjjaret
transferuntur
derinicncis
is
tandem
fit ,
tranf-
ad (ignificandam notam, qua; notionem definiti ingreditur . Quamobrem cum propriu; fignificatus non attenditur , terminus ab eodem liberatus niiiil iignificat , atque
tum demum ex non fignificativo redditur rurlus fignificacivas , cum nova ei notio attribuitur, atque novum acquirit iignificatum proprium
fcrri
162.
utendum ejl in recepto Jigrifi- idemadante definiendi funt , quam iifdem utamur . Derinicionem buc ultcrinem condimus , ut alteri figniricemus notionem complccam riusoften-
catu
eum
aut
in
ii
QuDdn cerminum quendam ante deflniamus, quam eodem in definitione aliqua utamur, patec utique , quxnam notio eidem fic tribuenda
ditur.
Tart.
ijx
1.
SeM.
11.
Cap. IV.
debeat
in difcurfu praeliminari
. j+i. 143
Trnnvu
tionecm
efsedebe-
autclari.
.
.
i6 3
&
Cum
~
claritatis
tnTo..
fieri
164.
fcurus C A (jT. 82
definiens
fit
alteri clarus,
fatisfacit officio
fuo
qui
alteri
ob-
fe utitur terminis
obfcurum
.
16$.
&
fimendo
tommum- 255).
b"
s&m
orania difcernamus
qux rebus
infunt,
Dc
Definitionibus
133
num
J'S n!fi ci
artis
utiliceat.
tranfmutandus.
Enimvcro datur adhuc alius cafus , in quo termini dcfinitionem ingrcdientcs non prorius confcntiunt cum ufu loqucndi
Scilicct in definitionibus utcndum cft tcrminis fixis (. 160), adeoquc ex iis arcentur vagi (%. 119) Qiiamobrem fi in communi fermone (quodfxpius
accidcre obfcrvamusj tcrmini iignificatus fucrit vagusj a vago ad fi.
Oppido
ufus
vel
166.
&
tis
153)
quod actu ternvnetur undqueaque; is cum tereandem notionem confufam ungit, quam finito
per quas finitudo agnofcitur
Reprzientamus no,
extenium terminatum , dum intelligere nitimur, quid fit elle actu und quaque terminatum , ne verba fint fine mer.re fonus ; fed idem extenfum nobis reprzientamus dum cogitationem divertimus ad r.otionem termino finito reipondentem . Definit:o 'gitur revera nulla eft
Idem hic e.xplicatur per idem
Sunt nempe finitum tjfe Sc
mdiquaqut .iRn terminari termini idem fignificantes (. 36;. Similiter cum Bnclidts lineam
reclam definit per lineam, quz ex zquo inter;acct inter fua extrema ; definitio nulla
eft
Eten:m verbis reftum effe ci- ex *.\:o iuterjacert f,..is extrtmis eadem notio confufa refpondet ; nullz vero hic aflignantur notz linez rectz intrinfecz , per quas a curva diftinguitur, cui notz iftz non infunt . Szpiflime admittitur hic error , przierrm ab iis,
qui derivationes grammaticas cum definitionibus confundunt
Ita fibi habere videntur
nononem omn potentiz , qui eam dicunt efie potentiam faciendi omnia , cum tamen
nonnifi iic grammatice explicent terminum, eandem notionem conlulam, imo deceptricemtf. 1350& terminoomnipotentiz
verbis potentiz faciendi omnia tribuentes
.167.
b:s aliquod
&
iH
SeR.
'Part. 1.
II.
Cap. IV.
tofRt*
vndi^de-
l6 7Definitum ipfum non potejl ingredi definitionem. Dcfinirum efl: res, qua?
^ c ^ n,r dcbet f- IJ*J adcoque non aliquid rei incrinfccum, quo ad
cam ag n ofcendam ucimur, confcqucncer noca nulJa (. 79) Quamo-
finitiont.
brem cum
Defimtu
'
in
definitione enumerari
non dcbeanc
nifi
nota:
( .
ij3
168.
omndo
Jd
miau-
tis spp.i-
reat.
quom
te>'
m 'no
generis
&
&
fniti.
minime
ingreditur definitionem, fed tantum aliceteris communis , nempe numerus ternarius laterum in perimetro, qui voce tiianguli indigitatur. Equidem in hoc exemplo res fatis
rnanitefta eit; dantur tamen alia , ubi ea non adeo patet . Imo regula quoque attente
confiderata nihil dirficultatis habet , ut luperriuum videri poffit talia moneri ac rationi-
tera inter
le
aequalia lunt
definitum
figurae triangulari
cum
enimvero nifi eadem familiaris fuerit , ut in dato quocunque cafu velufponte nobis fuccurrat, ob ejus defedtum acumen quaefitum in ludicando deficere poNon igitur contemnenda funt tanquam levioris momenti , qua? attentus ledtor per
teft
ie affequitur. Quae ad praxin transferenda iunt , intelligi non fufHcit , fed familiaria redbus confirmari
ti
di neceffe eft
169
nitum
1 dcfinicione enumerari
De
Definitionibus*
135
ex ipfo definito agnofci dcbcc id , undc dcfinicum agnofccndum. Dcfinicum adco ante agnofci dcbec, quam agnolci poceft noca , undc illud
Quod cum fic abfonum,
anofccre acque ab aliis diftinguere debcmus
ficri non potcft , uc dchniciomm ingrediacur terminus, cujus dcfinicio.
ncm
ingrcdicur dcfinitum
E. gr. Si quis definit diem pcr tempus conftans viginti quatuor horis Schovam per parviciftem Vigefimam quartam diei ; definitioncm diei ingreditur hora tanquam nota
fim definitionem horae dics In definitione itaque d<ei hora fupponitur efle cognita , an-
&
&
tequam
tequam
conftet
quid
fit
Si
in
definicione occurrac
definicum, vicium
Eft adco
is
dcfinicndo
in
vinum
tciminus
quo
c;r' t
A ,c ,
Patet attendenti
adeo
is
nem
in circulo
Si terminis
x 7i-
defnitione combinatis
in
.
(.
deceptrix
poffibilem
nifi
Hypothcfin
conftat cx fuperioribus
_,
DepHino t
c ul
verbis in
*r?*
re rLn ^a
definicione combinacis
eft
non
efle
ftantcr infunt
fed
^ncra&
Tart.
i3<5
1.
SeH.
II-
Cap. IV.
fpeciei
defini-
&
&
Modusfecnndus .
'73.
Si attributa jufficienter
aliqua determinatur
&
&
dum
fufficiunt
Si igitur attributa
E. gr. Nulla
eft figura
plana
praeter
triangulum rectilineum, cu
us
omnes anguli
fi-
mul fumti fint ad re<ftum in ratione dupla Ratio igitur dupla angulorum omnium fimul ad rectum eft proprietas, qua triangulum re<ftilineum a ceteris figuris planis om.
quandam
feu attributum
proprium
definis
74-
Modtts
tertius
alia po/Tibi-
Iitates
tanquam
rei
intrinfecae confiderantur
funt
De
Definitionibus
137
funt (jT. 175); patetutique, per modorum qttorumctmque atque re/atiofpecies definiri pojfe
num ad alia polfibilitates genera
Speftat huc definitio figurse regularis, quod fit rigura plana equilatera circulo infcri-
&
ptibilis
ot. .
154).
Nam
efi
t0m
fimul fumta decerminantur (. 66), atque adeo nonnifi enti ifta eflen- a iidgm
tialia habcnti convcniunt , confequcnter illorum unum fufEcit ad cns % unt ,
iftius
rum
difcernendum
Quoniam
itaquc
in
definitione enu-
finitam
hoc modo. Attributa communia per efsentialia e.ntis detcrminantur (.66), atque adeo eidem intrinfeca funt &
in nocarum numcrum referenda (jT. 79).Quodfi ergo tot enumeres atnotas fuffitribuca , quod junctim fumca nonnifi dcfinito competunt
cientes enumeras ad idem agnofcendum atque ab aliis diftinguendum
Plura igirur defimtionem ingredi non eft necefse (. 153 )
Idem brevius
oftenditur
E. gr. Proprietas trianguli rectilinei eft , quod fumma angulorum fit ad rectum in
ratione dupla
igitur triangulo rectilineo definiendo fufficit . Triangulum enim rect^lineum tanquam lpecies figurx plana; inde agnofci ac a ceteris figuris planisdiftingui
-
pocelt
Um
Eodem modo
fummx angulorum
patet
figurae
quadrilaterae
attributum
cum
fit
ratio
quadrupla
Et in genere patet
eandem ifti definiendae furficere
fummae angulorum ad reitum , in qualibet figurarum planarum
ad rectum
con^antem ratio.iem
fpecie determinatam , fufficere ad figuras planas rectilineas a fe invicem diftinguendas,
conlequenter earundem definitioni
Triangulum xquilaterum habet angulos xqualestfed
hxc sequalitas cum pendeat ab acqualitatelaterum, quod efientiale commune eft omnibus
figuris xquilateris circulo infcriptibilibus, eadem quoque proprietas communis eft figurarum
earum5 m
.
Part. I. SeM.
138
ILCap. IV.
earundem Idem triangulum habet angulorum fummam reili duplam : fed hsc eorum
ratio ad rectum cum pendeat a numero ternario laterum, quod eifentiale eft oinnium
triangulorum, proprietas omnium triangulorum cominunis eit Enimvero angulorumratio xqualitatis mter le & dupla omnium iimul ad reclum juntim fumtx nonniii triangulo aequilatero conveniunt, coniequenter ei defiuiendo furhciunt. Exempla quoque in
Nullum
doiftrina curvarum occurrunt , quae leitor Geometriae gnarus facile agnoicet
li
determinate lumitur, prout attriattnbutum Dei eft ipii cum ente alio commune
butum eft entis infiniti , leu perfetiflimi (juamobrem omne attributum Deo definiendo fufficit, nec leges definiendi obfervat , qui plura cumulat (. 153;.
.
176.
Qnot modorum
&
ac relationum poflibilirates
infunt
m0fj um attributorum propriorum aha? autem per modum attributorum COllimun um (. 157), atque adeo iits attributis propriis , haec
Jltarum una , barum vero tot , quot juntttm
communibus aequivalent
p Cr
rel.itio-
fibilimes
tngredi
d^bc.wt
regis eftmoHaec igitur nota cum inlolubilita^i poflibilitas , quae auro per modum attributi ineft
te in aqua forti fufficit ad aurum ab aliis metallis diftinguendum , atque adeo ibidem
aqua forti infolubile
aurum definiri poteft per metallum in aqua regis folubile
.
deBnitio-
ucm
Modi
&
117modi
Modi funt mutabiles ( . 6j) ,
neque adeo conftanter infunt , confequenter rebus agnofcendis atque a
invicem difcernendis infervire nequeunt. Quoniam itaque ex notarum numero excluduntur (.79), in definitione autem nonnifi nota?
ab aliis diftinguitur
enumerari debent , quibus definitum agnofcitur
(. 153); modi ex definitione exulare debent.
cur
ingredi
neammt
&
dcfinTth-
s;m.
&
E. gr. Lapis aeri frigido expoiitus frigidus eft , expoiitus autem radiis folaribus cali.
Frigus igitur
calor funt modi , quorum neuter ipii conftanter ineft . Quamobrem nec frigus , uec calor conftitui nota lapidis , neque adeo definitionem ipiius iagredi poteft
&
dus
Quoniam modorum
Cur aec
pofjibili-
*muL
qua am
. 178.
relationum poflibilitates
cuntrts
"aiar"&
%7ci'es.
inftar alicujus
nes redtu
quae
irjtfunt
Definitio-
(.158,), modis a?quivalent, modi autem definitionem innec definitionem ingredi poffe tm rcc* nequeunt (.177); evidens eft,
qua
inflar alicujus modi infunt
ia ftQnum pojfibilitates ,
ft(?
^Qnm
mocji
.
&
Per
definkiones res
ad fuas fpecies
179<& genera
difiintle
reducuntur. Defi-
modorun
'
&
pofsunt ; patet
utique y
De
utique
fola efsentialia
Definitionibus
attributa
139
quajque per
modum
attributorum
modorum
&
180.
Gcnera
&
Qh***?
d
fpecies per cfsentialia dcicrminantur (.70), quibus aliquid prius in defin
nito concipi non potdt, tanquam ab aliisprorfus independcntibus (.63. di i tanx
64). Enimveroperdcfinitiones res ad fua genera atquefpeciesdiitincte effentiam
reducuntur (. 179), fa&a nempe diftincla fingulorum, per quae deter- Ubus,
minantur, enumeratione(. 153). Quamobrem (i efsentialia fucrint perfpccta , definitum per ea definiri debet
Ita in figuris redilmeis definiendis lola attendimus efientialia, hoc eft
ifta: determinantur , qujjque adeo lutficiunt ad eas conftruendas .
figurae
metriae elementa
Recolamur
eadem
erit
181.
&
co " dl
de
funt (. 71 ). Patet igitur eodem, quo in pracccdente demonftratione ,
modo, dcfinitum ignoratis efsentialibus per attributa definiri pofse .
OT*^/,,"
Quoniam eflentialia in Geometria elementari 1'unt futficienter perfpeita ; ideo quoque
Occurrunt tafigur* rectilincae per eadem definiuntur , minime autem per attributa
mcn dcfinitiones curvarum per attributa in Geometria fublimtori , propterea quod ex
.
his eflcntialia commode demonftrari poflunc , atque adeo per leges methodi fupponuntur incognita, dum attributa in definitione fumuntur
. 18*.
omnia , fwe aliqua ignorentur , defimtum Qiiaudo
per meras modorum atquc relationum pojfibilitates , qua per poffibdi-
Si ejfentialia
definiri poteft
tnoaum
attributi injunt
&
ijiiufinodi pojfibihtates
&
T tes
qua ^
attributa ignorantur,
fimul nonnifi definito conveniunt Si efsentialia
iL^diungenera rerumatquefpecies per ea definiri nequeunr : quod per fe patet. f;<V,
Enimvero modorum arque relarionum poflibilitates,qua; per modum ac.
tributorum infunt, arrriburis aqui valenr (.15 7), adeoque in eor um locum
fpeciesper attributa defiQuoniam itaque genera
niri pofsunr(.i73);eadem quoque per poflibilirares iftas defimre licet
Qjodfi attriouta communia notas fufficientes non praebent
eodem
furrogari pofsunt
&
modo
patet, pofse in
poflibilitatem ali-
cujus
Tart.
4o
SeH.
I.
II.
Cap. IV.
cujus
E. gr.
poteft
Id ioli
attributi ineft
pentagono accidit
atque adeo
ifta
in tria
divifibilitas
donecno-
triangula dividi
modum
per
attributi
Quamobrem
(.
175
Quod
lis
circulo infcribi figura , confideratur inftar modi poflibilis, cujus pofiibiliper modum attributi communis , cum non omnis figura circulo inkriptibiregularis . Enimvero liaec infcriptibilitas fumitur in fuppkmentum alterius cu;uf-
poffit
ineft
tas
lit
dam
attnbuti communis
nempe
sequalitatis
angulorum.
183.
Notio fpeciei conftat ex notione generis atque differentiae fpecifca Notio
fpeciei repraefentat ea, quaepluribus fpeciebus communia funt, acprae.
Ityiio
fpeciei
qmd
tn-
terea
gr.
Si
terminatam
fpecificam.,
qua a
ceteris differt
184.
Quoniam genus
tJotioge-
fuum ge-
ferioris
nus feu refpectu generis fuperioris pro fpecie habetur (.47); patet
notione
ulterius, notionem generis inferioris componi ex notione fuperioris
quid in-
volvzt.
f
re cruntutt
ncris in-
&
ceteris
Ce ms &
qua ad idem
fuperius
tanquam
fpecies
185.
& ab
aliis
bent genus atque differentia fpecifica . Per definitiones res diftincle cognitiafpeci- tas reducimus ad luas fpecies atque fua genera (. 179)5 genera vero
diferen-
fica cur
r.otwni
&
praebent genus
&
differentia fpecifica
.
E * de
&
186.
In definitione
fpedfca ad defnitionem fuffichmt
?ffi
agnofcendam
quam
ad
rem
notae
qu*
funt
,
oaJde- non P lures enumerandae
finhioni.
Genus
differentia
&
al>
De
ab
Definitionibus
&
aliis
cifica
141
187.
vel termino
quo denotatur
refpondet 7g
HHS
m_
determinata (. 152), quae cum ad ipfum in ftatu quolibct agnofcendum fufficiat (. 92^, nec quicquam percgrini admixtum habcat (.
123), atquc tcrmino audito in mcmoriam rcvocari poffit ( . 116J;
non fane opus eft , ut notre gencris in dcfinitione rcccnfcantur. Sufficit ergo in ca poni folum tcrminum, quo gcnus dcnotatur
Si termino , quo gcnus dcnoratur , refpondct notio clara, etfi confufa
ea adhuc lufficit , ad rcm agnofcendam atque ab aliis diftigucndam (. 80. 88^
Intcgra igitur generis notio habetur pro nota una
dcfiniti ; atque adco , cum in dcfinitione nota? enumeranda: fint (.
153)1 terminum, quo gcnus dcnotatur, in ca poni fufficit.
Alitcr propofitionis utcrquc cafus una dcmonftratur
Gcnus cxhi;
cum
aliis (jT.
&
intrinfecum, quod
ci agnofccndae
a rcbus fimilitudine deftitutis
confcqucntcr notam definiti conftituit ( . 79)
Notioncm iftius ad cam agnofccndam cum habcat, qui gcnus dcfinire
vaiet (. 153)5 vcl cjus notionem claram, etfi confufam habct (.
80. 88j i fufficit terminum, quo ea indigitatur , in dcfinitione poni
rci
difcernenda? infcrvir
153).
E. gr. Si trjangnlum in genere fu;c definitum per figuram tribus lateribus comprehenfam , fucritque ulterius in fpecie definiendum triangulum fcalc num, non opus eft , ut figurae
atque numeri ternarii laterum , quse trianguli in genere nota: funt , exprelfa mentioliat;
fed furricit, fi triangulum lcalenum dicatur triacgulum.
.
188.
vel qu<e
ad
id pertinent
&
non
ftincta
&
'
Eas igitur cnumerarc licet promifcuc, non attento difcrimine inter notas gcneris atquc diffcrentiae ipccifica?
E. gr. Si figura quadrilatera reclilinea in genere non fuit definita, quod fit figura
plana quatuor lineis rectis terminata; nots ad genus pertinentes definitioni qttadratt in
fpecie
Tart.
142
1.
SeB.
11.
Cap< IV.
fpecie inferere licet, ita ut ipfum dicamus figuram planam quatuor lineis rectis ad anSimiliter fi triangulumrectiligulos rectos invicem 'unctis atqueaiqualibus terminatam
neum in genere non fuerit definitum , quod fit figura plana tribus lineis reftis terminata tnangulum acqilaterum in fpecie definiri poieft per fignram planam tribus lineis
rectis aequalibus terminatam, ut notae trianguli in genere fimul cnumerentur in defini.
Qtundo
notarum
permtxtio
"
Si notas
muSi nonnif,
autem
ad
genus
&
l8 9
differentiam fpecificam pertinentes difcernere valeterminus genus denotans definitionem ingredi debet , nequaquam
notee generis
cum
notis
"r"/
179)
Per
(
SF.
quodnam genus
&
ad quam fpeciem eae fint referenda? (. 48). Conftituuntur autcm genera & fpecies rerum , ut judicia accurata fbrmari poffint , qualia in
philoiophia fieri dcbcnt (. 121. Difc. prnelim.)
id quod infcrius independenter ab hac propofitionc oftenderur & hic vcl ideo intelligitur,
quod judiciorum in dato cafu applicatio requirat, ut conftet, quid de
gcnere, quid vero de fpecie intuitu differentia? fpecificae enuncietur (.
:
nota; generis
&
fe
Nequaquam
nitio po-
. 190.
1 definitione genus proxhnum feu inferius prafertar remotiori feu fuperiori. Etenim in dcfinirione nota? ad genus pertinentcs non permifcen-
flnkt ge-
da? funt
jius pro-
Ctcr
dcfi-
cum
189).
unt
Genus adeo
dem tanquam
quod
definito
proximum
quo
fcu fub
i-
prasferri debct
E. gr.
inferius
per figuram
planam
minatam, quarum dux angulum rcftum intercipiunt generis locoponitur genus remotius, nempe figura plana , quod proximum nempe triangulum tanqam fpeciem lui fub
Ideo numerus laterum ternarius ad genus fpedtans cum differenra commife continet
Enimvero fi in
fcetur fpecifica , nempe quod duo Iatera angulum rectum intercipiant
definitione trianguli rectanguli genus proximum ponitur, quod eft triangulum , contufio
;
ifta
;us
evitatur
&
Difkren-.
tiadefimtionis no-
Definitio,
per
quod
fit
triangulumcu-
eft
quam non
191-
patet
nomi-
poffibi-
E. gr.
De
Definitionibus
143
E. gr. Si CircuUu definitur per figuram planam , in fe redeuntem.cujus perimetri fin- mindis
gula punita a puncto quodam intermedio aequalicer diftant ; definitio nominalis eft : ner ealis.
que eaim ex ea apparet , num iftiufmodi figura plana fit poflibilis , conlequcnter an
Jehniio relpondeat aliqua notio, an vero fit fine mente 1'onus - Enimvero fi idem Circulus defimtur per figuram , motu lineae rettae circa punctum fixum in plano delcriptam,
ex definitone patet , iftiufmodi figuram poffibilem efle: definitio itaque realis eft Hoc
definicionum nominalium atque realium difcrimen docuit Lcibaitius in Aclis A. 1684. pag.
J40. Vulgo voces paulo aliter 1'umuntur
&
I9X.
vel attributa
vel
qux
^J^
t
cc
iam
um
\\
&
acriderim
,.
mia terminos
19J-
I n defi- Quanam
dtfinmodetermiper
definitum
quae
nitione eflentiali enumerantur eflentialia ,
nes f " [
natur (. ioz )
Enimvero cflentialium unum non determinatur per
Definitiones
cum
effentiales
tum
Quamobrem
conjunguntur
fit poflibile,
iftiufmodi
ens
dum enumerantur, nondum liquct, utrum
Quoniam itaque cx dcfinitione
quod per ifta effcntialia determinatur
non intelligitur , utrum definitum fit poffibilc , nec ne i definitio efalterum (.
64)
adeoque non
neccffario
\).
vcl
modorum atque
enumerantur
relationum poifibilitates
defini-
vel attributa
qux
modum
per
at-
modum
attri-
fumta convcniunt
vel in
quo iftiufmodi relationes ac modi concipi poflunt. Quoniam itaque denuo ex definitione non intclligitur, utrum dcfinitum lit poflibile, nec ne;
definitio accidentalis nominalis eft (. 191).
Definitiones ifta: nominales funt fenfu leibmtUm , quem nos adoptavimus ( . 191 ;
Nec incongrua eft appellatio, cum ex definitionibus eflentialibus atque accidentalibus
non conftet, nifi quod hoc termino iftiulmodi notio a nobis denotetur , quae cum deceptrix efle poffit (. 13J), definitio nos dubios relinquit , num notioni ifti ens aliquod
refpondeat , an nullum
Neque adeo a communi fignificatu prorfus abhorret LcibnitUmu',
cum definitio nominalis vulgo dicatur,quae termini fignificatum explicat Definitioautem, per quam non apparet , num definitum poflibile fit , utique nil docet , nifi quod
terminum aliquem in hoc fumamus fignificatu, quem definitio infinuat
.
Definitio
modum
VVoltfii Logica,
exponens
. 194.
quo aliquid
eft,
Defini- Definitfo
tio,
Tart.l.
144
fAnam
nalis
modum
quo aliquid fieri poflit, pahm facit, rem defe patet. Si enim ponis , rem effe
finitam efle
, quod per
impoflibilem, nullus datur modus , quo ea fieri porcft, adcoque nec is
id quod hypochefin evertit
exponi poteft
Jam dcfinitio illa realis
definitum
poflibile
quod
fit
eft, per quam patet,
(. 191). Realis igitur eft definitio, quaz modum cxponit, quo aliquid fieri poflit.
tio,qua?
exponir,
poflibilcm
E. gr. Si circulus dicitur figura , motu linex recT:s circa punctumrixum in planodefcripta; tum definitio exponit modum , quo circulus gignitur, atque adeo realis eft
Similiter ii parallelogrammum definitur per figuram planam delcriptam motu reiffoe,
quae juxta ductum akerius rectae in plano quielcentis motu fibi lemper parallelo deorlum fertur ; definitio genefin parallelogrammi exponit , atque adeo realis eft
Defin:'t:o
ger.etica
ri-poteft
qtuenam.
lcs
exponit
Ut
quse
rci
(. 194)-
&
feqq. p.
Multas iitiufmodi figurarum definitiones in leclknibus Ceometrkis lect. 2.
13. & leqq. dedit Ifaacut Barrowius , qui infigaem earum ufum abunde commonftravit.
Ejus veftigia legit de Tfchirnhtufen in Medicina Mentis part. 2. fect. 2. p. 92. ubi exemNos in
pla definitionum geneticarum daturus curvarum defcriptionem ex focis edocet
moralibus definitionibus realibus utimur, veluti cum Obligitknem definimus per connexionem motivi cum actione libera. Ex hac enim obligationis definitione innotefcit modus, quo quis obligari poteft, atque adeo obligatio pofiibilis intelligitur
.
Ex
'Hptitia
ipfa
autem
196.
quod defini,
ad genefm rei re-
cum ea ,
tum quid unumquodque eorum ad eam
ad defini-
tionem
quiruntur
genericam
E. gr. Circuli definitionem geneiicam conditurus , nolle debet i. ad eius genefin rerectam, quorum illud in relatione ad circulum centrum , haec r.idias
quiri punctum
appellatur ; 2. punctum efie debere in plano fixum
lineam reiftam circa hoc pundtum
orbem moveri Similiter definitionem geneticam fw^ realem obligationis conditurus
motiva, atque
noffe deb , ad obligationem introducendam requiri actiones liberas
haec cum iftis eff<i connectenda , ita ut actio patrari nequeat , nifi quoque fequatur , quod
req/.ifita
nojfe
debeat
&
&
ger.erale.
conferat
&
Scbolion
qu<
Ex hactenusdi&isapparet
197-
^defiititionem
nominalem
efle diftinclram
enu-
merationcm notarumadrcmdefinitam agnofcendam &abaliis difcernenfufficicntium definitionem vcro realem five geveticam efle notionem
diftinctam poflibilitatis,aut , fi mavis,modi, quo quid poffibile. Definitioncsnominalcs fignilicatusfixos terminorum conftituunr, uteos non tribuamus nifi rcbus , quibus indigicandis dcftinantur , atquc earum ope
has obvias agnofcamus. Prafbent quoque prima ratiocinandi principia,
ut qua? de rebus cognofci poffunt inde dcducantur. Patet hoc ex noftris Analyfcos fcu Algcbrce Elemencis , ubi ex asquationibus curvarum , qua? definitionibus nominalibus rcfpondcnt , deduximus earum
dam
pondent
fum
ut
autem genetica* dcfinitiones hunc inprimis prtfftant uquce rci definitae conveniunt , indc facilius deduci poflint
utque
Ipfae
De
Definitionibus
45
utque ratio rcddatur coriun , qux infunt quxquc incfle poffunt. Dcfinitionum thcoriam dcdimus prolixam proprcr utilitatcm , quam ca
Magnum cnim ad vcritatcm cognofccndam prarfidium cft in dcliabct
.
cum
proftcrit vcteres,
ce intcnti
fumus
vanum
non
fuilTct
S B-
146
EC
1 1
D E
JUDICIO IN SPECIE
CATUT
De
I.
Judiciorum Differemia.
198-
Mne judicium
partes.
ne
removetur
fcilket rei
& notione
vel a
qua atiquid
E. gr. Si quis ait : triangulum haber tres angulos , is notionem trium angulorum ungit cum notione tnanguli ,
quod fibi reprsfentat tanquam figuram planam tribus lineis
S'l re<ftis terminatam
Componitur itaque iudicium ex notione
trianguli tanquam rei , de qua iudicatur,
norone trium
angulorum, qui eidem inefle intell guntur Similiter ii quis dicit, Deum efle omnipotentem , is notionem debet habere Dei,tanquam illius entis, de quo 'udicat , v. gr. quod
eum fibi repraelentet tanquam Autorem univerfi , 8c notionem omnipotentiae , quam Deo
tribuit tanquam attributum
.
&
tionis
199.
Enunciatio conflat ex duobus terminis , quorum unus fignfoat rem , de
qua judicatur ; alter id , quod eidem tribuitur , vel ab eo removetur. E-
purtes.
nunciatio enim
"EaunciA-
(.
41)
eft
Qyoniam
lcilicet rei,
quod cidem
tri-
&
&
quam
tibi
Definitio
jubjccli
& pradicati
,
;
alteri autem
quod Vens dicitur
led fundamentum tamen eorum,
;
200.
dit
De Judiciorum
Differentia
147
&
porentia,
qux
efi
omnipotens fub
tanquam attributum
ipfi
ectum Dcus
eft i
tribuitur
lOI.
defi"itio.
parantur (. 40. 41^, atquc adeo vocc quadam opus cft , qua carum
ncxus vcl feparatio indigitatur. Vocula ifta , qua: ncxum pra?dicati
fubjetti figniricat, dicitur Copula. Quodfi copula: praefigatur particula
non figniricabitur notionum.ieparatio. Utimur autcm tanquam copula
&
vcrbo lubftantivo.
E. gr. In propolkione Veus
copula
omnipotens
ejl
vocula
eft
efi
tfl
ea enim iignificatur
Quodfi a Deo rs.
pertineat
,
quod
inefle
. 202.
Denotat everlum
proefenth temporis
fubflantivum
efl nifi
intcrccdcntem
nim ncxum inter fubjcclum & prxdicatum
(. io\),
Copula non
qualis
nempe
Cautio
Cum
igitur
in
circa
co-
ju- pdat.
omni
dicio
nexus
fcmper
ille
fit
praefenris temporis
cum etiam
verbum fubftantivum
latet
cxlidus
praeteriti
&
item
Ufh
erit
calidns
Etenim
in
&
futurum denotant ftatum , in quo fubectum repraefenventurum Nimirum )udicium eft notio complexa re-
catum
pertinet
qui
ad
pradi- Quomod
poris f . zoi)
quod pcr cxemplaeft manifeftum.
.
vel in termino
Copula eft verbum fubftantivum praefentis tem- copidainScd iilud vcrbum in omni propofitione non apparet: & redutHr
latet
ad praedicatum pertinence
conjungenda.
cum
notione fubje&i
copula latet
ut
cum
dicimus
ignis nrit
&
praedicatum
&
co-
pulam
'^'
148
Tart.
1.
SeB.
III.
Cap.
I.
pulam
includit . Tribuimus enim fub'e&o aftionem aliquam, quam confideramus taniftiuimodi, qux ab ipib lemper proficiici valet
Notio igitur complexa huic jud:cio refpondens exhibet ignem cum lubjefto aliquo habili , in quod adionem utamexe-
quam
rit. Unde li judicium & lubectum, & przdicatum, & utriuique nexum diftin&e exprimere debet ; propofitio reducitur ad hanc ipfi aequivalentem
Ignis eft urtns
Patet
excmpla, in quibus pridicatum includit verbum fubftantivum prxteriti, vel fuvero
turi tempons, eodem modo effe exphcanda. Scilicet fi dicitur L.tpis fv.it vel trit calidus;
tum perinde eft ac i\ diceremus tafis (quem lcilicet nunc cogitamus ) efl is ,\t\ifiiufmodi , yni fv.it caiidus
Erunt forian aliqui,qui qua: de copula latente ik nonnifi prauens
.
teinpus indicante dicta funt, inter tricas fcholafticas reponunt , ieculo huic delicatofpeEnimvero non dicam , quod, qui fic lenculationes inutiles naufeanti non convenientes
tiunt , notionem 'udicii diftinctam nvnime habeant (. 39) , nec ems ab enunciationedilcnmen agnoicanr ($.41.41;; fed hoc unice monuiife lufficit, quod ha>cdecopula doftrina indiipenfabilem ulum habeat in ratiocinando, quo nec in Logica docente , nec in
utente carere poffumus lapius omnes evitaturi , imo in diftinfta quoque judiciorum cognitione. Patebit illud ex inferionbus, ubi artis ratiocinandi principia lumus explicaturi
hoc vero mox evadet manireftum. Tradimus igitur de copula, quae vera iunt ,
ufum praelentiflimum lpondent
.
&
204.
vcl feparantur
Defnitio
judkii ac
enuncia-
fcparatio negativum
t.onis f-
Unde porro
Propo/itio
zmiv
'
dum
judicamus (.
cft
autem negativa
in
apparet
Notionum
qucenam cnunciatio
five
quaenam negativa. Nimirum Emmin qua pritdicatum tribuirur fubjequa prxdicatum removetur a luo
fubjcclo
E. gr. Propofitio atflrmativa eft: triangtdum habet tres angulos duobus refiis jv.n&im *quavel Veus eft conditor bujus uuioerfi. Propofitio negativa eft
,
Triangulum rctiiiineum r.on
habet duos angulos aclu recios , vel Deus non esi autor peccati .
les
205.
wgatio-
pradicatum aliquod tribuere cuidam fubje&o , vel iigniflcare , quod prxdicatum fubjecto conveniat
Negare
vero idcm cft ac pra?dicatum aliquod rcmovere a fuo fubjeclo, vel figniricare , quod praedicatum fubjeclo non convcniat
Atquc adeo
ns
conftat
Definitio
affirma-
tioniso-
'
eft ac
quid
&
vclit affirmatio
negatio
,
Nulli hic occurrunt termini, nifi qui in antecedentibus fuere explicati. Quamobrem
udicii (-39)
enui^iationis (.ai), una cum iis, quae de iub ecto,
fi quis notionem
prsdicato atque copula (. 198.
feqq.) fuere in medium prolata, animo recolit; is
latis intelligit, qu'd fit praedicatum tribuere fubjecto vel ab eodem removere, & quid
vel eidem non convenire
fic convenire lub'e(3o ,
Ex hoc exemplo intelligitur , quam
neceffarium fit ad intelligendum definitiones fequentes , ut familiares fint antecedentes,
quomodo negleftus antecedentium efficere poflit , ut videamur idem explicare per idem (. 166) aut prorfus oblcurum per aeque obfcurum
iibi
&
&
&
jtffirmx-
Affirmationh fignum
eft
2.06.
copula. In airirmatione
cnim
fignificatur
205), hoc
no-
t.onis fi-
gn-.m.
eife
notioni fubjccli
(.
cft
E. gr.
De
Judictorum Dtfferentta
149
E. gr. Propofitio affirmativa eft: Veus efl vindex maUrum aclionum . Affirmationem hic
Similiter affirmativa eft propolitio: TrianguLum habet tres angulos Uuoindicat copula efl
bus reiiis xciuales . Sed haec propoiitio squivalet alteri : Triangulum eft figura habens tres
.
tum
fpe-tanti eft
Quamobrem denuo
praidica-
fignum affirmationis
Negationis fignum
efi
In
jr^
ncgatione
msfignZ.
E. gr. Negativa eft propofitio: Vens non efi autor peccati . Copul:e efl prxfigitur particula negandi non: quo ipfo fignificatur , non polfe admitti nexum inter notionem Dei
atque notionem autoris peccati, ita ut ambas fimul fumta: conftituant aliquam notionem
complexam, qualis omne judicium eife folet Hinc apparet , quid fibi velit canon icholaftlCOrum : ln fropofitione negativa negatio ajjkere debet cofuLam .
.
208.
bjeclum
propofitio
negativa non
'
efle
pr.-dicatum quidem refertur , fed non ad copulam Etenim perinde eft ac fi diceres Notio trianguli sequilateri eft notio non involvens co.itradictionem
Propofitio adeo tantum
ipeciem mcntitur negativa: Revera enim fignificatur , definitionem polfibilis convenirenotioni trianguli aequilateri, atque adeo arfirmativa eft propofitio.
:
Propofitio
_r
209.
cft
mfmtta dicitur.
^ c
Dehmtio
.
'
Talis eit propofltio paulo ante allata : 7{ptiotr;'anguii xquilaterinon mvolvit contradiBionem,
ita eam interpetrari debemus , r.otio trianguli xquilateri eft notio contradiBionem non involzens
Caveas vero denuo, ne inter tricas fcholafticas referas , qua: de propofitior.e infinita 6. ejus tundamento (.pra-f.&pra-c.) dicuntur
Etenim artis ratiocinandi regulae nec
intelligi, nec dextre ubivis applicari polsunt , nifi ad notionem propoiitionis infinita: attendas
Qui ex notione ratiocinii regulas ratiociniorum deducit, quemadmodum in fequentifi
'
_
pnita
bus faciemus;
is
2IO.
xempla
aut
infinita
Tarticu-
d in&, re~
ditttur
propoft-
tionem.
Tart.
150
jn emnibus
Similiter
dtcis
fi
Seft. III.
Caf.
. XII.
conftat
notis realitates denotantibus: conquse
Notio pc/>m>4 dicitur,
Definitit
reprxfentata rcmovet realitates,
a
re
tra Negattva notio vocacur, qua:
notionis
termi- feu earum abientiam tanquam notas rei exhibet. Terminus pofttivus eft,
nipofitivi qui notionem pofuivam denotat : Terrrimus autem negativus , qui no-
&
ac negA-
tionem negativam
tiv-i
fignificat.
&
&
&
tamen propter notionem negativam ipfi refpondentem fit negattbeat iormam pofitivi
vus . E. gr. Terminus tns infinitum eft vi Grammaticae ncgativus,at fi definiturperens,
in quo omnia iniunt permodum a&us, notioeidem pofittva refpondet , atque adeopoficivus cenferi delxt
>
21.
terminns
Si termmus negativus ita ingreditur propofttionem , ut negatio ipfi inb<erens ad (opulam referatur > propofttio negativa eji , in cafu reliquo affir-
negatfvus
mathia. Etenim
propofi-
tiva
Op.ando
tionemefficiat ne-
eativam
fi
nega-
quam
is
appareat (. 208^.
E. gr. Si dicis : Animx tfl immxttrialis , propofitionem ingreditur terminus negativus
immateriatis , fuppono enim ei non reipondere nifi notionem negativam, fcilicet materiat
Duplici autem modo interpretari licet propofitionem , vel ut sequicarentiam (.
anima eft eni , quod non efi
polleat huic anima non eft matcrialit , vel Ut aequivaleat alteri :
afficit
mxteriale. In priori cafu negatio ad copulam refertur, in pofteriori eandem non
Multo
sequipollet
affirmativx
infinita
pofteriori
.
in
eft,
negativa
priori ergo cafu
m).
&
In
quam tantum
ingreditur terminus,qui
innegativus apparet vi originis (no t .. tii). E.gr. Siquis dicit Vens efl infinitus atque
unquam eam
finitudinis datur notio pofitiva , tum propofiuo ifta affirmativa eft, nec
negative interpretari licet
. 2 1$.
cenferi debet
Si
Tropofi~
tionis
identiae
definitio
fubjefto
&
praedicato
Propofttio dicitur
identica.
E. gr. Si quis voci
&
Deo tanquam
fum propofitie
Tietts
De
JucMciorum Differentia
214.
Definitio
propofttio
eji
identka
In dchnitionc
151
Dcfinitio-
terpropo-
Cum
tec
tates
fubjcclo
&
qute per
Dc
efentialia
modum
215.
Attrihuta
attribittorum infttnt
eflentialibus
&
T? ro p
tionis
n_
a-
tegoric*
Modorum atquc rclationum poffibilitates , qua: pcr modum /***attributorum infunr, (. 157) conftantcr infunr. Quse vero conftan- mentnm
rer infunt, ca de fubjeclo abfolute enunciantur (jj". 61 ). Parcc iraquc,
ur attributa & cffenrialia , ira quoque modorum arque reiationum poffibibtates
qua: per modum attributorum infunt , abfolute , hoc eft,
nulla adjecla conditione, cnunciari de fubjeclo.
Quamobrem nulla ad e<fta conditione diciE. gr. Omniporencia eft accribucum Dei
(69)
tur
Veus
nium
omnipotem
angulorum fimul
efi
Trijngulnm habet
angulos duobus rectis xquales feu ratio dupla omfumtorum ad rectum eit attributum trianguli Dicimus itaque:
Habere
tres
xauales
216.
Propofttio
categorica
cft
in
217.
Modi atque relationes & quod in re qttadam non concipitur pofjtbile nifi
preejuppoftto quodam ejus modoide (ubjeclo juo nonni/i conditionate enuncianDe modis idcm demonftratum cft iri fuperioribus f. 69J
tur
Rclationes funt exrrinfecae, adcoquc a comprxfcntia rcrum aliarum pcndcnt
Scd qux mutabilia funt
ca nonnifi de fubjeclo fuo fub ccrra
.
dam
cjus modo , id inftar alicujus modi eidcm ineft (. 158). Enimvero modi nonnifi fub certa conditionc prsdicantur de fubjedto fuo,
qucmadmodum modo oftcndimus Ergo quod in fubjedto non concipitur poffibile nifi prxfuppofito quodam ejus modo , id nonnifi fub adjedta conditionc dc eodem pra:dicari poteft.
.
VVolffti
modus quidam
Logka.
lapidis
r-
titmsbvpotbeticx
funda'mtmum.
Vart.
5*
SeB.
I.
III.
ap.
I.
fub certa conditione , nempe quod vel radiis folaribus , vel calori ignis fuerit expofiUnde propofkio hxc erit Si lapis radiis folaribus fuerit expofitus, calidus eft
Eodem modo ratio fubdupla trianguli ad parallelogrammum nonnifi fub certa conditione enunciari poteft de triangulo, nempe fi rtierit cum eodem fuper eadem bafi
inter
ealdem parallelas conftitutum
tus
&
218.
Definitio
in
qua prasdicatum
adjec~ta conditione.
propofiE. gr. Si liomo crebris exercitiis oferam nx-v.it , habitum ftbi comparat , propofitio hypothetioms bySi lafis ex turri decidit alta , imfetum ingentcm acquirit
Talis etiam eft fequens
tica eft
,
potbctifeu magna celeritate movttur
cx.
2 19.
:
Fimda'
mentum
Si
&
iitie
quia
demonitra-
terminatur
;,
220.
Modus
.>;-
iunt
fpecies
di attribtita torii.
m.inia
vel
horum
cffcnrialium.
fubjcctum dcterminant
num
eflentiale
vcl aliquor
iit
eflentialia
non aliud
aliis
fimul
idem u-
communia habct.
Quamo-
De
Quamobrem
Judiciorum Differentia
153
communia de fubjeclo prsdicantur fub conditioqux cum aliis cntibus eidcm communia funt.
attributa
nc elTenrialium
&
Nam
atque adeo
eft attributum commune ( . 66) ,
quatenus inter determinationes eifentiales refertur
ipfi
cum
222.
modum
tur
E. gr.
Si
ifta
infcriptibilitas
inftar proprie-
-..,
prxdicatur autem de eo, ceu ex elementis conftat , propterea quod tribus lineis concurrentibus terminarur, adeoque propter eifentialia (5.64;.
tatis trianguli confideratur
22}.
&
Quoniam enim
effentiale
de
Ejfentia-
unum
liumprx-
per alterum non determinatur (. 64), unum propter alterum delu- duauo
bjcdto praedicari ncquit (.219). Cum itaque praeter eflentialia indefl- ^" "^
nitione nil contineatur per bypocbeftm idco quod de fubjecto praedicatl ^J
m
tur , efTcntiale propter feipfum eidcm tribuitur. Subjecto adeo & pras- ariat
p
dicato eadem notio rcfpondct , confequcnter dcfinitio identica eft.
idcntica.
E. gr. Elfentialia, per qux figura regularis determinatur
funt laterum & angulorum asqualitas. Quoniam angulorum xqualitas per laterum aequalitatem non determinatur
cum his exiftentibus xqualibus illi inxquales elle queant angulorum quoque x-
qualitas propter laterum xqualitatem de figura regulari enuaciari non poteft . Praedicatur igitur de eadem propter feipfam , adeoque (i dicis : Tignra rtgularis hxbtt amnts ar.gittus "ii~Us
habtiis omnts angutos teqnales haltt omnts an, perinde eft ac l\ diceres i Figura
gulos eqnates , adeoque utique identica eft
Quod vero iftiufmodi propofkiones non ap.
pareant identicae, vel inde eft, quod definito ungimus notionem confufam , vel quod
ipfum oobis familiare reddidimus, ut ad notionem ei convenientem prorius non attendamus etenim in utroque cafu non animadvertimus , quod in definitione fub;ect.i praedicatum ;am contineatur
:
224.
qua
per
modum
vel per
attributi infunt
o,>ando
eodem pnedi-
non pa-
efpntialia de
&
fibilitaces
( .
attributfs vel
157) per
iftis
effentialia
modorum
>
dum
Part.
154
dum hypochcfis
atcribuca
vcl
I.
poflibiliraces
eis
ingre-
diuncur
E. gr. Parallelogrammo per modum attributi feu proprietatis convenit divifibilitas
duo triangula aequalia per diagonalem fafta . Elfentialia autem , per quae figurae iflae
determinantur , funt laterum numerus quaternarius Sc parallelifmus . Quodfi ergo paraUelogrammum definias per figuram planam in duo triangula sequalia per diagonalem divifibilem
pottea aifirmes ; Varallelogramrnum babrt latrra oppofita paraUela ; parallelHlTlUS
laterum de eo praedicatur ob divifibilitatem in duo triangula aequalia per diagonalem.
in
&
0*"* de fubjeclo
Oucenam
conditio
in
propo-
pradkantur
eadem
ipfi
nitioms conditione
vel
abfolute
225.
&
[ttiombus
-**"".
cis taate
fiipporatnr.
ea func
vel accribura
cflenrialia, vel
.-
'
226.
&
ad
P ro Pfitione catcgorica prxdicarum abfoluce, feu nulla adjecia conditione, de fubjeclo cnunciatur (. 216). Enimvero qua? de fubjecto
abfolure praedicantur , ea de eodcm non cnuncfantur nifi fub conditionc definitionis , ctfi conditio nulla exprimatur (. 225). In propofitio^ 11
'tf
't?'
fitiones
n.'.m
ad
hypotbrticasre-
cucibues.
efi
circulo infcriptibilis
Enimvero per
fu-
tilitatis
De
Judiciorum Differentia
155
tilitatis captandx gratia haec doceri , quz de diverfo modo przdicandi fuere in medium
ailata; fcd ea uiuin indifpcnfabilem haberc cum in thcorematis inveftigandis , tuminys
icmonftrandis . Similiter propofitio categorica eft;Df* creavit mundum Sed cum nomini
Dei reipondere dcbeat aliqua definitio, ne itc fine mente fonus ; fi ea diftincte exprimatur; habebis propoiitionem hypotheticam . K. gr. (i cum Cartefianh defimas Df/perens
.
&
Qui
in
&
&
ad hypotbeticas reducantur, candem hypothefin liabent , quztermino lubettum conftituente indigitatur Quamobrem ii ad propofuiones categoricas eiuldem fub'ecti antcriores recurritur; id quidem fit vi communis hypothefeos , quemadmodum in hypotheticis
exprefiis accidit. Sedeaclarius evadet ex inferioribus , ubi de demonftratione fumusacturi.
Hic faltem dilcutiendz lunt prziudiciorum nebulz , ne tanquam inutiliacontemnarvtur ,
quz magnum momentum in Logica utente trahunt
fi
227.
Si conditio, fub qua pradkatum convcnit fubjetlo termino concreto abj- Quando
que particula condtttonali fubjeclo adjecla exprimitur propofitio babet for- propoftno
;
mam
fio
Etenim
bypotbetica.
icd fub
quadam
fi
}'P
}m
ot}e -
~_
f
impetum habet
propofitio
categoricz
for-
rnam habet ($. xi6). Sed latet particula conditionalis in vocibus ex alto delapfus: id
quod clarius conftat , ii propofitionem in hanc hypotheticam refolvas Si Upis ex altodelaffmfuit, ingentem impetum habet Similiter propofitio Lapis calidus calefacit categoricz formam habet latet autem particula conditionalis fi in voce calidus. Nam propoiitio zqui:
Si Upis
eft
calidus ,calefacit
. 128.
fuojecto adjicitur ad determinandum ejus ftatum,in quo pra?- Deteminatimis
dicatum ei tribui poteft, dicimus Determinationem fubjedli.
Nimirum fi przdicatum fubiecto non femper competit , neque adeo vi definitionis ei- ftib)ec1i
dem tribui poteft per definitionem fufhcienter determinatum non eft. Quod igitur ad dejinitio .
ea, quz conftanter eidem infunt , accedere debet , ut fiat fubjectum habile in propoiitione data , id ulterius idem determinat
Unde quoque a nobis fubjeBi determinatia
Quod
appeilatur
E. gr. Lapis non calefacit , quatenus lapis eft , fed quatenus ipfe calidus.
Per definitionem itaque , qua in effe fux fpeciei determinatur , iub:ectum nondum fufhcienter determinatum eft , ut actus calefaciendi deeodem przdicari poffit . Quamobrem
accedat opus eft determinatio ulterior, quz hic fumitur a modo
qui non conftanter
.
nempe a calore Unde dicimus Lapis calidus caiefacit , ubi terminus concretus
calidus novam addit Iapidi decerminationem
qua conftituitur in eo ftatu , ubi actuscalefaciendi de eodem przdicari poteft
Lapis tx alto dtUpfus ir.'
Similiter in propofitionc
meit
irf
Tart.
56
effe fuae
fpeciei
minationem
determinatur
fubjeiti
LSeB.
fed propcer
natioms
fubiitti
xmdi defumantur.
Cap.
lapfum ex alco.
I.
Hic
igitur conflituit
decer-
Detcrmi-
III.
229.
modum
attributorum (. 157)
modorum
vcl inltar
finitionis
225
f.
locum habet
confcquenter
Nullam
adeffe
igitur fubjecTi
intelliguntur
detcrminationcm
ubi dcfinitio
in enunciatio-
modus
utique in enunciatione cxprimendus, ut ftatus intrinfecus fubjccTi determinctur , in quo prxdicatum ei convenire poteft
SubjecTi igitur determinatio fumitur a modo(. 228)
Similiifte
ineft
is
qux
ter
iubjecTo,
iis
Exempla
(not. .
izS
Ecenim
Jn
pro-
poficione: Lapis calidns calefacit decerminacio iubjecli pecicur a modo , nempe a calore :
in propofitione aucem alcera: lapis ex alto dtUpfns ingtntem habet impetnm determinatio
ftibje&i fumitur partim a modo, motu nempe lapidis , partim a rebus extrinlecis , ad
quas motus ifle refertur, nempe ab alcitudine, per quam delapfus impetum motus acceleratione acquifivit . In hac vero propofitione : lapis rxdiis foUribus expojhus fit calidns ,
Similiter in
determinatio lub;eoti fumitur a re extrinfeca , caufa ncmpe calefaciente
intcr t.xfdem paraU
propofltione geometrica ekmencari : Varallelogramma fuper eadem bafi
.
&
UUs
&
eft:
Determinationis
230.
Detcrminationes fubjecli cequivakntes appello 7 quarurn una alteri falvo prcedicato fubftitui poteft. Undc fimul patet, quaeriam e contrario
diccn-
De
Juditiorum Differentia .
,(
157
diccndx fint determinationes fubjefli non ctquivalentes vcl diverfe, nem- aquivaUntis dcpc illx, quaram una altcri falvo ptwdicaro iubftitui nequit.
E. gr. Si parallelogramma eandem habent bafin atque altitudinem aut, quod perin- finitio
inter eafdem parallelas
altitudines aequales ; tum fuper eadem bafi
eft, bafes
Bt vice verlafifuper eadem bafi&.inter eafdem parallclas conftituunconititui poilunt
Quamobrem determinationes fubjecli atquivatur , altitudines Cv bafes cequales habent
Ientes funt confiitui inier ejfdem paralltlas fnper bafi tadem Sc bafet tu.-".c altitudincs squalet
haberc , atque ideo una alteri falvo praedicato fubftitui poteft . Per.ir..!t nimirum eft, fiinter cafdcm parallclas'conHituta tetjualia funt
\e dicas : Vcrai.ct'gramma fuper cadcm bafi
altititdinum tequalium tcqualia fun:
Nofle determinafi\e atHrmes Varaliologramma bafium
&
&
de
nomen
ter
tem
&
&
res
quoque
ipf.
cum
demonftrando, tum
in
declaranda nobis
eft
Ea
inveniendo
Quamobrem prseaddiraus propofuionem fequea-
in
fini
231.
&
enim detcrminacioncs ita fucrint comparatx , ut una pofita alrera quoque eidcm fubjcclo fit tribucnda; qua: dc fubjecTo unius gratia cnun-
n at !
r u nr
!-
ibi
-palentes.
eft
altera
per hypothefin
Ergo
adeft
ubi
ibi
adeft, ibi
dcterminatio B habet fc ad
pcr modum pra?dicati fubjecTo fub determinationc A tripriorem
buendi, fub qua ipfi tribuitur prardicatum alterum C. llnde detcrminatio
& pra:dicarum B habcnt fe ad fubjecTum fub dcterminatione
A per modum duorum attributorum , qux una infunt neceflario , ut
adco unum pofTit dici inelTc, propterca quod alterum incft
Quoniam
itaque falvo pra:dicato
dctcrminatio B in locum altcrius A fubftitui poteft
dcterminationes B & A squivalentes funt.
in quo Parallelogrammi determinatio A ,
Propofitior.em illuftrat exemplum praecedens
quod conftituatur luper eadem bafi & intra eafdem parallelas cum altero,
fumatur,
quoque
Scilicet altera
fi
Quamobrem
alrera
B, quod
pr.tdicatum
Quod
bafes
&
C, quod
fub;e<li
B, quam
fuiT determinatione
A
(
frtec.
232.
pnedicatur ^illud etiam pruedicari
de
fpecie abfolute
ipecies
iunt
conftituitur
(jT. 44,).
in iingulis
lis
fingulis
Quamobrem
individuis
duis comm
contcntis
communia mmia.
id, pcr
individuis dcprehendirur
fub ea
219).
o-r
1
t>
'
Tart.
158
1.
SeH.
111.
Cap.
"'
.
'.
ion-
peterc ncquit
nifi
idro
individuis
iftis
prsedicatum actu tribui poteft , penes qua? eadem conditio locum habet, iub qua de fpecie enunciatur (. 219J
.
E. gr. In propofitione hypothetica , fi lafis radiis folarihus exfonitur , calidus fit , de lapide tamquam ipecie prjedicarur , quod calefiat , iub ea conditione , quod radiis folariIJem igitur etiam de hoc, ifto, illo lapide praedicari poteft fub eadem
bus exponitur
COnditiOlie. Nempe hk quoque, ifte , itle l.tfis calefit , fi radiis fUaribus exfonitur .
.
234de
individuis velabfolute ,vel fi<bdetetm;nata avadamcondifmgulis
Ouomodo
ttone pr<tdicari fotefi ; idem quoque defpecie , ad quaw eu pert itient, vel abfohrte,
prceJii aQiicd enim fingulis individuis
taindivi- vel fub eadem conditione prcfdicari potefl
duorum
abfolute tribui poteft , id eifdem convenire non poteft nifi propter aadfpecie
Quod vero omnibus commune,
ljq U jd, quod omnibus commune eft
transfe-j acj not oneiT fpcciei pertinet (%. s\\)
Quamobrem quod fingulis
individuis abfolute tribuitur,id etiam de fpecie ablolute praedicari poQuod
(. 21 9)
teft
Quod de
id iiidem
iingulis individuis
tribuitur
cum
hanc ipfam conditionem. Quamobrem cum fpeciei inilt, quod individua omnia inter fe commune habcnt ( . 44 ) , fi ulterius acceiferit conditio , fub qua individuis prxdicatum convcnit , ut nova quafi
idem quoquc fpeciei fub eadem confpecies accidentalis conftituatur
tcr
loco patebit
cs&
ea
wdividua
appltcatio.
>
quae in definitione
cont nentur
i
(.
225
^^^
De
Judiciorum Differentia
159
&
quoque de
triangulo
reUangulo
ratio
fpccie
in
dupla
&
de
Jinguiit triangulh
reclanguiit
in
fingulari
&
quod gravibus
in
praedicari
dcfcendentibus reiiftant
ea
Quod
eadem
rumque mdtviduis
quadam
3^-
conditione pradicatur
ea-
imgulis
111
co ''
'
^"
d tiCnl _
-
prxdicantur
Cum
rum
prxdicari poffe.
E. gr. Crave cx atco dctapfum migno impecn ftrtur . Hic de genere , fcilicet corpore gravt,
pradicatur , quod magno impttu ftratnr , propter aliquam conditionem , aw>d ex alto dtlaffum fuerit . Sub hoc genere continentur plurimx fpecies, veluti globi lignei , plumbei,
lapidei
Quamobrem iftud prxdicatum convenit non folum fingulis hifce globorum fpeciebus, verum etiam fingulis individuis earum , ita ut dicere liceat : CloLut ligncut ex
.
itemque
in cafu fingulari
hic
prtediea-
dicatur de fmgulis inferioribus fub eo contentis , verum etiam de ftngulis fpe- tommgeciebus ad inferiora relatis , nec non de fmgulis earum individuis
Quod e- nerisfu.
buitur
,e
( .
(.
er
definitionis tri- P , ',
r
qua: lpiius notio mvolvit
id ipfi vi
ea
uS
abfolutoJ
ad
in feY :oras
ea fingulis
46
Quamobrem qux de
Wolffit Logica,
Quar
tio
'
Tan.
i*o
I.
SeH.IlI. Cap.
Que
qui nempe
quod
infinita
&
&
. 238.
de genere afiqw fuperhri fub data quadam conditione prcedkantur^
torttm ge- ea jub eadetn condithne de generibus inferhribus
fub eodsm contenth , de. fpemrisfw- ci e y u < ad gensra hac inferhra relatis
earum mdividuis pnedicari poffunt
Tr.tdica-
Qua
&
P*r
'*f
tuorum
ad inferiora,fpe.
cies
&
indivi-
Genera
^^ ^ ^e continent,
^ltauo
fi.ua
10.
ea fub
P oirunt
inferioribus prae-
j am ^ uae ^^
fub data conditione prardicantur , ea quoque de iingulis fpeciebus ad genera inferiora , qua? fub fuperiori continentur, relatis , earumque individuis fub eadem conditione praedicari poiiunt
riori
&
conftantls eaminE. gr. Si fuerint dux cur-vie algebraicte fitb eadem tequatione comprehenf.e
grtdientes tttrobiqne eandem inter fe h.zbaerint rationem , iiel conslans quantitas nonnifi una ingredemonftratum fuit in a&is Eruditorum
aia.ur i cwrtite fimites ftnt , quemidmodum a
me
A. 171 j. p- nj.&feqq. Hic aliquid prxdicatur de omnibus curvis algebraicis, fed fub
duabus conditionibus, quod nempe per eandem asquationem definiri poflint, feu , quod
perinde eft, ad eandem fpeciem e ufdem generis referantur, & quod quantitates conftantes, qua; acquationem ingtediuntur, feu, quod perinde eft , quibus datis curva de;
ter-
De
JudUtoYiim Differentta
16
terminatur
omm
&
&
&
239-
ad unum
contenta- species
rum
qu<e
fuperiui rejerumur
Excmplo
praecedencis paragraphi
propoficio
45 ) ,
ubi de fimilitudine individuorum Ipecialiifima agitur . Enimveronon
una tantum fpeaes eit, cuius individua fimilia efle poliunt
fed fub omni fpec:e curvarum , ad quodcunque genus ea rcferantur , dantur curvse fimiles
Ita fub genere primo
non modo parabola:
circuli fimiks funt , \erum etiam ellipfes atque hyperbolaj iimiles dantur
Unde ratio, cur curvs fimiles funt , non modo petenda ab eo,quod finguro non attenditur
&
lis
161
Tart.
I.
SeB.
Cap.
III.
I.
fpccieblls proprium eft, verum etiam hic quidpiam fimul in cenfum venit , quoj
fpeciebus omnibus commuiie cil , ad quodcunque tandcm genus reterantur, nempeasquationum identitas. In Matheli iltiulmodi cxempla frequenter occurrunt : enimvero ubi
in philofophia accurate philofophari coepenmus, in ea quoque plura lefe olierent
lis
,.
..
ijuotu-
plex.
Subjeclum
vel
propofitionis
cfi
. 140.
genus quoddam
&
iive inferius
E. gr. In propofitione
Tetrus
eft
doElus
lubiectum
Lafis
eft
eft
individuum; in altera
, lubjectum genus
gra-vis
. 241.
fubjeclum
Judicium
eft,
cujus
eft individuum
fmgulare
Judicii
Tro- fitio jmgularis cft
cujus fubjcdlum eft tcrminus iingularis
&
nS
j"I
depitio.
Homo
icu indivi-
nomine
quadam
vcl dcterminationc
eft
cum
eft,
Hinc Propo-
pofnicnis
fin-
gulad>
Propofitiones fingulares funt : Kefierus veras flanetarum orbitas invenit j bic liber
Propolapis , qui modo deiidit , impegit in bracbium bominis prxtereuntis .
;
fitiones fingulares iaspius in vita communi , quam in fcientiis occurrunt . In Phyiica liugulares funt, in quibus fubiectum eft corpus mundi totale , velutiSol, Luna , Terra
Venus : iu Theologia naturali propufitiones iingulares funt , quarum lub;etum Deus eft .
E. gr.
242.
.
ludicii
&"Propojitionis
miverfab.sdefini-
ttO
enim
/'",?'"'"
infcribi poffe
circulo
eft
Omnis
rtguiaris
genus
denotat
&
btxagtmis
Sulvectum
przdicatum
heptagonis
CvC
Slrtgularibus CC in fillgulari ifii fentagono , illi fentgono, huic fent.rgono rtgulari convenit
Sub ectum enim bomo denotat
militer omnis homo eft mortalis propolitio univerfalis elt
praedicatum mortaUm effe convenit lingulis eus indivjduis, Taro ,
aliquam fpeciem
.
&
Vaulo , "jacobo , foanni 6\:c. Similiter omnis lafis ex alto del.tffns magna celeritatt movemr
propofitio univerfalis eft , ubi de genere quodam, quod lafis eft , lub quadam determinatione , nempe Uofu alto , praedicatur magna celeritst,qux omni lapidum lpeciei omnium-
De
Judiciorum Differentia.
16$
=43-,
particularis
fi-
mu
E, gr. Propofuio particularis eft: Quidam lapis efl calidus , ubi fubeohim genus quoddam Jenotat , przdicatum wcro nonnifi quibulJam inJiviJuis aJ genus iltud relatisconvemt
lnc non nili uni triouitur. Similiter Propofitio particularis eft : iJuxdam figurai
rtflilinc* fnnt circnio i, ifcripiibi.es, ubi lub ectum elt genus quoJJam luperius, praedicatum
vero nonn:Ii aliquot individuis ad genus lltuJ relatis convenit , veluti uiangulis , polymultilateris . Notandum non obltare parcigonis regularibus , nonnullis quadrilateris
cularitati propofitioois , li praedicatum uui alterique lpeciei integras lub genere , quod
fub e.tum eft conteutae conveniac, modo non conveniat fpeciebus fingulis: cum enim
fingularum lpecerum inJi\ iJua aJ genus reterantur , praedicatum utique inJividuis ad
genus relatis non convenit , fi qu.eJam Ipecies vel integrae , vel aliqua falcem earum
uidividua excipiantur
'!~
finifo"
&
&
Propefftio
ncmpc
vel
&
dicitur definita
univeriaiita.is
vel particularicatis
&
fcqq .)
Propofitio vero indefinita appcllatur , cujus fubjectum v**t*
Ue
cft tcrminus commuuis iive abfolutc poiitus, iive cum certa deccrmi- "^"[
J
nationc, icd abique iigno quanciracis
241
E. gr. Propofitiones Jefinltae funt lequentes : Omne triangidum efi dimidium parallelogrammi fupci tadem bafi Ci" ejufdem aititudinis i Qiicadam rriangulum efi dato circuio teqttale ; J-foc
niangulum efi aquilaterum . Similiter in numerum propolicionum Jefin tarum reteruntur
iequentes : Omnes homines funt mortalet ; Quiaam homines tum funt finceri $ Hic homo efi dedecut
;
a-nr.aiit
245.
propofitio
lct
fingulis figillarim
dividui
&
iingula
Quamobrem cum
duum (. 241)
propoiicio fingularis
propoiicio in
iic,
numerum
inftar in-
74. 75^.
cujus fubjcdtum eft indivi-
fingularium
refcrenda
ubi
iubjectum conftituitur per plura fimul fumta, quorum fingulis iigillatim non convenir prardicatum.
Etfi igirur in iubjccto compareat vox omnes vel omnia; non ramcn
hoc in loco cft fignum univerfalicacis; ted falcem indicat, omnia, quae
nominantur, fimul iumi debcre, uc decerminecur fubjeclum , cui praedicatum cribui poceft. Parcicula igicur omnes vel omnia normifi incaucis
iraponit
quce
calis
non
eft,
gr.
Si quis dicat:
cum
pra:-
aPP atem -
164
1.
246.
Si fignum univerfalitatis in cafu obliquo ingreditur propofitionem , ipfa taad aliam reduci potejl , ubi prcedicatum de fingulis inferioribus ftgilla-
Tropofttio ubli-
rnen
quemi-
verfalis.
benduntun
propofitio
quce
nem
( .
242).
Univerfalis igitur
&
enim iignum
etfi
&
off oftttim . Hic evidens eft, de criangulo tanquam genere praedicari aliquam proprietatem,
quae fingulis eius fpeciebus earumque individuis communis (. 235). Utramque vcro
propofitionem elfe eandem pacet inde , quod eadem utrique notio complexa relpondear
Similiter ex eadem racione , idencicaid quod paulo poft diftinilius a nob s oftendetur
te nempe norionis complexa: duabus propoficionibus refpondenris patet , propofit ionem
hanc Subtenfa major omnis circuli majorem arcum fubttndit aequivalere htlic: Ontnis cirrrtltts
hibet fubttufam majorem ad arcum majorem , confequenter illam perinde ac Jianc elfe univerfalem
;
247.
tio obli-
que par-
revocari poteft
ticularis .
_..
enim
dv.o
alteri
248.
illud etiam
Si quid univerfaliter prcedicatur de omni fpecie vel genere
ar '^ r de quibufdam individuis , vel quadam fpecie prcedicari poteft
rt
faUapre- P^
Quod enim univerfaliter pnedicatur de omni fpecie vcl genere ; illud
dieata
quomodo
de fingulis individuis fub fpecie&deimgulis fpcciebus fub genere con.
'^
pxrticu!.:-
tC nr.j s
riiff p)c-
E. gr.
De
inter
quadratum
hjrfothtnu.
De
Judiciorum Differentia
&
165
prxdicaridequi-
guU, quorum
rum xqualt
Imo
cuJari inferantur
qui
&
ut in difciplinis fubinde
generaliter fuerant demonftrata .
quoque
fieri
iolet
fub
Utt-
determinatione parti-
. 249.
de fpecie aliqua vel abfohte , veljub
quid
eft
f$
JtjJJJJJ
Quod cnim de fpecie abfolute praedicaexpreffa conditione prsdkatur
tur, illud eriam pracdicari poteft de fingulis individuis fub ea compre- candi
hcnfis(jT. 232). Enimvcro i , quod fpeciei tribuicur, fingulis ejus primus .
Univerfalis
individuis compctit, propofitio univerfalis eft ( . 242)
cnunciarur.
ablblute
ergo cft propoiitio, in qtia de fpccic aliquid
Porro quod dc fpccic fub exprcifa conditione enunciatur , id dc individuis cjufdem fpeciei prcedicari potcft , penes quae cadcm conditio
Propofitio univerfahs
^^J^
conditione.
Triangulum aquilattrum tfi etiam aquiangidum , univerfallS eft atE. gr. Propofitio hC
que fufreclo fignum univerfaliratis in cafu re#o ad'ici poteft dicendo: Omnt triangulnm
:
itquiUttrum
xquiangulum
tfi ttiam
&
caltfit
25O.
vel
individuis (.
235). Propofitio
( .
242)
J^
^
dicandi.
rius
earumquc
cujus
fingulis
praedicatum convenir;
falis
Omne grave tx
infigni
altitudine
ftrtur
propofuio piajcedens
(Jf.
250;
nifi
^f-^
^^r^
dum
dicandi.
i66
dum
&
Tart.
propofitionibus dc praxlicatis
hypotheticis (.237. 238).
fit
exempla
I.
ad praefentem propofitionem illuftranfub;ectum almd oceurrere non poflk , nifi genus vel fpecies, cui prsdicatum vel abiolute, vel fub datadeterminatione tribuitur (. 242) ; ideo patet , plures modos univerfaliter prsdicandi cribus
hadenus (. 249. 150. iji) demonltratis non dari
,
Dc c:t;
cHTprc-
in propolitione univerfali
. 252.
aquivalet
propofitioni
univerfali
Definitio
quam fubjecto tribuitur notio qucedam
&
pofitiom
tanquam prcedicatum,
uiiverfa-
pofita conditione
h pui-
quam ens ,
buitur proptcr iftud nomen Quamobrem cum nomcn iftud Cn terminus communis gcnus vel fpecicm quandam fignificans , atque idem
conveniat fingulis fpeciebus fub gcnere
fingulis individuis fub fpecicbus contentis; notio quoquc ifti nomini juncla iifdem fpeciebus ac
individuis tribucnda. Definitio igiturpropofitio univerfalis eft(. 242).
vdeat
.
quidem abfolute , nulla adjccla, nulla fup152. 200 ). Concipimus nempe definitum tancui nomcn hoc convcnit , adeoque notio illa eidem attri(jr.
&
rcHUinei
quod
id fit
lintis
rtilis icrminata
rarum genus
fpeciebus
cui id
& fingulis
figura
plana tribus
nominis convenit
harum
&
lineis
tfi
quoddam
figu-
huic
plano terminari
Hinc igitur patet , quod , fi cui enti definitum competit , eidem quoCui defimtiocom- aue competere debeat notio definito in definhione attributa.
gr. Cui figurx nomen tritmguli recTilinci tribuitur, tadem quoque efife debet plana ac
pet&t*.
tribus lineis rcflis terminata
Etfi enim arbitrarium fit , quam terroino cuidam notionem
atribuere velimus ; poftquam tamen determinata quasdam notio ei attributa fuit , necefiarius habetur nexus inter terminum & notionem , qux eodem denotatur , ita ut , fi ponamus , enti alicui convenire debere hoc nomen , eo ipfo fimul ponamus , quod eidem
quoque convenire debeant ea, quae notio termino attributa continet Vulgo praefeus propolitio ita effertur : Cui competit definitum , UU etiam compcsit definitio
Enimvero tum definitio tantum fumitnr pro termino complexo, quo denotatur notio completa atque determinatadefinito attribuenda , cum ita definiamus definitionem, ut definitum una comprehendatur (. iji), atque ita quoque terminum definitionis accipiamus in propofitionibus . 214. 252. Si quis tamen lianc fignificatus immutationem notet atque brevitatem loquendi amet > is per nos propofitionem praefentem enuuciet more confueto
.
254.
r
ndlin
Si definitum fumitur ut fubjeclum , de eo figillatim univerfaliter pradicaYt Pf}unt > aUee notl e 'dem in definitione attributa involvit . Si defini-
defimtio-
tum fumitur
reconten- nis
tadedefi-
n-.tomi-
ca
^
definitioncm
-.'ecjiite\
j Hr
convenit (jX.
intrinfeca
tum concipitur inftar entis , cui id nomi200J. Jam cum dcfinitionem non ingrcdianrur, nifi
ut fubjcclum
154)
ipfi
(jX.
200).
Q,iamobrem de de-
De
Judiciorum Differentia
167
tur. Enimvero cum ca dcfinito ideo attribuantur, quod ipfi iftud noniinis convcnit, fcu id tribuere vifum fuit ; idco fingulis individuis,
quae fub definito continentur , cadem tribui poifunt , tanquam idcm
nomen participantibus. Propofuiones igitur iftae univerfalcs funt (jf.
342)
Quadratum eft figura quadriUtcra , aquilattra , rtttangida Singula, qus hic conjunguiuur in dtfinitione , figillatim de quadraro univerfaliter praedicari poflunt , afErOmne ^quamaildo lcilicet Omne quadratum eji fignra: Omne qnadratum habet quatttor iatera
dratum habet latera xquaiia
Omne tjuauratum habet anguios tantitm rcttos : vcl Omnia iatcra.
quadrati fiint inttr fe aqitalia
Omncs anguli qnadrati funt rctli
fc.
gr.
2^-5.
denotam
tioni univerfali
fubie&o
n
Ergo pennde
quemnam
bjccli,
fubjccti
214J. Sed in
eadcm notio refpondct (. \_\
n
ptopoltr
quemnam utrorumque terminorum loco lu- rtic ; m j_
prccdicato
<Sc
cft
notio completa
&
nitio in-
pro- ^rfna-
politione idcntica
213)
>
&
Jam
fi
determinata eidem
ycrfali.
dcfinitione attributa
univerfaliter de
xqniUtcta
&
256.
c>" dP~
Si cui conveniant notce in defnitione enmneratce , vel
perinde eft), ft cui conveniat notio itt definitione deftnito attributa ,
Hinc confequitur
(quod
cmpetat ,
nomen
&
fignificare libuerit
gaU
Qiiamobrem
fi
enuncia.nt
Attributa
4es
qtu; per
VVolffii
&
modum
Logica.
*
'
effentialia
nec non
57
modorum atque relationum
attributorum infunt
"
pcfftbilita-
tur
Vradicata nni-
Tart.
168
abfoluta
&
SeB.
111.
Cap.
Quod
tur
rerfalia
1.
conrra
&
modorum atque
relationum
poffibilitates
quae per
rum
&
quodam
fpecie
(nam de fingularibus hic nobis minime fermo efU, id de eodem univerfaliter pra^dicatur f. 249. 250. 251). Ergo omnia attributa & effentialia,
quaeque per
modum
attributorum infunt
modorum atque
re-
divcrfum
Si negas
quod
in
propofitione affirmatur
erit
aliud
quod de
quid ab
illis
Tradica-
^rerfafia
fa ^tter
&
quod
258.
prrfdicantur ;
bypotbe.
tica
id vel modus
eft
fubjecto concipi poffunt, qiue nonnifi prcefuppofito quodam modo in eodem poffibilia concipiuntur Relationes pcndcnt a rebus extrinfecis , ad quas alia refcruntur , neque adco conftantcr iifdem conlia in
veniunt.
Quamobrem
fi
tanquam fubjecto f. 24o,)tribuitur modus, cum is non fingulis indigenus, nec fingulis fpccicbus ad genus relatis neviduis ad fpecicm
&
ceffario conveniat
nonnifi particulariter
eidem
tribui poteft
Enim-
De
JucMciorum Differentia
quodam modo
prxfuppofito
rclarioncs
&
quod
169
fubjctto nonnifi
in
cxprclTa dcterminatione
(.
228J enun-
faliter praedicaii.
quid de fubjcfto aliquo fub data dcterminatione univerfalitcr prxdicacur , id vel cft modus quidam , vel relatio quaedam , auc
quidpiam quod in objeclo poffibile concipitur modo quodam prxfuppofico, vcl cft aliud quidpiam ab iisdiverfum. Si negas prius, conccdcndum erit, efle quidpiam a priori prorfus diverium Enimvero
Jam
fi
prxrcr modos
poflibile
&
rciationcs
concipicur,
nil in
( .
64.
Omnis
propofitio
vel
efl
259-
univerfaliter affirmans
tionum propofitionis fingularis & particularis patet^.241.243), &fi fuerintpropriae fub univerfalibus (.355). Enimveroomnis quoque propofitio vel affirmativa cft, vel negativa (.204). Quamobrem non minus
propofitio univerfalis quam particularis aut affirmativa effe debet,aut
negativa. Ergo propofitio omnis vel cft univerfaliter affirmans, vel univerfaliter negans, vel particulariter affirmans vcl particulariter ncgans
& fub particulariter afrirmanre eciam fingularicer affirmans, fub particularicer vcro neganre criam fingularirer negans comprehendirur.
Propofitiones infinitx & indefinitae minime in cenfum veniunt, cum illae fint affirmati,
va
etfi fpeciem negativae prae fe ferant ( . 109 j ; hae autem conftanter vel univerfales ,
,
vel particulares, utut fignum quantitatis omittatur (. 144;, ex iis , quoe de diverfo
modo prxdicandi fufe a nobis demonftrata funt (5.146.
feqq.) , facile fupplendum .
Patebit autem inferius in tertia mentis operatione prxclarus hu;us propoiitionis ufus:
&
quo-
Uomm
1"
'^
Tart.
70
I.
II.
De divifion?
AT U
C
De
divi-
Mathefi
ufitata
260.
DlfFerentia
fio isia
bic explicctur
II.
divifione Propofitionnm in
.
Cur
te ratiocinandi
loco
nempc
ftinctius
feclione
quarta
fub incudem revocamus
in
omni accurata
in
Nimirum
Tunda-
patet
ft
qua
pr<edicatum
nobis
locum invenit
punclum.
tractatione
ferc
261.
offertur propofttio
mtntnm
in
&
monjira-
tivarum
In omni triangnlo reclar.gulo qnadratum hrpothenufe efi xav.aie auadratis laterttm fimnl fumtis .
F.nimvero fi tibi repraefentes triangulum cum quadratis eus lateribus fingulis fuperftrucv\, quod quadratum maximum fit duobusceteris fimul fumtis aequale nondum perfpicis,
arque adeo non patet, quod pratdicatum conveniat fubecto, etfi propofitionem intelligas.
Similiter propofitio univerfalis eft: Omne totum efi majus fua parte . Quodfi totumaliquod fecundum notionem claram fed confufam , quam termino ungis, tibi repraefentes , v. gr.
totara aliquam lineam, ck in ea partem fecundum claram , quam de parte habes , notionem diftinguis; illico apparet , non polfe concipi totum cum quadam eus parte, quin
Eodem modo fe res habet in propofitionibus negatiftatim pateat illud e(fe hac ma;us
vis. Etenim fi quis enunciet : 2iulla pars major efi toto : ubi totum cum parte fua tibi
:
reprajfentaveris atque notionem claram maoritatis in memoriam tibi revocaveris; illico patebit , partem non poiie dici toto maorem Eodem modocumideam trianguli animo praefentem ir.tuens tres in eo angulos animadvertis , illico patet , non poile convenire triangulo quatuor angulos , confequenter terminis intelletis patet , in propofitione
negativa "HuUum triangulum auatuor habet angnhs pra:dicatum non convenire fub'e6io
.
jr.
262.
171
262.
prxdicatum
nondum
intelledtis terminis
patet
Et ideo propoiitioncs
&
unde COnltet
tionis de-
onft ra -
ff
flbi velint
Definitio
p'pofi-
intelligitur
quid a
J lia
"'
"MS
tius proponere
263.
Si notionem fubjecli
&
me
pcrtincre.
eadem ad notioncm
refleifti-
animadvcrtimus
tum
fola attentionc
nobis patcc
pra?dicarum fufuo convenire , atquc adeo terminis intellcctis non amplius obfcurum eft
Piopofitio igitur in numcrum indemonftrabilium referenda (jr. 262;
Ad hunc cafum pertinet exemplum am ante allatum, quod totum fu tnajus fua fdrte.
;
bjccto
Notionem enim claram habemus totius pariter atque partis, vi cu'us & totum , cV partem agnofcere poffumus Notionem quoque claram habemus ma oritatis, vi cu-us maius a minori & aequali difcernere valemus
Enimvero attendentes ad notionem totius
indeque totum agnofcentes , non opus eft ut una attendamus ad notionem partis. Et
;
attendentes ad notionem totius atque partis non opus eft ut attendamus fimul ad not:onem ma-oritatis
Satis igittir manifeftum nobis eft , neque notionem partis ad notionem tonus , nec notionem ma;oris ad notionem utriulque pertinere
Nullum tamen
nobis repraefentare polfumus totum , quin una repraefentemus aliquam eus partem & ejus ad totum relationem
Quamobrem dum fuper toto , quod nobis repraefentamus , refleilimus; animadvertimus quoque eus partem & dum hanc ad totum referimus, toturn parte maius agnofcimus
Idem nobis rit evidentius , fi plures res toto genere diverlas canquam totum nobis repraefentemus atque aliquam e us partem ad idem
referi.
mus
Tart.
71
SeH.
I.
III.
mus. Hinc
illuftratae
264.
&
modus
cognofce-
Secundus
di propo-
demonfirabilis
firioaem
fitionis
indemcn-
atque complctam
agnofcitur atque
ftrubilem
eft
divelli nequit
Demonftratio parum
;
propofttio denuo indemonftratione propo-
praecedentis
;
diffcrt a
Pertinet huc exemplum,quod radii unitir circuli fint inttr fe aquales . Habemus enimcirculi definitionem
dum eum menti feu oculis praefentem exhibemus, diftinguimus notas definitionem ingredientes , nempe quod fit figura plana , quod terminetur linea irfc
fe redeunte, quod fingula huus lineac punda a centro aequaiiter diltent
Jam fi cogitemus ulterius re&as ex centro in peripheriam eductas , quae ad circuli definitionem non
lineae iftae ad fe invicem referuntur, ob sequalem punctorum peripheriae a
pertinent ,
&
&
Cum vero haec iftarum lineainvicem relatio conftituat notionem praedicati, quod hic circulo tribuitur {
200) ; prsedicatum lub'edto fuo convenire fatis clare perfpicitur
Pertinet huc porro exemplum alterum pauloante (ot ..161 )allatum, quod omnt triangulum habtat tres angulos .
rum ad
fe
teft
pugnare
Ex
ut
fit
ea
quam
nobis
jam repraefentamus
.
non
re-
quod eidem
i-
265.
Fundamenturn
nefl
propofi-
vel
tionum
tbeorcti-
corum
&
pr.iilicn-
rum.
poffe
affirmatttr
inefje
aut adeffe
poteft
vel
noftra
E. gr. In propofitione , Circuli faralleli idem habent centrum vel funt concentrki , de circU:n altera vero , circuli fe intus
parallelis tanquam fub e&o aifirmatur concentricitas
tangentts non habent idem ctntrum , vel non funt concentrici , de circulis fe intUS tangentibus
tanquam iub;ecto negatur concentricitas . Enimvero in propofitionibus, quibus affirmatur
lis
Cir-
7j
&
licione philofophiae
adeft
dc eodeni affirmarur
qua aliquid
E.
fieri
in
vel
pofle affirinatur
affirmatur aliquid
fieri poife
266.
qua aliquid
negacur
,
vcl
ficri
quod
PralTica vero
debcrc poftulatur
ctica eft,
qua
qua
eft propofttio
propofi-
mm
tl
?
m
fed propofitio pra- thcontl.
.-
defcribi jubentur
c*
&
prtflic*.
267.
Definitio
allatx
Tottm
figura triiatera habct tres angulos^ radii unius circnli fv.nt inter fe aquales.
aX j onJ a-
268.
pradicdtur aliquid figillatim , quod "PrepoftQux in dcfinitione continen- tioncsmtn defimtione continetur , funt axiomata
tur, ea dcfinito convenirc, ex ipfa dcfinitione patet, adcoque quamare \
primum terminus,quo denotatur fubjeclum, intelligitur (.117. 152 ). firm ^,
Propoficio igitur indemonftrabilis eft ( jX. 262). Sed cum in iftiufmodi propofitione aliquid de fubjecto affirmccur (.'205^ , quod eidem
In axiomacum icaque
incft
eadem quoque thcoretica eft (. 266)
.
Propofttiones
in quibtts
de
dcfinito
'
numcrum
referenda
( .
267).
E. gr. Quadratum definitur, quod fic figura quadrilatera, asquilatera, rectangula . Propofitiones itaque : Qjtadratum eft figura quadrilattra , S^itadratnm eft fignra. x^uilatera , S^iadratv.m eft figura. reftangv.U
axiomatum loco habentur .
:
269.
Propofitio practica indcmonftrabilis vocacur Poflulatum.
.
Toflulati
qv.ovis fv.ntlo ad quodvh funtium rtTalia funt poftulata <r//a7j,quibus poftulatur ,
d e & n t[iQ .
direiium frodncere j Quovis ccn.
Bam lintam ductrt ; t\cEtam lineam terminatam in continuum
tro
inttrvalh circuium defcribtrt . Sunt enim propofitiones , quibus affirmatur , tale quid
quovis funtio ad quodvis pun&um duci fottft
fieri porle
Unde etiam ita efferri poffunt :
linea retia ; }\ecia linta ttrminata in continuum
direciv.m froduci fottft ; Quovis ctntro Cf in-
&
&
&
ttrvallo defribi fottft circuius; quemadmodum a nobis faclum eft in Elementis Geometriae
($.18.19;. Definitionempoftulatorumeam formavi, quxconvenit poftulatis //<//*, qui eaab ax omatis,
a propofitionibus demoftrativis diftinguit Non ignoro Clavium aliter
<dem
&
&
&
notionem poftulatorum
in
&
&
&
qux
in iis
autem
in poftulato evidens
quomodo
&
270.
Tart.
174
1.
De Dhifione
. 270.
axiomata
ln propofitionc identica fubjetiones i&c & praidicato eadem refpondet notio (. 213) , confequenter eadentna
dem utroque res indicatur (. 200 J Propofitio igitur identica genetur fmt
ra i; Sj q ua, ceteras omncs ambitu fuo compleftitur ha:c eft
ldem ens
nxiomata.
-y^
f
eu
^
^
ub\
geefl
denotat
^
,
fpeciei
vel
generis
cujufcunque
five
in communi , iive
neratim ens
,
Tropofi-
^^ m ^^ ^
mw
&
Axiomztanegati-
Propofttiones
ta
Quivis f
,
j
7-1.
effe
attentione perfpicit
diverfum a fe
ii
fit
ipfo
fieri
funt axioma*
non poffe, ut
,
non
fit
. gr. Si quis novit , trUngutnm eife figuram tribus lineis terminatam; quadratum vero figuram quadrilateram, aequilateram, re&angulam; is ftatim perfpicit, triangulum
Mn ejfe quadratum : imo ex fola definitione trianguli patet , triangultim non habere quafcientiis,
tt-.or vel flara iatera . Iftiufmodi axiomatis efie locum in ratiocinando cum in
tum in vita humana; iis ignotum non eft, qui attentione fufficiente utuntur.
.
272.
Cafus alter.
s'
definitum fumitur
273.
ut fubjeclum
&
de eo pradicatur quidpiam
in-
ad
quod
notis
igitur funt
fars fexta
".
in
Htftagow feftima
&
Axiomata
eji
gttlari
Utcritm
175
quam
unitat ad
nnmerum
74-
modo
axioma
Parct codcm
propofitio, vi . 255, vcl ctiam vi . 264.
Definitio inverfa
ejl
&
aequiangula ; hvi
Qui enim novit definitionem figur* rcgularis , quod fit aeqilatera
rationis generalis Logicje, atque adeo in cafu fpeciali fola attentione ad definitionem
tequianguia Jit rcgutaris ,
perfpicit , quod Omnis fignra aquiUter*
&
275.
Propofitio thcorctica dcmonftrativa vocatur Tbeorema.
Hinc Theorcma appellatur Vythagoricum propofitio a Vythagora inventa
cnnf.c
triangulo reilxngnlo
in
fit
ftmttl
Theorc-
quod quadratum
fumtit
Omnes
tnxtiS dc-
piopo- finitio
theorematum excmpla.
276.
.
Propofitio praclica demonftrativa dicitur Problcma.
Troblc-
E. gr. Ptopofitio, qua docemur conflruere triangulum reciangiitum , vel invenire mediam fua*jr J ? _
froportimalcru inter duas lh:cas rctlas datas , probkma vocatur in Elementis GeometriaE
r ''
Exemplum problemars habemus in filperioribus [. 150), ubi docemur invenire f.gnifica. " lia
:::m vccis , qi-.cm iffi tribuit ufus toquendi . Vulgo Clim Jlrifiotelicis problema appellatur propofitio inevidens, de qua in utramque co-.tradictionis partem cum aliqua veritatis fpecie difputari potefi. Sed nobis cum iflo fignificatu nihil eft negotii
.
Corollaria
2 77-
propofitiones,qu non
Cordlarii
infcruntur.
&
ei definiiio
competit
&.'
C
De
variis
pondct
Propofitiones
definitum comfciit
I 1
Judiciorum
afTe&ionibus
278.
fignificantur,
aquipollentia dicuntur
quipollentia
ei
AV U
.
JUdicia
mutuo poffunt
^^
fubftitui tiumde
.
fi ifio
E.gr.
76
Tart.
1.
De
vsriis
E. gr. Si quis fibi reprarfentat Solem una cum a:dificio direcle eidem oppolTto
atque
lumine, quoaedificium collultratur tum vel Sol fumi poteft Ioco fulvecti , vel a:dificium,
\el lumen. In primocaiu judicamus Sot UUminat xdificium , in altero. Edificium Ulumiimtur
e. S/.c\
in terfo: Lumtn Solis adificium ferfundit 3 -vet ab sdificio w rminatur
Omilia igitur
haec udicia feu propofitiones omnes zquipollent
Patebit fuo loco, in demonftrationibus
laepiflime propofit iones aiquipollentes in locum ameriorum fublticuendas elie , ut ex iis
;
fequens demonltrari
poflit
279.
eidem
Tropoft-
tioms
>t-
q:::pol-
lentcs
qttknam
m definitione attributa ,
S't de definito preedicatur
de
propofitiones funt aquipolkntes
hac notione definitum
Erenim cum ex
ipfa derinitionis dchnitione pateat (. 152 ) ,quod utrique propofuioni
eadem refpondeat notio complexa , ii nempe definitum feu nomeu rei
pcr modum attributi confidcrcs , quali ficlioni hic locum eiie jam fupra (jT. 252) oftendimus ; nullum fane dubium eft, quin una harum
propoiitionum arquipolleat altcri.
notio
eft
gan
poteft
commodum
prout nobis
fuerit
tcrius o-
flenditur
hac vel
qu2rum una
(%.
230). Quamobrem
bet
in
una propoiitione
altcra propoiitione
fi
idem tribuitur
Dctcrminationes fubjcdti x-
cequivakntibus
.
alteri
determinationcm iubjccti ,
fubftituis in locum alterius
altcra
ifta uti
Si
quivalentcs funt
&
quarum una
280.
Tdem ul-
&
haec propoiicio
evadit
( . 278).
E. gr. Varailehgrammx , nitorum xqnales fnnt bafes <$ altitndines , xqualia fnnt , drTaralteinter eafdem paralletas confiituta aqualia fitnt propofitiones
ligramma fufer eadcm bafi
funt
altitudines tequales
aequivalentcs : determinationes enim aequivalentes funt habere bafes
atque fufer eadem bafi intra eafdem faralletas conftitui (. 130). Similiter propofitiones 7
altitudinis & faraltclogrammnm dividitur
angutitm eft dimidium faralieiogrammi ejnfdem bafis
fer diagonalem in duo trianguta aqualia propofitiones aequipollentes funt , cum per divifionemope diagonalis fact.im -prodeant triangula cum parallelogrammo e:ufdem bafeos dc
altitudinis, adeoque in utraque propofitione determinationes aequivaleant ( 231).
&
&
&
281.
occurrit propofitio
nlterius
qua nobis
excitata formare
&
licet fropofitionem
aliam
oftendi-
altera aquivalet
primum
tnr.
lAdhuc
Si
jequivalet (.
propofttaf.
cui
eadem
Etenim per
notio
fe patet
refpondet
hcec
quod ucrique
Quamobrem una
alteri
278)
&
Ded mus am
;
ei inter
fupra
(.
demonftrandum fua
&
lutionem attendit ,
Mathefeos fecimus
quemadmodum
inferius expreffius
Tropofi-
&
docemus
&
in
Elementis noftris
2S2.
fubjcdtum prardicatum
propofitio
dici-
Judiciorum affeclionibus
converti
dicitur
177
tionis
convtrf
omne triangulum tequiUterum ci\ xquiangulum , converfa eft haec altera : dcji/ulio
omne trUnguium xquiangitlum eft aquilaterum . Similiter propofitionis : Si crura trianguli
teqiulia funt , anguii ad baftn finnt xquales converfa eft hxc altera : fi anguli ad baftn funt
tqutles , crura funt aqualia . Occurrunt quoque incer noftras propofitiones Logicas conz/erfie
E. gr. Propofitionis (. 61): Qux enti cuidam
aliarum, quas ha&enus demonftravimus
conftanter infiunt , ea de eodem abfiultite eminciari fojfunt , converla eft ha:C altera : >u<s de enVide exempla plura . 6z.
te rnodam abfiolutt tnunciari foffunt , ea eidem confttntcr infiunt ,
E. gr. Propolitionis
z57. 158.
69.
cie
per effentialia
fubjeclo
definito
eidem
tialia
infint
vcrti potcft (.
fe
282
).
E. gr. Triangulnm definitur per fua effentialia xquilaterum , quod fit tribus re&is intera:qualibus terminatum . Propter hanc laterum asqualitatem de ipio praedicatur angu-
iorum squalitas
gulum
&
<!.!
angitii fiunt
qux
&
squales
COntra
PrOpofitlO ge-
quam
praefenti
&
'
&
Deo
284.
mul fumtai
fi-
E. gr. Proprietas quadrati eft , quod ejus Iatera fubtendant circuli Quadrantes . Defiadeo potefl per figuram planam circulo infcriptibilem, cu us latera funt quadrantum
fubtenfac
Quodfi iam de S^uadrato ita definito prasdicetur, quod iit fignra xquiUtera,quadriUtera, rcEianguU s propofitio utique converti poteil in alteram
Figura quatuor Utera
Kqttalia ad ar.guLos recios jimBa habens
Melius pater , quid fibi velit convereft quaaratum
airi
*>
j^i
em
/.
terius
0-
flendititr.
Tart.
178
Seti. III.
I,
Cap. III. Df
variis
utraque propofitio reducatur ad formam hypotheticam: Si quxdrati Uttra quxdranad angulos rcclos juntfa
confubttndunt , qnatttor h.ibtt Ixttra inttr fe a-qualix
Si quadratum haltt quatuor lattra .tqualix ad ar.gidos rttlos invictm juntfa 3 circulo infcritra
lattra ftngitla quadramtm fubttnduttt
ki fottfi
fio,
fi
&
tts circuli
&
&
Jdemadbuc ulterinsojten-
ditnr.
2S5.
ad
modorum quse per modum attribuNimirum Si de fubjetlo per ejfentialia definimodi cujufdam vel relatiorits pojftbtlitas, qua per modum at-
poffibilitates
rclationum atque
per modi
vel relationis
cujufdam
poffibilitatem
&
viciflim
defnito
Si de fubjecJo
pradicantur omrita
cujus latera oppofita lunt parallela; propoiitio : Parallelogrammum tft divifibitt ftr diagonxItm in dr.o triangula aqualia, ita converti potefl : tigura ftr diagonaltm divifibilis i/i duo triangul.i xqualia tft faralltlogrxmmiim. Et viciilim fi faralltlogrammum definias per figuram ope
diagonalis in duo triangula divifibilem ; propofitio : "ParaUelogrammum habtt quatuor Uttra,
tjuorum bina offofta funt faralltla , converti potefl in alteram : Fignra quatuor Uttra habtns,
quorum bina offofta funt faralUU , eft faralltlogrammum . XJt melilis intelligatur converfio
propofitiones categorica: reducendae iunt ad hypotheticas fequentes : Si faralltlogrammum
habtt quatttor lattra , qitorum offoftta funt faralUla s fer diagonaUm in duo triangula xqualia diT.-idi foteft;
COntra : Si faralUtogrammnm ftr diagonaltm in duo triangv.la equalia dividi fobina offoftta faralUU . His enim duabus hypotheticis aequivattft , lattra quatuor habtt
lere quatuor prxcedentes categoricas patet ( 280). Obiter moneo in gratiam eorum,
qui non fufficiente atteiuione utuntur , in praefenti cafu , quo farxlUUgrxmmnm definiri
fupponitur per figuram ope diagonalis in duo triangula xqualia divifibilem, propoiitioejus COnnem TarxlUlogrammum habtt quatuor Uttra , quorum bina offoftta funt faralltla ,
verfam : figitra quatuor Uttra habtns , qiiorum bina offofitx funt faralltlx , eft fxralltiogrammum , nec identicas effe, nec pofteriorem inverfam definitionem, quemadmodum obtinet , fi faraUclogrammum definitur per figuram quadrilateram , cu;us oppofita latera funt
parallela ( . 214. 254. 255"; . Qux in Mathefi patent , ea in difciplinis aliis non adeo ma-
&
&
&
nifefta funt
fed
Idcmpor'iitL
^-
^j
ut agnofcantur.
286.
prxdicatum non de fola hac fpecieenunciari poteft :quodcum hypothefin evertat,abfurdum eft. Quoniam itaque ens ejufdem fpeciei utique
eft , ideo fpecies migrare potcft in locum pr^dicati &conditioni junclum prredicatum tueri vicem fubjccli C.2oo;,confcquenter propofiE. gr.
tio converti poteft (. 282).
Judiciorum affecHionibus.
179
llnta tranfverfa , pravliE. gr. De tinth farallelis folis fub ea conditione, quod feeentur
linearum faralleUfmtm prxdicari poteft angulorum alternorum equalitas . Ex conveno autcm
aquales
care licec de Iwwm tranfverfa qvadam ita fcclis , ut anguli alterni fint
287.
Si quid de fubjeclo fub determinatione unica pnedkari potefi* propofttio Idemutpradkatum de- tcrtus ita eft converttbilis , ut determmatio fiat pr<edkatum
lc " (iltlir terminatio fubjecli
Quod cnim de fubjccto praedicari poteft nonnifi fub J
&
unica detcrminatione, id eidcm convcnirc non poteft nifi adfic ifta dctcrminatio (. 200). Quamobrem fi id eidcm convenire fumitur, detcrminatio
dicatum
quoque
crit ci
&
locum
praedicati (.
200)
E. gr. In propofitione Omnis Upis calidtts calefacit actus calefaciendi tribu:tur lafidi lub
Fieri autem non poconditione caloris , leu fub hac determinatione , quod fit calidus
teft, ut lub determinationealia idemaCtus c///>nd# eidemconveniat quod enim affirmatur de calido, negandum eft de omni non calido. Propofitionem igitur iftam in hanc convertere licet: Omnis lafis, aui calefacit , calidus efi
Si libuerit uti propofitionibus hypotheticis, habebis fequeiltes: Si lapis calidus efi , calefacit , Sc COlltra; Si lapis ca!cfacirt
calidus efi
Enimvero in propofitione : lapis ex alto dclapfus ctleriter movetut , converfio
iftiufmodi locum non habet
Non licet aiHrmare convertendo: Lapis , ijui celeritcr movetur , ex alto fnie dcUpfas , propterea quod idem praedicatum eidem tribui poteft fub aliis
quoque determinationibus Lapis celeriter quoque movetur , qui magno impetu fuit proQuamobrem nonjectus , aut cui alia quacunque ratione impetus magnus fuit imprefius
nifi in cafu particulan verum cft, quod lapis , qui celeriter movetur, ex alto delaplus
.
fuent
.
Propofitiones
funt
t<e
effe
&
288.
quod
non
aJrcra affirmatur
S&'
efle
"
Propofit'Ones oppofitae funt : in omni triangulo anguli fimul fumti Junt xqualcs dv.aCOiltiaatreflis
in onmi triangnlo anguli jimul f.imti non fnnt xqttalcs duobns reEiis . ContradlCaOctoriaruttt
in cafu fingulari funt : Vetrus fcribit Sc Vetrus non fcribit .
E. gr.
*>us
fiae
&
Propofttiones oppofitce
va
cum non
definitio.
289.
diffcrant, nifi
quod
altera
fit
affirmati-
tur (. 207).
Idem quoque in exemplis manifeftum
farte Sc totum
nm
esi nvjtts
eft.
Etenim
nifi
propofit iones
quod copula
Totum
efi
efi
priori
in
majus
Earum
dijferentia
fua.
nude po-
natur
in pofteriori copula tfi habeat particulam negandi non pra:fixam
Similiter incafu oppofitarum fingulari : Vetrv.s fcribit
Vctrus rwn fcribit , omnis differentia confiftit in
particula negandi non , qus in altera propofitione ad'icitur copula: in prxdicato latenti:
id quod patet , fi eas revocaveris ad xquipollentes ($.
Vetrus
203; , Vetrus efi fcribens
,
&
&
non
efi
fcribcns
290.
in propofttionibus oppofttis
idem prorfus
effe
Inquoe^
debfre fubjetlum atque prtedkatum^ nec minimi quicquam in utroque im- demconmutari debere in aherutra ; confequenter terminos Jingtdos in eodem fami vemaa,t
debers
80
debere
Tart.
figriificattt
SeH.
1.
Si
rem
figniticabunt (.
dem
eft.
111.
Cap.
III.
De variis
E. gr. Paulo ante exemplum propofitionum oppofitarum allegavimus propofitiones Geoin omni
metriae elementaris ; i omni trianguio anguli [imui fitmti funt <equa!er duobus reflis
trianguh arguii fimu! fimti non funt aquales dmbus reciis . Suppoiuimus eniin triangulum reBilirumn, tnbuentes voci triangulum cum Euciidt eam notionem, qux nonnifi tnangulo reftilineo convenit . Enimvero fi quis cum Thcodifo vocem tri/tnguli generaliter lumat , ut
&
.
Subjelti
determinxtio in
oppofitis
cidem.
i'ub le
comprehendat
pro-
29I.
Hinc ulterius confcquitur , ft quid fubjetlo nonnifi fub certa conditiom negativa eadem omittatur vel immutetur , propofttionei
ne convenit
non amplius fore oppofitas. Ecenim in hoc cafu fubjecli quidam ftatus
&
detcrminatur, in quo praedicatum ei tribui poteft (. 228), atque adco omifla conditione, fubjcclum abfolute pofitum non amplius idem
cft, confequenter nec propofitio negativa affirmativa? opponitur (.
gr. In propofitione: Omnis lapis calidus calefacit fubieclum determinationem habet
quamobrem fi in negativa omnis lapis non calefacit eadem omittatur ; eadem
:
lapis calidus non calearfirmativae non opponitur . Oppofitas lunt : lapis caiidns caiefacit
E.
ad'untam
&
facit. Similiter
certus
fi
accidere folet
. 292.
Determinata. notio
pne-
dicatiin
oppofitis
eadem.
Similiter patet
propofitioriibus
oppofiiis
Etenim cum praedicatum dcnotet omne id , quod fubjeclo tribuitur vcl ab eo removetur (. 200) , confequentcr quod in notione termino five fimplici, five complexo, quo defignatur,refpondcnte continetur ; in propofitionibus autem oppofitis idcm praedicatum efle debeat
evidens omnino eft , quod praedicato determinata rcfpon(. 290)
poffe
nihil
dcmi pofle.
calefacit
quem
ra-
diis folaribus expofitum ta&us calidum probat , eundemque fubmergens in magna aqui
quantitate, quam nihil caloris contraxiife tattus denuo teftatur, neget , omnem lafidem
talidum calefacere ; altera haec propofitio non contradicit priori . Etemm utut fubectum
poflit confiderari ut idem, cum in prima propofitione nec lapidis denfitas, nec magni-
quoque
ter-
yudkiorttm affcRtonibus
terminata quantitatis
&
quorum
8
nihil
in
cum
oppofitione
tum pradicati
judicium
fieri poffit
de- Officium
effe
five de oppofi,
tl0,K '"indigitetur
complexo
termino fimplici utrumque
, five
E. gr. b; quis udicia tormat de eo , quod a rebus naturalibus , tanquam caufis, pro- dicaturi
fcu de eaium etfectibus; cum iidem fint viribus caularum proportionales,
ficifci poiTit
nullum cafum fpecialem vel fingularem tauquam contradictorium opponere licet alferto
', nili in univerfali
quantitas virium, cv quantitas effectus fuerit accurate
detcrminata Applicemus hsc ad cxemplum prajcedens lapidis calidi ,ut appareat, quanta circum/pectione opus (it , C\ de contradictione udicium ferre nobis vilumt-fuer it . Si
Upis calidus calefacit, cum fub;ectum , tum praedicatum accurate determinari debet ;
cifca lubectum \el dcterminandus eit caloris gradus ope cu'uldam meniura: , ad quam
refertur , vel modus, quo eundem acquifivit , una cum ceteris , qux ad hunc gradum
ratione pradicati vero ob'C(ftum , quod calefit ,
aliquo modo concurrunt
gradus caE. gr. SubeChim determinabirur , fi pondus Iapidis & cus
loris , qui cidem confertur
denfitatem una cum tempore determinaveris , per quod radiis lolaribus fuit expofitus
& Itatum coeli atque Solis ifto tempore altitudinem minimam
maximam; pr.x-dicatum ceterminabitur fi aquse , cui lapis immilfus fuit , quantitatem eus caloris gradum, antequam immitteretur &, qui lccutus , pottquam fuerat irhmiflus , ad menfuram
Hiice neglcctis, non firmum ac tutum erit de oppoiitione Sc ia fpecie conrevocavcris
tradictione judicium
terminatas
fubjecli
notiones
conftituendas
&
&
&
altera
efi
particulariter negans
ubi
univcrfaliter affirmans
eft
294.
contraditloriarum
propofuionum
Si
^ on f
yV:l
pofitum, five certo modo dctcrminatum , & judicans affirmat, om- n Lans.
ni A convenire, quod notione ipfius B continctur ( jX. 288. fcqq.)
Quoniam is , qui altcri contradicit, negare dcber , quod affirmat alter (. 28S)
contradicturus ncgare dcbet , quod omni A tribui poffit, quod notione ipfius B continctur, adcoquc contcndere , fub
contineri qiutdam, quibus tribui nequeat , quod notione ipfius B contc
tinctur. Erit igitur conrradicloria generalis propofirionis datce: Quodnon eft B: qua; cum parricularirer negans fit (. 207. 243);
cvidens eft propofitioni univcrfaliter affirmanti rcfpondere contradicTo-
dam
tera
efi
Ercnim
fi
ftatuere
angu*
tres
contradiftoriarum una
aU
Quando
fuerit patticuUr:tcr
five
fub data
quadam
Quoniam
igi-
tur
Tart.
A,
cui tribui
poflit
{.
288)
notio-
quoddam
Quoddam
ejl B
propoiuionis dats
Hcc propofitio cum fit parti206.
evidens
i
cularitcr affirmans(.
eft propofitioni univcrfali.
24$;
ter ncganti refpondere contradidtoriam particularitcr affirmantem.
;
E. gr. Si quis ;udicat , mdlum trianguium habere dnos angulos actu reclos ; eidem contradiCturus" ftatuere debet , dari qnxdam triar.guta , qux angidos duos aBit reBos habeant . Unde
contradictoria : SQsdam triangula. habent duos angutos aBtt reBos , eft particularitet affir-
mans
.
Cur di'
univerfales fint
cor.tr.idi-
ilorite.
296.
Qiioniam nulla datuf propofitio univcrfalis , quce non fit vel affirmans, vel ncgans (jT. 259) , utriufque autem conrraditftoria particularis cft (.294. 295) ; ft m duabus propofttionibus idem B de eodem
umverfaliter affirmatur
&
negatur
propofitiones
clcritff
effe
arfora
telluri fimilia;
md-
lum flanttam effe corpus telluri fimile ; propoiitiones non funt contradi&oriae Similiter contradictorias non funt propofitiones : Omne triangulmn habet duos angidos aclu rtBos
'littllttm
.
&
triangulum halet
dy.os
angulos
aBu
rtBos
297.
Propoftiones
Contra-
vcrfaiiter
riarum
Hmc
prpofitionitm
uni-
alter affirmet, omnes planetas effe corpora telluri Jimitia , alter vero ftatuit , r.idlum pUnrtam effc corpus telturi Jimiie ; pofterior dicitur slati.erc contrarium eus , quod delendit pr:or
Et ita 'udicantes dicuntur fibi in-vkem contrariari , non autem fibi mutuo contraaicce. No:i inunle eft difcrimen inter yropolitiorwim contradiciionem tk. earundem contra,il
definitio
rietatem:
quemadmodum
.'298.
Curparticulariv.m nulla
coiitradi-
clio.
de eo in
duos anpdos
&
qusdam triangu-
in priori
cafu fup-
fint
Judiciorum affeBionibus
ndem numero homines
iint
de quibus affirmatur
quod
fint
docti $c
83
quod non
fint
docti
-99-
&
gnhs
Item
mwtales
eorundem
fit
uius
Omnt triangulum
kabet
Uimodi funt fequentes: Onmet homints fnnt mortalts j & S^iiidam homir.es funt
hominnm in ommbns eji fapient & Qiidam homo in omnibm non tft fafient
Diuilus
3OO.
&
Tropofi-
tcs vocancur
poiTunt,
&
fubalternan-
quo
quod
negans
&
OppofltX
riarum
idem
297). Quod vcro de fubjefto univer- gjjjjjjj
In propofitionibus contrariis
&
negatur (
affirmatur vel negatur
bjeclo affirmatur
faliter
efi
.
,
etiam particulariter
id
Quodfi
igirur
de eodem
altcrutrurh
affir-
fiat
in
&
affirmantis
(. 294.
295J
Enimvero propofitioncs
ifta:
particulares
di&oriam contrariarum
alterius.
non
tft
tft
fipitns
funt
Quidimhomo
Omnis homo
eft
efi
fipitns
homo
eft
fapiens
Propofttio contraria
in
30Z.
cafu particulari
&
ftnguiart
alterius
Propofitiones contraria non differunt , nifi quod altera abkns in
affirmans, altera negans, utraque vero univerfalis(jT. 297). Quodfi contradi*
'
a
ergo
Wolffii Logka.
a
riam
fit
tft
quae contradicloriaalteriuscontrariarum:
fapiens
Similiter fubalternans pofterioris contrariarum eft : Qtidam homo
qus contradictoria contrarise prioris: Omnis home tft fapitns .
Subaltemansprioris
nm
Vart.
84
quarum una
1.
in
variis
De
111.
particulariter arfirmat
quod
quod
applicatione in
habcmus propofitiones,
49 ),
( jT.
E. gr. Omne totum eft majus fua partc Sc otnne totum non eft majus fua partc funt propofitiones contrariae . Jam fi in cafu particulari occurrat propofitio : Quoddam wnm non cjl
mijus fiut parte, contraria abit in contradi&oriam . Similiter propofitiones contrarire funt
omnis pUneta proprio lumine fulget . Quodfi in cafufin"Piullus pianeta proprio lumine fulget
gulari occurrat negativa: Fenus prcprio lumine non fnlget j contrariarum prior
Tfullus pu.
&
r.eta
Omnis
flar.cta proprio
lumine
fulget
Contradi-
ftioUtens in
wdepn:'
Quoniam
&
r.
&
jefjt conlradifioriis
ft
altera univerfaliter
&
&
&
Contrxria
dcfendencon-
tmm
md.clio.
304.
defendit
in caftt fmgulari
&
particulari
eidem
contradicere
E. gr. Si UllUS defendit, omnes pUnetas ejfe corpora ttlluri fimilia j alter verD ftatuit,K/lam planetam cffe corpns tclhiri Jimile , hic in cafu particulari vei fingulari alteri contradicere debet , propugnaturus , quod <ji:idam planette non f.nt telluri fimilia corpora , quod t'enus non fit corpus teiluri fimiie .
35propoftionibus affirmativis , quarum una univerfalis , altera
duabui
Conmdieidem
cliolatcns partktdaris , vel utraque ftngulari; , fubjecfo eidem trtbttuntur , qitoe
tales
non
apcontradicloriar
,
tma convenire nequeunt ; propofttiones fttnt
etft
in ajfirniativis. pareant
qua? eidem fubjeclo una convcnire
Prxdicata enim
eft B
non B. Qj.iamobrem fi dicatur Omne
nequeunr , funt ut B
^*
B&C,
&
& Quoddam A
dam A non eft
fint ;
e(l
B.
etiam \\\x:
C,perinde
eft ac
fi
diccres
Omne
eji
B & Quod-
&
que
teri
JucViciorum flffeZltonibus
tcri
faite
183
confcquenter Univerfali
Omne tetum
efl
majut
Kon liic proponimus j nili quod prsefentiflimum ufum in demonfua f.ute contradicere
ftrationibus pcr indireitum fpondet , uc alios ums (ilcncio prxcereamus , qui in parce
Vttrut fcdet cc Vttru/ ambulat
r.ictica patebunt. In calu fingulari conci.idictonx func
quia ambulans non fedet
.
306.
efi
C. Quoniam
potbefini crit
N ullu m A
vcl B cft
B.Quamobrcm cum
dicat univerfali
Nullum
& C,
pra*dicata
ita
ut
vel fitB,
in propcfitionibtu
wlmvli
'
eji
Quoddam
propofitio: Qttoddam
B, etiam
efl
duo
Sint
Aneceifario convcnit,
univcrfalis propofitio:
non
necejjario convenit
trum
&
altera
contranon ejl C,
&
majus toto
mimts toto > fub:e<ftum A f.trs erunt proE. gr. Sint duo prardicaca I; &:
pofitiones generalibus in demonftratione xquivalentes: 7>{ulla fars eft major uto ScOjtxdam
fars non eft minor toto . Quoniam particulari aequivalere poteft hscaltera: Duadam farseft
major
toto ,
univerfalis contradictoria
altera
effe
debet
37funt contradiclorite Nam in pro- contradipofitionibus fingularibus oppofitis idcm dc individuO eodetn affirma- tlori*
ncgatur (. 289), confcqucntcr idcm eidcm tribuitur &abcodcm fingaUrur
rcmovetur, (cu idem eidem convcnire
non convenirecodem tcmpo- iiS
rc f. 20C),), confcqucntcr idcm cfie
non efle iimul dicitur. Omncs
nimirum propofitiones fingulares oppofitrc ad hanc formam in cafu fingulari rediguntur
Hoc A eji B
Hoc
ftmul non eji B. Sunt igitur
contradi&oriae (. 288;.
Omnes
&
&
&
&
E. gr. Contradicloria: (xinttVttrus fcribit ScVttrnsfimul non fcribit , Ccelum nunc eft nubibttt
cbdudr.m &: Cottum nunc non eft nubibus obdvClum , luna nunc htcet $c 1 una nunc non lucet . Et
ab hifce excmplis advenic nobis prima contradictionis notio, cum experiamur, nos
non modo una quidpiam facere c\: non facere non polfe; verum etiani in noftra poteftace
minraie pofitum efle , uc idem fimul eife ck. non eile cogitemus . Sed ea de re ex inftituto dicemus in philofophia prima .
.
Si de
qucdam genere
vel
J08.
quadam
pofjibilitas
qute per
mcdum attributi
prardicatum
Si
inejii propoftio-
cnim de gcnere
vel
ineft ,pra?dicatur
attributi
conftanter
.
&
tiones in-
ceft mtx
YcntraAift or
u.
&
86
Hoc genus
De variis
defignatur, non
(.288):
daca hypothefi pro contradi&oriis
e(l
haberi poniint
E. gr. Numerus
Quamobrem
tnm non
fi
habtt tres
309.
quodam genere vel quadam fpecie fub exprejja condithne pnedicatur , quod eidem fub ifta conditione femper convenit ; propofitiones oppofita
indefinitie ctquivalent contradicloriis.Dcmonftvatio non abfimiiis praxedenci,
si de
modo
ita
fpecies
gr.
B &
non
Hoc genus
eft
Trianguio recliiineo fub hac conditione, quod confihuatur cum farallelogrammo fufer
inter eajdem farallelas femper convenit ratiofubdufia .-dfaralltiogrammum. Qua-
&
eadem bafi
lliobrem fi
vel
B.
hx
propofitiones
farallelas conftitutum
tft
triangitlum
&
inttr tafdtm faratleias confiitutnm non tft ejufdem dimidium ita explicentur : Htec figv.rarum
qu<g trianguli rcctilinti nomine vtnit
hac conditione , quod ctim faraltelogrammo ftifer
, fub
fftcics ,
&
eadem
inter eafdem farallelas conslituatur, eft ipfius dimidium Sc non eft ipfius dimidium;
bafi
propofitiones erunt coutradiitoriae
Contra fi conditio omittatur, veluti in propofitionibus : Homo efi doBus Sc Homo non eft docins ; contradiclio nulla locmn habet
.
Ottxnam
repugnare
dicantur.
.
310.
aut
attributis, vel iis, qua.' per moduni
,
confequencerdcfinicione falva (. 172. 173. 176),
ie falvis effentialibus
Qi.
atrributorum infunt ,
fubjecto convenire nequeunt ea eidemrepugnare dicuntur. Similiter qua:
fubjedlo in data hypochefi , feuob adjediam determinationem,convenire
nequeunt ea bipotbefi repugnare Qua? vero eidem fubjeclofimulconvenire ncqucunt, ca mutuo ftbi repugnare dicimus.
;
&
df.o
guli
oppofiti
aequales
fimul non poffint efle nifi duobus rettis
Trafe~Jum luppomtur circulo infcriptum 8c finguti ejv.s anguti obtiqui ; angv.li
diagonaliter
COIltrario
f\
dia-
&
Qfetnam
Quoniam
ftbimutiio
repkgnat.
&
3ir-
contradictoria fimul
effe
nequeunt
(.
Judiciorum affeHionibus
87
tngult nin habent tres angulos ; repugnare igitur dicitur , ut omne triangulum habeat trei anqnte >ion h.weant trei angulot .
SimilitCr propofitionev
C?" tamen fint quxdam triar.gula ,
COntrarias funt -.Omnet planetx funt corpora tellnri fimiiiaSc f{_utlut planeta efl corpus teUtiri fimile ,
repugnare igitur dicitur , nx. pUnetiefint fimut corpora telturi fimitia Sc non fimiiia .
fuloi
312.
Propofttiones crypticee
dicuntur
J'
funt propofitioncs obtiqne univcrfales (. 146), qualis eft ifta : Inomni trian~
gulo Utus maJHi Jubtehdit majorem angulum , ubi latus ma'us videtur effe fub;ectum, fignum ,l,m P ro
Eft igitur propojltio cryptica , qua: ad pofitiocamen univerfalitatis ad ipium referri nequit
manifeftam reductur: Omne triangulum habet latv.s m.ijus majori angulo oppofitum , ubi patet, num de-
Exempli loco
'
fubiectum
&
&
313.
Quoniam
&
'
propofttiones
tur
Vimidium parallelojrammi eft triangv.lum
Sunc porro latentis fub'e<5ti propofitiones
fupcr eadem bafi
ejnfdem altitudinis i iaborandum eft
quarum priori fubeiftum ponitur
loco pofteriori , qui prxdicato convenit; pofteriori autem prorfus omittitur , cum ea x.
&
&c
&
314.
Propofttiones ftmpHces dicuntur, qua? unum habent fubjcfhim atquc
Tropofipraedicatum. Compoftta? vero funt, quae ex pluribus fimplicibus coalc- tiomtm
lcunt , veluti cum idem fuerit fubjeclum , praedicata vero funt diver- fimpliJJ".
la; vcl
&
cium&
&
&
com"
compofita
jecto
Tart.
88
SeH.
1.
Triangulum vcl
eft:
duo pndicata
efi
reSiilineum
quamvis disiunclive
De
Cap. III.
111.
vel curviiimum
variis
unt , alterutrum vero convenire debet . Exemplum cafus lecundi eft : ^inguli &rc3ilinci
C- fphxrici comigui funt ^ijnaies diiubns refiis , hic enim duobus fulve&is idem tribuitur
prsdicatum Huc quoque pertinet propolitio: Et }\ege s , c- fubditi moriuntur . Dantur eti.
am
exempla alia,
velllti
;udices
fi
Tropofitior.is
co-
pular.vx
depmtio.
S-
Propofttio compofita dicirur copulativa$\ iubjcclum vel pra?dicatum conjunguntur,ita ut utrique fubjedo iigillarim poflit tribui idem pra?dicatum
&
eo
&
libcrrimus ,
Hxempla propofitionum copulativarum funt i. Veusefl
fapicntiffimus
etenim quodlibet praedicatum figillatim Deo tribui poteft , refolvendo propofinoiiemcompofitam in duas fimplkes: Vens efl liberrimus 6V Veus cfl fxpientifftmits z. Homines pariter
atque bmta habent organa fcnforia , nam praedicatum un'cu'que fubie<ffo figillatim tribuipoHomines habent organa fa.faria & tsrhta h.ilent
teft , relolvendo compofitam in has fimplices
:
organa fenforia
in
3.
compofita negativa
in
nam
cfi mutabilis ,
&
hxc propofitio
316.
Tropofi-
nec finitus
tionis
num tribuendum
disjun-
StlVct uC-
, g r sj qnj s dicat
Anima aut habct rationem e.xiftentix fus fuff.cientcm in feipfa , aut in
compofita dis unc"f.iva eft : etenim alterutrum praedicatorum tribuendum
, propofitio
eft animx , quodnam vero tribuendum fit, in dubio relinquitur . Similiterfi quis atfirmet:
Triangulum ant efi aquilaterum , ant equicrurum , aitt fcalenum , propofltio compofita dis;uilctiva eft : etenim in quolibet cafu unum horum pra:dicatorum tribui debere triangulo
affirmatur ; aft non determinatur,quodnam tribuendum fit , cum univerfalis determinaHuc etiam pertinet exemplum vulgare
^iut dies eft , aut nox
tio non habeat locum
efi , in quo aliqua crvpfis latet (. 311), cum lubie&um non appareat . Sublata cryHcc tempus autaies cfi , aut mx efi , vel etiam Omne tempus ata
pfi propofitio talis erit
aiurmim efi , aut noBumum
nimirumde omni tempore praedicari poteft alterutrum ho-
fwttiO
eile
quodnam eorum
tribui
alh
rum
quod
fit
dies five
tempus diurnum
fit ,
five
tempus no&urnum
7-
non contemnendum
transferri
C
*PW-
Non
tamen
31S.
monuiffe
nonnullos
cum
Petro
Ramo
&
de,
189
Judiciorum affeftionibus
ut
ccdentes ab eo fignificatu
C
De
ufu
Vocum
quem
AV U
feu
nec plurihus
IV.
Terminorum
.
PRopofttiones
nec
circa Judicia
319.
paucioribus
confiare
Qitot vo,
de- ces ad
vocibus
dehent
&
pr<edkatum , illiufque
qu<e ad fignificandum fubjeclum
terminationem yfi qua adfuerit , atquepropofttionum quantitatem
qualitatem fufficiunt
Propofitionibus fignificamus alteri, quid rebus
quam
& ^"
f/
mq
r(
ra .
:l ;
non abfolute, fcd fub certa tantum condirionc tribui poffit, ftarus ejus determinari debct , fub quo prardicatio Iocum habct (.228); &
tandem ratione qualitatis propofitiones vel arfirmativa? funt , vcl ncvel particulares (.259),
ad judicium fignificandum fuffkiunt voces , quibus fubjectum
prcedicatum atque illius determinatio una cum qualitate ac
quantitate propofirionum indigitatur. Ncque crgo pluribus, ncc paucioribus in propofitionibus locus conccdi debcr.
Omnia propoikionum exempla in antecedentibus data propofitionem praefentem illugativa?, rationc quantitatis vel univcrfalcs
Quamobrem
&
ftrant Sc
omnes
. 320.
dicimus determinatas , quas nec plures, nec pauciorcs in- Tropofigrediunrur voces , quam ad judicium determinatum fignificandum tionum
iufficientes. Judicium vero determinatum dicitur a nobis, quod fervat
n
formam a Logica prarfcriptam, nempe ut fubjectum repradentetur fub
yilgai.
ea notione, ut in ea concineatur ratio , cur eidem conveniat prardica- nm defi-
Propofitiones
'^
&
tum
propofitio eft
qua
ju-
Mathe-
ipo
Vart.
I.
Quales
ejfe
debe-
anttermi.
&
Propofifixis
judicium noftrum
Enimvero cum alter mentem noftram non inrclligat, nifi auf . 41 )
ditis vocibus eafdem in fe notiones cxcitare valet , quae cum terminis
tiones condimus eum
in
efl
linem,ut
terminh
nifipropriis
alteri fignificemus
propofuionem ingredientibus
lis
(%.
dum
terminis
eft
nifi fixis ( .
Non
igitur
in
propofitione uten-
129).
Notanda hic
funt
qus
Defihitkvura in
propofttic?i'bvs u~
'
fus.
Patet hinc
quanta
ftt
322.
definitionum neceijitas
ut propofttiones ab alte-
ro poffnt intelligi
Hsc
untur
fane ratio
eft
* v '*
16.
. 323Subjeffutn ap-
parenter
Si
in
duahus
idem terminus^
eidem ta-
men diverfa tribuantur notiones ; [ubjeffa diverfa funt & propofttiones diutut idem pradtcatum. Etcnim fi cidcm termino notiones diververfa
j~
x re fpondent res diverfae eodcm denotantur (..37i),adeoque diverfa funt fubjecla (. 2oo),confcquenter nec propofitiones caedem. Suppono cnim, propofitioncm candem efTe , cujus fubjedtum & praedicarum idem, cum ex fubjeclo & praedicato conftet propofitio (. 199.
200^.
E. gr. Si quhcum Euclide vocem niangulifamzt protriangulorectilineo, alius-cumTfcro,
idem.
protrianguloingenere, ut praeter rectilineum etiamcurvilineumquodcunque&mixtiIineum fub eodemcomplectatur; propofitio , quseeadem videtur, penes duos Autoresnon eft
eadem , etfi idem fuerit prxdicatum , fcilicet quod triangulum non habtat angulum nifiunum aclu
rtclum
Etenim in fignificatuf/jrffo vera eft propofitio; in fignificatu Theodcftano falfa SimiTriangulum habet tres angulos duobus reElis
liter non idem fubjedtum eft in hifce propofitionibus
dofio
reflos,
Ji
in priori
fumitur terminus
iii
fignificatu -
J14-
. .
Terminorum
feu
circa judicia
191
324-
Si in duabus propofitionibus prardicatum fuerit idem termmus , eidem ta- Tradicatum *"
men diverfa? rejpondeant notiones; pradicatum idem non eft , nec propofitiones etedem funt
ipfae
tninuS) utrique
tamen
alius
Demonftratio cadem
tamen vocem
quoquepropofitiones
Si in duahus propofttionibus
idem
cft
doili
,
325-
kd
idem ter-
fuerit
fi
ci
JJJ^
&
&
Tropofi-
refpondeant diverfae
notiones; fubjcdtum idem non cft (.313)- Si prcedicacum fucrit idcm
terminus, cidem tamen diverfa? refpondeant notiones, prsdicatum iprsdicatum idcm fuefubjcctum
dem non eft ( 324) Ergo fi
& fubjerefpondeant
rit tcrminus , utrique tamen notiones diverfx
dtum,
praedicatum diverfum eft, confequenter duce propofitiones,
etfi quoad fpeciem exrernam exdem, diverfa judicia lignificant, adeo-
Etenim
Jj^"
&
que
&
pra-
326.
Diverfus ejufdem vocis fignificatus dicitur Homonymia atque JEqui- Homony* dei}~
vocatio. Et res diverfx eodem termino denotatce Humonyma feu aquivo-
Ca appellantur
ipfe autem terminus res diverfas denotans bomonymus
feu aquivocus vocatur
E. gr. Vox trianguli squivocaeft, cum fumatur vel cum B,<c!idc pro triangulo reclihneo
infpecie, vel cum Thcodojio protriangulo quocunque five re&ilineo , five curvilineo, five
m(l0
'
mixtilineo
3 2 7-
Alquivocatio propofuionem non reddit interpretationis dubi< , modo in eodem hbro vel ab eodem Autore in fcriptis fuis evitetur Si enim in eodem
libro vel ab eodem Autore in fcriptis fuis evitetur aequivocatio, ter.
jEqmyocatio
l'* *
1
Quamobrem fT""'"
mino eodem eadem conftantcr res indigitatur (. 326^
definirus;
fuerit
cum, quod fieri dcbet (. 322), terminus ab Autore
in cafu quolibet conftat
quaenam notio eidem fit tribuenda, confequenter judicium Autoris intelligi poteft (.117^, neque adeo eft in.
terprerationis dubiae.
E. gr. Licet 7"/jfo</oyrfterminum fr'tf^w/generaliterfumat , quem <://</{* nonnifi de reftilincoaccipit ; nulla tamen hincpropofitio, qua de triangulisquidpiam demonftratur , in
Elcmcr.tis Gcometri* eftdubias interpretationis , cum triangulum itadefiniatur , ut nonnifi reililineoconveniat definitio, nec
iifdem /rarnm unquam aliter , quam de rectilineo u-
furpetur
Su b je.
jT.
328.
Wolffii Logica.
B b
terminus diverfus
utrique
tamen
fittm appj,-enter
divtrf"'
apparcnterdivtrfv.m
Vart.
92
1.
Sefi. 111.
Cap. IV.
eofubjeSlum
eft
dem prcedicato propofttiones e<edem funt Si enim in urraque propotitione
termino, quo dcnorarur fubjeftum, eadcm notio refpondeat 5 utrobique eadem res indigitarur ( 37) arque adco fubjeftum idcm eft
tamen eadem
notio refpondeat
200).
(.
Quamobrem
fi
fubjcftum, &
Quod ftvlo leibnitiano dicitur calculits differentialis , ftvlo TS^evvtoniano appellatur mtQuamobrem dicas Cakulus differentialis infervit tangentibus determinandis 8c
thodusfluxion/tm
&
E. gr.
fi
Methoiiusfluxionuminftrvittangtntilus dtttrminandis
propofitiones
esdem
funt
fubjettum in
Dtraque idem.
3 2 9-
Si in duabus propoftionibus pr<edicatum fuerit terminus diverfus , utriaccetnm appa- que tamen eadem notio refpondeat : pnedicatum diverfum non eft
renter di- dente eodem fubjello propofitiones eaedem (unt. Oftenditur eodem prorfus
Tradictt-
verfum
&
thodo flnxioiium ,
efi
mi&
nitio.
eandem rem
fignificent
propofitio-
Terminorum
dcfi-
3)
Synony-
methodus
Vocum
330.
idem dicitur Synonymia; ipfiautcm rermini diverfi cundem fignificatum habcntes Synonyma aut termini"
Synonimici vocantur
E. gr. Cahulusdifferentiaiis icfluxionummethodus , cum eandem rem fignificent , Synonyma
five
fignificatus
5-
&
33*
Tropofitiones ap-
parcnter
diverf*
Si in duabus propofitionibus
nyma;
propofitiones
pofitiones
rint
e<edem funt
Nam
fi
& prcedicatum
fubjecla
fynonyma
idem habent fubjedlum ( . 328. 330); fi vero praedicata fueidem habent prasdicatum (. 329.330). Ergo fi &
,
fynonyma
fubjcclum,
&
catum idem
eft,
prardicatum fuerint
qua intelliguutur
comprehenduntur
cantur propofitiones
difficulter
fynonyma
&
fubje&um,
appareant.
Patebit harumquoquc propofitionum
qux
fubjecittm
&
praedi-
etfi diverfe
ufus in praxi Logicse. Noneadem facilitate applificuti e contrario quaedam facile applicantur ,
5
S E-
'93
S E C T
IV.
D E
RATIOCINATIONE
U
S E
DISCURSU IN SPECIE.
C AV U T
De
I.
Syllogifmo in genere.
332.
qua ratiocinium
feu difcur-
Syllogif-
mi
dcji-
S33-
Syllogifmus tribus
conflat propofitionibus
communem ,
quarum
Tartes
iitionibus terminum communem habcntibus tertia formetur, combinando terminos in utraque divcrfos (. jo); evidens cft, fyllogifmum
conftare debere ex tribus propoiitionibus, quarum dux communcm ha-
bent tcrminum
tcrtia
qui
in iJIis
func
diverii
E. gr. In hoc fyllogilmo: Omne triangulum hslet tret angtilos
Omnt trUngnlum [phxricam
s
triangulum . Ergo Omne triangulum [fhxricttm babet :res ang
dua? propofitiones priores
terminum trUngulum habent communem ; in tertia vero ceteri duodiverfi triangulum [phtericum
habere trtt angulos combinantur , ut unus fit lubeclum, alter vero praedicatum .
:
tji
&
nifi
tribus terminis
Cum
prioribus
diverii
commu-
Syllogif-
(-333)- mum
'"-
Sre^Kn
Vart.
194
Cap.
SecH. IV.
1.
I.
continentur. Sed tertia formata pcr combinationem eorum , quiiniifdem propofitionibus diverfi funt , non novum terminum in fyllogifmum invehit. Quare fyllogifmus conftarc nequit nifi tribus terminis.
E. gr. In fyllogiiVno anteriori termini tres funt triangulum in genere
rkrnn in fpecie Sc habert tres angulos .
tritngttfnm ffhx'
335quibus
tcrtia formatur , combinando duos
ex
Dua; propofitiones,
TrarmJ*
farum ,
terminos in iftis obvios, dicuntur Prcemiffce ^ a nonnullis quoque SumccnduCio- tiones: tertia vcro , qua? ex iis difta ratione formatur , Conclufio apnis&ilIpfa denique propofitionis tertiae formatio per combinationem
arur
p e i]
Utioms
rcrm n0iurn
j
dchnitio
rum
....
n duabus
aliis
,.
audit.
lllatto
&
0E. gr. In fyllogifmo anteriori prxmiife funt : Omne triangulum halet trts angulos
Omne triangulum ffhtericum bxConclufio vero eft
mne triangulum ffhxricum efl triangulum
bet tres anguks K^tertia haec propofitio five conclufio ex duabus prioribus feu praemiflis iiu
.
ferri dicitur
Termini
mcdii
&
extremi
definttlO
33*-
CU ntur Extremi
E g r In ivilogifmo anteriori terminus medius eft triangulum in genere
ro funt triangulum ffhxricum in fpecie Sc habere tres angulos .
extremi ve-
337Terminus medius non potefi ingredi conclufionem Etenim terminus memimsme. jjyg e terminus prcemiflarum communis ( 3
conclufio vero for3 c5J
e
J:
matur combinando terminos praemiflarumdivcrfos (.335)' Patetitaue terminum medium conclufioncm ingredi non pofle.
neextdet. *l
Cm
ter-
"
ft-
'
33.
Termini
conclufio-
nis
Cotfclujto
Componitur enim
E. gr. In
tres angulos
tres angulos ,
ex
iis
componitur.
339-
Major terminus appcllatur extremus,qui fubit vicem pra?dicati in conmino- clufione: M.nor autcm, qui ineadem tuetur locum fubjedti.
Majoris
&
TIS teWll-
E. gr. Conclufio noftri fvllogifmi eft : Omne triangulum ffharicum hahet tres angulos
ni defini- eo igitur terminus ma:or eft habere tres angulos ; minor vero triangulum ffhxrhum
tio.
. 340.
Majoris
& minoris
propo.
fitioms
definitio
in
In
eft propcfitio,
eft habtrt
tres
angulos
minor vero
triangtt.
lum
De
(
Syllogtfmo in getiere
medius triangulum
gencre
195
in
Iu praemiffa: Omne trian336. )
3 3 9-> >
ruittm habet trts angttlos , termillUS ina;or h.xbtrt tres anguloi COmbilUtUr CUlll medio, triangulum in genere . Eft itaque propofitio maior . In alterapraemifia : Omnt triat.gulum ffhxrkum
lum ffharUum
efi
re
m gene-
34*-
&
mo
in
genere
ruit
sylloif-
miaffir:
*; s
mantis
t_T-ne"a-
j5:
*
&
34 2
&
particularis
343In exemplis Syllogifmontnm (. 335. 341. 342) allatorum medius terminus efi prcedicatum in minore , fubjeclum in majore propofitione. Occurrunt
vero etiam Syllogifmi^ in quibus medius terminus in utraque prafmijja efiprctdicatum , vel etiam fubjeclum
Quidam homines non eligunt media fini conHic medius terrrpnus eft eligerc mcdia
Fundamentum
P&ura~
hvifmo"
^
'
ilm
'
fini conzenientia , tanquam communis praemifTarum($. 336). Patet vero per fe , quod bis
Omnis VaraboU habet Quadrata.
Sic in Geometria argumentamur
ponatur loco praedicati
ftmiordinatarttm abfti/fis frofortionalia . fftec figura non habtt Quadrata fcmiordinatarum abfciffis
frofortionaii.t . Brgo hxc figuranon eft farabola . In hoc SyllogHmo medius termillUS habtrt Quadrata ftmiordinatarum abfciffis frofortionalia bis ponitUr loco praedicati
E contrario fi quis
argumentatur
tes
.-
medius terminus
effe
divites
ErgO Quidam
divi-
Quoniam vero
345-
ex
dtfinitio
Vart.
96
Syllogifmi
idco
1.
ratione quantitatis
&
259);
in
Ditlum
de omni.
cie contento .
E. gr. De omni triangulo in genere praedicatur , quod habeat tres angulos ; idem igitur etiam
prxdicari poteft de quavis fpecie triangulorum, v. gr. de triangulis fph.v,u>, .
uj
adeo evidens eft , ut fine probatione concedatur . Si quis enim hoc dictum in dubium vocare velit, is abfurditatis convincetur per principium contradi&ionis ftatuere enim denon elfe Atque ea de caufa fuperius di&um de omni fuppofuibet , idem iimul elfe
mus in definitione propofitionis univerfalis (. 141;
&
Didnm
d
nulio
347-
De
omni trianguh
in
&
&
Ditlum
de
&
omni
nidlo
ulterius
extenfum.
Vi dicli de omni
&
348
nulto de
Etenim vi dicTti de
fub quibus ifl<e fpecies vel individua continentur
quicquid
de
genere
fpecie
omni,
nullo
vel
hoc eft ,univerfaomni
liter fjX. 242,) afrirmacur, vcl negatur, etiam de quovisfub genere vel
tefl
&
fpecie contento (.
&
&
condicionc; id de
illo
&
illa
vel
con-
De
in genere
Sylhgtfmo
197
non
confueto hujus termini figmficatu rccedere noluimus (. 147. Vifc.frxlim.) , etfi dubium
nulloenunciatum ;am olim fuilfet , fi fingufit , quod magis determinate dic-tum deomni
gula, quaMiosdenotionibus&judiciistradidimus, diftincte perfpecta fuiflent
&
349.
Vlteric*
pcr
definitum defignaris norio in definiQuoniam gcncri vcl fpecici
X
&
ad
praedicatum tribuitur (. 252. 254- 255); diclumdeomni &nulloeriam ,//
has propofitiones fub fe comprebendit: I. Cui definitum competit, eidem definitioquoque competit notio integra in definitione ei attributa ompetunt quoqueJiu~ :s
gula ftgillatim enuncianda , qu<e innotione iflacontinentur 2. Cui conveniunt
;
Tiot.-e
in definitione
partim demonftrara
(%.
(.
350.
Et quia nota ad individuum quoddam nominc proprso vel alia rationc defignarum agnofcendum fufficicnsdcfinitionisviccm fubit: vi ejufdemditfti de omni & nulloporro parcr: i.Cui ifta nota convenit; illudeffe
Extenfto
ejufdem
adpradi.
cauones
id ipfum individuum hoc nomine proprio vel data alia ratione defignandum
P )0P ,!a
viciffim 2. Cui nomen iftud proprium vet determinatio ifta fingularis convenit , ei quoque notam iftam convenire
Sed 3. Cui notaifta non convemt
&
notam convenire
poffe.
ei
nec
poffe
E.gr. Ltibnitiuseit Autor Theodiceae Hoc prxdicatum ipfi foli convenit , atque adeo nota
Quamobrem cum LtibnUUu
conftitui poteft ad Itibnitinm ab eruditis aliis diltinguendum
quoque invenerit calculum differentialem ; autori etiam Theodiceae ifiud inventum tribui poCeterum notandum , quamvis
teftaffirmaudo: Autor ThtodicxinienitcaUulnmdiffereniialem
, nos tamen nomenpioprium
gaudeant
proprio
ut
plures
perfona?
eodemnomine
foleat
,
fieri
hicfumere pro termino fingulari , quatenus non nifi unicum individuum denotat ( 241 )
Quamobrem fi iatmnomen proprium pluribuscompetat perfonis, ad tollendam ambiguitatem aliae adhuc determinationes fingulares eidem adjiciendae , ne lecunda ac quarta propofitio
.
perperam applicetur
Propofiriones fingulares
in
quibus praedicarum
eft
LeibnUim
.,
efl
proprice
Unde
Autor Theodice*
cft
fubje&o fingu-
Defimtio
quod
propofm-
per fe paret
.-
"
'
' 357"
Syllogifn
r
L
conflat ex propofitionibus pro- ^i pro .
, qui
prii defi-
E. gr.
nido.
Tart.
198
E. gr. Inventor calcnli
SeB.IILCap.L
1.
Theodkee
leibnitius
efl
inventor ealculi
difft*
Zrgo
Leibniti-.is tfi
^intcr Theodkex
Ditlo de omni
Funda-
&
nullo nituntur
(332). Enimvero
mentum
fyllogif
morum
in ratiociniis vel
nomen
48) ; vel quod generi aut fpcciei convenit five abfofub data determinatione, idem quibufdam tribuimus, quae
quibus prsfentem
ad genus iftud vel fpeciem iftam refcrri debere
determinationem adcffe cognofcimus, aut iis tribui pofle negamus in
caiu contrario (dT. 49) , adeoque ratiocinia noftra dicio de omni&nulfeqq.) nituntur Ergo fyllogiflo debita ratione extenfo ( .346.
mi quoque eodem fundamento nituntur
negatur
lutc, five
&
&
&
Cnr cx
meris
partictt
laribus
lulfcquatur.
fatis fuerit
intelleiftum
effe
particularis
Omnes
e-
nim fyllogifmi nituntur Ditto de omni & nulIof. 353). Sed vi Dicti
de omni & nullo de quibufdam fub genere vel fpecie contentis affirmatur vel negatur, quod de omni generc vel fpecie affirmatur vel negaQuamobrem cum una praemilTarum univerfaliter
tur (%. 346. &feqq. )
.
enunciare dcbcat, quod in conclufione particulariter affirmatur vcl negatur ; in nullofyllogifmo utraquc pramiiffa poteft eflc particularis.
Minime
Illuftrant theorema exempla fyllogifmorum particularium fuprafS.342) data
.
COncludit,fi quis ita argumeiltetur {htoddam triangulum habet angulos adbafin aquales.
Neque eilim neccfle eft,
figura hxc efl triangulum. Ergofigura hxc habet ar.gulos ad bafin aquales
ut haec figura , etfi triangulum fit , in numero eorum contineatur, quae angulos ad bafinaequales habent . Solet autem regula vulgo ita effcrri : Ex meris pzrthnUribui nibiifequitur
aUtem
355-
Quoniam
vi
jeqmpojfe^uipoC-
cum
particularibus
cequivalet,idquod
ftatim
iil
efl autor
exemplo fyllogifmi
Thtodkex
unde
tialis
ille
fupra (.
proprii
3j i J
allati
ma;or,
etji alias
pro-
ErgO
calctiti differentialis efi autorTheodkex , aequivalet univerh<kunque efl inventor cakuli difftrenuniverfalis efferri poteft
etiam efi autor Theodkete . Et fane contigit , ut multi fyllogifmum proprium
dke*>: Propofitio
fali,
innotefciti
&
non agnofcant
per
fi
Inventor
modum
major
ita effertur
Ne autem
fyllogifmus
De
alio, in
mni&
Sy//ogifmo in genere
199
de omni
&
obftat
dictumde
3 56.
vi Difti
quoque particularis
concIufto
Etcnim
Conclufio
*quia illa quardam contincntur fub omni , dc quo aliquid affirmatur , Parf ict
a
vel ncgatur (.jT. 346. & fcqq ). Qiiamobrem cum Diclum de omni
nullo lit fundamentum fyllogifmorum f. 353)3 in conclufionc autcm
dc fubjecto id iplum affirmetur, vcl ncgcrur , quod dc omni affirmatur , vel ncgatur in pra?mifla> evidcns eft affirmationcm vcl negationcm in concluiionc cfle debere particularcm
&
rit adeo
particularis
ejje
negativa
Omnis
fyllo-
Cl!y
viDicli merisne-
^iw
"J
Regula vulgo
ita
homo cji
fequeiit'x vis nulla eft , etfi omnes propofitiones fint verae , id quod ex Dicto de omni
nullo apparet , qijod folum continet omnisconfequentiaefvllogifticaerationem (. 3531.
Tfiillui
&
358.
negativa
conclufto
&
341.) datis
WoJffii Logtca.
debilior
prxmittlmm
E. gr.
T* rtis
^ilio-
200
&
P~
n.tlO
I.
E" S r> ^ n fvllogifmo : Omnc triangulum habct tres angulos dnobiis reliis tcqnales . Hxc fignchorda circuli) cft triangutum . ErgO h.cc fignra habet trcs anTa (tcrminata dtutbut radiis
propolitio minor eft particularis , adeoque pars debilior . Aft
gi os duobus rcclis xqualcs
ln fvllogifmo: TittUus homo cjt immortalis , Omnis t\ex eji homo . BrgO t\ullus i\ex tsi immtiraUis: propolicio ma;or eft negativa, adeoque pars debilior
J
.
Tart.
360.
Si enim una
Conclufto fequitur pariem debiliorem
cularis > conclufid quoque particularis eft (.356)
.
crpmt
'
dcbUi-
praemiflarum partifi U na
prxmilTa-
&
rum
&
mm
feq:utttr.
.361.
Sylbgifi-
SyJlogifmus^
catego-
&
362.
subfum-
fi
haec
primo ponitur
de- loco
tionis
Hnitio.
"Njtllushmdnum in omnibus
cft
fipiens
&
alter refponderit
Atqui Ttt cs homo , hanc propoiltionem fnbfumerc dicicur . Sumta vero mawe ex concefErgo
fo 6c fubfumta minore propter evidentiams lponce deinde fua fequicur conclufio
:
Tu
^ilTurn.
6 3fi
df una choyda terminata tft triangttVulIttm : Major : Omne triangalu/n habct tres angnlos ditobus reflis aquales, dicetur affumi
Q p r0 poficionem minorem ajfttmthncm vocant : JiriBoteles vero promifcue eam praemiflam affumtioncm appellat, quae ad primopoficam fumicur, five ea ma;or fuerit,five minor- Nobis tamen conlultius viderur, diverfos cafus etiam verbis diftingui
E. gr. Si quis ponic
pnitlO.
Tropofi-
tionum
identica-
rtm
ix
syllogjf-
V us '
3*4-
^ d*
JPec*e
De
Syllogsfmo in genere
201
Omne triangulttm habet tresanguios duobus reBis ceE. gr. Vi elementorum Geometrix
triangulum ejt trittngtdum vel Quxdam triangnla funt triangula . InfercSublume :
Ergo Hoc triangttium habet trtt anguios duobus reciis anuales , vel pr B ^?* tur hinc
dam triangnU haber.t tres angnios duobus rcilis xqttales . Apparat hmi , propofitiombus iden* jmuiJa uAiin . rseque eniin JocumJiabet applicacip prxdica4 "--"
cicis fuum con'
; .LrA>iui.i geueralis ad individua, nifi admilfa in ratiocinium propofitione identica. Atque ideo propofitiones identicas in axiomatum numerum retulimus ( . 170). Ceterum
non hic unus cfl cams , quo propofitiones identicx in fyllogifmum ingrediuntur Sunt
in earum quoquc cenfum
c. gr. etiaiu definitiones propofitiones identicx (. 214 )
veniunt illx, in quibus de dcfinito pradicatur aliquid figillatim , quod in definitione
continetur (. 113), ideo inter axiomataSc ipfx relatx ( . 26S. 272 ) . Hasautem propofitiones ingredi polfe fyllogifmos , non ininus experientia Ioquitur , quam Dic~tum de
omni c\i nullo probat . Defenderunt inter Scbolafticos ufum propofitionum identicarum
complures , quos inter Scotum nominafTe fuflficiat . Eorum fententiam calculo fuo appro.
cuaies
Hk
'
&
examinans rationes tandem intellexi, cur innonnullis cafibus indifpenfabilis efImo olim in arte inveniendi magis prxclara de ufu propofidebeat eaiundem ufus
tionum identicarum demonftraturi fumus Hxc ideomonemus, ne iis, qui propofitiones
identicas pro nugatoriis habcnt , fteriles fubtilitates comminifci videamur
Etfi enim
maximi apud nos ponderis fit , quicquid ad evidentiam cognitionis accuratamque methodum ullo modo fpeclat ; procul tamen ablumus a vanitate illorum , qui accurationem fuperfluam affeciantes in nugis fibi nefcio de quo acumine gratulantur .
ftinclius
fe
6 S-
qux
Trademus
fuo loco
finitio.
C A P U T II.
De Figuris & modis fyllogifmorum
.
366.
IN
omni
Unherfalitas^
v} a]0ris
fyLam
Vart.
202
omni
contincri, de
/lrionem majorcm ,
I.
Cap.
Setl. IV-
II.
eft,
propo-
univerfalem
cfle
Nam
fyllogumus: <j .,.,. ,,*., . f , anguLos TriErgo Triangutum fphxrkum habet trcs angulo, , v n ; r ..;
ma figura, cum medius terminus triangulwn in genere fit fubie&um in majore , praedicatum in minoreCS- 336. 34O. 344)- Major vero: Omne triangulum l>abet trcs angulos , uI\>//; triangulum habet quatuor ar.gulos .
niverfalis cft ( 15) Similiter fyllogifmus
Triangulum fphxrkv.n: eft tricmgulum ErgO Triar.giUum fphxrkum non habct quatuor angulos \
univerlalis.
cft in prima figura ; Ma;or vero denuo
.
cfl triangnlwn
enguLum fphtricum
367.
Minorcur
aftnr.ans
in pr.m.i
pgma.
effe
affirmans
eji
triangulum
afrirmativa
^*
Forma
eii
20 j
Minor enim
TrU
368.
fyUogifini
univerfa-
falem
Uter
affir-
mantis in
prima p-
& Hr
'
cum
in
particularis
L1
nequcat
efife
(.366),
'
tunc conclulio efle debet ncgativa (.358^: quod cum denuo hypothefin evertat, utraquc praemifla affirmativa efle dcbet.
. gr. Syllogifmus univenalicer affirmans
h.tbct quatuor anguLus quatuor reSlis xquales
in
prima figura
talis
eft
Omne quadrilate-
Omnis rhombns eft quadriLateritm . ErgO Omnis rhimbus habct quatuor angulos auatuor reclis xquaLcs . Hic conclufio univerfaliter affirmansj
utraque praemiila pariter univerfaliter affirmans
rum
&
. 369.
frima figura conclufio univerjaliter negans major univcrfaliter neMajorcm efle dcbcre unians > minor ttnivefaltier affirmans effe debet
fyllogifml &
Si ncgas cfle candem
miverfa- verfalem, jam ante dcmonftratum eft (. 366)
Si
titerne-
gantisin
prwu
^ ma
'
fi-
ncgantem; affirmativa erit Quamobrem cum minor quoque affirmativa e (| e d e b eat ( .367); conclufio ncgativa efle ncquit (-358). E.
liter
aflirmativa:
ncgans
Similitcr
efle
evertat
raajor univcrfa-
dcber.
minorcm
efle
C.^7)
Si negas,
ean-
De
eandem
&
Figttris
modis fyllogifmorum
dcberc univerfalcm
efle
parcicularis cric
203
Quamobrcm cum
condufio in hoc caiu parcicularis efle debcac (. ?-f> ); univcrfalis effcnequic: quod cum hypocheii rcpugnct (.?i)> minor univcrfalirer afhrmans cile debet
E. gr. Syllogifmus univerfaliter negans in priia tigura eft
plurcs quxin tics angnhi . Omne triansrulmm ff>'Xri(iim eft triangv.lv.m
dem
q:i.:m trcs
univerfaliter negans,
ang'^>
370.
particulariter
prima
conchfio
Si in
affirmans ; major univerfaliter
figura
afprmansy minor partieulariter affrmans ejjfe debet
Quoniam in prima
figura fubjectum minoris & conclufionis idcm cft, pcr ea , qux fupevi difti dc omni
rius (.366) dcmonftrata fucre,
nullo in concluiionc rribuitur, quod dc omni prxdicacur ,quia fub omni fubfumirur (. 346. 347); fi fubjectum in concluiione parciculariccr ponicur,
minorc eciam parciculariccr fubfumi debcr.
Minorcm fempcr eifc dcbcre afrirmancem pacec ( . 367). Si negas,
majorcm efTc debere arrirmanrem eric ea ncgans. Quamobrem
conclufio negaciva cric (jT. 3 58^): quod cum hypochcfi repugnet(.3io ) ;
majoritidem affirmans ciTe debet.
.
&
&
Tomt
f) l!o$'f
P a,tia'j*~
mZtisI
primafigurs.
&
ErgO Quidam homines profpiciunt futurum Hic COnclufio particulariter affirmans , iSc major univerfahter , minor particulariter affirmans .Quodii
argumenteris Omnis homo efimortalis Omnis eruditns eft homo Ergo S^uidam eruditv.s cft mortaHs; compendio ratiocinandi duos fyllogifmos in unum contrahis, fcilicet fequentes
Omnis
futurum
Quidam homines
funt fapientes
homo
eft
mortalis
.ErgO Omnis
Sc Omnis erv.di-
Quidam
t::s
um
ratiocinandi
ticulariter
fieri
poflit, ut
compendio non
fit
opus
37t.
:um
&
Cum
prima
204
Vart.
1.
II.
prima figura conclufionum iftarum quadibet nonnifi unico modo inferri porcft (.368. &feqq. ), atque adeo fyllogifmi in prima
figura ratione quatuiraris & qualiratis propofirionum nonnifi quatuormodis differre poiiunt. Modi igitur ia prima figura non func nifi quatuor
f JT,
34)).
373-
Xomina
Modo-
rntn.
Barbara
Fericquc.
Significa-
ms
efien-
tialis
eo-
3 74-
Ut
comprehenderunt
in
&
quoque
hifce
exemplum vocum
eifentialiter fignificantium
Per prascipitantiam ftatuunt , qui in denominatione ifta fibi invenire videntur, quod rideant
Nos luftum rebus
pretium tribuimus , non ftatuentes , nifi re rite expenia.
in
Eorun-
dem
ufus.
375hunc ufum , ut forma fyllogfmorum facile retidato examinari pojfit Uium cum non neget exper-
ner t
qm
Caj u
cjuovis
ifla
eft,
quam
per quae
eundem
non opus
ut
eundem
experiri ftudea-
mus.
Lubet igitur fubjicere exempla
BAr
bA
rA
Nullus
1A
Omnis
rEnt
homo
eft
DA
rl
I
FE
II.
CE
perfpicere datur
III.
I.
immortalis
rl
376.
major sequivalet propofitioni unipropnis
fyllogifmis
Quoniam
concluverfali (.355), ceterae autcm propofitiones , nempe minor
.
syllovif-
mi pro"
pr:i pri-
in
&
flO
De
Figuris
>
205
ad modmn Darii ,
dcoopuscft, ut pcculiarcs
vis /jeijiilime obviorum, conftituantur.
firmantes
&H urA
c
"J
usm0 ~
lummus
E. gr. Vir
Ifiutau 2\evvtonits
lis
tus 2\evvtonus
eft
proprio probes
Autor Opticx
fii catoptrico
&
&C Qnicanrue
rum
eft
Ex hoc
exemplo
ipfo
is
etiam
eft aittor
Vrincipio-
patet
&
&
exemplum
&
&
&
apparet
effe
affirmativx
aqu pollentem
;
209
quod exfequentepropofitione
id
cla-
rius conftabit
377-
ma
praed
eft
In pri- Quando
cfi
fubjec~tum
ve- minor
in minore,
catum
majore( 344). Quamobrem cum in minorc de iubjc&o conclufionis (jr.340) cnuncietur, quod eidcm conveniat nota, qua diftinguitur omne fubjeclum in majore, dc quo aliquid praedicatur (.
prop->fitionem aequivalere afhrmativar, utut fpe346); cvidens eft
ciem negativa? habeat (.205 ), confequenter eam elTe infinitam ( .
209;.
ro
in
Quxamque
h.-.bet
triangulum; fyllogifmus eft in modo Darii. Ma or enim eft univerlaliter aifinnans, propterea quod negatio non arficit copulam eft ( . 10S ) ; minor autem eft infinita cum xquipolleat huic alfirmanti : Hxc ftgara tfl ftgura, qnx non plures ouam tres angulox h-.bet.
,
contradiciionem involvit
nem. Ergo
ittitd
Sed
notio entis
Similiter
efl pofftike
ica
infinita.
206
Tari.
1.
11.
tria
radiis circuli
&
ri*
rum ad
unumquemque
TerfeCtio
fgurx
prims.
docebit
37S.
Prima fyllogifmorum figura omnibus conclufionibus inferendis fufficit Omnis cnim conclufio vel efb univcrfiiliter affirmans, vel univerfalirer
ncgans , vel particulariter aut fingulariter affirmans , vel denique particulariter aut ilngulariter negans (. 259). Enirnvero condufiones univerfalitcr affirmantes in modo Barbara, univcrfaliter negantes in mo.
do
Celarent
&
Zll)>
particulariter
Omnes
Unde
Figum
Atque ea
contenti.
eft
Quod etiam
perfluis fibi
metuunt
ita
faAum
. 380.
prima figura funt maxime naturaks , feu proxime accedunft
tni pritrict
nullo
In Logica naturali non attendimus in raad Diclum de omni
fgurtecur
tiocinando nifi ad Dictum de omni&nullo (.48. 49.346.347. &feqq.);
iitaxime
fyllogifmi vero in prima figura non funt nili diftindta Dic~ti de omni
matv.ralis.
Syllogif-
Syllogifmi
in
&
&
&
I.
Omne A eft B.
Omne C eft A.
Ergo Omne C eft
Nimirum omni C
ni A continetur
ex Difto de
I.
Omni
II.
Omne A
eft B.
Quoddam C eft A.
Ergo QuoaJam C eft
B.
vel
cuidam
tribuitur
B,
quia.
omne
velquoddam
B.
fub
1.
om
Ex-
De
&
Figuris
Nullum
Omne C
modis fyl/ogifmorum
IV. Nullum
eftB.
eft
207
ex Dicto dc Nullo
z.
III.
. :
eft
B.
Quoddam C eft A.
Ergo Quoddam C non eft B.
removetur B.quiaomneC vcl quod-
A.
qux
intelleitus
conci-
pere ncquit
Jam primus
fvllogilmus
generalis
exprimit
modum
tertius
&
Terio
modum
,
Barbara
fecundus
modum
figurae
Varii
abfol-
nullo applicatione
.381.
De
quo negatur
fub omni concincri illud, dc quo ncgacur, quod dc omni affirmatur; /*.
vi Dicti dc omni de co affirmandum cft , quod affirmatur dc omni (. cm fa $.
346J: quod cum hypothcfin cvcrtat , adcoquc abfurdum fit, fub o- g HY(e
nini illud contincri ncquit.
Quodfi jam porro affirmes, fub omni contincri, de quo affirmatur
quoddeomni ncgatur s vi Difti de nullo de eodem negandumeft, quod
de omni negatur (%. 347): quod cum denuo hypothefin cvertat , ilIud fub omni contineri nequit.
E. gr. De omni trUngnh atfirmatur quod habeat tres angnlos Quamobrem cum de Qtia,
Similiter
negetur, quod h.tbeat tres angulos $ Quadratum triangulum eife nequit
de omni triangulo negatur , quod habeat quinqut angulos. Quare cum de 'Pentagono affirmetur , quod habeat qninque anguhs s Pentagonum triangulum elfe nequit
'drato
382.
&
ln fecunda Hgura Modi fylbgifmorum funt quatuor Conclufto femper eft Modi
c~
negativa
Major femper univerfalis In figura fecunda propofitio major **ff
;
&
&
&
ca. Qyodfi vero in minore vcl univerfaliter , vel particularicer negatur , quod univerfalirer afrirmatur in majore , vcl viciffim in minore
univerialirer vel particulariter affirmacur, quod univerfalicer negacur
in majore: cum inferre licet in utroque cafu , quod vel Omne
vel Quoddam
non fic
(.381 ) , acque adeo habemus quacuor
C,
lem.
Omnes nimirum
VVolffit Logica.
nifi
io8
Tart.
&
Di&i de omni
cum
(. 381;,
nullo
I.
ipfo reyera
I-
Nullum A
Omne C
III.
Nullum A eft B.
Quoddam C eft B.
Ergo Quoddam C non
eft B.
eft
B.
Ergo Nullum
eft
A.
II.
Omne A
eft
A.
eft
IV.
Omne A
B.
Nullum C eft B.
Ergo Nullum C cft A
eft
B.
O-
&
inquomajor
eft
particulariter ncgantes
Habent nomina modorum in fecunda figura eundem ufum, quem
quod ut appareat , exempla fequentia apponimus
I.
FEs
Nullum
quatuorangulos.
Omne Quadratum
habet
quatuor angulos
tl
triangulum
eft
Qusedam
11O
triangulum habet
BAr
Omne
non funt
triangulum
habet tres
angulos
Oc
Quaedam
tres angulos.
trEs
figuras
triangula
IV.
tres angulos.
ls
habent quatuor
figura;
Ergo quxdam
II.
CAm Omne
angulos
rE
prima {. 375):
III.
in
figurx
non habent
tres
angulos
Ergo
Quacdam
figurae
non funt
triangula.
3S4aquivalent
Syllogif-
Omnes
&
fyllogifmis primee in
modo Cc->
larent
fecunda
B. Nullum
Ferio
'
tera
De
..
.
Figuris
modis fyllogifmorum
<f
209
tera:
eft
eft
illud non
eft
A;
Quicquid eft B , illud non eft A. Scd Omne C cft B. Ergo Nullum C eft
& Quicquid eft B, illud non eft A. Scd QuoddamC ejt B. Ergo Quod*
dam C
10
in
eft
in
modo
ahcvum vc-
Celarenf,
&
III.
I.
CE
Nulla figura
angulos
lA
Atqui
eft
triangulum
Omne Quadratum
tuor angulos
rEnt
FEr Nulla
figura
gulos
habet qua-
Quadam
Ergo Quaedam
los
eft
trian-
gulos,
!A
eit
non funt
trian-
FEr Nulla
tres
angu-
eft
trian-
Ergo QuaedarrT
tres an-
eft
gulos
los
Nullum Quadratum
gulum
figura
gulos,
rEnt Ergo
figurae
gula
"
IV.
II.
Nulla figura
an-
tnangulum'.
figurae" habent quatuor angueft
gulum.
CE
figurae
non
funt trian-
gula
3J.
fyllogifmi fecundas figunta fyllogifmis prima? in Cclarent Quiday3c Ferio non difterunt nifi in eo, quod propofitiones majores fint pro- P}*<*fo
pofitiones externa fpccie dirTerentes, fcd a?quivalcnres (. 384) ; fyllo- inffl\Z
Quoniam
ita
210
Ita
II.
Omnc triangulttm habet trts angutos . Omnis figura. tcrminata duobus radiit
:
arcus habcc tres aignhs . ErgO Omnis figura tcrminata duobus radiis circuti
fyllogiimus crypticus eft (. 36; ) . Etenim medius terfuhtcnfa arcus cfl trianguium
argumentatur
& fnbtenfa
tircfli
&
Tart.
minus bis prxdicatur; adeoque iyllogiimus videtur eife in lecunda figura ( . 344.) Enimvero in fecunda rigura concluiio debet elfe negativa(. 382; , adeoque lyllogifmus
.
affirmans in fecunda elfe nequit . Nimirum Iatet crypfis in propofitione maiore : Omnt
cui aequipollet haec altera : Sguacunquc figura habct tres angutriangnlum habct tres angitlos
Quodfi ergo aequipollentem fubftituas in majore , habebis fvllolos , iila efi triangulum
gilmum Omnis fignra , 5 habet tres angutos , cfi triangitlttm Atqui Omnis figura termina.
ta dttobus circttii radiis
fnbtenfa arcus habct tres angntos
Ergo Omnis fignra terminata duof.thtenfi arcits efi triangttlnm: quem effe in modo Barbara patet . Redubuscirculi radiis
citur adeo hic fyllogilmus crypticus eodem modo ad primam figuram , quemadmodum
:
&
&
eundem reducuntur Enimvero inter iftiufmodi fyllogifmos cryphxc difterentia intercedit, quod fyllogilmis fecundae figurx infit vis confequentiae vi formae
crypticis vero iftis ivllogiimis tantum
vi aequipollentiae cum fyllogiimis primx figurx
quamobrem pro pofterioribus ob cafum
particularitatis nulla forma generalis exfculpi , nec modus argumentandi pro iis condi
poteft
Haec difterentia nifi intercederet , dubium mihi nullum eft , quin modus argulyllogifmi fecundx ad
in
fecunda figura
tni
pro-
prii fc-
cundx fi~
ovuracujusfint
modi.
Quoniam in fyllogifmis
pollet (.355)5 fyllogifmi
quoque major
propriis hic
proprii
conftitutus fuiffet
386.
.
Syllogif-
dudum
univcrfali ccqui-
que Baroco
E. gr. Syllogifmi proprii in fecunda figura funt
I.
ErgO
jitttor
Afironomi* fhyftae
II.
&
&
&
&
a.quipolleant particularibus , in fecunda autemfigura nonnifi duo fint modi iyllogifmoruni particularium , fefiino nempe atque Baroco ( . 383 ) ; nonnifi dttos ejfe foffe modos fyllcgifmorum frofriorum in fecunda fignra . Et eodem prorius modo patet , nec fiitres, quam
dms effe modos fytlogifmorum frofriorum in frima figura .
387-
.
Syllogif-
morum
propric-
rum ad
pnmam
redv.tlio
Quia omnis propofitio propria poteft converti (.35-1): fyllogifmi proprii fecundce figurt? ad primam eodem modo reducuntur , quo ^^/(.384).
b. gr. Syllogilmi proprii
Autor
allati
(.$86)
in figura
Ergo
modo
"foanr.es
'
II.
Qiti non
fttit
in
Academia
&
Oxonienfi
non
eft
Autor Aftronomiit
gcomctricte .
fhyftcx
Vrofeffor Aftronomiie Savili.tnus in Academia Oxonicnfi
Ergo
eft
Autor Aftronomia
fhyficte
&
geometricte
388.
De
Figuris
&
moclis fyllogifmorum
388.
fyllogifmi prima: figurx non funt
Quoniam
nifi
applicatio Dicli dc
Syllogif-
Mifecmt-
nullo (.
A? r*
;'
waf
mutuantur
fyllo?if-
fe
evidens efl,
dcntes
quam quod
e-
Si
Quoddam C
fit
A atque
3S<?.
A, velQuoddam
A fuerit
^tliquot
modorum
locum
,
*&***$Hypothcfin non fumi impoilibilem , fafyllogifmus evadit figur<e tertice
,','"'
genus ipfius A, e. gr. denotct
cilc probatur. Sit enim
hominem, A j! *
prioris
fpeciei
una
ipccics
tUf0m
quxdam
gcneris conftituic, confcquenter de gencre particularitcr prxdicabitur , cum e contrario gcnus de omni fpecie prardicctur
nonnifi
Quoddam C
efi
A & Omne A
efi
C,
vcl in
qui fub eodem continetur , Quidam homines funt doOmnis doclus efl homo. Eodem modo fefe res habet, fi praedicatli
tum A, quod tribuitur quibufdam lub gcnere, vel fpecieC contcntis,
convenit loli generi vel fpcciei C, veluti fi dicas Quidam bomoeftRex,
ubi patct fimul, quod Omnis Rex fit homo , Regis cnim nomcn , pro-
cafu particulari
&
Enimvcro fi de
hic fumitur , non convcnit nifi cuidam homini
fubje&o particularitcr praedicetur modus aliquis, modo ifto inftrudra
nonnifi partcm fubjedti conftituunt , atquc adco ipfum nonnifi particulariter de his cnunciari potcft. Si adco Quoddam C fucrit A, vicifttt
&
qui habet
prsmiflfam particularem
ipfe
modo
I.
Omne A ejt B.
Quoddam C eft A.
Ergo Quoddam C eft
Nullum
B.
eft
B.
Quoddam C eft A.
Ei^o Qjwddam C non
eft
B.
eft
2i2
Vart.
Omne
vel illam:
I.
SeZl.VI. Cap.lL
eft
C,
A eft
hanc Qjioddam
vel
C;prodibunt
fyllogifmi
III.
T.
Omne A eft B.
Omne A eft C.
Ergo Qjwddam C
Nullum
Omne
eft
B.
eft
eft
C.
B.
Omne
eft
Qjioddam
Nullum
B.
A eft
Quoddam
Ergo Quoddam C
eft
B.
IV.
II.
eft
B.
eft
C.
B.
idcm fubjeclum
B.
terminus me,
dius bis ponitur loco fubjecli (336) adecque iyllogifmi fiint in terQuoniam vero ex bypotbefi, fi Qjtcddam C fuerit
tia figura (. 344)
In his
cum
fit
eft
in
eft
utraque praemifla
A, etiam Omne
eft C vel Qjjoddam A eft C ; in prima autcm figura
Qjjoddam C ftt
ex eo quod Omne
fcquatur , Quoddam C
fit B
Nullum
&
ex
B
Qnoddam
eo
quod
A
&
C fit A Quoddam
JB,
effe
fit
,
C non ejfe B (.380); facile pater, co in calu, quo , fi Quoddam C
eft A^ etiam Omne A eft C , vel Quoddam A eft C, pofitis prauniffis
Omne A eft C & Omne vel Quoddam A eft C,poni quoque debereconclufionem Qjioddam C eft B &: viciffim pofitis pra?miffis, Nullum A eft
Bcc Omne vel Quoddam A ejt C, poni quoque debere conclufionem
Qjioddam C non eft B.
&
Habemus
"Koinina
eorum.
majorem
&
3 9-
igitur hic
minorem
&
&
quartus Ferifon.
Habent quoque hic nomina eundem ufum
arpareat , exempla fequentia apponimus
Quidam homines
II.
DA
tls
I
funt vircuoii.
quem
in figura
prima ( 37;
quod ut
rls
.
On
E.
Pri-
..
De
Primus
quentibus
&
in
&
Figuris
modis [y//ogifmorum
modo
modo
Vurii
>
213
tertius vero
&quartus
fc-
Ftrio
III.
I.
DA
rl
virtuofus.
vere docti
virtuofi.
(doftrinam.
IV.
II.
DA
rl
I
."
EE
rl
a-
(mant
derunt
.
391.
Quodfi de quibttfdam A affrmatur vel negatur B , idem etiam B de Ftmdaquibufdam fttb C contentts afftrmari vcl ncgari poteft , quod de omni A af- rnoitum
firmatur
Quontam C dc omni A prxdicatur , eric id vcl atcribu- mo "
tum , vcl cifcntiale, vcl quidpiam , quod per modum attributi ineft T^T/r
(. 257^. Jam cum fubjcclum propoficionis univcrfalis fit vel ge- tiaRgurc,
.
&
&
non minus
modum
per attributa
atcribuci
fpecies detcrminancur
infunc,
( jT.
quam
71)
per ef-
genus
quoddam fuperius auc inferius , vcl , ubi effcntiale aut attributum
commune fuerit, gcnus quodpiam ( J5\ 45. 46), ubi vcro attributum
proprium fuerit, ipfam fpecicm A defignabit, dc qua C pra?dicatur.
In cafu pofteriori pcr fe pacet ,qua:dam ipfius A cffe fimul quxdam
ipfius C. In priori cum integrum A fub ipfo C contineatur, etiam
quaedam A in codem contineri dcbcnt , confcquencer qucedam A erunc fimul quardam C. Qaod icaque de quibuidam
afrirmatur vel
negacur , idcm quoquc dc quibufdamC affirmari, vel ncgari poceft .
Quodfi omne A denocec fubjeclum fub toca quadam dctcrminacione, prcedicacum C vel modus cft , vel relacio, vel quidpiam , quod
inftar modi incft , adeoque vicem cjus pra:itac ( . 258). Enimvero
fentialia
70 J
erit
vel
quoniam fubjcctum fub data quadam deccrminacione fumcum conftituit ccrram quandam fpccicm
modi & rclationes, qua:que illorum vicem prceftant , refpeclu hujus dcccrminationisinftaractributorum funt
Valent igitur in hoc quoque cafu , qua: modo demonftra( JT. 6$ )
5
ta funt
in altero.
Q!**damfigur
a-quilater* fnnt circuk infcriftibiles . Jam vero conftat, omnts figuras qv.i.
E- g r
tbriUteras habtre fummam angulorum qttatuor tcclis xtptaltm. Inde igitur fequitur, quod-V<<edam figurtt habentes ftmmam anguicrnm qu.ituor reilis xqualtm circulo infcriptibilcs fmt . Hicde
-
omni
1'ub'e.fto
fpecies
tanquam
defignatur
&
obrem quzdam figurzquadrilaterx&qusdaimfigura habefltes fummam angulorum quatuor re<Ais aequalem funt revera idem fuVectum bis pofitum
Similiter fi affirmes
.
^uofdam
totius
214
Tart.
1.
II.
humani ; eius etiam pars erunc quidam divites, acque adeo quidam di.
quidam homines hic revera eademindividua denotantes funt denuo idem fub;ectum lub diverfo nomine bis poiltum
totius generis
vhes
&
191.
Torma
i-
Ftcrum
modornm-
Hinc confequitur:
:
336) bis loco fubjefti pofitum eilc in tertia figura patet (%. 344).
Sunt duo hi modi tertiae figuras nonnifi diftincta applicatio theorematis modo demonftrati (. 591), quemadmodum fyllogifmi prima: figura: Diclideomni
nullo ($. 3S0).
(jf.
&
393Duohi modi tertia? figurce (orriti Junt perinde ac ceteri (jT. 39o)nomina fignificatus ciTentjalis. Nimirum Difamis dicirurmodus, in quo major
T.orum
iiomina
particulariter affirmans,
efl:
Am
Boc
Quidam
poifet
id
quod tamen
ipfi
experientiae repugnat
Syllogif-
mi
figu-
rx lertia
proprii
Quoniam
propofitiones
propria:
&
I.
methodi
Arifloteles
flu-
xionum
tionem
autor Principiorum
Philofophias naturalis mathematicorum
ErgoAutor Principiorum eft inventor methodi fluxionum
Ifxxcr.s
"Hewwr.Ks
eft
IV.
II.
Barovvius
Wallifw.s
Ergoquidam
Profeflbres Mathefeos
fin prsclaris inventis ditarunt
Mathe-
Taulhaberus
Hugenius
leibnitius
Profeflbres
Keplerus , Httgenius
leibnitius
Keplerus
in-
395Patet ex didlis
(.
389.392)
tivam
De
tivam
&
&
Figuris
particularis
iunpcr univerfalis
Exempla ante
ep
pojjir
modis [yl/ogifmorttm
quod MJw
(%.
Ecidcadcm
392), qux
in
..
366. 382).
(.
tertiafi-
propofita (.
g lir v
-
39*
Syllogifni tertice figur<e in modis
gijmis prim<e
eji
Ferio.
Syllogifmus in
efi B. Scd Omne
modo
ms
Ergo Quoddam D
jf
A e(i B ctnwwOmne A.quod B cft cft B: %^!'
dubium vocarc poccft. Jam vcro porro fi Omne A^ zuram
quod nctno
id
&
Darii
392;: Q^odiam A
B. Enimvcro// Quoddam
\v.c cft
in
eft
C.
eft B } efi C, patcc ctiam Qiwddam C effe A^quod ejl B. Quodfi 'primam
cr^o hx propofirioncs, Omne A, quod B e/t , efl B & Quoddam C efl redutlio
A, quod eft B , fubftiruancur pro aequipollencibus Quoddam A eft B
IkOmne AejiC prodibic fyllogifmus: Omne
y quod B eji,eft B. Scd
Quoddam C eft A , quod eft B. Ergo Quoddam C efi B , qucm cfTc in
modo Uarii paret ( 372. 373 ). Sfmiliter Syllogiimus in Bocardo genon eft B. Sed Omm A eft C. Ergo Quoddam
ncrahs cft: Quoddam
tjuod
non
efi
Enimvero
B.
(i
ejffe
in fyllogifmis fpecialibus.
Nimirum
in
modo
Vifamis Sc
I.
l)Is
AM
Is
II.
I.
DA
rl
II.
avarus
divites avari.
rl
Quidam homines
eft
funt
avarus,
eft
avarus.
qui non
divites,
funt avari
Quoniam_ fyllogifmi
rh non differunt , nifi
^
397
in co , quod vel
miffa excerna fpecie differac a praemiflis fyllogifmorum in prima
VVolffii Logica.
iif-
dcm
^'^"
^i^/r"
m)sterti<t
figura.
Tart.
I.
Seft.
IV. C*p.
dcm tamen
logijmi
quivaleat (.329-396,)
cryptici in prima (%. 365 ).
jigu-
re-
'
minore
III.
1.
inventor methodi
flu-
xionum.
rxzdprinu/ti
398.
prima figura
fyll gif }; propriis converfa , prodit fyUogifmus froprius
Svllogilmi proprii in tertia figura exempli loco (S-394)propofui ua fe habent in prirna
Tiimrerti<e
fyU
Syllogif-
propru-
etfe
morum
II.
AutorPrincipiorumphilofophiaenaturalismachematicorumeft lfaacus?\.evvtonits
Ergo Autor principiorum eft inventor methodi fluxionum.
^irijtoteles
Arifioteles
nonhabuitdiftinctamrerumcognitionein.
IV.
II.
&C
WalUfius
Mathe, T^evvtonus
inventis ditarunt
Quidam Mathefeos Profelfores fuereB^--oi/;/,
Watlifius , 2\evvtonus &X.
B.trrcvvitts
fin
Taulhabtrus
Profeffores
inventis ditarunt
iin praeclaris
Kcflcrus
fiugcnius
Lcibnitiut
prsclaris
Quidam,
runt
Mathe-
niv.s ,
itl-
&
misprivice.
ram nova ratione inftitutam demum patet (.396 ) } confequenter in utroque cafu fyllogifmi tertia: figurx evidentiam fuam mutuanturaprima .
Syllogifmi igitur tertix figurce funt minus evidentes fyllogifmis primse
foachimum JungSum , virum magni nominis, qui fuo tempore unanimi omnium intelligentiumconfenfu Demonftrator optimus habebacur , in Logica Hamburgenfl lib. 3. C. 10. 5. l8.monere, quod infecnnda&- tcrtia figura fefe naturali frxdicationc
concludatitr , qnod frxternaturali in frima colligitnr . EnimverO rationem frxdicationumfrxiernaturali:tm , quas vocac , ipfe allegat redu&iones confuetas fyllogifmorum tertiae
fecundae figurae ad primam . Cum veroiftis reducftionibusnon fic opus , led a nobis aliae fuerint oftenlae (. 384. 389. 396. 398;, quibus infolitae iitae praedicationes evicancur, &quas ex parte
agnofcit iple fnngins c- iz.. ia; non obftat nobis Jungiana ratio , nec viri ceteroquin
f erfpicaciflimi ludicium . Dabimus oculatam fidem . fungius fyllogifmum in Cannshcs
c. ii. . 11. 11. ua reducit ad modum Celarent communi more , ut praeter metathe/in
feupraemiffarum tranfpofitionem utatur duplici converfione fimplici , quam vocant fcholaftici . Ita enim argumentatur -
&
CAm
Omnes
credentes falvantur
Es
Viaboli fatvanf.tr
&
CE
argumentatur
Nulli, qui fahantur, funt Diaboli.
IA
Omnes
fic
minorem
credentes falvantur
Enim-
De
Enimvero
nos
ita
argumentantes
CE
384J.
217
Retinemus minorem
conclulionem ;
habct lormam,
.,
..
Figuris
iftis
retinemus
1A
DA Omne
rl
I
elcmentum
eft
corpus.
Enimvero nos
num (-396).
iftis
Ita
termi-
eft viflbile
invifibile
eftvifibile.
Non nego Logica naturali utentes uti fubinde fyllogifmis fecundx ac tertiae figurae ;
cufed non alia ex ratione utuntur , quam ob quam crypticis eofdem uti contingit
minor
pleratiocinandi
praxi
dedi
in
Nimirum
jus exemplum in iuperioribus (
385)
rumque propofitio primo loco formatur, nulla adhuc habita ratione mawis , quae accedere debet
U-bi igitur ob terminum communem memoria nobis fugeerit ma^orem, hac
ea torma occurrit , qua eandem memorae mandavimus Minirre attenti ad formam fyllogiimi , eandem retinent , prout fuccurrit , nec in sequivalentem demum tranimutant
Cur autem ideo pro omnibus fyllogifmis crypticis non conftituantur modi argumentan.
di,
in fuperioribus
didum
eft
385).
$ 4^
Figura perfecla dicitur ,in qua omncs propofitiones infcrri pofiunt: Figvra
perfec,.v
imperfecla contra, in qua non omnes inferre licet.
Omnis propofitio eft vel unuerfaliter affinmns vel univerfaliter negans , vel parti- Z? imper.
&
&
&
401.
fecunda
.
Figtira prima
eft
perfecia
&
Prima
fufficit ( .378,);
rigura.
primactn
fccunda nonnill negativis(. 381) & tcrtia nonnifi particularibus in- fila pertcrtia / ccta
lervit ( jj\ 395 ). Eft igitur prima perfe&a , fecunda vero
&
funt impcrfedtaj
( .
400^.
&
particulares funt rariores , imo pofteriores rain iis docettir, quid fulvec-to vel abfolute
vel fub data conditione feu determinatione conveniat ( 121. Difc. prael.J. Evohantur
elementa Euclidis aut noftra Matheleos univerfae elementa : non ibi propofitiones particulares , quae plerumque indeterminatae funt , nec negativas, nifi perpaucas
repenes . Atque adeo multo magis patet , nos figuris iftis imperfectis carere pofle in praxi . Quodfi
cnim contingat, ut veluti fponte fua
nobis offerat fvllogifmus fecunds atque tertia
rlflimae
Scientiae
enim univerfalium
funt
&
kk
figura:
2l8
Vart.
1.
II.
&
(iiof- 199),
de confequentia , qua: in iftis figuris per fe evidens non eft ut
primafj. 588. 399), fcrupulus fuboriatur ; perinde ac in fyllogifmis crypticis fierf
folet , quos inter c%: iftc locum obtinet(S. 3S5.397), ad conclufionem Cv medium terminum attenti nullo negotio formamus lyllcgifmum in prima (. 375) , minus coacta
figurx
in
tenta(wf.
quam
vocat f*ngiHi
JT.
Monitum
de
nibitsfyl-
logifmo-
iti
pramiiflis
Sc
eadem
conclufione re r
402.
rum
. 399)
Cum
&
&
CAPUT
De
Syllogifmis compofitis
.
syllogif?ni
com-
pofiti deitiitio
eft
111.
405.
propoiuio categorica.
&
&
tum
Syllogif-
mi bypQ.
tbetui
dcfniiio
Difc
prael.j.
44Qucdfi major fucrit propofuiohypothctica,_/y%?/7/ bypotbettcus dici:ur. Vocatur ctiam fiylhgifimi.s co/iditionalis itcm conntxus
E. gr.
De
&
Figuris
modis fy/iogifmorum
219
&
&
&
. 405.
antecedens
hypothctica
dicitur propofitio , qua? par- ^tntzcepropofitione
In
ticulam conditionalcm habct , feu qua: conditioncm de fubjeclo cnun- dentis
&
qua
ipfi
'
&
&
liberrimns ,
E. gr. Ill propolltione hvpothetica , fi Veus eft
ftpientijjimus , nonvultniftquodoptimiim , antecedens dicitur propofitio categorica, Veus efl
liberrimus ,
ftpicnlijjtmns ; conlequens vcro propofitio categorica altera , Veusnonvnitnifi quod optimum
&
&
eadcm habetur
. 406.
aliquod prxmiffx, quod ita repctitur , utin Quid poremoveri autcm , cuius contradiftorium afleritur.
ni^quid
membrum
Pon; dicitur
j
E. gr. Poni dicitur antecedens propofitionis hypotheticae , fi propofitio categorica , qua removeri
conftat , repetitur, veluti fi in exemplo prascedente ailirmamus, Veumefje
lHerrimma
dicatur
fjpientijjimum
Poni dicitur confeqtiens , fi affirmatur , Veumnonvelle , nifi quod optimum .
Enimverofi dixeris: ^tutdics eft , autnoxeft , Sc negaveris ejfediem; tum removeri dicitur
antecedens : Quodfi negaveris, effe noEtcm , ren.overi dicetur comequens
&
&
47-
ponendum
Funda-
vero
confequens
tollitur
tollendum
&
Quodfi
rium cjus
minore confcquens
in
afleritur,
quod
in
tollitur
vel
propofitionc catcgorica,
continetur
dum
406 ).
propofitiohypothetica ita exponitur
C .
Omnis
:
Si verum efl antecedens , vtricm etiam efl confeverum , admittere etiam debes , confequensefeverum: Si r.egas , confequens ejft verum , negare etiam debes ameccdens efle verum , admiflbenim
antecedente tanquam vero , admittendum quoque erat confequens tanquam veruin, quod
repugnat
Enirnvero nondum iequ tur , quod etiam fnbUto antccedente tolii dcbeat confcquens,
cum confequens ex alia ratione poffit efle verum E. gr. propofitio hypothctica eft , /? ghbus tigneus ex lurri dcUbitttr , ttUrrimt movetur
Quodli ergo ponis , gbbum ligneiim ex tnrri in
cuens
Quodfiergoadmittis,
anteccdens ejje
fU-
zzo
Vart.
I.
f Unum de Ubi
///.
Si tollis
408.
Fumkmentum
partuu-
Si antecedens unicam contineat conditionem fub qua pnedicatum in confequente fubjeclo tributum eidcm convenire pofftt; fublato antecedente , tol,
\ en
jum q U oque
eft
confequens
Si
tecedenre,adhuc convenire pofTe fubjcclo prxdicatum, quod ei in conEtgo antecedens non continer unicam conditiofequenre tribuirur
nem , fub qua prsdicarum tn confequente fubjeclo tributum eidem
convenire potcft: id quod hypotefi repugnat
.
E. gr. In propofitione hypothetica , filafh cficalidus, caUfacit , antecedens Ufis efi calidus unicam continet conditionem , lub qua prardicatum caUfacere fubetto Ufidi tribui poteft.
Quamobrem fi neges Ufidem efie calidum , negare quoque debes , quod caUfadat SimiLirer in
propofitione hypothetica , fi aqua igni imfmitur , ebullh , antecedens unicam continet conditionem unde remoto amecedente coniequens tollitur
.
Modifyllogifmo-
Modi
nm
quibiis bi fyllogifmi
generales refpondent:
rum bypotbetico.
409.
I.
y
{
Mtecedens
eft
etiam confequens
efl.
Si antecedens
eft
etiam confe-
Sed
eft
quens eft.
eft
Etenim
pofito antecedcnte in
in conclufione
(.
&
1*9- 39i )
Tiomini
Modcrum
410.
..
De
nit confequens
SyJlogifmis compofitis
dicitur ponens
I.
Deus
liberrimus
eft
221
qui fublatO confc-
exemfU modi
tollentis
."
1.
1.
Si
lubet
II.
non vuk
nifi
optimum.
Si
Deus non
facit
optimum , non
eft
fapien-
tilliinui
Sed Deus
Sed Deus
liberrimus
eft
Ergo Deusnon
vult
nifioptimum
Ergo
tacit
eft
quodoptimum.
1.
x.
Ergo
movetur
modo fonentc
in
in
movetur
fol
antecedentis
non
Sc coniequentis
2 . modo tollente
ecliptica, tempeftas
auni vanatur
Sed
fi
fuerit idern
\. gr.
Si fol
fapientiflimus
in ecliptica
movetur
Si fol
in
ni
eadem
411.
minore anteccdens & in conclufione confcquens in poncntc , Compennec in minore confcquentis , in conclufione antecedentis contradiclo- dam
u n '*
rium rcpcti fit opus in tollente ; compendiofe fubfumimus in ponente ^
Ergo
atqui verum efl prius vel antecedens , & inferimus
pofterius ,five
confequens , contra in tollente fubfumimus
Atqui falfum efl pofterius ,
Ne
in
'
&
&
infermus
E. gr. Ita
vemm
efifritts
Ergo
&
prius
Si aniecedtntls
&
confequentis
&
412.
&
ponentibus fyllogifmi
in
fradicatum antecedentis , in tollentibus pr<edicatum confequentis fumatur hypothetamquam fubjeclum , in illo autem prtedicatum confequentis , in boc pra- tUi ad P~
P
dicatum anteceaentis eidem adjicitur tanquam prtfdicatum
retenta con- ~i
pnmam
//>
,
r
v..
r ijl,
r
r
minore , propoptio /tc formata fubit vicem majons
Clufione
Jy''Og>f- fAC ile re'
&
tnus bypo'b?ticus
Cum
&
enim
in
modo
poncntc minor fit antccedcns , conclufio confequens (.410^ & confequuitis arque antecedcntis idem fubjedtum per bypotb. minor&conclufio idcm lubje&um habent, adeoque ad formam rigura? prima quadrant ( . 375 ). Enimvero in eadem figura medius terminus eft fubjeftum majoris&prtfdicatum minoris ( . 344). Quamobrcm ut prodeat major, praedicatum antecedentis fumi debct tamquam fubjeclum;
pra;dicatum confcquentis tanquam prxdicatum.
Similirer in modo tollcnte contradicTorium confequcntis minor eft,
contradiclorium anrecedentis condufio ( .410 ) Quamobrem cum antecedentis & confequentis idem fit fubjedlrum, per bypotb. idcmque iti
contradicloriis retineacur ( 288 J ; minor & conclufio dcnuo idem
.
fubje-
dmibiks.
7W/.
22
/.
III.
&
logifmi categorici
. gr. Syliogifmi hypothetici exempli loco
S.41O
propofiti in
I.
Quicunqne
ita fe habeitt.
III.
liberrimus
eft
prima figura
, is
non vult
Quicunque
op-
nifi
eft
fapientiffimus 3
is
facit
timum.
Deus
libernmus.
vult nifioptimum
eft
ErgoDeusnon
Quodcunque non
eft calidum
Hic lapis non eft calidus
Ergo hic lapis non galefacit
id
non
calefacit.
tta
Liim
eategcri-
eft
optimum.
Quodcunque
calefacit
id eft
calidum .
qmpollen.
eft
IV.
II.
Toruma-
quod
optimum.
413-
&
cis
Pro his adeo lyllogilmis non opus erat condere formam hypotheticorum
LvictenEviden-
Quomam
fyllogifmi hypoihetici
4H'
quibus antecedens
in
.'
& confequens
idem
rumfyllo.
gifino-
tur a Dicto dc
rum
de omni
que
&
omni
&
nullo
ceteri hypotbetici
in quibtts
380);
fftiam
illi
mutuantur
antecedens
hypothetici a Diclo
Enimvcro
fyllogifmi
quo-
410
Similiter
).
generali
Atqui
ubicunque
toliitttr
confequens
Ergo
ibi qttoque
efi
confequens f .
tollente
tollendum
407.
nituntur hoc
efi
antecedens.
hic quoquc
tollitttr
confequens
hi
fyllogifmi
datoquolibct cafu; ideo quoque iidcm cvidentiam fuamaDiclo de omni & nullo mutuantur.
&
Imopatetex
nullo,
di<ftis,
cumnon formentur
&
De
Syllogifmis compofitis
223
&
Ceterum cumfvllogifmi hipothetici, etiamilli, qui diverlum habent m antecedengeneralium m pnmafigura formentur , astt & confequente fubje&um , vi lvllogifmorum
queindc evidentiam fuam habeancs nonopuseft, ut mcaiufingulan ad pfimaro ;figurarn
tur
etfi
reducantur, etfi reduclionon fit prorfus impoflibilis Atquehmc etiamaccidit , ut ,
Logicanaturali in ratiocinandonon atteudamus nifiad Divtum deoinniCScnullo ( 353}
iyllogihnis tamen hypotheticis faipiflimeutamur
.
& confequens
diverfum habtant fubjeUum& fyllogifmus hy- Syllogifpotheticus ad primam figuram reducendus i integrum antecedens conftitui deJJ^^J
Etenitn rcccnta conclufione, antccc- c
bet determinatio fubjeili in majore
m
Si antecedens
34.4J; illud
minationis fubjecti
Atque indeeft, quod
niu*
k*.
( .
fyllogifmi hypothetici , quorumfub;etum in antecedente ac confequente diverfum eft , dilhculter ad primam reducantur , quemadmodum vel tentanti patcbit
E. gr. In exemplo modi ponentis f 5. 410 ) infefimus, ttmfefiattm ftatam variari itbtrt ,
quia Sol in ediftica movetur . Ut hoc medio termino conclufio in pnma figura infcfatur , ita ar.
gumentandum
Quacv.nqttt temfcftas a motn Solis in eclifticapendet , illa variari debet
Sed temfcftatcs ftatx a motn Solis in ecliftica fendent .
Ergo
Atqui verum
mundus
efi frius
&
ErgO
qtti cxiftit ,
non
fofteritts
eft
oftimus
Ex eo itaque , quod homines feccant , inferunt , mundum httnc non efle oftimum Ut hoc medio termino eadem conclufio in prima figura inferatur , ita argumentandum
.
"Hullus munditi
Sed
hic
mundus
mundus
efl
oftimus
is
Sed
motus
Sed Motus
ErgO
Patet
ctti
tribtti
ncqttit
variatro
utique
Solis in
ex
exemplis
allatis
in
&
confequentis fubje-
ctum eftdiverfum non eadem facilitate reduci fyllogifmos hypotheticos ad primam figuram, quo reducuntur ceteri qui pertinent ad cafum oppofitum ( .411) Enimvero
modo quis in propofitionibus a;qu poIlentibus formandis fuerit verfatus , ei nunquam im,
quod aures
quofcunque
in
primafigura condere
in
oftendit
,,
2S-
416.
major
.-
eft
disjuncliva
E. gr.
ffividefi.
nitio.
22 4
Tart.
UL
/".
infcipfa.
Si propofttio disjuncliva duobus confiet membris , uno pofito , tollitur aluno fublato ponitur aherum : fi vero conftet plunbus membris , uno
fnnda tnentum
jy>lZ<J-
417.
terum
&
cetera&
poftto, tolluntur
disiurcii-
vornm.
ceterisfublatis ponitur
unum
Nam
firmatur, ex pluribus prsedicaris unum tribuendum necefTario efle fubjecloj fed non detcrminatur,quodnameorum ipfi tribuidebeat(.3i6).
Quare
fubfumtione determinetur, quodnam debeat tribui fubjefi unum membrum ponatur (. 406); hoc
ipfo membrum alterum vcl , fi plura fuerinr, membra cetcra tolluntur Et viciflim fi determinerur, quod fubjeclo non convcniat, hoc eft, fi unum
membrum tollatur(. 406); hoc ipfo membrum altcrum, aut , fi plura fuerint, membra cetera indeterminatc ponuntur , ita ut quidem certum fit eorum unum convenire fubjeclo , nondum tamen conftet , quodin
fi
cto, hoc
eft ,
nam
illorum conveniat.
Quoniam ex ipfa ftatim definitione
Scholion
de propo-
iisvmfl'
viincotn-
vhia.
41S.
quefequitur, quod non ambiUet , vi principii contradic-lionis , quo idera fimul efle Sc non eflenegatur. Si vero fubfumas, Mqni non ambulat ; non inde fequitur , yuod fcdeat . Poteft enimftare, cubare, faltare&c. etfi non ambulet Enimvero ut ainhiguitas tolleretur , incompletas iftiufmodi propofitiones ex numerodis;unitivarum per definitionem uoftram exclu^
fimus (. ji6J .
.
Modi fyU
419-
)!Iivq~-
Aut
rum
Atqui
eft
aut
eft
Ergo B non
eft
eft.
Aut
eft.
eft.
vel
vel
Atqui B eft.
Ergo A non
eft, aut
Atqui A non
Ergo B cft
Atqui B non
eft
Ergo
eft.
eft
3.
Aut
..
De
Syllogifmis compofitis
Auc
A cft
B cft ,
ScdAeft.
Ergo B & C non
auc
C cft &c.
2.25
eft,
auc
A non efc
Ergo C efc
Sed
auc
cft
&c.
Exemplis
B efc
B non
,
fita
eft
Sed produdus
Ergo nec a
ens a fe
eft
fe eft
Er g
compofita
fimplex .
eft
cft
4-
Aut mur.dus
ab ente infinito
Sed non
eft ens a le
eft ens a fe
&c.
fita
Sed non
cfc
3.
Aut mundus
C
&c.
fabftantia fimplex.
trgo noneftcompolita
auc
cfc
&c.
1.
Sed
C efc
auc
5-
Auc A efr
func
4.
...
auc
. .
5-
Aut elementacorporumfunt
atomi materiales
aut mafTaefimila-
Ergo
vel
etfiad categoricos
revocari poflint
Si membri
termino
quodponitur
retenta cenclufone
420.
vel tollitur
Sylhgtf-
morum
dlsu:,'" t -
.
Sunc enim propoiitiones quipollenres , Aui Aefi^ aut B
nma
Quodcunque eft A, illud non eft B, itemque Quodcunque non ejl A, .
dlud eft B. Undc in prima rigura ica argumencamur
pguram
m<e fgura
efl
&
reduclio
2.
I.
cfc B.
Quodcunque non
efc
illud efc B.
i.
3.
Quic
226
Tart.
UL
4-
fe eft
eft
nec abentefinito
produCtus
ab ente infinito
.5-
Kulla fubftantia fimplex eft atomus matemlis , aut mafla fimilaris in infinitum divifibilis .
Atqui eleme.ita corporum funt fubftantix fimplices
Ergo elementa corporum non funt atomi materiales , nec mafix fimilares in infinitum
.
d:\ ifibiles
'
C A P U T
De
IV.
Syllogifmis crypticis
421.
.
j{atio en-
thymema-
^^
tis.
me
V^y
dublum vocari
in
confict
ut ab ahero
eam minu
una faltem
&
E. gr. In fvllogifmo, Omnis homo efimortalis . Sed omnis docius efl homo . ErgO onmis doEtui
tft morsalis 3 minor adeoevidens , ut nemoeam in dubium vocare poflit . Omittitur ergo Sc
ita argumentamur : Omnis homo tft mortalis . Ergo Omnis doftus eff mortalis . Similiter Mathe-
cum
E. gr. ita
f.miii.i
ejje
Entbyramatisdehnitio.
Syllogifmus mutilus
4* 2
En-
tbymema
E. r Si quis argumentetur : Quadratumnonhabet tres angulos ErgO nonefi triangulum ; vel:
Jfomincs ftccant
Er^O mur.dtis non eft oftimus i vel : Viestft. ErgO 2ipx non tfi i primus 1; llogifmus eft enthymema categorici , lecundus hyporhetici ; tertius dis un<ftivf . Integer enim
7\ulU figtira , qi:ancnhabet tres anguhs , tfi triangulum
Sed Qnadrain primo cafu !ta habet
tumnonhalet tres ar.g: tos ErgO SJuadratum non efitriangulum; in calu fecundo : Si homines fec-
cant
nique
mundus non
;
Aut dies
efi
efl
oftimus
in tertio
de.-.
. 425.
Entbymema
Cttren-
thymema
fyllogif-
v.us cry-
pticus.
efi
&
& m entbymemate
Criterium
pramiffa
&
conclujio
babent
).
termmum communem\en-
&
antecedentis
pitbyme- tbymema eft vel fyllogifmi categorici, vel bypotbetici , in quo
matisca- confequentis idem fubjeclum . In fyllogifmo catcgorico medius tcrminus
tegorici
velfyllo-
ma j ore
conftruitur
cum
pra^dicato, iq minorc
cum
fubjcclo conclufionis
De
Syllogtfmis crypt/cts.
227
Conis(.339- 34o).Quo:iiam iraquc in cnchymcmatc altcrutra prremil- psmtpfarum adcft ( .411 ); in enchymemace fyllogifmi catcgorici pra?mifla potbetki
& conclufiotcrminum communcm habcrc dcbcnt Enimvcro fiinfyllo- cateSgiimo Iiypothecico anteccdens & confequcns idcm habucrint fubje- l%oUen
clum, ad primam is figuram rcducitur, rctcncis minore acquc conclu- /;x
fionc ( . 412). OtKifla igicur majorc, enchymema fyllogifmi cacegorici & hypochccici idcm eft. Quoniam icaquc in caccgorici cnchymemacc prxmifia & conclufio communcm ncccflario tcrminum habent;
idem quoquc in cnthymcmatc hypothctici accidcrc dcbct , ubi antcccdcntis & confcqucntis idcm fucrit fubjcctum
Unde ex communi
tcrmino agnofcimus , cnthymema cflc vcl fyllogifmum mutilum catcgoricum, vcl hypcchccicum , in quo anccccdcns & confcqucns idcm
.
habcnt fubjcclmm.
E. gr. Enthymema: ^uadratum noti halct trcs angtilos. ErgO Quadratum non efl triangulum ,
vc! cft fyllogifmi categorici, ?iulla pgura , qua non babtt trcs .tngulos , efl triangulum . Sed
Quadratam &c. Ergo CvC. vel hypothetici : Si quadratutn non haiet tres anguks non csi triant
gtilitm : Atqui non habct trcs angidos
Ergo triangulum noncfl .
.
Si
&
enthymemate
4 2 5-
pr<emijj<e
conclufwnis terminus communis fuerit ftt- Ouanam
major deficit ; fi pradkatum , deficit minor Etcnim pnemiffk
in propofitione majore prardicatum conclufionis , in minore ejus fubie- inEmhy-
biedum
ccnclufwnis
ftum conftruitur cum medio termino (529. 340), qui avclufioncm e ate
e cut
non ingreditur ( iT. 337,). Quamobrem cum in enthymemate alterutra ^
prarmiflarum deficiar(.
munis
mirum
4x2)
ii adfuerit major, adcoquc ubi dcfecerit minor ; fubjeftum vero , fi adfuerit minor, adcoque fi dcfccerit major.
Hoc itaque criterio patet
vel minor in enthymemate dato deficiat
utrum major
,
E. gr. In enthymemate Omnis dofius eft bomo . Ergo Omnis doBus cfi mortalis prasmilla 3c
,
conclufio idem habent fubectum
atque adeo deficit ma or : Omnis homo efl mortalis . Contra in enrhymemate: Omnishomo eftmortaiis. Ergo Omnis docins eft mortalis , in pranniifa occur
.,
r:t
pndicatum
conclufionis
ej>e
S't
negativa
conclufio
pr<emiff<e
propofitio
fubjeclum
major ,
&
&
minor
Omnis
dotltis
eft
homo
426.
embyaema
erit
vel in fecunda
in
fecunda figura
vel in prima
amdce $'
enthymcma
eadem erit
eadem tcrminus
in
ubi conclufio
&
pofi-
22 8
poiuio minor
in
&
angtilnm
in ea
4*7-
Enthymcmataterf y& u ~
"}
&
&
n \<
propofttio
eft
propofitio
tum
&
in
&
in ea
praedicatum terminus
cum
conclufione communis.
&
in
fuerit vel
fttnt fii
428.
pnrte ter-
tU.
.,
poteft CjT.
in
Enthymema, Ouidam
figura
Non patet idem
E. gr.
ex criterio
prima
Si in fyllogifmis
matafyl- fafycla
logifmo-
habent
&
hypotheticis
mm
429.
antecedens
&
&
prxcedente
.
,
particularis effe
particularis fue-
id in tertia figura.
rit; erit
tertia
382);
395).Quodfi ergo
&
confequenter patet ,
dens ponit, vel confequens tollit , fed femper omittendam effe majorem,feu propofitionem conditionalcm. Quodfi ergo in fyllogifmis hypothe-
De
..
SyUogifmis crypticis
229
anteccdcns& confequcnsdiverfa habuerint fubje&a , per bypotbefm fieri non potcft, ut in cnthymematc praemifla & conclufio comglUncm aliqucm terminum habeant.
Enimvcro cum in cetcris fyllogifmis , nifi crypfis qucedam locum
fimilc quid occurrere nequeat; enthymcma, cujus conclufio
habuerit
& praemifla tcrminum communem non habent, crit in altcrutro modopothcticis
i
rum
iyllogifmi hypothctici
argumcntamur Sot
E. gr. Si lta
thymcma
go Sol non
lam fumi
eft
mojo
in
ponente
mo-uetnr in xqujtore
movttur in
Si vero
erit
tcliptica
enthymema
ii)
Ergo
argumentamur
modo
umpejla.sa.nni noneadtm
eft
>
, entadem. Er-
quamvis
et-
ponente , cum non pateat , omilfa maore , num ponaturan(ecedens , an tollatur confequens . Etenim quemadmodum in priori cafu Syllogifmus hypothcticus ita le habet
Si Sot mivetur in ecliptic.% , tempeftas anni non eadcm eft . Sed Soi
mozetur in eciiptica . Ergo tempeftas artni non eadem ; ita in cafu pofteriori duplex. efle povel in modo tollente
Si Soi movetur in aquatorc , tempeftas anni eadem . Sed tempeftas
telt
anni non cadem
ErgO Sul non movctnr in aianatore ; vel ill modo ponente Si tempeftas anni
Ergo Sol non movetur
non eadem , Sol non movetur in aqnatore
Sed tempeftas anni non cadem
tanquam
polfit
in
in aquatorc
430.
pofito alterum rc- Entbymemovetur; uno autcm rcmoro , altcrum ponitur ( . 417) ,abfente au- w^-ty*tem majore non apparet , utrum utrumque ponatur , an altcrutrum re_
Quoniam
irj
membro uno
Syllogifmis disjunctivis
dis
moveatur ( Jf. 406. 419), atque inhypotheticis pofito antecedente, po- im fti v0.
nitur quoque confequens (%. 407;^ enthymcma Syllogfmi difjunClivi non mm
,
eo difcerni potefi
non
eft ,
dies eft
cft
Ergo
dies tft
431.
SF.
Qnoniam porro in eo cafu , ubi antccedens & confequens idem ha- Curcum enn} e
benc tubjectum
enthymema Syllogifmi hypotheticicum cnthymemate
categorici idem eft ( . 424), enthymema autem disjunclivi idem cum syltosifenthymemate hypothetici (.430); evidens eft, entbymema quoque mor ^,n
,
tjitcd
tft
optimitm
5-
Cum tamen
iis
conformis
ftt
43 2 -
efl
,
.
Etenim
fi
fyllogifmus regulis
mapiH
jg
ene -
conformis eft, formam genuinam habet , cum forraa cujuslibet modi Irg^fy.
ex regulis refultet, aut , fi mavis, per eas determinetur
id quod ad i gif .
rum .
ea ,
:
2?o
Tart.
1.
ea
Habemus hic principium generale, unde fyllogifmorum crypies fpeciales facile deducunrur
Hu us fane beneficio ftatim apparet , enthymema effe fyllogifmum crypticum >
videtur euim impingere in regulam , quod fyllogiimus tribus conftare debeat propofitionibus , quarum duae habent terminum communem , tertia vero combinantur termini in
cum tamen eidem fit conformis, una faltem prsmiffa omiffa.
prioribus diverfi($.
;
m),
^ m
Crypfis
'.,,;'"
fyii gi[mo
Etcnim ii terminifynonymici in fyllogifmo occurrunt, vocibus diverfis idem refpondet fignificatus ( . 330) atque adeo iidem revera funt
^termini , ctfi diverfi apparcant r 3 7 ) > aut, fi mavis , termini xquiva!entes,quorum unusaltcri, fubftitui potefc. Videtur adeo fyllogifmus plures quam trcs habere terminos, cum tamen nonnifi tres habere;
dcprchcnd3tur , tcrminis rcquivalcntibus fibi invicem fubftitutis. Cum
igitur fyllogifmus nonnifi tribus conftare debcat terminis
is
hre
Omnis
figttra regularis
efc
334
);
crypticus erit.
circula infcriptibiiis
Ergo Quinquangulum regnlare circulo infcrihi poteft Crvpfis Oritur ex fvnoTermini enimfynonymici funt fignra regrtUris 8c ordinata , Tentagonum & Qttinaitat*.
eft figttra
nymia
ordinata
&
gitlttm regttUre
&
&
&
&
&
&
434eadem vox ahfohte poftta fuerit terminus medius , fed cum determU
eV S
nattme adjecla fumta unus extremorum fylkgifmus crypft quadam levi la~>
j f.
orat
^
^ ico crJPfin kvem , qua? facile tollitur. Etcnim cum conclufio cn
mino orterminis
extremis componatur ( . 338 ),cadem vox, qua: termini me-
ta
dii viccm fubit, hic in conclufione comparet
Vidctur adeo medius
terminus ingredi conclufionem
quod cum fieri non poflit ( . 337 ) >
fyllogifmus crypfi quadam laborat(. 43*).Enimvcro modo ad determinationem adjcclam rcfpicias atqueadanimum tibi revoces vocem abfolurc pofitam & cum dcterminatione adjcdta fumram non cfle unum
r
r
i"ypjis
'
Si
'
cundcmque tcrminum
ei
refpondeat notio
De
tio ( . 36. )
dum
Syllogtfmis crypticis
crypfis
illa
ftatim cvancfcit
2j
atquc
cft.
43
&
Si in pr<emijfis
5-.
ticus efl
Modi fyllofgimorum agnofcuntur cx quantitatc & qualitate e * defepropofitionum (. 545). Qiiamobrcm fi in pramiffis & condufionc fi- ctu J ?rimc ua '
!
gna quantitatis omittuntur, non apparct, in quo modo fit fyllogifrnus,
praemiiia:
talcs fint,qualcs conconfcqucntcr non patct num fingulx'
clufio pofcit. Cum adco gcnuina forma latcat , fyllogifmus crypticus
.
cft ( 365;.
E. gr. Si argumenteris : T.-.t.igulum habet trts angulos . ^itadratum non habet tres angulos.
Ergo Qttadratum non eft triangnlum , non ftatim apparet (yllogiimum efle in modo Cameftes, quemadmodum id patet , ubi figna quantitatis prjefiguntur ( . 385). Similiter fi.
Homi eft mortalis . i\ex eft ivmio Ergo I^cx eft mortalis , non apparet
quis argumentetur
an in Barbara, an vero in Darii efle debeat fyllogiimus 3 quemadmodum id ftatim liquet, ubi figna quantitatis praetiguntur ( . 375).
. 436.
prima figura medius terminus fuerit negativus jyllogifmus crypti- Crypfis
Etcnim fi in prima figura mcdius tcrminus fucrit negativus, ex mdh
cus eft
termm3
propofitio minor infinita eft ( . 377,).adeoque fpcciem ncgativae ha,
bet(. 209 ). Quamobrcm 11 tnajor tuent negativa,ex mens negati- fu r
lr
vis aliquid inferri vidctur;fi vero affirmanva,conclufio affirmativa non
ntgaihvidetur icqui partcm debihorem ( 359 ):quod utrumquc cum rcgu- nis.
lis fyllogifticis repugnct ( . 357. 360 ) , fyllogifmus eft
crypticus
minor
Vclbrevius:
Quia
fpecicm
negativae habet per demon(.432).
firata , fyllogifmus videcur impingere in rcgulam , quod in prima figura minor lempcr effc debeat affirmans (. 167), confequentcr cry-
Si
Ex meris negativis aliquid inferre videmur , fi ita argumentamur tiulU figuq ux non habet tres anguhs , eft triangulum . Sed tffiUum Qnadratum habet tres angulos .
Ergo HftUum ^uad-.-atum eft trianguium . Minor vero infinita elt ob mcdiurn terminum negativuro mn habere tres angutos
Conclufio non videtur fequi partem debiliorem ex eadem
E. gr.
rx
fiuitus tft
Sed Quidam a-
&
dicatum
Woffii Logica.
fm,
pZ^ia'
;s f
Vart.
232
1.
fin,
381). Eft
igicur Crypti-
cus(. 432.)E. gr. Sl ita argumentamur : Omne trianguLum habet tres angulos . H*c figura hxbet trtl
angulos. Ergo h.tc fignrx eft triangulum ; lyllogiimus videtur elfe in fecunda figura, quod
ScJ Ioco ma^oris
medfus terminus bis praedicetur
ihitcunqitt fignra habet
tres angu.
ponicur CUS comerla: Omne triangulum hxbet tres angulos . H*C cry,
frequentifiime occurrit, praeiertim cum definitiones applicantur ( . 349). Dedimiis
fupra iftiufmodi exemplum (nat. . 385).
los ,
triangitlum eft
plis
jam
jT.
hhquilaCls
4J8.
&
Crypfis
'
&
Cum
E. gr. Crypiis obliquitatis confpicitur in hoc lyllogifmo : In omni triangulo latus r.tajut
Trianguium reBar.gi.Lum eft triangulum
.
Ergo in trixnguLo reBxnguio iatus majusfubttnd.it mxjorem angulum . Syllogifmus crypli liberatus talis eft
Omne tiiangulv.m hxbet latus majus m.ijori anguio oppojitum
Triaugulum rcBanguLttm eft triangulum . Ergo
triangr.iam reBanguLum haket Latus majus majori anguLo opfofitum . Haec crvpfis adeo rreqUeilS
fubtendit majorem ar.guLiim
abfque omni haelitatione eadem utamur . Ita argumentamur in iueol>gia natuCujufcunque i/oiuntas eft pcrfcEiiffima , is non appetit nijt optimur-i
Sed Vti TOir.ntas eft
perfeBijfimx
Ergo Veus non appetit niji optimum . Sublatis propofltionibus Crypticis fvllogifmus lta lonat Puicitnque -voLnntatem habet perfeBiffimxm , is non afpeth nifi oftimum . Sed Vrus ijoluntatem habet perfcBiffimam . ElgO Veus non appetitnifi optimum . Huc etiam pertinet exemcft
ut
rall
plum
pars alteri toti xqv.alis cft, idipfum altcra majus eft. Sed qutelibet pars totitts parxquaLis eft ErgO totum qitxlibet fn.i parte mtjus eft . ContmetUr hic lyllogllmilS lub generali : Cui convcniunt notx in definitione enumtrxtx fimul , eidem quoque conve-
ti
lequens:
Cujtts
&c
Omne
id
di quid
&c
Ergo
Atqui
.
( . 349J. Refpe&u
nimirum partis cuiuslibet convedefinitio ma oris . Unde fyllogifmus a crypfi obliquitatis Iiberatus talis erit :
cujus pars alteri toti xqualis , eft majus hoc ipfo altcro
Sed omne totum eft iftiufmocujns pars quxlibet aqualis eft parti totius toti ncmpc fibimetipfi
Ergo Totum eft ma-
nit definitum
nit toti
,
,
]ut qualibet
totius
crypfire- evadit
ClpYOCAYi. gr.
ilVMS
Crypfisa-
gn.ua
rcciprocari
nequit
fyllogtfmus
qua
crypticus
&
ejy.fiem altitudinis
df ejufdcin aitituai,.is eft . ErgO hoc trianguLum eft pxrxLlelogrammi dimidittm . Propofitio malaborat crypfi tranfpofitionis , cum praedicatum collocetur in loco fubjeti . Unde fvllogifmus videtur eiie in fecunda figura , quae tamen arfirmativum refpuit ( 381;. Quodfi
majorem debite enuncies ; fyllogifmus a crypfi liber talis erjt Omne triangulum confiieandcm aLtitudinem habeus tfi dimidium pxralLcLotutum cum pxrxllelogrammo fuper eadcm bxji
Ergo &C.
grammi Scd hxc figttra
Ji
;or
&
&C
Crypfts
transiat.e
dicatum transferri
determi-
crypticus
nationis.
44O.
falva
propofitionis
trans-
De
Syllogifmis crypticis
233
de omni
&
nullo (
cft
(.
432).
&
&
Omne triangnlnm
&
348).
Si
qua
44 r
fylhgifmus crypticus
erit
G
.
r~,
[H
Etcnim propoiitio cryptica gcnuinam formam non habet ( jT. 312,). %omm~
Quamobrcm cum a forma propofitionum pendeat forma fyllogifmorum cryptko(-34>); fiqua propofuio fucrit in fyllogifmo cryptica , ncc lyllogif- rumprinnmsformam genuinam haberepoteft, confcqucnter crypticuscft (. 365^. cipium
quxcunque de
Ex hoc principio generali per modum corollariortim deduci poterant
.
crypfibus lvilogiiir.orum hattenus demonftrata funt , ik inde confequuntur ceterae crypfes omncs , qua; locum unquam habere pofunt . Non igitur confultum judieamus , ut in
iis enodandis ulterius deludemus . Ne vero unquam circa fyllogifmos crypticos hxreamus , modum addimus fyllogifmum quemvis crypticum a crypfi liberandi
44 2
in
Sed Vetri CupiJo haSvllogifmus non una crvpfi laborat . Videtur medius terminus nis prxdicari, adeoque fyllogifmus effe in fecunda f.gura
idquod
tamen repugnat ob conclufionem arHrmativam ( . 381 ) Ex pra>m:flis negativis videtur
inferri conclufio arKrmativa
ld quod tamen repugnat regulis generalibus ( 3J7. 358;.
Sed fume concluiionem : Vetrus efi aiiarms
erue medium termintnn, quia ejuscupidohabenai fittiari nequit; prodibit fyllogifmus in priina figura
Cujufivnque a;pido habendi fittiari
nequit , is avartis e fl
Sed Vetri cupido habendi fatiari neqnit . ElgoVetrus efi avarus . Quodfi ulterius cryphn obliquitatis
adhuc reftat (. 438 ) , tollere volueris, quamvis
, quae
vix opui efle videatur, cum eadem fit familiariilima : mutetur maor in rjquipoUentem
propofitionem , in qua fignum quanutatis ponitur in cafu reclo Sc habebis fyllogifmum
fequentem Omnis homo , cuius cnpido habendi fittiari nequit , cl avarus . Sed Vetrus efthomo,
cupido haier.di fttiari neqtiit
Ergo Veerus eci avarns . Facile apparet , crvpfin obliquitatis ortam fuiffe ex medio termino, qui nonnift in cafu obliquo de fub;eito conclufioE. gr. Si quis
bendi fatiari nequit
argumentetur
.
ErgO
Avari
&
G g
nis
JJJjJ/g.
~\\\
234
nis prxdicari poterat : quamobrem prima ftatitn vice crypfin obliquitatis fimul tollert
poreras, fumro medio termino dc lulveilo conclufiouis in cafu recto pofito prxdicabili
nempe quod fit homo , cujus cupido habcndi fiuiari nenuit .
Quoniam
Sytlogif-
in fyllogifmis
mi com-
pofiti
tum
cryprici
443-
compofnisperinde
,
a propofitionibus
441
autem
crypticis or-
'
&
.444.
Qjtodft
Ouomocfo
278.
erypftsex
lyllogij-
manifeftus
mis compofitis
tollatur
Ergo
&
ieqq. 323.
&
feqq- &c.
exemplo fyllogifmi cryptici dis unc\ivi {not. . 443 ; fubftituatur propomanifefta in locum crypticae, habebis fyllogifmum manifeftum: Hoc tempus aut di.
vrn " m eft , iut noBurnum . Sed hoc tcmpus diurnum efi
ErgO hoc tempus non eft nociurnum .
Similiter eodem artificio fyllogifmus hypotheticus crypticus (ot. . 443 ) fit manifeftus:
Si Sol hccrtt in primo quadrantt fuptriori edipticx , vtr eft . Sed Sol hxrtt in primo quadran*
tt fuperiori tcliptictt . Ergo vtr eft
E. gr. Si in
De
AV u
C^
^^
aqnipol-
\^J
lentium
dem
kcxus.
m
ri
V.
Confequentiis immediatis.
tiomm
compofitus fit
fit'
Tropofi-
) jyllogifmus crypticus
445-
&
,
.
poffunt fubflitui notione complexa,quae iisrefpondet, falva(. 278). Quamobrem nna admiffa, alteram adpollentes
fibi
mutuo
dcbere manifeflum eft. Qitodfi negas, id fieri deberc; igitur una altefubftitui nequit. Non igiturerunt ajquipollentes: id quod hypothefin
tt j
everttt.
Eodemmodopatet,unanonadmiffa,ncc
&
jEdifitium Uluminatur
E. gr. Propofitiones squipollentes funt : Sol illuminat xdificium
* Solt, (. 178;. Quamobrem argumentari licet : Sol itluminat xdificium . Ergo .zdificittm illuminatur a Sole ,
contra : Sol non illuminat xdificium . ErgO nec tedificium illuminatnr a SoU .
&
446.
^
syllogif-
*q:i/pol-
atteraut con-
Syllogifmi hypothetici
eft ,
etiam confequens
efi
modus
.
Sed
ante
eft
'
logiimum hypothecicum.
E. gr. Si admittis tanquam verum , quod Sol itluminet ttdificfam ; admittere quoque
Quare fi prior propofitio fumatur ut antecedens , altdebes , tedificium a Solc iiir.minari
ra ut coniequens ; hunc habebis fyllogifmum hypotheticum : Si Sol iUuminat ttdificinm ,
Sed Soi iiluminat tedificium Ergo ,dificiunt tt Solc iiluminatur.
tedificinm a Solc Uiummtttnr
Cajut cfifiliusTitii , cum
Similiter propofinones sequipollentes funt : Titius eft patcr Caji
Sume priorem ut antecedens , pofteriorem ut
cadem ipfis notio complexa refpondeat
confequens; habebis hunc fyllogifmum hvrotheticum : Si Titius cfl Vatcr Caji , Cajtts efi
Sed Tiiins cft fatcr Caji Ergo Cajus eft filius Titii . Similiter fi propofitiones
filius Titii
fumantur negacivx ; habebis in cafu priori lyllogifmum hypotheticum : Si SoL mn iiiutninat tedificinm , ncc xdificium ittuminatur a So!e
Sed Sol non illuminat tedificium ErgOnfc tcdi.
&
iduminatur a Solc
ficiurr.
in
Titii
caiu
Sed
autem
Titius
447-
Eccnim
fi
tr dl "-
rit univerfalicer
Quamobrem
tem
fi
&
in pofteriori univerfaliter
contra.
&
tres angulos
qua>dam
omr.e
. 448.
una propofithnum contradicloriarum fumatur ut antecedens , oppoftta syliovifttltcrius ut confequens > fyllogifmus nafcitur bypotbetkus
Etenim contradi- mi b\poloriarum una pofira , tollitur altera, feu , quod pcrindc eft , ponitur thetici
oppofica alteriusf .447) Scd pofito ancecedence ponicur confcquens indeorti.
in (yllogifmo hypochecico ( .409. 410 ). Quamobrcm fi concradictoriarum propoficionum una fumitur ut antecedcns , akerius oppoficum
ut confequer.s fyilogifmus nafcitur hypotheticus.
Si
E. gr. Si contradi^oriarum propofitionum, Omne triangniim habet tres angulosSc hoctringulum ncn hai>t tres angutos , priorem fumas ut antecedens Sc oppofitum pofterioris ut
confequens, habebis fyllogifmum hypotheticum fequentem: Si omne triangultm habct tres
nnguios , falfum efi hoc triangnlum non habere tres angulos . Sed Omne triangulum habct tres angnlos
Ergo falfvn tfi , htc triangutum non habere tres angulos . Similiter hypothetice ita
argument.ir' licet : Si hoc triangutum non habet tres angulos , icrum non cB , tjuod omne trianguLnm hakeat t,es angulos . Sed
triangulftm non habet tres angulos, Ergo lerum non cfe , quod
Omne triangnlum habcxt tres ttr.gutos
.
449.
earum una
poftta tollitur
altera
I
ro-
<propofiti
onum
univerfaliter ncgarur,
quod
in altera
Tnlnt^
CO ipio
tollis
alterum
quod nuUus
Omnls pUntta
Quamobrem
plantta
&
ponis
fi
fit
tft
45 o.
una jumatur ut antecedens
Si propofttio contrariarum
Syttogif-
rm
frypo-
&
per
contrar
trar**s
oni propofitioni-
bus.
'
arum
pofita
tollitur altera
449
( .
).
Quare cum
modum
con-
Etenim una
in fyllogif-
m0
tfjt
;
pUneta
eft ,
nuUum pUnttam
effe
-45i.
r
Tropojitil
?uJL~
altctraatis
aim
.
1
ial1 continetur ( . 299 ). Emmvero quod de omni A afhrmatur , vel
ncgatur , idcm quoque de quodam A , vel in fingulari dc hoc A , afPofita qtiacunque propofttione
nans
r
univerfali
Eft
.
346
( .
).
Quare
fi
tres angulos
Entbymemxajv.btUrustrndens
."
Si propofitionem
. 452.
quamcunque univerfalem fumas
ut pr<emiffam
& fuhaU
>
'
dam
dem
&
five
fit
ratio in negativis,
iubalternans ut conclufio
fi
;
five
hocAeft
B.
Quare cum
ea-
422^.
'
3-
&
Quarc
fi
univcrfalis
fiar
antcccdens
&
fubaltcrnans confcquens
fyllo-
teortus.
454>
etiam de omni
-
*T
Quodfi ^v*'"
,0
iU ~
ncgas, deomni B negari deberc A; concedendum erit, de Quodam vel P P j
omni B afhrmart polle A. Qiioniam judicium amrmativum m notionum e4//
conjunclione confiftit (. 204);!} dc quodam vcl omni B affirmatur A, rum.
ea, quae notionibus A & B continentur, eidcm fubjecto una incifc poffunt. Contra cum judicium ncgativum notionum feparatione conftet
(. cit. ); fi de omni B ncgari dcbet A, ea , qua? notionibus B & A
continentur, eidcm fubjeclo incffc nequeunt. Jam cum fit abfurdum,
quod eadem eidem fubjeclo una ineffe & non ineffe pofTmt (jT. 288J;
de omni A ncgarur B, dc quodam vcl omni B affirmari ncquit A,
fi
confequenter de omni B negari dcbet A.
Si de omni
negatur
r-
A.
negari debet
E. gr. Si nullits avarus forte fua co:itentus eft , etiam nulltts , 5 forte fua contentut , ava.
Similiter fi nullum triangalum eft Quadratum , nuUnm quoque Quadratum trianguium tjfc poteft
r:ts cft
4*5-
^exus
etiam de Quodam B affirmari poteft
P
Quoniam enim judicium affirmativum in notionum conjunctionc conii- roPS ltl W
ftit ( .204); fi B de quodam
affirmari potcft, ea, qua? notiombus 1 J?
Si de
Quodam
affxrmatur
A&
refpondent
nonrepugnat, ut
&o
una
infint
ineiTe
poifunt.
Enimvcro
qua: notionibus
A&
B refpondcnt
quoque B
& A
conjungere, confcqucnter de
notioncs
iar ,
um
cidem fubje-
quodam B
arfirmare
Iicet.
E. gr. Si ijuiaam docins eft moderatus , etiam quidam , aui rft moderatus , doEfus
yuoddam triangulum eft aquilaterum i etiam ouxdam figura x^uilatera eft trangidum.
&c
fi
eft
Si
45 *
Qiioniam propofitio Nullum B eft A cft converia ejus Nullum AeftB Converf*
propofnio Qttoddam Beft A converfa hujus Quoddam A eft (.282); " ltsex
que conurfa
E. gr. Ita argumentari licet TStjillus avarus eft forte fua contentus . ErgO
, eft avarus . Similiter : Qttoddam triangulum eft xquilaKrtim
s\ull:ts
dam
figura aqv.ilatera
eft
triangitlwm
qui
ErgO Qu.
4S7-
tcm
Syllogif-
rnns by-
antecedens
fumatur ut
^cuslT
propofi-
tionnm
'
iam
COtlveqi-
iflj
,
^
&r
qn&dam figura tequitattra eft triangulnm Sed Quoadam triangidum eft equilaternnt ErgOp*dam figur.i tequilatera eft triangnlum Dicttur haec converfi Logicis fimfiex , qua ftt rfiten-
Olie
antecec^ente
gifintby-
do
'
quo ance f . 45 3
"
potbetici
Generaliter
r'Jcf>ilo~
'
458.
Tnncipi-
Slinillter finihil
fi
argumenteris
non
cft fine
ratione fuffciente
nec mundus
fit ;
fit,
ratione fijficiente
qnam
non
fit.
Quamobrem
hyfothttici
_.
459-
Modus
ImmeTi,
eft fine
cur fotius
auam non
conje-
acfl~
tlltlO
Qtiidfmt
Quoniam
fi
460.
una propofitione pofita fimul ponitur altera, modus ar-
gumencandi
quentU
con\equentias immediatas
cft
fyllogifmi hypothctici
horum lyllogifmorum
livpotheticorum: l.Si aqnaiiaeidem tertiofmt a>quatia inter fc , hi duo anxquaics fnnt inter fe aqnales . Atqui -jcrum eft antcccdens . ErgO CJ" confequens.
1. Si nutius homo eft immortalis , fcqnitur quod nutius , qni efi immortalis , fit homo . Sed n:;ltus hmio efi immortatis . Ergo fequitnr , quod nullus , qv.i eft immortatis , fit homo . 3. Si Cajus efl fitlut Titii , Titius eft f.iter Caji
Sed Cajus eft filius Titii . ErgO Titius eft fater Caji.
guti cidem
tertio
Quod
Cnranonn
Jl:
iur^ibaltiismiai-
me.
ratio confequentiae pateat per rationes Logicas, oftendimus paulo antefwt. S-459)-
. 461.
adeo confequentiae fic dift* immcdiata? fint enthymemata fyllogifmorum hypothcticorum (. 460) idco plurimi Logicorum eas prorfus
n u er babent , ad fyllogifmos hipotheticos confugcntes, ubi iisdcmeft,
i f P
Ceteri vero
iocus, non atccnca racione, ob quam paccc confcquencia
Cum
tn-
...
..
ifta
quod
ratio
jf. 3 8 5 ^)
philofophia prima excolitur , plurimi oriuntur argumentandi iftiufmodi modi , ubi
Sed talia in Logica minutim perfequi velle t
conkquenna ob rationes generales patet
opcrae pietium non eft: nam generali confequentiarum immediatarum notione inftruili,
ad exemplar fpecierum nonnullarum in Logicaevolutarum fua fponte modos plures conSi
dunt
nem
ut in cafibus particularibus compendio argumentandi utantur confequentn ratioinfuper habentes, utpote vel in Logica, vel alibi generalitsr ftabilitam
46:.
J
xquipollentia (. 446; , contradictione ( . 448) , contrarictate ( .
'
m m_
'
450), fubaIternatione( .453), converfione (. 457 ); ideo tbeorema- m cdiaU _
ta de propofttionibus in ijiis cajibus fe mutuo ponentibus ( . 445. 447. 449- rum.
451. 456J funt totidem modi confequentiarum immediatarum .
463.
Unde
ab
difciplinis fibi
aliis
confequentiam
fcilicet,
iis
infert
qu
,
,
efi
neralis de propofitionibus fe
tiones
propofuio ge-
bas
propoft-
vero
conclufto
Confe<l
't
ntu ~
-
mtd lata _
wm ora _
xis.
i. in Cafu contradi&ionis
Quaecunque propofitiones funt contradiciona?,
earum una pofita,removetur altera (5-447).
Quascunque
earum
propofitiones
pofita
una
funt
removetur altera
n Cafu fubakernationis
4Quascunque propoiitio eft univerfalis
;
contrariae
449;.
fyerfalis
Sed hae propofitiones funt conrrariae
Ergoearum unapofita, removetur akera
Ergo haec propofitio ponitur pofita ifta uni(xerhYi
j. in Cafu converfionis.
Omnis propofitio univerfaliter negans fim- Omnis propofitioparticulariter affirmansfimpliciter poteftconverti (. 454)
pliciter converti poteft ( 456; .
Sed hscpropofitioeft univerfaliter negans
Sed hajcpropoiitioeftparticulariter affirmans.
.
4^4-
fttio
tu d
mm
q UaYm
dam
240 V.l.SeH.lF.Cap.V.De
quaru-
Confequentiis immediatis*
dam
con-
fitio ifta
&
prima figUra argumentamur Omnis fius Vev.m amat Guidam homints fv.nt pii.
ErgO Ouidam homines Veum amant (not. . 375) QuamobreiT fi admittis, quod Omnis fins
Veum amet , admittere etiam debes, quod , fi quidam homines funt fii, eiiam quidam homines Veum amare debeant
Omnc triangnSimiliter in fecunda figura argumentamur
lum hahet tres angulos
Ergo T>{itlh:m Duadratnm cji
"Njdlum Ouadratum habet tres angulos
trianguhim (not. 5.383)
Quare fi admittis, quod Omnc triangv.htm habcat tres angutos , admittere quoque debes, quod , fi r.nllum quadratnm fic triangulum , nullum qnoqne quadratum tres
angulos habere qucat
Denique in tertia figura argumentamur (not. 5.390) :1\bIIus fiv.s froximum odit Duidam fii fv.nt homines Ergo Quidam homines froximummn odcrunt Quodfi ergo admittis, quod 2{uUus fius proximum oderit , admittere quoque debes, quod, li quidam
E. gr. In
.-
odifie
Species
lonfequentite
irnmediatx.
nequeant
4 6 5-
Species igitur confequenti< immediatae ejl,fi pofita tnajore fyllogifmi caponitur conclufto fub condnione minoris ($. 459 ) ; quo argumen,
tegorici
quam
fi
in
V.
vera
nondum fumi
medio relinquimus.
gr.
Ita
argumentamur
nondnm
getationis flantarv.m
let
poflit,
is
is
T^tiUus
eft
iicrv.s
-verv.s
Chriflianus
Chriftiantis
efi contentiofus
Item
Qv.i
vegetationis flantarv.m
in;ici
conlultum judi-
cavimus
C A-
241
AV U
C
De
VI.
aliis
366.
Sl
tum unius
concluftonem
r.ferre licet
e)us conditionis
cujus
ut prtedicd- Funda-
ftt
ex
iis
quid
pofllbile
di&ionem non
Qui
Deus
facere potelt
invoJvic
eft omnipotens
quicquid poflibile ,
Ergo Deus
poteft tacere
Omnipotens
facere poteft
quic-
facere poteft
volvit
4 6 7Iftiufmodi fyllogifmus, quo ex pluribus propofitionibus categoricis , quarum fcqucntis fubjeclum cft pra-dicatum proxime anteceden
ris
infcrtur conclufio
OT".
e
Pr!f:
tl0
468.
&
Itur fequentes
tfi omnipotens
pnjfbile
quid
^uicunque
I.
pctefi f.tcere
ilie
pojftbile
Ergo Veut
efi omnipotent
poteji Jacere
Qnoniam
dens
eft
-t
6 9-
unum
evi- Ejusufus.
Ita in exemplo allato duo fyllogifmi contrahuntur in unum ; in aliis vero exemplis
plures: patec enim ex demonflratione (5.466) , praemilTarum numerum pofle in lnfinitum progredi , feu nullum effe carundem nv-merum determinatum.
47-
unius
ft
pcftto
ut confequens Tunda.
antecedcnte prim<e
pcnitur
rnmtum
Soritis
Vart.
242.
bypotbe-
Sefi. IV.
1.
Cap. VI.
&
fit
Scd
potb.
quod
&
D,
cft
ctiam
per num.
B, ponendum quoque
fit
409). Jam
(.
2.
1.
per bypotb.
fi
cft
D,
etiam
eft
cft
confcquens,
F, per hy-
cit.).
Si
2.
Eigo etiam
Patet itaque , pofito antecedente prima , quod A
eft H ( cit. )
B, poncndum quoque eflc conicqucns ultima?, quod G fit H.
eft
cft
2.
fit
Si mundi elementa debent elTe diverfa, pofito quod aE. gr. Ita argumentari licet
fit lnundus , mundus hic produ&us eft ex nihilo. Si mundus
hic produclus eft ex
nihilo, Deus gaudet potentia aliquid ex niliilo producendi
Si Deus gaudet potentia
aliquid ex nihilo producendi, nulla datur materia ipfi coasterna . Ergofimundi elementa debent efie diverfa, pofito quod alius fit mundus, nulla datur materia Deo cosetenu
:
Iius
Sontis
li
l~
nitia
47ihypotheticus
Syllogifmus
quo ex pluribus propofitionibus hypo,
ta mtcr f connexis,ut antecedens proxime fequcntis fit idem
et ' c s
cum con ^e<l uente antecedentis , infertur conclufio , dicitur Sorites bypo-
'
'
theticus
Et Sorites quidem hypotheticus frequentius occurrit categorico , praefertim ubi propofitiones determinate enunciaveris , quo in cafu plurimae hypothetics evadunt, quemadmodum in Mathefi videre licet
.
JT. 472.
Qiioniam propoiitionis cujufque hypothetica? antecedente pofito ,
p 0n tur et am coniequens ( . 409); qucelibet propofitio Soritis bypotheti-
soritis
>ypo >e-
fylh"if-
nos%\'DO.
.''
m fyllogifmum
Cl
&
intendit
I Jtillus
^"
r-
eft
TCjOUitlO
/'"fus.
pjj-g
compendium
Sane in exemplo
pingic
in
generdefiniuoe.
quam categoncum
ratiocinandi.
modo
unum(w.
472
com-
sontis in
473-
474-
Quoniam
fumta j^^jrio^
De a/iis
(
243
qua,
pro confcqucnte ( . 403' ) ; ideo Sorites
in gencrc definiri potcft: pcr fyllogilmum , quo cx pluribus prxmiffis
ica inviccm junclis , ut continuo confcqucns antcccdcntis
propofitionis fit anteccdens propofuionis confequentis (jT. 467. 471^, infertur
tribuitur
conclufio.
Cittroni
obliquc univerialibus
pothcticis xquipollciu
luti
47 5-
indefinitis
infinitis
&
crypticis
aliis
ve-
Soritis
argumentemur
Qttem amamus , eim odio non frofeqttimur . Qutm odio r.m profc
,
voluptatcm non percipimits . Ex cujus damno foluptatem non fercifin.tts, ei
nuttum damnum inferimus . Ergo qitcm am.zmtts 3 ei nuUum damnitm inferimus , Sorites Crvpfi
multiplici laborat , lunt enim propofitiones omnes indefinita: , cum fignum univerfalitatis diftincle non exprunatur (5.144) ; funt eaedem squipollentes oblique univerlalibus
E. gr. Si
quimur
ex ejus
cum fignum
damm
li
fuppleatur
in
.-
..'-
&
&
aito
Tart.
244
1.
impetum
anguli ad penpheriam tranfit per centrum, adeoque \ertfex anguli ad centrum in crure
qui ad peripheriam , fitus eft , fecundo vero idem vertex intra crura anguli ad
,
peripheriam continetur, denique in tertio extra eadem conftituitur
cjus
Tt<
Quod
-da-
vientv.tn
indnilio-
tinentur
Omnia enim
potefl
idem etiam de
ijia
con-
nem-
pe fingula individua fimul fpeciem , fingula? fpccies fimulgenus, fingula gencra inferiora fimul genus fuperius, & qux per modum individuorum ad quandam ipcciem relatorum , per modum fpecicrum vel
gcncrum infcriorum concipiuntur, fimul fumta id , quod pcr modum
fpecici, vcl gencris proximi aut fupcrioris concipitur (. 476. 43.
fcqqO- Enimvcro de eodem iubjeclio idcm affirmari, vel negari deberc , ex terminis manifeftum eft(. 205. 262). Patet itaque de fuperiori univcrlalitcr affirmari , vel negari dcbere , quod de lingulis inferioribus affirmari, vel negari porcft.
ttis.
&
alia ratione
demonftravimus
in fuperioribus (.
*J4).
478.
lnditttio-
nis dtjinitio.
cafibus
fit
canis latrat
Omnis
I{ed;:clio
indf.clio-
nerali
nifad
competit
fyllogif-
mum
petit
ca-
petit
tegcricu
'
indut~iio efl
Quicquid competit
,
479
id etiam
Scd boc comEr go bcc competit velnoncomPatct per induclionis definitioncm & fundamcntutn
omni fuperiori
categorico ge-
fS.477-.47*}'
Eifc
[upeTiorij aur
mavis
i\
eft
W,gk
Hoc
emvmb
/* /"
0m
..
145
fngulii inferioribus
Ergo
Ergo
^J /* .
lioc non
Hoc non conver.it fingulis inferioribus
ad lylSinguU ji non fur.tB.Ergo t&ll*m A eft B.' Hinc etiam quxlibet inductio
(mt..
modo
mcompleta:
reductionis
gr.exemplum
e.
reducitur,
categoricum
Iogifmum
experinmr , iUudonm cature.
47* ) propoiitum ad fequentem: S^uod fingulis cxnibus frofrium
HrgC: MtriiXS '* cam recle
tie tribuitur
Sed Utratum furgnlis canibus proprium experimur
iribuitur . Adde. co:::;quCP.::i:'.l ilTndediatam ; tatratus omni cani reSie tribuitur . Ergo omnit
canit Utrat. Ica habes propofitionem per induclionem illatam ipfimmis verbis.
hoc
Cft:
mavis
S".
480.
modi fecundce
thctici
&
(. 385-. 389.
tertice figurae
curinducliopecn-
Haris ar-
^J^
( JT.
quentias (
Patet tamen ( . 479 } , quod omnis vis concludendi pendeat a forma fyllogilmi categorici in prima rigura, coniequenter a dicto de omni & nullo (. 346. 347}
.
4 8 ieft
enthymcma
jndullio-
ad fyllogifmum
hypotbeticum
nis ad
quoque induclio
eft
Si hoc convemt
Sed hoc
conventt
vel non
periori.
convenit
convenit fyllogf-
inferioribus
Ergo
hoc
mum
Pa
by-
}etl ~
duciio
CS-477J.
.
482.
&
ctiva
totum
tollitur
eft
propofitio
disjun-
auam
E. gr. Dilemma eft fequens fyllogifmus hypotheticus
habere poteti angulos , aut reciilineum , aut curvilineum , aut mixtilineum anguhs plures quam
Si triangulum plures
babebit
quxm
Ergo
tres
tres
483.
&
fi
fi
condufio-
nisindiUwmate.
ante-
hoc q^^ ai
ncgacivum.
E. gr. ln Dilemmate, quod exempli loco(not. .^i) propofuimus , antecedens, /"-''.*gul m flures q-ixm tres habere poteft angidos , affirmativum eit
unde eus concluiio , m.llum
tri.-r,?;i!:>,ii plmes quxm tres angulos hxbere
E.nmvcro ubi dilemma taeft
negativa
,
potcf:
le tuer:t
Si Veus mund.-.m optimum non produxit , aut id fecit, q.iii mn potuit , aut quia noid njn ftcit
q;:ix non fotuit
nequt esixm quia noluit . Ergo mm.dum optimum produ:
pmtio
trcs habet
Memmitisde-
Dilemma
dicirur
xit
'
Tart.
2-4
I.
negativum atque adeo ejus conclufio, utpote remotio propofitionisneQui enim dicit , falfum elie quod A non fit B, leu in cafu fpeciali , qui pronunciat , talfum elfe, quod Deus non produxerit mundum optimum, affirmare debet , quod produxerit mundum optimum.
antecedens
xit
eft
gativae, affirmativa.
Syllogif-
mi catcgorici
multiplicis dejii-
484Syllogifmus carcgcricus, quctn ingrcdiuntur propofitioncs compofitx t dicitur fyllogifmus categoricus multiplex. Et in oppoficionc catcgoricus
five fimplex dictus (. 361 ) categoricus fimplex appellatur.
Poterat dici fyllogifmus compofitus , nili vox ilta jam alium fignificatum obtinuifiet
403 ) , quem immutare a moribus philofophi alienum (. 147. Difc. frtelim.) . Conftat vero categoricum vulgo dici fimplicem in ordine ad compofitura
(
tio.
V&rktxs
iiloritm
fyllogif-
morum.
tegorico multiplici
eadem
vel
conclufio
vel
ejufdem pradicati.
E. gr. Si ita argumenteris
&
Hoc triangutum
eft
xquicrurum
E^gO
vertice in
vertictm
&
gifmus
eft
&
&
&
&
-.
-,
iT.
Syllogifini cate-
gorici
mnltipli-
cisinplurcs
fim-
Quia
dcm
486.
infert conclufioncm
vcl eocfem
E. gr. Syllogifmus categoricus medii termini duplicis modo (nor. 5.485) allatus i
1. Omns trianguium xquilattrum fer pendaos refolvitur fyllogifmos categoricos fimplices
:
fcndi-
247
ftndiculm* t\ .ingnlo ttno in Utus offofitum demiljitm in duo triavguU jcr-:.-..U refolvitur. . Sed p!:CSYC*
.
fignra tji triangulum tequiUtentm . Ergo c\c. l. Omne triangulum aauUngulum fer ftrpen- /y#fjo.
Scd hxc figura efi
f \ mtgulo nno in '..x:;is nppjfitttm Aemiffnm refolvmtt bi dui irijhg <l.i tequalia
trixngtilum tequUngidum
Ergo &c. Similiter lyllogilmus categoricus duplicis extremi mii. Omnis
noris paulo ant* (not. . cit.) propofitus in duos relolvitur categoricos iimplices
Omne triangulum reciilineum cfl figura trilatera Ergo Omne
figura triUtera habet tres qngulos
tfittngulum reciilineum habet tres angnlos .
z. Omnis figiira trilatera habet tres anguios . On.ne
triangulum ffhxricum efi figitra tritatera . ErgO Omne triangulum ffhxricum habet trcs angnlos .
.
487-
S.
quam
yrarauaium 01 ciniu iuujcv_u cc juu.- ^r
dicati detcrminano adfuerit , prcedicatum tnbui potcft fubjecto,/w bypotb. Qiiod fi ergo ponatur dctcrminatio fubjecli & prxdicati; fubjeclo
quoquc tribuendum cft pra:dicatum(. 409).
Gt prarunau
juvji-(,io
irtvucnaum
cji
E. gr. In propoiitione categorica , omnis lex fofierior derogat ieg! priori , fulrecli detereft fofierioritas , prxdicati vero frioritas legis .
.Equivalet igitur huic hypothet:-
minatio
CJC
Si lex
gem B
lex vero
frior j /r.v B derogabit legi A. Quare fi ponas
,
legem vero jl friorem , fequetur Utique
iegem B derogare lcgi A.
fuerit fofierior
ejje fofieriorem
le-
488.
argumcntari Jicct
.
D. Sed
determinatione
fub
deter- Modus
in Jyltogv*
mis
Atqui
lcx
quod
fit
is
frior
Ergo
B dcrogat
icx
A.
legi
489.
fyllogifmus biformis
cati
'J'
D.
definitur
A fub
fubjeclo
E. gr. In
friori
Omni
tionem
^01
&
fyllogifmo
diverfis
majoris
fartibus
Patet id ex allato ante exemplo [not. . 48S;. Patet idem ex aliis , v. gr. fi ita arOmnis mathematicus
theoria & fraxi infirncitis fr.efiat mathcmatico fola theo.
ria infiructo
Sed Titius eti mathematicus
theoria
fraxi infirucius ; Mxvius vero efi ma.
gumentamur
&
&
&
Ergo
Nimirum
in cafu
Omnis matbematicus
&
la tbeoria inftrufto
Sed
firuclus.
Ergo
VVolfpi Logica
praeftat
tbeoria
Titius
primo
&
efi
quam
ille
..
49O.
( .
489
argumentari licet:
prceflat matbematico foita
praxi infirutlus
matbematicus 6* theoria
injiruclo
I
Ex
s l
y! ZJf~
^^
or "
fmtn us
Yefduti<>.
Tart.
z48
1.
B admittit determinationem Dyillud B tribui potejl ipft G ac porro argumentamur. Sed boc B admittit determinationem D.Ergoboc B tribuipoteft
cunque
ipfiG.
lex fcilicet
cunque itx
de eodem cafu
eft
frior lege
B3
efl frior
illi
derogat lex B.
ei derogat lex B.
Sed
lex jt
Unde
tft
porro
argumentamur
Ergo legi ^t
prior lege B.
^<-
derogat
iex 2.
Cnrfit
compendi-
um
argu-
men an-
cum
491.
in
unum compingat
fyllogifmos cate-
g 0r
ta
dida
jlluftrant
CA-
249
AV U
C
De
Vll.
Ratiocinatione polyfyllogiftica
compofita
conclufio
fyllogifmi antcccdentis
&
mixtim
492.
fcquentis
pracmiffa
fit
vel
Ccncate "'*
mum
fitnt
tequalia
ci~
&
BC
BC funt aquaies.
ErgO ihordte AB
Et porro Quorumarcuumchorda aquales funt , illi arcus aquaics funt.
ErgO arcus qtioqtie AB
BC chorda aquales funt
Sed araium AB
ita argumenramur , fyllogifmi
c> BC xqu.tUs fnnt Si , inquam
BC funt
concatenari dicuntur
quia conclufio pr m i, chordaAB
Similiaquales
eft firoul propofnio minor lyllogifmi fecundi
Qiuinquc
ter concatenantur lyllogifmi , fi ita argumentamur
.
&
&
efl faficntiffimus
faficntifftmns
is eligit
Ergo
Sed
Vev.s efl
Et por-
rO
mur.dum optimum frodnxit . Sed Veus mvndtim creavit fini creationis convenientiffimum Ergo mundum optimum froduxit Nam conclufio fyllogifmi praeccdentis hic fit continuo prsemiffa fequentis. Alter concatenationis cafus in Mathefi frequentiflimus eft.E.
gr. Si du<e lineae AB
kie mutuo interfecant in E pro
demonftranda aequalitate angulorum
x ita argumentamur:
I
Omnes anguli contigui fuptr tadem reSia funt aquaics duobus refiis
Sed Anguli y
x funt contigui fufcr eadem recla CV. ErgO
Anguli y
x funt aquales duobus rcBis 1. Anguli contigui fitfer tadem
nier.tiflimum
& CD
o&
&
&
drm
recia
~D
& y funt
fuptr taJam atAnguliy & xfunt tequaUs duobns
AB. ErgO
& y funt
jtnguli
&y
reStis&C anguii
cor.tigni
hanC
&
e-
nunciationem':./*njn/;
&
&
&
qux
Syliogifmus
&
49 3-
cujus conclufio eft pra?mifTa alterius fyllogifmi , ap- Trofyllopcllatur Profyllogifmns: Syllogifmus vero , cujus pra?miiTa eft conclufio Pfi
,
alterius fyllogifmi
&
dicitur
Epifyllogifmus
E. gr. Si quis ita arglimentatur: Omnis aSiio itge natnrali frohibita efl fvgienda. Sed nimiv.s labor
tfl aiiio lege naturali frohibita . ErgO nimius labor efl ftrgiendvs , Sc minorem probaturus argumeiltatur
Qutecunque atiio ttnais Ad torforis dtftrttSlionem } ea eft itge natnrali frohibita . Sed nimius la:
bor
^p
llo~
S J mi " CP~
l
MtfQ
250
Tart.
1.
Secl.
IV Cap. VIL
bortendit adcorporisdefirncii.r.em.
..
5*r*c)
,s
'*
"^
&
treavit fini
creationis
contienientifftmum
minor
eft
t\oiod-
?7'n
polyjyUO.
gifticte^
definttio
tertii
494.
jX.
Quod
i\aticci-
7iatioms
quentiaE immediata: 2c
h./.im
d^imtio
rer fe
&
fyllogifmis categoricis
fl
alii
P otc ^ P cr fcricm
concatcnatorum
Ratiocina-
&
(/
a.
&
&y
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
496-
Trobatiovisdepni.
Uo
'
Si data
quaedam propofitio ex
aliis
Unde
Probatio propofuionis
fyllo-
deriniii
fe-
Exemplaprsbent omnes demonftrationes propofitionum mathematicarum, in quibus concarenatis fyllogifmis plerumque pluribus tandem devenitur ad fvllogifmum , cu'us conclufio eft propofit:o data , de qua qua;ricur , ucrum prxdicacum fubiecto five abfolute ,
nec ne
raro autem primo ftacim fyllofive fub data detcrminatione pofito conveniat
gifmo infertur propofitio data tanquam conclufio.
,
Trobatwfim ~
"'/.
P lu,t
497unico fyllogifmo abfolvitur , dici poteft finiplex; contra vero compojita , qux nluribus inter fe concatenatis conftat. Unde
com-
Probatio
qax
De
l{titiocinatione polyfyllogiftica*
251
compofita eft
fyllogifmorum
intcr fc
ad exempla
li
ignarus , is atMathematicorum provocafle fufficiat.
tendat ad prohationes propofitionum , quas in Logica huc ulque dcdimus , ac in sequentibus daturi lumus Quodfi omnem de lyllogiimo doctrinam animocomprehcnderit , haud
dilficile eidem erit eas in lyllogifmos iuos relolvere : quo ipfo eorundem concatenatio iplisoculis manifefta evadet
probacione
in
loci
intcr fc
concatcnamus
non utamur
fi
in
fyllogifmis,
quos mcx-
&
atlonis
^P'Ml0
e
'
&
tiones
Enimverocum
demonftrationis
fit
&
C
De
Ufu vocum
AV U
,
feu
T VIIL
terminorum
circa ratiocinia.
. 499.
terminh accurate definitis difiinguuntur , res no- Ufa voc " m Ul Y
bis obvias ratiocinando ad fua genera fuafque fpeciet reducere licet
f~
Res nobis obviafit,dum aliquam cjusnobis notioncm formamus, df cc " dls
Sl
gene ra
&
fpecies
"
rem ipfam
ti
intuitiva
formamus
( .
39.
&
in-
i),
fpecies.
252
&
Tart.
1.
occurrunt
ift.a
Egregius hic terminorum uliis ex demonftrationibus Mathematicorum elucet , nec minus patet per noltrasdemonftrationes logicas , ubi Iedior ad eas percipiendas animurnattulerit fufficienter attentum , patebitque in ceteris philofophis partibus eadem methodo a nobis pertradtandis , qua in Logica utimur. Vulgo is non agnofcitur , plerifque fiSed folenne eft
bi perluadentibus definitiones praemitti , ut propofitionum pateat lenfus
hominibus attentionis impatientibus in uno acquiefcere ulu , ubi multiplex praeftoeft, Sc
ut impatientix fuae patrocinentur , pro unico habere , qui lubinde minimum in re momentum trahit ex quo fonte plurima propullulant judicia praecipitata, qua fuo loco
notabimus
.
Si
ad
res nobts
&
fitionibus
generali-,
us
Quamobrem cum conftet, rcm obviam ad hanc fpeciem , vel iftuct genus pcrtincrc
qucmadmodum modo oftendimus; ratiocinando colligimus , quod de generc vcl fpecie aliqua abfolute in propofitione uni,
, feu affirmatur vel negatur , id quoque de re nobisobvia abfolute affirmari , vel negaridebere ( . 346. 347 ). Propofitionesadeo generales ad rcs obvias ratiocinandoapplicamus( .49.50).
verfali pracdicatur
Egregius hic terminorum ufus denuo ex demonftrationibus Mathematicorum noftrifque philoiophicis , ac in fpecie quoque Iogicis , elucet Nec mirum, cum magna part'e pendeat ab ufu priori (. 499) , quemadmodum ex
ipfa demonftratione propofitionis
.
praUentis intelligitur
,
Ljns vo-
moftenda
fuijefti
conditio'
i conditio
mttur
>
tur
tcrminis
fixis
num
Quoniam
tio
yoi.
fub qua pradicatum convenit fubjeclo
rei
ifiaadftt.
fi
condi-
fub qua prxdicatum fubjcclo tribuitur , terminis fixis exprimieam in cafu obvio agnofcere ( jT. 80), confequentcr ratiocinan-
do
JT.
502.
Si conditio , fub qua pradicatum convenit fubjeclo , terminis fixis exprtapplkan- mitur , 6" genera atque fpecies accuratis dcfmithnibus dijiingvuntur ; propofuiones
cnmin
De UJu vocum
ad
bypotbeticas generales
fitiones
res obvias
253
cnim gcnera atquc fpecies accuracis dcfinirionibus diitingvuntur res obviasad fua gcncra fuamquc
fpccicm rcduccre licct ( . 499 ), & fi conditio
fub qua praedicatum
res obvios
ratiocinando applicare
licet
Si
iitior.ibus
yPone ~
convcnit fubjeclo
num
tcrminis
cxprimitur
fixis
rei
utraque hypothcfi
iftaadfit
quod
in propofitionibus
hypo-
&
,quod
Jus v<*
.
app n ca m
quoque conveniat notio indefi- disdefininitione definito attributa Sienim terminis fixus reipondet fignificatus , in- tionibus.
variata iifdcm refpondct notio (. 129), atque adeo agnofcere licet ,
num rci obviae conveniat hoc vel iitud prxdicatum , five abfolute pofitum, five fubcerta conditione enunciatum ( . 80) , confequenter cum
licet
rei obvitff
prxdicata five abfolute pofita, five fub certa conditionc enunciata addefinitum aguofcendum fufficientia vicem deiinitionis tueantur(. 153) ,
ratiocinando inde colligimus, quod eidemconveniatdefinitum(jT. 349),
atque inde porro inferre licet,quod eidem quoque conveniat definitio,
feu notio in definitione definito attributa (. cii.).
Exempla in Machefi occurrunt Ponamus enim nos agnofcere, triangulum aliquodnoobvium reitilineum efle xquiangulum hinc fane concludimus, quodetiamfic xquilacerum Unde porro inferimus , quod eidem triangulo quoque conveniar definicio trianguli xquilaceri, nempe quod habeac tria lacera incer fe xqualia Plura dabimus exem.
bis
.-
pla inferius.
JT.
S4-
^f
(.^46.&feqq) , definitiones autem ad res obvias applicanresobvisead fua genera fuasque fpccies reducuntur (jT. 349 )i
omnis tandcm noftra ratiocinatio eo tendit, ut res obvias adfua gencra fuasque fpecies reducamus ipfisque prardicata convenientia attribuadicantur
tur
&
hic
utendum
fic
terrainis fixis
&
accurata definitione
ratioci-
nando.
Tart.
254
Idem quoquc
alia
I.
IV
SeB.
& feqqj
Cap.
eorundem
adhuc rationeevincitur
VL
indifpenfabilis in ratiocinan-
In fyllogifmis
fpecialiora
quemadmodum
ex fundamento eorurrt,
6
apparct
fcqq.)
aut, ii mavis, in
(.
nullo,
dittodeomni
,
34
propolitionibus
univerlalibus ( %. 354,). Efyllogifmis opus habemus
nimvero judicia univerfalia ablque terminorum ufu formari nequeunc,
quod per fe parer, multo minus autem judicia determinata (. 32.0),
concludimus ex generalioribus
&
qualibus
in
ratiocinando
eft
opus
( .
&
333. 334.
&
. 375-.
382.
&c
Terminorum adeo
).
LOGI-
PHILOSOPHI^E
RATIONALIS
S
IV E
LOGIC^
A R
P
Woffi
Lotfca
S
R A C T
II
G A.
257
LOGIC^E PARS IL
V E
S 1
PRACTICA.
EC
U
IN
1.
GIGi
U
L OCERTOQUE
VERO A
AB
FALSO,
INCERTO DIJUDICANDO
C A P U T /.
De
Veritatis Criterio.
.
50J.
feritatis
&
falfi-
tatis defi-
niiio no-
cum
minalis
objedto, leu re reprccfcntata ; falfitas vero diflcnfus ejusdem ab objedto .Dicitur autem
tri
cum
in
gnificatus.
E. gr. Propofitiohzc, trianguLum habet trcs angulos , vera eft , propterea quod figun tribus
lineis terminatx conveniunt tres anguli . Falla vero eft propofitio, triangulum fLurcs quam
Similiter propofitio negativa,
trcs habcrc foteft anguhs , cum id fieri nullo modo poflit
jguajijtitm non hxbet anguLum obliquum , vera eft , propterea quod praedicatum hoc negativum eidem convenit, cum omnes cus anguli fint recli . Falfa vero eft propofitio negativa , r.ullum triangulum hab:t duos angulos atlu reilos , fl VOX trianguli CUITI Thcodofo pro quacunque figura trilatera fumitur, propterea quod triangula fphsrica duos angulos atu
reilos habere poilunt . Similiter propofitio fingularis , Vetrus abnegavit Chriftum , veraeft,
quia facftum iftud revera contigit,
de praefenti vera eft propofitio fingularis, Tititu
fcrilit , pofito quod aftu fcribat
.
&
Quoniam
. $06.
propofitio omnis vel univerfaliter affirmans, vel univerfa- Cafusju-
folu-
Vart. 11 Seft.
25
1.
Cap.
1.
eji ,
univerfaliter negatur
6.
5.
Si partkulariter
negatur(. 505;.
effe
Vera font iudicia : i. Omnis lapis eft gravis, 2. Quidam lapis eft calidus, 3. Virtus
homini femper proficua , 4. Lapis ex alto cadens motum celerem acquirit , 5. Nulluj
horao eft immortalis, 6. Quidam homines nou funt finceri , 7. Nemo hominum 111 omnjbus eft fapiens, 8. Lapis irigida perfufus aqua non eft calidus
57.
Eodem modo
Cafus /_
dicioram
falforum.
non
quod
Si univerfaliter
i.
,quod univerUt
a
er
quod
particulariter
tantum affiraffirmatur
Si
univerfaliter
, 3
eft ,
f
tnatur, 4. Si abjolute prorfus non
quod
abfolute
affirmatur , %.Sifubcer,
eft
univerfaliter affirmatur
2. Si particulariter eft
eft
laconditione
ter eji,
negatur,
eft
quod de (ubjeclo
7.
Siparticulariter
eft
Si univerfali-
quod
univerfaliter
8.
I. Omr.is
itandum
fujfici-
nil con, pofito quod quidam homines fint a partium ftudio alieni . 9. folia
fcrunt ad incrtmentum arboris , cum folia ferviant incremento arboris. 10. TSittlU tllipfis alttri fimilis tft , cum nulla alteri fimilis fic, cuus axes non funt axibus fuis proportionalcs
11. Tigv.ra txqv.ilatcra circulo infcripta non hahct fempcr omnes angulos inter fe a:quales , cum
ftudio alienus
neceflario ejus anguli sequales efledebeant. Cafus judiciorum verorum atque falforum non
ratione enumeramus : faspiifime enim accidit , ut ad eos uon attendentes judiciurn
&k
de veritate atque
falfitate
judiciorum praecipitent
.
508.
Ipfa hac cafuum judiciorum cum verorum , tum falfofum enumeratione innotefcit, quandonam judicium cum objeclo confentire , quando^ eocumobje- dem diffentire dicatur, ut adeo nullus definitionem
(. 505) mgrediatur
ttt&cjus
tcrm nus> q U non fa cis intelligatur
N;mirum ad huncce confenfum atque diffenfum aeftimandum non modo qualitatis pror
r
tevjenfus
indicii
jenjtis,
pofuionum habenda eft ratio, ne affirmetur quod erat negandum, tk e contrario negequod erat affirmandumj verum etiam inprimis quantitatis propoficionum atque de,
tur
termi-
,:
De
Criterio Veritatis
qunm affirmari
,
dicta hunt clanora .
negetur
vel
506. 507
259
vcl
r.cgaxi
59-
iF.
e-
jufque determinationem determinatur Quicquid enim de fubjecto prardicatur, id de eodcm praedicatur vcl abiolurc, vcl fub adjefta condicionc,
conlequenter vi dctcrminationis(. 228). Enimvero quod dcfubjccto
univerfaliter abfolutc pra?dicacur, illud vcl attributum eft, velcflenti.
ale
vel
modum
relationis
Quando
uriiverfaliter.affir-
^y^!
4>
attributi incft(.2 5
effencialia
notioncm dcrcrminarur.
Porro quod dc fubjcclo fub data detcrminatione univerfaliter pra>
dicatur, id vcl modus cft , vcl relatio quccdam ad alia, vel quidpiam,
quod in fubjefto non concipitur poflibilc, nifi pra:fuppofito quodam
fubjccti
modo
ejus
(.
258J.
&
quae inftar
modorum
infunc de fubjecto nonnifi conditionacccnuncicncur (. 217), confequentcr ob adjcclam conditioncm eidcm tribuantur; pcr conditioncm iftam
(.
219^, confequentcr
fubjec~ti
determinationcm
(.
228^
determi-
nantur
E. gr. Propofitio univerfaliter affirmans , omne trUnguUtm halet tres angtdot , vera eft
vi definitionis triangulum eft figura tribus lineii terminata y categonca huic
hypotheticse iquivalet Si triangidnmeft figara tribus lateribus terminata , tres habet angulos
(. z--(>) , numerus ternarius angulorum per numerum ternarium Iaterum determinatur.
Similiter propofitio univerfaliter affirmans vera eft; Omnis figura sauilatera circulo infcripta
tsl teqniangiua : per hanc enim conditionem^ quod ea circulofit infcripta, determinatur
fcqualitas angulorum . Pertinent huc exempla ad . zzj. 116. allata.
Quoniam enim
Sio.
eft
&
propoft-
U0,P?- rtl ~
Propofitionem particulariter affirmantem veram efle dcbere , quce fub
univerfalicer affirmante vera continetur , patet pcr diclum de omni a x mans
34 6)-
vtra.
illa
potcft,
autem
57^
>
160
IL SeM. L Cap. L
Tart.
ra
(JT.
509)
vera, eam
omnino
E. gr. Propofitio particulariter affirmans, tjuoddam triangulum habet tres angulos , vera
eft , quia continetur fub univerfalirer affirmante vera, omnt trianguhun habet tres angulos.
Similiter propofitio particulariter affirmans vera , quidam lapis efi calidus , continetur fub
nniverfaliter affirmante vera , omnis lapis per aliquod ttmporis fpatiumcalori expoftus e/t caiidus .
Facile haec peripicit , qui ex luperioribus didicit, omnem propofitionem particularem evadere
univerfalem,
ii
[.
).
yii.
quando pradkatum determinaturper ea, qu<e
propofinotioni individui in dato flatufpeclatiinfunt Etenim cum nullum praedicatum
twjmgitfu bj e fto tribui poflir, nifi adfit quardam ratio, cur cidem infit,quod
eo denoratur (. 4 Difc.pr<eUm.)\ fi quod individuo, quod propofitio"J
nis fingularis fubjeclum eft (.241) , tribuitur, ratio quoquc adelTe
dcbet , cur eidem infit, quod prsdicato denotatur. Enimveroratioifta
vel eft in fubjecto, vel in cxtrinfccis, qua eidem adfunt , vel in utroquc fimul. Quamobrem cumnotio, qua individuum in ftatudatorepra>
fentatur (%. 74), omnia cidem intrinfeca ftatumque ejus determinantia extrinfeca contineredebeat ; patet prsedicatum per ea determinari,
qux notioni individui in dato ftatu spectati infunt Vera igitur cum
fit propofitio , fi , quod pr^edicato fubjecto attributo indigitatur ,eidem
infit (. 505); propofitio fingularis vera eft, ubi prcedicatum determinatur per ea , qiuie in notione individui in dato ftatu fpeclati infunt
Qu.vdo
Propo/itio ftngularh
vera
efl
E. gr. Propofitio fingularis , Tiiius faibic , vera eft , fi in iis, perquas ftatusejus fingudeterminatur , continentur rationes ad actum fcribendi determinandum fufficientes .
Illre determinationes fubecli vulgo non attenduntur
Quodli vero cuidam volupe fuerit
ad actiones fuas animum afferre attentum
accurato examine facto itatumdeterminare
fuum , in quo actio ifta ipfi competit , is veritatem diiftorum abunde perfpiciet , nec
mirabitur amplius propofitiones iingulares determinatas ( . jio; . Enimvero cumpropolitiones determinata? hactenus fere Mathematicis folis propriae fuerint , ceteris in incerto
cognitionis pelago huc illucque latis ob vagos terminos propofitionefque vagas; mirum
videri non debet , quod propoGtio determinata fingularis inauditi fpeciem pras fe ferat
Patebit tamen infenus maxima utilitas illius ftudii, quod in formandis propofitionibu
lingularibus determinatis ponitur, ubi propofitiones fingulares ad univerfales revocaredocebimus. Defperant homines laboris improbi impatientes de eo, quod non ftatim in poreftateeft,atque negligunt, quae ex proiundo eruta maximam utilitatem fpondent.
laris
&
JT.512.
Si propofitio negativa vera eft , ei oppofita affirmativafalfaefl.ln propononisne- firione negativa figniflcamus
, praedicatumnonconvenire fubjedto ,quod
gativ
propofifl ca arflrmativa eidem tribuendum (. 288). Quodfi ergo
pp
Tropoft-
'
fequens
'
'
, necefleeft, ut ejus oppofita fit falfa (%. 50$).
E. gr. Quia propofitio negativa, triangulwn non halet qnatuor ar.gulos , vera eftei oppofita affirmativa, trianguhun habet tjuatuor angutos , falfa eft; qui enim ait , ^. non efitB , is
falium eife pronunciat , quod A fit B . Unde liquet , propofitionibus negativis proprieloquendo non convenire veritatem, neque adeo earum habendam effe rationem , ubiveritas
accurata definitione determinanda.
tl
ne at va vera efledebet
De
Criterio Veritatis
JT.
Veritas
efl
513-
16
Propofitiou-
cft,
modo
five ccrto
detcrminati
Vtritatis
fu- logic* dc
dctcrminari
fijti re-
allt
'
poteft (.
qux
$11). In om-
dicati pcr
notioncm
fubjecti
confcqucntcr
cum
propofitiones ncgati-
vera?,
vcritatis
.
Propofitio affirmativa falfa efl
fi
514.
pr<edicatum notioni fubjecli repugnat
&
Qiwido
a ff r u '
Vfjrjr~
t
220.221. 212 ), verum etiam modi aliaque extrinfcca ( . 219). Quodfi propofitio affirmativa fuerit falfa ,
prardicatum fubjedto convcnirc ncquit ( . 505 ), adcoque cum eflentialibus, vcl attributis , vel iis , qua? pcr modum attributorum infunt,
vcl cum modis in dato cafu incxiftentibus , vcl ftantibus dcterminationibus cxtrinfccis inefle nequit , confequcnter notioni fubjedi repu-
dum
attributorum infunt
( .
gnat (. 310 ).
Quoniam enim
E. gr. Propofitio affirmativa falfa eft , triangulum habet qnatuor angnlos
nomine trUtnguU denotatur figura tribus lateribus terminata , fieri non poteft , ut eidem
riguras conveniat numerus temarius laterum & numerus quaternarius angulorum , ficque
.
siy.
Propofitionc negativa fignificamus, quod prcedicatum fubjefto con- Quwdo
ne& atl
vcnirc nequeat , falvis iis , qua? notione fubjeifti continentur (. 205 J,
propofitio
j
j
r
n./c
,
adeoque
in ea pra?dicatutn notioni iubjedci repugnat (.310 ). QuamoJ.
brem evidcnter
tivam veram (
patet
jT. 5
14
).
&
dpisex
E. gr. Falfs funt propofit iones affirmativae , triangulum habet quatuor angulos ,
alto delaffus tardc mo-.etur . Vera: autem funt negativS : triangulum non habet quatuor anguhs Sc
Lafis tx alto dcUffus tardc non nxnetur
5l6.
a\
262
Qmndo
Quoniam
Cap.
$16.
E. gr. Veritatem propofitionis , ln omni triangulo reiTUineo tret anguli fimnl fumti fitnteeduobiu reciis, agnofcit , qui perfpicit , quomodo per tres lineas rectas fpatiumter-
qitalts
minantes quantitas fummx angulorum determinetur , aut minimum quod per eas determinetur, ita ut iJeo tres anguli fimul fiimti duobus re&is aequales effe debeant quia
,
V.ncx fpatium terminantes func rectx easdemque numero tres (119).
Qja
ToCit
ont
5I7-
ve.-i-
fc**'
r.ona^no-
famt.
fu lj e ft
Qj,;
er
J'
C0Nft et
'
vcnirc obfcrvat
hd
n0l i novit
is
veritatem
propofitionis
non agno-
veram. Qui cnim fubjcfto aliquid conquidem agnofcit , praedicatum convenire fubjecloj
propofitionem
quxnam
effe
fint
per
qu&
prxdicatum dcterminatur
Cum adco dctcrminabilitatem praedicati
per notioncm fubjedti non pcrfpiciatj veritatem propofitionis non agno.
fcit
513
venire deber
ftat
tamcn
effc
).
notioni veritatis autea ftabilita: ( 513; convenienter , nec quicquam moramur praeiuNeque vero in nutnedicatas opiniones, quibus ftantibus alfertum videtur paradoxum
rum fubtilitatumfterilium referri debent , quae hic ftabiliuntur . Apparebit ufus non contemnendus paulo inferius , ubi de veritate a pofteriori eruenda enmus folliciti .
Impoffibi-
riTd'
flbtUsaepnitio.
dicimus ,
contradiclionem non involvit.
lmpofftbile
518.
quod contradiclionem
involvitj
PoJJtbile
quod
cx not onc rec^ae fequatur contrarium, duas lineas retlas fcilicet fpatium comprehendere
non poffe Triangnlum vero rcBilineum , figura tribus lii:eis redtis terminata, po(Tib:leeft ,
quia notioni Iineae rectae non repugnat , ut earum tres fpaiiumcomprehendant
j
5.
519.
De
Hinc confequitur
<
..
Criterio Veritatis
notionem
effe
impojjibilem
*./r/.
....
/7-
263
qua conjunguntur
in
/ M ;.>nCT/ J
.,*
:-
f'
qu<e n^ otio
/?//^>
;..,^nu
repugnant ,qua
eidem fubjcfto una ineffe ncqucunt ( . 3 10 ). Ncmpc fi A rcpugnat ipfi B
A & B una ipii C ineffe nequcunt. Quamobrem fi ponamus , ineffe A,
B non ineft . Cum vero porro ponimus, ctiam B ineffc propofitiones
non ineft ipfi C funt contradicloris ( . 288), adcoB ineft ipfi C
que notio ipiius C, in qua conjunguntur , quce fibi mutuo rcpugnant,
;
&B
A&B,
Eodcm modo
lem
si8).
Etenim fi judi- Vfitioncium fuerit verum , pra?dicatum determinatur per notionem fubjecti /pondens
jritcto
(jT. 509. &feqq. ), adeoquc quod praedicato indigitatur, idco fubjecfto
convenit ,quia cctera conveniunr,qua? in notione fubjedti continentur 3,"'"
(.200. 219 ), conlequenter m notione complexa , qua? juaicio amrmativo vero refpondet ( . 39^, non continentur , qua: fibi mutuo repugnant ( . 310). Notio igicur judicio affirmacivo vero refpondens
poflibilis ( . S19).
Propofitioni affirmativae ver<e notio pofftbilis rejpondet
521.
Propofitio ncga- Vfitioretiva vera eft , cui oppofita affirmativa falfa (. $15). Scd fi propofitio Jpondens
<etiao
affirmativa falfa, pra?dicatum notioni fubjcdti repugnat ( . 514J. No- J'
negativo.
r
j
j
r
d
tione igitur , qua? refpondere
debcrct propofitiom negativae vera? ,
Propofttioni negativ<e ver<e notio impofftbilis refpondet
J19
notio
ifta
).
lnconceptibile
cujus
Conceptibilis
&
E. gr, Tr>angulmreEtitineumeR conceptibile , quia ejus formari poteft notio, feumenti inc6/! ce"
tanquamprafens repraefentari (. 34) Biangulxviveroreftilineumell inconceptibile , quia e- ptibilis
jusnotionulla formari poteft , qua menti tanqnam praefens exhiberetur . Cavendum vero , definitio
ne pro inconceptibili habeamus , cu us nos notionem nullam formare poifumus . Poteft enim
sliquidelfeconeeptibile, etfi in noltra potefhite non fit e;us formare notionem.
.-
$ * 2 $-
'
..
veram
confequenter
VVolffii Logica
offert
notas
ad
veritatem
*"*****
264
dejinitio.
to
tes
(.88
Quodnam
I Cap. L
Veritatis
criterium
fufficten-
).,
5M-
determinabilitas
fitcritcri-
tribus
pofitis
anguli
lineis
Nimirum
ufus
tiones extenfo ( .
latun : Cnjufcunque propofitionis pntdicatum pcr notioncm fubjccii dctcrminatnr , HU propofitio cfi vcra.
Sed bujus propofitionis predicatum fcr notioncm fubjcBi dctcrminatur . Ergo hec propofitio vcra cfi .
Per Criterium
525.
nomina-
lis.
dem
Criterii
fdftmis
defimtio
falfttatis
(hiodnam
$13
allata.
526.
quod proedicatum
'
E. gr. Propofitio, Triangulum babct quatuor angubs, falfa indecognofcitur , quodnotioni trianguli , qua tanquam fpatium tribus lineis terminatum repraefentatur , repugnat numeruj
angulorumquaternarius . Namexnotione trianguli fequitur , quod tres habeat angulos ;
fieri autem non poteft , ut fimul tres
quatuor habeat angulos Repugnat enim notioni lubje&i, quod contrariatur ei , quod per fubcclum determinatur , cum contrariafimul inefle
nequeant ( $. 310)
Nititur criteriumfalfitatisdidtodenulloaddefinitionemextenfof349;
&
52?
'
Criterium
Quoniam
'veritatis
pwpofi-
twnistte-
Z a . r **
confiftit
in eo
quod pradicatum
, cui op-
&
E. gr. Propofitio negativa, Triangulum non habct quatuor angulos , vera effe intelligitur ,
trianguli repugnet , adeoque exinde , quod
falfa fit propofitio affirmativa , Triangulum babct quatuor angnLos
Qu*<m
Propofitio vera
528,
falfa vero
qua
inconcepttbtTts.
De
Criterio Veritatis
165
propofttio-
"^."^"
muuue*
0-
qua: inconccptibilis.
E. gr. Vera eft propofitio , Triangulum habet tret angulos ; fed eadem conceptibilis eft
(. 511;. Falfa eft propofitio, Trianguium habet qimtmr ar.gulos ; led eadem inconceptibilis
Ceterum cum omnis propofitio vera fit conceptibilis , falfa vero inconceptibilis ;
eft
feqq. criterium
Dn. de Tfchirnhaufen in Medicina Mentis part. 2. Seft. i.p. m. 34\cr tatis in eo poluit , qnod zerum Jit , quicquid concipi ; falfum yero , quod non concifi foteft.
imonceptibilitatis definitionem dare potuit , fed in
Quoniam vcro nullam conceptiiititatis
quacdam pofie concipi ; utriufque notionem habuprobatur
acquievit
quibus
exemplis
,
,
151;, atque adeo in applicanit nonnifi confufam, nequaquam vero diftin<ftam( . 88.
do criterio facile aberratur . Quoniam enim ita argumentandum :. Qiicquid concipi pcteft
.
&
&
&
,,i
tft
&
fit
&
&
autem
266
Tart.
SeB.LCap.L
11.
5x9.
Dua
Curpropo.
jttwes
propofttiones contraria?
univerfaliter affirmatur,
non poffunt
quod
effe
fimul ver<e
Earumenim una
in alterauniverfaliter
negatur(. 297).
Qyo^fi propofitio univcrfaliter affirmans fucrit vera, praedicatum per
fU0 J cc^ um ejufque determinationcm detcrminaridebet (.
509J , adeofinte/fe
110 cic* cm ftantc notione ac determinatione fubjecli convenit
(. 219,),
limnlvc- ^
confequenter cidem non repugnat (JT. 510). Quodfi propofitio univcrl ,
faliter ncgans fuerit vera , prsedicatum fubjetto ejufque determinationi
repugnat (. 527). Quare cum fieri non polfit, ut idem pra?dicatum eidcm iubjedto fub eadem determinatione unaconveniat&nonconveniat,
Imo repugnct ; fieri quoque non poteft, ut duaj propofitiones contracontran.*
fimul verse
ria? fint
autem non
Fieri
tres
angulos
&
nnlltim triattgu-
fit
Contra-
Qttod
ri&rmn
\pj p atct
(
ndcTn-
TlOtijCat
5l2)
ergo conjlet
ft
a !teram
effe
falfam:
Quod uno
in
veram , eo
cafu jam fupra oflendimus
effe
'
E- g r * Vera e ft propofitio, omne trlangulum habet tres angulos : contraria igitUr , nullum
triangulum habet tres angulos , falfa eft . Similiter vera eft propofitio , nuilum tjiiadratum
halet angulum obliquum ; falfa igitur contraria , omne quadratum habet angulum obiiquum
fi
^e fafyHo
? 2 T
tjnando
^*
abfolute pradicatur
'
eft ( . 507 )
Atque adco patet in prxfenti hypopropofitionem univerfalitcr affirmantem elTe falfam
Enimvcro
quoniam pr^dicatum,quod fubjeclo abfolute tribuitur, fub data quadam conditione eidem convenit , propofitione tamen contrariarum negativa abfolute negatur , perbypotb. falfa autcm propofitio eft , qua de
fubje&oabfolute pofito negatur,quod fub certa conditioneeft( . 507);
non minus liquet , propofitionum contrariarum negativam quoque in
hypothcfi pra?fcnti efic falfam. Utraque igitur propofitionum contrariarum falfa eft , fi dc fubjcfto abfolute pofito praedicatur , quod eidem nonnifi fub data conditione convenit.
tur
propofitio falfa
thefi
Dux
&
E. gr.
funt fimul
falfae
&
detcrminatur infcriptibilitas
53
2-
De
z6j
Criterio Veritatis
53
2-
f Jf_
&
clTe
&
505
( .
Si contradictorix fucrint propofitioncs indcfinitse determinatoe , gefpccies fivc abfolute pofita,five fub ccrta dctcrminationc, fpenera
fhntur ut individuaf jf. 308. 309. 320. 74) , atque adeo propofitioncs
ipfac hoc refpectu requipollent lingularibus (. 241^) .Enimvcro fi propofitiones contradiftorix fucrint fingularcs , una earum necefTario veErgo etiam fi propofitiones indefira , altera falfa , per cafum primum
ncceflario vcnitse determinatre fucrint contradi&oria: , altera carum
&
pofitiones fuerint
&
&
&
A
&
quod
168
II SeB. L Cap. L
Varl.
nequit
ut detur aliquod
eft
five
omne
non
cafu
Idcm eodcm
ra , altera falfa eft
ejl
contradicloria? funt, nullum
.
modo
&
tur in
quoddam
efl
, ubi
B. Conftat igi-
veritas.
E. gr. In cafu fingulari aur verum eft , Vctrum fcribe re , aut falfum, hoc eft, Tetrusaut
fribit, aut nor. fcribit . In cafu indefinito, Triangidum av.t haiet tres angulos , aut non habet
angulos , numerus enim angulorum per laterum numerum decerminatur . Detres
nique in calu contradi&ionis inter univerfalem 8t particularem intercedentis aut cntne
quadratum habct quatuor angulos , aut quoddam quadratum non haiet quatuor anguios . Item Aut
emnis laf/is r.v data altituiine cadens imfctv.m ingcntem acquirit , aut qnidam lapis CX ctdcm altitudine cadcns impetum ingcutcm non acquirit
:
*\7 t/.'o
fitbiefti
535Jn propcfitione vera five affirmativa , five negativa> notio fubjetli pojjiMis efjedebet. Si enim notio fubjecli fit impoifibilis , nec propofitioni
verJE a
7it!on?bus
^ rmativ:E
monftratis
veriscur
pojfibilis.
Quod
.520
repugnat
Quod
fuperius de-
Jcu
tio fubjecti
poffibilis effc
debet.
E. gr. Notio trianguli , feu figurae tribus lateribus terminatse, poffibilis eft
neque
enim repugnat , ut tres lineae ad lpatium comprehendendum concurrant Hinc vera formantur de triangulo <udicia cum atfirmativa, tum negativa, v. gr. Triangulum haiettres
angv.Us , triangulum non habct quatv.tr anguios &c. Contra notio bianguli reciilinei impofli
cum
rectae fpatium comprehendant . Enunciationes igibiaugulum reciiiinev.m habet duos angidos , biar.gvlvm rcBilincum r.on babet tres
anguhs &c. etfi prior Ipeciem propofitionis arrirmativae verae mentiatur, cum admiffa notione deceptrice bianguli re<ftilinei lequatur numerus angulorum binarius; pofterior vero fpeciem propofitionis negativae vera; tueatur, quoniam numerus ternarius angulorum
notioni bianguli repugnat
bilis eft,
Quando
propojitio
bypotheti-
Quoniam
ncm, cur prccdicatum
in propoficionc
pofitione
(
non
2x5 ),
nifi
ftnitio
tribuitur
fubjeclo
( .
^tojfm
bypotbetice
vcra
eft
quamdiu non
fi
pojftbi/is
vera
( .
definitionis
21SJ;
Propofitio
conftat
adjecla
conditione
tribuitur fub
in
fttio categorica
tio
ei
pradicatum
efl
bypotbetica
ft
condi-
E. gr.
De
Lriterio Veritatis
269
E. gr. Si Deus cum Cartefio definitur per ens perfecliflimum, propofitiones Veus efl omVens tsi omnipoicns , Vens efi fummt bomts , tamdiu hypothetice ver* mtelliguntur,
,
quamdiu non probatur ens perfectiflimum efle poflibile Quod lam D. Thomai olimobfervavit. /Equipollent enim propofitiones categoncx huic hypotheticae compofitx : Si Veus
confequensnon
tfl tns pcrfeBifjimum , omnifins , omnipotens , fummt bomts efi . Conftat autem
poni nifi pofito antecedente ( . 407;. Quamdiu igitur non conftat , antecedens poni poffe , v. g. Bjfe tns pcrfeciijfimum poffibilt , tamdiu quoque ignoratur , poni poffe conlequens,
nifcms
nempe
omnipotcntiam
fnmmam
bonitatcm
Sl
non amplius locum habere , qus refpectu perteclionis lummac monentur Ceterum :am intelligitur canon Scholafticorum de propolirionibus hypoconditionalis nibn ponit , qui noftra reduitione propofitionum categoricarmn ad
theticis
hypotheticas ( . zi6 ) multo latior fa&us
notione utatur, per
patct
fe
namus enim,
dem una
ca fibi
mutuo repugnarc,
310):
infintf/.
id
eafibimutuononrepugnant
fieri
Po- Qusfibi
ut ea- m4tl<0
&
&
&
Obfervamus
E. gr.
lorem
libi
ignem
n0 "P H '
&
536.
qutff in
infunt
B&
idemque
elafticus
&
Qyare cum
&
quae
fibi
quidem mutuo non repugnant , quorum tamen unnm per alterum non determinatur.
H7>
quod
prxdicatum
iisdem fubjeclo vcl abfolute , vel fub data conditione tribuitur, five affirmativum fuerit, five negativum , eidem vel abfolute, vel
fub
in
ifta
conditione convenit
(.
505)
Enimvero ex
n's,
qua? de forma
omnium fyliogifmorum
praemin*is fubjefto
(.
505).
E. gr.
fyUS'f-
mom"
yiram
Tart.
270
11.
SeM.
Cap.
1.
&
s\tx
conclufio
tfi caiidus
Sed omnis
L
,
tft
homo
omnis i\tx
r.or.caltfacit
Ergo om:ft
morta-
Sed Ufis
&
conclufio,
Kon tfl calidus . Ergo Ufis non catefacit , utraque praemilfa vera eft, adeoque
Ufis non calefacit , in praefente calu vera eft . Similicer in confequentia immediata , omne
trianguium habtt trts cngulos . Ergo imfojjibilt tff dari trianguinm , tjuod non habtai tres angutes , conclufio rera eft, quia praemiifa vera . Etenim in confequentiis immediatis polita
praemifia una, ponuur quoque conclufio ( . 45 j;.
Conclufio
fyllegifm
faya ep Cum
m
"anT"
falfa?
fyllogifmi fecundae
&
&
mifior
vera
conclufto
quoqtte
fyllogifmi cry-
autem prima?
figura?
diclri
50J)..
trts
Cafus
alius.
ErgO
accommodemus
539-
bet
tinetur
Cum
per
determinato.
fub
igitur praedicatum
Ergo
ipfi
convenit prcedicatum C.
non
poffit
A
C
De
Criteria Veritatis
271
E- r- Si Q u
,os
major vera
praedicatum
eft 3c
falfa
fit ;
loli
falia
qua-
quoque;
conclufio.
cft
J4 Q
minor autem falfa , pradicatum vero Qmndicondufto quidem vera ej]e potejl; fed ex condufto
'
'
L,
r,
a
r
r ir
t*. r f
a
t
C. Atqui
pcr B feqmtmconttnetur $lc. Ergo &c nnaor ruenc ralia, D iub
dctcrminaro non concinecur ( . S07 ), confcqucnter ncc vi dicii de
adcoque
omni & nullo cidcm cribui poteft pr&dicacum
( . 34S )
conclufiocx prsmifiis non fcquitur ( jf Jjj). Quod fi tamcn pra?dicatum fubjcclo non rcpugnac , id minime obftat , quo minus aliam ob
rationem eidcm conveniat ( . 310).
prcemi/fts
Etcnim
fi
fyllogifmo catholico
in
E. gr. Si quis ita argumentetur ; Ontnit lapis c.tlori folis eftivo diu txpoptus tft calidus T
Sed hic lapis caiori fotis gftivo din fuit expofttus . Ergo hic iapis cH calidus , fueritque minor
falfa , vi fyllogifmi praefentis non fequitur , lapidem ejfe catidum , etfi non repugnet , eum
alia
ratione contrahere
potuerit
v. gr.
quod
immerlus
Quoniam
54 r.
Ex
>
de caula
Omr.isftgtiraordinata.eftciicuioinfcriptibiiis.0m~
E. gr. Si quis ita argumentetlir
gura tcquilatera cji figura ordinata
Ergo omnisfigura tequitatera eft circulo infcriptibilis j propofitio minor falfa eft , cum figura ordinata fit Cv aequilatera ,
aequiangula ; falfa quoque conclulio, non tamen vi forma: , fed quia infcriptibilitas per a:qualitatem laterum non determinatur , verum per angulorum rationem , quae ftante aequalitate laterum eidem vel repugnare , vel non repugnare poteft . Unde conclufio univerfaliter fallit , fed accedentibus
ahis adhuc fub'eCti determinationibus nunc vera ficripoteft, nunc falfa .
.
'.
&
541.
efl.
Qj<**d
C0 " ciu
f'
conclufio ( . 459) , hoc cft, (i admittitur, in priemifla prxdicatum con'"J^
venire fubjeclo , admittcndum quoquc eft in conclufione prcedicatum immediafubiccto convenirc.
Qiiamobrcm fi prarmifla vcra eft , vera quoque tis ver*.
QlTc dcbet conclulio ( . 505 ).
(
.
456
.-
quoque
cft
Quoniam
prjemifia vera
tequi-
conclufio
quoque vera
Eodcm modo
ft
patcc
Volffii
H3-
in Jyllogifmis
.
Etenim minor
M m
veram, K! u,vd0
& con- ^tothc-
clufio
2w.
272
clufio
confequcns,
407), adcoquc
( .
Ctp.
I.
fi
in
nit
(.407. 288), adeoque fi prxdicatum in confequente fubjefto fuo convcnire ncquit, nec praedicatum in condufione cidem convenire poteft .
In utroque igitur cafu vera cft conclufio.fi minor fuerit vera(. 505 )
!ldem ;am monuimus fupra ( $. 407 ) cxponentes communem loquendi ufum Hic vero
olkndere debuimus , eum eife notionibus vcri ac falfi conformem
.
Propofitio
Cnr propofitiovcra
544-
fe
qu* utimur pranniflis niii definitionibus , experientiis indubiratis , axiomapropoiitionibus jam antc demonftratis (. 498). Definitiones cum
t s
demonftrart pote
qua
"'
&
fint p r0 pofitiones identica? ( . 214 ), dc carum veritate dubitari nequit(jj". 505), modo cavcatur, nc fint notiones deccptrices f. 135).
Ex axiomatis tcrminis manifcftum cft,pra?dicatum fubjccto convenire,
vel non convcnire ( . 267. 26 z ), atque adeo axiomata vera func
( 5) ) Quod fi crgo conclufio infertur ex definitionibus atque axiomatis tanquam prxmiffis, eam veram effe neceffe eft( . 537. 542. 543).
Imo cum expcrientias indubitatas veras effe conftct ( . 517 )> vera
quoque erit conclufio , qua? ex iis atque definitionibus vel axiomatis
infertur ( .537. 542. 543). Quoniam itaque in Demonftratione fyllogifmos non ingrediuntur tanquam praemifla* prceter definitiones, axio-
mata
miffis
&
cxpcrientias indubitatas
illaras
natos
adeoque
demonftratur
infertur
quorum
nifi
conclufiones ex
iis
tanquam pra>
prxmiifie
verae funt
confcquentcr
&
ipfa vera
efc
537- 54 2 .543 )
Exemplapropofitionum demonftratarum in Mathefi occurrunt &: ex per demonftrationem
Ceterum fupponimus in demonftratione praefente definitiones ckaxioverx intelliguntur
mata veri nominis, quae per ea agnofcuntur , qux de iis in Logica demonftravimus
Multum adhuc lucis affundet huic demonftrationi doitrina de demonftratione mox tradenda , ubi omnem ratiociniorumprogrelfum paulo diftin&ius fumusexpofituri
(
JT.
Rfularu
logica-
nm
ujus
indifcer-
nenavt'
Ad verum a falfo
545-
Propofitio
cum
vcra
fit,
&
De
num
dubitatcc;
Criterio Veritatis
273
axiomatis
talibus vcnditantur;
jyi.
rcgulas (%.
Ok;
&
axiomata
modum
verum
Suppono
mus
tit
a falib
in
Scholafticis
mtnda
&
feqq.);
delincat
ad
L'nde
vtrittttit
fciiicet nihit
difccrncndum
nifi acc>-~aia
exferientia
litl firnta
* frxfciiftam a
denumfiratione frobatum
iogica formam
in
De-
rat:ocinando nimi-
rum ) ferzat i-t argumentatio concludat ii forrne Ego in formam demonftrationum veterum
tieometrarum inqutrens, utilitatem regularum Logica: communis deprehendi , cumvalde
iuvenis przjudicio ex Ctfrtr/T* Tractatu deMethodo& Tfchirnbnfii Medicina Mentis contracto
veritatis criterium quxrerem completum, Cartefiana clara&diftincta perceptioae & Tfihirnm*fana concept:bilitate nondum fatisfaciente
Atque itaprobavi ;udicium itibnitiannm , a qud
anteaeramalienus
,
Non
aho
546.
gulce logicce ad
verum
repugnat propofitioni
a falib
modo
demonftratcc(.
"
tia
545J.
J47
"
Quoniam
-j
propofitioniaffirmativce vercenotio poflibilis refpondet , idea Uextefive notio wrvzdicitur, quce eft poflibilis." e contrarioautcm falfa audit , T*&fd-
quce tmpoflibilis
una
fubjeclo
Atque adco
ineffe poffunt
una
fibiliseft,
cum nonrepugnet,
ut
in
notione
vera
conjunguntur
qute eidem
fa
dl > cri ~
men
'
quod fit figura trilatera , aEquilatera&aequianguIa, pofeadem figura habeat cum tria latera aequalia, tum an-
gulos aequales, atque adeoveraeft. Contra impoflibiliseft trianguli r-Bilinei bheciznguli notio, inquo duo anguli ponunturefle actu recti , cum fieri nullo modo poflit , ut in fpatio
ribus Lmeisrectistermjnatoduoar.gulifint actu recti, atque adeo notio illa falfaeft.
548.
Qtiamobrem cum in propofitionibus veris notiofubjerftipoflibilis (. T^otwfu513- 534 ^i propofitions vera notio fubjecli five abfolute , fwe fub da- bjectim
propofiuta determinathne pofiti vera eft debet (. 547 ).
Nempefi fubiectumabibluteponitur, definitioroflibilis feu vera efie debet (. 115): Si me yei *'
cond:tio
qusdam
M m
174
r*
CA P U T
De
Demonftratione
549-
DemoHftratkms
ostcnjiva
dep.vitlO
11.
&
in fequentibus
damus
jT-
5 5-
firationis
apogogktc
rx
Demon-
depnitio
ff.
Tormade.
5Si.
demonflrationem
oftenfwam
propofitionem, vel ex
monfirationis
ejus partibus plures , eafque fumit tanquam propofitiones minores
*jtenfiv& fyllogifmorum
2. Quodfi de eodem fubje&o proftent axiomata , vel
fropojtpropofitiones jam demonftratce, non attcnta definitione , hse quoque
frbinde fumi poffunt ut propofitioncs minores fyllogifmorum 3. Da*n7oric*~
ta jam propofitione minore in memoriam revocatur propofitio alia ,
quce terminum cum ea communem habet, atque majorem fyllogifmi
conftituit. Sicque infertur conclufio ( . 335 ). Quodfi vi num. 1.
iel 2. plures propofitiones minores fuere formata? , plurcs quoque
hac ratione eliciuntur condufiones. 4. Vel fingulae fumuntur ut pra>
miffae novorum fyllogifmorum , vel plures fimul fpeclantur ut notio
complexa formaturque inde propofitio, quae fumitur ut prarniffa novi fyllogifmi
5. Hifce praemiffis /ungitur alia ex antecedentibus noAtque hac ratione adhibitis , ficubi opus
ta inferturque conclufio
fuerit, confequcntiis immediatis , progrcdiendum , donec aliquo fylconditurus
1.
cft
cum. propofitione
demon-
(. 549 ).
E. gr.
y,
De
E. gr.
ABCD
Demonftratione
demonftranda propofitio
Sit
2.75
Inparalteiogrammo
ft xquaies .
Quoniam fttrtlltlBgrtunmum definitur , quod fit figuraquadrilatera , cu:us latera oppolita funt inter le parallela ; vi
l atcra parallelogramfiUUS definitionis tormatur propofitio
:
>ni oppofita
lA
C.-
fccantur a tertio
M>.
fecemur
tertia
fumta propofitioneprioriprominore
&y
tlisdcjuales
&
latera paralleto-
&
grammi BC
AV oppofita fnnt inter fe parallela fecantur a tertio T>C. Quamobrem CUm denuo meinoriam fubeat propofitio Si dux linex parattetx a tertia fecentur , angnli interni oppofiti funt xquales duobus rectis
fumta denuo propoiitionc priori pro minore , pofteriori prc maore lyllogifmi , infertur conclufio Anguliy xfum duobus rcclis tequaies Quodfi ;am ad duas Jialce
-,
&
&
conclufionesexdefinitionededuc^as , jingulio
y ( fcilicet fimul lumti )fu:.: duobus reilis xttu.-.ics
Anguliy
x funr duobus rcitis xquales attendas ; per fe patet , fummat angulorum o
/x efic xquales eidem tertio Quamobrem cum memoriam fubeat axioma
atqite angulorumy
tptaiiatidem tertio funt xqualia interfe , fumto :udicio ifto intuitivo pro minore , axiomate auefi xquatis fummx angutem pro maore fyllogifmi , infertur conclufio Summa angultrum o
x fimul fumtis.
x feu , quod perinde eft , anguli o
lornmy
y fimid fumti funt xquales anguiisy
Jamcum inveftigetur relatioanguloium ooV x , facile intuenti conclufionem apparet , abjlciendum effe angulumcommunem y , atque fic intuitivum formatur judicium: Ab xqnalihus fummis angulorumy
x atqite o
y fubtrahi eundem angulum Quamobrem cum 1D memoriam
revocetur axioma: Si ab xqitatibtts idemauferas , qux rtlinquuntur xqualia funt ; fumto 'UdlClO
jntuitivoprominore , axiomate pro ma;ore fyllogifmi , infertur tandem conclufio , Ar.guli
x funt xquaies
fLiametralitcr oppofiti o
Quae cum fit propofitio ad demonftrandum propofita ,
demonftratio fic abfoluta. His igitur fyllogifmis inter feconcatenatis ex definitione parallelogrammideducitur , quod ipfl conveniat prasdicarum in propofitione data abfolute attributum , atque adeo patet , quod eidem pofita definitione tribui debeat quemadmodum m propofitionibuscategoncis fieri debet . Neminem nifi tyronem Logicae, doclrmae defyllogilmorumcrypfi ignarum , offendet , quod in fyllogifmis iidem termini non iifdem praecipropterea quod di<ftio incommoda nafceretur. Quodfi tamen quis
fe vocibusexprimantur
&
&
&
&
&y
&
&
&
&
&
&
fcrupulofior fuerit , isperconfequentiam immediatam aequipollentiae interat conclufiones lylpropofitionem vi defimtionis iorlogiimi formx manifeftae magisrelpondentes . E. gr.
a tertio ftcamur ; inferat inde pcr
Uiavit : Latera paraUetogrammi cppofita fitnt inter feparallela
Vt: funt dnx linexrtitx , quasftcat trenfverfa
,
confequentiam immediatam llisp AB
funtdux linexrcilx , quasfecattranfierfaVC. Porrofumt:s
in cafualtcrofimiI'ter : BC
inde porro per
Anguli interni oppofiti fimul funt xquales duobus rcFiis ,
hifce minoribus inferat
Dum
& AV
&
&
&
M)
&
Et fic in ceteris
Eandem efle formam demonftrationum noftrarum logicarum in eodem cafu , earum analyfin tentanti apparebit . E. gr. Superiusf^. 177 ) propofitionem , quod Modi dcfmithncm ingreAinequeant , demonftraturi , vi cefinitionis ( . 67 ) q uod Modifint mutabilia , qute enti infunt ,
ttec per efientialia daerminantur , fumimus
Modi funt mutabiles
Jam recordati propofitionis
lorum xquales <iden tertix funrimtr fe xquales
manifefta: : Qux mutabilia funt , cmfiamer non infum , fumta propofitione priori tanquam
maore fyllogifmi inferimus Modi confiamer nm infunt . Quoniam porro memoriam iubit
propofitio altera manifefta , quss axiomatis inftar haberi poteft >ux conftamer non infunt
rebus agmfcetuUs atque a fe inziccm difernendis inferzire nequeunt ( nobis enim ]am res elt CUITI
rebus omni tempore difcernendis ; ; fumta conclufione anteriori pro minore, axiorr.ate
pro ina;ore fyilog'fmi inferimus: Modircbusagnofctndis
aft inzicemdifcen-.endis infcrvire nttsueu,'.t
Jam um definitio nctarum nobis fuCCUrrit , quod fint rebus imiinfeca , untie agnofcun-
per
fe
&
*t*T&efeinvhtmdifctmmty.r[. i9)
,
per confequentiaai
immediatam inferimus
Sfuod >e-
tus
27
I Cap.
II.
&
ii-.s agr.ofcendis
4 fe invkem difcernendis infervire nequit , tx notarWH numero exclndendum ic
fumta concluiione hac pro maore , conclulione aucem fyllogifmi anrerioris pro minore
novi fyllogifmi inferimus
Modi ex notarum nnmero txtluduntur Quoniam denique recorda.
mur
i 5 ?
propofitionis anrea demonitraC3E (
j '" definitiont enumera; i debent nota> nec flures y
ab aliis difiingnendam fujficiunt , per confe nec pauciores , qtiam qux ad rem definitam agnofcendam
quenciam immediacam interimus Quodtxnotttrummtmtra exdnditur , ex definitione exulare debet. Sumca igicur hac conclufionepro
, anceriori aucem pro minore fyllogifmi tan.
<km infcrimus Modi ex definitione exuiare debeut , qux propolicio xquipollec alten ad demonitrandum f/ropoficae : Modi definitionem ingredi neqiieunt
-^
&
mawe
II.
eft
I.
funt
Conclnfio
III. jixiama
invicem difcer-
Modi
VI. Trofof. dem. In definitione enumerari debent notae nec plures , nec pauciores , quam
quae ad rem definitam agnofcendam
ab aliis diftinguendam fufficiunt
Ergo fer confequentiam immediatam 5 Quod ex notarum numero excluditur , ex definitione exulare debec
VII. Condufio 6. Quod ex nocarum numero excludicur , ex definitione exulare debct
Conclufio j. Modi ex notarum numero excluduntur
Ergo Modi ex dtJinitione exulare debent
VIII. Conclufia 7. Modi ex definitione exulare debenc
Ergo per confequentiam immediatam: Modi defiuicionem ingredi nequeunt
Ipfis adeo oculis manifeftum eft , demonflrationem conftare ex ot~io ratiociniis inter
fe concatenaris , quatuor nimirum confequentiis immediatis &c totidem fyllogifmis categoricis . Patet etiam raciocinia ica incer fe concacenari , ut conclufiones anteriores
ingrediantur fequentia per modum prsemiifarum
Nec minus pacet , cum propoficio categoricafit, in qua praedicarum fub:ecto abfolute , adeoque fub condicione definicionis
($. 115) cribuicur, inicium raciocinandi fieri a definitione atque adeo per raciocinia
concinuaconcatenatione inter fe cohaerentia propofitionem ad demonftrandum propofiram
cum definicione concatenari Imo patet , fieri polfe , ut una conclufionum anteriorum ingrediatur eundem fyllogifmum per modum maioris, altera vero per modum minoris .
Quod vero raciociniis iftis revera in mente Iocus fit, dum demonftracionem pr<efencem
concipimus , fuo loco in Tfychohgi* demonftrabimus
&
&'*
fotma
demon-
mam
ftrationis
qucmadmodum
oftenfiv*
propofin7heticl'
redufla (.
55*'
227), demonfirationem
fwe ad
condtturus
utitur
categoric<e for*
hypothefi
norum
in cafu
n fyllogifmis primis
modo, quo
Quibus
in cafu
prjecedeme fuimus
ufi.
E. gr,
De
Demonflratione
277
Ff-t
fheriam dutlx
Memoriam
fubit definitio
i\adius circuli
efl re-
8a 1\ centro in feriplnriamducia Inde per confequentiam immeErgO omnes recix tx ctntro circuli in perifberiam
diatam infertur
d;ix funt radii circuli. Sumra igitur hac conclufione pro majore
RjtclxCA, C V
iScanteriorepro minore lyllognmi infertur
.
&
radn ejusdtm
circuli
rimus
>\efixC
Porro
vi
in
&
&
Uogifmi
ACD&DC
&
&
AV E& EVB
&
&
&
&
&
&
gr.iis
unde per confequenti am immediatam porrocolligitur.-^B funtaquaUsSc tandemhincpet confequentiam immediatam infercur Ergo
tixAE6-E
r-cia C
fur.t:
A B bifecat
1.
Omnes
recla:
Ergo
1.
Axioma
Omnes
Concl. 1.
;.
rectae
Tbeorema
CA
&
CDScCB funt radii circuli
Reitx C A, C D &
Ergo Reda: C A ,
chordae
eorum
aequales.
a-quales funt
Hyptb. Arcus
Ergo Arcuum
funt
Vi concluf.
i. Sc 3.
6.
Triangula
triangulis A C
5. CondufioA.. In triangulis
Vrof. intuitiia. Anguli
rgoin
mutuo
fibi
Tbeorema
Si
ternum unius
Vi cond. 3.
AD
fit
&
t:m laceribusDBcVDE.
D&DE
Ergo
173
7
8.
Cap.
11.
dum propofita
Conftat igiturdernoftratiooclo ratiociniis, nimirum duabus confequentiis immediatis
fyllogifmis , partimcategoricis, partim hypotheticis . Concatenanturquoque ratiocinia , ut coiicluliones anteriores ingrediantur ratiociuia fequentia per modum praemiifarum.
ratetprxtereaconcluliones aliquot ex hypothefi deduci, nempe tertiam&quintam, qux
propofitioni formanda: inferviunt , cuius ope propoiitio ad demonftrandumpropofitaex hyporhefi colligitur . Non txdet de hac demonftrationumanalyfi quamdiflintfiflime docere ,
Noh abs re igitur
qua: tenenda funt, cum pauciffimi earum formam habeanrperipeclam
E. gr. Ubi deeife judico , fi exemplumadhucaliquod demonftrationis logica:ad;u!igam
Si in duabtis propofitionibns fubjeclum fuerit idem terminus , eidem tamcn
moilitranda eft propolitio
diverfe tribuantur notiones , fropofitiones diverfe fnnt , quamvis idem fit fr.edicatum; ex hypothefl
& fex
Jam cum ex
antecedentibus
frofofitionum
memoriam
efi
terminus idem
fubeat propofitio
Omni
rcs diverfte denut.tntur ; fumta hac promaiore, ifta pro minore fyllogifmi , iniertur
,
COncIufio : fcrsp fubiccto frofofitionumrcs diverfx dcnotamur . Uilde per confeqv.entiam immediat.ini
infertur
Ergo fropofuiones in hypothcfi theorematis diverfa habent fttbjecix . Quoniam ig;tur porro
Omncs fropofitiones } que idem pnedicatum , fed aiverft
in memoriam revocamuspropofitionem
fubjeEla habent , funt diverfe , fumta hac pro maore iyllogifmi Sc formata ex conclufione praecedente ac hypotheli theorematis minore Tropofitiones dux , quarum fub\eium idem efl terminus ,
fed cui diverfe tribuuntur notiones , prxaicatuinveroidem , diverfa habent fubjcBa , fed idem prtedictt-
fondent
.-
Si quis plurium demoni infertur tandem conclufio : Ergo propofitiones ifix diverfefunt
ftrationura analyfin logicam inftituit, is diverfitatemconcatenationis diftiniitiffime percipiet , quamhic particulatim perftqui inftituti noftri non fert ratio, ubi principiis generalibus contenti particulares traitationes aliis relinquimus vel , fi alii nos non prasvenerint , no-
catum
553-
dcmonftrationc apogogica fcu indire&a ex pofito condemon-\' trario cjus , quod probari debet, tanquam vcro, colligitur quod proflratioms
potitioni vera? vcl notioni fubjccli contradicit ( . 5 50 ) ; propofitionem
apogogialiquam ad abfurdum v:l impojjtbih reduElurus fumit ei contrariam tantx.
quam veram caque utitur ccu dcfinitione atquc hypothefi in demon-
Foma
Quoniam
in
minorcm
vcl
pcr
pra?bent mi-
tiones per
habent
De
. .
..
..
279
Demonftratione
recix C.i
duci*
& CBfint
Quoniam
esi rtcla
c.x
reci.t
ex
niediatam infertur;
imcrioris
ie:itro circuti
memoriam
itaquc
ad ejm feripheriam
fubit definitio
4h\
t\adms circuli
&
Y\
&
\^
&
&
&
&
&
mati
&
I.
.-
esus
II.
Conclufo
Omnes
1.
ludkium
intuitiznm
CA
Recta?
CB
Sc
funt
rectae
e-
ad
fuut radii
e-
peripheriam ductx
CA
Ergo Rectx
III.
Axioma
Omnes
Conclufio
radii
Recta:
i.
Ergo ReCts
IV.
Conclufio
cV;
Iudicinm intuitiimnt.
recta?
uidem circuli
CD
Sc
C.\
furrt
lineae reclae
CD
Ergo Rectae
Y ad
du^tae
duifta;
eus peripheriam
V.
eUfdem
CA
CB
CA & CB
Omnes
1.
CB
Sc
&
CA
CA &
VI. Comlufio
&
j.
y.
CD & CA
CD
inter fe
VHI. Ctnclufia
7.
Condufio 6.
Linex
Recta:
Ergo Recti CB
VVaijJii Logica
,
rectae
aequaks eidem
CB & CD
& CD
funt
tertiae
lunt aequales
squaks
eidem
tertise
CA
intex fe
N *
JX.
i8o
Tart.
11.
SeH.
1.
Cap.
II.
IX.
CD.
Conchifio
3^
IX. Pars
eft aequalis
toti
>
&
quentiis immediatis
eodem modo
fex fyllogifmis
inter fe concatenatis
quo concate-
oitMdo-
femnflratioeft.
Quoniam
554*
con-
fit
eodem non occunat propofttio y nift ante demonfirata , vel qu<e in definitionum atque axiomatum ^vel experientiarum numerobabetur> demonftratioeft*
non nifi propofitionibns conE. gr. Sorites, quem (. 466 exempli loco propofuimus
,
ftat
efle,
Lubet
afferre
exemplum demonftrationis
geometricae
quae fo-
ln triangulo tcfuicruro
&
AB & AC
AB
&
infifiunt
Si anguli
Ergo
iriangulum
arcus
funi
fi
teauatia funt
AC lequaies
B
& C xquaiibus
ABQ
eft
&
&
55
5-
demon
Jiratione
497^
edhibtn-
(onfiare pofje
4i..
timis
498 ), probatio
,
evidens efl: ,
etiam indu-
confequenter
argumentandi
modis in demonftratione
ftt locus.
ad demonftrationes matheroaticas animum atfert attentum&r in modum argu>roentandi mquirit , is plura iftiufmodi offendet exempla , quae hic cumulari fupervacaneum foret , prsefeirim cum. lllos argumentandi modws jam. exemplis, illuftraverimus
Si quis
Si ex
De
Demonflratione
281
concradicir, illud falfum cft ( 532 ). Quoniam igitur modo argu- p^mdimcncandi legicimo infcrcur condulio falfa , omnes prrrmiflaj verarcfle reSnm.
ncqucunt ( iT. 537). Enimvcro de omnibus pramiflis , qua? aliundc
fumuncur , ccrco conftare fupponimus, quod fint verae; dc fola propoficionc qux precario fumicur , id non conftac hxc igitur una falfa eftc dcbet.
:
fumimus,
E. gr. Si
idtm ctntrum
veram
efle
ducitur faifum
iitud iffum
VulgO
falfum
Ex
Alii
eandem
cjuo
confcqutmia dt-
ntctffaritt
brevius efferunt
Uttdt
falfum fyurtnr,
id fatfum tji
Quoniam
modo
nifi
fubjecli
quod
propoficioni verae
notioni Tcra,qie
vel
tanquam vcra (
tradictoria
illud
557-
in
verum
5 j 3 )
eft.
Quod verafit propofitio, quae diredledemonftratur , 'am fupra ( 544)oftendimus. Ex demonitratione enim patet,quod nonniii de demonftratione oftenfiva intelligenda fitpropofitio.
.
ifta
ie
falfa
veram
eft
b<ec
nc colligitur.
propofitio
unde ejus
Cum
^OT0H .
firatM:
Qj^num
eC- connadi-
vera
lvAl ~
558.
P cr
^j' !:ifim
,-j^.
282
Se8.LCap.IL
Tart. 11
.
559.
Qyodfi propofitionis probandx contradidoria fumarur tanquam veiwjhara & incie dirccle inferacur ( . 55*) propofitio probanda
hoc ipfo
timisper
patebit,eam
veram
Habcmus
eiTc
adeo fingularem quandatn
indire( jX. 558 ).
;
gularis.
tuere lubet
ens
niinterus
&
&
&
&
~E.
&
A~
&
/Zqualia eidem tertio funt xqualia inter fe , per immediatam confequentiam ( 45ijintis
ferimus ErgO facia tequalia eidem numero tertio funt xquaiia inter fe Sumta hac COnclufiTapropofitione modo intuitive agnita pro minore, inferimus porro
one pro ma'ore
ftaT.G &T>. Aefic inter fe itqualia , feu F.
D. A. Fatt.a haec contemplanti apparet
tadem epe numeros frodticlos ex duobus aliis fe mutuo multiflicantibtts atqv.e inter fe aqtiaics Jam
:
&
G~
cum memoriam
fubeat propofit'0 Si dr.o numtri froducantur tx duobus aliis fe multiplicantibr.s fuerintque intcr fe gquales , effcientes ftmt reciproce prcportior.ales ; fumta hac pro ma'Ore,
anteriore autem intuitive agnita pro minore inferimus : Ergo Effcientes falforum F G cr
V.-A funt rtcifroct frofortionales , feu FiAZZZZ V: G. Ex demonftratis COnftat , F C> Aefe tervninos in ratione fr.a minimos 8c T) atque G iffis frofortionales Quamobrem llbi iil memoriamnOTtrmini in ratione fr.a minimi xqr.e methmtur terminos ipf.s probis revocamus piopofitionem
fo-.tion.-.les , fumta Jiac propofitione pro ma;ore
anteriori pro minore per fyllogifmum
xqne mttiuhtur numeros V
G , nempe F ipfum
biformem inferimus; Ergo numeri F
per H. oftendetur, numtroi F C"
T>
ipfumG. Eodem modo fi ponatur F metiri
teque metiri C atqr.e
S\ porro ponatur F metiri C per I, oftendetur ut ante , numtros
tequt metiti B atqr.e I. Si denique ponatur F metiri B }ier L , oftendetur deL, nimirum FiffumA
Aipfr.m L. Hmc
a-que mttiri
nuo ut ante numeros F
.
&A
&A
T&A
&
&
&A
A &
&
H,B
A&L,
portiunales
meruruur
Obi-
De
Demonflratione
283
Olvtcr hic obfervo , occurrere demor.ftrationes mathematicas , fer auas frofofitio demonftratx
Eus fane rei
non arnofcitur vera , nifi concbifionem fic illatam admitti debere , fv Logica fateat
exernplum praebet demonftratio prxfens. Etfi cnim quiv Logica artificiali non inftruclus
'
5_6o.
oltenfiva (. jji.
Sillogif-
revocari nequit .
Equidem non ignoro
in
dubium a
m"j
iHii/pem-
efle
&
qua: fupra
not. .
inftructus
ipfius
non
545
monuimus
omnium
quoque corporis
,
:
accidit
56l.
prxmiffae fyllogifmorum , qui in Trincipidemonftratione concatenantur, vel cx notione fubjecli derivatce, vel a- orumdemonftranliunde adfcitae.
dep/uE. gr. In demonftrat!one elementari de scqualitate angulorum in parallelogrammo diametraliter oppofitorum utimur tanquam principiis definitione parallelogrammi , duobus tio.
axiomatis, xqualia eidem tertio fur.t xqualia inter fe &/i ab squaiibits idem fubtrahas , qua relint-uunt.ir squalia fv.vt , atque theoremate
, fi dtta; faraileU a tertia fecentur , angnli interni op.
fofiti funt xquales ditobus reciis .
Quoniam
in
562.
dcmonftratione non utimur prxmi/fis
nifi definitioni-
tionibus, cxpcrientiis indubitatis, axiomatis & propoiitionibus jatn dcmonftratis (.498^ iin numerum principiorum demor.ftrandi non a/jumuntr
Q****in
!> nt
P' u
j~
mm^randi.
Tart.
2.84
ftwidi.
tur
nifi definitiones
II.
SeH.
Cap. 1L
I.
experientia indubitata
axkmata
6* propoftthnes
jam
drmonftratte ( . 561 ).
Vidimus in exemplo modo ( not. . 561 ) aHato non alia demonftrandi principia , quam
dehnitionem, duo axiomata Sc theorema , quod ante jam demonftratumlupponitur In
demonltratione logica ff. 177 ), cuus 1'upra exhibuimus analyfin logicam (not. . 551),
principiis utimur definitionibus modi atque notx , duobus axiomatis, qux mutabilia funt
.
&
tnumcrandx rwte
difiingucndum
qie conftanter
nec plures
fr.jficiunt
mn
infunt
atque theoremate
ncc
ea rcbas agnofcendis
in anterioribus
pauciorcs
quam
<jf
a fe invhcm difccrncn-
demonftrato
quod
diftnithne
,
qtta ad definitnm agnofcendum atnuc ab aliis
ScboiioH
gencrde
563.
^e confignandis demonftrationibus iisdemque cum aliiscommumumcandis dicenda funt, ea inferius trademus fuis locis Fieri autem
fa?piffime folet, ut formatis judiciis intuitivis five ex dcfinitione , five
ex hypothefi definitionis, deficiant propofitiones aliSE , quibus majoris loco utamur ad conclufiones ex iftis judiciis infercndas
Quam-
Qu x
pofle
Sed
gica diftinguimus
bus trademus
&
artificiis
ex nobis cognitis
eft
ea?
principiis
demonHrabilis efficiiur
fuo tempore
finitis
reducitur
artiriciis
,
quam
rcgulas
a
Lo-
enim Logicx in ipfa arte inveniendi multus atque prceclarus fit ufus, fola tamen eam minime exhaurit
Cumque
nos non tradamus nifi ea,quorum rarionem redderevalemus, vcl quae
firma experientia nixa ad aliorum rationem reddcndam ferviunt, cognitioni quippe philofophicae intenti ( . 6. Difc. pralim. ) , regularum autem artis invcniendi generalium ratio a notionibus ontologicis & pfychologicis facultatum anima? , fpecialium vcro a principiis
difciplinarum fpecialium pendet; rcs ipfa minime patitur , ut de arte
inveniendi in Logica dicamus,nifi quatenus ejus in cadem ufus abfque
aliis principiis intelligi poteft. 5eponimus itaque ifta dcmonftrandi artificia, quorum tamen hic mentio fieri debebat , ne tyronibus infurficientia de demonftratione tradidiffe vidcamur, ubi praparationem , quje
dcmonftrationem prsecedit, per regulas noftras non patere animadverrunt. Praparationis enim nomine comprehenduntur illa artificia, quibus
.
Etfi
A & altera C D
&
taitus
AB
Enclidcs 32.
Elem.
1.
demoftraturus,
D&DB.
fi
trianguli
siEC
latns
De
Demonfiratione
z8 5
BC
centinHttHT In
internis ofpofitis ji
&
mine A defignatur,
propofitiones
iftas
in
&
ATU
C
De
agnofcimus
5*4-
ti
111.
SI
fint
sequales
certa eft
defini-
propo- tio.
Qui demon-
Itrationem fupra (not. . 551) allatam tenet, is agnofcit , veram efle ptopofitionem ,
paralUtogrammo anguli diagonaliter oppofiti equales fint ; ea igitur propolitio ipfi certa eft. Qui vero vim demonftrationis non perfpicit , five quod prsmiffas ignoret , five
quod formam demonftrationis animo nondum habuerit comprehenfam, vel demonftrationis prorfus lgnarus , vel pratfentem ftbi diftincr.e non repralentans ; ei propofitio incerta
eft
Similirer foUm lucere cum oculorum ceftimonio pateat , adeoque veram efle ipfo fenfu conftet propofitionem, fol lucet; propofitio haec certa. eft in univerfum omnibus , qui
tpioi in
oculorum
ufu. pollent.
$65.
notro certi atque incerti relativaeft ,cum refpe&um ad co- Cur eade
gnofcentem involvat; fieri poteft , ut eadem propofitio uni fit certa , alte- propofitio
Quoniam
ri
vero incerta
Nimirum
tendemus
i\
uni
etfi
(.564
propofitio
uui certa,
).
omnis
in fe vel
certa
lit, qua;
incerta alteri
quemadmodum
mox, of-
alteri
certa
vera
fit
,.
vel falfa
utrum
564
566^
in.
i86
propofitio
vel vera
velfalfa.
velfalfa. Falfa
efi
&
fieriori
serut.
nimirum
efr propofitio,
quce non eft vera (jT. 505 ). Qiiamobrcm cum propolitioncs: Propofinon vera eft,fmt concradic~toriae( jX.288 ) ,
tio
vera efi
Propofitio
ex duabus aurcm contradicloriis altera neceffariq vcra,altera neceflario
falfa (. 532. ); omnis omnino propofitio aut vcra crit , aut falfa
E. gr. Aut verum eft , onmes radioi ejufiem circuli inttrft efie xquala , aut faiium eft. Aut verum eft , folem tucere , aut fallum eft.
5<*7-
Tropofit':-
onts apo-
Cap. III.
$66.
Curomnis
ejl
Si
piflime accidit
opus
fit,
.
Tropoft-
tiones
qua cautione
568.
Si pra?dtcatum fubjetlo converiire five direcle , ftve indirecle demonftrare valemus , propofttio nobis certa efl
Qui cnim demonftrare potcft pro.
priori certtt.
57),adeoque
falfara efle
non
is
pofle
propofitio (. 564).
ante dedimus de aequalitate angulorum in parallelogrammo diagonaliter
ppofitorum (not. . 551). Atque ea ratio eft , cur omnes demonftratae a Geometris proipfi eft
Exemplum
quam primum demonflrationes comprehenduntur Eadem eft cacur nos ad certitudinem philofophiam redu&uri demonftrationibus ftudeamus
uo,
Cujufnam
ft ea
cer-
titudo
feu
ad
&
non modo ariimo comprebenfam babere , fed particularem quoqus y %u<e ip fi occurrit , generali convenientem agnofcere tenetur.
E. gr. Qui vi demonftrationis determinari debet , ut affenfum pra;beat propofitioni
ln farallthgrammo angnli diagonalitcr offofiti xquales funt
illi non modo Hefimtio parallelogrammi cV veritas theorematis de fymptomatis parallelarum atque ax.cmaru.
quodx:
&
.
Demon*-
570.
uionis
ritus
De
287
veritatem ignorant
demonjirationh genuince formam animo comprehenfa n babent
fpiciunt , num forma demonjlrationh priefentii fit genuina.
E. gr. Si quis ignorat , utrum verum fit , nec ne , quod duo anguli
niu> fyllogifmos concatenatoi ingredientii
rcclis
is ,
fi
z.
qui nullam
qui
w-
ptm
maxime
vel
vim
in
demon-
lUv-ric
i6$) addudta
fuerint
dc equalhate angulorum in
demonftrationis oftenfivae nec ex Logi-
rones ad elementa Euclidis delati, ubi novum rerum campum ingrediuntur , quarumnotiones ipfis nondum funt familiares, ut , quoties iis aliqua offertur, ejus veritatem una
percipiant. Hinc e::'am liquct , cur demonftratio apogog ca , qua ex propoiitione data
vel affumta infertur e us concradicloria, non convincat attentura , nifi fundamentum illationis habuerit ex Logica perfpectum ( . 558; .
;
effe
falfam certum
571-
prcedicatum
eft.
pro- Certitudo
prasdicatum no- fdfiioth
fi
ei
ltl
ro
repugnat (.526). Falfam igitur efTe agnofcit , qui novit, P Pi ^
verum eiTe ,quod praedicatum notioni lubjecti repugnct Enimvcro qui
demonftrare valct, praedicatum fubjefto fuo feu notioni cjus repugna- tionenire, is novit, verum effe, quod prxdicatum notioni lubjccfli rcpugnet xa.
tioni fubjecti
^jj^
(.544.557). Ccrtum
57*.
Axiomata certa funt itemque poftulata Axiomata&poftulata funtpro- otxiomapofitionesindemonftrabiles(. 267. 26oJ,atque adeo terminis intellectis ta &popatet, praedicatum fubjeclo convcnire vel non convcnire , quod vel ei- M*ta
dem tribuitur, vel ab eodem removetur. Veritas itaque axiomatum & cur certa.
poftulatorum cum illi fit perfpetta , qui rcrminos cadem ingredientcs
intclligit ( . 505J; axiomata atque poftulata certa funt.
Itacertum eft totum effe ma us fua parte ftatim omnibns , qui xerminos totius,fartis atque
.
&
Wolffii Logtca.
Oo
5.
S7J.
288
Vart.
II.
SeH.
573-
Hfquifi-
torum ad
vcrita-
tem
defi-
nitio.
Cap. III.
I.
ea
per
qux prxdicatum
fubjecto
tribuendum detcrminatur.
E. gr.
mittitur
Ad vegetationem plantarum
aer libere rluens
foscundum
requ:ritur femen foecundum , terra , cuifemencomcalorfolis, pluviaatque ros . Quumobrem fi noverim , femen
terrae
irrigalfe
omnia
adeife novi
Veritas
quando
ccrto co-
gnofL aarr.
574-
Quj omnia requiftta ad veritatem adejje agnofcit , is veritatem certo coQyi enim omnia requifita ad veritatem agnofcit, isnovitadefgnofcit
fe ca omnia, per qua? praedicatum fubjcdto tribuendum determinatur
(. J73).Qui vcro novit, prac-dicatum fubjcclotribuendumper hcecdetcrminari & ea omnia hic adeffe, isdeterminabilitatem praedicatiperno.
in aere libero, quam fol interdiu calore fuo fovet atque pluvia
nec minus noverit in prasfenti aliquo caluhasc omnia fa&a effe, is veritatemhu;uspropofitioni's certocognofcit , quod ibi crefcant plantat, etfi ibi locorum non fuerit, ubicrefcunt. Utuntur etiamhoc argumentandimodo hominesquam faepiflime in praeSimiliter fi in moralibus vel politicis mihi fuerit perfpe&um , cafum A per illas
fenti cafu
circumftantias determinari , atque mihiconftet , omnibus iftis circumftantiis hic eiTe locum i calui quoque Ahiclocumeffecertoagnofco- Itaetiamqui novit notasfingulas, quae
iscertonovit , ens hoc referdefinitionem aliquam ingrediuntur , fub eiftocuidam ineffe
Attento haud difficulter patet , eum , qui omnia
ri debere ad hoc genus vel ad hanc fpeciem
inde veritatemcolligit , applicare di&um deomni
requifita ad veritatem adeffe agnofcit
cundum terrascommittatur
cum
rore irrigat
&
349. 350 ) :quxapplicatiommconfiftat in fyllogifmojcuusutraquepraemiifa vera eft , conclufio quoque eus vera effedebet ( . j 37 J , confequenter fyllogiimus
iliedemonftrationis locum tuetur ( . 555; atque adeocertam cognitionem parit ( . 568).
Syllogifmus illecatholicus , cu'us hic meminimus , iftiufmodi eft : Ubi adfunt omr.ia iftareiliierum ejl , fuLjeBo hoc prtedicatum convenire . Atqui hic adfmt omnia ifltt requiftta . Ereui/ita
&nullo($.
go
hic
verum
348.
eft
fnbjtcl hoe
prxdkatum
convenire ~
Hxtioxes
mr
575-
fiat
( . 4.
dicatum
ccnveniat
fukjetJa
q-znxm
jiat.
ad
De
certo
..
289
&
ad
.576.
eum
5 77-
Quoniam omnia rcquifita ad vcricatcm fimul fumta conftituuntrationcm iufficicntem (jT. 575 J queedam eorum non nifi rationem infufficientem pr<eUnde porro fequitur, eum, qui aliqua tantum requijita ad veritabent
a
fit
Qjla '1
r at '.. !n ~
r
J hjP" c " s
'
rationem infufficien-
E. gr. Quinovic femen fctcundum in liberoaere cerrae fuiife commiffum , ignorat autempeftatis ferenae atquc pluviac alrernariocongrua fadla fit , is aliqua tantum
ad vegetationem plantae requilitaagnofcit , cctera ignorat , atque adeonon nifi infufficien-
tem, num
temrationem
perfpicit.
573.
ob rationem
citur probabilis
infufficicntcm.pro/to/Jr/o di-
Tr 0'>oi-
yP roP*\
folis radii
ros
..
optime vegetatunt iri ; is probabiliter 'ualiqua faltem norit ad veritatem requifita , uefcius adiiuc , num tempeftas
fcrena atque pluvia ita fit alternatura , quemadmodum vegetationi commodum accidit.
Sniiliter cum agnolcimus , in Luna effe terram perinde ac aquas , illam calore folisfoveti &: pluvia atque rore irrigari , atque ignari,quod terras committantur femina, con*
cludimus, dari in iuna ftantai j praedicatum fubjecio tribuitur ob rationem infurficientcin, atque adeo nonnifi probabilis eft propofitio. Ut quid actu fiat , requiritur non mo.
,
d'cat,
cum
do intrinfeca
poflibilitas
liegleCta lumit
fed
omne intrinftce
ad atlum
dedtici
fofe
is
probabllltet ludicat
rium
;>;
quam
579-
Probabilior igitur
580.
&
ta
290
applican- tae
dam.
Tart.
SeM.
11.
1.
Cap.
111.
dehnuum
rcquiritur aliud, ut
quam
Trobabilis
appli-
c^t.odefi-
mtioms
53l-
Quodft ergo ob aliquas tantum notas infubjeclo animadverfas deftnitum e'tdem tribueris , propofitio nonnift probabilis efl. Nota? enim aliqux luntqux zm faitcrn ad vcritatem requifita (. 580). Probabilis autem eft pro0r] t 0) n qua praedicatum fubjecto tribuitur obqucedamfaltem advej
jequalia Iatera
r>M.im
ignorans vero,
tuum de
num
atquales
Quoniam
Trokibile
de gcnere
jpecie
entis
SJ,<
l~
ta5
qiti
fgnr.tm
eJJ'e
ordi-
582.
ingrediuntur
de
animadverjas
in eo
is
fpecie
t\eqiiifi-
tv.mad
anguli ponas
cium
fint
cuntur (.179)
ljee
quoque
583-
ad
veritatem
efi
defimtio. In pro-
verita-
enim categorica prcedicatum fubjecto abiolute ( 2i6),adeocon dhion : definitionis tribuitur (%.iz^). Cum igiturconve^ uc
prsdicatum per
n at pra:dicatum , propterea quod dciinitio convenit
definitioncm detcrminatur (.219), atque adeodefinitio eil requifitum
tem.
ad veritatem f. 57J J
^oMscatc-
vorka
pofitionc
'
bus rtclis
bus
xqu.-iles
lineis reclis
terminetur.
prop fiti-
. 584.
jn p ro pofitionibus bypotbeticis requifitta adveritatem funt definitto atqtie conditio Jubjeclo adjecla , aut in bypotbetias adformam caiegorkarum redutlis deIn propofitione hypothetica pisdicatum
finitio atque determinatiofubjitli
onisbj-
potheti-
c*-
adjecta convenit; praedicatum pcr definitionem atque conditioncmadjectam una dcterminatur (JJ\ zi9),etfi non integra fcmper dcfinitione 0pus fit. Definitio igitur,vel aliqua faltem ejus pars,atque adjecta con-
\\equijt-
U
''".l?
ad veritatem (
&
Cum
igitur
definitio,
&
prxdi-
conditio
hypo-
De
certo
291
585-
JF-
mos
continetur jub
Condufio
if' l
falfa tnajore,
faii
conclu-
Ex dcmonftratione theorcmatis de concluiione falfa ex fy^&J>1"? n fcd minore vera, illata f . 538) patct
omnes fyliogif.
per
determinato
Ergo
ei convenit
C.
m?
probabilem
Ei , quod
jorem non
per B dcterminato continctur, nonifi prohabilirer convenit prardicatum C. Qyoniam igitur minor vera eft per bypcth. D fub
per B determinato continetur. Ergo ci nonnifi probabilicer convenit C.
Ponamus porro, minorem non efle nili probabilem probabilefaltcm
eft:
contineri fub A per B dctcrminato. Quoniam igitur, pofitamafyllogifmi
categorici , ponitur condufio fub condicione minoris
jorc
evidens eft , fi minor faltcm probabilis fit , necconclufioncm
( jf. 465 )i
nifi ut probabilcm admicti pofle, hoc eft, probabilc tantum efle, quod
ipfi D conveniat prardicatum C.
S>. 586.
Quodfi crgo ha*c conclufio denuo ingreditur tanquam prarmifla fyl- "*
logifmum almm, conclufio rurfus probabilis efle dcbct ( .585 ). Per c *fHS
fyllogtfmorum itaque concatenationem , quorum vel itnttm ingreditur prtfmifja
aliqua probabilis , non infertur nifi conclujio probabilis
eflc
nili
fub univerfali
, li
onis
Exempla
iftiufmodi probationum in Aftronomia occurrunt , ubi vi obfervationum nonnulli probabiiiter ftatuuntur , unde legitimaconfequentia fnferuntur alia
Occurrent quoque
exempla in ceteris philofophix partibus
.
P r0 "
babdis
dejinitio.
588.
bicacie
&
ta ( . 567. $62.
572 )
plobabilis
( .
562j,adeoque nonnificer-
t '"', i
,.
logif-
tioiie.
191
Cap.
I.
III.
logifmi intef fe concatenantur ( . 498. 587). Quoniam itaque in pfobatione non occurrit nifi fyllogiimorum concatcnatio
fyllogifmi iin-
&
guli fuis conftant praemiffis, quae vel ipfa principia funt, vel conclufioillata?; ideo demonftratio atque probatio probabilis non differunt nifi principiis
Non adeo opus cft ut formam probationis probabilis hic edoceamus. Eademenimde
qax de demonftrationis oftenfiva? pariter (. Jji.jjx) atque apogogiea tenenda funt
nes inde
cz forma diximus
$i}- f>9)
tionem
fitbecli
%' a
cum
mos
&
definitio,
modmn
Applica-
tioproba- fupponitur
bilis
pro-
59-
tum. Atqui
ponitur
Ergo Huic
enti
qitce
in propofttione certa
&
attributum
fubietlo fuo
id
quod
.348.
&
jetli
Cum
eft
(.
585).
Aftronomicis occurrunt , ubi , quae in Geometria demonftrata funt , fubEt qua? in moralibus atque politicisdeinde probabiliter applicantur ad fiderum motus
monftrata funt , quam fapifiime nonnifi probabiliter applicari pollunt in vita communi
Sunt qui hanc applicationem probabilem cum praxi generali in difciplina tradendaconQuod
fundunt , atque ideo negant, in philofophia praclica tradi pofie praxin certam
perinde
Exerspla
in
De
perinde
eft
ac
dubiom \ocare
ligit
fi
certo
293
vellet
Si requifita
quadam ad
veritatem defunt
<7.v^ o
pofitio
V-rfr'
( .
'
idem fimul
tcr
effe
foffe
fic
&
am
non
fit;
cvidcns
cft
propofitionem
improbabilem
veram.
fic,
eadem
propofitio
fic
593-
Logicse
principiis
pendcnc
L
.
quam(. 578) dcdimus, fcecunda eft , ut pluindc deduci poffinc. Enimvero ad aeftimandam probabilirarem opus
Notio
ra
eft
probabilitaris,
principiis fpecialibus
&
-^
/,^///.
tatt tra .
philofophicis dantur.
pendenc. Sed ea confticuunc Logicam probabilium , quam in defideracis efle Leibnitius jam agnovic
Commodum accidic , fi ca poft artcm inveniendi cradatur , propterea quod principia hujus artis in ca
habeant locum
Imo cum Logica probabilium oftcndat , quomodo
gradus probabilitatis inveritatcs probabiles in apricum cruantur
veftigccur jalccra parsarcisinveniendirecce habecur. Acque hsecquidern
racio cft, cur in Difcurfu praeliminari recenfcnrcs philofophix parces
cfifercatn ejus non fecerimus mencionem. Qucmadmodum Mathematici
aliis
&
arcem inveniendi vericacem in Machefi adcoque artis hujus partem fibi propriam in Algebra tradunc
ica Logica? probabilium fpecimina
dedere in force Iudorum dererminanda.
>
Pertinent huc praeter Hugtnii tra&atum de Iudo aleae, Jacobi Bernoulli Ars conieclandi,
Remondi dt Monmort Analyfis ludorum a fbrtuna pendentium , cu us altera editio pnori
auclior cnmepillolhyoannisSc^iic Ui Btrnouliii prodiit , atque jibrzhimi dt Moizrt do&riTrincipia, qus hw mna fortis , feu Methodus computandi probabilkatem in ludis
funt, generalia fuo trademus locp, quando de Logica probabilium ex inftitucoagemus.
;
294
C
De
fcientia
AV u
opinione
SckntU
defnitio
T IV.
,
594-
SI
vel
negamus
Definitionem lianc tam attulimus in Vifcurfu prteliminari ( . 30).Poftquam vero abunde docuimus, qus de demonftratione tenenda funt ( . 55 1. & feqq. ) ; ea )am plana ckperfpicua
Nefunt, quae iri definitione fcientiae difficultatibus obfepta& obfcura videri poterant
oue vero definitio noftra abhorret a communi notione vulgo enim fcientiae nomine defignant cognitionem veritatis certam, quam quod fcientia. pariat , haud difficulter oltendimus
.
Scientia
ccrtam
parit co*niiio-
nem.
595-
Qui enim
fcientia in-
ftru&us eft, is
Certa igitur nobis cum fit propofitio, quam five direc"te,five indirefte demonftrare valemus C . 568 ) ; fcientia inftru&us certam rci cognitionem habet.
Obiter
monemus
cavendum
elTe
596.
ufu comparabis ^ft in demonjlrationibus matbematicis cum attentione fedulus verferis , antequam ad cognitiomm veritatum aliarum progrediaris .
Quoniam denique forma demonftrationis diftincle delineatur in Logiipfo
ca,nec ea
fine
&feqq v
)j
fcientiam tendens Logicee pracepta ftbi familiaria reddere, formam deanalyfn demonftrationum logicam injiitaemonjirationis dijlincle agnofcere
ad
re debet
&
llem
utte^
riusoflat-
ditur.
597-
cft
Defcientia, opinione
295
eandem aoalyfio
adco quoquc demonurationcs noftras phiiofophica:
{not. . 551. 552- 5)3 )* mc
admittant, qua: eft geometricarum
iratlathne ad fctea tam percenre, apparet, accnrata pbilojopbi* noflrademonitrandi comparandum cveniri, cum non modo quoad habitum
habu-us demonltranlcmcntis Geomctria: fubftitui poffint , verum &
poitenus aGeofingulis difciplrois propria acquiratur: quod
'
ut
di cffata
expecWi non
licct.
compararunt ,
qui ipfo uiu habitum demonftrandi fibi in Mathefi
abfint , quando tales tralong'flime
quam
demonftrationibus
a
tamen
aliis
plinis
in difc
Mathefi expcttare non
dere inttituunc. Etenim deftituti demonftrand- principhs, qua: a
quod vero fibi eam condicufle videantur,ia
licet, demoniiratonem conuere nequeunt
neglecto Logicsenuquidem inde evenit quod diftincta notione forms demonftrationis ,
|ji.cUeq.q.),prorrusdcitituaniur.
dio, quse eam tradit &cuus ipia principiisnititur(S.
metria
Accidit hinc, ut
598.
*r!fc%*
caremui
Unde apparet, rerum mathematfcarum fcientiam tribui non
us theoremata tk problemata memoria tenent iisque in praxi
tia
pofle illis
qui
quxJam
&
599Probatio infufficient cft,fi fyllogifmos, qui concatcnantur , ingrcdiuntur prjemiiTa*, de quarum veritate nondum ccrto conftat: aut , fi roavis, qua? nitirur principiis nondum certis.
^^f
j
^__., fWf
definitio.
Opponitur adeo demonftrationi , quae non admittit principia nifi certa ( 561.567568.571;, Sc eius aliqua fpecies eft frtbacio pobxbilis , quae admittit principia probamlia
{. 587)
Enimvera cum principia incerta non omnia fint probabilia, fed quaedam omni ratione deftituta fumantur a nonnullis; non omnis probatio infufhciens probabiliseit.
.
Principia,
qux omni
60O.
Trincipn
%%"??
dicuntur precaria.
&
601.
Quoniam
Woiffii
fTeri
L&a.
P p
tw
nctn
296
um
alteri
M"^
Tart.
II.
SeH.
I.
Cap. IV*
tur fieri ctiam poteft , r, quod urii precarium eft principium , /Vfo <?//m
/fr (er t tim (j. 600.564).
Probe autem notandum elt, nos in numerum principiorum precariorum minime referqua: ab aliis demonftratae mutuo fumuntur, cum firma potius fint ifta
re propofitiones
principia, quae ab aliis demonftrata agno^eimus (. 56S). Quoniam notio principii precarii relativa eft., utpoce reipectum ad cognoicentem involvens (. 601); igitur principium precarium abiolute dicetur , cu;us nulla adhuc in publicum proltat demonftratio
'
nec probatio probabilis, aut cu>us faltcm probatio, quam dederat non nemo , in oblivionem adducla eft Si vero is faltem ignorat probationem, qui eodem utitur principium
precarium dicetur fenfu particulan, ejus nempe, qui eodem utitur, relpectu.
...
Opmoms
'.
602.
p r0 p
babilis
fl t ;
fi
contendant, imo nec defint , qui iibi perfuadent fieri non pofle , ut ad fcientiam perveniatur, fed omnem humanam cognitionem opinionum cancellis contineri. Pertinet huc
Hituii Traclatus de imbecillitate mtelle&us humani
.
Cur tmus
fciatfluod
dteri
P lm0
0-
603.
Cum
'
e. gr. Mathematicus fphaericam Terrs figuram,aut prope fphxricam , demonftrare vaMathematicaium demonftrationum ignari cum eaudem nonnifi infuffieienter probare poftint , nonnifi opinionem de eadem fovent .
let
604.
Similiter cum opinio nitatur probationc infufficiente (. 602) ,fiefe propcfitionem' iftam infufticienter prori poteft ut quis agnofcat ,
bare ^ a(.^ ue adeQ non am pi; us e idem affenfum prxbeat Opiniones igi.
Curopi-
nimes
vmaU*
Curfdf*
e
rf-
iWt%
qU a p
;
m pofitio
Hypotbe-
605.
In
numnm
59*)>
opiniopro-
606.
fyfhilo-
thcfibus enim
ZZo
( .
cum
*"
hypotneies
demonftrare nequimus ( .
J99 ) ;. numerum
philofophicae probatione fuificientc deftituuntur,adeoque
fint
qu*
rcfcrcndos
ooinionum
(.602).
Hvpothefis aftronomica
v&FtoSSSL
ne ftabiliri nequit
in
eft
motus
folis circa
Logico igitur in
Dt
[ritntia
opinione
297
6oj.
pbsncmena, ^equifiu
veritatem bypotbefeof pbilofofbic* funt fingula
determmantur.Hyad vennon
invicem
qu<e fer fe
quorum inde rath reddtur
tatrnbypharnomcnorum,
rationcm
pothefis philofophica in fc concincre debet
*"*/"
quorum graria conditur ( 126. Difc.pr<elim.), adcoquc rcquilita ad
pcr quae phamomcveritatem eorundcm ( ^. S7S). confequentcr ea
$).Quoniam itaque vic.ffimhypothcus per omRequifita
ad
&
nadeterminantur ( 5 7
non deternia phaenomena fimul fumta dctcrminatur , quorum unutn
minatur peraltcrum; fingula ifta phamomena lunt rcquifita ad vcntatcm hypothcfcos (%.cit.).
k eft, ouoj de hypothefi iudicium laturi inquiramus, num phanomen!s,quotquot
perfpeota funt
folvendis fufficiat
<%.
608.
qua bypothfn ob qu<edam pb<enomena admittiiur ,
Si
babilis:
erit
Hypothe-
^JT
'
t]ue opinio
(.602).
probabilis
vero prccario fumitur, omni probationc deftituitur (.600) atque adco probabilitatem nullam habet (. 602 ).
Si
eccentnco
Cum
dcfcribcre debet
mus
motu
lucida; mattriam fubtiltm } five tethtrtm , ex quo conftant corpora oontinentia five creli;&
>uztr;i:m ttrreftrtm } unde facla funt corpora opaca. Opinio itaque Cartefii eam materiae diverfitatem admittentis, quas phaenomen is explicandis fuificere videtur , probabilis eft.
609.
quod obfervatur , pboenomenon repu- Uypothegnat, falfa ea e% Quoniam quae fibi mutuo repugnant, una efle ne- fis philob ca
qucunt (. gio), aur hypothefis eft, aut phaenomenon. Scd vi ob- fP
f
fervationis phaenomencn eft.Ergo hypothefisnon eft , confequentcr hyYdL.
Si bypotbeji pbilofopbica? vel
unum
P p
expli-
298
Tart.
II.
SeR.lCap.1V.
expkcaturus fumit , Mercurium atque Venerem orbitas defcribere circa Tellurem doruro-'
que orbitas intra orbitamSolis contineri ; hypothefi huic contradicunt phafes luminis in
Venere atque Mercurio pcr telefcopium obfervatae Inde igitur ea concluditur elfe falfa.
.
6 io.
HypctbeSi qua obfervantur pb<enomena, quorum ratio per bypotbeftn non patet
y
quado
ad veritatcm hypothefeos requiratur ,ut omfis
ea improbabilis eft
Cum
impwb** !s
'
fi
eam
in
Improbabilis igitur
eft
hypotheiis (. 578
veram.
effe
at-
ta
obiervamus
fed
nempe
li
&
&
appareant
61
fidei definitio.
qucm piarbcmus
dicimur,
id
grandinem alicubi delapfam fegeti ftragem imiilifle quodiidiquod id contigerit , fidem ei habere atque credere
,
;
ipfum contigifle
612.
Obietlum
propofitioni propterautori-
fidd-
r.
illud
vcl ratione
aut creaend<
quadam
Quod
intrinieca
etii
cafii
>
, cecidiife grandinem in agris, atque ex phyficis conftet , qualis temgrandinemcomitetur, nobifque praeterea ftatus aeris illo tempore fuerit perfpeilus, quo
eacecidilfedieitur
lyquifita
bomims
**
fa<fti
tanquam
acquiefcimus,eandem crednnus.
613.
dcbemus , tum qttod ipfe norjt veritaim ejm ^ q HO j narrat vcl ajjeverat , ttim quod tera dicere velit Ponamus cn m) narrantcm vel aifcvcrantem non noffe vcritatcin cjus, quod
Si
alteri fidcs
babenda
certi
ejfe
narrat vel affcverar. Qua: igitur narrat vcl aflevcrat, vcra non funt ,
adcoque pro veris habcri a nobis non poffunt. Ei igitur aifcntiri, con-
fequen-
Defcientia
299
6n
Ergo etiam
ncquit,
fidcs haberi
ii
vcra diccrc
nolit
Veritas propofitionis adeo manifeftaeft , nt fine probatione inftar axiomatis facile admittatur . Philolophi tamcneft diftin&e docere , curmanifefta fit propofitio. Intelle&us fciliAflentiri enim idemeftac judicare, propoficet non aflentitur nifi ei , quod proverohabec
tionem efle veram . Afientiri igiturei , quoJ proveronon habemus, idemeft, acaliquid
pro vcro habere idemque limul pro vero non habere quod abiurdum
.
rat
fuerit perfpecla
quod vera
vel
novit
eamque
fiJes
bilcm
noverimus, quod
pcrfpedta, vel
utrumque
quod vera
quoque cetta
613 )
( .
Ergo
is
.
Dum
enim
ejl;
altcrius
Sed
b<#c
is
9 Hana
narrat
qui
,*
p ro y a n
us .
diccre velit
Concluiio igitur
ejl
altcrutrum faltem
five
cifc patct.
ea vera funt
ric
dicere vult
babilitcr faltcm
614.
fivc
quod narrans
vel
vcra
aifcverans
>
fcic,
quod
is
verum
dicat
(.574^.
&
Fides adeocertaeft
jF.5
64.611).
615.
&
&
prctfens fit
&
la
^m"
le patet,
fingula,
quod
qux
is,
fenfu aflecutus
memoria:
facti
infixa
&
\uaum
quidnam
eamque
ciicumftantiisattendit
tenet
norit,
faftum
joo
'""'"T
rare
ttt.
V<m.
SeB.
11.
Cap.1V.
1.
fa<
propriis cfferre novit , qua? memoria? infixa tead dcnotandas rcs utirur vcrbis, qua: iis indigitandis deftinantur (. 138), atque adco verbis prolatis in animo audicntiscafdcm notioncs excitat, quas ipfc iifdem jungit, fcu quibus ipfcmet faclum fibi
Quoniam igirur faclum ita enarrare valct , ut alter idem
reprarfenrat
ipfcmet prsefcns fuerit (.117); veritatem quoquefaac
fi
incelligat,
cli alteri narrare valet (%. 505J.
ncr,
is
Hincfacile patet , quando nonnifi probabiliter noverimus, utrum alter fafti veritatem
norir atque narrare valeat, nec ne, modo ad notionem probabilitatis artendamus ( .
578) atque perpendamus , quandonam probabilis inferatur conclufio ( $86 ) , confequenter quandorudicium difcurfivumprobabile (. ji )
Sed ne >nftoprolixiores fimus , noftrum
non eft de iis dicere exprefiius, quas nuda apphcatione principiorumanobis ftabilitorum
.
continentur.
Tettis 0c
.
.j
aUilliae-
. 616.
narrat,qua?
pra^fens
fenfu
ducc affccutus, dicitur Teftis oculatus;
Qyj
qui vcro narrar, qux ab altero audivit, Teftis auritus vocatur.
Vulgodicitur , fed probabiliter , fhts italere tcfiem ocuUtnm unum , quam a-.n itos decem Noftrum eft fuppeditare principia , ex quibus valor narrationis a tefte aurito profectae determinari poteft
.
pnttlO.
617.
Si
Tcflisatt-
teftis
aitritus
&
ritus ocu-
tem novit ,
elcquitur , intelligit , memorice
latoaqut- proprijs efferre novit ; tefii ocu/ato <?quivalet
vacjis.
-j
.j
&
eidem
infixa verbis
teftis
oculatus fa-
qux
C(
le
Si
facTi verita-
enim
infigit
.
&
qui
cloquitur;
ille
tat
fingula
tus&
oculatus
fcntcr( .34
cum eodem
,
pcrinde
infigit
il-
prorfus
eft
ac
alter
(117^. Teftisadcoauri-
modo in mente
fua factum
libi
repras-
fi
easdcmque verbisproprns
&
quod
veritatem norit atquealtcri narrare valeat f. 615; ). Nulla igirur intcr ipfum Sc tcftem ocularum cum
diffcrcntia interccdat; aurirus hoc in cafu ocularo cequivalet.
in tefteoculatorcquifivimusjur
facti
populum
618.
litasina-
^ 0C
v.imoobli.
tturitus
tcrata
q*
ver0 P Cr ^c P arct
quasdam
fat~li
fi
&
ie
ft'
^ulatus t
&
in eo caju
utrum-
nojje
Silen-
De fcientia
opinione
301
Silentio haec praeterire nou licet , cum in seftimanda tum veritate , tum rnpriprobabilitate narrationis ratio quoque habenda lit temporis, ex quo oculatus 'rctum vidit, auritus \ero idem ab oculato accepit , propterea quod luccciiu temporis lac:le quj.-d.un oblivioni dentur. Atque adeo fi quis ex intervallo narrat , qus olnn lenlu allecutus , inquirendum omnino eft, num quaedain oblivioni tradiderit , an veroomncs iacti circumftantias adliuc norit ; quod poltenus accidit , ii qux lcniu aflecutus ver-
nvs
Itis propriis ftatim conftgnavit, vel lxpius cadem aliis narrsvit. Sed plura
nobis dicenda erunt in Logica probabilium.
eam
in rera
619.
Quamobrcm cum auricus eam voci jungat notionem, quas ipii familiafccpiifimc accidic,uc
vcl quam proxime cutn cadcm conjunxit
alias,vel tantiiper variacas cum verbis ab oculaco prolacis nociones junris eit,
affcquatur.
gac, confcqucncer fenfum a mence ejus alienum fingac (ff. 120). Veritacem adco fadti, quam ex bypotbefi novic oculatus,minime aifequicur .
Accidit inde, ut teftes auriti varient fa&i ipeciem, quam deinde notioni faae convenienter alteri narrant
Quamobrem ii traditione orali facii notitia propagetur, fieri po.
teft
. 6zo.
judkium cum faclo confundit , aur/tus Mitaee
de
fatlo
fuum
id non advertens faili veritatem non afjequitur Sumic cnim auricus ju- ' us '
dicium oculati pro facto. Cum adeo non factum noric, fed altcrius
Si
teftis
oculatus
de faclo judicium;
Si quis fciens
&
piam confequendum
621.
is
iuoque loco
in
Patet fcilicet ailerti veritasper voluntatis noftrsE naturamaut, /i mavis, appetitus invio.
In eoautemapplicandoattendendumeft addiverfashominum , quasdeeo,
quod bonummalumve eft, fovent notiones , utdebono, quod falfanarrans intendit , vel
cmaio, quod evitare ftudet judiciumfi.eripoilit.Dehis\ero agendum eftpartim in Pfy,
Iabilem legem
cholo-
J02.
Cap. IV.
&
%.
T^arrati-
mlsfalff
triterium
intrinfe-
t;tm
qua
S't
m narratione
agmtte repugnant
fe
Tum
veram.
6zz.
eji
ftbi
mutuo
illa ,
qua: narrancur
ef-
una" exricif-
30J.& feqq.). Sed quae fibi muruo repugnant,ca una ciTenequeunt( gioj. Narracioigicur illa,vera non eft,in qua concincntur,
qua? fibi mucuo repugnant. Eft itaque falfa CjT. 566).
fc (jT.
Quodfi
&
repugnant,
ponarur vera; contradicToria fimul erunt vera ( Jf. 312J:
abfurdum ($532), narratio ifta vera clTe ncquit, at-
narrario
quod cum
ifta
fit
que adeo denuo falfa eft (.566)Potcramus prsfenrem propofirionem etiam exinde demonftrare.quod
narrationi in praefenri cafu refpondeat notio falfa( . 547),acqueadeo
quae narrancur fingula elTe non polTint (.5-20).
per qui narrationis veritas
Fluunt hrnc principia intrinfeca
,
fumuntur
extrinleca iunt
tur autor csdis, quem alibi locorum tunc temporis fuifli conftat ,
repugnat eniin, ut unus
inde colligitur, narrationem efle falfam
tempore
duobus locis fimul prasiens fit
tur.-
quae
enim ab autoritate
dicentis
Erroris
ilefnitio
625.
quis propofitioncm falfam pro vera habet.errare dtcitunut adeo
Errcr fit siTcnfus propofitioni falfse datus
vera haSol cB mimr Ttllure. Quodfi igitur quis eam pro
E. gr. Falfa eft propofitio
propoquatenus
error
tribuitur
cque
errat
minortm
,\$
beat, atfirmans- Solem tft Tellure
erroris lubinde quoque
fitioni huic aflenfum prseber. Per inconftantiam loquendi nomen
Si
.-
fignificatum,
tribuitur fpfi propofitioni fetfe; fed nos ab ea abhorreiues fixum tuebimur
quem voci io definitioae vindicanaus
.624.
De fcientia
opinione
-,
303
624.
negandum & negat , ^//ot/ ?r<r affirmandum. Falfa enitn ctl propoficio, qua affirmacur, quod crat ncgandum, & qua negatur , quoderat affirmandum (-507). Qui igiturat
firmat, quod crat ncgandum, & ncgat quod erat affirmandum is affenfum praebet propolitioni falfae, confequenter errat ( %. 62.3).
Errans adco ajjirmat
7//0// c?r*:
Qui
errat circa
magnirudinem
<l"'
daffi r -
l''",!^''
'*
E. gr.
Erra/tt
Solis atfirmat
Saiem efc
TtHuremimrtm , cum
id
negare deberet
jT. 62).
Patcc porro (. 62.3 ), errorem deteoi
faljam,
Qua:
fi oflendatur
quh 'rr.ebet afjenfum (S.y +5 )de propofitionum falfitate fuperius d:cta lunx
in doctrina de errore applicari poiiuut
propofaionem
cum
ejjb
....
cui
is;itur
geremu*
Emr
VZT-
tlir '
626.
&
Etcnim cum
Omne corpnsofacnm Sole m.ijus , a quo illnminatur , ffargit umE. gr. Si quis argumentatur
Ergo Terr*
Iram caiathiformem
Sed Terra efi corfits ofacum Sole majus , a quo illuminatur
ffargit umbram calathiformem 3 ob minorem fallam falfa infertur conclulio. Si ergo minorem pro vera habet ; recta argumentandi via in errorem deducitur
:
Acque adco
liqucc
627.
Ex
plures.
utio
Ita ex. errore de magnitudine Solis fequitur error de figura umbrx . Patet etiam , er- errcr:
rorcs adeo arcto vinculo inter i~e elfe connexos , ut uno admitfo aimittendus etiam fit q:iomodo
alter
{equantut
628.
plures.
demontcrationibus propofirioncs anceccdenccs ingrediun- cur id in
tur iyliogiimos , qui concatenanrur , tanquam praemitfa: (jT. 551.
metbodo
feqq. ); idco inmetbododemonjtrativaexunoerrore fequunturplures (.626). demonQuoniam adeo hic facillime multiplicatur error cavendum quoque, necirca eas prs- iiro.f.vx
Quoniam
in
&
0btine.1t.
. 629.
Si notkntbui daceptricibus utimur
Si Errar ex
notione
alicui
ccrmino
deceptncc
Si vero iis.
refpontk-ntcm,
dcm
tanquam
etfi
235. 254. 255 J, quibus tanqunmpra?miflis utimur in fyllogiimis. Propofitiones iftx cum faliv^iinCjquoniam
ris
propoficiones
VVclffi Logica.
formamus
(".
Q^q
alias
0liHS
'
Tart.
304
alias
II.
Sett.
Cap. IV.
I.
idquod
veris
E. gr. Norionem bilinei rectilinei nonnifi deceptricem habemus
QuoJfi ea ucamur tanquamvera, ex e.i hanc formamuspropolirionem Bilineum retHUnenm duabus lineis ttrmimtur
.
Quare
porroargumencamur
fi
Cum
Omnis figura
lineis
terminatur
igicur
eam pro
<j::a>
duabns
iir.eis
Ergo
habeamus
terminttur
vera
norionedeceprrice incrroremde-
ducimur
Vitium
yjfJi*
mjy
0^
'
'
. 630,
Syllogifmus, cuius forma lcgitima, fed conclufiofalfa ob prsmiiTam
falfam, vitio materiee laborare dicitur;ut adco Vitium materia in fyllogifmQ ^ t fa \fiUS pr^rniiTa: , qux eum ingreditur.
E. gi. Syllogilmus modo (not. . 629) allacus in forraa legicimus eft qux Srconfufe eamdi'udicanri apparer
acrypfi liberacur
Falla vero cum iir minor
a qua proficiicicnr
,
faliitasconclulionis
conclulio
fic
vitio
fi
.6 3 l.
eadem apparent
curfalu
cum tamen
nobis
adeo figuram Solis acque difci pro cadem habences iudicamus , Solis figuram efle dflceam, errorem in judicio inruirivo formando commiccimus. Nocandum \ero eft , me a.
coniula percepcione derivare, quod eadem appareant diverfa: etenim ii notio diftinifta
cir , non confula , notas , quas nobis fifrir , ad rem ab aliis diicernendam lufKcientet ,
dilringuere valemus ( J. 8S. 80), atque aJeo fieri nequic , ur pro iildem habeamus ,
ouse a fe invicem diverfa clare perfpicimus
In confufis aurem norionibus, ubi nocas
non difcinguimus , fieri pocefc , uc aliqua: earum obfcure vel prorfus non percipiancur ,
atque ideo confule perceptum ob notas reliquas , quarum clara eft perceptio , idem apparere poteft cum alio, quod ab eo cfc diverfum lllufrrantur dic-\aexemplo figura So.
modo
lis
medium
in
allato
Quoniam
(jj\
cipia.
fuftincntes
dcfinitioncs
Quamobrem cum
tiva utaris,
parc
judicia intuitiva
561 496;;
pia commifjus
piis
&
632.
fumma
opus
eft
. left. 3. p.
m.
fi
\el
in confticuendis princi) ;
accencione ac circumfpectione . De Tfchirnhaufen in Medicina Mencis
16. omnem errorem inde derivar, quod pro lifdem habeamus , quac
diver(
618
De
[cientia
opinione
ficle atqtte
errore
305
proptcrea quod fenfui atque imaginationi ea fe offerunt rationc , ut nulla prorSermoenim ipfi eit de errorccirca principiacommiffo , cum forparumeurec ( . 560), etfi ultro largutur , quod paulo an,
tedemonitr.ivimusc . 617.) , admiffo judtcio erroneo mtuitivo, fruftrancum effe , quicquid
agicur, atque ne unum quidem paffum in via veritatis promoveri . Vera efterroris gene-
fuw
dii etfa
fi
ad uidicia intuitiva refpicis , quemadtnodum ( 63 ) oitendimus atque al> Autore
,
Medicinz roentis exempl/s bene multis iilque pracclaris egregie illuftratur . Enimvcro
cum oftenderimus , errorem noq minus in principiis committi iinotione dcceptice utaris ranquam vera , quam ri fallum judicium lntuitivum habcas proveroj formatio ;udinotionum decii falfi intuitivi non unicus errorum fons e(t , fed eidem jungenda venit
Et quia a forcjptricium formatio, in quibus combinantur qux fibi mutuo repugnant
ma , vi cuius concluditur , oriri quoque poteit error, principiis omnibus fe rite habentibus , nec hic errprum fons negligendus. Hugtniut , cu;us multum valet dc reims mathemacicis*iudicium , dudum obfervavit , ipfos fubindeMarberaaticprumertores avitioformi
ortum trahere. Ea igitur de caufa nos mox diftm&ius docebimus, quomodo regulis lo1
fis
63}.
errorem parit
tioncs cxtcnft
( .
Etenim
&
major fuerit
vi dicli
dc omni
definitio
&
inverfa
tT
c
"
nullo addcfini-
qua
349
E. gr. Si quis definiat Coms fimiles per eos , quorum axes funt ad diametros bafium in
ratione ; definitio quidem fatiffacit Cmiirt&i* , quorum fcilicet axes addiametros
bafium funt perpendiculares , fed non incliaatii , quorum axes etiam ad diametros effe debcnt fimiliter , lioc eft , fub eodem angulo inclinati
Quodfi igitur definitione , quae notarum defcctu Iaborat , utaris tanquam vera , atque argumenteris de conis inclinatis, quorum
axes cum diametronon conftituunt eundem angulum : Omnes coni , quorum axes funt ad diametrus lafium in tadcm -atiunc , funt fimiles . Atqui coni ^i
B ( quorum axes fupponimus ad diamtros bafium fub diverfis angulis inclinatOS ) funtcor.i, quorum axes addiametros bafium funt intademratione . ErgoCo;
in errorem te incidcre manifeftum eft . Atque adeo
B funtfimiles
eadem
&
A&
patet
quamcautefit procedendum in condendis definitionibus, ubi methodo demonftrativolueris , neerroribuspandancur fores ( 618 J
va uti
Si memorirf
demur
ita ut
quodam
6S4-
mandata non
rite recor-
Dum
cum
idmorU
quodam
^
'
Q.q
nenti-
om
? M ^"
c
am
m(ft
$o6
Vart. U. SeB.
Cap.lV.
1.
minor iit vcra ( .538). Enimvero cum majorem pro vera habeamus
lapfu memorias concluiionem quoque pro verahabere debemus(.537),
;
Non
modo
abiimili
lapfu memoria* in
Hic errandi modus
errorem incidunt
tur, ipfis non funt
in
tftium
formx
in
fyllogif.
MO.
635.
Syllogifmus 'regulis Iogicis contrarius dicitur vhio forma laborare t
aut in forma peccare: uc adeo Vitium form< in fyllogifmo fic repugnatia
ejuscumregulis logicis .
in forma peccat
3 5.4 ) Similiinlyllogifmoplures fint quam tres termini
E. gr.
S-i
ter
fi
in
logifmus impingere
cum
fuerit
in regulas generales
tum
fyl-
in fpeciales
. 636.
crypfi tcgitur, dicirur Sopbifma:
vitiofa
cujus
forma
Syllogifmus,
Sopbifmatis &- autem, cujus forma vitiofa crypfi nulla tegitur , Parakgifmus.
TjraloTifmi dedniti
H\nc&cSophiflUa&zftn\t\ir a fungioin Logica Hamburgenfi lib. 6. c. 1. p.m. 517. perprafalfum veri fpecieexornandi . Et qui iftiulmodi habitirpollet SophiBa appellatur
Dicuntur etiamfophilmata cavillationes atq\ie.faU.tcia;8cSoph\{lkcaviUatores.
vum babitum
'
Ouomodo
paralo.
gifini de-
\s
Qjoiiam paralogifmus
tur
(-636
),
adeoquc
637.
in regulas logicas
quod
crypfl nullategi-
fyllogiimorum
live gcncrales,
tegantur. fyllogifmortun
Atqui T&eUumtriE. ?r. Si qnis ita argumentatur : Omne quadranm efi circul infcriftibile
SyLlogifmus manifefto
circulo infcriftibile
cft quadratum. Ergo liy.Uum tri.n-gulnm eft
impingit in regulam logicam fpecialem, quod in prima figura , in qua fyllogilmus eft
mmor femper afHrmans effe debet Cf.367). Quamobrem fi formtm iiixta regulas
(.
.
tmgvhtm
344),
primx figurx examines , paralogifmum ftatim detegis . Examen vero hocomnium faciltime inftitui poffe , fi ad nomina modornm elfentialia animum advertas , in fuperionbus
jam lr.onui (5. 37?; cV prxfenti exemplo illultrari potdt. Cum enim conclufio fit univerQuoniam itaque E fignificat ufaliter nega-is r fyllogifmus eft in modo CeUre m r 3 7 3 )
.
niverfaliter nefantem-,
.1
quod ma;or
itt
le de.-
De fcientia
opinione
307
fe
ita
mcntiantur
638.
quam
in
Vjtum
fyllogifmus in
forma peccat
Ercnim
fi
Dici folet iftiufinodi fophifma /W//<.7<t xcjuivocxtionis , (culiomonymia . E. gr. Si quis ita
argumentatur Ontne lumeu ftefi extingui IntcllcElui efi lumen ErgO intelleBut fotefl cxtin*
gui i fophifma quinque terminorum condit , quo nihil concluditur ob homonymiam tum
Etenim lumen in ma.ore lumicur proin voce bmanit , tum in voce extmSimit latentem
prie, rn minore metaphorice. Similiter cxtinElh in maiore proprie , in conclufione impioorie lumiriir
Quoniam ob vagum vocum fignificarum accidic , uc non eandem prorfophifma hoc fxpiflime commiccicur ab iis ,
rus notionem cum eadtm ungant omnes
de quo iuo
qui ex aliorum affertis confequentias aucoribus inoleftas deducere fludenc
loco dicemus plura. Imo unus idemque aucoroli figniricarum vocum vagum , cu: indulget , in talia fophifmata incidic: quod adeo cerc us evitari nequit, quam ubi non ucaNeque differc ab hoc fophilmace aliud,
ris cerminis, nifi quorum fixus eft fignificacus
-..::hne fhrxfe.it oricur
cuin enim phrafis ambigua in duabus propoitciomquod ex
bus diverfura habeat iignificacum oriuncur hinc ut ance plures quam tres in lyllogilmo
termini- E. gr. Referunt huc fophifma cheologicum cu us 6us pr3Eimii<e iumuncur ex
.
QuicciHid non
efi
ex fide
fcccatum
efi
jr.
Si quis in fropofitioniaus
diierfos termihos refert
&19-
vocem aliqudm
Eccnim
ad
peccat.
fi
ViiluM
fcrma
;
una propofirione ad alium terminum referrur,in altcra vcro ad alccrum rcrminus qui dcbcbat elTe idem in duabuspropoficionibus,diverfyllogifmus in
in
compofitl
fus eft.
SyMogifmum
dcoque
is
ma
in
peccac
quam
rres tcrmini
a-
( .
L. gr. S' qu'.s ica argumentatur : Quicuncjne habet potentiam fcribtndi, it fcrilere fotefi
Sed
luie: fotentiam frihendi . ErgO homo fotefi fcrilere , <<:i< legit ; iyllogiimus
,
.
'
dum enim
iu
minore terba,
<>
ieglt
ad fub;ectum minoris,
quod
/-y.:fl0 ; ie
v3Clirn
or tm.
o8
/fjjt
flnj
^.
0OTO
;,
iimpliciter COllfideratUS
5.
habe.e
pofit fribere
refertur
quin-
&
,
.
Quoniam
in
Iioc
&
potcfi fcribere
habere
am
dim hgit
potentiam
fcribendi
fcribenai
fuiife
ErgO
dum
legit
feu fcribere
hic
&
dum
iegit
Atqui
feu fcribere
CJ"
hic
homa
legere fimut
llaud dilfkulter apparet , majorem cfie falfam, atque fic vitium formx reduclum
ad virium materiz, quorum hoc fophifta illo tegere ftudet ( 636). Similiter in
.
altero
eum
&
iegert
feu
is fcribere potefl ,
exemplo
fallacia:
compofitionis conclufio
eit
txifiit iiber
Homo
dum
iegit
medius
quia non poteft fcribert , dum Itgit , feu fimui fcrilere , atque legert . Syllogifmus adeo in Barhmt iftiusmodi emergit : Qukuncjue noa poteft fcriben , dum legft , feu fimul fribert atque iegere ; is non li.ibec potentiam jlribendi . Sed liomo non poteft fribere , dum iePatet hicqUOgit , iz\xfimttl fcribere atqtte legere . ErgO dum legit , nnnhahet potenti.tm fcribendi
aucem cerminus:
que
majorem
efle
falfam, atque
fie
&' 1 U '^
Tnctin
genm
tribtut
eft
ad vitiummaterije.
640.
five fub
argumzn- data quadam condkione i iserrat. Qui cnim gcncri tribuir, quod fpecici
txndoa
nonnili convenir, five ablolure, five fub daca quadam conditionc,isniJpjcie ad tltur
fub genere B contenfyiiogjfmo gcnerali: Qmcquid fpeciei
1^
l ims
&
ciei
convenit
t<e
id gencri
Ergo
convsmt
Atqui boc
fpe-
Defcientia
opiniom
fde atque
errore
309
confequentcr errar, qui gcneri tribuic , quod fpccici qua tali convcnit five abfolutc, iivc fub data conditione (.624).
E. gr. Si quis in lyftemite harmonix prxftabilitx animx tanquam fpeciei fpiricuum
tribuic impotentiam phyficam movendi corpus lcu , quod perinde eft , fi negatjanimain
alter inde concludit omni fpiritui , conper irifluxuiti phyiicum movere pofle corpus ,
fequenter etiam Deo , Driboendam effe impotentiam movcndi corpus , leu negari deberc , quod ullus ipiritus movere qucat cofpus; is errat . Similiter qui tr:aiiulo in gencnere tnbuit , quod nonnifi rectilineo convenit , fcilicct rationem zqual.'tat:s iuinrai trium angulorum fimul lumtorum ad duos re&os, is crrat
&
Argumentatio a
Io
(
J46.
&
fpecie
fcqq.
641.
ad genus cum ilt contraria dicto deomni&nul- ***" 'tanquam rcgula* fundamenrali fyllogifmorum J^P^
n
(
frimifia fcccat , eiui a fpecie ad genus argumtntatur , v. gr. ab anima , tjux fpirituum
, ad fpiritum omnem , ipfumctxie Deum . IltlUsmodi adeo errorem , qui fciens volensque commirtit , ideo puerilittr trrare cenfetur
Committit autem errorcm fciens atquc
olcns, qui novit fe generi tribuere, quod nonnili fpeciei tribuitur .
eus
rna
fpecies efi
642.
vel fub
data conditio-
#K~*tn~tA u
Vi ~
argumentando errat Etenim qui alteri fpeciei tribuit,
quod nonnifi uni convenit live abfolute, five fub data condicionc
is r
nititur hoc fyllogifmo gcnerali
Quod uni fpeciei vel abfolute y vel fub da- ^d dtem
ta conditione convenit , id etiam competit alteri fub eodem genere contentcf
fub eode
Sed boc uni fpeciei vel abfolute , vel fub data conditione convenit Ergo boc gcnere
alteyi quoque fpeciei competit fub eodem genere contentce
Quoniam fpecics wntenta.
commune non habent, nifi quod notionem gcneris , fub quo contincn-
neconvenit;
is
in
quod
ingrcditur (
45
tanquam
lium, tanquam fpedei enth fonflids , tribuat , vel tnbuere debeat eandem vim
reprxsentandi univerlum. Trianguium rtSilintum rtSangulwn , quod triangulorum rectanpulorum
fpecies eft, non fottji baitrt angulos duos ailu rtBos
fphxricHm rtilangulum
re
Quod
lfta
prte-
Tart.
prcedicatum C. Atqui
Seci.
11.
I.
continetur fub
D convenit prcedicatum C.
Cap. IV.
per
determinato.
Ergo
'rpfi
Per prcedicatum C autem intclligimuscum affirmativum, tum ncgativum Quoniam igitur iyilogifmus , quo afpecic una ad altcram fub codem genere contcntam argumcntaris, fub catholico ifto tanquam fpccies fub iuo gencre non conrinetur ( . 642 ) i
formam genuinam habcre nequit.
Idem etiam eodcm , quo antc ( . 641 ) , modo oftenditur, cum ha?c
cruoquc argumcntatio impingat in diclum dc omni & nullo convenienter extcnfum ( . 348 ).
.
quod de redangulo
quo qu
gumentatio,
yi didti de
omni
&
&
nullo($. 346.
feqq.
veraquoque
eife
deberet prior.
6j.-i.
Si quh fpeciei tribuit , quod indiiiduo uni vel alteri convcnire obfervat ; is vi~
tatio vi- tiofe argumentatur. Argumentatur enim ita :
ttnivel aiteri individuo
tiqfa.ad
convenit , id integne fpeciei ccnvenit
Arqui boc vel ifiud uni vel alteri in-
^irgume-
Quod
'
dhis
div'
.
Eigo
quod
eodem
<,
^fygu'
viemauo
^mpoth*-
fpeciei
645.
effe
bcrrat (.624).
E. gr. Ex eo , quod
ptnul
in quadrilatero circulo infcrifm ar.gnli diametraliter offofiti flint
nqnaics imbus reciis , jnferri nequit , in omni quadritatero angulos diametratiter offi,fttos ftmitl
ej:r duobtts rectis tqnalrs
qui igitur ita argumentatur , is errcrem in argumeiitando coramittit. Similiter fi quis afSrmat , contingens naturalher non foffe ad aclum ferduci nift fer
infinitam caufarum feriem ;
alter inde infert
quod is ftatuat abfolute, contingens nonfof.
.
&
fe
ad affum ferduci
nift
^>&xmaitatie
errorem
in inferendo
646.
committlt
pm
De [cientia
te
opinione
iftius
tcnditur
311
argumentando aberratur
in
Oi-
vitiofa
agnata.
propofltio praeccdcns
&
&
647.
quod eidem
^gu-
&
mentatur
is
quod
i
'
i, ;
lmo
c
"
* ef
648.
tatio
LJ-
vitiofa.
&
quod
frobandum
alcer
JlillC
inferac
..
r
WnpllLl.
tctaa\j\.
ftumferundutn
" ,,:j
a
ad diflum fecundum anid , cui frequenciifime locus eft , ubi propofitiones non facis
determinatae efferuntur quod cum vulgo fieri foleat , fzpiflime quoque a dicflo fimplirec^e
citer ad dithim fecundum quid argumencantur , qui ab aliis di&a pervertunt
ditia in errorem crahunc
piiciter
&
Si quii ex eo
verfaliter negante
tit
te
quod
649-
propofttio particularitcr
non contlnetur
ejus
converfam
ponitur
infert
h errorem commit-
nerali:
negam
is
niticur
qua fub
ex lCn ~
]
i ar j ter
verti.
Quoniam vero
quidcm poteit
fi
fed non in cafu reliquo,
456
^),
JI2
quo; major
f. 538
fio
ram,errar
Qui
. 623
.
1.
Cap.
W-
Ergo quxdam fgurx habentes fingutos anguios aclu refios non funt qtiadriiaterx Neque
enim unherfaliter negans vera eft: TiulU figura aquiUtera hab-t fingulos angulos ailu recios .
. 650.
Qupdfi igicur quii ex propofitione patticulariter negante infert converfam
rtcios
Tcricu-
lum errandi cx
converft-
onepxrticulariter
negantis
vcro fub eadem non continetur, erNefcius itaquc vi illationis , num vcra fit
quod
rorem committit (
conclufio,
Si
quis
gitur (.
vix locus
649)
fi
quam
unicuique
eos , qui in Cieometria elementari
.
Error ex
convcrfi-
one
pro-
nonoum funt
. 651.
veriati
fatis
pofitionis
univerfalis
cate-
goric*
errat (. 623).
aliquodeflentiale de fubjcclo prscdicatur, idem perinde ac attri-
foli
Unde
dcmonftratio
in
aliis
etiam
qua? non
fubfiftir.
E. gr. Si quis affirmet , omne nccefiarium ejfe atcrnum , feu carcrt exificndi itutio atque fiatque alter per confequentiam immediatam inde inferat , omne stcrnum tjft neceffan.
vn , is vitiofe argumentatur : neque enim ex eo, quod omnc ncccffarium fit a-ternum fequitur , omnc atcrntim effc neccjfariiim . Ita in Geometria non valet aigumentatio : Omne quadratum cfi circulo infcriptibile . ErgO Omnis figura circulo infcriptibilis cft quadratum neque enim quadratum ( <i rem Logice expendas ) ideocirculo infcribi poteft, quia eius laterafunt
sequiangula figura, vel
aequilatera ,
zqualia
anguli finguli recti
fed quia eft
r.t ,
&
etiam quia
figura quadrilatera
Eft udto
&
&
eft
&
cum
&
Defcientia
opinione,
ficle
atque errore
313
.
3't
univerfakm convertit
quii propofttienem
errat
is
quod etiam de
652.
Quoniam fubje&um
aliis
adjecla conditione
novam quandam
communis
fefc
habct
f,
yp ot h e
or.
tiae
tus
( .
227),
in
&
&
&
S-
*53-
Qtioniam quaedam
univerfaliter affirmans
tacite
nimirum fupponens
;'/
pofita univerfaliter
exponit
Vitiofa
"^!fi
a
p tlQ .
numuni-
nimirum cft argumentatio, quae nirirur canone: pofita univcrfaliter affirmantc, ponitur ejus converfa (.651. 652): quae cum in quibus- verfediter
dam cafibus fuccedat, exemplis veris illuftrari poteft, adcoqueadfu- affirmancum faciendum imperitis fervit, confequenrer fopbiflica efl confequentia tnm
immediata per converftonem propofitionis univerfaliter affirmantis (636).
E. gr. Si quis affirmet
omne ntctjjarium
tjuod
tfit
xternum
fophifta inde
infert
per conle-
effe
xime
confequentiam immediatam (. 459) fieri debebat , oftendendum erat , aeternitatem eflie attributum proprium neceflitatis ( . 185). Enimvero praeftat in cafu particulari demonftrationem contexere ex
principiis propnis
Atque hinc patet ratio, cur Mathematici non utantur propofitionibus converfis , nifi quas demonftrarunt , &: cur in iis demonftrandis non utantur principiis nifi mathematicis
E. gr. Ex eo, quod anguli alterni fint squales , fi lincte parallelit a.
tranf-uerfa obliquc frcentur , non infertur in Geometria theorema converfum
quod tine*
,
paraUcU fuit , f\ iifdtm ptr tranfvtrfam obliqut ft&is anguli alttmi futrint equtle 1 j fed Utrum-
adeoque
illatio per
quc
Tart
SeB.
1.
Cap. IV.
&
11.
vanda occurrebat
&
num
&
&
654.
cx
Si quis ex eo , quod pradkatum fub data conditione fubjetlo tribuitur ,
converfwalia quoque eidem convenit , infert per immediatam confeq UOd tamen Jub
ze propoUenttam propofitwnem ^in qua pradicatum fit determinatio fubjecli &>qu<e
Error
jitionis
q
antg grat
j- frj e fl,
vcrfaliter affirmans
ter
C.
& D
Equidem
fieri poteft ,
ut
fi
A. Enimvero non
participet ipfum
teleriter
moveri
Tsrhufi*
Patet adeo
errandiex tntnatio
fub}ec~ii
ccHverfi-
pofimt^s
aettrmiTtatX Or,,
&
5,
cenven,re P oteft
num
determinatio
eum
fit
locum pradi-
287)5 confequenrer
Ultgttma
6 5 6.
qt/a?
De
[cientia
opinione
is
illegitime
315
argumentatur
Etll argitmenut:0 ex
neceflario falfa
..
poflit per
ft iurca p.
luna
fieri
lumine
proprio
657.
Patet fimilitcr, a veritate aberrare fi quis vere contradicloriarum fal- rror IX
c ntradl '
fam pro vera babet ac inde infert falfitatem alterius Etenim cum contradicroriarum altera neceflario vera fit, altera vero falfa (. 532 )&
t
tns.
habeamus,
adcoque erremus (. 623 ).
pro
falfa ,
Error hic fepifilme committitur
movet
necefTe eft uc
ln controverfiis
veram habeamus
contradicunt
.
658.
Qui
propofiriones pro contradicloriis habct, qu talcs non func , j? n oratidicitur ignorare elencbum: Ut adeo Ignoratio elencbi fit ignorantia vcrae tmit elcncontradu^cionis, adeoque requifirorum ad contradiclionem.
cbidefiniIta iophiima ignorationis elenchi committit, qui Aftronomum ofacititem lun* defen- th
dentem contradicere mdicat Mofi eandem lumin.irc appellanti neque enim inter thefin fcripturx, quod iunjfit luminare , & effatum Aftronomi, quod fit corfus ofacum , contradittio intercedit , cum corpus opacum poffit efle luminarc , fi Iumen aliunde acceptum reflec-tit.
659.
tur
ft
ta eidem jungatur
qu<e
cum
autem
&
&
pofteriori ,fi
applicentur regula?
&
cie
ria
tum
magna appellat
eit ,
ideo per
Solem autem
lnmimn videtur
efle
intelligi corpus
lucidum
omnem
,
controverfiam pofi-
ful-
Vart.
II.
tolliturcontradiclio . Contra ob ignorata vera; contradiclionis requilita ignorationem elenchi committit , qui affirmantem fibi contradiuere ltatUIt, quodim.tginationonfioducatide^snijirerum antt fcrccft.irum &c quod exiisdem
comfonAt idcits rerum , muuftnfu nunquam attigimus . Etenim in priori cafu lermo eft de ideis partialibus, inpofteriori autem decompoiitis , quas ex partialibusconflantur - De imaginatione igitur non eodem refpectu dicitur , quod non producat ideas nifi rerum ante perceptarum
&quod ex iisdemcomponat ideasrerum, quas feniu nunquam attigimus, coniequenter e-
quae fenlu
'
Vcricu-
lum errandi ex
pratcipi-
tato af-
fenfn.
nunquam percepimus
660.
quam vel non fatis
intelligit
vel fufficien-
ro falfa,
patet,fie-
,num propolltio aliqua vera fit, num vequi nondum novit, quomodo intelligenda fit, feu quaenam
non pofTe,ut
inrelligat
Porro fi quis thefin furficienter probare nequit ille inftar praemiffarum fumit propofitiones,de quibus ipfi nondum conftat ,utrum verae fint,necne. Quoniam iiaque praemiffae fylIogifmorum,ex quibus
probatio conftat , non funt evidenter verae, nec conclufio talis effc
poteft ( 537^ 5 confequentcr nil obftat, quo minus falfa fit propofitio, quam tanquam veram amplectitur. Errandi igitur pcriculo dcnuo (ek exponit
Quoniam nihil frequentius eft quam ut termini non fatis explicentur ncc propo,
Medium
critandi
pencu-
Ium
er-
rutidi.
66l.
&
Demonftravimus
Nih'1 adeo h c praecipitur , cui per antecedentia fatisfieri non polfit
vero <am in Difcurf pratiminafi . 116. 117. 118 j, in philofophia non utendum eife terminis , nifi accurara definitione explicatis , nec principiis , nifi fufficienter probatis , neque in eam admittendam elfe propofitionem, nifi qux ex principiis fufficienter probatis
legitime deducitur. Ratio ea erat , quod in philofophia certam confequi ftudemus fcientiam ex nunc demonftratis vero alia adhuc ratione patet , fieri non pclfe ut fcientiam certam confequamur nifi follicite caveamus , ne admittamus nifi fufficienter evpltcata
probata, propterea quod in cafu oppofito periculo errandi exponimur Etfi autem remedium , quod perieulum errandi evitaturis prxfcribimus generale fit ; non tamoi
opus eft ut ipecialiora addantur , quoniam ea nuda applicatione regularum logicarum
continentur. Cui igitur volupe fuer/t fibi ab erroribus cavere &c ad lolidam rerum fcientiam pervenire is non modo regulas logicas a nobis traditas fibi familiares reddat ,
;
&
fed ipfo
quoque ufu
ad praxin transferendi
habitum
fibi
comparet ealdem
SEC-
?7
S E C T
II.
USU LOGIC^E
VERITATE
IN
INVESTIGANDA.
C A P U T
De
experientia in genere
.
66i.
in n ltu .
ponere, cuius efl tradere rcgulas, juxta quas o- ium ^,^
perationes mentis dirigunturin veritate invcfti- toris.
ganda, proptcrca quod rcgula; Logica? fola; ne
quidem ad artem inveniendi gcneralem, nedum
fpecialem fufficiunt, fcd alia? bcnc multje aliunde
derivandxadcamprarterea requirunrur,de quibus
fuolocodicemus
Suffecerit itaque bk ofiendi/fe ufum y quem regul<e Logic< in veritate nobis adbuc
incognita eruenda pr<efiant
Etfi enim lo\x artem invenicndi totam minime exhauriant, multas tamen veritates proprio Marteearumope confcquimur, modo iifdem rite uti didicerimus
.
quod
vel
Qtwtdcn-
di-
'
Utimur autem
ex
aliis
cognitis
tn
Abunde. enim
fufficit,
66$.
veritate proprio
ratiocinando eligimus
pofieriori ;
-giturnobis dicendum eft , itaquidem ut initium fiat a modo, quo fenfu duce ad veritatis nondum nobiscognita?cognitionem devenitur , cuin hac ratione nobiscomparemus principia , ex quibus deinde plura deducuntur a priori
E. gr. Aftronomi primo loco
obfervationes libi comparant , &: hilcedatis rattocinandocoll:gunt , qui per oblervationem
nvnime parent Nec alius moseft Phylicocum recentiorum , quibus fcholx inanes formulx
non probantur Imofuo loco ac tempore patebit , nullam eiie diiciplinam philofophicam,
i:i
qua non idem obtineat, fi docere nolis ex proprio ingenio confkla , fed naturs rerum confentanea
De utroque
C-66 4 )
vertta-
ttm inve,
ftig^ndi
Tart. 11 Seel.
giJ
Exocr ; r i
cjuUdi-
camnT.
11.
Cap.L
. 664.
3d
perccptiones noftras attenti cognofciquicquid
,
quae fola attentionc ad perceptiones
cognicio,
mus. Ipfa vcro horum
noftras patent, expcrientia vocatur.
Experiri dicimur
Quoniam
^yj,Objecium
CXftnai'
"*
Univer
derivcmu
alia
nonnifi fingularia percipimus, experientia ftngulartumcHnjmjrum non CX per imur, fi eorum cognitionem ab ns qusexpenmur
Et quia un.verlalmmcognitio ab
dilertius docebimus
id quod non raiprobare licet
poftenon
a
eandem
quoque
experientia derivatur
nus mox diftin&ius exponemus
quemadmodum mox
,
ideo
na:
cms
Ad
m
qui
d expericntiam
provocat.
65 5-
vel
talis
666.
tcnetur , nift
experientiam itaque provocans cajum fingvlarem afferre
cum quo nobis res cft t notus Qpodfi cnim
, vel alteri,
obvius
.
ftt
expern iumus,
obvius fuerit, quilibet eadcm experiri valet , qu* nos
memonam
quandocunque ipfi libuerir ,aut ante iam expcrra momtusm
obtmet,ubus,
revocarc p0 teft: quod pofterius etiam in altero calu
provocaquam
ad
cum quo nobis reseft, non dcftituitur expericnria,
recenienm
mus. In utroque igitur cafu fruftraneus foret labor,quem
dis cafibus fingularibus
confumeremus.
&
Pnmum
liquet
( .
&
&
fatus
dam cafumaut
tradiftoriis vcrfanrur
eos
qu,
,,;;.
c
termin.s con-
in
,
" m P ^.^^^^^Jateab.
v|t
J^V^zr
UW
ei
'^
nmati*
vinatricilms
Enimmo
demus
De
experientia in genere
319
fuit mxdtfaBunt
(ingulis
modo
accuracius defcribunc , uc de
rcddatur alter , quantum obiervationi
.
Quoniam
gnolcimus
illud
experimur
664);
(jj.
667.
quod ad perceptiones
fi cujus rei
nequit.
quid tx-
in corptis
eandem
patere
668.
Vitium
fuirepti-
Vitium hoc committunt , qui fibi experiri videntur influxum phyficum anirnx in cor- onis in
pus, vim attradricem magnetis, amorem
odium rerum inanimatarum Multas idem expenunc.i:miras in piiyiicam lcholatticam invexit
jn
&
Woff
Lcgica
C A-
320
C
De
AT u
II.
&
notionibus
a pofteriori
6 69.
JUdicia
intuitiva
Dum
dcveniri
Hac ratione COgnoscimus
.
fiores frotrudtrt
ignem urere
&
Modus
formandi
judicia
670.
i.
negativa.
per fe patet , ncc ulteriori probatione indiget, prajfertim fi ad ea attendas , quce probationis loco modo ad refolutionem problematis pixccdentis
( .
669) attulimus.
E. gr. Si ferrum candens 8c non candens una contuemur , atque adeo in uno deeffe
animadvertimus, quod in altero deprehenditur i mdicium intuitivum negativum formanon candens unavideamus,
mus , quod ferrum non candeat . Sive autem ferrum candens
five alterum videamus, alterius antea vifi recordemur, perinde omnino eife ncmo ncgabit
Nec minus patet , fi diverfa olvecta un.i percipiamus , in quorum uno notatur ,
quod in altero non apparet ; eodem modo judicia negativa forman removendo ab uno ,
&
quod
)udiciis intuitivis
& notionibus a
pofteriori
321
&
atteri
tantummodo
&
r.Cgaci\e
UIUS
rei percepta*
671.
Quodf pradicata
formamus diftinftam
Etenim
fi
qux de
tum in-
in judiciis intuitivis,
(*
va
prtt i eant
ot fonm
diftincu
quod
drati lattra fimgul* f-'" >tcr fe sqttxiia , j. Quadrif.ttn habtt anguios f.ngv.los aBu rtclos . Quoab aliis figuris quibuscunniam haec mdicia inlerviunt ad quadratum agnofcendum
eadem a le inque dncernendum j przd cata eorum lunc nocae ( . 79 ) acque adeo,
&
dum
nocionem Qaadraci diftinctam nobis formamus Parec icaque , quoGeomecriaj elementaris praibeant tyronibus Logics anfam fefe exercendi in
vJcem diitinguimus
jnodo figurae
formaudis notionibus diftmclis
672.
,.
eodem vel
,
generis
modos
id
inter
altero ejusdem gsneris aut Jpeciei non dcprehenditur :
fubjectoaliquo
aut fpeciei illius referendum. Quod enim uno tcmpore in
five numcro, five gencre vel fpecie eodem ineft , led alio eidem non inSi quid uno tempore in fubjeclo aliquo obfervatur
exiftit
id
quod
alio in
que,quod idem
lntcr
modos
refcrri debeat
'i.
,.
(ViUQ
Patct ita-
C%.6yJ.
Quando
pluit
&
&
&
&
&
&
habuens cognitionem
673.
iacft vel
cjus
bfen>a-
tioeorum,
322
gua in-
Vart. II.
SeH.
II.
Cap.
De formandis
I.
fiarattti-
butorum
Jibabent>
intcr ca
modum
qu<e per
cnti
fcrri
ea
qux
quomodo obfervtntur
&
qua
&
Modns
obfervadi afribitia
&
effcntiaiia pro-
babilis
unquam
enim omni
efjent>alia
eft
Quod
ta
vel
ta
ifti
578.478).
fenrialia
E. gr. Canem Utrarc quotidie
alii obfervamus , nec unquam nobis occurrit
nos ,
exemplum canis non latrantis. Omncm adeo cancm Utrarc fofie indu&ione etfi incompleta,
maxMne tamen probabili colligimus. 'nde fotcntiam Utrandi inter attributa canis referinius
Quemadmodum omni in cafu , ita quoque in prxfente dantur gradus probabilitatis
Etenim
numerus obfervatorum , Sc tempus , quo obfervationes continuatae, probabilitatem auger , ita ut inftar demonftrationis aflenlum extorqueat . Utimur vero ia
ipta quoque Mathefi nonnunquam indudtione ad conftantes quantitatum relationes ab>
inconltantibus difcernendas , veluti cum formute fpeciales conftantem quandam relationem ad quantitates datas habere, vel feriei cuiufdam in infinitum progredientis termini five ad fe invicem , five ad quantrtates quafdam datas relationem invariaram habere
deprehenduntur Quamvis vero in indu&ione non fit acquielcendum, ubi ad veritatem
liqu'dam ope demonftrationis perveniri datur ; utendum tamen eft induftione in inveniendo, ubi praeftantiflimum medium habetur , quemadmodum fuo tempore in Artc inveniendi cvidentiflime demonftrabitur
.
&
&
'
&
^Attrlbu-
torum
&
ejkntia-
Unmatmo-
qut
dorum
a-
Si qutd falva re
ab eadem auferri non potefi , id inter attributa, vel effentiaha ejus referendum \ contrarium vero inter modos locum habel
Quod
enim re falva ab eadcm auferri non poreft,id ei conftanter ineft. Aut
.
igitur
ad
bilia
quod
ab eadem auferri poteft , id ei non neadeoque nec opus eft, ut conftanrer infit. Inter mutaitaque referendum , adeoque inter modos locum habcr ( .67).
contrario
[crinun
eflentialia pertinet,
falva re
incft.,
E. gr. Calor a lapide auferri poteft, nt tamen maneat lapis c.ttor itaque inter modos
Ufiais refertur
Numerus ternarius angutorum in figura trilatera immutari nequit , nifi eam deftruere velis: ternarius adeo Utcrum nnmcrus trianguli
attriir.tum cfl . Aqualitas
laterum a quadrato auferri nequit , nifi id in figuram aliam immutare velis : conftat
676.
quid a fuhfetlo quocunque eodem falvo aufeeri obferva~
Modi oh.
fsfpatio
Qtiamobrcm
mus
id
ejfe
ft
modum
ejus agnofcimus.
E. gr.
..
& notionibus a
)ttdiciis intuitivis
pofleriori
rem coeruleum
elie
inodum
vioiae
tales
non attributum
323
patet
itaque
colo-
aUt'(a,
dcl>ct ,
ninvrum
co-
677.
mm
E. gr. Si cera mollis ex aere calido in frigidum transfertur , mollcm in duram abire
hinc igltur certo colllgitur, moliiticm Jtque duriticm intcr modot ccrce rcferri delcrc
Facile autem patet , nobis hic lermonem efle de iis , quas re falva mutantur
Quodfi enim quid ex contiguitate horum corporum in contiguitacem concrariorumrranslacum fpeciem mucet , id , quod una mutacur , inter attribuca locum habere poceft atque inter eflencialia($- 675 ) . E. gr. Si glacies ex aere frig'do in calidum transfertur ;
durities mutatur &c ex fixo corpore fit fluidum : enimvero cum glacies una deftruatur ,
Paret potius concrarium , quod
hinc coll'gere non licet , duritiem efie modum glaciei
cum colli ab ea non poflic , nifi eadem deftruita .
fcilicet di ritics fit sttributum gUdci
Quodfi lapis durus ex aere caldo in frigidum, ex humido in ficcum transfertur , vel
omni tamen in ftatu durus permaetiam igni exponitur, auc in aquam demergitur
net : hinc maxima probabilitate colligitur, dwitiem inter attribnta Upidis rcfercndam cfie
Cur vero illaro non poflit venditari pro apoditftica, ejus rei racio ex demonftracione patet . Imo ipla experientia conftat , dari exemplum in contrarium . Nam fi vitrum rubrum vel viride , aut alio quocunque colore inte&um ex conciguitate quorumcunquc
corporum , quae aliis mutationem inducere valenc in contigu'tatem contrariorum diicras non tamen ideo mutabitur color, utut conftet , eum vitro falvo abeife pofle, quoniam vitra dari colore minime imbuta neino ignorat , confequenter eum inter modos
vic*i locum habere : quod idem etiam ex ipfa vitri genefi manifeftum eft
Etfi enim
vera fint , quae illatione probabili colliguntur; non tamen ideo veritas vi illationis proQui certam veritatis cognitionem curse cordique habet , is eidera
babils perlp'ctur
omni in calu xquum ltatuit pretium.
Oblervamus
678.
u0
Quodfi ergo perceptio fmgula clare repr<efentat , q u<e ad rem perceptam k
agnofcndam
ab aliis difiinguendam fufftciunt , ita ut vel peregrinis ,qu<e vf.fa iis
cx notione txulare debent , non fmt interfperfa ^vel pt<e iis tamen magis in mfH jlt .
f
fenfum
ce acqui.
&
124
tHr '
Tart.
11.
II.
De formandis
iisdem variari poflunt , mitfa feceris , aut illa pra:dicata, quce juncta
cetcris in omni cafu non funt prorfus cadcm , a decerminationibusparticularibus liberaveris: id quod cfficies,fi plutibusexemplis inter fe collatis attenderis, in quo conveniant, in quo a (e inviccm differant.
Etenim fi perceptio iingulas notas dare exhibet,eas agnofcereatque
feinvicemdifcernerelicet
CjT.8o ), atque adeo omnes ingrediuntur rana
quam
virejolutionis, inruitiva.
Quodfi
non compareant nili nota?,eo ipfo habes notio(671 ) Enimverofiinter praedicata comatque adeo ea omiferis,
numeroexcludenda,
notarum
ex
pareant , qux
c[\i ceteris manentibus iisdem variari poffunt, & qua? prorfus cxulare
nequeunt , a decerminacionibus tamen particularibus liberaveris, utpote in omni cafu non iisdem, quemadmodum fieri debere prxcepimus:patet , denuo non ingredi , quam formas, notionem nifi ea, quce rebus
pluribus communia func. Habes adeo nocionem univerfalem ( . 54 ).
crgointer
nem
illa
prsedicata
rci perceptadiftinc~tam
E. gr.
Ponamus
Si atten.dis
ad ea
tum
Eodem modo
Ponamus aream
&
&
totidem
tio htxagoni ordinati , quod fit figura fex lintis rtclis inter fe ttqualibus terminata
engulos inter fe equales habens . Dedi exemplum facile, ut praeceptorum vim ablque difficultate perciperemus. Sed jungamus ei alterum ! Ponamus itaque nos vel vifu , vel auditU percepifle, quod Titiui efracla mercaturis tabernamerces abfiiderit . Judicia intuitivanotio complexa , quam hic habemus , lequentia fiftit : i. Titius ejfngit tabernam mercatoris
1. Titius abslulit rnerces ex taberna . j. Merces fuere mercatoris . 4. Mercator nan ade; at , cum
idem
te
praeftabis
Quodfi notionem furis hinc derivare volueris, noii eadcm facilitaqua paulo ante notio hexagoni ordinati fuit condita, quoniam mul.
&
Stmtronim arborem auferret. Quodfi hos duos furti cafus inter fe conferas , ex collatonc
jntelliges
tabernam mercatoris Sc violentam eius eftrat onem in priori , hortum Maevii
fcanfionem in eundem in pofteriori cafu efle inter peregrina refcrenda atqucadeo
ex notione furti arcenda
Patet porro, inter determinarones part culares collocari debere, quod in priori cafu ablaraj fuerint merces mercatorije } eaeque ex taberna in po
;
&
fteriori
& notionibus
judiciis intuitivii
poftertori
325
autem arbor exotica , eaque ex horto . Omiflis igitur nercgrinis & dctermina:
tiombus parcicularibus, fervatifque nonnifi iis, qux utrique caiui commuai furrc, hzc
ftenori
notio, quod fit ferfina aufertm rem altc.ins ir.fiio ac invito domino camReir.
enim alterius ablatam effe in utroque calu infcio domino , hinc
fiuimt.
y
manifeftum eft , quod dominus non adfucrit , cum eadem auferretur , nec de ertractione
na: in priori caiu , de fcanfione clandeftina in hortum in altero cafu ei quicquain
tonfticerit
Idem vero in utroque cafu factum eile invico domir.o liquei , quod iecu>
non fuiffet opus violenca foriuin ertraitione in calu priori , fcanfione clandeftina in liortum in pofteriori. Notae turci haud poftremae lunt , quod actio committatur infchac invito domino , faciatqut rcm alienam fuam , qui domino eandcm auftrt : fed ezdem partnn lub
pcregrinis, partim lub determinacionibus parcicularibus quafi lcpultae lunc , uc nonnifi racio.-in prodit fu.is
rj>
679.
Quodfi notre hoc modo detedte fuerint fufficicntes ad rcm pcrccptam Quomodo
ab aliis diftinguendam , notio fic formaca crit dctinicio ( . 153). Undc ^""j"'
patct, qnomodo definitiones a pofteriori detegantur.
flerim
.
furis, quas ancca (not. . 678) deteximus, quod fcilicet (1) auftrat rtm ^eteran"
ac (3) invito domino camque (4.) fuam faciat , lufficitlQt ad elim agnolcendum &: ab aliis perfonis a&ionem al'quam quancumvis fimilem pacrancibus dilcinguen- '**
duin. Quamobrem nocio furis, quam a pofteriori derivavimus , dcfinitio eft . Quod notio ifta furficiac ad furcum ab aitionibus aliis affinibus difcernendum, excmplis confir-
E. gr.
alicnam
Notx
(1; infcio
macur E.
is quidem
Si quis alceri
gr.
eripit
quod
ipfi
idem
eft
ipfius
eft
dominii
fed non
notior.em furti eo
lib.
1.
c.
cnod iffuts
cfl
dominii
fluvium dejicit i
facit , conlequen-
10. de
1.
in
fuum
Facile
r.os
&
:ure belli
enim
pacis furari
incelligitur ,
&
fuam fatcvc .
ac rcm alterius auferre
Similiter cum fenarius laterum numerus eorundeir.que ac angulorum jrqualicas fufficiat
ad hexagonum rtgulart ab aliis figuris rectilineis quibufcunque diftingucn.Ium ; notio he-
arrifere alteri
ciuod
iffins
es~i
dominii hic
idem
efle
&
xagoni regularis , quod fit figura(l) fcv lateribus (r) aqttalibns terminata
3) tenniangiila
definitio eft, nec diveriam ab ea tradunt Geometriae elementaris fcriptorc
6S0.
Quoniam vero
in dcfinitione
-'''"
ciunt
( .
num quibusdam
&
Cum
681.
Quoniam nota? qua? definitioncm ingrediuntur,fa?piflime fubdererminationibus particularibus atque peregrinis adeo latent,ut vixagnofcairur, ideo confultum eft, ut dtfinitio ex uno aheroie exemploeruta cum
,
pluribus
^JJ^_'
^map
fi riori
repertaru.
316
Tart.
SeH.
11.
II.
Cap.
11.
De formandis
aliis conferatur
crenim in uno manifefta cfTe pofTunt, qua irt
alrero larent , aut fubinde in uno minus latent , qu# in altcro profun-
pluribas
dius abfcondira.
tis> qu3e fcilicet
Imo
cum
^ft dcfinitio
cum
exemplis agna-
conferatur: ita
acumine prxreriveri-
Si quis plura exempl.i una perpendit notionem rei inde eruturus , is facile multitudine coniun litur Praeftat iraque eandem ex uno alterove , five ex duobus , quemadmodum
a nobis(er. . 67S) faclum eft, deducere ac pofteaeandemexaminare , mquirendo fciQuodli enim qusdam inter notas minus
licet num aliis quoque exemplis conveniat
rede reiara fuermt, vel alia prorlus- defecerint j quod miuus recle ieie habet emendadefettus facile hac racione fupplebitur.
bicur
.
&
Si in re percepta non
Quando
notiodi*
,
obtinea
tur.
in
fnfum
incurrat
nimis
. 682.
multa contineantur
primum
ftngula
ftgi/latim
eorumque difcrimen
contemplatus , deinde ordinem
,
&
adeo poteft
confequamur
fjr.678).
Quamobrem
fi
&
E. gr. Si quis ingreditur molendinum ftrutturae internae notionem diftinctam confeEtenim moiendinum continet partes,
cuturus , ut eam confequatur, res ipfa permittit
quarum numerum inire facile Iicet. Partes fingulx funt tantas molis, ut fenfum minime effugiant , earumque difcrimen ipiis ftatim oculis eft manifeftum Quamobrem fi
quis lucceffive conteinplatur primum rotas , quarum ope lapis molaris agitatur ; deinde
apparatum , qui frumento in lapidem molarem demitcendo inlervit ; porro faccum, cujus beneficio farina a furfure feparatur , arque apparatum ad hanc feparationem requilitum , tum ut faccus agitetur, tum ut farina ac furtur excipiatur mox vero coniidequo ordine fe invicem excipiant 5
ret , quomodo partes fingulae inter fe cohsreant
notionem diftinctam ftrurtura: internae molendini confequitur, qualem dedimus in Elementis Mechanicae Latinis Enimvcro quoniam cifta ambiens lapides molares inferiorerh,
ferrea , cui lapis iuperior , quem mctam appellamus ,
quem catinum vocamus , tegic
incumbit , virga intra eofdem abfconditur; per ie liquet , notionem diftinctam ln his
qus iolo
deficere adeoque incompletam efle debere , fi quis iis contentus efle jubetur
Neque enim ideo notio efle deiinit diftincla, etll fit
adfpectu externo confequi licet
incompleta($. 92.). Imo nec ideo notio molendini incompleta eft, etii ftruiftuia: incerEtenim qui tantum ea agnofcit , quae in itruftura innae nonnifi incompleram habeas
ternamolendini nudo adfpetui patent , optime hanc machinam ab alia quacunque diftinguit, confequenter notae, quas eodem confequitur, ad molendinum ab aliis machinis
S militer mter
diftinguendum fufficiunt , atque adeo notio ipfius completa tH(. 91)
colores , quibus in
res naturales iris figuram oculis diftinctiffime fpe&andam exhibet
Quamobrem qui ad figuram
diverfas partes diftinguitur, funt numero nonnifi quinque
.
&
&
&
arcus
picliciis intuitivis
&
notionibtis
a pofteriori
327
is diftinctam ir
a'cus attendic & quo ordinc colores fe invicem excipiant perpendit
Etfi eniiri ,
notionem coiuequitur . Eadem methodus ad animam quoque transfertur
qu* cidem infunt, v. gr. diverfie facultates nori fint iuftar rerum materialium ex determinato parcium numcro dererminato modo inter fe uindtarum compofita; in fingulis
tamen varia diftinguuntur quz vel una exiftere, vel feinvicem conlequi inteHiguntur,
Atten*
E. gr. ponamus nobis curae cordique effe notionem diltinilam facultath appethi-va>
dendum igitur eft ad calum n't:uimodi in quo aliquid appetitur, quod antea nondum
non
confuerudjne contra&a appetittu
fi quid
fiiit obectum appetitus. Conltat emm
,
.'
iatis
qux
terminationes particuiares miffas recens, qus in fingulis judiciis deprehenduntur j intelaliisbonum a^queideo
Irges Titium fibi reprzfentare olvectum aliquod tanquam libi
in idem propendere animura ipfius. Unde nocio faculutis appcthiv* ha;c derivacur , quod
^tiod nobis tanquam boftc ir.clin.ttio animi ad objcBum aUC , li mavis , propenfiu ad objeffum ,
quae in menre noftra
num rcprtfentamus
Quoniam non omuium eorum lumus confcii
contingunt, praefercim ii fufficiente ad fcrutinium mentis acumine deftituamur ; rieri hic
qiuxjue poteit , imo fzpifllme accidit, ut quxdam , qua: ex nocione cxulare nequeunt,
&
pnesertim ubi definitioms nomen tueri debec , attentionem noltram effugiant . Enimvero quae obiervando confequi non Iicec , ratione in parces vocata eruenda lunc ( 5- 663) :
quemadmodum deinceps oltendemus Eadem quoque methodus , quam hic commendamus , ad invefcigandas nociones univerfales , quales in Ontologia explicanrur, infervir,
veluti ordinis, aequaliracis , majoris, minoris : id quod olim pacebimbi eafdeoi e.\ confulione , qua incncacas func , excricabimus
.
jT.
683.
,.._
^:ngulae molendmi parces , quas in ftruciura ipiius obfervamus , ica lunc comparatae,ut ex partibus aliis minoribus componantur, quae numero non adeo multae funt,
ac facile folo adipeitu a fe invicem diftinguuntur. V. gr. roca dencata cum molari eidcm axi infixa decerminatum habec dencium numerum , quem numerando decegere licet,
caram quoque orbes , quibus dences infiguntur , ex paucis partibus conftanc ,
c quidera molis, uc nihil in iis, quod obfervari merecur , occurrat , quod vifum
ere poflit . Nec ligna transverfa, quibus ad axem firmatur rota , aliter lunc comL.
gr.
"
&
6S4.
S
vfusm-
'~_
ignorat, microfcopiis in confpedrum adduci.quae ob parvitaJ"j
tcm vifum eifugiunt . Quamobrcm cum oculo armato hac ratione pa- rumin
rcant , quae nudo latent; microfcopiorum ufu notiones dijhnclas eorumconje- formXnquimur , quce ob parvitatem nudo oculo nonnifi confufe , vel etiam prorfui ncn dis mtio-
Kemo
hlisdi~
videntur.
In eorum
fcriptis, qui obfervationes microfcopicas dederunt , quales funt Kobcrtut Hoo- JUnCtis
Micrographia
jbttoniut -van leeu-wer.hoek in openbus variis, plurima exempla occurrunt, quibus eadem confirmantur. V. gr. Scintilltde , qtuc cx collifimte chaiybh -:.-:<.e fi-r cliciuntmr, adeo exiru.e lunc, uc oculus nudus nihil in iis diftinguat. Aft per mt'"
&
in
VVoHfi Loqjca
T
.
cr0lco "
328
11 SeR. 11 Cap.
Vart.
De formandis
11.
crofcopium Jipparet , quod fint vel partkule chalybis candcntis , nonnulU autem partkuU Jl
tkis UqutfaR*
in vitrum transmutat*
Similiter nudo oculo in femine anunali nihil viventis diftmguitur
aft per microfcopium fcmcn animalc immmtrit animalcuiit picnum dcprc
&
hcnditttr
. 68j.
ignorat,ope tclcfcopiorum in confpeclum adduci.qua;
Jcopiorum ab oculo nimis rcmota vcl confufe fpectantur , vel prorfus non apparcnt.
informa- Quamobrem cuin in hoc quoquc cafu oculo armato patcant
} qux nudo
dis notiolatent, telefcopiorum ufu notiones difiindas eorum confequimur , quce ab ocunjbus dilo nimis remota vel confufe fpefiantur , vel prorfus non apparent , fiquidem
Ftiailis.
telefcopium fatis amplihcat fpcciem apparcntem objccli.
Vfus
Ncmo quoquc
tele-
Exeinpla habemus
ceat
in
congerics
Oj/modo
defnit.o
realis
686.
poteft
( .
coi-poris
organici
inveniatuf.
autem me non monente patet, fapius bic ufui ejje poj]e microfcopia,
quando nimirum per microfcupium videntur , qua? vijum non armatum effuFacile
giunt (.684).
Exempla pribet anatomia corporis humani, de qua fcripfere Autores Ionge plurimi,
nec non anatomia animalium , quaiem dedit Gerhardus Eiajins
rraebet quoque exempla a.
ScMarceltJts Malpighius
&
nos aliquan,
dovariis obfervationibus novis locupletabimus , quarum aliquam partem jam dedimu;> in
operibus Germanicis
Imo ipfa exempla machinarum , quorum aliquodpaulo ante in fce.
nam pioduximus
mt. . 6Si
in
eundem cenlum
veniuiit
. 687.
Quodft
fhtando
688.
in re clare
notionem
nonnifi
tonfufam
confequi
detur .
licet
Etenim fieri non poteft , ut conlequamur diftinclam ( .682 ). Quoniam tamen rem ipfam clare percipimus, per bypotbefin; omnis autcm notio clara vel diftincla cft, yel confufa ( .88);
patct , in pra^fente cafu nos omnino non poffc confcqui nifi notioncm
confufam
Exempiuro
(
80
) ,
praefentis
cum
cafus
eos agnoitere
praebent
&
mter
fe
& notionibus a
judiciis intuitivis
pofleriori
2.
&
. 689.
non
nimis quidem multa contineantur ,fed ta- Quando
Quodft
percipientt
non funt , boc eft , cum olim perceptis iniXercl
familiaria
lia tamen , qua
ut ' mtt ~
ad qu<e ftngula contemplanda ac inter
parum aut nihil ajfinitatis babent ,
attentio
;r
non
cognofcentis
notio diflintla , quam confequi
conferenda
fujficit
fe
n t con _
in
is
non
inexercitati
non
confequitur
exercitatus poteft ,
poteftate
nifi
eft
, fed
Hf con -
in re clare percepta
&
Dcmonftratio coincidit
confufam
cedentis.
.
E. gr.
Molendini ftruclura
ita
fequi vj-
Iwft.
comparata
ut
Jj".
690.
Quaxdo
gj/odfi in re clare percepta non nirnis multa contineantur, nec nift ta\ia,qu<e
Mi flia
perapienti famiharia funt ipercipiem tamen fingula ftgillatim contemplari atque H
f
eorundem ordinem ac nexum meditari negltgit; notionem is tantum confufam con- "%l
cum
Dcmcnftratio coincidit
demonftratione antcriori ( .688 ). c0 u rArn
f
E. gr. Rerum mechanicarum apprime gnarus Sc in contemplandis machinis plurimum
m
con feau
* *
versatus ftructurx machinx , qux fimple;; admodum eft , notionem nonnifi confulam
r *
*"
confequ tur, fi eam obiter tantum infpicere dignetur uno obtutu fingula comprehenIdem quoque accidit aliis res alias obiter infpicientibus . Unde ii quem in cafu
dens
neglectx attentionis interrogaveris de iis, qux in re percepta continentur ; refpondet fe
fequitur
-,
691.
Quoniam notio diftintta abit in adarquatam, quam primum fingularum notarum quae eam ingrediunrur, notioncm diftin&am habuerimus
,
W*
lcqq.
&
i
E. gr. Struilturx molendini notionem inadxquatam confequitur , qui fingularum rotarum lapidum molarium, facci , apparatus ad eum tremulum erficiendum ceterarumque partium notiones diftinctas negligit. Similiter trianguli notionem inadxquatam habet , qui m confufis linex recfoe
anguli notionibus acquiefcit
,
&
J.
695.
Quando
notiofenf" lf ufH
ac 1 upa ~
^
dwtata*
**
Deformandh
330
692.
Si res percepta? fuerint nimis exigua , vel tanto intervallo a nobis remota?,
eis fenfus diftinguere valeat , nec eas a je invicem vel ab aliis, quas
rci nimiA
memoria fuggerit , difccrnere pojfit ; notionem earum nonmfi obfcuram confequicxigu* ,
mur Pone cnim, Hcri poflfe,ut notioncm confequaris claram. Rcm erTfetia
cbfcura.
rd
nimis
remou.
ut nibilin
difcinguere poteris:id
aliis
&
6 93-
Quodft
Tlotio
notee
qiice
nothnem
debent ,fuh
peregri-
aliis
obfcurs
ob pere'
grir.a
&
determiuationes
pxrticuisres
vel
aliis
&
(.80).
Et hsec quidem ratio eft, cur terminorum generalmm feu abftractorum , quales Ontoplurimi non habeant notiones nifi obfcuras , adeoque exempla daturi faepius
,
E. gr. notionem
in medium afterant , qu.7 in cenfum iitum referri minime debebant
Simiobfcuram tfftmix habent , qui effentias rerum a nobis non pofTe agnofci aflerunt
liter obfcura eft notio fubftamix iis, qui eam obfcurum fub;e&um appellant , in quo mologia tradit
ei
rerum
infunt
694.
Si
tbfcma
tx defefiu
attentio-
ms
qitis
rem perceptam
fufficiente attentione
minime contemplatur
non conjequitur
eadem
Neque
cobfcuram
nim notas , qua? rci infunt, memoriaj infigit,cum obitcr infpecla facile oblivioni dcmus. Quamobrcm cum rc denuo oblata ha?rere debcat ,
utrum ea fit, nec nc, quam olim alibi viderit, vel cui hoc nominis imponi foleat notionem nonnifi obfcuram habet (.80).
E. gr. Si quis videns avem peregrinam uno obturu eam comprehendit intuentisque avel lpecie
nimus aliis cogitationibus indulget i ubi is alio tempore avem vel numero
ear.dem denuo videt, eam non agnofcit , nec monitus, quod eadem fit cum vifa alibi,
inter plura
divifa
notionem ejus
nift
695.
.
t^otio
elfcura
ex mv.ltitud. nc re -
mmfimul
Si quis
re percepta
animum ftatim
difficulter
divertit
una
quam
contemplatur
ad aliam contemplandam
memoriae inhaerent ea
Quoniamcnim
quorum contemplatione ad
aliafta-
tim
judiciis intuitivis
& notionibus a
pofteriori
331
tim divertimus animum , quod cxpcricncia obvia comprobatum fumimus; notx quoque , qua? rcm pcrccptam contcmplantium animo crant
prxfentes, oblivioni dcmandancur,dum alia contcmplamur Notio igitur, quam confccuti fumus, eflc ncquit nifi obfcura.
J^'"
E. gr. Si quis in hortum ingrelfus plurimas plantas exoticas una contemplatur , ubi
ex eouem itcrum esreffus femetipfum examinat , quas viderit, deprehendit , fe non fafecundo loco vidit,aut
tis recordari , qualis fuerit h.tc vel ifta planta, quam primo vel
cuius nomen ipli fuccurrit. Obfcurz notiones tenebras offundunt difciplinis , quas adeo
Maximum adeo
dispellere non poteris, nifi eas ad claras atque diftintas revocavcris
quoque
cauias uberius
earum
notionibus
;
immineat
obfcuris
damnura cum difciplinis ab
.
exponere placuit
Ens, quod
696.
cur alccrum cxiftat, dicitur hucontinet
rationcm,
in fe
g*
jus cauja.
E. gr.
Cum
aqua ebulliat
nihil
fit
fine ratione
Quoniam
4. Vifc. pra-lim.)
Es.
Quamobrem cum
ratio
(alias
ebulliat ad
,
fi
Tctrus irafcitur,
eum offenderic ratio cur ille irafcatur eft a&io Titii offendentis. /? adeo
Tithu caufa ha Tet> i Rationem & caufam vulgoper inconftantiam loquendi contundunt:
enimvero cum fignificatus ratitnii nobis latior pateat quam caufz atque inconftantja lo-
quod
Titius
quendi minime probetur (. 143. Vifc prxlim. ) ; caufam quoquea ratione diftinguimus.
Sed plura eam in rem dicemus in OntohgU : hic enim nonnifi obiter caufz nocionem explicamus.
697.
rum caufam
iilius
quam primum
alteri
Eodcm
pmgitur
fcre
modo
oftendi- a
tur,quoinexcmploprxcedence(ctf. jj\ 696 )oftendimus, ignem eliecaufam ebullitionis aqux. Quoniam enim ratio hujus mutacionis dari dcbcc (.4 Difc. prtflim.) ,ea aucem in ente ipfo , quod mucacur , non
continetur , cum alias non tunc demum acciderer, quando alceri junObfervamus vero
girur
extra idem in alio ence dcrur neceffe eft
;
&**"
jij.
att 9 ^
tinetur
lius
confequcntcr
intelligimus
elTe
caufam
il-
mutationis.
fane modo nobis innotuit (not. . 696 ) , ignem effe caufam ebullitionis aquz .
Similiter fi folis zftivi radiis expofita cera liquefit , folem cfie caufam , cur cera liqucfiat ,
intelligimus
Obfervationis adeo fide conitat , fiih radios liquefacere ceram . Si aquz purz immittuntur fruftula ligni Brafilienfis, rubro colore ea tingitur . Experientiz igitur
fide conftat , lignum Brafilienfe efie caufam induSii cohris , feu lignum Brafilienfc tingcre aquam
cohre rubro . Si Titius ira corripitur, quam primum audit a Sempronh narrari , quz ipfum tangunt i Semfrmium efje caufam ine Titii patet : redte nimirum 'udicatur , Scmpronium ad iram provocaffe Tiiimn nxrrando , aute ipfum tangebant . Plurima de caufis rerum iudtcia hac ratione formantur, nec male , modo fimul ad propofitior.es fequentes attendens, ne ex przfente plura inferas , qun.m quz inde inferri poffunt
Hoc
quwum
ccnjunclione
mu-
tatio
fjf*'
tims
Tart.
33*
SeBALCa^.ILDe formandis
11.
8M ante- tatio aliqua in uno refultat y alia quadam mutatio antegrejja ^fine qua ifta
mtn me fuijjet f.,bfecuta, unum non eji caufa mutatioms alterius , nift fupafi*
jrejabi-
mutatwne antegreffa ftve in uno,ftve in altero Ponamus enim mutacionem in ncutro eorura, qua: conjunguntur , anregrefiam fuifle:non
igitur amplius accidet in ente B mutatio , qua? fuppofita mutatione
pojita
five in
alia
folo, five in
B & A
Quo-
Cum
aliquando vitro
in
vi olei
aqua temperati
vitrioli
foheram
in
ligni
jnde intulilfet, fruflula ligni Brafilicnfis tingere aquam cotore fubcaeruleo : is in errorem inci614 ) . Apparet adeo , c x frofufitione fracedente conflarc cquidcm , quod ens aiiquod
(
i fit caufa mutationis in altcro B fatfte ; nequaquam autcm , qttod fit caufa unica . 2{e igitur ia
dilfet
trrorcm incidamus cx
nica
co ,
quod
mutationis in
fit caitfa
num
fatitx
argumentantes
quod
fit
caufa
fine
it.
qux
frxfens non fubfequitur . Atque ea non folum valent in rebus phyficis, verum etiam in
V. gr. Fieri poteft, ut Titius verbis Sempronii ad
iis, quae mentem noftram concernunt
iram provocetur ob offenfam atiam amegrcjfam , fine qua lolis verbis , qU3S ille in praefent!
.
&
confequi ftudueris
pullulant .
entias
Imo
vahde
fuiffet
commotus
moralia applicatio,
fi
Maximi momenti
yeritatem in
iis
eft praefentis
certo vi
experi-
in arte
699.
Si caufa mutationis , quam obfervamus, omnes in fenfus minime incurrant ; ea , qua in fenfus incurrit , per errorem pro caufa unica babetur .
<a:tfarum Affirmatur enim, quod erat negandum, adeoque crrarur f". 624).
mfenjus
Exempla iftinfmodi multa in Chymia occurrunt quod ipfum in caufaeft, ut experinonmmenta quam fxpiffime fint dubii eventus
Irrerex
negle&u
tttrwtti-
um
eam
in fenfus
700.
incurrant
tus
negletla
;/
denuo errat
pofitio
atteniwne
aacauas
ptUres
atten-
Erwrex
Iftiusmodi exempla in phyficis non funt infrequentia. E. gr. Ubi quxritur, quasnam
caula , cur ex uno hordei vel aveni granulo plures progerminent arifts; alii Jianc,
alii iftam allegare folcnt . Sed re examinata deprehendes , omnes eiie conungendas
Enimvero plura , qus hic ufui efle pollunt , tradentur in Ontoiogiaartis inveniendi principia fcecunda completlerite.
fit
evitandi
talis non efti vircs cauquantitatem efledtus metiri dcbes. Quodii cnim hxc iftis deprehcndatur ^qualis, evidens eft, hanc folam caufam fufficcre.
Requiritur hic applicatio Mathefeos ad eNperimenra, quam in Eleinentis Aerometrias
ix.
srrorem
notatum
701.
Medium
&
docui
701.
juciiciis intuitivis
& notionibus a
.
pofteriori
333
702.
A&
tnuni caufa
zel
A & B fortuito
A atquc B vel
conjun-
Enimvcroquoniam tamcn
577-
.-
cum
adeo fundamentum
Si quis judicat
in
73-
habere
quam
prottt
Error ex
h fubinde errat
aPParcn ~
kCe habcre , quam
apparent
fcepifiime aiircr
alitcr fcfc
vijibiliu
334
mtus)
cat,
quam
qualis apparet;
is
quod
affirmar,
De formandis
erar
negandum, adcoque
crrat (. 6z^).
is
penculo errandi
&
feie
Quoniam in Optica docemur, quando objctta viiibilia aliter apparequam re ipla funtj pracipitanttam in judicando de rebus apparentibus,
r^omodo
is evite
tur
704.
ant,
'
Sane ex Opticas neglectu plures olim in Phyficam irrepfere errores, quos recentiorum
induftria detexit, qui principia optica loco conveniente applicarunt . Patebit autem in
Metaphyficis , dari cafus haud paucos , ubi fallacia lenfuum non animadvertkur tanta fa-
cilitate,
in
705-
Si ex obfervatione confiat^ pnedtcatum judicii intuitivi ejje vel attribuintuititum > vel ejjentiale , vel quod per modum attributi inejl ( .673. fcqqj;
vum ca~ judicium intuttivum aniverfale ejje patet ( . 257).
Judicium
&
ttgaricwn
g_ g r Experientia; fide conftat, potenciam calefiendi Qc frigefiendi attributi inftar lapilapis pottsi calef.eri , Lapjs potrft frigefiet i , ujnelfe(or. . 673). Propofitiones igitur
Omnis Upis puttft caniverfales funt . Experientia; adeo aebentur propofitiones univerlales
Similiter foia obfervatione conitare puteit ( hm. 5. 675),
Uftri , Omnis lafh po;rft frigtfitri
jequalitatem laterum mter eifentialia quadiati refercndam eife . Quamobrem propoiitio
pu.jcimtum h.tbtt Uttra xqualia , univerlalis eft . Atque adeo ab experientia derivari potcit propofitio univerfalis: Omni ciuadratum h.-.bct ,Utt, a xqttalU. Patet quoque per experient:am, duritiem eife lapidis attnbutum ( not. . 677) . Propoiitio igitur : Lapis tft du_
univerjalc
<jj
rus
univerlalis eft
fatem
Omnh Upis
tft
Judicium
intuiti-
vwa
y"
cafll
durus
706.
modum hjudidum
pofitis
quod formatur
his fofis
enti
dentto univerfa-
verfale.
le eft
di
tur,
&
ad
potcft
( .
127), univerfale
eft
Cum
quis vel femel fuerit experius, ex bc,--> prefcnte fibi fuhtrtum effegandium, atque lu:riciente attentione ufus didicent hanC foiam fuiffe gaudii caufam, non aliam; propofitionem univerfalem elfe novit , quod bonum pnefens gaudium gi^r.-n Etenim ii contiarium aliquando accidere videatur, re explorata evidens erit , adfuiife caufam conrrariam , quae
impedivit, quo minus iita effeiftum fuum fuerit confecuta id quod in genere tenendum
eft de omnibus judiciis, in quibus eftcctus prxdicatur de caufa , aut modus de 1'ub'ecto
enunciatur fub conditione caulae. Non igitur inconfultum eft fequens aujicere theorema
fi
5.
707.
judiciis intuitivis
6* notionibus apofieriori
335
in
qua
Tftecipt'
?
aut non facla fuit mutatio Jubjecli,
;f f
Ulum
qude illi per aliat ebjervationes tnbuitur; negandum non efl , effetfum
jeeaufts
vel mutathnem fubfitfi tnbui debere ifli cauftff- antequam exploratum fuerit, effcSuum
fofita caufa
effetfus,
an non
nondum
fequitur, effcctum iftum pcr crrorcm cidcm fuiflcattributum. Etcnim fi in quibusdam cafibus canice cuidam actributus eftectus
iii
aliis non fequatur, ctfi ipfa pofica ;concludcndum cric : auc cftcccutn
rac,
errorem
tributum,aut
fuifte
in poftcriori-
,'(
patebit , eum vel rton agmftre bonttm , quod ipf offertur , -vei idtin iptsigtam , vel eundem afeclu tjuodam contrario vchementiori corripi , veluti quoj luctul
Adeo naturak eft homiifldulgeat,
fi qua alia gaudii orituri obltacuia effe poffunt .
aibus, ut , fi quis eti'e<ftus non fequatur , quem expedtabant , in obftaculum non *ecuti
fcniminquirant , ut tere fuperfluum videri poffit talia moneri, aut ratiombus firmari
vero qux homines necefTitate compulfi vi Logicaa naturalis rette taciunt , ea in artifieiali
difbncte explicantur
rationibus confirmantur (. 10), ut nulla neceffitate adacli , lcd
lolis circumitanciis caius obvii invitati agamus , quod fieri couvenit.
in
obftaculum inquirenti
'Adtrt
&
&
7c8.
non
fit nifi
men,
&
&
pofltiones
ut
to
cum
categoricas
(%.jo$) t tum
ya^
non opus (it induttione incomplcta a particulari ad univeriale,muiminus a fingulari ad univerfale argumentari.
Quoniam tame.i Logicx verioris ignari , vel fola naturali corjtenti a partlculari ad univerfale, vel etiam a fingulari ad univerfale argumentari faepiflime folent ; ideo cavendum , ne Logica? verioris gnari certa via a cognitione fingulari, vel particulanad untver.ilem afcendentes vulgi errorem errafle dicantur
Ohfervationes
VVoJfii Logica
79-
accu-
i+'
Tart.
33 6
oneslit-
accuratijfime
teris con-
aliis
figr.undtc.
ra
cafibus
repetatur
11.
SeM.
11.
Cap.
11.
De formandis
litteris
re
labilis fit,
rimus opus.
Accedic alia adhuc ratio, quas idem fuadet , ut fi rerum obfervandarum feries fuerit
longior, accuratior fiat obiervatio, attenfone i.n eo, quod eit pr^iens , unice defixa ,
qux alias inter praefens atque prasterita erat partierida. Exempla praebent obfervationes
Quoniamvero obfenationes non
aitronomica:; prxbet eciaih philofophia experimentalis
plychologicis fieri debent , de ucrifmodo fiunt in phyficis , fed in moralibas quoque
que propofitionem prxfentem intelligendarn effe monemus Notandum quoqueplnrimos
errores cum in fcientiam, tum in artem irrepfifle , quod circa obfervationes memorix
.
&
nimis fidamus
C
De
formandis
AV
U T
111-
judiciis difcurfivis
&
definitionibus
a priori.
.
Cenerum
notio
ex
notionib:'.sfpeci-
erum denvanda
DAtis
710.
Etenim qux
re-
E. Hr. S\ detur hexttgtmum tegulart 8 ocicgmum r:gularc , facile inde derivatur notio fiQuoniam en:m hexagonum regulare terminatur fex lateribus
gv.rx rcguUris in genere
.
&
ex collatione notionis ucriufque apparet , difterentiam nulQuodii ergo determinationem numeri omittas i
notionem figtrte reguUrhia genere abeadem funt
tequiangula
In exemplis geometricis patent
lolvunt , quod nempe fit figuru tequilatera
Ipfa vero Logica
omnia, quod notiones figur.irum nihil peregrini admixcum habeant
natu-
prehendunt
circumfcribitur
lam
&
&
De formandis defnitionibus
337
generum notiones confufas ex confufis fpecierum notionibus derivaquod ex nominibus rcrum receptis haud oblcure colligitur.
jT.
Quoniam gencra
7ii-
mododetcrminata funt
ceteris
(jT.
qua? CencrHtn
71 ),
iis-
fuptric
dcm vero communia notioncm generis fuperioris conftituunt (.46); rimn tlf>"
eXr"J eu
eodem modo notiones gtnerum Jfuperiorum ex notionibus inferiorum derivan"
mm
01
r
.
,r
v
quo notiones generum ex notwmbus jpecierum repetunturf^.jio).
tionibus
irrtgnUrtt
Genera inleriora figurae rcililmeas funt /%<sr<e rtgulares
gr.
Jam cum d er ; Va ..
tur
&
E.
guli
&
fgt<rx nBilinex
prorfus omittas , ut
sequentur
fe
rtclis
Cunflet
in irregularibus tk
'
r
detcrmincntur uc r.s
qua? jam determmata iunt, non repugnent
exnot,onz
..
Quot enim
gtnirum
derivMi-
diverfis
contentis
in notionc gencris
non funr,
quod, qua?
detcrmincntur , ut cetcris non repugnent. Pone enim
arbitrario determinas, repugnent ceteris , qua; in notionc generis detcrminata funt Notio igirur fpeciei, quam formafti,erit falfa (^.547).
ita
prodeant
not.
72.).
angulorum fpecies lunt triangula quoque fpecie angulorum dificrre poflunt Quamobrem fi ponimus, vtl om.ies tres angulus tf!'t acittas } vel aliqttem eorum efic recium , vel obtit,
Quoniam gcnera
inferiora
da iunt ( 47);data
inferiorum
dcducuntur
cies
generis
7I3-
( jf.
^'^
).
2
miont
E. gr. Geuus iuperius eft niangultvn in genere, in cu us notionenumerus tantum late- r pp
u r 0r js
'
1
rum
minime autem
fpecies
'
&
. 714.
II SeX.
Vart.
33%
Cap.
//.
III.
.714.
Data
fpeciei unius
ris,
ttfii
rnutantur
ax.
Determinati exponentes
Bt "
8c
1 fi
in
quoddam curvarum
Qiiodfi
centur,
;am
v. gr-
ut
ax &c.
y
na cum
fit
i ,
n vero i
j,4
prodeunt aequationes y J =J ax
Scc.
ax
>
totidem curvarum fpecies definiunt fub genere communi uparabola Agollonixna contentx
Quodfi tantumm explicetur per 1, n vero deno-
qux
numerum indeterminatum,
PM
pro quadrato
quae potentia determinati gradus eft, fumas potentifeu indererminati gradus, idemqueobferves cir,
ca potentias primas, abfcilfae atque parametri ; cttrvarum genus habebis, in quibus potentia femiordinatx
aequatur facto ex poten,
am quamcunque
PM
tum
abfciflae
AP,
vel
Quadratoquadratum femiordinatae
PM
aequa-
V.otiogeneris iufedoris
Hmius ex
(47 J>codem modo ex data notione generis inferioris unius eruuntur notiones gs~
ntram inferiorum ceterorumfub eodem fuperiori coafiitutorum (.714).
<
De formandis
Jefinitiombus
339
notionc
altCftUS
</en'VrtBJ
7X6.
generum inferiorum^.^i^,);
unius notioncm altcrius ( . 714 ), vel cx notione
ex notione fpecici
(.712),
vel
Cjrtcfttts
717vera
Notio per refifxionem fcrmata pojftbilis
per rcflexioncm formatur, non ingrcdiuntur ,
&
obfervamus (.716). Si
obfervamus, ea fibi mutuo non repugnant ( . 535 ), confcquenter p
notionem in cafu prxfcnti non ingrcdiuntur , quae fibi mutuo repugnant. Eft adeo ea poffibilis (/.519), confequcntcr,cum notio poffiineffe
ac"hi
ctiam vcra
bilis
E. gr. Notio
facicns
ra
&
fitrit
formata
fit
,
( .
quod
fit
jjn,m St
547J, vcra.
ptrfona auferens rem alteritis infcio ac iniito domino camcjue fuam
percipiuntur ( not. . 678). Eft igitur ve-
poflibilis
7l8.
Etenim Cumotio
Notio ,
pojftbilibut abjlrabitur , polftbilis efl atque vera
a P",b!~
notio, qua? ab aliis notionibus abftrahitur, non continet,ni(i ea,qucc
in iftis notionibus continentur ( .716), eonfequenter, cum hae no-
tiones poflibiles fint per bypotbeftn^ nonnifi talia , qua? eidem fubjecto
p jji(, [is ,
ipfa poflibilis(.f;'/.) atque
una inefle poflunt (.519). Eft igitur
adeo etiam vera (. 547 j.
E- gr. A norionibus trianguli retlilinei atque curuilinei abftrahi poteft triinguli in genere
quod fc licet fit figura tribus Umis terminata
notio
Quamobrem cum poflibile fit , ut
qua a
^
:
&
fpatiutn
comprehendatur tribus
Iineis reftis
nec repugnet
fit
tribnt
Umit*
71?.
Ouowoc.o
C'
Tpoflcriori intelli-
gitur,notionem
0arl?itrav
"ni
ta ' n occurrat
>
'
5-
cui injunt
qte
7J
9-
vel eas
perceptas^
determmathnem
formata contine .tur ; hanc pojfibilem atque vcram ejje intelligimus Si enira
in re perccpta ca dcprehendimus
quae in notione pcr arbirrariam de,
terminationem formata continentur; ea fibi mutuo non rcpuenant ( ff.
.
j-
S35)-^^\ adeo
!"
**^
efie polji-
in
'>
E : & r * *>i quis ln Politica diverias Rerump. formas per arbitrarias determinationes numeri perlbnarum regentium ac potentiae iiidem conferendae condit ; is iingulas poflibiles
efle probare valet, fi provocat ad tbrmas Rerump; quae vel olim floruerunt
vel hodie,
num \!gent 3 quibus notiones ilix refpondent . Similiter fi quis data notione^Krfu, quod
fit affcEiut cx boni prsfcntis fenfu orcut
, per arbitrariam determinarionem aSetluum al:oi um
nonones condit, quemadmodum fere fadum eft a Carttfie in Tradtatu depaflionibus animi ; i"s a pofteriori probat notiones fic conditas efle poflibiles atque veras, ubi per exempla docuerit, fieri poffe ut iis de caufis , quas in notionibus fuis determinat , affe<Sus
homine fuboriantur
720.
eiv
%e ^
e-
jiuimpoffibilitas
cm
ei<*
at ^ tie
>
falfa P e r k
patet,
quod
quod
omnem notionem
Quamobrem
fi
ex hacpro-
vel notioni
ad
(547).
fa
E. gr. Bilinei
notio per
IW
hanc propofitionem:
quod duae linea: reclae
IH.
Quomodo
formata
colligi-
ejuspqljt-
tolttasper
r_
r.yrfire-
rur.
ra
atque ve-
dem
De formandis
definitionibus
^41
cficpofli-
E. gr. Notio trianguli rtlfilinci obtufanguli ponatur formara efle pcr arbitrarfam determina:
fit triangulum , in ymangulus ali<;'!. s efiobtufns . Si crgo iumis , fieri non pofle,
fitque
angulus
in eodem obtufus , liaud diificuher mtribus lmeii,
iic fpacium cerminetur
dc colliges,a puncto uno politione dato adalterumpofitione datumnon poffedu
re&am: quod cum repugnet poftulato Euclideo , a quovis puudlo ad quodvis punifturn pofte duci lineam rectam ; notionem rrianguli obtulanguli poflibikm atque veiam eijfe conitat.
tionem,quod
Si
722.
demonftrari poteft , notionem per arbitrariam determinationem Danonnon involvere contradiclionem ; erit ea pqffibitis atque vera
Pa- flratio e-
dirrcle
formatam
}ufd;m
tct pcr ipfam definitionem poftibilis f 51^).
Niticur nimirum demonftfatib dicto de omni cV nullo ad definitiones extenfo ( 5.349). j' c "j'VX
Exemplum dedimus in Commentatione de dirieremia nexus rerum fapientis
facalis
neceflitatis feft. 1. J*p. '9.8C feqq. Notio fcilicet cntis perfectiflimi formatur per ar:us autem poflibilitatem
bitrariam determinationem , aut, ii ma\ is , compolitionem
dcmunftravimus ex eo, quod nullam contradi&ionem involvere poflit
&
7"3-
vera
Si
Demon-
quo
rcs iftiusmodi
fieri
&
'
E. gr. Enclidcs definic triangr.lum tquilattrum per figuram planam tribus lateribus a?quaterminatam. Notio hsc formata iuit per arbitrariam determinationem rationis laterum ad fe invicem . Euclides itaque demonftrat modum , quo triangulum aiquilaterum
cpnftruitur, ut conftet , notionem ejus effe poflibilcm eaque nos uti pofle tanquamprin
cipio demonftrandi
Similiter ii in Geometna fublimiori paraboldm
,
defiuimus per figuram curvilineam , in qua quadratum femiordidinatas P.M xquatur re&angulo ex abfcifla AP in rectamquandam
conltantem ; notio formatur per arbitrariam determinationemconc "N/
[~
ftantis relationis punclorum
ad axem AP fcu reitam poiitione
datam
vero inde deducitur modus parabolam conftruendi ,
quemadmodum a nobis factum eft in Algebrae elementis , eo ipfo
intelligitur , notionem formatam efle poflibilem .
In moralibus
quoqucnos virtutum notiones, quas per arbitrariam determinationcm formamus , poflibiles efle demonftramus , oftendentes modum
quo iftiusniodi habicus comparacur .
libus
Dum
7H-
ds ex
i.eam rcfolvere debet in prodata
tl
pofitiones, vel ut definitum fumatur Ioco fubjecti & notio eidemartri- J% %~
buta loco praxlicati (.252), vel ut de definito tanquam fubje&o fi- 'ducendT
gillatim prcedicentur, qua: notio eidem attributa involvit (/.254), vel concltiflones.
dcniquc uc dcfinitio invcrtatur, poncndo dcfinitum loco pridicari
ccrminum complexum qui dcnotat notionem ei refporidentem , locofub-
Ex
definitione
propofuiones colleclurus
&
K-fti
2.
In
memona
fibi
forma-
J42.
formatis
fic
propofitionibus, in quibus nora? definitionem ingrcdicntcs dc definito figiliatim praedicantur, collectis, filum ratiocinationis continuandum eodem modo , quem iu forma dtmonftrationis declaranda uberius expofuimus fupra ( . 55 r. 552 5:53,559).
E- gr. Ponamus dari definitionem gtudii realem, quod nempe fit a.fic8ut cx Jenfu boni
Ex hac definirione formatur haec propofitio: Qui gaudct } iile fentit btmum alifrtefcntis ortsts
cjuod fibi frafcns
Qui femit bonum aliquod fibi
jam cum memoria iuggerat hanc alteram
clufionibus ex
iis
frtefeiis
iiic
objcfium frsfc, -s agnofcit idemque bonum ej!e jndicat . Ergo h;nc inrertur cOnclufio:
ilie oljeclum fixfcr.s agnofcit idemquc bonum cjie judicat . Quodfi nobis porro ui me-
Qui gandet ,
moriam revocamus
judicium vel verum (it , qucd fertur , vel falfum j filum ratiocinafuminiUS judicium gaudcntis de objeSfo frxfente , quod bonum fit ,
cum porro nobis luccurratj eum , qui per errorem judicat , erro-
quod
falfum. Quamobrem
rem fr.v.m agnofere fofic ; promta
etle
qti:
g.xuden'
f>
errorem judicat,o-
efie
bontrm
errorem agwfcas
far.-bol.-e
,quod
fit
cur-
va , in qua quadrarum femiordinatx PM eft atqoale retangulo ex abiciifa AP n paraJn f.tr^bola Quadratum fcmior&irnetrum AL; propoiitio ex definiiione formata talis eft
r.atx V>1 aquatur rtSangttio ex abfcifa jiV in farametium jll. Cui ex elementis Geometria:
OCCUrrit ; Si quadratum ftierit xquale reciangnlo , lains quadrati efi mcdium froporticnale inttr
;
Vid. Tig.
%. frac.
Iatera refianguli
AV
&
inferet:
Is
In faralola femiordinata
VM
alfiifam
&
propofita,
not. .
551
exhibuimus
Sumfimus enim
defin
onem
parallelogrammi tanquam datam , parum lolliciti de prxd cato, qnod eidem rn theoremate tribuitur, & vi eiu/dem duo formavimus judicia intuitiva , qux totius ratiocinationis fuere bafis ac ea^, quam in refolut one problematis praelentis commendavimus ,
quod anguii di.-.gcmliier offufiti fint inter
intiociniorum concatenatione tandem deduximus
Quamobrem exemplum quoque logcum dc modis ex definitione arcendis ib'dem
fe equales
propofitum huc transferri poteft Hxc qui pcrpendit , novum ufum clariflime peripicit ,
quem habet demonftrationum mathematicarum & philofophicarum analvfis methodo a
nobis praeicripta inftituta
Exercemus nimirum imelle<ftum in meditando 8c habitum
nobis comparamus applicandi logicam ad veritatem a priori erucndam
;
7^5dato
data
ex
bypotbeft
fubjefto cutn fuh determinationibus
feu
QuoJfi
,
Moitu ex
crmplexa,ex fubjcclo &ejus
:hypothei\
feu
notione
eruendce
propofttiones
datnhypotheji
determinatione compofita, utimur tanquam definitione in cafu praece-
deducendi
prcpojiti-
&
foimatis beneficio hypothefcos judiciis intuitiviseomo do ratiocinationis filum producimus,quo idem in demonftratio-
num
analyfi (not. .
d ente ^ 714)
552) fa&um.
Perti-
De formandis
defnittonibtts
343
Pertinent igitur huc exempla dcmonitrationum loco citato propofita , quod reci.t ex
cbordam , qua cum fubicnait ,
quid dixcrfx fint
C>" arcum bifec.ins bifccet quoqtie
fropofitiones , quarum idem cft prxuic.unm , fnbjctio autem diverfx refpoudeiit mtiontx . litennn in
bifecct
primo fumimus hypotheiin tanquam datam , 7^ nempe recta dncatur ex centro
<m.-m
atquc ex ea formamus |udicia intuitiva, quac bafin totius ratiocinationis e\hibent ad conclufionem nos tandem deduccntis, quod rtEta ifla bif-cet chordam , qux arcum
l'utendit . Similiter in fecundo fumimus tanquam datam hypothefin, quod in duabusprorifitionibtts idtm fit pr.tuicatnm , utriufqut propofitiuiv.s fibjectum ittrm ttrminus cir- ttrmino Imic ref-
&
irntr duci.t
&
&
ea-
qua fubje&o tribuitur prxdicatum, quod fcilicet propofitiones iftx f.m di-vtrfi
quis omnes noflras propofitiones logicas , m quibus pnsdicatum lub eclo tribuitur fub data couditione eodem modo ad analyticum examen revocat , quo
is artem med'tandi hic
in ifto exemplo logicam demonftrationis analyfin inflituimus
multo magis autem exercebit , fi ceteras quoque
praelcriptam abunde exercere poterit
ducimur,
fe.
in
Quamobrem
&
ceteris philofophiae partibus propofitiones categoriNon igitur opus eft , ut alia exempla
induitria perpendcre non neglexerit
in medium aireramus . Obiter notamus , patere per ea , qua: ( . 714. 71J ) d c~ta lunr,
a \ero aberrare illos , qui fibi perluadent , veteres ea metliodo theoremata fua invenire
Si quis enim demonftrationes veterum rite folnon potuifle, qua eadem demonitrant
vere noyerit, quemadmodum fieri debere docuimus (not. . jjj
feqq. ), eidem ratis
fuperque manifeltum erit , data faltem definitione fubjecti vel hypothefi theorematis,ignorato vero adhuc prasdicato,ratiocinatione concatenata ad theoremajperveniripotuifle.
cas
eadem
&
Habitum
inveftigandi tbeoremata
cuntur,
726.
ftbi comparaturus
licet
&
mus,
&
fpontelua
727-
eji cat/fa
candcm
1.
expcndcndum
fuerit
&
eft
qualis
qualis rcs
poft
Caufa
cf-
f& mm
"^
mu-
candcm
Tart. 11
344
JV& II Cap.
III.
bus iftiusmodi actionem cxpectare licet; inquircndutnan caufae illx fuerint ibi pnrfentes , ubi cftectus datus fuit productus. Hac enim ratione nobis innotefcere caufam <dati effectus , fiquidem cam detegere in
poteftate noftra pofitum fit, demonftratione non cft, opus.
E. gr. Ponamus ex magnetis C polo feptentrionali A penderc acttHi AB firu verticali , quernadmodum gravitas eus
poftulat
trionalem
Ponamus magnetis
ita
^
.--jL *\^\
i
HBp^^BB
detinetur . Eo autem
fublato, acus recidit infitum -verticalem AB , quem priroum
obtinuerat . Conftat per intuitum , magmttm V acum jiB non
contutgere .
Quamobrem cum recordemur , nullum corfus alterum movere fojje , nifi id contingat 5 inde inferimus, magnettm
fcit,
acum jib ex
non moi*re
fitu
verticah
inclinatum
in
c
j
/Sf
AG.
^Ar-J-V
circumftantise
Jieri prxlenobfervationis loquantur , eam cum magnete
tem, feu eo pofito, caufam moventem una poni- Ne igitur
fingamus vim occultam magneti infitam , cu;us nullam , nifi
deceptricem habemus notionem , quemadTnodum olim a icholafticis faclum ; abunde cavetur , ubi regulas ad caulas laten-
Atque adeo
patet
etfi
JD|
HKFaI
IreJBIJI'
hmrt'^
iis
Cum
titm vtnicaltm AB reiabi nitentem .nifu qucdam ctutrario tequaJj in obuqi.oAG dttincii dvierc Apparet itaque ex collatione firus ams , quem primum habiierat , cum aliero , quem
accedtnte magnete D obtinet , rnanilcftam fieri aiticnem cauias ad effe<Stum pra:feiuem
producendunj requifitam , fcilvcet nuod acui AB impctum fecundum direBiontm BL imprimirt
Qnocfi igitur am me-k nifum contimtf.m in acum ex AF. in AG translatum txtrctrt dcbeat
moria recolamus , qus ce caulis moventibus nobis innctuere , atque eandem iubeat, quod
corpi-s grave libere fendulum exsremitatt ftta immergatur fluidc ttleritatt eidem frofortionatamo.
fi
to, icfum e f.tu vertitali , qu-em zi gravitasis obiinet , in incUnatum diiatrveri ac in ecdcm deiineri 5 caufa foui, a jpta ifiiufomdi aliio froficifci vaJtc^ <jualis ad effcBum prxfentem pioducenin eodem detintvAnyn redum , le"J aev.m A.B tx fnu vtrticali in inclinatum JlG dimovtndum
quiricur . Enimvero antequam demonftraverinrus , hanc un cam effe caufam , cui iftiufmodi effectus qualis prseiens eft , tribui poffit ; nonnifi probabiliter ftatui poteft , fluidum ex f'/lo magnetis frocedcns <& fecitndum direclior.em Bl ntottim acum JlB e fitu vertkaii di
movere
in indinaio jiG dctintrt
QuamQbrem ulterius inquirendum , num iftiufmodi
fluido hic fit locus . Quoniam igitur corpns omne aut folidum eft , aut fluidum , folidum autem nuiium adeft praner magnetem D, qui acum AB ne quidem in iitu verti.
&
&
cali
multo minus
in
obliquo contingu;
poio
froctdert
AG
nil obirat
tjuod
quo minus
fecundum direclionrm
firmiter concludamus,
moxum acnm jiB t fi-
Bf.
dttinct
ram
tibi
innotuere
quod
materiee liquefaclx in
latum diducantr.r
&
De fortnandis
defnitionibus
345
&
&
728.
cum
ad eundem
contulerit
,,
i_
invefligaturusi^qutd
notionem complcxam
,.
unaqu<e~ Caufarum
qua
caufa? influxus
z.Ce-
peragcnda lunt codem modo,quo ex. data hypothdi vcl dcflnitione eruitur prxdicarum iubjccto tribucndumY^. 724. 725:). Ercninxpropofitio gencralis, fub qurfcornnes eafus fpecialcs coraprchendiintur r eft
Htiusmodi: Si h< caufe effcclum ifum producuni ^hoc modo adeundem froducendum concurrunt. Periade igitureif, ac (i ex data hypothcfi crucre
jubcaris prsedicarum fubjccto tribucndum. Qiiamobrem fi notionecomtcra.
plcxa , qua cauia? cum cffeclu. reprcefenranxur utaris tanquam hypotheii,.eodcm omnino modo inde colliges , quomodo caufa: ad eftcctum
producendumconciu-ranr
quourimurin
prsedicato,,
quod tribuendum
tur
fse
initio tieiabi
dtir.dti.tro ne
minens, aqua
in vitro contenta ,
nimirum
&
CaU-
aquam
fupra
&
eill
aquam conrjngens..- quiritur vero,. quomodo cruiaehae. cor.currant , ut obt:neatur erlectus obiervatus, fcilicet ut initii gurtula qua-dam tfflnant , mox- zutem fiftatur motUS df nt minima quidem fequatur . Judicium intUltivum yrimum hoc eft, aertm inclufumejufiem eft dtnfitatis cstm txttrno , dum vitrttm invertitur
Recordati igltur , aercmtjnfdem dcnfitatis cttm externo habcrt vim elafiicam fonderi atmoffhxrico xquaiem , legitilTlO- ratJOcin:0 interimus aerem vitro inclufiim
finftr aqua. tmintntem , dum.vitrum invertiiur ,. habere vim eUfiicam fonderi atmoffhxrko a-qualem .. Intuentes ea , qua? in notione complexa data contiaerem inclufitm cor.juniiis viribus premere dcorfum
nentur ,. intelligimus , anuam
Combinantes igitur ;udicium hoc intu tivum cum condufione. ante. reperta novum formamus
fudicium , quod aer visro inclufus & aqua. in eodem contentx majore vi- nitantur. deorfum , quam
orificio eius
&
&
fondus atmoffhxricum
,
feu aer externus ad orificium vitri furfum premit
Per imhinc porro infertur , guttam orificio proximam majorc vi impelli deorfum , quam furfum . In memoriam nobis revocantes , fi corpus aliquod viribni inaqualilus
fecundum contrariam direflioncm, ttrgeatur , motum feqtti verfus eam partem , ubimihort ui urgctur,
inferimUS : guttam infimam ex vitro invtrfo cfflucre debere- . Ipfo- facto? janY patet ,. primum
etfeclum eodem prorfus modo erutum roiflc- , quo fupra in analyfi demonftrationum ex
definitione vel hypothefi data deduximus praedicatum fubeiSo tribuendum:. Facile enim
patct , fi plures guttae effluant , non alii de caufa delabi fecundam , vel. tertiam , quam
delapla fuerat prima
Semper enim eadem redit ratio , quamdiu: motus aquae ex vitro
deorfum contir.uacur Quodfi eadem via ulterius progrediamur , in: alteram quoque effeclu^oblervati partem incidimus, quod nempe aliquoc guttis elapfis nullceamplius fubfequi debeant . Etenim attendentes ai vitri onficium anguftum formamus hoc 'udicium
intuitivum: Vitri orificium admodum anguslum efi . RecOrdati igitur, fer vitri orificium anguHum r.on pof^e fimul aquam e^ft-.ieret.
aerem ingrtdi fitper aquam afccnfurum , interilTIUS: dunt
ac^ui pcr orificium cfflnit , f.erem nullnm in ejus locum in vitro fuccedert . Hinc per COnlequent:am immediatam porro colligitur: Spatium fuper aqna , in quo continetur aer inclufus , fieri majus . Qui in memoriam iibi revocat , aerem fpatinm liberius natliim fefe txpandert , in
de ulterius mfert atrem visro inclufum fcft cxpanderc .
porro recordamur , atris tx~
refifiit
mediatam conlequentiam
&
Cum
1 Homoc!o
;
'"
Vart. 11 Se8.
3*6
11.
Cap.
111.
&
&
Si :am nohis
guttam viifi^io ftaximam <equ*iibits -ciiibus fccundum ccmrariam dircciioncm urgeri
quod tqHalibUs liribus fecundum contrariam direSiionem urgctur , qi-.iefcere ,
lUCCUnit , cc.pr.s
inde inferimus ,gnttam orificio proximam quicfiCTC debere , coniequenter nuliam amftius efflttcre.
Qu> har.c ratiociniorum ter'em leu meditationis progreflum integrumcumdemonitrationum exempiis lupenorbus { XJi-&.leqq. ) contert , ille utriusque identitatem vei manibus palpabit. Dix-mus n tupcrioribus , ut certi Jimus,nos effecfus veram caufamdetex fle nec pro unica habere , quae talis non eft,\ires cauise ik quantitatem effeclus menEtenim dum in gralurandas efle ( 701 ). Exemplo praeiente idem confirmare licer
tiam phaenomeni lumimus , firi pofl'c ttt elatcr aeris incLufi,dum acua effluente minuitur, cmm
gravitatc aqus fimv.1 eii.:aat elateri extenii sqtta.is , dubitari poterat , an eo usque minui pofEnimvero fi quis principiis aerometricis utitur , quod ponderi atmoiphaerico sequiiit
.
polleat
columna aqux
'31.
pedum Rhenanorum
Sc elater aeris
minuatur
in
rattone denfi-
dato quolibet cafu iquilibrium elateris aeris incerni inclufi graPhilolophia ex,xitati aqua: 'uncli atque elateris cxterni aeris exactiffime demonitrabit
uerimentalis, qualem nos exhibuimus in operibus Germanicis & olim dabimus uberiorem
continua leries eft horum prohlematum, qua: de inveftigandis caufis effectujn Latinis
modo, quo ad erlcctum producendum concuriunt, tradidimus.
um latentibus
tatis
imminutse:
is
in
&
Quornodo
md de-
mmfln-
. 7 2 9Qiioniam metbodus a nobis prafcripta invefligandi veritatem apriori eand cm prorfus formam fcrvat, quam dcmonftrationes mathcmaticx&philofophicar , imo in univerfum omncs tucri debent (.727. & feq ); qui
uonesex'
rhehn
"'
fUf
'
'
73-
invefii.
1.
fi
quot hmul
rei
altcri
non conveniuntj
Quod enim
qua; pcr
modum
347
finitioncs in
minatur,
iinr
vcl quae
ra,
quibus cnumcrantur
eflentialia,
eflcnriales; ccrerce,in
pcr
modum
( .
, ita
ut repugnet laangulos ina:quales ex definitione trianguli ttquilatcri angulorum ttqualitas
txcluditur
Coiltra de hexagono reguUri pndicamus
Uterrtm ik. angulorum xqualitatcm, nec
non quod circulo fojjit infcribi , quod angulus unus ftt ad reclum ut 4 ad 3 &c. Quoniam per
angulorum aequalitatem decerminatur , quod circulo infcribi pofiit ,
laterum
per
aequalitatem lacerum acque angulorum , quod angulus unus fic ad rectum
numerum
ut 4 ad 3 ; e contrario autem aequahtas laterum
angulorum per fe mutuo non deter-
ftat
tera
Clfe asqualia
&
&
&
&
&
&
guU.
vero
&
minantur
&
&
&
&
&
&
nift
&
re noveris.
f<
hexagonum
regulare incuitus laterum atque angulorum arqualitatem in eodem deprchcndas; nondum tamen conitat , utrum hcxagonum regulare definiri debeat per
tequiangulum nec ne
nolie enim debes , Uterum arqualhate angulebcxMgonum tequilaterum
rum tqualitattm minime detefminari , ita ut hexagonum aequilaterum Qori perinde actrigonum ^quilaterum (it fimul .1'qU'angulum In triangulo regulari tequalitat angttlorum deterE. gr. Etft
&
miiiatH,-
&
efTentialium referenda
Utraque igitur definitionem ingreditur. Exmodo praciicandi atcributa, cflentialia cv quae per modum attributorum rci comeniunt a ceteris
merum
prx-
f'i'P
ai
p
liC
p*
?art. II.
348
praedicatis difringuuntur
n<
SeH.
II.
Cap.
III.
f 6a
.
65). Eniirjvero id non femper absque omni dirfkultatepatet , utrum attributum aliquod
iit propnum, an ve.ro commune, & utrum datis nonnallis attributis communibus determinentur omnia elfentialia, nec ne; attamen nonnifi in calu pofteriori attributa ilta fimul lumta delinitioni futficiunt
Non jgitur. inconfulcum erit. nonnulla adhuc in eum.
.
lilum
adde.re...
s-
Modiu
df.ermU
rundi
Sl
q.cdcjjn-
quibusdam
qmhusdam
quam
het
ex.
attributis genefis
dantur
qitce
732-.
ejjentialibu? h vel ex
rei
conveniunt .. Etenim fi ex
deduci
potcft, vi identitatis
q
di ex data hypotbefi inveftigandi conclufiones & modi demonftranTe"ic'h' mQ
rei
eflentialia data habenti
d'
( . 727. & feqq. ) demonftrari potcft ,
attribu*-*'
han:
gcncfin,
confequenter
genefis
convenire
cum
rei- confiderandafit
tumfitpropxinnk
tanquaro prardicatum tribucndum fubjeclo ob ifta effentialia fola,alias
ualta 0-
&iom*
;;'reicet,
(^
coimnuriia
ltta
in bujsdam
eu
nonnifi Jimul
eidem
rej
r.ei
quod
plura cffentialia.
non habeat..
Eodem
''-:-
quo
niam..
qu<e_
fi>
eidem
protfus
gcnefis
rei
&
rei.
E. gr. SUtUdtt >yc fola laternm ttqualitatt deducit conftruilionem tri.t.tgnli aquilateri . Prxter
eam igitur deterrrunar.ianem elfentialem triangulum iftud nullam habet , quacenus nempe
naui numerui lacerum cernarius
confideratur ut lpecies trjangulorum rectilineorum
linearnm fpecies.lunt determinat.ionesgenerales Similiter nos,
in Elementis Algebras tradentes modumr eam- ad.Geometriam
lllblimiorem applicandi ex p;ofrietate feu attribnto parabol.e quod
Quadrati-.m [emiordi>ixi ftt aquate rtftangulo tx fxramttro in ab-
&
exinde
adeo.- in-
Eo~
proprium
dem modo patet , circuli pxoprietatem feu attributum proprium efle, quod quadratum femiordinatx.PM aequetur recian-gulo. e^ legjnentis diamecri
AP
&c PB;.
'
7lV
Sj ex gentf rei 'mtegra-deducantur nonnulla , qu< per je invtcem non determiUuseflen- na/itur ,ea ejjentialiaomnia funt ; fi. unum exinde deducitur pradkatum ,erit
.1
iodi.s a~.
tialiai
&? id atixihutum propritttBJ. fi.denique ex qnadam genefeos parte deducanturumim Vf ,j a i OUa ^ ex a /f erai ve \ ceteris aliud, vffl plura alia pradicata erunt
atmtfuu.
nandi
dat# converiiunt.
fed- qu<e fimul fumta.
Patct eodcm modo, quo in propofitione pratcedente ( &, 732),ea,quae
ex gcncfi rti intcgra. dcducuntur, eidcm ideo convcnire,. quod hanc
babcat genefin .confequenter ei foli Quare fi ea , quae inde dcducuntur, pcr fe mutua non detexminantur^non. alia,quam eflentialiaerunt
(.64;, neque pluribus effentialibus res ifta habcbit opus , fecus enim
plura, pofita gciitfi ponercntur
Quodfi vero,. quod inde colligitur T
nonnifi unicum fuerit pi\xdicatum ,. crit id' attrjbutum proprium , currt'
eadem attnbuta. ccmmunia. ,
ntmrift rei
..
pcr
rci
tur
(,66;.
genefin
confequenter
per.
omnia.
effentialia fimui.
determine-
Quodfi
De formandis
definitionibus
349
in
Uttrum
&
ejsentialia
AC
AC
tur.
mcmoriam
B'fc'
rcvocarc tcnemnr rcs oiim cogmcas viiuri , ni:m i:ucr cas tales occurrant , a quibus ca
profirifci~valenr,qa3e
ut genciis rci prodcat rcquiruntur, Quodii enim rales nobis occurrunr,
genefin rci concipcrc liccbit: id quod per fe liquet ncc ultcriori probarionc indiget
3.
In
nobis
&
sJSf-
pa
AL
b::s
. .
35
AN
&
mo
Vaporet confiare ex
materia
atre fpecifice
graviori
Clufione anteriori
quod
cfic
Quodfi porro meminerimUS , corpufnla cava ex aqtta formata effe bullulas ; inferimus tandem vaports buttutat ejfe , easque adeo exiguas, ut nudooculotalesnon appareant Patet itaque, ut vapores generentur , formandas eife bullulas ex guttulis aqueis valde
exilibus. Quamobrem ubi memoria recolimus, qnaenam caufa guttulas m bullulas refolvere pofllt , atque nobis fuccurrit , acuam btneficio caloris aerem intas contentum rarefaciend
in bullulas rcfolvcre , vaporum genefin caloris ope producendam concipimus , ficque definix hoc exemplo apparet quod metodus inveftigandi defi.
tioncm vaporttm realem CO.ndimUS
nitiones realtt rerum , que a canfit externis producuntur , coincidat cum methodo dati efeciut inquirendi caufat carumquc cwich//*/:; ($ 727- 7*8 ) , qnamprimum res eo perducTa eft , Ut condelere cavos
.-
ftct ,
quxnam ad
Modus
invefliga-
di ginefes
rerutn
mdum
copnitao
715-
junftione gignatur.
r.tm.
7-ig.r.
in
quam fuhlimion
tum lolidarum
fuperficialium
rcctam
AB circa punEinm A
rot.rri,
A&
i.-
p. 14-
& le<M-
rectam
Similiter (Fig.Z.)
fi
ad inve-
quemad-
lu
coi cipj
circulut h^co.i.iretti.
quabtU,
motr. fibi femper paratlelo atquc
{Fig.$.) concipitur moveri dccrfum )uxta reSiam
recompo.ito
hoc
motll
rcfiam
per
acctltr.uo
incedit
motn
codem vero tempore puncium
combinacionem
in Mechanicis per arbitiariam
fukat curva ingencrc . Non abfimili
AC
dam AB
AB
,'
modo
machinarum fimplicium
moralis
fpecT.intiaiup-
omm
aitis ge-
S-Ti
De formandis
definitiombus
fpeclum
renda
73 6
Quodfi
j5
talia
efle,
genefes
experientia conftat
Ita fortuita combinatinte Untis ctmvexie attjue eoncav* ittetlunt fv.it telefcofium , quod Galilxt
Vioprkam nobis pepent \etcribus
adeo profuit in tot novitatibus caileftibus detegendis
Similiter commixtis carbonibus , fulfhurt ci- nitro cafu rtftrtus eft
Mathematicis ignotam
Nec alio modo , reterente
fuivis nitratus , cui Vyroteilmiam &i rtm tormentariam debcmus
leibnitio in Mifcellaneis Berolinenfibusp. 91.& feqq. inventus fuit fh^ffhorus . Plurmu ar-
&
lOUmdttegendas
concurrat-
tificum
737-
&
Cli)l
&~
T^
f, t C
j^j,
ogm-
ta.
Hoc modo
in Geometria fublimiori ex genefi curvx dete&a eruimus aliquam eusproquodfi enim nobis fuerit perfpectaaliqua curva , cui ifta propnetas convenit,
hanc eandem elfe cum ea, cu'us genefin deteximus, ablque ulla haelitatione inferimus
Ita in Elementis Analyfeos finitorum oftendi, lineam iftam curvam , quam in ufum fornicum condendarum conftruere docet Serlius } efle eandem cum ellipii AfMoniana Monftravi quoque lineas curvas, quas in eundem ufum conftruere docuit Albertus Vurerus
Utiex eo /r/jtrtmannus in Archite&ura civih 3 non alias effe quam elliples AfoUonianas
mur quoque in moralibus hac methodo , ubi , virtutum geneii detecta, demonftramus,
prietatem
&
Quoniam formatis
ve cx hypothcfi
(.
7*3.
728),
fivc
latt0Ct "
ruatHr
duccre licet, nifi propofitiones aliaj nobis cognitx fuerinc atque perfpecla:; hinc evidentiftime liquet
veritates latentes non pojje erui nift
ex aiiis cognitis ubi ncmpc ratiocinando, experienria inconfulta, eas;
dem
eruere decreveris.
quod
nifi
qui
Tart.
352-
mnis
II.
ScH.
eas
erucre
pofP--
740.
Curah-
ufum
fuer.t injiruilus
.;f
tot
^atentes
detegere valet,
tem aua
tiocinationem
alur in-
pauciores noverit
quam
non
ille
ra-
Etenim ubi
vznlrz
nequit
E. gr. Si quis reddere ;ubetur rationem , cur fub initium ex vitro inverfo nee aqua frcr.
fut flcnu una alttraque gntta effluat , jdem vero ignoret , aerem cjitfjem dcnfitatit cum exierno
babere vim elafticam fondcri atrnoffheerico gqualem j ratiocinationem ad illam detegendum requifitam ne quidem inchoare valet($. 718;. Quodfi eandem norit , ratiocinat:onem bene mchoabit : aft ubi in progreiTu ignoraverit , aut faltem non recordetur , fi corfus alicjuod viribus inxquaiibus fecundum contrariam dircEtioncm urge atur
m:tum feijui icrfus eam far,
tem, ubi minore vi vrgetur , lllam abfolvere haud quaquam poter t (. cit. )
Contra fi
quis utramque propofironem noverit , is ratiocinationem
inchoabit,
abfolvet.Patet idem ex ceteris exemplis fupraallatis
;
&
inventor
74 1
&
in aitcro.
txperientia d:cta contirmantur , qua; felices progre:Tusin uao fcientiarum genereconcum lapfu in altero loquitur
jun&os
TircntSi
otfiuum
inveftta-
".mda.
. 74*lnde tandcm conficitur, tironem non debere inventorem agere ^fedaliorum \ nven t a primum ftbi perfpecla reddere
Ut vero ad veritatem proprio
friarte iuveniendam fe praparet , applkando regulas a nobis traditas inquirCre debet , quomodo illa inveniri pctuerint
.
SEC-
353
S E C T
III.
D E
USU LOGICiE IN
LIBRIS
CONSCRIBENDIS, DIJUDICANDIS
ET LEGENDIS.
c at u r.
/.
De
librorum differentia.
743-
--^-\
natura , five boml- Diffcfen trimum , vel proponuntur dogmata , feu veritates u- tiA libro*
PJura librorum objecla dari nonpofle ntm fun'
wverfales
damentu
facilc probatur. Quicquid enim cognoicimus ,
proillud vel fingulare eft , vel univerfale
Ttbris
particulares
poiitiones
&
249.
ignorantije ne-
quoddam univerfalium
bulis gcnus
fcqq. ),
revocanrur
verfales
diiculfis
&
in
antequam
libris
vix
conftituunc
ea?
jure
ad uni-
Iocum
invvniunt. Eniinvcro propofitioncs fingulares formantur de factis naturae atque hominum, univcrfalcs vero de eo , quod rebus pluribus
commune. Arque adco ficri nequu ut in fcriptis alia? occurrant, quam
propofitiones fingulares de faclis natura: atque hominum vel univerfales.aut ob defectum cognitionis particulares de eo , quod rcbus pluribus eft commune, qua dogmatum nominc compcllamus.
Equidcm dogmitis nomen fubinde ftrict us fuirvrur pro propofitione univerfali, cirus
,
notitia ad felicitatem generis bumani utilis : quo fenfu Theologi dogmata vocant vel
propofitiones fingulares hom ni lahando creditu neceifarias . Enimvero nobiscommodius
videtur, ut veritates dogmaticas hiftoricis opponamus ,difcrimine intrinfeco ex ipfa pro:
744-
b'ftorici.
fi
biftor'ue
naturales
qui dcfcribunc
Differea-
354
tia libro-
ntmbiflo-
hotninum,
_.-
Qux
c rca
j
74^-
ntttaaits
>
Vtjtorue
n_
&
ver farur
coeleftia defcribit.
nibus defcribir
j ta
Hiftoria
Hijloria
ccelejlis
obje&orum l
phamomena
appellatur, quae
avium, infeclorum , qu de pifcibus, avibus, infe<ftis agit. Hiftoria morborum eft, in qua morbi
quibus corpus huma,
num obnoxium eft , delineantur. Pertinet huc quoque Anatomia, qua?
cie Hijloria pifcium
humani; Botanica
corporis
quae
eft hiftoria
qu
eft
hiftoriaplan-
anima? &c.
Non omnes fixum vocum fignificatum tuentur E. gr. flamft.vdius in Hiftoria, quam
vocat, cxlefti Britannica non modoobfervaciones phaenomenorum caeleftium defcribit , quas
in obfervatorio regio Grenovicenfi ipfe Aftronomus regius celebravit ; verumetiam cata
logum fixarum longe ampliflimum exhibec, imo in nova editione multa alia ad Aftroad'ecit
Enimvero etfi cenforia virgula non notcmus Autores meritis
nomiam fpe&antia
&
fcientiam
artem eminentes, ubi in libris fuis plura dederint , quam titulus promictit; non tamen aequum de iis mdicium obftat
quo minus in Logica fixum vocum
atque determinatum tueamur fignificatum
Solent quoque partes fpeciales hiftoriae naturalit a nonnullis nominibus Graecis iniigniri, veluti hiftoria meteororum dicitur Meteorographia i hiftoria pifcium lchthyographia. j hiftoria animalium Zoografhia i
itaporro.
Non improbamus hunc morem , erfi ab iis terminis abftineamus , ne eorum multitudine memoriam lectoris Graecarum praefertim litterarum ignari nulla urgente ncceflitate
n
&
oneremus
Expen-
mmu
Ad
rum^
747-
quoque debent
defcriptiones experimento-
acquicfcas, nec ulterius ad reddendas phaenomenorum r ationes progrediaris , atque artificia experimentandi una edoVd hifloccas
^tenim experimenta verfanrur eirca fa&a naturae, etfi non nifi ofiam napera
noftra
intercedente contingant. Fad>a autemnarurae promifcueomturalem
xeferenda.
fi
in
iis
folis
objedtum (
jJ\
ratio-
phnomenorum rcdduntur
,ea, quae cum hiftoria naturali combinantur,ad fcientiam naturalem perrinent . Artificiorum experimentandi defcriptio ad artem inveniendi fpe&at.
nes
Cum in confcribendis libris inprimis habenda fic ratio le<_oris , ipfimet experimenta
non nude defcribimus, fed fingulorum quoque phaenomenorum rationes reddimus
artificia experimentandi fedulo annotamus, cum hifioria cxfcrimentali conftanter conjungen-
&
in ufum philofophandi
, quae ex experimentis propofitiones
de rebus naturalibus condit atque eafdem ad reddendas phxnomenorum fequentium ratcs fhihptfbiam exferimtntalem
tiones applicat
niftori*
artiuta
Eodcm modo
ticur
hiftoria arrium
74 g
De
tibrorum differentia
355
ehinarum, in qua machina? huc usque invenccc & ad varios vitae ufus
applicata? dcfcribuntur. Tot fane /; bifioriae artium fpecies ,quot artes
JP eciet '
diverf<.
Arcium
Jimus
imperfe&a,
fflftoria
&
per emincntiam
fic
&
Rerump.
tum &fata ccdciix;
utiliffima,
quemadmodum
alibi oftco.
749-
etfi
Civilis
&
flatum
fummorumimperantium
ccclefiaFiicam HiJlorU
fata
rcgnorum percmi-
ecclefiafiica fta-
\fn
Nos non plura tradimus , nifi quae Logice ufus a nobis commonftrandus poftulat Neque enim nobis propofitum eft docjre omnia quse in fcriptis hiftoricis concinnandis fpeftanda; fed faltem ea, quss leges Logici obfervanda prsfcribunt Atque adeo plurade
diiierentia fcriptorum hiitoricorum non addimus.
.
. 750.
Liber dogmaticus a nobis dicitur, qui dogmata,fcu veritates univer- Libndogm.itidde
fales proponit.
ttl
E. gr. Euclide* dogmata fundamentalia circa magnitudines & figuras in Elementisfu- fi "*
is demonftrat . Eltmenta igitur Euctidea in numerum librorum dogmaticorum referenda .
Similiter Logka haec noftra dogmata de dirigendo intelleclu in cognitione veritatis proponit, atque adeo
ipfa ad Iibros dogmaticos fpeclat
&
75i-
libros
dogmaticos
bifioricoi;
hos vero
libros
dogmatkos
yi ri(i ,
fcientificos
E. gr. Ev.diits theoremata
problematum refolutiones in Elementis non tantum recenfet ; verum etiam demonftrat
Elementa igitur Euclidea inter fcripta fcientifica referuntur . MalUtns in Geometria prailica praxes geometricas
geodsticas tantum defcribit,
demonftrationes vero omittit . Eius itaque Geometria pra&ica in numerum friptorum
dogmmicorum hijioricomm referenda Nos in Logica veritates logicas non modo exponimus,
&
&
in
in
Huc
efl;
ilJam
quam
a nobis
CA-
fio
eormt*
*em%
. .
35*
AV U
C
De
Finis b!tur"" s
II.
<>
jioriter.a-
^"""'V tloniam
&
qux
&
,.
Fims bi-
Jona
ar-
&
Eodcm modo
patet
754-
dupliccm hunc fincm convenire quout autor vcl intcndat animo letloris ingenerft-
(.748
),
graphorum
poffit
vel fimul
755-
Mflori&
tmlup-
Quoniam
biftoria
ftatus
civilis
Rcrump.
&
fummorum imperantium
( j^y ^- n ca fuppeditantur exempla , quibus dogmata po/itiunde prinripia prudentia> civilis derivantur ,nec non jura
ca ccnfirmantur
fumnmum imperantium deciduntur In hiftoria univcrfali caque gencJefcriijJt
&
quoque poflbmus, ut nonnifs qucedam notio feriei temporii hcloris animo ingeneretur in ufum hiftoriae ipecialis finium modo in
mcdium allatorum confequendorum gratia pertractanda?.
rali
intendere
tcjujti-
c,
Eodem modo
(jT.
patet, in
749)
au ]y Ui
dogmata de regimine
dentsa
ecclefiafiicrf
75<5.
ecclefiaftico
confrmantur
&
exempla t
unde principia
prw
Ctt
derivantur
Fiuisli-
Nec minus
liquct
(.749
757-
tutum
Df
tutum
&
vitiorum
facilitatem confirmatur
&
357
758.
* tmsut*m
hiftona literaria ftatus orbis litcrati dcfcribitur
in ca
artium liberalium ( . 749): adcodocctur progicflus fcicntiarum
quc in ea intendimus doccre lcctorem , undenam veritatum inventarum
baurienda fit cognitio 6* principia fuppeditamus ad locupletandam artem in-
Quoniam
in
&
veniendi proficua.
Commemoramus
hiftorixprimarios, adquosrefpiceredebemuseam vel conAl:os ulus , quos hiitoria habere potelt hic reccnlere ,
autem utique poteit , ut autores alios quoque ufus
in hiftoriafcribenda intendant , adeoque iidem in numerum finium affumantur. Enimvero
patebitex inferiusdicendis , finesceteros aprimariis iftis , quos recenfuimus pendere , ici
ii iitisex affe lansfiat ,
ut
his quoque iimul fatisfactum fit , aut certe non difhcile , quae a
nobis in gratiain illorum praecipiuntur
ad hos quoque utiliter transferre Qux enim Logica
fuppeditat fubiidia , numeropauca funt
generatia .
dituri
vel
fcilicet fines
decondita ab
|udicaturi
ab inilituto nottro abhorret . Fieri
,
aliis
&
759-
Quoniam hiftoria civilis recenfct ftatum & fata Rcrump. cum rcbus
geftis fummorum imperantiumjecclefiaftica ftatum&fata ecclefisejprivata facla & fata hominum(. 749); cx collationcfactorum & fatorum
leges providentidB divinae innoteicunt. Unde inter fines biflori<e in genere reterri debet, quod ad leges providenti<e divin<e agnofcendas manu-
* ,fliStVt*m
Tf^
'~
'ft
orix
ducat
llfum hunchiftorixmaximi efle momenti per eapatet , quae in moralibus deofficiiserga
Etenim oftendimus attributa divina diftintte ac evidenter agnita fieri motivaomnium noftrarumactionum atqueeo ipfo, quod attributa divina motivisaccedant , virtutisftudium non modo facilitari , fed ipiam quoque virtutem longe aliam formam
induere , quam fi motiva ab intrinfeca a<ftionum moralitate Jerives
Dum vero leges providentis divinx ex fatis Rerump. eccleii* atque hominum privatorum fcrutamur , novis continuo argumentis attributorum divinorum cognitio pennde confirmatur , ac inTheologia finium contemplatione Principiis noitris meraphyficis, moralibusoV politicis inftructus non iineanimi fingulari voluptate mperfcrutaiidisex hiitoria legibus providentiae divinae utiliter
Deum demonftramus
verfabitur
JT.
7 6 -
Quamm
in J criP t0
%^
^rc
da
in fcripto hiftoricore-
fcqui
Tart
358
//.
SeB. II I. Cap.
II.
Hiftoriam
Ontnam
naturakm
761.
conditurus ea fini
minime
Itibiftoria
alterius ingenerentur
ngturdi
condenda
1.
objecla
obfervan-
.,
nem adeo
Nemo
hiftoriae na-
Confequitur
Curbifio-
rmmtuitusjiri-
icloTM
ohjetlis effe
Nequeenim
fieri
poteft
ut icmper
iis
pra'fto
arte exccllcns
debeatef- re dudti
fc gnarus.
debere exercitatos .
pjjCj-Qj-
co ^ cm
762.
Quorum
Ita
al-
De
359
&
Bocanicus
l;a ludoziiHs TeuilUe , Religiofus ex familia Minimorum , Mathematicus
Regis chriftianiffimi, irer in Americam meridionalem & Indiam occidentalem hiiloria
quoque nacuralis gratia faciens ac in delineandis & pingendis obectis excellens, iple
lmo Jo.
toitribus nativis illuminxvit
propiii manu fiantas attjne animalia exotica deiincavit
conJicurus
felenografhiam
prxftanciffimus
feculi
fuperioris
He-velius
Aftronomus
annes
,
Lunse phafes non modo ipfe in charta accuratillime delineavit, verum etiam eadem indultria cV dexteritace ufus aeri incidit. Antonius van lceuwenhvk, obfervacionibus microfco-
&
&
Quoniam
l6h
qua
dcrantur
r
propriis fuis
condere
dcbec (.761);
ImguaJ
uritur
,
qua
nommibus
m-
Cur
li>-
fcribit
%r.ann ef-
efl.
Quodfi
notio
764-
nomen
in defcriptione rei
Qjtindo
mio no*
nudum poni fufficit
Etenim il notio eidem
mine
connomine audito lcftori ftatim fuccurrit. Quamobrem cum aliud non iutentus efcendamus, quam ut alterius animo rci deicriprae nocio ingcneretur (.
fepofu.
761); nomina eorum nuda poni fufficit, qua? rei infunt 3cquorumnorefpondens Obvia fucrit, ea
dam nova
cum duabus
emm
&
uc ad
fui
fpeciem exhibeanc
Enimvero cum
&
quo fitum
nora , nunc majora ,
racio inxqualicacis diverla ; triangulum fimile ei
phaenomeni defcribimus, vi imaginationis minimc etformabit, neque in charta delineabic , nili qui racionem crurum ad balin, vel diftantiae verticis ab eadem ad eandem una
noverit. Similiter idem obfervari debetcirca nomina , quibus notrones nonnifi confulx
pondent. E. gr. Colons rubri plurimx func fpecies S\ quisergo defcribens avem peregrinam pennas quaidam rubras norninaverit haud quaquam fieri poceft uc Ie&or nifi
caiu raro, imo longe rariflimo , incidat in eam fpeciem coloris rubri , quo penns eranc
tindx. Nifi igicur auc nomine fpecifico indicaveric rubedinem , auc alio modo ideam
animo Iectoris ingenerare ftuduenc , hic minime mencem lcriproris afiequecur (. n8).
qui noueric , nomine generali indigicari , quod fpeciali indiAuc igitur dubius eric
candum erac ; aur falfam iibi efformabit rei non viis ideam Contra cum Isvitas nonpoffint
nifi gradu differar in objedtis laevibus , gradus autem parciculis confulc indican
admodum laeve , a lectore facile inceliigecur Forian mmis
fi quis ob e<fium dicat elfe
quod fixum vocum lignificatum cufcrupuloios nos mdicabunt , qui non perpendunc
detorquentes negain eodem ftabilia principia ad fenfum alienum mmime
ftodientes
verbisnoftns :unre debeamus , nos ab altero intelliei , quamdiu is non eandem cum
Quodfi
-ungebamus
117 )
iifdem
cum
(
git i-.otionem, quam
defcrlbentes
,
&
obicceris
nos rem
impoff.b-lem hac ratione fore
Wolffii Logica
.-
rei naturalis
Zz
intell'
'
jdo
non vifo ipl"o ob eclo ; tum quidem 1'acile largior , fubinde id fieri non pofideo fchemata requifiverimus oive&a accuratillime delineaLa fuifque nativiscoloribus illuminata exhibentia j nonnunquam idem nondum elle in poteftate noftra
attamen non facile larg-or , ut , quae in noftra nondum funt poteftate , ea pro impoifibilibus venditentur. Erit aetas , qua patebunt , qua: nunc latent , ubi ea methodo philolopbari libuerir, quam nos philofophantibus commendamus . Ne vana dixilfe videar ,
ad fequentia attendat leclor ex fpe meliorum temporum voluptatem percipiens
ligi poflit
fe
cum
^n
cl def-~
tw r-
tribi
fint
Quoniam
lfaacus Nevvtonus
'
prop. 4. p. 58, edit. fec. iar. modum docuir luminis radios heterogencos
fcparandi ; experimentis perveniri poterif ad diftinclas colorum compcfttorum no-
tiones
ita ut in defcripticne
fc!;< zeibii
tui
ad
bus
quoque
ars
dijiinclas
mis forct
notiones
Ac
utile
qui-
inpri-
Non
diifitemur , rem arduam eife , quain hic commendamus ; nec negamus fore ut
pluriraa experimenta operam experimentatoris indufttii ac ingeniofi Iudant nequaquam
tamen laboris improbi lucceifum defperamus, quo omnia tandem vinci dudum obferva:
tum
eft
766.
Un
dijlincle
coh coepit
defaibi
ria
tfj
lt
calor
& quam
cxcogitata
cfle artificia
municari
Experimenta
ifta
quam
dcfcribemus
in
nos
confifx
qtamodo
altert
com-
mumcen
tur
notandum,
In genere
"Xotiones
fhui prajens
y n effici poffe
-
fijli pcjjit ,
experimentali
7^7-
babemus notionem
ft
baka mus.
philoiophia
flis ver-
bubemus,
quamnos
'
&
Modus
St id
>
76%.
habemus ,
fvr.ilitudinem
quandam
babuerit
Ctttn
De
cum
alio
aheri noto
banc ccnfufam
alteri
& fimilitudo
361
notionem commu-
'.
in
integram, quae aliquid fimilitudinis cum alia involvit, fimilitudinem ultra fuos limites
extendit. V. g. Si quisnures alicuus animalis alteri nondum vifi dixericefTe fimiles auriqui hsec audic aures felis libi vifas in memoriam revocat eafquepro auribusabus felis
Accidit inde uc iftiufmodi comparacione in fingulis partibusanin'malis ignoci fumic
iufticuca ledcor vi imaginacionis componat ideam animalis,
malis, quod defcribic alcer
quale in rerum natura nullibi exifbit &: quod toto coelo differt ab eo , quod libi repraeAnimat igitur peregrinum ipfe tandem videns nvrarur atque fatetur , fe
lencare debet
Quodfi is , qui leg t Mciuiiuodi defcripcionem,
longe aliam eus ideam animo conccpiffe
arcis pictorijs effet peritusac idese fuae convenienter animaf nondum vifum delinearec ;
quantum a vero idea iplius aherret palam foret alreri qui obe<3um ipfum vidic Lu;
brica adeo hacc via eft , nili caucione ucamur , uc terminos fimilitudinis indigicemus .
Valde aucem vereor , ne maore hic opus fic circumlpectione , quam quae in plurimos cadit
Obiter obfervo , exemplo hoc patere , quam facilis fit Logicse naturalis abufus
quam bene fibi confulant, qui arcificialem cum nacurali conungum
&
. 769.
qua in objeclo quod defcribitur , fenfui non patent , nifi experimento ExperiCum enim alteriusanimo rei , quam dcf- mattonm
faclo; idem una defcribendum
U~
cribit, ideam ingenerare frudcat autor ( .761 );fcopum fibi pra?fixum U HS 9
a
m
minimeconfcquetur ubi cxperimcnti nuliam mentioncm facir, quo facto
dcmum fenfui paret,quod defcribitur. Etenim fi nullaprorfus cjusdem nJurali
mentio fiat , fenlui per fe patere ledtor fibi perfuadct ,quod nonnififa<fto cxperimento in apricum producirur, arque adeo a vero aberrat f.
624). Si faltem in gcnere indicat , fadlo cxperimento demum patere
quod dcfcribit, quomodo autcm idcm inftituendumfitminime exponit;
kcftor veriratem fafti cxaminaturus ignorar
quomodo eandem confequi debeat vifurus, num veram animo conceperit ideam
Si
'n
Exempla
ciones in
in
anacomicis occurrunt
apricum producuncur
Videbimus
. 770.
Si
modus obfervandi
exponi convenit .
Exempla apud Aftronomos occurrunt nec dcfunt alia in Phyfica Obfervationes quo- di quuido
que microfcopicae modum fubinde fingularem poltulant , quo obje&a vel prparantur , defcriLcn~
Quodfi modus obfervandi accurate defcribicur , exinde CLus .
vel ad microfcopia applicantur
petere licet argumenta de veritace obfervationis , quamdiu affenfus pra:bendus ob alteri;
usautoricace-m.
n\.
S6i
11
77r-
Hijloriam naturakm conditurus ea fini , ut animum letloris imhuat princiinccnpiis t quibus in ratiociniis de rebus tiaturalibm habemus opus , i. judicia indendahi- ru t V a formet
(.669), eaque determinata (. 320 ), modos ab attri-
Quanam
Sonaa*.
neuda
circa
fcientia-
rumprin*
(i
Ptm
^utis
&
&
eflentialibus
Diftinclas
eorum
deat C0"-
7<U
notatis.
3.
difterentiis
qux
In caufas latentes
in diverfis
occurrunt
earumque concurfum
cum
inquirat
cura an-
727.
opus fuerit , cxpcrimentis adhibitisque microfcopiis, quibus latcns in apricum producitur
4. Definitioncs & judicia
univcrlalia condat (.679. 705), fummopere tamen fibi cavcns,nefua
de iis, quas obiervat, judicia cum obfcrvatione confundat.
Ex hiftoria naturali petiturus principia , quibus utatur in fcientia
condcnda, dcfiderat vel notiones fpecierum, utdeinceps gencrum aliarumquc fpecicrum notioncs inde deriventur (. 710. 714,1 , vel definitioncs, ut inde alia propofitiones colligantur ( . 724 )
vel denique
propofitiones , quibus tanquam ratiociniorum prsemiftis utatur ( . 725.
727. 728). Enimvero notiones generum atque fpecicrumcondi ncqueunt, nifi prsfupponantur notiones illse diftincta? , qua? ab expericntia hauriuntur (.710. 714. 88,) ac inprimis differentia? rerum fuerinc
perfpedlx ( .71). Neque dcfinitiones condere licct eorum ope , quae
obfervavimus, nifi modos, attributa & effcntialia accurate diftinguere
noverimus(.73i ). In ratiociniis non efte locum nifi judiciis determina-
728),
faclis
( .
ficubi
modo
cjuse
praecepimus.
exempla dedit vir in hoc ftudiorum genere eminens de^eCommentariis Academia: Regiae Scientiarum, qui ab eufdem Secretario foncum illius Hiftoria quotannis eduntur Si quis ea attenta mente pervolvere ftu-
aumur
icnetlio
in
ouomodo^
fcfe
fpcttanda ofterunt
De
ri
poflunc
fui cilc
cruat. Ita
nimirum
nihil
363
corum prxtcrmittetur
propofitionis cxperimcnto
quod u-
ftabilira:
ju-
&
77O
Nos in phiredegit vir de arte falutari &: fcientia naturali bene meritus Vetrut Shaw
lofophia experimentali iifdem regulis, quas aliis commendamus, fatisfacere ftudemus .
Inprimis id agimus , ut palam fiat , quomodo cognitio naturse hiftorica cum lcientifica
.
capiat incremenca
ita uc fibi
pra:ftent
773-
Hiflorra
Hiftoriam artium conditurus ea fini , ut animo letloris rerum artifidaliwn
notiones ingeneret (.754,) , i.objerfta, qua? dcfcribit, accuratiflime de- ^T"-^-
lineata
a:ri
incidi
Cum
opera
quafi
in
rei
imagi-
infunt.
2.
ffl
morerum
ex partibus vel continuis, vc! contiguis certo artijiciaconnexis compofita, partes fingulas figillatim defcribat Uwaide-
artis
iint
modo inter fe
& modum, quo inter fe conneduntur ,diftinc"te explicct: Quodfi qua> ascon cn dam in iis difccrnenda in oculos non incurrunt,partesintegras a to- *
ubi ex
aliis
Exempla prxbent
Quoniam
774-
magnitudinum per numeros determinantur;/5y//;- A*ti digularum partium dimenfiones in menfura quadam data ajfignentur , earum 'nenftonil
quomcdo
ttim inter [e , tum ad totum ratio patet
rationes
Idem nos facere fuevimus in defcribendo apparatu ad experimentandum requifito Vui- dctermigo operibus artis v. gr. machmis aeri incifis apponitur menfura , ad quam fingularum wda.
partium dimenfiones, quae in imagine non variantur atque in eadem exprimi poffunt
,
examinandae Enimvero cum charta madore confecta , dum fchema eidem imprimitur,
dilatetur; ubi vero denuo exiccatur, contrahatur
lmearum longitudo variari folet
Prceftat igitur delcriptioni addi numeros.
.
'.
5- 775-
~ Jr
.
.J. 7J.
Rjjodjt materta vel corports arttfictalts
Mixta
quomodo
defcriben-
ve
Cap.IL
2^4
'
.
fimpliciores, five naturalcs,five artihciales,qu mixtionem ingrediunrur. 2. Indicandac funt rationes fingularum partium ad fe invicem
3.
da.
qua
tali
dfftingui poffunt
mixtum
In
Pyrotechnia
idem
defciipturi
&
car-
diverfi-
tate efficaciae, quam in pulvere pyrio requirimus . Defcribimus denique modum , quo
xtum
Nemo non videt, in defcriptiomixt'o perficitur, ut tandem prodeat corpus
ne quoque corporum naturalium mixtorum idem fieri debere Enimvero in natura relicet multo labore in eafdem amultisfe,
rum mixtiones admodum abfcondita: funt
culis inquifiverint Chymici Sc Alchymiftae , hactenus tamen naturaliter mixiorum non
&
eas
77^-
Artes ipfas defcripturus ea fint , ut earum notionem animo lecloris ingenertiumad ret
fingulas recenfere debet operationcs, qua ad perficiendum alix
^
enumnofi ex pluribus adtionibus conftent
,
,
q UOcj opus ai c s re q u run tur ,
fiijioria
&
nimoingcneran-
dtm
lou-
iznda.
eas e odem
modo
ahas mino-
res refolvimus in compofiti dcfcriptione f. 773). 2. Inftrumcnta,quiac*tiones opus habet artifex, defcribat eadcm cura, qua
bus ad fingulas
cum
utique fint corpora artificialia, feu opera artc parata , atque 3. accurate ddincataarTabrearri incidi curet. 4. Inftrumentorum ufum in perficiendo opere diftindtc exponat. Quod enim hac ratione confequamurartis ipfiusnotionemdiftinart
( . cit.
),
partim ex notionis diftintta? (%. 88), partim ex arris ipfius definitione liquet, quae hic nobis eft habitus corpus artificiale producendi.
clam
Exempla prsbere poflunt accurata; defcriptiones operationum chymicarum , quibus aliquod arte mixtum paratur Occurrunt quoque exempla aliqua in Archite&une civilis
Pyrotechnia; elementis, qus in Mathefeos opere Latino extant
.
&
Ouomodo
bntoria
bus artis
pjj^
'
c
componuntur, exphccntur rationes hnales, imo cmnium ,quae
<
tae
&a[
cir-
dilcen-
365
&
&
adcarcquiruntur
Hac
rarioingcncrandam
(.776).
notioncm
animo
rum
de
rebus
judicia
artificialinc animus lectoris imbuctur principiis ad
bus formanda neceflariis.
gulis una fatisfiat praeceptis, quce in condenda hiftoria artium
De opcribus
artis
judicaturus inquirit,
num
&
num
dicarc liccbit,
circa cas
obfcrvandorum
tur
num
confequenter
vel naevis
&
indc judi-
tur arcihces
opus
fit
In biftoria civili ,
fua de faclo judkia
ecclefiaflica
&
778.
literaria fedulo
cavendum ne
hifloricus
cum
autem de
cum non
fadto judicia
fint
fe
pa-
fa -
cttm
f%
confm .
lnrc
Nemincm
.-
779-
politica
1.
tnde
confr- Hifioria
ftatum Reip. quo- chilis in
diftinctiifime defcrihat
quo.:d
Defcribantur media, quibus fios Rcrump. fuit confervatus, nec non j. impedimenta , quae eidera obftirere, una cum
caufis, ob quas imminutus ac deperditus. 4. Inprimis fideliter rccentractari
folcnt
lcaatur
molimina
2.
fummorum imperantium
Hac
H^-
mTo
'
^^
Tart.
66
SeH.
11.
111.
Cap.
11.
Hac
poffe
dubium nullum
fupercft.
doccmus, quinam ftatus Reip. benc conftituraeefmcdiis fit confervandus ac collapfus inftauranquibusnam
&
fe debeat
dus. Quamobrem fi diverfus Rerump. ftatus,qualis hoc vel ifto temEtenim
in Politica
pore fucrit, accurate defcribitur , una cum mediis, quibus fioridus evafit, atquc impedimcntis,quae eidem obftiterunt ,nec non caufis,cum
depravantibus ; dogmatum politicorum gnarus judicabit, quinam iisdem conformis fuerir, quinam ab illis abhorreat, confequcnter eidem
hinc conftabit, quxnam dogmara experientia corroborentur , qusnam
Sufficict
modo
rcquifivimus
derivabit: id
quod nemo
in
prudentiae notionem
78o-
Hijiona
loadtnda
ad tura
Vriiici-
..
rum
2.
potcfrarcm
in
hac vcl
ifra re-
&
&
efie
piis politicis
Me
fummorum imperantium
ex princiefle
qua: u-
triufque gratia
in Hisloe(de '
derivantur
probari poteft.
78l.
ut
dogmata de regimine
eccle-
fiajiico
De
ftafttco
ant
367
1*"*
mcdia, quibus flos ejusdem obtentus fuit ac confervatus
3. impedi- q**
n'
a
menta , c\ux eidem obftitcrunt ,una cum cauiis , ob quas imminutus i v "
fuit atque depcrditus; 4. mutationcs iingulas, quae acciderunt , inprimis
etiam circa dogmata& mores gregis chriftiani Hac enim rationc abco,
qui principiorum politicorum de rcgimine eccleiiaitico fuerit gnarus
propoiitioncs dcterminaras formare didicit ,dogmata dc regimine ecclciialtico in poliricis tradita confirmari pofle atquc locuplctari , imo varias quoque prudenciae regulas crui; codem modo patet , quo pau!o
ante oftcndimus hiftorice civilis fimilem ufum (-779).
lliui hic fuiit hiltorico, quce de cura lummorum imperantium circa virtutes intelle;
'
&
. 782.
privatam
conditurus
Hifloriam
ea fni,ut dogmata moralia inde conftr- inbiflorh
mentur ac prudentne privatce principia bi/tc deriventur , 1. defcribat quam privtta
diftincliflime
iingulas
hominum
prognatas. 2. Exponat
mis annotet iolhcira cura, qure itatum animi ob actiones atque tata
produnt. Etenim principiorum moralium -probegnarus hinc facile colvitii
ligec, qua? ad
&
ctionum
&
&
bit
Qux
interea ex
&
iiciuntur, deicribit,
cum
virtutes
in
iplum reeimen
influant.
783.
Hifloriam ftve civilem ,five eccleftaflicam ,fwe prhatam ea fini conditurus, Biftoria
ut leges providentice divince inde agnojcantttr, inprimis 1. annotare d-ebct, cmdenda
um
quce circa rerum eventus non coniilio,fed fortuna: vulgo tribuuntur,
'
;~
p
2. fata Rerump. eccleiia,' hominumque in fingulari fpcclatorum cum
t x ^v
VVolffii Logica
a a
eorum
&
362
figKO-
r.it
fceitda-
Tltm O/VTl.U
eorum
dcmonftramus
conftitutum ex
&
icrutaturus
cjue
Ecclefiae
Etenim in Meraphyficis
univerfo fumma Dei fapientia effe
convenientia?
Illam igitur convenientiam
nexum rerum
principio
in
cum
fata
Rcrump.
ar-
Thummigii
&
Jnlrp.cru
Htftonst.n
literj;. i
hterariam cond;turus ea
fini
ut conftet
condenda
qw.d ob-
firymdu.
_
1.
2.
undc petenda
fcripra
ftt
quae hoc
Indicare tenerur
2rgumema particularia, qua? in fcriptis auclorum pertradlantur. 3. Annotet opus eft methodum,qua in explicandis
probandis dogmatis autor ufus, fi fcnpra fuerint dogmatica,vel quem tenuerit in fcriptis hiftoricis
&
liberalium fuperiorumque
hiftoriam
nih
eum, qui
&
fctts
De
369
bus tvrannicis liberatum /iilit tanquam ens amore maxime dignum , ita ut ipfae pceni
pofitivc ex hoc fdnte fiuant . Agnoicunt hoc intelligentes , vin cordati , a partium ftudio alieni , cum Germani , tum exteri , quibus , quae Latine fcripta funt , ad manus pervenere , teftibus literis , quas penes mc habeo Hoc tamen non obftante adverfarii mei
continuo vociferantur , me fatalem omnium rerum neceffitatem introducere ; animam
mcchanifmi legibus fubjicere ; principia moralia tradere , qua: ad atheifmum ducant
qux iunt alia fcommata e ufdem farinae plura .
ex Deo decernente tyrannum facere
Quoties hasc cogito , non poifum non in eam abire fententiam , quod omnia infulfa ,
qus de veteribus philofophis circumferuntur , ipfi affingantur , quamdiu probabiliter
.
&
oftendi poteft
quomodo captum
hi potuerint
S. 7 8 JHifloriam
literanam
ea
firit
condtturus, ut prlnc'ipia
ad hcupletandam
&
&
&
ventarum
literaria
(73^). In
cum
fata
utetur
modum
igitur inquifiturus,
quo
hcurifticorum , qualia
feqq. ) dedimus ,
&
in
fuperioribus
non ignarus
&
66g.
&
meditando
in
fcqq.
& .
verlatus
710.
mo-
dum
deteget , quo veritas Iatens fuit detecta , ficque vel ars inveniendi locupletabitur novis rcgulis, vel regula? , quce jam proftanr,
confrmabuntur
noffe veritates,
di,
tfiflonx
lltcr
n*
ufum
artisin-
venkndi,.
di
dam
ideo necefle
cft
que inventorum
litcrariam
eas in
lucem proferentium
intento fatisfacere
fini
cum dogmatum
fint fata
hic
II
17
>
Patct
itaque
hiftoriam
fi
commendamus.
Hinc vero denuo patet , hiftoricum fini huic fatisfa&urum illarum difciplinarum atque artium, quas dclcribendas fibi lumfit , optime gnarum efie debere imopatet ulterius , ipfum quoque artis inveniendi compotem efle oportere, ne in annotandis iis negligentior fit , quac fcopum apprime feriunt
Quoniam huc ufque defiderantur hiftori*
hac ratione confcriptae; inventi alicujus hiftoriolam exempliloco
proponere libet . Ponamus e. gr. contexendam eife hiftoriolam con
&
.
&
&EF; GH = GH:CD,
& GH X =
EF.
vi
elementorum
CD. Ex
Conicis
intulit
igitur
GH
GH
EF*=3 AB.
effe
intellexit
fi
AB
fu-
terius parabolae
.
lam SMR Cv circa axem SN linea data altera CD tanquam parametro parabolam SMO , atque ita obtinuit PM five SQ^ipfi EF
SP five QM ipii GH aequalem , confequenter duas mediascontinue propornonales per interfeitionem duarum parabolarum determinavit . Cum Cartejius inventa Arithmetica literali curvarum
algebraicarum definitiones ad xquationes algebraicas, perinde ac
problemata algebraice folvenda reducere docuiflet j l^cn.itus Slufitts
&
vocans
AB
=: a
CD
b, EF
GH
y,obtinuit x*
ay
&
&
Mefolabo, primum more veterum , cclatis artificiis analyticis. Mox novam dedit editionem, cui adiecit parrem alteram, m
qua analyfin fideliter proponit
A. 1679. Vhiiippus de UHire illam asquationum conftru(flionem in gratiam tyronum clarius explicavit in exiguo tra&atu gallice confcripto ,
in
quem
rean.un
Traetatus de confhuciione
thematico
prodiit
de
tecjuationtim
figtirarum eurziilinearum
dr
locis
idem
tecit 0-
Poftqnam
Quafiraturis
&
hcis gcomctricis
iolidis propofuerat
Marchio
in
Tra<tatu
ma-
J-JofpUal
eorum
ufum
De
37
&
ufum
in
dt fcflionilns ConUis
5.
786.
.
Qiioniam in omni hiftoria dcfcribuntur nonnift talia ,qus fa&a funt kjwwjpCtC ot
P Jll (% j^)\Logica in condenda biftoria bunc potijfimum preeflat tifum , ui doceat
x
formare notiones eorum, yu<e facla junt , dijiintlas , quantum fcilicet fuf- comj e)!(
ja
ikit 3 utk<n:or mentcm hiftorici aflequatur,6' judicia determinata (. . 669. biftoria.
670.3 10).
Logica prxftnblt rcgulai gcnerIes driigcndl
iuccllcCtUIIl
ln
vciiLiCC
cognuiCcnJa
refpiciendum
fit ,
&
c
De
av u
libri
tnata
&
utuntur
r.
///.
AVtor
dogmatict
787non intendit
ad fummum
nifi
norit
in libro
bri
c riml}! C '
'
r
II SeH.
Tarl.
37>
III.
Cap.
III.
comparare notitiam hiftoricam argumcntorum , ut norir, qutbus ad probandum dogma utantur. Et infcrius conftabit 3 eum de veritatc dogmatis convinci non poife, nifi argumentis evolutis , co quidem rnodo, quem fupertus in dclineanda demonftrarionum forma ( .
551. & feqq. ) propofuimus. Imo qui formam demonftrationum ibi delineatam contcmplatur, ftatim perfpiciet, fi argumentum non evolvatur, nunc formam concludendi non apparere, nunc fumi tanquam cerAutor igitur dcnuo fita, de quorum veritate nobis nondum conftat
bii fibi
fcripta iftiusmodi
&
.
St
Scriptum
nptum
dogmati-
ta
cum
dem, fed
bijfo-
ri-cum
qnomodo
conden-
dnm.
dogmatkum
dcflnitione explicet,
738.
bijlorkum conditurus
nifi
fuo
fatisfeciffe
Etcnim autor
&
negabit
qui
in
vitae transfcrri
riae
De
373
rix mandarc jubcrur, argumcnta cnumcrarc debet. Cumquc hac cnumcracionc cognitionis fcientifica? defidcrium inftilletur ( not.. y87)non
inutilc cft dilcrimcn argumcntorum indicari, ut conftct dc cujus cvo-
ftorica
ufum
juventutis con-
7*9-
Qu&nnm^
Qiioniam hiftorica dogmatum cognicio in ufum ratiocinandi comparatur, vel ad rcddendam rationem nonnullorum, qux funt, veladpra- 'jj^'^"
quasdam cxcrccndas cum ncmo, qui fapit, dogmata fibi familiaria rcddat , quorum nullum facere potcft ufumi in fcriptis b':fioricis dogqu<e vel ad reddendam aliorum
maticis illte inprimis propofr.iones explicandct
rationem vel ad praxes nonnullas utiles funt , omiffis iis qu<e nonnifi illis dsxes
^g
jjijfo.
tm .
fa nci A
monflrandis inferviunt
E. gr. Si quis in Dioptrica nonnifi ad hiftorlcam e us cognitionem Iecftorem deducere
ns torintend't ; is tantum theoremata de focis lentiura &: imagimbus ob;e.torum
matis explicat, atque legem refra<tionis , qua nituntur, declarat i cetera vero theoremata , qu. ad illa demonitranda a mathematicis in med um afteruntur , omittit . Etenim qui illa theoremara novit , non modo Ient bus opportune utitur; verum etiam variorum phjencmenorum dbptricorum rationem promp:e reddit , veluti cur lentes convexz fint caufticae cV: nonnifi ad datam quandam d ltantiam ignem excitent . Qu_i praxin
:
dioptricam exercent
vitr?.
&
&
illorum
veritatem
ipie-
ologiam
ur l'prudentiam
;
medicinam, philofophiam
demonftrationibus
quam
facile applicantur
cognitionem veritatum a
Imo
peritis aflertarum
praeftat le,
omiffis
vel prorfus
ab aliis dari poffe , utut
,
^ 79C-
dcmon-
f/J'^
J^^l
Tart.
374
II.
SeB.
UL Cap. III.
bjtrran-
dcmonftrationes tanquam praemiiTae fyllogifmorum ; nec absque definitione admittat alios, nifi quibus notio confufa fixum vindicat lignifica-
du.
tum (%i2jj.
qamam
Quodfi difciplina aliqua propofitionibus alteriusutifuis adftruendis, atque adeo illam fupponits
terminos indc muruo fumtos minime dcfinire tenetur , fed definitiones
fuo loco traditas jure fupponit. 3. Definitiones eo ordine collocet, ut
ece anteriori ponantur loco, quarum definita ingrediuntur definitiones
alias, hx aurcm loco pofteriori
4. Dcfinitionibus non utaturtanquam
principio dcmonftrandi , nifi earum realitate adftruclaf. 7i7.&feqqJ.
j. Sine probatione propofitionem nullam adfumar, nifi quse indemonftrabilis (. 26 3. 264J & in axiomatum, vcl poftulatorum numero habetur
tanquam
2.
principiis in
&
tur f. 268.
fcqq.). 6. Propofitiones omncs detcrminatas ponat ( jf.
320), ita ut in carcgoricis fub;ec"to abfolute pofito tribuatur praedica-
tum (. 216)
in
hypotheticis
fubjecli
detcrminatio (. 228). 7. Propofitioncs , quae ex dcfinitionibus, vel aliis jam demonftiatis demonftrari nequcunt, aliis tamen demonftrandis
inferviunt, a pofteriori ftabiliat (jr.705. 706. 707). 8. Propofitiones
demonftrativas dcmonftratione vel ofteniiva ( . 55 r. 552), vel apogogica rauniat f. 553. 559 )
9. In refolutionibus problematum fingula >
c\mx fieri debent, diftincte enumerer, eoque ordine, quo fieri dcbent,
/umtaque refolutione pro hypothcfi , cx ca problcma demonftret ( Jf.
.
552,), hoc eft, oftendat fadtis iis, quae prcecipiuntur , fieri quod fieri
debebat. 10. Omnes propofitiones co ordinecollocct, ut praecedant,qua2
11. Propofitioncs alibi dcmonfiequentibus dcmonftrandis inferviunt
tratas tanquam certas fupponat easque mutuo fumat, fi quando iis habuerit opus. 12. Si qua obfcuriora videri poterant, ea exemplis illu.
itrct
ftantiam atque
ufum
opportunum vifum
fuerir,
dogmatum
artificia
cbfervaverit, fcopo
prae*
inveniendi re-
Dico,qui haec
collo-
De
375
ut ca
icmper pra:ccdant, quibusindcmonftrandis fcquentibushabct opus Similiter cum definirioncs fcquentes non intelligantur,nifi explicatis ter.
minis, qui eas ingrediuntur , horum definitioncs pra?mittendaseffcpatet. Cetcra, qux praecipiuntur, per fc patcnr.
libri Archimt-is
libri Conicorum Apollmii
,
eundem quoque cenfura veniunc noftra Mathefeos univer.
confideret , quomodo elementa Enciidis cum libris Archimcdis ,
&libn fphzneorum
In
Tbtodofii.
&
reperiet
quam
ftituerimus
conditio patitur
in eas
dirigimus.
.
Quonfam
791.
vi Difcurfus praliminaris
methodus philofophica
poftulat,ut
non
gulx ex
mini
principiis
iftis
dcducantur
legitime
\\% )
ut
ScrtP tit7n
J c ' en *P c *
J/^foTa-
ter- datur.
ingrediuntur derinitiones fequentes , explicentur per anpropofitiones, qua; ingrediuntur demonftra( . 119)
qui
&
teccdentes
convenit fubjeclo
(jT.
121); evidcns
eft
. 79 2
metbodum ,quzm in Difcurfu pra?Iiminari pbi/ofopbi- Metbodus
cam diximus,/drj patere atque adeo generali nomine Jcientifcam re&e fdattifict
-
Apparct itaque
qutnam
appellari.
&
&
autem methodus
793-
fcicntifica, qua
Etfi
eadcm
fit
cum
lionm
tituli
prafigantur:
VVolJfii Logica
b b
poficio-
Vart.
376
Sc&. II L Cap.
II.
&
III.
poftuiata appellantur,nomcn
fuum
tueii-
cur, theoremata in numcrum propofitionum dcmonftratarum referunita porro, quod tituli ifti praefigantur; fed quia rtguiis Lotur,
gicx fingula vcritatum genera ad amuffim refpondcnt. Sujficit itaque
regulas Logica? inunoquoque veritatum genere, quantum peri poteji^accura-
&
tfftme obfervari.
Ecce igitur cibi racionem, cur nos idem ftudiumcum Geometris collocemus in cuftodiendis vcrioris Logic* praecepcis, non tamen eorundem more fingulis vericacum genericur hodie fubinde mathematici
bus fuos prifigamus ciculos. Imo ecce tibi racionem
fummi illaelo rigore demonftrandi continuo quodam dilcurfu veritatesa ie Jetectas proponant Patet praeterea, oppido falli, qui fcientifica, aut mathematica , vel demiKiitrativa mechodo le iua tradidifie opmantur , fi fingulis vertatibuscompetentesdefinitionum,
axiomatum , poftulacorum , cheoremacum, problemacum corollariorum citulos praeponant , etii leges definiendi ac demonftrandi inluper habeanc Nequecamen ideo prorfus
,
Etenim cum unumquodque veritatisgenus luas habeat reeulas , <uxta quas examinari debet , abique ulla ambage liquet, quibus regulis ad
examen inftituendum fit opus Cumque prauerea definitiones , axiomata , theoremata
inucilis eft
mos mathemacicorum
.-
&
&
&
Quoniam
C"r chationesfmt
neccjftria
& lHr
parar.i6
/eti
numeran-. tibus
di.
7^4-
'
propofitiones
citatio facilitetur
&
ncndum
iunt familiares.
Ut
igi-
tur
continua ffrie numerari debent
morem oblervavimus in elementis Mathefeos univerfae ; obfervavimus eoperibus philolophicis Germanicis; eundem quoque oblervabimus in operibus
Olim Maphilolophicis Latinis, quemadmodum ex pixiente opere logico intelligicur
thematici numerabant propofitiones atque definitiones fingulorum librorum > fed ita citationes evadebanc prolixae acque moleftae cicaca evolucuro.
Hunc
undem
citandi
in
Ouicnam
~a!iunde
citanda.
^x cadcm
ratione patet
fumuntur tanquam
yJ
79>"-
quoque ex
iis
Iibris y
in quibus re-
noftris
..
De
Includimus autcm
noftns operibus rrlr! negofii laccflent
lcclorem turbent , contex:um iis non atter.tis perleCturum
.
7^ 6
Ex
continua
fit
adiirtttlum;
inteUigitur
ritbil
ajjumi
qt/cfnam tanqiiam
veritatis propofitiorits
qua?
pr*
Citatmu
,
*.o-
u* us '
marii-
btd)
fcgregmm hnt
fit
ne
modo
antequam
citationes parenthefibus
illa
377
etu:ere
ulum
patebit inferius
ubi oitendemus
quandonam
fieri
pof-
Quodft
citationes
uritus
ritatis
ad oculum
nexus
797-
ifi<e
putet
Ncquc cnim
alia
re
quomodo ve-
dfctpiinarumque rnutuus
opus
eft
quam
C!t * t0 ~
nuili u'
uc cica-
tioncs adfpiciantuc
Atque ita non cceca habenda
eft fides aiferenci , veritatis unius cognitionem a veritadifciplinamque unampraeiupponere alteram Sed quilibec rerum omnium ignarus iu's ipfumec oculis id videre valec Incuitiva haec cognitio nos certos reddic , quo tramite in ftud-orum ratione fit incedendum, cc vericacis amore ductis calcar
addic ad dilciplinas redlo ordine tractandas.
te alcenus pcndere
798
hx eadem ratione patct , in dtmonfiratioritbus fufficere enthynemacum Logica? gnarus enthymema datum absque ullonegotio in fyllogiimum completum converrcre poflit (. 424. & feqq.). Quamobrem
teji
ta,
ft
citationem pateat
clufiorit
& pra^miffa
altera per
antecedentis
Hac
ratione demonftrationes non modo abbreviantur , verum euam eam formam fubeunt , ut Logxae artificialis parum perit-s ex fyHogifmis rninime componi videantur. E.
gr. Superius demonltrationem theorematis
rccta CV ex
-q
, quod
centro C ducla
arcum AB iifecans bifecet (juoque chordam cgno-
&
juinem
refolvimus in ott.o ratiocfira , ex quibusconftat , duas nim rum confequentias immed atas
fex fyllogifmospartim categoncos, partim hypotheticos Demonftratio vero ita
COntrah'tUr Cum rttte Cjl , CV
CB fint radii circidi , adeoque
imer fe xqualcs ,
frxteiea AV
VB artuum cognominum fer hyfothtfin aqualium chorux ri:o. :,e anuales fnt; in triang: lis jlCV
VCB
,
&
&
&
&
fequmie
tjut
in triangniir
auto retta
&
&
VB
&
VEB iafcs ^E
:'n V chordam
<j
CV arcum A^
AVE
lifecans
ctioqv.e lifecat in
E.
e.
d.
Nimirum
fl
37
fint
um
&
CB tqualtt
atque adeo conclulionem fyllogifmi fecundi , quod reilx CA , CT>
immediate mngere licet primae Porro cum in fyllogitmo tertiomaor, quod arcu-
tequaies
enthymema
laltem retinetur
Quoniamve& VB squate
triangula acd & CDB
mutuo teepuUtter* Sc
ro ex tribus primis conclufionibus patet
mutuo atquilateris anguli xqualibut
quod in triangnlis
per citationem infinuatur ma or
atque per le liquet angulos ADE & EVB atqualibus Iateribut
atquales
late.ibus
CA & CB ;pponi; conclufiones lvliogumi quarti & quinti contrahuntur in unam quod/n
EDB xc.uales
& formata
AlE
propofitlO ex duabus
trianaulis ACD & T.CB
jtrcus
AD
dr
ZB
fitnt atr.naies.
ErgO
AD
chordat cognomines
fint
ifit fibi
fibi
opptjiti
s fitnt
Jtnt
cir
angi-ii
fie
concfufionibus lubncitur per modum illationis anterioribus lun&im lumtis . Quoniamden:que per citationem infinuari potelt propofitio, quod , fi duo triangula fuerim cjut condilatera cemprehendentia angulum in
lequalis anguio uni ah.erius
ticr.is , i.t angitlus unus unius f.t
uno triangulo Jint figitlatim xqualia iateribus comprehendentibus angulum in attero triangulo , fit quoeiue lattts ttvtium uniits tequaie iateri tertio alterius ; minor autem patet eX COnclufionibuS
anterionbus ideo tantum retinetur conclufio fyllogifmi fexti ftatimque combinatur cum
conclufione feptima, quae per immcdiatam confcquentiam infertur , ut adeo relultet propofi-
&
&
&
cit
nifi
eum
&
Demonfirationis
ordirjra
&
inor-
dinat*
Exemplum
definitio
id
quod patet,
&
&
&
&
diftinitius
&
exponemus
.
Eetnonftratioorm
dinata
quomodo
condtnda.
800.
De
..
379
Excmpli loco efle poteft demonftratio paulo ante ( not. . 798) in medium allata Obtinuimus enim naturulem (-799), quod eam ex analyfi logica iupra(oi. . 551 )data condidimus. Quodii quis obiervaverit leges demonitrandi ( $. 55 1. cV. ieqq. ) deicnptas,
Etcnim quod vulgo demonfponte incidet exercitatus in demonftrationera naturalem
ftrationes dentur mordmatae, id ideo accidit , quod autores non meditentur quafi conclufionem ex data hypotheii \tl definitione lub<eti ratiocinando demum reperturi ( . 714.
715), dum demonltrationcm in chartam conjiciunt; ied potius tantummodo recordenubi propofitiones demonitrationem conftitur corum , qui antea memoria: mandarunt
tueptes iimul iumta rotionem quaiulam complexam tormant , ouam intuentes nunc ad
Jianc
nunc ad iftam animum advertunt, prout caius tulerit . txemplo dcmonftrationis
inorduiatae modo dato(not. $. 799) dicta illuftrantur: in eo enim conclufiones primariae
priori loco ponuntur c< rationcs , unde vcr* eiie intelliguntur , iildem iubjiciuntur
.
801.
$.
les
&
z.
prxinifla?
tituli
dcfinitionum
axioma- codemon-
monftrativae collocari dcbcant . His vero datis demonftratio ad formam gcometrica? reduci poterit (. 793 ).
atrcm efie eUsiicum, Deducitur propoE. gr. Sit more Geometrarum demonftrandum
Etenim fi collum vefica; modicumaerem continentis arctiflimeconfitio ab experimento
ftringitur, cc vefica lub campana vitrea iulpenia ope antliaepneumaticae aer ambiens fubExperimentum ^huiic nobis
incluius veficam dilatat non lecus ac fi inrlaretur
ducitur
,
prasbet
fyllogilmum
htidquid dilatatiir
Atqui
ErgO
aer dilatatnr
ulteriori probatione indiget , adeoque in numerum propofitionum demonftratirefcrenda . Minor quoque ulteriori probatione indiget , cum per experimentum
Major
varum
quidem manifeftum fit , aiduci vefics Utera , aut fi mavis, veficam expandi , intuitive autem non cognofcatur , quod dilatetur aer neque enim noftra de fafto ludicia cum ipfo
fatfto confundenda, ne perxulo vitii fubreptionis nos exponamus($. 668); Majoritaque
Atqui
ErgO
Maor
iilud
formata
Minor equidem
ft
ex
definitionc elafticitatis
cxpanie iidi
remota
quoniam tamen
rcmota
reftftentia
refiftentia ,
ulterius
id femetipfum intrx
hoc profyllogilmo
ifttt
rtmottt
Minor
eft
,
;
udicium intuitivum
ulteriori probatione
indiget
Cum
jir*ndi.
j8o
Cum adeo nihil amplius reftet , quod fit probandum , prolaro abbluta eft atque deo ad tormam demonltrationis geometrica: redigenda
Quodii pramiflas fyllogiimbrum
confideremus , patebit , unam occurrere in iis definitionem, ax>on ita duo & experimentum unum , qu bus tanquam principiis demonitrandi utendum Quamobrem propofitio
de elaiticitate aeris more geometrico hac ratione demonitr.uut
.
PEriTilTIO
i.
Vh
eUftk*
continuus conatus
eft
fefe ex-
pandendi
SCHOlIOTi.
2.
tur
Quod remota
I.
fiitentia tollitur
SCHUl IOl^
\.
frovocavimus
. 2
8.
mum
reiiftent'a tollitur
tur etiam
latare debet
( 5. 5 )
Si
eUfticus
eft
VEMO?iSTV\ATIO
Aer
2.
EXVEi\IME?iT''M
collum veficas, in qua paucum
C
De
o v.ttmm
Aer
intra
eandem
quam
7;
priigi-
ipfe
dilatari debet
6.
TJnEOrK EMA
ad auod modo
AXIOMA
5.
externo rtmoto j externus reiiftens interno impedire debet , quo minus is veiicam expandat , coniequenter aer inclufus veiicam expandit , quam primum re-
AXIOMA
3.
Quoniam
Qe.d.
aeris
AV U
IV.
802.
fcripti hiftorici auror non narrare dcbet nifi vera ,
nec alio ordine, quam quo fe invicem fecuta fuere, ncque
quicquam corum pmermittere eidem licet, quod ad finem
jT.
QUoniam
in lcripto
biftorico
dijudkaillius confequendum cognitu neceflarium ( . 760 ), w/bvpdo tcn.nto b/ftorico logice examinando attcndendum eft 1 . ad veritatem eorum , q u<e
da [mt.
narran'ur; 2. ad ordinem , quo ea recenfentur\ 3 ad relationem eorunder
ad
tera nihil
logicis fubfunt
ce-
ad nos.
803.
Veritai fcripti biflorici examinanda
Qucmcdo
yeritas
fcripti hi-
iloriiiex-
aminan~
da .
cnim
ro cum crcdenda
Ifl
fcripto
hiftorico
fint
efi
recenfentur
fafta
( .6 1 J.& leqq.).
744 )
Fa<^ a ve"
dicenris &$*
mirtcnda (611;; juxta fidei regulas, quibus dicemis autontas determinatur (. 613. & feqq.), utique cxaminanda eft eorum vcntas.
autoriPatet hic ufus htftoriae literarix , qux fuppeditat argumenta , unde hiftonci
tas di;udicatur
_
5.
804.
De
381
804.
r
'
dctcgcrc
ta
licet
falfitatcm narrationis
deprchcnditur
ubi,
quod narratur
vel ab-
Cum
in
cafu oppoiito
narratio
contradictione
( 518), cumquc
libcra iit,
&
nulla ratio in contrarium proftat (%. 578),quod nulla contradiclio adfit. Ipia igitur narratio tanquam probabilis admittitur.
quamdiu
Nimirum
narrata faha vel in fe contradictoria funt , atque adeo inter abfoiutc impojjireferenda; vel repugnant hominum inclinationibus atque habitibus , atque adeo pro
rnoralitcr impojJibitiLi.s habencur ; vel denique non consenciunc cumantecedentibus , vel confequentibus , aut etiam concomitantibus, atque adeo hypothctkc impojfibiii* funt , quatenus nempe ipfa poni nequeunt , fi pooatur antecedens , vel confequens , vel concomiIn generalibus fubtans , feu quod ante , aut poitea , auc fimul factum efle perhibecur
fiftentes tontes tantummodo iiidicamus , neque ad fpecialia defcendimus , qux ex metaphvficis potius, quam logicis principiis lunt deducenda
bilia
805.
dcmonftrandum
ipftmet
obfercamus
ft
,
quod
fumcrc
aut experimentum
quod
licet
alibi a
cblata occa-
eo conftare perbibetur^ip-
E.
I:at! ' r -^ :t
:
verl
i"po/i Cl
tl
ftella
ferpenta-
&Ne-
"
;
dijudi-
cetltf
13. p. ii). cum A. 1605. menfe Octobri fol prorius deficeret , AntverpiaE
apoli circa lunam obfervatum tufiie annulum lucidum. Dubiae adhuc fidei cum iftud fa-
rii
c.
totalis eflet
in
id
. 806.
Quodft fatli natura reperiatur caufa (%. 727)) vel datis
caufts
unacum
effeclu
Hiflori*
tuturdit
Tart.
38i
11.
SeB.
111.
Cap. IV.
effetlu per
w.tis
qitomodo
apriori
dijtdice-
utr -
Ideo mihi in more pofitum eft in philofophia exper.mentali , quse per fequentia experimenta patefiunt , demonitrare ex iis, quae per antecedentia patent , ufus methodo
a nobis in Logica defcripta, ad quam modo provocavimu.
tuttvralis
807.
Quodft modum obfervandi vel experimentandi y quo ufi fuimus , omnemque y
quam adbibuimus , induftriam accurate defcribimus inde de veritate ejus,quod
veritis
Hiftori*
quamAo
habenda
mdvv-
enarrar,vel afleverat,
dicetur
certi efle
judicare
licet
Etenim
fi
alteri fides
quam
adhibuit,induftriam
& fuam
inobfervandoatqueexperimentandodexteritatem,
utroque fuit inftru&us. Inde igitur judicare licet, num vera & noverit, & dicere velit, confequenter num
fides eidem habcnda , atque adeo narratis aflentiendum fit (.611 ).
defcribit
&
amorem
is
veritatis prodit,ubi
&
8c8.
dicetur.
experimenta iterentur
.
p a tet id per fe , nec ulteiiori probatione indiget.
Mittimus argumenta probabilia, quae vel ab autoritate fcnbentis , vel ab eo , quod
fa&is naturae -ntrinlecum eft, defumuntur , cum talia ad Logicamprobabiliumfpettent,
quam olim explanatam dabimus
re
Crdobificrix re-
ln hiftoria
ctvili^
ecckftaftica
809.
literaria
&
fe liquet.
id
temporis patet
Ibquaunjjinc uius chronologiae in hiftoria elucefcit, atque hiftorici annorum feriem fequunfatis Rerump. atque ecdefiae, nec non in biodeconjiit. rur in recenfendis faftis imperantium
graphiis. Mittimus vero Sc hic, quae de ordine in fa&is particularibus defcribendis obiervato ex principiis intrinfecis conie&are licet, non modo quod principia metaphyfica,
praefertim piychologica , atque moralia praefupponantur ; verum etiam quod modus conjectandi ad Logicam probabilium fpedtet
:
&
8io.
feqq.)oftcndimus, quarationeconden-
Modusjudicandi,
Quoniam denique
771.
&
da
De
da
fit
383
tum naturalis, tum artium, tum civilis cum ecclciiaftio?, numfria:que pnvata , ut divcriis finibus, qui pcr cam intcndunrur , ptumkidato fine ex problematum refolutiombus , quas cxhibuimusj</rf<- floricum
;
hiftoria
lircraria
fatisfiat
/'>' com
reccnftantur , quae ad ilium confequendum profunt.
pletum
noltri
propofironem
ratiocinii
ma;orem
Mifuppeditat
problematis
Refolurio nimirum
nor eruitur, (i libruin hiltoncum evolvens attenderis , num ea recenfeanrur _, quae reloHinc vero lponte refultat conclufio fini intento fulutio in eum finem recenleri :ubet
refolutionibus probleiffe latisfactum, quam infenmus fiducia demonftrationum, quas
re lirebit
num
fingula
mitum lubunximus.
.
811.
Quodfi iif animi dotibus fueris inflruclus , qu<e ad bifloriam in ufim fttUM
convertendam requiruntur ipfo faclo convinceris , fufficientia , vel infufficienEtcnim ii fuftia tradi , ubi eam ad ufum fuum transfrre conatus fueris
:quod
fi vcro, qua?
dcftiruetur
fucceflu
ficientia traduntur , conatus non
traduntur, fini intcnto minime fufliciunt, defe<?tum notabis, ubi ulteriorem progreflum iiiti animadvertis. Deficientibus cnim dacis filum ratiocinandi abrumpi debere non inficiabitui , qui genuinamdcmonftrationis formam (.551.
feqq. ) animo habucric comprehenfam , ncc ignotaverit, quod iupra (. 729 ) inculcavimus , methodum a nobis prjefcriptam vericatem a prion, vel ex aliis ratiocinando eliciendi ( . 663),
candcm fervare formam, quam demonftrationes tuentur.
;
ouomodo
ipjfo
fatlo
eiufdcm
convmca-
mur
'
&
Hanc ego viam ingreflus fum , ubi inquirere Jibuit, num autores obfervationes acexperimenta fufficienter delcribant , atque ita mihi facillimum fuit detegere defeitus paffim obvios Eandcm vero utiliter ingredientur hiftoriam reliquam omnem ad examen
revocaturi
Mihi in omni cafu valde probatur , fiquis experientia: atque rationis connubium iDtemeratum elle iubet , nec tanquam verum admittit, quod proprio experimento
conftare poteft, nifi eodem in fe ipfo fumto.
.
812.
Si quis falfa narrare deprebenditur , rationes t cur vel fallatur , vel fallat, T{ationes
deteges per ea, qu<e de formandis juduiis
notionibus a pofieriori ( . 669. cur quis
&
&
kqq.;
,atque de
requifitis
621
pr<ecipiuntur. falfanar-
quis falfa narrar, vel ipiemer veriratem non fuit aflecutus , ret > ? K0 "
modo
vcl eandcm dicerc non vult. Rationes autem, cur quis verirarem ipfe.
r
tevantar .
/r
met non aflequatur , tum per ea patcnt , qua* in hanc rem ( . 617
Etenim
ii
pra?cepimus, rum per illa, qua? de modo veritatem apofteriorieruendi inculcavimus. Rationes contra, cur quis vcra dicere nolit, generatim ( . 621 ) indicavimus: theorematis autem generalisapplicationein
cafu fpeciali dato caedem eruuntur.
Quoniam rationes, cur quis vera dicere nolit a natura voluntatis derivantur ( 6ri);
qui in cafu particulari vel fingulari eaidem fcrutari debet
eum principia pfvchoiogica
atque moralia
fubinde quoque politica, haud parum uvabunt
Unde intelligitur cur
,
fpecialior
horum
c c
CA-
3^4
AV u
C
De
Undeconflct
^""tUm
^^^
m
j
dogrr.ati-
cmtbifforicumftt.
anfcientifcuin.
V.
jf. 8ij.
dogmarici hiftorici atquefcientificidefinitiones dederimus (751 )> & in numerum fcriptorum utriusque fpcciei rer crr
debeant illi , quibus notae in iftis enumeratae iimulconve-
niim
fcriptum
fcripti
'
veniunt (. 349 )
j JZ
cu,n > 1 U0<* datur ,
ex deimitionibw judicare
J
1
a
numerum biportcorum
,
j\
licei
an
num
vero
icriptum dogmati-
r-n
numtrum jcientifiquoddelibrodog-
intuftivum;
licet
liber datus dogmata tantum abfque frobatione recenfet vel argumenta , quibus frobantur , tanttim
indicat , aut in calU oppoiitO : liber datus dogmata demonftrat , ant frcbat . Sumta igitur in
utroque caiu definitione inveria pro maiore, nempe in priori S^uicunaue ULer uogmata tantum recenfet * argumtnta , quibus fiob.intur , tantum indicat , is dogmaticus hihoiicui eft , vel
Qicunque iiber dogmata demonfirat aut frobat , is dogmatia.s fcientificus eft ; in
ifl pofteriorl
:
um
genus
eft
Communi utimur
vel fpeciem
notcjcat
Quoniam porro
,
tor officio
auror
79 )*
fi conftat
fecsrit.
fui
patet
liber datnt
fu-
814.
clarirfime
fiiofaxif-
docuimus
quaenam in fcripto dogmatico
788 ), quaenam in fcicntifico condendo obfervare debeat
Jjiftoricb"
autem
pofteriori
in
luam reducimus.
.
UndeiK-
eft i
ratiocinandi
num
per ea
fcriptutn
dogmaticum ad
biftorica
,numad
officio
fuo, nec ne
Omne
348).
Operit
completi
mc
,
VT
,7,7.
poiitis dicitur incomptetum vel abiolute, vel cum addiro in fuo genere
Lubet 'udicia de fcriptis dogmaticis convenienter iis formanda quce de iildem condend^s praecepimus , au lua genera reducere luis nominibus diilinguenda , ut in calu dato redeant ad definitionum applicationem mocio ( not. . 813 ) diftin&ius declaratam.
,
Undecenilet >
Q, m
816.
rei licerariae
De
385
&
nomen fuum
Supponimus
Etenim ubi
tuetur
vel
deficit hifto-
817.
Quoniam icaque judicaturus , num fcripcum fic completum abfolu- Cur W il ~
/a
de
!"
te talc, fola hiftoria liceraria habcc opus i judicacurus vcro, num fic
alienafunt.
tum
&
&
820.
go refpondeat
ficatus in
cuus
eft
&
fixus Cigni-
*:'!'"
'^
Ht
tbfcurus eft.
Ita elemenca
c c
pror-
er-
P"
tio.
386
&
CurUbrl
Szi.
^ntdk^
P ondcat: nocio quidem confufa, fed fixa tamcn , fixusque fignifiwns^fanflc cuftoditur (.820). Lcdtor iraque, qui definitiones ifcbcnri
in altcro cafu attcntione utitur , cum
nomtint. tas >' reddidit familiares,
fingulis vocibus easdem notiones jungit, quas cum iisdem junxit autor, confequenrer mentem autoris intclligit ('.117). Liber adeo perfpicuus incelligi potcft.
pokT
iei
*?
&
contrario in libro obfcuro autor utitur tcrminis non fatis expliatque vagis (.820;. Qiumobrem cum hac ratione fieri quam
facilhme po/Tit , ut leclor cum iisdem alias notiones jungat quam cum
catis
cur quivis le&or , qui definitiones Eudidtas fibi reddidit familiares , mentem Euclidiszf.
fequatur
le&ores attenti omnes Euctidtm eodem modo interpretentur , nemo autemeorum fingat fenfum perverfum a mente ipfius alienum. Fieri etiam eadem de caufa poteft, ut quis fenfum noflrorum dogmatum capere
queat , modo definitiones noftras fibi
reddat familiares
&
Liber
pzrjpicu-
vlm
jm
inttlliga-
mr.
Quodft
ya
822.
tentionem affcrt; dum legir propofitiones autoris, vcl ha>ret , quamiisdem jungere dcbeat notionem , vel notionem jungit diverfam ab ea, quam cum eisdem jungi vult autor, adcoque in cafu
priori fenfum fingit a mente ipfius alienum (.120), confequenter
,
in utroque mentem autoris non intclligit j?. 117). Librum adeo per(
nam cum
fpicuum minime
intclligit.
Accidit hinc, ut tironibus elementa Euclidu fint obfcura, antequam definitiones fuerint familiares, ut auditis terminis notiones iifdem refpondentes flatim fuccurrant. ./*
Vtro Igltur abtrrant
, qui obfcuritatis autortm accufant , tjuod mtnttm tjus inttlligtrt ntautunt , Wli dtfimtionts , quas fremittit fibi nondum familiarts rtddidtrnnt , ntc fufficitnttm ad ipfins *er~
,
ba atttmhntm aftmnt Etenim fi vel maxime iuxta definitionem libri obfcuri nominalem
judicent (not. . 821), in minore tamen fvllogismi fui peccant
quod fumaiit eum intel.
ligr
non poffe
ljgendum
quem
nd<>
neceffaria funt
213.
,quam qu*
ad
De
ad
definitiones fequentes
genda
fujficiunt
is
>
atque fubjecla
&
nimius
in definiendo
eft
387
pradicata propofitionum
:
in caftt
oppofito
sin
enim fcripci dogmatici hiftorici autor non intendat ,nili wf
ut leclor dogmata intclligac & ad fummum argumcnta probantianoric gjH"'^
f- 787^ non pluribus opus habcc definitionibus , quam quae ad dc- Ua
deficit
Cum
;
atque fubjedta & praedicata propofnionum intclliQuodii crgo plures tradit, quam quce ea fini infcrvi-
finitioncs fequcntcs
genda
fufficiunt.
In fcriptis
in dcfinicndo dcficit.
nimirum dogmaticis hiftoricis definitiones non atium habent ufum
quam
&
aguofcancur
ab aliis diftinguantur ( . 153). Ad hunc igitur
,
Quaefolum attendimus , coafequenter nec definimus , qua: abfque definicione patent
nam vero finc ea , quae abfque definitione patent , in definitioue Iibri perfpicui (5.820)
jam innuimus. E. gr. Si quis Geometn'32 practicae elemenca confcribit in ulum Geodaetarum , qui a demonftrationibus abhorrent fola praxi contenti; is non opus habet , ut
agnofci , &a linea curva
lineam re&am definiat , propterea quod ablque definitione
quacanque diftingui pofiit , iola notione clara ex intuitue>ufdem haufta Similiter fi in
ulum artificum docetur ellipleos conftruclio five delcriptio , non opus eft ut ante defini
as , quidnam fit ellipfis . Ipfa enim defcriptio cum intelligi poffit abfque definicione ,
ut ea
qus
defiuiuntur
&
eadem
fuperflua foret
autem
Infervit
fi
in
quodam
cafu
nocioneclara quidem,led
dato ludicium ferri debeat , num figura propofita fic ellipfis
confufa, quam inruicui debemus , ad eam agnofcendam ik ab aliis curvis in fe redeuntibus diftinguendam, fi a circulo difcefieris , non iufliciente
,
824.
demonftrandas requiruntur
is
&
in
ad
propofitiones
definiendo nimius
cum
efl
quam
ad
qu<e
intelligendas
:
de-
tum
fi pauciores tradit
Q^" arido
alitor
.
fcft;cci
fcriptum fciencificum ica condi / dmniprobacionc indigec , endoniquod cas afferre cencacur ipfiusaucordefinitiones, quseaddefinitiones fc- mius&quencesacque ad propoficionesincelligendas requiruntur Quod vero ca contra
fini nonpiurcs affcrri debcant, quam quot eidem fufficiunc,codem modo oftenditur , quo idem de libris dogmaticis hiftoricis oftendimus (.
%2Z). Enimvero cum in fcriptis dogmaticis dogmata non tantum rccenfeantur, uc leclor intellefta memoriae mandet; verum cciamdcmonftrcncur vel probencur (.751 ), inter dcmonftracionum vero&probationum principia locum quoque fibi vendicenc definicioncs(. 562 );eas
definiciones adeffe debere, quibus in dcmonftrando opus eft,evideutiffime liquet. Quoniam auccm fcripci fcicncifici autor aliud intcndere nequit, vi definicionis ejufdem fcripci ( . 751 ) , quam uc intelligatur,
propoficionum demonftratarum veritas pcrcipiatur ( jT. 544. 557); ideo pluribus definitionibus non habet opus,quam qux utriquefiniobtinendo fufficiunt. Si plures tradic,fupcrfluas cradit (%. $19), adcoque
in definkndo deficit
debcre, uc a lectore
Neque adeo
&
in definiendo
nimius
eft: Si
deficit.
B- gr.
2$S
quoddam
iurrogaverit
Non camen
forer fuperflua
fi
definicio eflet
bona, uc eadem in demonftrando ului efle poflec Scripta hiitorica dogmatica cum fcientificis confundunc
qui de nimio machemacicorum in definiendo ftudio conqueruncur,
ubi animadvertunt ab lis definiri, qua: beneficio notionis conrute agnofci & ab aliis di.
ftingui poflunc
82 S
, quodtalia tradit,quae velinfcientilis&itanquam
demonftrandi
tiis aliis
principia adhiberi , veladcafus vitae hunntilis
commode
applicari
mana?
pofTunt.
In cafu oppobto friptum dogmatkum
dcfinitio
.
Scriptiu-
utile
inutile eft.
Ica elementa Eudidis utilia funt , cum propofitiones Euclides ferviant tanquam demonftrandi principia cum in Geometria fublimiori, tum in aliis Mathefeos partibus. Et nos
in hac altera Logicas parte oitendimus Logicae noftne ucilicacem , dum monitramus
,
quod praecepta noitra logica facianc ad veritatem inveitigandam , dijudicandam difcendam.
}
r>H.indo
816.
Etenim
, fcriptum ejtit
propofitiones fuerint deter-
jcriptv.m
utile efl,
dogmati-
minatae, majoris loco infcrviunt in fyllogifmis ( . 348. 380 )^ confequenter ecedem tanquam principia demonftrandi adhiberi poiTunr ( .
561 ) Sunt vero etiam ad vitam utiles (. 112. Difc. pr<elim. & . 320.
Log. ) Quamobrem fcriptum dogmaricum, in quo continentur propofiiiones determinata?, utile eft.
cum
e>"
utile
con-
fi
tra.
tum non
conftat
fub qua
gitur dogmaticum, in
quo conduntur
propofitiones indeterminata?,inu-
tile eft.
Scripca machematicorum propofirionibus nullis Iocum concedunc nifi determinatis , atque ea ratio eft cur fint utilia five ad fcientiam , five ad vitam . Vulgo autem fcripta
philolophorum parum ucilia iunt , quod propoiitionibus lcacent indecerminacis . Nos fcripta noitra philofophica utilia efficere ftudemus , dum propofitiones condimus determinatas easque in locum indeternvnatarum furrogamus
Facile autem liquet ,nobis hic fermonem efle de utilitate abfoluta, non refpedtiva , quae obtinet refpe&u hujus vel illius
fubje&i . Fieri enim poteft, ut liber aliquis utilis fit abfolute loquendo , etfi non fitutilis huic vel ifti fubjedto. E. gr. Abfoluce loquendoelementa-E;"^- ucilia funt ( not.
Sij): fieri tamen poteft, ut inutilia fint Sempronio , cui mathematica cognitio parum
curae cordique eife debet pro vita? , quod amplexus eft , genere . Supponimus quoque ,
propofitiones efle veras , non falias. Falfis enim propoiicionibus nullum in libris dogmaticis Iocum concedimusi fed eas ex iifdem profcribendas eife praecipimus.
.
Scriptum
&gmati~
827.
qua ad idemfub'
jeclum
De
jeftum fpetlant
pojito
non ittm
,
.
389
in
eft
in cafu op-
fcriptodogmacico
curn
ci
hiftori-
hi-
J^
dchnuiones
ac propcfinones
vi
cft
828
&
&
quo fcquentibus
in-
J*
cn
'
& demonflrandis infcrviunc eadcm conftante rcgula uniuscujusque decerminatur locus. Scnptum igicur fciencificumordinecon.fcripcum cft.
teilig ndis
E. gr. Elemenca Enclidi* ordine confcripca funt : definitiones enim ita collocantur , ne
propoficiones ita invicem fequuntur ,
anteriores lequencibus intelligendis infervianc,
ut anteriores mgreoiantur demonltraciones fequencium . Eundem quoque ordinem nos tephilolophicis, qux patr:o lermone edidimus , eunnu-mus in fcripris mathematicis
demque tenere nobis conlticucum eft in philoiophicis Latino idiomate evulgand s Qui
elementa Euclidis nullo ordine congefta conqueruntur , propterea quod non in eoaem loco congeruntur , qux ad idem lub ectum lpectanc ; illi ordinem , qui fcripcis dogmaticis hutoricis convenit , cum eo confundunt , qui fcientificis refpondet ( 817) .
&
&
829.
E. gr.
uiiratus
le
invicem
Anacomcus
in
ica fequuncur
uc
deicribenda corporis
,
arterias
&c
&
830.
Quodfi ca quidcm conftancer prarmiccantur, quae fequencibus intelligcndis & demonftrandis inferviunr hoc tamen non obftance eodem in
loco perrra&anrur ad idem fubicftum fpectaucia, quantum regula an;
Mix-
orrf//*
mixti
dc
finitio.
Tart.
39
Mixtum
nem
SeH.
II.
II!.
Cap. V.
cjuod ordinis fcholx atque naturalis una habetur ratio,tieri enim non pocetl, ut retento fcholx ordine naturali
una conrtanter fatisfiat. Patebit hoc abunue lentanti , modo ordo naturalis fuerit ineiuidem pottilate Sane cum elementa Matheieos univerfae latina conditnri elementa Geometrix juxca fcholx ordinem digereie conaremur , nulio modo erficere potuimus , ut
Alios autores confulennon violato rigore demonftrandi cdem ex alle iacistaceremus
tes , qui meliori ordine Elementa Geometria: co.ilcripfiife celebrantur , quam ab Euclidt
factum , haud multo labore deficientem in demonftrando ngorem deprehendimus . Rigorem igitur in demonftrando applaufui vulgi prxferentibus , de re non fati expenfa
per praecipitantiam ftatuentis, mixtum tandem cultodire libuit ordinem.Hunc quoque
appello ord
quanrum qu:dem
poteft
fieri
ltudemus,
ln philofophia fequi
Quodordo
Jcbdts
msmori*
infonat.
Quoniam ordo
quemadmouum
8 5
fcholae requirir, uc
eodcm
Ioco pertra&enturjquae
in
q Uam
confonum
cxperientiae
832.
Quod *a-
Quoniam ordo
naturalis poftulat ,ut continuo pra?mitrantur, quae fedemonftrandis infcrviunt ( .829), per dequentibus intelligendis
&
turdis
ittfernat
'/?!
monftrationes vero patet propofitionum veritas ( jX 544.5^7), confequenter earum beneficio cerra obtinetur rerum cognitio ( 564); intelleclus autcm orficium eft certa? rcrum cognitioni ftudcre ,quemadmodum fuo tempore in Pfychologia oftenfuri fumus, nec facile quisquam
negavcrit: ideo manifeftum eft, quod ordo naturalis intelletlui infe*viat.
Atque ex hac ratione eundem vindicavimus lcripcis fcientific s (5.818): etenimcum
in lcriptis fcientificis dogmtta demonftrentur.vel probentur ( 5. 751 ) , finis eorum alius
;
nequit
effe
quam
intellectus certa
ut
$. 833.
ordo fcholae memoria (.83 1 ) ;ordo naruraj mtelle&ui mferviat
domixtus (%. 832); ordo aurem mixtus ex utroque ita componatur, ut, ordine
intelnaturx ftrifle obfervaro, fimul ordinis fcholae habeatur rario,quantum
leftuifermemorue una infervit.
jft um <jatur ( . 830): ordo mixtus intelleclui
Quod
vtat
Cum
ok-
&
&
tnemcria. tur
&,
&
Kimirum
fi
Ytrhorum
& rerutn
tonfufio.
834.
non diftinguit,
^* 1 U
'S
deccptrices
veris
De
391
Dedimus iam fupra ( not. . 135. 136) notionum deceptricium exempla , quxproporerum confufio fubtilior eft ,
fitionem praefentem iHuftrant . Ceterum )isc verborum
bonus
hic
quoque nonnunquam dormitac
adeo
Atque
agnofcatur.
acumine
linc
quam ur
&
J-tomerns
^quem
,quam
docere dcbeat notas, ex quibus eandem agnofccrc atque ab aquod dchnitioncm condcre teliis diftingucrc dcbeat. Patet itaque,
neacur ( . 153 ) Enimvero qua: in praefente cafu conditur dcfinitio ,
revcra nulla cft ( . 166 ). Autor itaque, qui rcm dcclararc fibi videtur, folum nomen rei tradit, haud quaquarn tamenrem ipiamdeclarat.
eum
rus
dedi in luperioribus ( m.*. . 166), quae Jiuc trahi poilunt ad propoiitipraeientem illuftrandam . Pertinent etiam huc termini metaphyfici fcholafticorum,
Egoenim re[ eri , fa<ftaaccuratius inquifitione, lcliofi non omnes , attamen bene multi
iafticis idem evenilfe, quod Eudidi circa definitioncm lineae recta: . Notiones habuere
confufas, utut claras , ex allatis exemplis manifeftas, quorum ctiam beneficio eas cum
lettore commuaicarunt , quemadmodum Luclidi notioclara fuit , fcd confufa linex recita:,
fchemate oculis exhibito communicanda Definitiones terminorum , quibus ifte indigitantur, condituri pluribus verbis , quibus finguiis figillatim minime refpondent , qux
diverfa in rebus infunt , eandem notionem confufam expreiferunt , quemadmodum dides notionem reclae confufam expreffit vocibus cxeqno interjaccrc tamir.it fuis . Atque adeo nullas dedere definitiones ; ied nomina tantum rerum confufeperccptaium tradidere.
E. gr. Definiri lolet cffcntia 3 quoa fit cntitas intrinfcca frxfindcns ab atiuaii exifteniia . Sed
in hac definitione minime diftintfte indigitantur , quae rei per effentiam denotata: inlimul fumta eandem abfolvunt . Cum adeo nulla: nctae enumerentur , unde id,
funt ,
quod eifentia appellatur, agnolcere atque a ceteris , quae enti infunt , diflinguere valeas ; definitio utique nulla elt (. 153). Interim tamen tcrminus cfientite non inaniseft,
fed notio eidem utique refpondet , utut confufa. Qui igitur d>ftinc1e explicat , quasconfufa illa notio involvit; is non amplius nomen effentis docet , fed rem ipfam eodem 111ex inftituto idem fiet in Ontodigitatam declarat . Fecimus nos id in fuperioribus ,
logia , ubi ledes efl dcdtrinae de effentia in genere . Etenmi dum diximus , elfentiam
quorum tamen unum per altitui per ea , quae rei fimul atque conftanter infunt ,
tcrum non determinatur ; diftintfe expoiuimus , unde effentia rei agnofci atque a ceteris , qua; enti infunt , diftingui poifit
Magnum itaque momentum in eo fitum eft , ut
duos illos cafus, quibus autores verba cum rebus confundunt ,
nomen tradentes rem.
iplam non explicant, a fe invicem difcernamus . Etenim fi quis verba cum rebus conquis vero nomen tradit , rem ipfam non
fi
fundit , ea, quae profert , re:icienda funt
declarat ; cus definitiones emendandas funt , notionibus diftinc-tis in locum conhifarum
furrogatis
Sane quod diverfos iftos calus non diftinxerint Cartefius ev qui ipfum fecuti
funt ; Ontologiam fcholafticorum tanquam mente vacuam prorfus reecerunt , imo nonnulli eandem ludibrio aliorum expofuerunt , non fine praefentiflimo fcientiarum damno
Nos vero ad difcrimen illud attenti plrlolophiam primam eniendare coepimus e ufque
ufum indifpenfabikm in fcientiis ceteris ipfaque vita humana deprehendmus, luo Ioco
luculenter oftendendum &; aliqua ex parte ex Logica: noftrx praeceptis ;am;am eluce-
Exempia iam
onem
&
&
&
fcentem
856.
quorum
&
coma-
ex cu ~
unum
dit
is
propofiticnes
Wolffii Logica
d d
curate
nm
a !0
'
392
fupcrfluo-
tanquam fubjedto enuncianda (. 200) cx iis atquc definito formanda? funt propofiriones (.41). Quamobrem qui definitionem conditu*
;
rus cumulat alia, quorum unum per altcrum determinatur, isdefinitionibus ingerit, qux ad propolitioncs fpeclanc, adcoquedefinitioncs cum
propofitionibus confundic,
Definitioncm ad rem obviam applicaturus ante oftendcre tenetur, ei-
dcm
id,
quod pcr
ftar praedieati
quae definitioncm ingrcdiuntur, determinatur , indefinito tanquam fubjecto attribuas; five idem definitio-
alia,
ne una comprchendas.
imminuitur, ubi
minantur,
in
E. gr. Per zqualitatem laterum fimul determinatur zqualitas angulorum in trianguQuodfi triangulum aqniUtemm dehnias per triangulum zqualium laterum
aiigulorum , theorema , tri trianguh xquilattro anguli funt inter fe *> quaies , ve 1 triangiUum
tenuiUtcrum efi aquUngulum , cum defimtione confundis . Oftenfurus triangulum datum
angnlos aquales habere ,
Utera anjualia ,
elfe zquilaterum demonftrare teneris , idem
lo zquilatero.
&
&
cum
&
ad inferendum, quod in numerumtmngulorum zquilaterorum referri deaequalitatem laterum efle manifeftam. Quodfi fuppofita hac definitione theoremi
futficiat
bear ,
COnditur , ferpendiculum ex vcrticc :n bafm dcmijjum dividit trUngulnm aquiUterum bifarUm j
Utera ,
angnlos xnnalet
idem zquivalec huic propofitioni hypotheticz : Si triangulum
hakt, pcrfcndkulum cx -ucrtk: in bafn dcmiffum iffum bffariam dividit Hypothefis adeo continec
&
&
De
393
&
&
&
&
&
km
&
&
indtptndtnttm , qui cum a ft txifiat , fibimtt iffi fiifhdefiniret per fpiritum infinitum
ex liberrimo tamtn btntpiacito
, ntc ttlla re extra ft ad btatitudir.tm fuam indigtns ,
gioriam fu.xm dtmtnfiraturus boc uniitrfnm , qnod contingtnttr txifiit , in temport tx nioilo profapitntis fitie fitmmx ac bonitati convtnicnttr }
dttxit , idtmqut aahuc cor.ftrvat atque gubtrnat
que
(itntijfimus
is
omnia
rluorum
ifta
incommoda
qux
in praefente propofitione
ex
cumuhuone
fuper-
in definitionibus
tequam eadem
incurreret
uti poteft
tanquam principio
mutuo non repugnare
eidem
dcrinitione
cumulantur
fibi
Cum
$47
Lonum erga
aiios
feu Ler.ignijfimum
&
, fed
principio
&
&
Omnes
effe
&
, nec IlOIl 13
ex eo demonftrari pol-
fapientijfimum
cum
quod Deus fit ens a fe &; rn ie contineat rationem exiftentiae contingentis univerplurimae propofitiones a definitione diftinguendae cum eadem confunderentur , finprogulae tamen eodem modo adhuc demonftrandae , ac fi ex definitione exularent ,
pofitiones ceterae de Deo non forent determinatae , cum conditio, fabqua przdicatum de
lulvecto enunciaretur , plurima contineret, quorum iu demonftrando nulla habenda eflet
ratio. E. gr. Propofitio: Veus efi omnifcius , Iogice reioIuta(J. 116 ) in hanc abiret : Si
Vtus eft fpiritut infinitus cr independens , fi 4 fe exijiit dr fibimet ipfi fuffv.it ad beatitudinem
fuam nee tilla re extra fe uidiget , fi vcluntatem habet HLeram e* decreta libera exequi potesi , fi
ir.undum in tempore produxit zy ejuidem ex nihilo , ghria> fv.x demon/lrand* gratia , eumqKe adhuc
vat
gubernat , fi denique fapitntiffimus atijue fiimme bonus efi ;omnij\ius eft . Quodfi quisdemonftrationem omnifcientia: divinx adornaxe tentet ( . 551 ) ; is abunde fatis intelliget , quod multa fuperflua ingrediantur bypothefin , rrnibus ad demonftrandam omnifeifint
fi
&
&
837.
&
corui-
dendx funt definitiones, quibus in fcripto fcientifico Iocus cft. QLiam- nere non
obrem cum cx fcicntificoprofcribantur definitiones, in quibustalia cu- *^?f
de inttlQ~
mulantur, quoruin unum per alterum dttcrminatur (%. 835) jnec eajJ
dcm
d d 2
3 9
detn
hiftorico tolcrari
in
poflunt
Ie-
rractanda.
icriptum
difcaiK veritates in
E. gr. In Geometria pra&ica ablque demonftrationibus in ufum Geodastarum confcripta in defin:tione hexagoni regularis non cumulanda funt plura, quam quae ad figuram
&
oblatam agnofcendam
ab aliis diftinguendam fufficiunt. Etenim fi quis hexagonum reguiare definiret per fignram , qnx fex later.t xqnaiia totidemquc angulos cequales habet , quorttm
illa fimul fumta fnnt ad radium circuli circumfcripti in ratione fcxtupla , hornm vero unus ad reBum in ratione fesquitenia ; definitio praxi geodaeticae minime refponderet . Etenim iudicaturus in cafu obvio, utrum figura oblata iit hexagonum regulare , nec ne , inquireredeberet , num pr&ter fex latera xqnalia
angidos fingidos inter fe xqnales , perimeter ad radium
circnli circumfcripti habeat rathnem fextaplam , tinns angidorum vero ad reBum rationem fefqnitertiam. Superfluo itaque labore applicationem definitionis fibi redderet moleftam eadem
ufurus , cum lurfkeret ad agnofcendum , quod data figura fit hexagonum regulare , nof-
&
Qurndo
fcripto
ji et
;
Ar/L*
definitio-
tiesfnper-
838.
in
tum
quanam fmt
ut tantummodo con-
feffori
dcfiniti
nofle defidcrac, ut
fic
Ercnim
fi
quis
fcrente occafione
rei
tantummodo
prcedicata
eadem enarrare
poflit,aut re-
de quo fcrmo eft,illi convcnintre qne- rc jis omnia fimul meraorise mandare debet , cum fic audito nomine rei fta**
tim fuccurrant omnia praedicata, vel audiro praedicato uno in mcmoriam redeant una ceterarid quod per ca manifeftum eft,quae de memoria experientia loquitur. Confultum igitur eft,ut nomini rei jungantur omnia prxdicata, quotquot lcctori familiaria reddcre intendit
fl.uconti.
icriptor
tribui potcft
( .
nomen
finitionis
349). Qiiodfi igitur propofitioni huiccompofitadetribuicur, id per abufum fieri manifcftum cft
Arque am
fcilicet
quod ex definitionibus
eft ,
cjuibus
non
appe-
De
appetamus &
ipfas quoque
395
in
tcientias
Nam
eundem
redundare valent
omwa
Si definith non
continet
nec omnia
illius
quibus
tamen Q!tMtio
:t!0 ~
minime con- d eP"
nec
ipfaque defini-
^,^'
j*.
'io
unum
tas
rei, cui
poflit nifi
omnia
effentialia
cum
ngurarum regularium
propriecas
840.
communia pcr unum faltem aut aliquot cffencia- oiliusca-\e-jusdefintlia determinantur (.66), confcquenter pcr femutuo dcterminari
convenire
queunc, adcoque in abftracto conliderata cum effentialibus
-^irS.
vidcntur ( . 64), dcmonftrationem propofitionis praecedcntis adhuc
fubfiftcre patet , C\ in definitionc attributa communia pauciora com-
Quoniam
attributa
fi
in
competunc
commemorantur , quam
nonnifi definito
quot junclim fumta nonn-fi definito competunti definitum tribui debere rebus , quibus minime convenit , nec omnia illiits cffentialia 6" attributa propria ac communia cetera inde demonflrari
tilam
poffe
ipfamque definitionem
mn-
effe.
Quia figura regularis aequilarera eft, fingula latera ad perimecrum eandem racionem habenc Haec adeo proprietas communis eft figuris regularibus cum omnibus figuris ceceris aequilareris
Quodfi ergo figuram reguUrem dc-rinias per eam euju- Utera finE. gr.
ad integram ttrimtmim tandtm rationtm h.zbcnt ; definicio lTlUClla eft , cum addi deberet,
cr angutormn fingulontm rationem ad fvnm m omniutn tandem efie , neque mde Jemonftrari poSimiliter mutifa
teft , figuram regularen? eile sequiangulam i?c circulo infcriptibilem
gr.ive , cum color flavus oc gravicas etiforet definicio auri } quod fic mttallum flavnm
guU
&
am
01
?art.
39$
am
Se&
II.
111.
Cap. V.
orichalco conveniant
.
Definitiones fcholafticorum inMetaphyfieis fepius mntilsfnnt:
datis initantiis , in diftin&iones inutiles inciderunt , qualis forec figurarum reguixrium in eas , qute circulo infcriftibile s funt Cb* qux ciicnlo infcribi ne que v.nt . Antequam in rerum cognitione multum profecerimus , fieri faciilime poteft , ut definitio-
unde eas
falvaturi
nes mutilas condamus : Quas tamen ideo contemnere non debemus , cum anfam dent
vcl earum autoribus , vel aliis eas integras efficiendi , ubi inilantiis oblatis mutilx deprehenduntur . Tum demum vitio vertuntur definitiones mutilae , ubi integrsc jam in publicum proftant atque vulgares fa&ae Imponunt autem definitiones mutilae inventoribu*
etfi acumine prxditis , quod animum ad rcm ipfis minime familiarem vel antea nonnifi
confuie percepcam primum advercentes defeitum notioais diftinc/tae , quam fibi formant , eo ,
quod in confufa adhuc continetur , fupplent . E. gr. Qui figuram regularem intuetur,
laterum,
angulorum aequalitatem intuetur : cum tamen laterum aequalitas magis pateat ,
quam angulorum; rerum geometricarum ignarus figuram regularem fibi ex sequalitate
laterum agnofcere videtur , imaginatione fupplente, quod uotioni diftin&ae deeft, quse
&
&
&
&
tile eft
&
.
Qitandft
pnncipix
fintincer-
ta *
841.
&
propofthnes
yuarutn realitatem nondum adjlruxii ,
probatione indigas ,fcd nondum probatas in demondr ationibus , vel probaticnibus in numerum pr<emiffarum admittit; is principiis utitur incertis . Etenim
fi quis dcfinitionibus
propofitionibus utitur tanquam praemiflis rn demonfhatione,vel probatione,is eadem tanquam principiadcmonftrandi,
$*
<I
defmtiones
til1
&
evicla,
tatis neceffttatis
etfi
. 5 )
&
tamen ideo
cum
fit
abfoluu
fed
rcf-
..
De
397
quod autor
refpecliva (5-5<>4).
principiia incertis
eft
fi
842.
nequir
&
fundant certitudinem
quam
aliunde habent
cum
certitudine
qus ex probatione ab
ip-
allata enafci debet . Sane homo chriftianus ex fcriptura facra de Dei exiftencia 8c a:tributis convictus de his tanti momenti veritatibus certus elfe poteft , etfi nullo argufis
fuarum vim
in
fe
pcrceperit
Ex
decidendum, numvalidaiic
demonftratio, an vaciilet.
-
843.
Principia probandi probatione indiga, fed finc probatione fucnta di- VrinciCuntur precaria
piorum
Si quis contra atheum difputaturus poftulat , ut fine probatione concedat,
mun- precarioaliquando ccepilfe, quod ille ftante errore fuo non largitur is inde exiftentiam Dei rum
dcfieidem demonftraturus principio precario utitur . Nifi enim aliunde eidem probaveric
,
n jtj
mundum non elfe a fe , quemadmodum a nobis fattum eft in Mctaphvficis, probationem
cjus nunquam admittet, (ed confta.nter urgebit , precario fumi tanquam verum
quod
,
rabum eife ipie arbitratur, mundum aliquando coepiife , cum antea non ex-fteret.
E. gr.
dum
.-
844.
Patct adco eos principiis precariis uti, qui utuntur prinapiis incertis(%. Ttincipiis
841. 843 ).
precariis
Exempla :g tur, qua paulo ante (not.. 841) dedimus, huc quoque referenda funt
quimmitNec muius patet , propoiitiones incertas permanere leftori, li pnncipiis precariis utatur tantur.
:
autor
84J.
ab
aliis
certus.
cctor
ab
Etenim
ab
aliis
iis
utitur
qu<e
tanquam demonfirandi
intelliget
nec le-
propofitios " on a -
11
"
fi
dcfmitiones terminorum ,
non habuerit perfpeclas; non fatis perfpicit
bsnotionesjungere dcbear(.
S't(. 117;.
&
dutas
quasnam cum
il-
veritas
Quodfi
lsiloTl -
Varu
398
11.
ratiociniis, quae
quentcr ac
fuae
ingrcdiuntur
confc-
in Eruditorum diariis leguntur , aliisaenigmatica, aliis prorfus chimaerica vifa, prout vel
autoritaci tanti viri aliquiddeferenresficile dmilerunt , non proferri abeoin publicum ,
nifi circa quod fibi privatim latisfecit, vel nullaru certitudinem iis ineife ftatuerunt ,
quarum nullam ipfi perfpicere potuerunt.
846.
Oiiamodo
certitudi,c
^j,-
'
Ibdiis
dataprafupponun*
tur,
e x aliis autoribus
citet
letlor ve
qua probat , affequi valet , ubi ante aitunde fibi cogntta &
er
reddit
qua pr<e\upponuntur Lector enim de veritate propoJpeft*
P
,
^ Cl0n s 3 quam autor probat, certus non eft , quod ignorer, num ea
vcra ^mt j 1 USE tanquam vera ab eodcm praefupponuntur ( . 845 ).
Enimvero fi ex aliis autoribus cirantur,quae aliunde cognita praeiupritatem eorum
'
cft
ac
fi
&
Veritatem
afferti ipfo opere aifequetur, qui elementa noftra Mathefeos Latina evoiveabi in difciplinis fequentibus non fumimus , uifi quod ex praecedentibus citamus .
Cu'.n vero fingula: difciplinae, utut uno volumine comprehenfae , iint quafi totidem libri
a diverfis autoribus fcripti j perinde omnino eft , ac fi ex aliis autoribus prxluppofita in
difciplinis fequentibus citarentur. Idem experiri licebit in operibus noftris philofophicis , ubi eundein morern conftanter fumus obfervaturi , cum hoc unice nobis propolitum
rit
fic,
ut leilorem
definitio-
nes
&
propojiti-
847-
ouales
&
e-a
fini
conditur ,ut
>
nifi
quarum
realitas
ad
ufum
fcientifica invit<e;
defini-
in fcripto fcientifi-
,
nifi qu<e jam puEtcnim
in fcripro icienalquo
fuerit
demonfrata
fcientifico
finpto
l"r
hiadftruitur ( jX.
rcalitas
derinitioncs
nifi
tifico
non
quarum
admittuntur
fioriio
dogmatico 790). Quamobrcm i\ fcriptum dogmaticum hiftoricum ca finiconditur,
coilucanut lcclor ad lcgcnda fcripta fcientirica praeparcrur idefinitiones in eo non
**.
quam <juae in fcicntirico ufui cifepoiTunr,confequenaliae collocanda:
co j am acjft ruc~i a
M'tce
in
quarum
Quamdiu
ter
realitas in
hoc
fuit adftrucla.
poifibilitas definitionis
nondum
fuit adftructa,
num
ra
ea vefit 3
Dc
ra
dijudicandis libris
an falfa, ignoratur (
fit,
tx transferre non
licct:
547
imo
li
).
dogma ticis
Tuto
399
candcm ad ufum
igitur
vi-
nunquamres
non locum habcnt propofitioncs nifi probata? ( .790). Quamobrcm ii fcriptum dogmaticun hiftoricum lcctorcm
docerc dcbet in fcientificorum lcftione ufui futuraj ncc z\\x. incopropofitiones locum hab.re poflunr , niii qua: in fcripto aliquo fcientifico
jam publice fucrint dcmonftrata:.
Quamdiu propofitio aliqua nondum dcmonftrata , utrum ea vera fit
nec ne, ignoratur (. 570). Tuto igitur ad ufum vica? transferri ncSimiliter in fcripto fcicntifico
quit: etcnim
conclufio
ii
contingat
eam
efle
falfam, falfa
quoque hinc
inferetur
in
trihuet
quae
848.
tantummodo afjerta
tamen
ut propofuiones certa?
prcbabilibus difiinguantur
Etcnim inhocca-
cum
/**,...
aou! "
?f
-
<
a lPt0
dcgwatico
fcriptis bihorico
fcicntincis
re
in
propofiti*
fit locus.
bcant
in
quoqnc
0-
59
Exempli loco
efle poifunt compend:a nftronomica, in quibus theoriae planetarum exphcanrur: quale olim dederat 'Ptubachiu.s Huc enim etiam referenda funt , quas de hy.
127.
Jf.
&
849.
non
diftinguit
Wclffii Logica.
c e
eft
cmfUHm
400
imtwt.
c {\ (
Vart.
SeH.
II.
Cap. V.
III.
jj\
eft (
591 ),
Qiiamobrcm qui propofitiones probabiles a demonftratis non
ei
cum
certa
564
diftinguit;
inccrtis confundit.
In fcriptis feientificis ipfa probatio , quas propofitioni adiicitur (5. 751), oftendit ,
num propofitio aliqua lit demonftrata , an faltem probabiliter probata( . 580. &feqq).
Non igitur opus eft , ut ibidem perinde ac in fcriptis dogmaticis hiftoricis difcrimen 111ter propofitiones demonftratas cv: probabiles difertis verbis inculcetur .
.
^i.usca-
850.
$} q U ;s p fopoftiones pro demonflratis venditat , ad quas probandas fumit anondum probatas ; is dcnuo certa cum incertis confundit
Etcnirn fi
lias
non modo dogmata recenfent, verum etiam argumenta , quibus probantur , indicant
propofitjones pro demonftratis venditent, quas prjncipiis precariis fuperftruunt
Quis
gitur ncn videt , quod certa cum incertis confundant ?
.
tius,
851.
Cifus ter-
is
i-
conftare dicit
incertis confundit
qu<e
tamen per
Cum
illud cx-
is
66S
),
gitur certa
cum
inccrtis confundit.
in re aftronomica vulgo non altius fapiunt fibi perfuadent, experientia conitare, quod terra quieitat & ftellas in univerfum omnes circa eandem ab
otu in oceaium ferantur: Opticas tamen gnarus probe intelligit, idem quoque apparere debeie , fj itcllx cum fole quiefcant cx: terra motu vertiginis ab occafu verfus ortum circumvohatur Qui igirur quietem Telluris tk motum Solis atque ftellarum dilmuti) tanquam experientia certum fuwmnt; ii certa cum incertis conlundunt
fcxemfc.
gr.
Vulgus
&
qui
plurr. fimile
dimus
Ejnsfptti.ilwrex-
phcatio.
quemadmodum
fupra
jam
often-
852.
Quoniam multa cautione opus cft, ne in formandis notionibus & judiciis intuitivis modos cum attnbutis & attributa communia cum cffentialibus (.672 & feqq. ) confundamus, vel pro caufa clfcctus vcnditch.us, qlKfe talis non eft, atque pro unica habeamus
c ux plures fo,
cias requirit
(.t>97.& fcqq.^
&
ut notiones univerfales
.678. 682.
&
feqq.
De
401
&
&
dis
nibus
rcrum cbfervabilium , atque diflinguendis attributis commuutrifque ab effentiaiibus , nec non in formandis notionibus tt-
attributis
propriis
niverfahbus
&
definitionibus
&
landis efftcluum obfervabilium caufis in regulas experientue a nobis demonfira:as impingit , eum certa cum incertis confundere.
Errorem hunc committunt autores cum fcriptorum dogmaticorum hiftoricorum, tum
fcientificorom, nec adeo facile cft , eundem evicare vel commiiium ab alns detegere .
Experta lcquor , qux olim experieutur, acumen ad experiundum fufficiens affidua induftna fibi comparaturi
Si autor fcripti dogmatki hiflonci argumenta , quibus propofittones probantur , tantum indicat , inevoluta tamen pro demonflrationibus venditat ; is de-
prardicatum fubjefto convcnire five directe, five indirecle demonftrare valemus, propofitio nobis certa cft (. 568). Quodfi igitur autor fcripti dogmatici hiftorici argumenta incvoluta, quac commcmorat , pro dcmonrtrationibus venditat
incertis confundtt
Si
is
nimvero cum
ficri
E-
contcndit.
abfit (. 551 & fcqq.j,veritatis autcm propofitionon fit,qui nullam demonftrationis genuinac formam animo
comprehenfam habet, nec perfpicit,num forma dcmonftrationis pra>
fcntis gcnuina fit (%. 570 )i vi argumcnti incvoluti lector intclligcns
nse
quam longimme
nis ccrtus
nec
ficri
iu certa
E.
gr.
cum
inccrtis
quis contenderet
Si
hoc ca-
confundi.
,
fe
demonftraife
theorema
Geometriae elementaris , qtttd rccla ex centrc circuii C ad chordam .-ffi fcrfcndiculai is CL , .- dnrdam AB , O" arcum cognvmincm
ubi commemoraverit , patere id per congruentiam
,
trianguiorum reclangulorum duo Iarera figillatim xqualia hal-entium; is hoc ipfo minime leitorem , qui ipfemer veritatem propofitionis perfpicere geftiret , de eadem convinceret.
Similiter qui refert , Mathemaricos ex umbra circulari telluris in eclipfibus lunaribus demonftrare rotunditatem illius,
hoc ipio nunquam etficiet ut tector , qui aliis fpeciminibus
demonitratonis vim percepit , vel regularum logicarum gnarns , veritatis illius aflerti
conv n atur Certam adeo ccgnironem in utrcque calu cum incerta confundit autor .
Lucem huc propofitioni quoque affundunt exempla fupra (not.. jjojallata. Probeautem notandum eft, nos non in dubiiun vocare , quod autores , qui demonftratior.is v'm
nunquam percepere nec certam cognitionem unquam ipfimet eonTecuti funt , fibi videantur certi efle ue veritate propofirionum ob argumenta inevoluta, qux proferunt
fed
certitudinem apparentem aliunde provenientcm , v. gr. praejudicio autontatis debitam
,
iifecet
tum
ea
comunaunt
e e
J+ .
^
^
../
t-:cirr-
0>
402
Vart. II.
JV&
S 54
Dcmm-
Jhancmis
vc
cxplicice
III.
Cap. V.
qua omnia
implicire continencur
veJ
principia demonftrandi
&mcom- ^ nx P rinci P' a demonftrandi ncc cxplicite, nec implicite omnia contiCotttinenttir autem propolitiones in demonftratione explicite
quae
pktadefi- ncc
,
difcrtis verbis cnunciantur; implicite vero , quce vel per eas, quae ad.Vij.
-
in
mcmoriam
revocantur.
moriam fubeant
Demotr-
fimionis
ctnifum-
rriat<e&
jT.
855.
Demonjiratio conjnmmata dicitur ordinara completa: Demonftratio vero inconfummat a inordinara incomplcta.
s en,m demonftratio & ordinata fuerit , & completa , nihil amplius ad eus perfe'
&
056.
1" demonflratioue igitur confummata nttlhtm dsmonfirandi principhim oJ] W
ca , qua adfunt , vel per citationes facile in merf' ;
f" rnitutur , quod non pcr
tiofiis
'
con,.
,
,,
^evocetur ,
eo ordme collocantur , quo m ratiocmtorumjefingula
Jummata.
.
tSr:i
mmam
&
....
,.
Etenim demonftratio
& completa ( . 855 ), atque adco
patet,quod erat propofitum,per dcfmitiones demonftrationis complexx (.854^ & ordinarae (.799).
rie,
in
abit
continentur
Nimirum fiquxdam
prin-
cipia demonftrandi omittercntur, qua; per ea,qua? adfunt, vel percitationcs in memonam haud facile revocanrur,dcmonftratio non forec
lr alio ordine ponerentur, quam quo rn ratiociquibus conftat dcmonftratio, continentut , eadem forer
inordinata (.799). Foret adeo demonftratio inconfummata( .855;;
id quod hypothefin evcrtit.
completa
niorum
(jT.
854J;
ferie,
velit
&
Cttrde'inonlira-
tio
com-
pletafaci-
S
.
'
*
? 57
qut
<* r
403
ac laboris difpendio
(i
rit
verfatus.
Jam e contrario in demonftratione incomplcta omittunrur propofi-
( .
concluiioncm
in
poflit
eam
&
confcquenter
intelligit.
Geometriae, dedimus
demonftrationes completas; ChriBofhtrmt contra Sturmiut in Mathefi enucleata fxpiflime incompletas , dum per modum corollariorum definitionibus lubicit theoremata, quorum
veritas intime non penpicittir , nifi demon.rratione redintegrata
Quodfi ergo propofitionis alicuus demonftrationem in elementis noftris perper.dere voluens poftquam corollar:um, quod eandem continet , in Mathefi SturmUmt trutinaveris > ventarem propofitionis
prxfentis iplo faifto experieris
Potens etiam CUvium vel autorem alium , qui perinde
ac nos completas dedit demonftrationes elementorum Buclideomm , confulere , poftquam
SturmtMs de evidentia follicito negotium fr.ceffit
Quoniam Geometrae primi ordinis in
fchediaimatis prxfertim, qux Diariis Eruditorum inferere folent, demonftrationes in*
completas amant , propterea qUod peritis fcribunt , non tironibus ; qui eorum demonftrationes rimari voluerit , donec eas ex alTe alfequatur diftlcukatem fibi ob ectam abunLesat , cui volupe eft , opus eminens Principiorum Philofophix naturalis
de fentiet
mathematicorum Viri fummi "Hevotmi, qui , cum Geometris primi ordmis fcripferit ,
incompletis demonftrationibus ut plurimum contentus
lesat etiam itibniiii in Act sEruditorum contenta fchediafmata: nec erit ab eo , quod modo demonftravimus , alienuS.
Enimvero demonftrationes incompkrx non modo negotium faceflunt tironibus , verum eram exercitatis, qui, cum obal;aagenda in med tationibus mathemaricis cont nui non
jint , propofitiones ab aliis fuppofitas omnes farhiliares habere neqtieunt. Ratio ex demonrtratione patet ,
conftat ipfum Mugenium , etfi in ftndiis marhematicis affidunm,
de difficultate operis 2V^"""<"' intelligendi ob demonftrat:i/..c> incompJetas conqueftum
.
&
fuif
If^
iz
culter
inteUigar
tur.
Vart.
404
qucmadmodum me olim
11
ScZl. 111.
Cap.
dum
eft ,
ex Itibnith
audiviife
&
&
Vncrogativa
c.e-
moijira-
j?*
0, ~
prx-
i/ior-
dinata.
858.
&
confequenter
ncm
&
penitus intelligi
feqq. )
dum modo
oftendimus
&
tcntanri
manifcftum evadit.
qui demonftrationes noftras in elementis mathematicis fibi fapoftea alios auordinatas efticere ftuduimus ,
inordiuatas afferre folent
Et profeclo demonftrationes inordinatae
illi,
quas
qm
&
quam maxime
maxi-
De
mnt
npnes auulennt, qua
maxime
in cauf.i
405
cur aucores egrcgii demoaftcaciones excra Mathefin daeuri probaa vera demonitrandi lorma quam longifilme aWu
.
859.
Quoniam demonflratio confummata C5c ordinata eft ,
complcta ( jf. Dimonintelligitur
plenius
kclorem
ea
fadle
convincit
,
855);
genuina firatienis
,
drmonjlrationis ideam animo ejus mgewrat (. 857.858)
lnconfummata conf' m cum inordinata iit <3c incomplcta ($.855), difficulter intelligitur , kclo- maU
A(0^ a ~
rem non adeo fortiter ad ajjenjum trabh ,nec gemiintf demonfirationis ideam
animo cjus ingencrat (jf. S57. 858 ).
Quod in demonltratione inconfummata remanet dubium vel examina tollunt , vcl fuc-
&
&
&
&
oeffu temporis crebra repetitione contraita familiaritas ; examina enim nos convincunr
quod bene ratiocinati iimus , ubi a priori dedutta fnit propofitio ; familiaritas vcroevi-
deneise fpeciem me.-nitur, uoi cum acumine actentio mmime conjungicur . Demonftrationes inconlummata: confufam demonftrationis ideam, eamque incompletam
ex parte
r.ram , animo ingenerant , ita ut in illa dijudicanda falli adhuc pofiis ( . 92. 80 ) Ipfa expc: ientia loquitur , quod brevi temporis fpatio magnoque laboris compendio multam
fibi lcienciam comparare poflint , qui iltiusmoJi libris ducibus utuntur, in quibus de-
&
Atque ea ratio eft, cur elementa noftra Mathefeos femonftrationes lunt coniuminarae
dula manu evo!ventes,vel noftra inftitutione uii celeres in hoc ftudio experiantur progreffus, cum Sc in iltis demonftrationes prcpoluerimus confummatas ,
in leclionibus ea.
&
rum
analyfin naturali
numerum axiomatum
in
fine probatione
/7
&
fumit
Q^^
bcbant. Si propoiitiones fuerint demonfrrativae, intelicrftis terminisnonpatct , utrum prxdicatum fubjefto convcniat, nec ne (jT. 262)
qJOepr"*'
confequenter non apparet, utrum propoiitio vcra iit,anfalfa(
505)! lariJ*.
JJt adco conftct , utrum vcra fit, ncc ne, dcmonftrationc opus cftf. bent.
dum
Exempla obvia funt in corum fcriptis, qui methodo Geometris recepta librosconfcribere aufi funt , cum methodi illius interiora minime habnerint perfpe&a,
idea demonltrarionum nonnifi incompleta animis ipforum inhaerente Quomam vero abunde
docui"
mus, quando propofitiones fint indemonftrabiles ( ?. 163. 264;
quaenain in numerum
axiomatum ac poftulatorum referri debeant (. 268. 270. cv: feqq.); haud quaquam
difficile erit in caiu dacu diudicare , num autor propolitiones oemonftrativas
in axioma"
tum vel poftulatorum numerum referat . E. gr. Si quis exiitentiam Dei demonftraturus
rrethodo mathematica incer axiomata refert, 1. dari trdintm univtrfi , 2. ordincm
univtrfi
: eamingentem; is fine probationc fumit , qus quidem verfi funt , attamen fine
,
probatione nec patent , nec ab atheo conceduntur . Utrumque demoiiftrabimus in
Coimolosia
ubi apparebit, quam multa
recondita opus fic doctrma, antequam utraque
propofitio demouftrativa ratione evinci poffit . Quodfi veroquis demonllrationes
profunde hauibs capere nequit ; is tamen probabiliter easdem aciltruere debet quo in cafu
exiftentia
Dei cxinde tantummoio probabiliter probatur (. 586), etu probatio
fufliciat ad
.
&
&
aflen-
inter
certum
non didicerunt
86r.
m ^ym
JHS .
C0it)
Tart.
4or5
SeS.
II.
111.
Cap. V.
Nos
igitur in Matheli
ne
vitii
fubrep-
ripn s rei evadamus (.668), vel al;os diclione minus cauta e us participes reddamus,
'udicia intuitiva per modum coroilariorum iisdem fubjicimus
Eundemmoremin phi;
&
862.
. 863.
omnes
Si
dogmaticum
in
invcntorum
conditur
bifloricum
ftriptum
ufum
,
Tropoft-
Cognitio
cmaqw-
&
&
tiomsfcri. propojitiones
pto dog-
qua
in fcientfficii
publice demonftratce
&
Matuo
dantxir (%.
farjae
Hac^enus iitiusmodi fcripta in ipfa Mathcfi defiderantur , etfi magno ufui futura inquod a!:bi oilcndemus & ex dimonftratione propolitionis praefentis colligere
licet, Omnes autem propoiitiones , quarum idem eft fubje&um, in uno ioco congerendx , & fub-ecta earundem ordine alphabetico collocan.ia , ut absque Iabore reperiri posiint
Vicitur aliquod horum Kriptorum fpecimen dcdiife Alerfennui , dum unive>fie Gcometria mixtnr-.e Mathemmkit Synoffin conicriplit , in qua deSnitiones Sc propoiitiones E:ididit t
ventoribus
H-twi
sinkiiactiit j
Kcpteri
Theodofii
Mc :cl.xi
Mjiailjci
Jfollonii
Sercni
M}do>gii,Taf
fi
&c.
De
'
407
.: 2*c.
y~
i<
absque demonftratione, fed eo ordine proponuntur , q.uo apud Autores, aquibus
Jemonftrantur , collocantur , dirficulter adeo leperiendx, ubi eas evolvere volueris. In-
(ervit
ifta
dant
quam
rit
mventa
nondum
ut
864.
frequem
propofttiones
ill<e
demonftrandis
in
eft
eafni conditur
ujus
aliis
non
ad
quarum
ferendsirt
qui
cft,
tit
^n
propofitioncs,quit praemiflarnm: locohabentur, familiarcs habet. Quamobrcm illse propofitioncs fcripto dogmatico hiftorico in ufum lccliortis
fcicntificorura condito infcrendce , quarum frequcns efl in dcmonftrandis aliis ufus.
Qtii ad ftudium Geometria: elementaris accedunt , nullis adhuc cognitis deffnitionibus
atque propofitionibus , pluiimum difficultatis in demonftrationibus concipiendis experiUnde accidit , ut fupropterea quod earum principia ipfis nondum familiaria
untur
bito quafi lux quaedam eorundem mentibus aftundatur , quam primumcrebra repetitio
ne illa familiaria evafere. Magno igitur commodo tenera. astate iftiufmodi fciipta volvuiuur , antequam adultiori ad fcientifica accedas
Imo praftat tironem omnem illorum lectionem fedulam primitterehorum le<f.ioni , ubi celeriori tramite progredi libuerit.
.
865.
dem
friptum dogmaticum
Si
inferend<e funt
Qux
fe patet
**
E. gr. Gcometriam elementarem in ufum geodxticum fcribens praeter definitiones problemata ad exercendam Geodiefiam necelfaria Sc iila theoremata eidem inferere debct ,
quz m praxi Geodstica ufui funt veluti theorema de ratione fummx omn um anguloFum poivgoni ad reclum, quod examini jnfervit , num inftrumento goniometricoangu;
li
us.
Quonfam
fcripto fcientifico propofiriones dcmonftrari vcl proba- Tropofiri debent (.751^1 facilcpatct,
fcriptum fcientificum in ttfum vit <e con- tionesin*
ditur
prteter propofitiones
qu<e ctd praxin tendunt
eas etiam inferendas ferend^
in
ejjr,
qu<e
h. gr.
illii
prax.es
V).
Eodem modo
r.
63
alias
qu.e
Omnes
<
qui
J ufum
noftrae aclione-s
WoUfii Logica.
isn i
condidimus , ut lf
theoremata in- tnitjian
1
plnra igitur
vit<e,
OU/.
867.
,
conditur
r%Pco>
fini
liquct (%. 75
tum
Non
vit<
ft
e'i
infrendas
sd finem
al
quem
tendere debent
io nes et iatn
eff; profcfi:'-
afitm in-
veincrnm
,
,
40 S
Tart.
fcae
addilcere licet
HL Cap. V.
IL Se&
cam
fine
titas
&
86
ufustheo-
i.vutum
pratt
c-
8".
formandis
t'
ca-
,.
,,
Problcma
pncipit
pkta&
PP cfii0 incompkta.
incom-
modum docere
pro notione
debet
fieri poffit, confcqucnter haberi
diftincla rnodi , quo aliquid fieri poteft. Si igirur fingula recenfet, quibus faclis obtinerur,, quod fieri dcbcbar, completa utique erit( 92).
Kon abfimilr raodo colligitur, in cafu oppofito rcfolutionem exhibcrc notionem incompletam
ipfam recte incompletam apadcoque
gieta..
'
adeoquc aliquid
fieri
266
); ejus refolutio
&
,,
pellarL
Exempla folutionum' completarum habemus in elementis Mathefeos ubi refolutiones
problematum diftincta conftant enumeratione fingulorum, q.uibus tadiis- quaefito iatisfit.
,
E. gr. dura trianguli aequilateri conftruitio docetur , faiftis iis, qu<e prsecipiuntur , trianguluiir aequilaterum conftruiftum eft Theorema prxiens defmitionis loco elfe poterat
in noftra erum libertate pofitum eft hanc folutionis fpeciem dicere completam Sc ei oppraelens
pofitam incompletam
Enimverocum termino eodem' jam antea ufi fuerimus
cufus- commode ad anteriorcm tanquam fpecies ad genus reducatur ; confuitius quoque
mdica.7.i facta. reduitione oftendere
quod. definitionem nominalem: non. fiiie ratione con-
&
damus
870V
".
-
Tt.cfohto
ctntU
kos^
quam
,.
ut
faty
att d
'
C3 plura enumerantur,-
quam
debenr , ut
tur;. ea ad rcfolutionem problematis non fpedtant
quae
fieri
Nullum
adeo-
dubium,quin
fiat
&
quod
percba-
eadem falvaacin-
problematum' in elemenris Mathefeos propofitorum' esaminare vpexperietur , nihil in iifdem contmeri fuperflui atque adeo exempla eidem in
promptu erunt , quibus theorema przfens illuftratur Duplici' autem modc innoteicit
Jiurrt problcmatis foluxio fuperflua; ccntineac , aiteroquidem a pofteriori , altero a priori..
pofte^
Si
ltoerit
quis- refoiut-iones
,
is
De
409
pofteriori
pliceiur
commodius
fiat
Exempla
871-
Si demonfirari
poljit
faClis
iis ,
,
jam
problema reducirur ad rheorcma, fi refolurio fumicur pro anrccedcnre & quod ficri d<.bccproconSciliccr omnia problcmata contifcquencc propofitionis hypothctica.'
nentur fub hac propofitione gcncrali: Si h<ecfiant , fit etiam , quod erat
facimdum, Jam fi uihil prxcipirur in refolutione,quod non ficri polTir,
fieri
nec in ea pr<ectpiantur
efl
Omie
Tx cfdmo
p'oUcviMis rerx.
Exempla prasbent omnia problemata Geometriae elementaris in noftris Geometriae elementis , nno omnia quoque ceterarum difciplinarum mathematicarum problemata E. gr. Si rrianguium aequilaterum luper data recta AB conftruendum , ex A .& B inrervallo r&ftx AB interlettio in C
fieri mbetur , eaque fatfla porro prsecipitur , ut recix AC
BC ducantur Rcducitur adeo prohleina de conftruenuo triangulo asqutlatero ad hoc theorema Si cx puntfis extremis A
B rcElte d.ttx 4B tjufdem intcrxullo ftat interfeSio in C
pun.
&
&
&
{1*
Jic
conftrutlum
,-
xquilaterum
efte
ra cft.
S/ experiamar
3 7 2.
ri
pofitioni hypochecica;
faciendum proponicur
,
.
Mim
c&fus
VarL 11 SeB.
4io
que veram
effc
111.
Cap. V.
ca pracipiuntur,
E. gr. Si quis
ne
efi
&
pr
t.Ut,t,-
tiSfJJt,
qus de tbrmandis
ne-
73-
T\tk'l:'tlo
fa:i!e
is
T\cfohtio
Si ea
qua
prtecipiuntur
874.
fieri non poffunt
refolutio impofibilis
Patet
impojj.bi-
absquc demonitratione.
l!S'
E. gr. $i quis parallaxin folis collatis inter fe altitudine folis vera pcr calculum dealtitudine obfervata fcrutari juberet i is problemat;s de parallaxi fohs inveterminata
itiganda folutionem lmpollibilem daret , cum fieri mmiine poflit , ut tam accuratecomobiervetur apparens , quantum iiuicnegotio lurficit
qnempuretur altitudo folis vera
admodum ex Altronomia abunde patet Attronoma plura fuppeditat exempla Notan-
&
&
dum
vero non ideo ipfum probltma. folutu impofjibiie ejje , qusmi/is refoiutio ejus d*t.t Jit impofjiEtenim non implicat , ut alio modo idem lolvi pollit Iplum exemplum , quod moLltut enim irapoffibilis fit , quam comraemodo dedimus, aflerti veritatem confirmat
ravimus, problematis dc fcrutanda parallaxi folis lolutio; non tamen ideo iptum problema fblutu iinpofiibile efl, cum alias lohitiones dederint Aitronomi , quibus parallaxin
folis venari licet , in elementis Aftronomie a nobis expoiitas.
bilis:
Bffolutlo
ad
apraxi
tefiate funt
aliena,
875
problema
Patet
&
&
S76.
De
biemata ita
ordinatda
S76.
cum dogmatico
fcripto
411
biftori.o
-,
tum
fcientifico pro-
nift
Crdo problcnusu.
per pntcedentia
E. gr. Si in Geometria elemeiuan docetur , quomodo per<data tria. punctadefcribatur
circulus: rec-tam per liaeam perpendicularem bifariam dividere jubemur. Sed quomodo
qtiod fieri
pojjit
liuea recta per aliam perpendieularcm bifariam disidatur, in problemate aliquoanteriorc jam tuit mo.iftratum Hu;us corollarii ufus eft, quando de ord:ue,quo libri^ouicripti funt , )ud:cium terendum.
.
77-
Cx
cognitio unius pendct a co- Veritatu.
^nitione altcrius . Lnde confequitur , definitiones effe inter fe connexas , connexio
depniti*r.
ji dehnitum unius ingreditur definitionem alteraw.z. propofitiones tbcoreticas
inter Je connecli , fi una ingteditur demonflrationem alterius tanquam pv<etniffa: 3. problemata denique inter fe connedt , fi , quod in uno pracipitur t
fieri poteft
per alia.
l'oc
eiie poffunt
<
878
'
Si quis ergo fcriptum fcientificum condit , quemadmodum a nobis prtecipi1ur ( . 790)-, veritates omnes inter fe ccnnecluntur
Etenim in lcripto
.
fcientifico r.erminos
omncs
quorum
definit
**f
1*^!
tms \n
grediuntur
vel
definitiones
cum
propoiiriones in univcrfum omncs,e quorum numero etiam problemata funr(. 276), eo ordine collocet , ut prxcedant , qusefequentibus dcmonftrandis inferviunt .(.790), problemata etiam ita ordina-
r:ie
inter le
{ S77)opus
non
$.
fit
879.
Jn fcripto dogmatico bifiorico veritates tnter fe conncFli non poljunt , nifi de- Ifjtm cor.prcblemata. Etenim in fcripto dogmatico hiftorico dogmata ntxioin
finitiones
&
Quoniam
cum
Y k':s
locu
politiones antcriores
efc,
Tart.
412
II.
SeB.
Cap. V.
III.
&
praedicata propo-
{ltionum intelligcnda lufticiunt (.823); definitionum anteriorum dcingrcdi poflunt definitioncs lcqucntes 3 conlequcnccr definiciones
finira
inccr fe connecli
p.oflunc
(.877).
faffturus in
Tenendx
cina dej
paitioMi
Si termino
jet
880.
notio fixa
ej us defnitio
ferenda
pto dogmatico hiftorico ( . 823^), ncc in fcientifico Jocum habentfjT.
824), quam quae ad fcqucntcs intclligendas fufriciunr. Jam cum tcrminus, cui notio fixa, utut confufa rcfpondct , non obftec, quo mi.
nus definitioncm
intclligas (.
qucm
nis altcrius,
Quoniam vcro
dum,
illius
is
fn
ingrcditur
in
gratiam dcfinitio-
minime praemittcnda,
fcripto fcientifico
unumquodquc eo
loco collocan-
tcrmini
inferendam
efle
utique parct,
. gr. tuclides in definitione trianguli aequilateri utitur rermino xqualitatis , quam tamen npn ante definivit, propterea quod fixus eius eil iignificatus
obvius , adeoquenotio clara , utut confufa, eidem inrelligendo fufficit . Nos vero in philofophicts lubinde
utimur ex eadem ratione termmis nondum definitis, quos tamen in fequentibus definimus , ubi alia per eorum definitiones demonitranda
Neque commode aliter idem fieri
poteit , ubi oidinem mixtum felegeris : id quod vel ex eus definitione colligitur. Ceterum ciim defiuitio , cujus definitum ingrtditur aefinitioncm anteriortm , poficriori loco ponitur ;
rnuitg. aftcnti-MC opus cfi , nc circulus in dcfiniendo committatur ( . 170)
qui multotics vel ea
f
Tiecjue
fo!a dc caufa commitci folet , quod definitiones inter fe minime conne&antur
etiam uifium h.c in dcfiniendo commijfutn facilc detegitur , nbi antorcs de rcbus particidaribus trafiantes , quie proponunt , ad fyiicma aliquod minime referj-nt
Ullde porro !)lte!ligitur , CUr collatis cJKsheni autoris fitiptis zariis particularibus circulus in dcfinicndo apparcat , qui latct , ubi
nnum faitcm Irgcris. Imo hinc ultcrius infertur , qnanti fit ufis , ubi quis fyflcma aliquod fibi fawiiiurc rcadit , ad qntd dcfinithnci fu-as emncs rcferat . Hune finem nos quoque intendi?
&
mus
Df
&
jus, dum
Mathefin,
&
41 ^
881.
nd*
Si propofitb aliqua independenter ab alia anteriore in fubfequentibus de- Wf*
monflratur^ qutn ejus demonfirationem tanquam pramifja wgredt
bio caret
Si
du-
pojjtt
jirAlio ^
nifn in .
eft , cujus vcritas illa evinci debcbat ( . gredipoffubfequentibus indcpcndcnter ab hac propofi- jit prcpotionc, cujus demonftrationem ingrcdittir, cadem dcmonftratur , perin- fitioinfede eft ac fi jam antc dcmonftrata fuiftet , quam ad demonftrandum
J
altcram adhibebatur. Cum adco dubio careat , propofitionem , qux dc-
non
propofirio demonftrata
498). Enimvero
in
fi
JJL^
^
monftranda erat , rite fuiftc demonftratam ( .or.);nec in dubium vocari potcft, dcmonftrationcm alicujus propofitionis, illa falva , ingredi pofte propofitioncm , quae in fubfequentibus independenter ab illa
dcmonftratur
is
am
eaturus
demonftratas
$. 56Z. );
882.
&
qux
ut conftanrer
fcqucntibus intclligendis
non obftante eodcm in Ioco pcrtra&entur ad idemfubjeciumfpcctantia,
quantum rcgula anterior pcrmirrit ($. 830 ) in eo inprimis commodum
accidit , ut propofittonibus fubinde ad ahas demonfirandas utamur , qu<e in
fubfequentibus demum indepcndenter ab ijlis demonjlrantur , cum l\c plures
propofitioncs de
eodem
fubjefltd in
liceat >
quaz
B
quis ad dcmonftrandum propofitionem aliquam utitur alia qux m- *
JependenteE al> illa demonftrari neq.uic ^cinulum in demonflrando commit- "j
Si
teredKitur.
.
g,r.
S]
\:
victllim
dcmorv
dcfmtio,
4i4
fints fumit tUri Vtitm, h circulum vitiofum commit lftiusmodi circuli vitiofi in demoiiftrando facillime committuntur , non advertentibus autoribus, qui eosdem committunt , eadem de caula, ob quam circulum in defini-
t:t
$80).
884.
Ottod
Jsmon}- rat -~
cv?'^"
kmu
Qt<i circulum in demonfirando committit , is neutram propojitionum demonfirct , in tjvibui demonfiratidis is commirtitur
Ercnim qui circuium indcmonftrnndo cornmirtir, ad probandam propofirionem
fumit propofi.
tfenein
B, qeas
fiwe
tanquam
Inde-
monftranda adco propofirionc A fupponitur ipfa B tanquam jam demonftrata , confcquenter qua: contexitur demonftratio nulia eft
Jam cum
propofitio A probata non fir , ea in probationc ipfius B fine probatione
fumitur, atque adeo den-uo demonftratio ejus nulla eft (. 498 ). Patet
igitur, quod erst propofitum.
.
E. gr. Qui in demonftranda exiftentia Dei fine probatione fumit , d*ri fints rerum nxmralium , h exifientiam Vei non demonftrat Quodfi jam in demoftrandis finibus rerum naturalium tanquam certum ac demonftratum fupponit , Veumexifterc , obpr3Etenfam,quam.
fibi dedilfe videtur , demonftrationem ; is nec demonftrat , d.v?i rerum naturalium fints .
Perinde itaque eft ac fi utramque propofttionem fine probatione precario fumeret
.
885.
Methodi
dejtnitio
&dt7tt>.
Ordo, quo
Jatur
quz
diari:s
Eruditorum
inferere loient
&
&
re Latino philbfophico
..
886.
a(j co defintfionibM ) u dkare licet f. ~~ ), qua metbcdo utatur
.
oua mtIDOdOU,
^
M
autvr
fjjj
'
Patet
luclides
v. gr.
,
quae
concedi polfunt
inde progreditur ad propofitiones demonftrati\as , q-uas
ita collocat, protit una ex altera demonftrari poteit
Non igitur k-ftorem nifi ad certam eorumVj quae docet cognitionem perducere intendit. Atqueadeo e\idens eft,quod'
r.-cthouo utatur fynthetica ( . 885 )
Judiciis iftis ca;cre poteramus , nifitermmi in ome:um fcue orc verfarcntur
S. 887.
fine probatione
De
415
Quoniamin fuperioribus abundc docuimus ,quem ufum pra:ftcr Logica in vcritarc cum a polteriori (. 669. &c feqq.),rum a priori ^710.
dt feqq.) invcftiganda, & quarnam circa dcfinitiones (. 152.& ieqq. ),
qua:nam circa dcmonftrationes omnis generis f . 549- & feqq.) finc tenenda rcgulas quoque in condcndis fcriptis dogmaticis tum hiitoricis
( . 788.789), tum fcientificis (.790) obfcrvandas explicavimus&in
,
&
cum
fynthctica,
fi
fcicnti-
Cur regn-
^^
&.'
t\c
fy nt f, et i.
nulU
proponat!ir -
mixta difceffcris,pror-
&
& fyntheticae
lis
agatur
philofophis
Sane pars prima Logicae , quce theoretica eft , principia utriuique methodi
illorum principiorum ufum diverfuin
explicat; pars vero pofterior, qux pra<ftica eft
in veritate cognofcenda commonftratj tota in methodoruia legibusftabiliendisoccupatur.
.
&
Cum
8.
mcthodus analytica
autlam
veritates eo
eruerimus
modo proponat,quo
&
^y^,^
a.
Compilator dicitur
. 889.
qui, quaa ca dc re
quam
fibi
pertraclandam Compila-
~
fumfic, pcr alios libros fparfa rcpcrit , in unum cogit , infupcr ha- t0Yls
~
Co
bita vcritatum conncxionc, vcl in fcripto dogmatico hiftorico finis ac
r
'
ordinis nulla habita ratione. Syflematis vero conditor eft , qui verital
apud
^Jis
&
alios autores
&
cum
fuis principiis,
&
-,
Wolffii Logica.
g g
j.
593.
definitio.
Varu 1L SeB.
4 i6
definirio
Cap. V.
890.
JF.
TUliarii
III.
Cotr.piU'
torVla-
Si compilator
aJiis
verbis reddit
891.
qua? ex alterius fcriptis bauftt
ne
gixrius.
ea\
quas
quod autor
erat
cnunciatum
892.
quorum unum ex
Compilitor judicio
<
rens
a.
Cum
&
&
&
fiet
mox quoque
Cartefii
ipftemct c.
quid fr*>ter corpv.s , is fibl mutuo repugnantia tradit atque adeo ccmpilatorem fine ;ud:cio agit . Facillimum eft ut
comfiiaiores -veritatis dijudican.d* factdtate defiitufi tradant , qui fibi mutuo repugnant . Si
noftrx doceant nos atque con-uincant
vit.ttir.nes
fnim memoriat non infigunt , qv.x ex charta in chartam trar.fcribunt , cum COntrariarum fententiarum patroni ipfis fua fatis probajfe videantur , obl>ti iententis e us autoris, quemprievolverar.t, fententiam alterius , quem deinceps confulunt , perinde ac illius probailt , ficque contrarias fententias in diterfis ejufdem libvi locis amfUclf.ntur . YlXC quidem ita
accidunt, ubi contradiciio manifefta eft . Quodfi eadem lattt , cum veritatis drudicandae
facultate deftituatur compilator tx hrpethefi , memoria fatis fideli , vel eodem in loco cor.geConnexianum verbalium cum reali confufio frequentifrumv.r , qv.te fibi mutuo repugnant
;
mum
fima
fam
Zpitomitoris definitio
eft
tenet
893.
Epitomator dicitur, qui ex fcripto majore ea fcligit,qua? dato nni
infcrviunt, & cxindc minus componit.
quam
opera noftra philofophica maora effe
Ita e. gr. Thummigius cum intclligeret
tit Iec^ionibus academicis intra ftatum tempus abfolvendis commode infervire poiknt ,
,
cx
De
417
ex ii$ potiora fclegit &: inftitutiones philofophiae noftrae condidit, fuo exemplo edocens,
Epitomatorem fvltematis perinde in comperdio veritates inter fe conne&erepoffe , quemajmoduin in illo co.mectuntur Ipfimet epitomaioris munere defuncti fuinus , cum elementa Mathefeos Germanica in compendium mitteremus , ut tironum uiui confulere.
dogmaticum hilloricum
in
compendium mit-
Quoniam
inferviunt
894.
(.893);
cx fne
quem
ftbi prafixit
dijudicandum
~
mo
816) Quoniam vero non minus fcri- f dl
/!*-
indicanjr
-c
j
nutoricum m compcnaium mittcptum icientihcum,
quam dogmaticum
^
pletum
fit
'
compendium
ejus
re potcftf. 893,)
&
&
lufficit
acutum
Cum
8 9 j.
tirones in admittendis principiis
Qualis
rigorde-
mn
tione patet
quam
Et
veritate
prarftat
infufficienter
eadem demonftrare
abhorrentem
jT.
S96.
Ex cadcm
det
ratione patet, fi qua tbeoremata ob praxin, qu<e inde pen- Dcmo "compendio inferenda , quorum demonfiratio difficilis ea fine dcmonftra- ^ utioncs
;
q**am
&
&
&
S97.
Imo cx cadem
ratione
liquct
mtm
Vart.
418
,r,
eojnvaneas.
11.
SeB.
ftperfa-
anx
tra-
ttationh
definitio.
Cap. V.
Elementis Geornetriae Latinis; fed fic ferente occafione lineam iitam altitudinem appek
simile exemplum praebet di.igon.iiij: pertinent huc quoque anguli verticales , al] amuSterni , oppoftti aliique termini complures . Inutiles tironibus videntur definitioncs , ubi
terminos ex notione clara intelligunt ; ficuti demonftrationes nullius judicantur ufus^ubi propofitioois veritas abfque ea ipfis videtur manifefta
.
Solida&
111.
regulas
790
iftas
qux ab
898.
rcgulis
iisdem aberrar.
fummatim
earum vero
)'.
qux
Et quoniam methodus fcientifica, quam icriptis fcientificis convenire oftendimus, eadem eft cum philofophica in Dilcurlu praeliminari explicata ( . 79*) 5 ad tra&ationis
folidae notionem animo ingenerandam conducit anenta eorum lectio , qut de methodo
Irao cum integro hoc capite expofuerimus , qua ratione regtiphilofophica expoiuimus
Ix de condendis libris dogmaticis traditae ad cafus obvios fingulares applicentur , ut appareat num autor iifdem fatiffecerit , an vero eas neglexerit Sc in eafdem impegerit r
Qui hic tradita fibi familiaria reddiderit , difcrimen inter folidam atque fuperficiariam
uactationem animo facile comprehendet
.
/. 899.
notknem
quts
methodi
falfam ftbi formavit ,vel madaquacrgo
Quodfi
torum ju- tam
U fibi videbitur
termini
fatis intcllecli
non
quam ingrediuntur
,
d
d
fit L. regulas methodi obfervaffe , ubi ab iisdem aberrat(. 348. 349) ,confc qnenter folide omnia periraclajfe ,ubi fuperficiaria trallatione fuerit confatrtrficitraclatione jutriitra- tentus. Facile apparet , idem obtinere , ubi de aliorum
clatione
dicium ferendum , nurn ea- folida flt , an fupcrfkiaria.
Exemplx fatis obvia funt cum eorum qpui fibi perfuadent , folidam pertra&ationem
fdlznt.
ab ea polfe effe diverlam, quae Mathematicis propria tum etiam illorum, qui methoqna utuntur , vix externam illius.
do mathematica fibi videntur uff, cum methodus
'nr mrf-
fpeciem mentiarur
llli
Solidttac
jHperfici-
aritstra-
iiUn^*
^1
9-
rerum, de quibus agitur, pertraftatio regulis mcfupcrfkiaria autcm ab iisdem at hodi ad amuffim refpondcre debct;
bcrrat ( . $9$)i'm folida pertraclatione r.on utendum eft terminis nift ac-
Quoniam
folida
curata definitione explicatis , nec principiis nifi fufficienter probatis , propofttiones finguhe ex principiis fuis demonfirand<e vel , ubi principia certa deficiunt , probabiliter adflruendce , ac fmguU ita ordmanda 3 ut continuo pr<emittantur , per qu<v {equentia mttlhptntur , vel probantur (79). Qtii
igitur utitur terminis non fujficienter explicatis atque principiis precariis ,.
nec formam probationum legitimam attendit , imo priori loco profert eatfuorum cognitio ab iis pendet , qu<e pofterbri collocantur i ;; fuperfciaria traliatione contentus.
Optime de fuperficiaria traxftatione' iudicabit ^ cui folidam agnofcere datum eft Quamobwm opera danda eft , ut experimento in nobis ipfis fa<3o notionem traitationis folidx confeq.ua~rrmr , e. gr. elementa Geometriae accurata methodo confcripta juxta regulas
Neque enim furficit
logicas, definitionum praefertim ac demonftrationum , refolvendo
terminos teaere & regulas , fed fingatlorum poteftatem animo habere debemus comprc.
iieniam
S-
90X.
De
dijudkandis
.
4*9
dogmatkis.
libris
901.
Cit
Hinc
ultcrius confequitur
,/*
foliJe pertratlentur
jfe*
&
(.877).
fi
librum
fieri
obfcurum
( <
confcribi
&
earum veritatem perfpici pofje ( . 845 ) , certa cum tncermitis confundi (. 849. & kqq.) ,demonftrationes ,fi qu<e aferuntur, eff
nus confummatas (.856 ), problematum refolutiones nunc incompletas effe %
gi
mtilto minus
nunc falfas , nunc prorfus impofjtbiles , vel mmtCcqq.), veritates nullas inter fe connea praxi alienai efje (.869
877), nec certam ex ifiiusmodi libro rerum hauriri poffe cognitio-
&
mum
fti
nem
(.
862J
Singula cum
proferantur
C
De
legendis libris
QUi
AV U
tum
T.
VL
hiftoricis,
tum dogmaticis.
902.
^
operam dare debet , ut , quae in hs narrantur famemorns mandet fibi
cla, vel traduntur dogmata, intelligat
.
libros
legit
&
profutura
cjuas tradimus ,
Inftar axiomatis hoc fumo fine prohatione. Sane ofnnes
quae ibi leg'mus ac erenoftra
tendunt, ut mentem autor s anequamur
,
fore udicamus, memoriae firmiter infigamus
Datur equidem cafus , quo libroscum tructu legimus, etfi parum intelle&os , nlmirum fi inde anfam arripimus de iis rebus meditandi, quarum alias animum non fubiret cog tat;o. Enimvero hax leclio inventorum
eft atque adeo ad artem inveniendi fpecftat
Et tum autores intelligeie negligimus , vel
quod intelligi nequeant , vel fakem difficulter intelligantur de ver tate igitur,noa de
raente autoris folliciti , cum illam hac non intellecla eruere nobis detur , de hac parum
Jaboramus. Nobis haec le&io multum profuit , hodienumque prodeft: ied ea non eft in
ojficiHm
ejus,
qui
libros
U'
g't.
reguls
illuc
&
Tum enim
poteftate nifi illius, qui fyftema aliquod veritatum -am animo tenet
inquirere licet,uum juxta noftra principia verba autoris fenfum fundant verum
ubi deprehendimus, fine noitro potiti fumus qui eft cognitio veritatis
.
demum
quem
:
903.
ftve dogmaticum
n
intelligere debet ,easdem ~^ y'
Si quis librum ftve biftoricum ,
iT z
tum verbis ftngnhs notiones conjungere tenetur , qttas cum iisdem jungit au- m:of is
tor . Is enim mencem alterms intelligit , qui audita voce eandcm in imdligar
ft*
ihti*
420
Vart.
StB.
II.
111.
Cap. V.
fc
tum dcmum
autoris
tor,dum librum
(.117).
alter
intelligimus
cum
quando cum
confcripfit.
Equidem non ignoro , plures fore cafus , in quibus fcripta vel dogmatica vel hiftorica prorlus intelligi non poife judicandum erit , ubi juxta theorema noftrum ferendum
judicium: fed veritatis amor lmpedit, quo minus ignorantiae patrocinemur
Abfit autem , ut quis arbitretur , notiones cum verbis alterius conjungendas femper efie deberc
.
etfi
fufficiunt confufae.
aliis
imputantur errores
a quibus
quam
longifllme ab-
quod cum verbis eorundem aliae jungantur notiones , quam cum iisdem ipfimet
conunxerunt Ipfe lcripturx facras fenfus hoc modo, non alio pervertitur , neque enim
nunc in rationcs inquirimus, cur lectores alias cam verbis autorum conjungant notiones,
quam ipfimet librum fcribentes conjungebant
funt
Qidd faciendum,
fi autor
te>m:nos
dcfnit
904.
quibus utitur
explicat
definithnes eo-
rundem nobis familiares reddere atque juxta eas illos interpretari tenemur.
Secus enim qui facit, alias cuni vcrbis autoris notioncs jungit,quam
ipie jungi jubet , adeoque illum non intclligit ( . 903 )
Nifiau.
tem fibi familiares reddiderit dcfinitiones, terminos legenti.non fuccurrunt,ut vel txdiofum fit eas evolvere,vel periculum,nc ex praecipirantia fignificatum vcrborum immutet.
Neglectus huus regulae perverlam interpretationem faepifiime gignit
id quod expertus loquor
V. gr. in Mtdhationibus mctaphyfitis de Vco , anima
muiido defiuivi miuidum
per fericm Jbmtltaneornm &t fucccffiutrum inter fe connexorum Si ftante hac definitione non unum
de mundo praedicavi , quod in alio fenfu non habet Iocum . Unde fenfum verborum meorum pervertenres nunc voccm mundi fumunt pro compagc corpontm mundi ttitalium , nunc pro
ftattt quodam particitlari telluris ,
nunc pro gcnoc humano , nunc pro hominibns impiis &: Ita
:
&
porro. Ipfimet non infitiantur, negleclum hujus regulae inde eife , quod habeant intellectum a voluntate pendulum
fcd noftrum jam non eft in rationes illius negle&us inquirere. Sufficit regulam illuftrari exemplo , quo una eiusdem veritasconfirmatur . NeAb
mo, qui definitiones Enclldis tenet theoremata eus in perverfum fenlum trahit
.
omni tempore
Quid fac
fi
endutn
autor
dejinitio-
nes fupponit.
quo elementa
Hinc confequitur,
ft
e;us
manibus
trita,
eodem omnino
fenfu eademaccepere.
&
&
git
Imo in eodem Iibro in partibus , feclionibus
capitibus pofteriorib^s
dcfinitiones ex anterioribus repetere debet , qui pofteriora legit
.
Qjtld faatndutn ,
terminorum
Qiiodfi autor utatur voce, qua utimur in communi fermone , non depnita, in fignificatum inquirendum eft ( . 150), quem ipfi tribuit ufus loft UrmiEtenrm cum autorcm , qui' librum conlcripfit, fe intclligi vonis nondJi quendi
luifle
iefnitis
.
De
luiffe
li"i
411
legi
) ,
intcl-
ipic dcfiniat,
). Quodfi autor non fr.e )dicio fcribit , ex commnni nfu lotjuendi non fupponere deiet
fgnifitatum tanquam ptrfpeftum , nifi cui notio fixa , utut confufa rtfpond-t . Suppono en'!TJ
vocr*
678
velic intelligi
inteliigitur
aut
quoi
dubie
97-
150.906 ) repertus propofttionem reddat falfam , Uim .'wius denec autor fuerit compilator judicio carens
abfurdam
,
vel prorfus manifefto
dtwiturloqucndi
ubi
ufu
reccdere
adcoquc
,
concludcndum erit, ipfum ab
ftgritftcatus taotifper variatus producit jenfum propofttionis vel verum t vel faljem non manifefio abfurdum^ is voci non deftnitce tribuendus . Etcnim ii
.autor non fuerit compilator judicio carcns,is non verbistantum conne&it, quorum unum ex altcro infcrtur, nec cumulat , quae iibi mutuo rcpugnant ( . P92J. Quamobrem ubi admiflb vocum, qucm iis-dem tribuimus, fignificatu, propoiitio evadit manifefto falfa,cum cjus
faliitatem perinde ac nos perfpicerc debucrit ad vocum iigniiicatum attcntus, adeo pucriliter erraiTe pradumi ncquit, confequcnter nec verbis cjus tribui poteft iigniiicatus , qui adeo manifefto abfurdum fenfum
producit. Quodfi ergo is cidcm tribui nequcat, tribucndus urique erit
alius , qui occurrit, illo tantifpcr variato , nec fenfum adco manifcfto
abfurdum parit , fcd vel verum, vcl errorem non ftatim in oculos iivcurrcntcm.
Quodft
fignificatut (.
<
Contra hanc regulam phuimi quotidie impingunt , praefertim illi, qui in aliorum fcrimagis quxrunt , quam mveniunt Imo cum refpectu Iectorum
qui definitiones ab autoribus traditas vel negl'gunt , vel faltem non adeo familiares fibi reddunt,
ut definito audito menti ftatim prxlens fit notio eidem refpondens, veliuccurrat oratio,
qua eadem fign;ficatur, in eandem quoque impingunt haud pauciores , qui autorum propofitiones non fecundum defimtiones ab iis traditas interpretarrtur . E. gr. Kos defimv:mus mundum per feriem omnium fimultaneorum & fucceifivorum inter fe connexorum
& in hoc fignificatU vocis demonftravimus, pofito miraaUo nec per aliitd reftituto , quvd naptis errores
futurus era:
&
&
han-
Tart
42Z
hantur.
Qmd
fa-
ckninm
ft
a.'aor
11.
Ex eadcm
iiluftrat
atquc confirmar.'
&
rationc iiquct,
fi
trid'cere
Mum
vide.ititr.
quod nemo
>
fid ^ unc
e e
fed in eo cafu, ubi autor nec termiin communi fermone fixus , fed vagus eft fignificatus eorum , rationi probabili Iocus eft . Aliter vero fefe res habet , ubi
fenfus contrarius infertur per noftras notiones adefinitionibus autoris diverfas: tumenim
demonftrativa ratione patet , fenfum contradittorium a mente autoris effe alienum . E-
nec ab
eft
fupponic,nec
aliis definitos
Mius
Quoniam
99-
dudum
tamen experientia
quam dc
ctfus,
hoc vcrborum
nifi
Impingit hic autor in regulas methodi , quae fixum tueri fignificatum jubent . Cum
haclenus accurata methodus extra Mathsfin parum colatur , lapfus ifte pro nullo ceniela icriptotatur , nec vitio vertitur autori , fi nunc hoc , nunc alio utatur fignificatu
men fcientifico ferri non poteft($. 143. Difc. frxlim.)
.
.
Seufits in
fcriptis
fcientificis
(jw-
modo
e~
9^.
Quoniam
in
fmt
explicandce
pegn CS.909).
nifi
earum fenfus
nifi
,..,.-
lati-
De
Ugendis
libris
bifloricis
& dogmaticis
423
Latino idiomate de philofophia evulganda non aliter intcrprerentur , quam ut propofition;bus eum tnbuaiic lenlum , qui definitionum mcarum applicatione prodit
9"-
refellatur
&
im
Dedi
.
Efchir.zrdo
propofuiffet proble,
ccnt.nm grazitatis invenire , fuffojita circnli &
hyftrbetm quadratura ; ll!C per curvam paraboJxam mtclligcns farabolicam flanam fuperficitm
problema Gregoiimum falfo interpretatus idem vulgare mdicavit ac tritum, ab Mchimede
laUvera folutum, referente Grcgorio in Polticripto , quod vocac , ad veram circuli Sc
hvperbolar quadraturam p. 60. 61. Hic nimirum per cirvam farabolkam intelligebat litra
ma
Tr*ncifi.o
Cun*
&
terminatur
Hoc
ipfo
912-
*
r
1
r
j
ndem vel m communi lermone,
vcl in fcnpns dogmaticis obrment
in letlione fcripti biflorici fufficit , ut ad fmgula
omnium manu tritis
verba attenti eas cum vocibus fingulis jungamus notiones quas vulgo cum
1
905.
&
ccnjungunt
tritis
fcqq).
fubfidia non affert Logica
unde omittimus cetera , qua: aliunde petenin hiftoria civili ad intelligendum mentem autorum opus habemus Geographia, Chronologia , Genealogia Sine Geographia
non intelligimus nomina locorum i fine Chronologia non diftinguimus tempora, ad quat
facta referuntur j fine Genealogia non novsmus perlonas , quarum fac^a
fataenarrantur
Qus vero non videt, nos remitti ad Geographiam, quacenus inde pctenca eft notio Iocorum nommibus ungenda 3 Quis non videc , nos allegari ad Chronologam , uc
conltec
quxnam notiones convenianc nominibus, quibus defignatur cempus ? Quis denique non videc , nobis commendari Genealog am , ne definc nctiones , qu;e nominibus perfonarum refpondenc ? Eodem igicur modo hic lefe res habec , acfi lecW ad fcripta Geomctrarum ablega:ur, ut inde petat notiones terminis geometricis convenientes , quibus
ut'tur hiftoricus :n hiftoria Geometrix, vel in biographia Geometrs
vel in elogio viri docti de Geomecria bene mer:ci , auc aliis cafibus. Patet adeo regulam de ufu
Geographia , Chronologise Sc Genealogiae in ftudio hiftorico fub regula noftracor>tineri , rer
modum fpeciei fub fuo genere Similiter quando ex chronologic>s principisdifcernimus
perlor.as e:uidem nominis
nec hic chronolog^a alium pnbet ufum, quam ut cum nominibus autoris eam notionem 'ungamus , quam aucor cumea con unxit
LJnde redeunt
dengo mcdo dicta
Plura
da
fcilicet
V. gr.
&
Wolffii Logica
Hhh
9 ij.
Ql* 1 ^^-
"?,
de iect:o-
r
(ri
hijtoria.
P*>* W
424
JV&
termmetj
fnTr^Z
nit,thr
UkrobfittrUS,
Ignorenti
terminomm
0 fuerint
p,?/
//wz w /wr/> credittf non fuccurrant
mentem illius ajequi
}
non Potefi- Etenim ner ie patct 3 quod iu hoc cafu notiones cum termmis conjungere nequcat lector,quas cum ns conjunxit autor. Quamobrem fieri nequit, ut autoris mentcm aiTequatur (. nj).
Ic * fchediafmata Mathemacicorum diariis Eruditorum infcrta tironibus cbfcura funt,
quod terroinos, quos fupponunt , non intelligunt. Eceadem cauia librum medicum ncn
leclori definitiones
Quodfi
p^ rfpecl<e
intelligit
#<*/
Si quis termini,
fupponit
d//ror
Explica-
quem autor
014.
fupponit
amfafr
en
mj
fi
nifi
mentem
.
Patet
,etymoIogiam vo-
cum termino
&
vocem
&
915.
Oiundo
defmitio-
fribuit notionem
dgfitjitionibus
calu
terpreta'
do
nullttt
ufus
cum
quam
quas ingrediuntur
C J US
dcfinitio nulla
intelligendis
lit
non infervit
(. 166); pcrinde
In boc enim
eft
ac
termino
fi
Qucniam
tellecrurus
in
propoiitionibus ac definitionibus
aliis
intelii-
Ita F.udiais dennitio lines rectae , qux huic nasvo obnoxia ( r.ot. . 166), piopofitioii?bus de lineis rectii in medium allans ac definitionibus , quas notio recta? ingreditur,
intelligendis minime infervit. Et idem iudicium ferri debec de plerifque definitionibus
tcrmmorum mitaphyficorum
a fcholaiticis datis
.
Cafttsali-
us.
916-
invariata
bet,
conjungi
velit
(jf.
&
vagi
propofttio-
autor
adeoquc
nefcit, quse-
nam
.'
De
nam
care
&
chgmaticis.
42.5
mcns auroris (jT. 118 ), confcquenrcr cx definirionibus judinequir, quinam fir propoficionum ac dcfinirionum , quas ingrcfic
quinam
,
fit
fen-
E. gr. Si quis intelletfum defir.it per lumen fnentls , vocem luminis improprie fumic .
Dehnicionis igitur nullus eft uius in interpretandis propofitionibus , quxde intelle&u
aliquid enuntiant. V. gr. Si quis affirnmerit , emendationem bominis non incipi dtbere ab
intelleffu ; definitio ad propofitionerfl inteiiigendam minfmc conducic. Si enim definit-io-
nem
in
locum
definit: fubftituas
altera
emendationtm hominis
non,
mentif,qux non melius intelligitur anceriori Similiter fi quis rationem definit per cattnxm titritatum , nec quid liic voce cattns indigitetur cxplicat; defini-.
tio eus minime in cauia e(t , flt propofitio haec ratia non tonfrariatuy rrueUtitmi reilius itt-?
telligatur, quam ubi voce racionis ucaris nondum definica . Aliter fefe res habet , ubi
voci cattnx notionem iungis huc qitadrantem , tum eriim eadem proprium forticur figniAccidit fcilicet fxpiflime ,
ficatum(5. 14 ), nec derinicio amplius prifencis eft cafus
ut lector defedtum autoris fuppleat
fed cum eundem non intelligit ex defe&u in fcripco ejus obvio, fed ex proprio fupplemento
incipi delere a lumine
&
aC
ceteris definith"
mcaiHS
&
nem
ritgredientes
timcrem Vomini efjt initium fapitntix , ubi definitionem fapientiae pro definito fubftitutimor Domini tft inttium fcientix rerrnn fublimium . Sed hasc non
, prodibic haec altera
clariorem fundit fenfum , quam ancerior , quamdiu ignoratnr, quid rerum fublimiumnore
cris
mine
veniac
9l8'-
mancam ,
&
propofttionem ]uxta
eam
interpre-< Definhio-
qua ptardicatum definito juxta completam notionem competit \[en- nes manccur "l
fus proprftionis enon us evadit
Etcnim ubi iriutila fuerit definiriu,defini"
sum cribuicur rebus ,quibus minime convcnir (.839;. Quamobrem fi l
concinh h %
tamur",
in
mJ^
'
/r-\,mc
bus
e<
fem
16
Tart.
II.
VI
contuigat, pra?dicaium
iitionis
Vidimus
fuperitis (net. .
839), rnancam
Quamobrem
effe
quod
fit
occurrat theorema : Onmis fignra rcgularis cHtircula iifniptibiLis , iuquc 'uxta definicionem mancam interpreteris , quod omnis figura *>qualittm latcr.um cinuio inftribi fojfit
fenfus theorematis erroneus eft . Dantur enim figurse sequilaten, quas circulo infcribi nequeunt
fi
~,
9*9
qua per
Si in definitionibus cumulentur
Defin/tio-
fc
invicem determinantur
propo-
ahun- fuiones per easdem explicata fiunt identic<e , vel non fatis accurate determidites
natw. Etenim fi in definitione cumulantur, qua: per fc invicem detcr^
ncs
J**"w- minantur, demonftrandum utiquceft,ut conftet,dcfinitionemeflcpol^bilem -^ } qucd per alterum determinatur , dcfinito convenrre,quia
Interpnconvenit
cidem hoc alterum (.219 ). Praedicatum auco propofitioni*
ttmdoptohujus jam continetur in definitione, adeoque cum fubjeclum fit definitiattL
tum , in ipfa notione fubjecti. Eft igitur pra?dicatum cum iubjc&iparte idem , confequenter propofitio in numerum identicarum refte refertur (. 21 1)
rinde igitur eft ac fi in propofirione hypothetica conditio ptura contineret , quam qua? ad hoc requiruntur, ut pracdicatum fubjecto tribui
queat (.218.225); confequenter propofitioaccurate determinatanoa
eft (jT. 320).
E. gr. Si triangulum aquilatcrum definfatur per triangulum squalium Iaterum <Se angulorum ; ante demonftrandum eft, figuram triangularem Sc aequilateram , &: xquiangulam efTe poffe, hoc eft , ideo efle asquiangulam , quia xquilatera. Propofitio vero tritrianguAngulum xquilatcrum angutos halct intcr fc aqtialcs , ita VI definitionis explicanda
tum, quod latcra
angulos intcr fc equali.- habet , angulos inter fc xqttaies habet EcqUIS vero,
'
&
negabit , propofitionem fic fieri identicam . Quod vero prepofitiones fic non fiant lat:s
determinarae, in fuperrorihus ura demonrtravimus cV exemplo confirmavimus ( 836. &eadem hic quoque Ionot. ). Unde quae ibi demonftrata funt refpeiftu demonftrationis
xum habent refpeilu expricationis qua? adeo ratio eft , cur demonftratio in utroque
Etenim qui propofitionem caregor.'6am demoncafu eadem fir. , prout conferenti patebit
;
hypotherts utitur($:. 55,1) , is revera lubje&um per definitionem explicat . Quod vulgo talia non advertantur , id quidem inde eft, quod propofitiones per definitiones explicare
categoricas ex Lis demonftrare haftenus negligant autores ab accurata methodo alienl
ftrat 3c definitione inftar
&
. .920.
Tfotiones
phs
&
pribatia-
pja
cum
m dium
vel
ad
interpretationem
allata^vel probatio
propofiticni
quasvelexem-
adjeSia infmuant
Etenim
mQa
fi
De
kgendis
biftoruis
libris
& dogmaticis
4*7
meotem
Jam
exempla ab ipfo
ii
in
medium
allata,
'
vel probationcspropofitioni-
bus adjeclx notiones aliquas infmuant, qua: fcnfum fundunt iftis confentientemj quin autor easdem, dum fua fcripfit, in animo prsfcntes
habuerit, dubium non eft.
Loquimur fcilicct de autorc, qui propofitiones ipfe condidit Quodii quis ffne judicfo
fua compilaverit , qua: lectori proponit , fenfum fcfutamur non eompilatoris , fed illorum , unde fua deiumfit, autoruni E. gr. ponamus Titium in fcripto hiftorico appellar: temperatittm ix probationis loco adduci , quod nunquam comedent ad fatietarem , fed
frugali cotna conteotus a cibo capiendo deftitcrit, cum fapor appetitum uheriorem cieret , omnemque cibum averfatus fuerit , quem fibi vel aliis noruum expertus fuerat
utut faporem fuavuTimum |udicaret. Facile apparet , animo hiftorici eaminfediffe tempe.
rataim notionem , quod iit habitus appctitum moderandi in capierdo cibo , ne ftomachutn
nimio opplearous , nec fanitati advenum e>dem ingeraraus . Similiter fi philofophuslchodizifim , ut
iilticus definit ttniverfaU in efiendo , quod fit unum aptnm intfjt mitltis unitmct
.
&
homo Vttro
atipte
Vauio
inlinuat
not:onem termino
uni-
definitionem autoris non fatis patet. Etenm cum manife, quas per
ltum fit , Vrtmm atque Vinlum vocari homintm propter ea , qusutrique communia vel in
utroque eadem fnnt , conlequenter quatenus entia fimilia lunt i haud obfcure intelligiNimirum
tur , mu-oerfale elfe notionem fimiiitudinis, quae inter plura entia intercedit
definitioni autoris, quae nulla eit , fubftituimusgenuinam , quamdare intenderat Quodad mentem eus intelligendam fufficit confuia notio ab
fi hoc non fuerit in poteftate ,
exemplo derivata . Et fane pofteriori modo Metaphyficam fcholafticorum genuin:s definitionibus deltitutam intelligere datur , quae etiam ratio eft , cur non reteatisdefinitionibus , quae plerumque nihil explicant, audito termino exempla fuccurrant , quibus notio clara, fed confufa eidem ungenda adhatret . Idem obtinet alibi , ubi termini vel
verfaiis
jungendam
Quodft notio, quam verbis autorii jungimus , fenfum producat erroneum , Safiis
e
e "s
tiec tamen probari pojfit , ex intentione autoris eam cum iisdem notionem efje
J^.
jungendam ; pr<eftat confiteri , nos mentem ejus non ajfequi , quam errorem a {loy
tidem tribuere ,pr<efertim ubi judicii& aciminis dederit Jpecimina alia. Quam- nm
diu enim probari nequic, nos eas cum verbis autoris /ungere notiones, buendus.
quas cum iis junxit ipfe; dubium eft utrum mcnrem ejus affcquamur ,
nec nt(%. 903). Cum igitur nondum ccrti fimus, fcnium ,qui exno-
_.,.,-,
ftra intcrprctatione
In cafu adeo dubio praeftat confiteri , quod mentem autoris affequi non valeamus, quam ei errorem tribuerc. a quo cenferi poterat immunis. Idem multo magis fieri debere eo in cafu ,ubi autorjuie
errorem
dicii
&
acuminis fpecimina
alia
Facile apparet, nos hic fupponere, per regulas antea traditas fenfurtJ verborum autoris erui non porfe . Vcreribirs philolophis , quorum non amplius exftant fcripta, led ab
aliis tantummodo concifis verbis relatae fententiz proftant , neele&a hacregula ircquenter tribuuntur errores a mente ipforum dubio procnl quam maxime alieni
. 922.
^Equus
in interpretando
appellatur
tri-
buic
M"
^J"
tis&l-
4 i8
in-
buit fenfum,
&
Jqux
interpretationis regulas
ha&enus
ftabilivimus
autori
nunquam tribuet fenfum a mente ipfius alienum & in cafu dubio ultro confitebitur ,
fe mentem autoris aflequi non poife. In regulas iftas cum impingitur, inrquae interpre,
ttzqwjas
tnmifefta
Cnm
y nec
q U 17 fenfus pcrverfus demonftrativa ratione refellatur
p Crvcrr p f^ t
' -9 IX )>
eodem autem omnes propoutiones pcr derminones autoris fint explfcandcc (.910); marifefla fane iniquitas eft^fiquis verbis aa-
pntMdo
9 2 4Quodfi ergo quis ne moniius quid?m femel vcl aliquorfes , ah interprema mter- tatione definitioriibus autoris adverfa deftftit
quitt ea iritquifftma omritum fit
,
irinjmjji-
ffttatio.
dufctari neqait
Etenim cum
regula? de propofitionibus per dehnitiones in fcriptis fcfentfficis fnterprcrandis ( . 910), vel prcecipitantice tribuf poterat ,quod dcfinitionem
evolvere neglexerat intcrpresj ubi idcm monituscontra evidcutfam faliiratis in interpretando (.911) nititur , nullo modo excufari poteft ,
Non major vero m intcrprctando iniquitas concipf poteft , quanx ubi
cxcufationf nullf prorfus eft locus.
Monui iam fuperius, eos qui propofit.ones quafdam meas metapfiyficas de mundo, non
artenta definitione mundi falfo interpretati fuerant , ne quindecies quidem admonitos
ab hac interpretatione deftitifle (not. . 910 ). Unde intelligitur ,. cafum praefencem eflc
poflibilern, nec a. nobis afferri theoremata nulli ufui futura
s\itioms
vitcrpre-
m
:~
-fL
St quis
ne
eju! contraria
moriitus
deftflit
inarii^
fpfi
ejus
De
429
attamen ne monitus quidem a pervcrfa inrcrprctationon dignatur vcr:.m intcrprctationcm dcfinitioni conformcm intucri, multo minus cam perpendcre, aut errorcm, quem in
intcrprctando committit conriteri rcnuit . In priori cafu fupinam efle
ejus contrarium
nc
dcliltitjis aut
hegligentiam, nullo modo condonandam, pra?fcrtim ubi cx falfainterprctationc deducuncur confequentia? autori moicfta.' , ncmo eftqui diffiIn cafu pjfteriori cum ratio non in inrcllcdu hancat ,in votcri aufit
luntate utique quacrcnda
Aut igitur crrorcm corrfiteri non vult,quod
autori noccre inte:idit, aut nc negligentia, vel ignorantia ipfi \ itio verratur. Quod autori noccre inrcndcns odium crga ipfum animo concepc.
qui vcro ncgligentiae vcl ignorantiae rcus haberi non vult , faftu
inani turgcat: dcnuo fatis manifcftum cfTc arbitror , ut idcm ukcriori
probatione non indigcat.
Equidem nemo fanus negaverit minus vitio verti praecipitantiam in falfa interpretatione primum commilfam
quam vel odium quo autorem profequentes famx, vel forrit;
tunx ipfius infidiamur, vel fsftiim inanem , quafi ultra humanara fortem eve<5li errare
non pofiimus hoc tamen non obflante mos inter eruditos obtinuit , ut malint contra
Itatio
evidentiam falfx inttrpretationi inhxrere , quam prxcipirantiam fuam confiteri
nimirum hxc ett , quod fibi perfuadeant , fieri non poile , ut aliis innoteicat , noscontra
evidentiam malo animo niti, adeoque propofitum nocendi autori,vcl faftum inanem interpretis certo agnofcant
Enimvero qui theoremata noftra perlpexerit , hxcnon amplius
in eorum numerum referet , qux fieri non poiTe judicantur
Doleo , quod viri eruditi
non magis famx fux rationem habeant
:
926.
quas vel
,
7
in
eodem
veJ in diierfu
fcriptis affert
cpo rlt i
~7ff
0l , es
com _
pilatorts
perdeji*
autor (.903). Sed ubi compilator per alios libros fparfa in unumcogcns
889) definitionibus,quas nonc*P-''
- inluper habita veritacum connexione (%.
canda
>
a
r
j ic
anert, non utirur; iple tcrmmos in propofitiombus obvios pcr dchnitiones non cxplicat, adcoquc non attendit, utrum fenfus carum fithisce confentancus, nec ne. Non igitur propofitioncs pcr definitiones intcrprctari licer, ubi fcnfus prodit vel falfus, vel nullus,nifi iniquusin
intcrprcrando efle volucris (.922^
E, gr. Cum non nemo definiret pojfibile per id quod potcfl ficri ncc tamen fit hac defizitiones
nitione vero non obftante arfirmarct , Veum nun pof]'e fjcere nifi pitfibilia ; iniquum forepronunciavi , fi quis eus propofitionem de Deo per definitionem pollibilitatis interpretaretur . Etenim fi ea fubftituitur in locum definiti , fenfus propofitionis talis evadet : Ve:-.t
non potefi facere , i.ifi qux fieri pofiunt , nec tamen fiv.nt . Quoniam itaque vi IlU'US definitionis
dicendum
erat
autorem
ftatuere
qux a&u
fiint
nihil faciat
mundum
confequenter nec
927.
4 3
Cap.VI.
927-
Ott.indo
liicjt utt
p] ui cs clari
mtione
P r0 ^' f ' quamcunque fubjhtuere pro termino volueris definitionem . Non igftur iniquus eft in interpretando , qui per definitionem ab autoris definhione
nutorit
diverfam
dtVCrQt
E. gr. TaraboU in Geometria diverfis modis definiri poteft , v. gr. quod fit curva ,in
?"* f"*iordinatarum quadrata funt ut abfciflx ; ltem quod fit curva , ;'h qua quadratum femuordinatx aquatur reclangua ex abfcijfa in reilam quandam conflantem , /f parametrum i item
quod fit eurva , in qua rccix ex foco ad perimetrum dufix xquantur abfcifjx refpondenti & di.
Alius autor hac utitur definitione, alius alia. Quamcunque vefiantix foci a venice
ro definitionern in propofitione data loco definiti fubftituas , modo eadem non fit propoPonamusenim affirmari,
fitip ipfa, lenfus propofitionis femper erit verus , nc identicus
>
parabela fubtangcntem effe abfaffx duplam; verx erunt propofitiones : I. Si in curva ftmicrdinatarum quadrata funt ut abfcifix , fnbtangtns et abfcifx dnpia i 1. Si in cttrva quadratum
femiordinatx xquatur recianguh ex abfcijfa in fiarametrum , fnbtangens eft alfciffx dupla 5 fi rcRtt tx
ne-ideii-
ir ')'{'"1
'
modo veram
( .
922).
&c
,-
curvx ad perimetrum
foco
C?"
fttbtan-
qu.e
five fub alia,
, five fubectum nobis fub hae notione reprxfentemus ,
Patebunt Iisec
perinde ac ipfa fulficit ad idem agnofcendum atque ab aliis ducernendum
magis, ubi inferius de ufu Logicx ir vita communi differuerimus, applicationem detinitionum ac propofitionum monftratun au eaius obvios
idem tribuit
$. 928.
&* 1 UU ,H ficripto fcientifico dcmonflrationem autoris definitione nixamintelfinando
idcm on Ugere voluerit , per eas prctcife definitiones propofttiones interpretari tenetur ,
lictat,
Etenim
iri
feripto
&
tueic licet,
in Geometria elementari demonqui magnitudinum calculus eft, dernoiiftrari nequeunt
Quodli quis analyiin fitus ex ab}'Ilo in lucem protraheret eademque in
elenicntis Geometrisuteietur i nov.-e quoque conUendx forent defininones , qualis e gr.
CuitJ demonftrationes per analyfin fitus non fuhfiftant nieft piMifti, qund fit pfis fni unlcum
in explicandis quoque propofitionibus Geometrix elefi vi definitionum a fitu petitarum i
mer.raribus non aliis eo m caiu uti liceret definitionibus , quam qux abauto-e prxmitterentur
Patet attendenti ad exemplum demonftrationis theorematis de angulisparallelogrammid ag<;nalitecoppofitis fupra (nct. 5.55 1) allatx; in hoc theoremate interpretando, fi demonftrat:o lubfiftere debeat , non aliam pofle fumi defiiMtioneiTi , quam qux n demonftratione
fupponitur , lc\\ CQt quod paraUibignmmum f\t fig:ira quadrilatcra , cujus latera oppoftta funt ;'
terfc paraliela,ctf\ vera quoque fit defimtio, quod fit figura qnadriUiera , qu* per diagonalem
Etfi enijn hxc definitio in propofitione pro nomine paralin duo uiangidx xtjt-.aiix di^iaimr
lelogrammi fuhftituta non producat fenfum erroneum j eam tamen non fert demonftratio ibi-
ftrarentur
habuit anahfin
&ope
fitus,
calculi litteralis
qua ea
,
dem
Quofuc*
cejln
allata
De
&
dogmaticis.
431
&
utraqne eadem rts reprrfentatur ;leflor mentem auto- inttrpnle- tcmdo mEtcnim fi notione autoris confufa
melius explicat
ri> intelligit
ftoris diftincta cadcm rcs reproefentacur; utcrquc cundem tcrminis tri-
autem dijiinclam
&
&
fajj"
buic iignificatum (.141). Idem adco praedicatum cum tribuat ucerque eidem fubjedlo ; quin lcclor autoris mentcm intclligat dubitari jtimatnr.
^y^.
pequit
fieri
poterat.
falluntur, qui libi perfuadent , propofitiones receptas in fenfum alieiium detorqueri , ubi notionibus confufis , quae vulgo cum terminis coniunguntur , fubid quod cum a me fieri foleat , nec defuere , qui cum verba a reltituuntur diftinct*
bus dittingucre non valerent , miJn obiecere , qu.ui propofitionibus rcceptis diverfum prorius ab eo trbuercm fenfum , qui vulgo obtinet . Mihi inprimis propofitum efl , ut veritates ab aliis contule agnitas diftiniite exponam : antequam enim diftincte explicentur
propolitiones , apriorideinonitrari nequeunt Exemplum dedi fuperius geometncum(n.
. 141 ) , quod etiam hic locum fuibet
Plurimum adeo
93-
dem
fuggeffit
mentem
in fe notiones excitat
non reclius
ejus
Tum
intelligit
,quam
qui ipjapraxi
intelligimus-,
ei-
Ql<*nd
easdem Pjaxis
J "^ aa
cum
fi
verbis imgulis cas jungimus nottones, quas lpicmct cum nsdcmcon- tirm in i s
junxic , cum librum confcriberct (.903). Quamobrcm ubi autor ter- jungen-
&
nos das.
minis eas jungit notiones , quas praxis ipla eidcm fuggclTit
cadem praxi notioncs terminis jungendas in nobis excitamus; nitllum
profeclo dubium cft , quin casdcm prorfus notiones fingulis tcrmiuis
attribuamus, quas iisdcm aiTignavit autor, cum librum fcribcrcr. Rc<ftius adeo mcntcm ipfius intelligcre non datur.
Monui in notis ad Orationem de Sinarum philofophia praclica, Coytfitcium , Sinarum
philofophum , firm:ter fuille perfuafum, abfque exercitio veras rerum moralium uotioncs comparari non potle , nec obtir.eri nifi umbras earum & manes ac lspe falias imaVide not. 106. iii, Et ibidem lam annotavi mt. t\6 , id inprimis fieri debere ,
gines
Idem ego expertus fum , atque adeo theoubi autor in confuiis notionilius acquiefcit
rema prsefens quantivis pretii ludico Quoniam igitur Logica eft difciplina , qux tota
quanta ad praxin tendit nofque curti terminis fingulis, quibus utimur, eas ;ungimus
notiones, quas attenti ad praxin domeftlcam regularum , quas przfcribimus , in nobis
deprehendimus nulli quoque d.ub:tanaus fore , ut mentem noltram optime aiiequantur
ditorumque veritatem fadto experimento in feipfis experiantur, qui indefetlum collocabunt ftudium in regulis noftris ad praxin transferendis Ita uberrima lux ipfis affunde.
cum
93*-
ot! a " es
verbis autoris e<e conmnQendce (unt no,
tnbittoru
*
1
r
u
res
7Utl, T
interpre-
tamia ;r-
Tart. 11.
432
<p*ftt*.
&
obvias
phxnomena naturalia. Non alias igicur cum verbis jur.git notiones , quam qua? in ammo fufcitabanEtenim
tur, dum res illas, dc quibus loquitur, coram intuebatur
iple
non
vidit
qux
obfervavit;
cum erecenfec
ac
defcribit,
vel
qui
objus verbis conjungendic funt notioncs autoris, qui fibi vifa
Quamobrem
cujus fide ccteri eadem recenfent
fervata defcripfic
mentem autoris in hiftoria naturali aflecuturus cum verbis ejus eas
jungere tenetur nociones,qu rebus prxfeptibus in animo excitantur
rcs corporeas
mundo
in
&
&
(.
903)
non alia
cum
his
Cum
Cum
motu igitur Solis circa terram non al:aitl :ungere licet notionem,
.
continua ftus Solis mutatio refpctlu puncli fixi in Tetlure dati . Eodem modo
hic resfefe habet , ac ii notionem tr:buimusnomini animalis vel plantae alicu us refponnotionem ingredi poflunt , nifi quae animali vel plantae aclu inefle
dentem .
ti
continno mutetur
quam quod
fit
Nunquam
obfervamus
tationi
quod per
id
eodem
vulgo tamen
qua; in
dum
Omnam
fiW.US
tc.m in
tfrprete
t;.r.
2\7o
rum
932.
quam
'
"^(tiones
i;biftoria
;
u*
uxliKf
^._//f<f.
&
alia paterent
quae.
933-
931)
efje
notiones
quam
qu<
r ^ us prttefentibus abftrabuntur
Et fane
iftiufmodi alia
dignitatum ,
Pertinent huc etiam nomina ofliciorum.
-j eo lucce f]"u temporis, rebus illis non amplius exiilentibus, five quod in deluetudinem
abierint, five quod deperdita? fuerint a fcripta autorum non amplius intelliguntur ,qu8
fuo svo erant leclori perfpicua.
% 934-
&
&
De
kgendis
ab
eo
dogmaticis.
433
934-
Hmc
&
libris bifloricis
comparavit
Qut
E. gr.
nunquam
bello
mcertuic
915-
JT.
Eodcm modo
jungit
efje
quam
patet
fi
jungendam , nec
ipfe
ejus inteliigi
reflexionis
experimentum , quo
ejus intelligit
eo
qui notio-
quam
cum
,
ac~
ir
majtta
ille
illius legit
habet
quam
fi
^f"
tymin
'WW/Mfctanco.
&
93 6
Si autor
quam ab
idem lumen
lunrnis dicuncur
tionem
fibi
repettio acquifivit
nunquam
bifiori<e
mcntem
reclius
autor
faclo experimento
nem experimento
J^
vttrbis fuis
ceP tri
is
E. gr. Si quis affirmaverit , figuram rtSiilintarum omniitm fimplicTim.tm tfit bitintum rttlilii is bilinei reciilinei nonnifi notionem deceptricem habet , dum id fingit elfe
fpxtium duabus Ur.cis rcfiis tcrminatum . Etii igitur verbis fpatium duabu lineis rtdis ttrminatum
nmm
nulla relpondeat notio, fed ea pocius finc fine mence fonus j prop<f, t:onem tamen
} q uam
de bilineo re&ilineo in medium accul mus
incerprecacurus , bili.eum rectilineum per
fpacium duabus lineis rectis terminatum explicaredebet , ut menttn autoris aifequatur.
Plunma occurrunt in phyfica fcholafticorura exempla , ubinocionibte deceptricibus opus
eft, fi mencem aucoris mcelligere voluerimus. Neque enim 'am agiur de vericace pro;
poficionis, led
telt fieri
de mence aucoris
qux
Si autor termmis
mentem
fi
vera
ejus
debet. Patct
ajjecuturus cum
eodem modo,
937-
quibus utitur
notionem imaginariamiungit
dum
"fuJti
fib iftud
repraffen- ;
nter
rer^ re ~
P
Canquam extenfrm contitmum uniforme , feu cu]tts partcs xquiles non diferan nife loco Quamobrem li quis hanc nocionem cum voce fpatium conjungit
lector a meite e;us aberra- tanc^
rec , fi aliam cum eadera jungere vellec , v. gr. quod fic ordo fimuUaneorm
, vel,nt Leik-
tanc
loquitur, coexifientium
Notiones meraphyficaE plerilque nonnifi inrainariz lunt ,
in philofophia pima
ceteris Metaphyficae partibus oit-ndemus , ubi
d'derentiam notionum realium
imaginariarum acque ambarum ufum Iueus expoficuri
:<
&
quemadmodum
&
5.
938.
JV tt
434
SA
III.
Cap. VI.
93 3.
Cum
&
ubi dcfinitionem
dat ( . 909 )
realem , terminus ifte per hanc
rei
bet
Enimvcro cum
genefis
definitionem
rei
&
agnofcendsc
fubjeclo propofitio
adipifcamur , ubi
pracfcns
fifti
poffit
Scnpta
bjtonca
939
JJ2
'
'
m-
hgenda,
circn
opcra narurae ac atisdefcribuntur ( . 744. 745. 747) & in fcriptis dogmaticis hiftoricis iogmata & argumenta , quibus probantur , commemorantur (%. 751). Quodfi igi.cur Iegis,quje de facto aliquo narraneotur, vel opcris 'licujus five naturae , ilvc artis defcriptionem ,
impcndis
formanda
diftincta.'
notioni
;
quem
dcfmgcris,
dcm labore
deindeordifingula, qua? dfcerni pofTunt, figillatim contemplaris ac
nem atque noum corum expcndis (682). Conftat vero experienin qua cogitationes ita
tia, ejus rci iieam memoria? facilc imprimi
qua in
dchgimus , u/ attencionera ordinc ad fingula promoveamus
eadcm difccrh poiTunt. Quamobrcm Ci ad narrationem facti, vcl defcriprionem o>eris eandem attentioncm afterimus, qua in vcnanda notio-
&
facile imprimeredebemus.
Quodfi infcripro dogmatico hiftorico cadem cum cura verfcris , in
nominalis
ficrit ('.
&
qux eam
ingrediuntur
fuerit ( .
194),
in
ubi
dif-
propofirionibus fubjcctum
adjedtts detcrminationibus
&
modo
fingulas
&
notas,
fi
catcgoricce
non
pro-
De
a
4J5
ur ante,ca
qua: lcgis
xiguum
&
De
940.
num
&
(.615.617
fcqq.
teflis
in narratione occurrant
vel fibi
qitce
Verittu
quo-
rnodo
di-
quam
ubi
&
in
autoriratem hiftorici,&
in rei
'udican-
quirimus.
&
Non negamus praxin regulx difficilem effe , nec nifi muko exercitio
varia cognitione prxvia pro diverfitate olr.ecli fieri expeditam
Sed in Logici pcteftate noneit utin
latisfacit is officio fuo , fi repoteftatem noftram redigat , qux in ea pofita non iunt
gnlas obfervatu neceffarias ubivk inculcet. Ceterum hinc apparet , tironis non effe , ut
Surficiteide rei narratx veritate judicet, nifi ubi obvia iunt qu4e expendi merentur
dem, f\ qux legit , intellexer-t & memOriz mandaverit Imo primi tirones fubinde
memoiix infigere debent olim profutura, qux non fatis intelligunt , fuo tempore clarius perfpicienda , ubi eorum animus al;a cognitione fuerit imbutus.E. gr. In hiftoria civjli notiones fxpe morales & politicx penes lectorem fupponuntur , a quibus adhuc vacuus eft animus adolefcenrium hiftoricam veriratem memorix in futurum ufum mandantium. Non igitnr fatis intelligunt , qux in futurum ufum memorix mandanr Poftquam
vero rerum moralium & roliticarum cognirone animum imbuerunt , clara tandem ipfis
evadunt , qux antea adhuc fuerant obfcura. Ceterum qux hic prxcipiuntur , de verita.
te hiftorix
naturalis
quooue intellieenda
funt
r
.
&
S07
I
"
entdtts
Mori*
c
mrcrpretaturus ipia refum na- Mt|(
rcperito expcrfmento notioncs fibi comparare cognof,
rectius
Exem-
cends
moduspe.
cdians.
Vart.
43 6
SeH.
II.
Cap.
III.
VL
Exempla dedi in fuperioribus (not. . 805 ). Ceterum hinc patet , quod collegia expePhyficae Mtorfino in Acarimentalia utiliter a Sturntia , Profeflore quondam Mathefeos
demiis Germanicis fuerint introducta Dnhieilius efl in hiftoria naturaii veritatem narratorum a priori cognolcere (. S06): quod primo ftatim intuitu patet
&
94 2
Qu<ete-
nendaet,
\T
tramferre
ffam
ufktram- polirica
laturus.
voltterit,
&' ca utente
ftica
&
is
&
P^ re debet
atque privatam
eccleftafitcam
Etbica atque
.
Politica* cognithne
ad ufum fuum
inftruclus
&
Lo-
dogmata
comparandam prudenriam civilcm (755 ),hiftoria eccleiiaad confirmanda dogmara de regimine eccleiiaftico & comparandam
prudentiam ecclefiafticam (. 756); hiftoria denique privara ad confirmanda praecepta dirigcndi acriones ad fuam aliorumque feliciratem eV
comparandam prudentiam privatam ( . 7J7 ) Apparer adeo dognMta
politica & moralia eidem elTe debere perfpecla, qui exemplis in Aiftoria civili , ecclefiaftica arque privata obviiseadem ranquam examinibus
comprobare inrendir, obfervaturus veritatem dogmatum ip exemplis .
Ncc minus liquer prudentiam ex hiftoriae lectione fibicomparaturum ab
exemplis regulas abftrahefe, aut notioncs iibi iinprimrre debere, quas
.
in cafu iimili
qui Logicae praecepra ad praxin transfene didicit f. 669&fcqq.). Hiprivatam ad uium fuum transftoriam igitur civilem, ecclefiafticam
laturus Logica utente pollere deber (12).
Veritatem huus theorematis in femetipfo experietur qui hiftoriae applicandae experifnentum fumit. Quoniam philofophiam moralem atque civilem poft Logicam Jemum
tradimusj exemplo idem illuftrare nondum licet A luperficiana enim llluftratione abftinemus , cum luperficiaria magis noceant , quam profint
943-
&
Legum
providc
tuediyU
teti.oT
&
is
inquirere de-
qttontodo
C0Hven jant Ulorum aclionibus ,
^"orali. Erenim leges providentiac divina? in eo confiftunc , quod in faclis hominum contincatur ratio fatorum fapientia divina digna. Unde
cas jn
in
hanc racionem,
factis
&
&
944.
Le- Jegendts
biftorkis
Jibris
dogmatieis
437
Ex
bifioria literaria
expohtis
&
artiriciis aliis
&
fcqq.) ubenus
vclut.fponvel aliunde cognitis,vclmeditann
illo tcmpomodus,quo
ratione cnim patcbit
&
3.
fS.6 9
Hac
pervcmre datum tuit. .
rc ad veritatcm, quae tum inventa fupponitur,
quasnam vcntatcs
Qiiodli cx circumftantiis vitce autoris conftiterit ,
pervenihabucrit perfpcftas, cum non uno modo ad eandcm ventatcm
hariolan Ucebit.
rc poffimus; modum, quo invcntor ufus fuit,ccrtius
quo ver.tas ahqua primum
Si vcro nc tcmpus quidcm conftiterit
te fefe oftercntibus.
in
aliis
antc difcendis,
quam
illam
queat.
Quoniam
ita in
omni cafu
patet
modus
fic
tcren-
quomodo ex
inquiiivcnt
capere poflimus , lnvemn
,
diftmdtam
latcntem ex aliis cognitis pervenitur; ubi ejusdcm notioncm
rcgulae,
),patebunt
attcnticne fufficiente uii nobis formavcrimus (.678
dam
caiu
quibus dirigitur intellectus in vcritate latcnte invcftiganda
Quamobremh
to. Ars inveniendi regulas iflas tradcre debet (. 662.).
jam fuerint pcrfpeclse , novo hoc exemplo confiimantur & connrmata.
intclliguntur.
....
quam
inventum, cum
quasrens
.>
nonnili
tur , |S
lentmm combinatione
atet igi-
/W- *tttnont i t* q* >tti divtrf* variis , auitms fitri fottfi , modis combintntur ,
et.am al.is, datg, foffolum
nobis
, fivc
five
nova,
haclenus
iefauuBtur,
leu incognita
m.hi hac ratione mqu*
multiplicis
,
ft. Habemus adeo regulam Irtis inveniendi ufus
rerumretul: ( S-7 je;.
notu.r & quam .uperlus in numerum reeularum detegendi gene.es
indeconiequan.
qusnam
obferves,
&
Quoniam perinde eft , five qusdam aftu comungas
nsdem "inotuere,
tur; five tantummodo eadem coniuogi cogites & ex iis, quz t.b. de
ad methodum ver aregula anteriori mvenr_, qu*
colligas, quidnam inde fequatur
ad mediodum
mnotefc.t
tcm _ pofteriori detegendam fpeftat, ei refpondens altera una
regularum geneveritatem a priori inviftipandam referenda , quam itidem in numerum
thArithmet.ca commun.s numerorum a g
fin rerum inveftigandi retuli (f. 7 J5)"9
mus ante extractionem radicis quadrata. traditur, cum hanc perncere
muhiplicandi, divtdendi atqnc fubtrabendi habitu pollet. Quodh lam "*?**%"**
dt
eo P ofuc
tieorema. quo ea uititur, dc compofitionc numcri ouadrat. mven.ri ab
,
w Pg"
mjg
JV
..
Tart.
4}8
SeH.
II.
III.
Cap. VI.
non
ter.et
nifi
ita pro>.edere
intelbges,
38
64
7
900
I444
t\aai\.
>T.:B- ex partc
pthr-.j.
in
fccundam
"Hjmtnu
tji.adratus radicis
in
Q^odfi jam attendas , quibus artificiis hic fueris ufus , ut theorema anthmetfcum de
cornpolitione numeri quadraxi , cirus radix duabus partibus conitat , inveniatur ; haud
dirhculter intelliges , duobus potiiTimum artificiis hic elle locum , nimirum ut 1. cxemfl.:,n eo modo fcribatur , <j.iu dijiiniic rcprarfer.tanrur sottinem formandam vngreiientia Sc l. fingndcnominentur , quo ipfo nOt!C Uiii verlalis evadit . Artiftciahxt
habent ulum, nec diihculter ad reguias generaliores revocanquuque extra Arithmeticam fit locus . Veritas hiftorica, quze hic fuppoquod theorema de compolitione numeri quadrati poft communemnumerorum aJgorirbrnum fuerit inventum , nec inventor aliis lumimbus ufus , quam quae ab
illo mutuari poifunt . Equidem non nego , haud raro uos fic incidere in methodum diverlam ab ea,qua inventur fuit uius Enimvero parum refert , fi fcopum pra:fentem fpeclxs,
utrum hoc , a-n a-lio modo primus inventor veritatem repererit : lurficit eam hoc modo
reperiri potuille eundemque modum in aliis cafibus utiliter adhiberi. Sed plurahuclpevtanna, fi. Deo ita vifum fuerit , olim trademus in Arte iavenieridi .
laria
e>nx>
ir.funt , generalitcr
in Arithmetica
tur , ut iisdem
nitar, haec eft ,
plunmum
gj:omodo
in fcripto
fnltiones
via.diftin- fibi
QucdfT
De
fibi
($ dogmaticis
familiarcs reddidit
439
alios docliurus,
atque
probabilcs
ipfas
&
fincm dcfinitioncs
propofitiones
c.
in futurum ufum
antequam conftec, eas cifc accuracas , fcu rcquae de definitionibus atque
ex iis autem
,
& fecl.
4. fecl. 2.
3. integra part.
demonftrata funt,
1.
&
fantes nati
in fecunda, quod prxjudiciis * veri cognitione avertatur ; in tertia, quod veritatem inquifiturut
femel de tmnibns in vita dubitare debeat . Sunt igitur theoreticae ( . %66 ) , cumque earum
veritas terminis intelle&is nondum pateat , propofitiones demonftrativa: (. i6r) , confequenter theoremata ( . 175 ) . In tertia docetur , aliquid fieri poile , nempe ut a prxjudiciis Liberemur , atque adeo ea prattica eft ( . 166 ) , cumque modus , quo id fieri poffit ,
nondum
terminis intelleclis
fit
manifeftus
in quibus vel
piciontm nperitmus . Prima propofitio inde probatur , quod infamej nafcammr& va-ia de rebus fenfibilibus judicia ferarr.us , quam integrum rationis ufum habtmnt j lecunda fumitur fine
probatione tanquam experientia: confentanea; tertia denuo probatur
ex lemmate in
margine ad'ettO, veritJtem inquirenti femel in vita dt omnibus , quantum ficri pottfl , tjjt du-
&
bitandum, apparet
propofitionem quartam
eife
primariam
quam
iniqua evaderet
WolffiiLogtca.
911
k k
.946.
Vart.
440
SeR. JIL
II.
^usnam
fcripta
94 5
Cap.VL
Hoc
igitur labore logice rejolvendi cvntextum carere potefl leSior , ubi ipfe
autor fingula a fe invicem diftinguit
Atque hinc ulterius patet , letTmem
.
a fe iuvicem difiingucnda
leclori re-
linquit
Nemo cnim negabit, lectionem ricri faciliorem , ubi leclori minus laboris incumbit ,fublato labore,qui & multam Logica? theoriam,
.
&
praxin fupponit
( .
945
).
Apparet itaque ratio, cur Mathematici fingulis veritatum generibus convenientes titulos definitionnm , axiomatnm , fofiu.Luorum , tbeorematum , frcblematum , corollariorum , fcholiorum
demonfirathr.itm prasfigant , ut fcilicct ledlor liberetur a labore , quo maxime habet opus cum ad quodlibet veritatis genus examinandum , antequam ea memoria; manEt eadem eft radetur , tum ut inprimis conftet , quxnam memoriae mandari debeant
tio cur nos , etfi a titulis iftis abftinuerimus , nifi quatenus definitionibus luum in lemmate titulum tribuimus, alia tamen ratione & definitiones a propofitionibus , & propoprobanones a icholiis diftinxenmus utut ea ratio non fit
fitiones a probationibus ,
&
&
7
i\ejoiutio
efi.utio-
mlis.
'
intelligendae.
94 ?'
Dcnmtionum mmirumopc
fuaque gcnera rcducere debemus f. 179 ).
tllara
mgredientes
nifi rei
cui notx
omnes indc-
in
quod
Hgura
fit
tequiUtcra
reguiaris
ejl
&
aquiangnla .
a^uiUtera , i.
Eam
igitur le<ftor
Figura regularis eH
HqulanguU. Hinc enim patet , ut in cafu dato appreat , figuram aliquam eile regularem , probari debere , 1. quod fit asquilatera , a. quod fit a:quiangula Similiter ubi
edufaminam initam fobolis ger.ertnd.e
fnatr.moninm definitur per fcietatem inter marem
I. Matrimonium eji Societas ,
eandx gratia , definitio refolvitur in propofitiones iequeiltes
fceminam , 3. Matrimonium initur foboiis frocreandte graj. Matrim.nium initur inter marem
tia , 4. Matri.ncnium fimul initur fcboiis educar.dx gratia
Probaturus enim definitionem applicando matnmonium inter duas penonas intercedere , oftendere debet , quod ( 1 ) mas
foemina (2) inierint Societatem ( 3) fobolis procreandae & (4) educandae gratia.
.
&
&
&
&
.948.
befinitio"!'
/""
1'nufirt!"
t,
&
in ea diftinguit
que
fibi
34)'
..
De
34);
definitionem intelleclurus
ticet
nnm
Perinde vero
elt
ilve
Geometrx utuntur
ad exemplum
applicare debet
fingultff
tur
& dogmaticis
res delinita
attendendofci-
intuitivorum (.669^)
ieniui praefens, an
fit
figuris in charta
441
vel
ACDB
&
mt. .
67S)ad notionem
furti Sc
w.t.
6'iz
&
in
ccteris
philoiophiae diicipli-
C^uamobrem
demum
949-
Et quia notio vera non eft, nifi in qua conjunguntur, qua? eidcm
fubjecto una inelle pofiimt (. 54.7 ) , definitiones vero in notionum numero habentur ( . 152 ); definitionem nominalem examinaturus inquirere
num
Veitais
~
def' n;no
'
debet
talis
eccurrat
cui infunt
&
&
dum
&
%
Inpnmis Qthminquirendum
efi
95,
an
in
&
eeedem ex defi-
SuperW)
,"!".
>U ~
unum
jufto prolixipr
perflua
minantur
Exempla
ingredientes dctcr-
fuperius (mt.
k k
fit
Excm-
tio.
Tart.
441
twmbus
ttflp.
SeZ.
III.
Cap.
VI
9Ji-
&4*}ft*MU
ftpirLl
et ^ rmmatur >
^
indefinid.tegan-
mm
II.
Aliter quaefito
in definitione contineantur
fatisfiet a pofteriori,
ubi obfervaveris
num
in aliis
E. gr.
&
Si
inter fe asqnantur
&
Cm letlor
a dtfini-
twnbus
Cavendum quoque
95" 2-
&
bfcavat
dcbeat.
'
ac^ ^ua
S encra
llias que
fpecics
reduccre debemus
(<$.
179
ut
propo-
De
kgendis
libris bifioricis
&
dogmaticis
qux ab eadcm
443
(.348)'
Errorem adco evitaturus definitionem memoriae ad futuros ufus mandare minime debet, antequam conftet, notas in eaenumerari fufficienres,
ter ulterius tribucntur prasdicata,
funt aliena
E. gr. Definitio manca ^nadrati eft, quod fit figura quadrilatera aequilatera, cum noQuamobrem fi quis illam memoriae irr fnturos uix esedem etiam rhombo conveniant
fus mandaret , rhombum obvium pro quadrato haberet, confequenter e dem qiv-que per
quae de quadrato demonftrantur , v. gr. quod is circulo infcnbjpof
errorem tnbueret
i
ad V r. OftenJimus \ero iam in luperionbus
lir, quod latus ad diagonalem fit ut
cxaminandae
deriimiones
ut a pofteriori pateat , utrum notae in
fint
,
quomoJo
681
J
),
id quod in eo praeiertim calu fuccedit , ubi definica fufficientes enuinerentur , nec ne
:o cx communi ufu ioquendi notio refpondet confufa , per quam res definita agnoici povtft. Idem quoque inde conficitur, fi ei definirone nominaii realis deduci poteft ( $.754).
.
*
Quoniam dc
953.
fieri
nequir
nifi
Qpamo
m
di
'^
ante multa rei praedicata cognovcris arque ea in crlentialia ,attributa
modos diftinguere noveris ( . 731 ) ; ubi definitio expendenda ,antequam f-jfj-r
&
eamque
tibi
&
inter eE. gr. E:idiati rnitio ftatim elementorum praemittit deftn-ciones figurarum
quod fit triangulum , cu'us tria latera aequalia funt . Ex defini,
an per tria latione nondum perfpicere licet, num iftiufmodi triangulum poflibile tit
tera fimul determmentur anguli , qui praeterea cdem infunt . Haec igitUr definitio tantifper fumitur pro explieatione termini , quae arbitraria eft , atque in dubio relinquitur , utrum al qua eidsm notio relpondeat , nec ne , donec conftru&ionem trianguli 32quilateri , quam prop. 1. tradit Enclidet , pcrfpicere datum fuerit quo tacfto evidenseft,
triangulum aequilaterum effe poffibile , cum conftrui non poffet , fi nullum pofiibile 10ret , Sc per Iatera iimul angulos determinari , cum alias ex folis lateribus conftrui non
veram ,
notis
poffet . Et ita tandem patet , definitionem trianguli aequilateri eife
Id ubicognoverimus , notionemtrifufficientibus inftruclam, a fuperfluis vero vaeuam
tenacter retineredeaneuli aequilateri ad futuros ufus memonae firmiter imprimere
bemus. Srmiliter fi ftgnrtt rcgularit definitur ante traditas demonftrationes , quod fit xaequiangula ; tiro Geometriae judicafe nequit , an figura aliqua pofiit effe
quilatera
aequilatera , quae eadem non eft aequiangula , Sc num prorfus fieri poffit , ut fingula figurne rectrlineac latera fint aequalia. Definitionem itaque pro srbitraria explicatione teras rtkmgpli aquiUtcri
&
&
&
&
&
mrni fumit eamque fibi ad intelligendas propofitiones familiarem reddit 3 donec conftruetionem figurarum regularium fuerit edoiftus oer quam ut ante manifeftum evadit , figuram reclilineam multilateram , aequilateram & aequiangulam effe poflibilem , ad e;us
,
& latera aequalia , Sc angulos aequales requiri, utut quantitas anguli feu
ad rectum ratio per numerum laterum determinetur , angulorum autem aequalitatemper laterum aequalitatem minime determinari . Atque tum demum de definitione
quo lato memoriae ad futuros ufus opportune manfigurae regularis judieium ferre Iicet
Ceterum hinc intelligitur ratio cur nobis in more pofitum fit , quantum datur,
datur
obfervationes acdemonftrationes quibusnitumur definitiones, ante praemittere ,quam eas-
conftruiftionem
ejus
dem condamus
confequenter cur
mixtam methodum
fyntheticae praetcramus
8S5)
954-
j,
data
deLt.it.
?*rt.
444
11.
data quadam conditione conveniac ( . 348 ). Conftare igitur debet,utrum ex fint dcterminata:, necne, anteqiram citra periculumcrrandiin
dato cafu applicari poflint (. 320). Quamobrem nec eas memoria? man-
m)
&
Quomoda
95J-
cfiedster-
tam categprica, qnam bypotbetica , qu<e demonftrari poteft , determinataejl. Etenim propoficioomnis,qu3e demonftrariporeft, fivedirecle,
^ ve P er indirecYum, veraeft (.544.5 57 ) Enimveroin propoiitione veia P ri dicatum per notionem fubjecli determinatur ( . 513 ) , confequenter (. 219) in propofitione catcgorica prcedicatum convenit fub-
m.ttitam.
apriori
'!'
"^I
pcfn-one
Propofitio
In Geometria propofitiones omnes demonftrantur : unde per ipfas deroonftrationes liquet , eas efie determinatas Etenim ubi furficienter determinatum non tuerit fub ettum,
fieri nuJlo modo poteft,
ut propofitio demonftretur , cum integra fub'eti notio , per
quam prsdicatum determmatur , demonftrationem ingrediatur (. 551. Sc feqq. ). Idea
etiam nos conftanter ex notione fubecti deduciinus, quod prasdicatum eidernconveniat.
.
Qir.modo
idem pa-
. 956.
5; p er cbfervationem conjlet , pnedicatum effe vsl attributum , vel effenteat apofia [e t ve \ q U0 d p er modum attributi ineft y aut quibusnam pofttis modus /jtcr.ori.
conveniati propofttiones determinatee funt . Talia per obfervationem
fcj e i
conftare pofle, nec adeo impoflibilem efle hypothefin , ex fuperioribus
conffot ( . 673. &feqq. ) Jam vero attributa praedicancur de fubjeclo
.
fub conditione effentialium (. Z2o. 221^, necminusea, quaepermodum accriburorum infunr (.222), eflencialia veropr.opterattrihuta,vel
ea, qua? per m^dum attributi infunt ( . 224 ) , conlcquenter cum in
priori cafu fub>ecl:um per effcntialia
( .
180J,
buta,vel ea, quae per modum attrihutorum infuat, definitum fupponatur (. 181. 182), fub conditione definitionis , atque adco abfoiuce(.
rsperiamus
0.
( . 705. 706),
ulteriaia fternant
cum
fic
demum
diiciplinae
&viam
957.
De
kgendis
libris hifloricis
<& dogmaticis.
445
957e
Patct adco , nifi autor ipfe accuratas fuppeditet definitiones , earumque &* l
llb
ru
l
propofttioncs determinatas in medium affcrat earumveritatem adfiruat ,
que probationes ex notione jubjecli deducat, vel determinationes a pofierio- fiarum
ctti perpa-uci leclores pares funt ,
ri (iab/iiat , nonnft dijficilhmo labore
p roji C er:
cognitionem ad vitam utilem ex ipftus libro hauriri pojje.
detur.
Qupniam Mathematici m tradcndis dogmatis fuis omnes mechodi fcientificx numeros
mm
&
&
le&ori de examine definitionum ac determinatione propofitionum non mulAtque eadem de caufa ex fcriptis Mathematicorum folidam ac
Nos quoque folidx cognitionis facilitatem
utilem haurit cognitioncm lector attentus
in fcriptis noitris intenaentes ea ad normam methodi lcientificx componimus& eandcm
normam in tradenda auditonbus noitris philofopliia tenemus. Atque ea ratioefl ,cur induitna , qux requiritur, utentcs pauco temporis intervallo folidam rerum notitiamconEthinc
fequantur , qui libros noltros attentc legunt , vel difciplinx noitrx fefe tradunt
tam avide noitns inhiant, qui folidam ac utilein doctrinam curx cordique habent, ringentibus licet , cenvitiantibus, calumniantibus , vexas abominandas creantibus , Sc novas quotidie iniidias itruentibus invidis, qui fibi valde metuunt , ne, fi lolida ac utilis doctrina invalclcat, eorum collabatur autoritas.
adiir.plent
tum
cft
laborandum
958.
..
grediuntur
ut conitet,eas
544. 557 ) atque cas evoivit ledtor , ut de veritatc carum ccrtus cvadat C. 568). Enimvcro vi demonftrationis ad aflenfum compclli ncquit , nifi qui fingularum praemiffarum quae fyilogismos , cx quibus lila conftar, ingrcdiuntur , vcritatem peripicit dc
effe veras f.
formam
ejus
ammum
genuinam
eflc
agnofcit (jT.
569)
debent,ut judicare poii:t,an in numero definitionum , experienriarum indubitatarum,axiomatum ac propofitionum jam dcmonftratarum locum habeant (.562). Cumquc fornia demonitrationis legitima iit , fi fyllogifmi, ex quibus ea conflat,
lcgitimam habcant formam cidemque decenrer inter fe concatencntur
( 551. & icqq. ) demonftrationein ita conciperc dcbct lector , ut &
legitima iingulorum fyllogifmorum forma, & eorundem deccns concatenatio, confcquenter totius demonflrationis forma apparcat.
Quoniam vero in dcmonftratione vel conclufioncs fyllogifmorum
miflae
lecloris fubire
anteriorum figillatim ingrcdiuntur tanquara praemiifae fyllogifmos fequentes, vel cx pluribus tanquam notione complexa fpedtatis forma-
Tart
446
.
.
11.
&
>
VL
Dcnique cum probatio probabilis a dcmonftratione nonnifi principiis differat ( Jf. s%%) adcoquc candcm cum demonftratione formam
teneat; per ie patcc , qux de dcmonftrationum analyfi pra^cipiuntur ,
ca quoque de probationis akerius cujusque analyfi tenenda efle.
Exempla jamdedimusdemonftrationum tamoftenfivarum {not. . 551. 5$i;,quam apogogicarum (not. . $53. j$9) legitime refolutarum, utearumforma appareat Quamobrem
non opus eft, ut alia hic in medium proferamus , vel eadem denuo repetamus Facile
autem patet , demonftratLones illas evolventi hsee earum fchemata in charta efte defignanda
tlbi demonftrandum , infa.ra.llelogra.mrna ABCV angu.
.
&
fchema
BA
BC
tale eft
& DC
& AD
Anguli o
Anguli y
&
&
&
ii
y funt aequales
.iiii
angulis y & x fimul
jr
.
Angulus o
II.
Anguli o
J i 1 )
ionemingredinonfoft
fchema
tale prodit
. | JI
&
fe
II{.
AB bifccantem
ma
tale eft(
bifecarc qnoque
jfi
chordam cognomintm
fche-
circuli
du&ae, fcrhyf,
Re<ftasCA,
Arcuum
Anguli
Redtae
CD, CB
AD & DB
aequales funt
chordae squales.
&
EB
aequales funt
aequales funt
IV. Ubi demonftrandum , fi in duabits frofofitionibus fubjeltim fucrit idcm terminus , tidtm
tamen divcrfx tribuantur notioncs , frofofitiones diverfas ejje , quamvis idem fit fretdicatum 5 fchema tale prodit^S. 551)
Subjectum propofitionum eft terminus idem, cui diverfae refpondent notiones,^r
:
hyfoth.
V. Ubi
De
/egenclis
libris hiftoricis
dogmaticis.
i&f
447
non hjbere
tjmgettttt
&
Hem
centrum C.
Rectjc
CD
CA & CB
&: CA
Rectae
CD & CB
Re&ae
CB
Pars
efl
xqualis toti
CD.
Quoniam
in
cejjit.
960.
memoria? mandare non tenetttr Cur deDemonitrarionem intelligere itudemus, ut propoiitio nobisccr- monflr*.
t!ones
ta riat (/.568). Quam primum adco eam intelligimus,propoiItionobis certa cft , atquc cadcm non ampltus habemus opus. Non igitur cam memorias mandari nccefle eft.
dtenon
quin vera fit rlf]
SufHcir nimirum, ut demonftrationis confufe recordati non dubitemus
^
Demonftrationes
leclor
^^L
quoties eadem in dato cafu opus habemus. Sive enira propofitione demonftrata uti volueris ad ulteriorem veritatis inveftigationein , five eam transteras ad ulum
vic.x- j eam nolle furficit ,
nec applicationem ullo in calu demonftratio ingreditur , imo
ne hilum quidem ad eandem confert . Atque ea eft ratio , car nuda propofitionum notitia praxi neque inferviat a fcientifica earundem cognitio: u: adeo etiam , qui ingenii
hebetis ac tardioris funt , veritates fibi familiares reddere atque ad ufum vita: transferre valeant. Ita e. gr. qui praxi opticae operam navant , theoremataoptica, quorumdemonftrar onc;-n ignorant , feliciter in dato caiu applicant Et hinc patet , cur fcriptadogpropofitio
matica
hiftorica in
in
quibos
. 961.
Librorwn fci?nt'ficorum ktlio etiam ab inexercitato abfolvi poteft , modo
Etcnim in icripto fcicntifico
induftriam non patiatur defiderari fuam
dcrinitiones accuratse rraduntur, & dcccnte ordinc collocantur ,propor
o
n
ntioncs convementer detcrmmantur , & dcmonitratiombus mumuntur
complctis minimum,fi non ordinatis, ncc admitruntur principia nifi antc ftabilita, imo propoiitiones eo orditic collocantur , ut prcecedanr,qux
Curllhti
f^ntipei
-i
&
fi
qua obfcuriora vidcri polfcquentibus demonftrandis inferviunt,
iunt , excmplis illuftrantur (. 790). Qua? igitur circa detinitionum refcqq. ) & circa propofolutionem, illuftrationcm , examen(. 947.
&
VVolffii
Logica.
fitio-
!**~
eratato
met j}cdo
p r <efiripta legi
pofJLnt
44*
&
demum
quam
&
do
legendo affiduus
in
iit
&
familiares rcddidcrit.
Verirarem ailerti probanc exempla eorum , qui ad Mathematicorum fcripta legenda accedunt verioris Logicae prorfus ignari , atque folidam & certam rerum mathematicarum
cognitionem fibi comparant ubi inprimis celeres experiuntur progreffus , fi demonftrationes, quae plurimum negotii faceifere folent , fuerint coniummatae
i
962.
Qj
in
*"l
md k&
ht*s
inveniendi periris
uequit
ab eo^qui
nift
^ ^ev methodo
quod erat officii
quem
pr<efcripfimuf>
htenim
icientifica
fui ;
pen-
ta metho.
det
dc-fi-
dokgi
P in
(.788). Enimvero
methodo
fcientifica
praefcripfimus,
di
fcriptus
modo
non
legi
in
arte invenien-
tos libros
in fe ipfis
experiuntur
tionum accuracarum Sc propoficionum decerminacarum cercam cognitionem fibi compararunt, in libris mor^ vulgari compofitis ubivis haerent , cum tanquam fibi perfpecta&:
vera admictere nequeant ,-qu35 fibi adhuc obfcura elfe perfentilcunt & quae dubiis invoAb omnibus retro ieculis communi intelligentiumconluta obfervant (. 841. & leqq. )
fenfu approbatum & a'o iis, qui illorum eclio funt , lngeminatum efle conftar , ftudio
Mathefeos acui intelleilum: id quod eo in cafu verum efle in Elementis Mathefeos univerfse ( $.53. Mechod. ) oftendi, quo leclor iq difcendis mathematis methodi rationem
habet Quoniain igitur in libris vulgari more compofitis coecutire iolec , qui acumine
intellectus pollec vericacem quamlibet , ad quam cognofcendam animum appellit , ao
.
curacius , quam aliifolenc, drudicandi ; qui raciones ex demonftrationibusnoftris pecendas peripicere nequic , vel inde colligec , illos deftiiui co lum ne , quoad vericacem pervidendam opus Quamobrem auc conrlcendum eft, cercam in difciplinis cognitionemobtineri non poffe , ouse fcepticorum fententia eft > auc omnibus uiribus eo connicendum,
Ego a Scepcicifmo hod;e adeo invaut libri dogmacici accuraca methodo confcribancur
profanicarem gignente alienus in pofterius incumbo quo fucceffu , illi ludilefcente
cent, qui mechodi leges pcrfpectas habent atque in iis applicandis non funt inexercitavulgari moti . Quodfi quis in arce inveniendi fueric non infelicicer verfatus ; islibros
te a compi!acoribus( 5. 8S9 )confarcinacos legic , uc meditandi mareriam inde hauriac ,
;
&
quam
ex le&ione
libri
venari nequit
.
965.
De
rite
dogmaticis,
449
ln kclione
fwgulas
&
libri
antequam ad
pofteriores progredtatur.
In fcripto
omnes pcr definitioncs autoris funt cxplican<ix, nec admittcndus alius earum fcnfus , nifi qui dcfinitionibus in
locum dcfiniti fubftitutis prodit , unico cafu excepto, ubi autor in
methodi regulas cx defedtu attentionis impcgit (".910). Definitioncs adco lcdlor non modo memoria tencre dcbct, ut vcrba , quibus
conftant, audito dcfinito , mcntcm ejus fubcant , fcd notio quoque
cidcm rcfpondens eadcm comitetur. Quoniam itaquc cacdcm tunc leclori dicuntur familiarcs; ccquis non vidct, quod is dcfinitioncs anteriorcs fibi familiarcs rcddcre dcbct , antcquam ad pofteriores profcicntifico propofitioncs
/J^/ffri
inanterioribns
fubjijlerc
debeat.
poffc,
antequam anteriores
fibi
familiares rcddiderit.
Ipfo faclo docemur, quam taediofa fit demonftrationum fequentium evolutio, ubi propofitiones anteriores , quae tanquam prasnvlfje eas ingrediuntur , nondum fuerint familiares . Cui idem experiri volupe fuerit , evohat aliquam in Elementis Eudiais demonftrationem, antequam propofitiones anterores fibi familiares reddiderit , utut terminorum
fingulorum, qui
in
illa
occurrunt
notitiam habuerit
.
Apparct hinc
utilitas
964.
ad
leclionem fcientifi
E. gr. Antequam ad elementa Geometriae Euclidea accedas , eorum leitionem haud patacihtabis, ubi ante ex aliquo 1-bello terminos Geometriae elementaris una cum palmari:s theorematis atque prxcipuis problematis tibi reddiders perlpedtos . Et idem eodcm modo ieie habet in omni reliquo fcientiarum genere
rum
9^5-
Lll
ticmes
>**
45 o
fcientifi-
ones
?art.
a ij 2>
II 1. Cap. VI.
II. SeZl.
&
ni fi
uei s eft in
l
'
fubfidio.
bi familiares reddideris
E. gr. In hoc ipfo orere Logico non modo propofitiones
demonftrationes
,
fcholia
diverfo typorum genere diftinguuntur , verum etiam definitiones a propofitionibus
ubivis dilcernuntur. Quamobrem ad cus lect:onem fefe praeparaturus primum
tantummodo
dertivtiones atque propofuiones libri cognitas &perl'peaas fib<' rcddere debet
, demonftra-
&
tiouibus prorlus iniuper habitis, fed illuftrationis gratia fcholiis in fubfidium vocatis.
Similiter in cetens difciplinis philofophicis
quas eadem methodo tractabimus , praepara,
c;o ad lettiojiem fcientificam inftituetur.
Qiomodo
^fcToti
966-
^m
w
am aptcr.
cognitio
ad prctparathnem
fufftcit .
interius direitorium in ufum lecl^onis, praiparatoriae operis huus Logici,eopotiffimum gratia , qui adhuc hofpites funt in hcc ftudiorum genere
Dab;mus
ram
Cum
967.
&
&
&
lento
&
H2c
in iis
fane ratio eft , cur fcripta fcientifica vel prorfus non , vel male intelligant
, qui
legendis nimis teftinanter procedunt , imo fubinde fugitivo ironnifi ocuio percur-
runt , etfi in methodo fcientifica fint prorfus hofpites , nec rerum demonitrativa ratione.
pertratlatarum hiftoricam habeant cognitionem Inde accidit , ut autoribus nefcio quas
infulias opiniones afringant
quae funt a mente ipforum quam maxime alienx..
,
.
C A-
451
C
De
AT U
Vlh
T.
interpretatione fcripturce
facrae.
sr. 968.
intcrprctanda fcriptura facra oftenfurus fuppono, otifpirHili J ir>ftngtila fcriptur<e facr<e verbis fuas refpondere notiones^ex intentione &
Det cum iisdem jungendas Si ncgas;in fcriptura facra occurrerc ^f-
USum
Logica:
in
'
quibus notio nulla refpondet Cum rgitur verba fmt fi- notot!es
qua occurrunt ,quibus notio nulla refpondet, qmdam
erunt ca fine mcntc fonusrquod cum dc fcriptura facra cogitare impium refpondcfit, iingulis vcrbis fingulae refpondcre dcbcnt notiones , cx intcntio- *"'
ne Dci , tanquam illius Auroris, iis jungendx
tkbent verba
gnanotionum
(jJ".3<5);ii
ut doceamus
in
quomodo
&
969-
mcntem
Quamobrem cum
cum
tum demum
autoris cujuscunque
iisdem
undo
verbis eas conjtmgere Q>
pmgendcf
intelligit lector
,ubi
Etenim
cum
ver-
'
ff"
mifl
cum
quas
903
cttm finguls
&
dum
verba illius legit , vel ab alio rec tata audit . Similiter quando Ocr.lus
Deo tribuitur , voci huic refpondere debet aliqua notio, qua quiddam Deo conveniens
reprauentatur Q_uamobrem qui eam in fe excitat , ubi oculum Deotribui legit , is fcriverba illa protulit,
pturam facram intell git Vanlus fe vocat Seftmm "fejii Chrifii .
in mente ipfius haclit notio, quam iifdem expreflit
Quodfi ergo Ieclor eandem in anifuo excitat , dum illa legit ; mentem Vanli intelfigrc
Paret itaquenoftrum :ameffe ut doceamus , quidnam a Logica praefidii expectare liceat in notiombus iftis inveiiigandis , ut de lenfu verborum fcripturae S. terti efle poflimus ( . 968 )
fe excitat
Dum
mo
970V
mo
legendum conjungenda non immediate a -^
Spiritu S. in animo legentis excitantur ,(ed vi verborum
qu<e leguntur Si -pirbif S.
negas fit contrarium verum Excitet fcilicct Spiritvis S. immediateno- s.jungtmtiones cum verbis S. S. inter Icgendum conjungendas, ipfis verbis nihil dainlehuc conferentibus Nulla igitur apparct ratio, cur \d non pcrindefieri & enle ex Cltmur debeat, fi quisdigitum ad vcrba textus authentici admovens ea intelNotiones
cum
verbis
S. S.
inter
1'gcrc
Tart.
452
catur,
quam
II.
J#&
eorum fcnfum
III.
Cap. VII.
Deumprc-
ampiius
ubi
eft ratio
Sane
immediate in animo legentis excitare deberet notiones verbis S.Snullo prorfus opus foret verbi externi apparatu , atque fic cum negledtu leilionis verbi divini in enthuiialmum incideret, qui illam fibi perfuaderet fententiam .
Sed in re manifefta verbis pluribus non eft opus
Spiritus S.
fi
iungendas
Qiianam
Jfhiodft in fcriptura
facra
97
traditur definitio
non alia
pr<ejupponi notio
attendir.
E. gr. Dum Tay.lHt fe vocat fervum Jtfu Chrifti , quid voce fervi denotatum velit
non expiicat. am igitur fupponit notionem , quam eidein ex Ufu loquendi ii jungebant , aa quos fcribebat
Similiter dum Mofes Sokm atque Lunam lumir.ari* appellat ,
quid voce lumimris defignet , minime definit Kam itaque notic^em fupponit , quam
de luminari habemus fcodem modo patet , ubi Chriftns ad Hicodcfitim de regeneratione
Joquitur, cum vocis definitionem nullam tradat, eam eidem iungendam efle notionem,
quam homo in feipfo inttietur , dum regeneratur Atque adeo claret , verba Scnptuix S. quibus praxis Chnftianifmi continetur , non plene inteliigi nifi ab eo, qui ci.
dem
De
453
iis, penes quos iunt illorum notiones, utcunquc notiones agnatat in nobis o.eitare \alent , qus aliquam cum iftis iimilitudinem habent ,
*it aliquo modo eadem intclligere nobis videamur j cum tamen tunc demuin verbaS.S.
intelligamus , quando iis ;ungimus notiones ex intentione Dei jungendas , ex Dei autem uitentione non alis quam illx lungi iildem debent , quas in nobis ipio operc exptrnnur in eum itatum delati , de quo loquitur Scnptura; patet omnino lenluin verborum S. S. non piene alfequi pofle eum , qui ea, de quibus ioquitur S. S. nunquam in
fe ipfo iuit expertus
Neque hic quicquam aecidtt , quod non 111 omni alio caiu (imili
Iocum habeax , ubi nonnili de rebus mere naturalibus iermo fuerit. Poneenim, venatorem loqui de animali a te nunquam viio. Cum e us nullam habeas ideam nonniii eam alter ribi coimnu.i carc poterit , quatenus limilitudinem cum re alia tibi nota habuerit (.t6S). Monui vero jam (.cit.)Sc rcs ipfa loquitur, non modo valdc lubricam
elfe hanc viam, verum etiam e.mdem dimcultatibus , qux plerilque infuperabiles funt
reliqua ( . 93 + )>
circumteptam effe Pertinent huc qu^ de hiftoria naturali (. 951)
*ec non experimentis ( 5. 935 ) Sc rebus praclicis rite mtelligendis (. 9jo;di\imus.
&
Hinc confequitur, 0
97 2
alias in fcriptura
facra fupponi
fcnptura jungit
7 u/"- iolem ftare
eum
poffe
nothnes-fluam nuomodo
ab
fi quis
iis
dherfas *d
not.on S!n S-
U
jubens non aliam /lationit ideam habuit , quam quae a rebus , ** J PPqui mentem "jufue intellige- (itas perquas tunc contuebatur , in anirao e^us excitari poterat ,
re cupit , k eandem , non aliam, quam ipie habuit,eidem voci )ungere debet ( . 117). Vl/t.atUr.
"jopH* iolem relpiciens 8c regionem in Tellure fibi circumectam , non obiervabat ni(i iiigitur eum ftare juflit , nil aliud
tum , quem iui refpe&u erga Terram habebat
Start igitur hic
iutenderc potuit, quam ut cundem retmeret fitum, nec eum mutaret
idem eit ac fitxm fmm non mutate . Qui vcro vocem idem fignificare contendunt ac mutnm
inbibert fuum , ut folem circa tellurem quietcentem moveri hinc inferre poffint ; illimenti 7".r< arKngunt , quod eft ab ca alienum . Similiter cum Mofes Solem atque Lunam
it iu tr
appellat, non aliam notionem iupponere poteft , nifiquam habemus, dum corpora illa mundi totalia coram intuemur . Enimvero non videmus, nifi quod Sole ac Luna prxientibus in confpeilum prodeant corpora terreftria nobis circumpoiita , qua* iisabfentibus tenebris iepulta tuerant
Quamobrem iuminaris notionem aliam non habemus,
nee aliam lcriptura penes nos lupponere poteit , mfi quod fit corpns corpora opaca terreflrix
in confpeclum producens tenebris disjeciis . Si quis vero lumiliare explicat per corpns , quod
iun.cn fiti proprium emittit , iiel quaquaverfum diffundit i is verbis Mofis alfingit fenlum a mente iplius alienum. Vaulus ad r\omanos lcribens, ubi fe ftrvnm fefu Chrirti appellat , notionem non aliam fupponere poteft , niii quam i\omani habebant Erant autem ipfis fervi proprii , quos adeo tanquam perfnas fibi reprauentabant , qui omnes operas fuas pro
arbitratu Domini in eus ulum convertere tenebantur . Non aliam igitur , quam hanc
voci icrvi 'ii^gere licet , ita ut Vaulum tanquam fervum Jelu Chrifti nobis concipieutes
cogitare debeamus, ipfum omnes fuas animi corporilque vires in converfionem gentium
a Chriito ipli imunctam impendere obligatum fuifte , nec adeo in hocnegotio quicquam
facere potuilfe fuo arbitratu , ied totum pependilfe a mlfu Domni fui , imo nec hic quaefivnle quicquam , quod fuum erat , ied lifdem potius fepofitis non nifi ea , qua; iunt
Chrifti . Cui notiones diftin5t32 defunt , is minimum conhnas iis zquipollentes terminis
hifcc jungere debet , ubi le.num icripturs facra? alfequi voluerit : id quod eum in finein
moneo , ne quis argutetur, quali fcripturam facram nonnifi ab eo intelligi ftatuamus ,
verbis diftMiitas 'ungere novit notio.ies. Etenim hoc abfonum fore nemo non intelligit , cui perfpeitum eit, nos mentem alterius intelligere, modo eandemnotionem cum
voce mngamus , quam cum ea conung t alter (. 117) , fi^e diftincta ea fuerit , five
confuia; etli mentem alterius, confequenter cV lcriptorum lacrorum , melius explicare
valeamus , ubi notiones mngimus verbis dMtinitas (J. 919 ) . De diftinclis adeo notionibus in interpretanda fcnptura facra potifiimum laborare debent, qui eam aliis explicare
tenentur ; tum etiam(quod deinceps patebit;qui nexum veritatum revelatarum intimiCeterum ipla vox firvi iniinuat , quinam ufus fit Antiquitatum in
us perlpicere cupiunt
gr
&
Dum
qw
earumrerum, qus
in
deiuetudinem
5-
973-
?*rt.
454
II.
SeH.
5; q U
Cap. VII.
973-
Qu*nam
III.
Res vocibus iftiusmodi denotatx myflerU dici lolent , quarum necper intuitivam c.ognitionem notiones in nobis habemus, cum nihil iis fimile in nobis, vcl in mundo materiali experiamur , nec demonftrationis beneficio acquirere valemus , cum in alias notiones,
quas natura lubemus , refolvi nequeant Pertinet huc vox 7?init*tis , qux, etlj in fcriptura facra non legatur , fignificatum tamen obtinuit fcripturs facrae conrormem , ut alia fint euldem verba , quibus eadem rcotio refpondet , quam ad vocem Trinitatis rercrimus Ceterum eundern cafum occurrere in humanis facrle patet Pone nimirum, venatorem loqui de feris , quas nunquam vidifti, vel artificem de inftrumentis, quae oculis tuis expofita nunquain fuere
Etfi r.overis, voce venatoris aliquam denotari feram ,
termino artificis inftrumentum aliquod , quo id artem fuam exercendam habet opus >
Quoniam vero
nulla-m tamen ferae iftius , nullam quoque inftrumenti notionem habes
nullus dubitas venatorem loqu: de re fibi perlpecta, idemque de artifice tenes j deridendus tibi videretur, qui illorum voces fine mente lonos appellare non erubefceret Propofitio autem noftra non modo de verbis myft<jr:a fignificantibus , verum etiam de aliis
capienda eft , quae ob circumftantiarum hiftoricarum, ignorantiam, vel alia quacunque de
Acc d t
caufa nobis obfcura funt , ut notiones iis jungendas rrujtraneo conatu venemur
idem in aliis quibufcunque fcriptis , qux a nobis ideo ncn intelligi confitemur , miniquem uium in interpretanda
me autcm fenfu omni deftituta venditamus Inde patet
fcriptura facra habeat Antiquitatum, Hiftoriae, Chronologix , Geographix 5c Philologix ftudium. Sed cum nobis non propofitum fit nifi generalem regularum logicarum
ad icripturam lacram interpretandam applicationem oftendere ; de fingulis iftis apertiys dicere ab inftituto noftjro alienum foret
.
Confequitur hinc
'H.ec adeo
rejicien-
obfcnritatis
da
iis
accufari
deno!atas
&
ob voces
974-
ifliusmodi
perperam eas
rejici
notionem diftinftam
fibi
'Kotionct
inS. s.
cxpluan-
/'Zd4 %
975ea pradicati notio admitti nequit , qu<e eiEtenim fi prxdicatum fubjccli notioni repu-
dem
g nat
repugnat
(
&
contra
q U0(J
patcre debcc); propoiitio
jj
falfa cft
fc
collatis
Enimvero cum
S. S.
( JT.
autor
y53
fit
),
De-
De
455
pugnat ( . 526 ).
Quodfi aliunde certo conftitcrit, notioncm datam prxdicato jungendam efle, notione autem iubjccTti admifla , quam qu s cidem jungit ,
prxdicatum fubjeclo repugnet ncmo non vidct , ea, qua? nocionibus
fubjccti & prardicati continentur, eidem cnti fimul incfle nonpofle(.
310). Notio igitur propofitioni rclpondens impoflibilis eft (. 519),
confequenter ipia propofiiio vcra eflc nequit (%. 520). Undc ut ante porro conficitur, ii notionem datam prxdicato jurgendam efTeconftitcrit,eam admitti non pofle fubjecli notionem ,qux eidcm rcpugnat.
confequenter immat.eriaE. gr. Conftat fenfu S. S. Deum concipi debere fpiritum
;
'em
atijue adeo
in
notione e:us
contineri
quod
lit
lpiritus
idemque immaterialis
Deo organum viforium tribuere vellet, ubi in facris Oculi eusmeneidem tnbueret qux enti immateriali repugnant , confequeiuer notioni fu-
Quamobrem
quss
fi
tio fit ; is
,
Patet adeo per cbieili in ea propofitione Vem h*bit Oculum notio prxdicati repugnaret
culum Dei non inteiligi polfe organum fenforium, quale res corporeas fentientes habent,
.
confequenter fignificatum quendam cculi generalem eile admittendum, qui &organoviforio, &c attributo divino affinitatem quandam cum iilo habenti convenit . Nimirum
propterea quod oculum habet homo , fieri poteft ut obie&a fibi praefentia intuitive coIn fignihcatu adeo generali tculus dicit poiiibilitatem intuitiva; cognitionis regnofcat
rum prxfciitiuin , quemadmodum in fenlu fpeciali organon corporis denotat , vi cujus intu tiva rerum cognitio in animantibus ac homine pofTibil-s . Significatus generalis
fingulorum , qux funt ac fiunt atque eife ac fieri pofle intelliguntur ,
Deo omnifcio
cognitionem intuitivam habenti convenit, atque adeo generalis ifta, non fpecialis notio
voci lungenda, quando oculi Dei fit mentio.
.
&
976.
Quodfi per interpretationem S. S. prodeat propofttio contradiSloria ejus , falfiei.nqu<e vel a pofleriori certa ejl, vel demonftrata , vel per alia S.S.locama- torpretatlom s cn
in notione five fubjecli , five pradicati determinanda aberratum efnifefia
'
Propofitio enim , qua? vel a pofteriori certa eft , vel dcmonftrata, vera eft (.5:17.544.557,). Quamobrem quas eidcm contradicit, falfa cfle debet (.532). Quodfi ergo per interprctationem
S. S. prodit propofitio contradicens alteri , quae vel a pofteriori certa
fe contlat
eft
975), modo
anie,
modo
eadem
conficitur
notionem
VVolffii Logica.
falfa eife
debet f
in interpretatione
fubjefti
vel prscdicati
M m m
Prior
tirimu
Tart. 11.
456
Prior propo/itionis pars confenr.it cum principio hodie unanimi omnium confenfu re*cepto , quod vtrittu rtvttata non foftit ttmradittrt natnrtUi , ciim lumen revelationis ac rationis eundem autorem habeat Deum. Pars vero propofitionis poiterior cum illo Exegetarum canone confpirat , quod fcrifturam facram ju.tta analogiam fidei imerfrctari debeamus ,
propterea quod fidei analogia conftituitur per ea S. S. loca , quorum fenfus adeo manifeftus eit, ut , nifi verbis vim inferre volueris, alias ea notiones non admittant , quam
quae dicla da/fica dicuntur, veluti dodrinarum fedes . Cetequas cum iifdem jungis ,
rum non inutile eft propofitionem praefentem , quemadmodum ceteras , exemplis illuftraQuodli fxnitentiam exri . E. gr. Veum fcenituific legimus Gen. VI. 6. <jnod fccerit homines
plices fcr trifiitiam cx co ortam , quod eAiquid a nobis malc failum agnofcimus , quemadmoduirl
terminus vulgo fumi folet , atque.hinc verba fcripturae ita interpreteris , quali Deus cognoverit, male a fe factum, quod condiderit homines , propterea quod eorum flagitia
contriitatus , imo fibi ipfi indignatus
no:; praeviderit , atque ideo animo conturbatus
propofitionibus in Theoiuerit , prout in fimili cafu a nobis tieri folet ; interpretatio
manifeftis S. S. verbis contradicit. Etenim in Theologia
logia naturali demonftratis,
naturali oftenditur, Deum ab a?terno praevidiife mala hominum fadla , nec ea ipfi ignota fuifle , cum decretum de condendo homine formaret . Videantur interea Tbmimigii jjnftitut. Philofoph. . 23. 73. Theol. natur. Et ipfa S. S. difertis verbis i.Sam. I.zp.aDeo
fcenitentiam removet tanquam ipfi repugnantem, addita hac ratione , quod homo non fit ,
ut fcer.iter.tlam agat . Unde concluditur , interpretationem illam humano more taltam a
fenfu S. S. abire, canoni ifti conformiter , quod, qua? dc Vto humano dicuntur more , ir.telligenda fint ca , qua iffum decer.t , r.uionc . Declarat homo poenitens , fe deteftari malum ,
quod ex faito fuo emergit , atque ejus intuitu fe nunquam fuifle fa&urum, quod fecerat
ad quae fi attendimus , notionem finiientix formare licet Deo convementem , fcilicet quod fcenitcre idem fit ac deilarart , fe deteftari ma!um,quod ex faclo emergit , nec
Etenim fi Deus dicatur
executioni demandatum
e;us intuitu fa<tum fuiffe decretum
declaralfe hominibus, quod deteftetur ipforum flagitia , nec eorum gratia genus humanum condiderit , imo potius aliis deficientibus finibus nunquam idem conditurus fuerit>
nihil in his continetur, quod naturae ipfius non conveniat
aliisS. S. locis, unde attributorum d:\inorum cognitio hauritur, non iit confentaneum
&
&
&
&
&
&
__
J\otw
pra-dicati
917
ea admittenda
-
si
not'10
eft
prcedicati notic
qua per
n'mfiib-
fehivcrificanda.
'
mandam
vinam
S. S. autoritatcm admifcris.
Claret fcilicet vel a priori , vel a pofteriori , utrum prxdicati notioper notionemfubje&i determinetur . A priori idem patet , ubi ex notione fub:e<fti demonftrare potueris
autem liquet , fi in
( ^. 551. ck. feq. )praedicatum eidem convenire debere i a pofteriori
nullo fubie&o deprehendatur , quod notio fubiecti involvit , quin ii* eodem una adfit ,
quod notione praedicati continetur. Exempii loco eife poteft lpfafxritenti.v notio, quam
Lmguaft
rum ins.
1,s
s.ir.ter.
ufus
not.
5.976).
978.
bunc folummodo babent ufum , ut judicium feri pofin verftone
f*ft* 5 y^* * n voces linguaf autbentkct
Lir.guaf autbentic*
Ibentico.
p-rctar.da
'
num
^em
verfi
rite
refpondentes
eandem rem
&
deftgnent.
Vcrfionem tum
dcmum
rite fa-
<^ am cfle,ubi voccs linguae authenticae ckinvcrfionc iisdem refpondentcs eandcm rem dcfignant, confequenter utrobique eadem notiolocum
habcat
De
457
intelligcnda:
Czfptrus tifnmxnnns , Theologus eminens , pro eoquo pollebat , ingenii acumine , hypothefin quandam commentus eft de lignificatione literarum hebraicarum hieroglyphica,
Legi ea de re poteft liber, quem
vi cirus voces fignifica:um ciuendam eifentialem obtinent
fub titulo: cUzh Domus Heler edidit , vel Iegant , qui brevitatem amant , Bigam dijfculdt cibo Samaria* obftjia; ad Leibnitatum ply.Jico -jacrarum de Citmmis l'rim C&" Tiimmin ditlis
tium fcriptam A. 1707. In ea hypothefi Iinguae Hebraicae etiam aliquis ulus effe videri
Enimvero cum voces vi
poterat ad notiones, qui verbis coivungendae lunt , venandas
literarum, ex quibus componuntur , nonnifi generalem obtineant figmficatum, emphafi
earum explicandae infervientcm , quam primum res iis denotatae cognitae fuerint atque
peripei^ae ; non alius hic linguae Hebraicae uius effe poteft quam eft etymologiae vocis in
lingua quacunque alia , ubi ratio denominandi a notione rei fuit petita. Cavendumitaque in omni caiu , ne vi etymologiae aut compofitionis vocis grammaticae rei tribuantur^
quae eidem minime conveniunt
.
&
979facra occurrunt
Si
qu.-e propofitiones
vefligabilei
in fcriptura
qua etiam
rationi pcr-
Qtitenjm
S. S. pro-
jttnt;quin e<edem ex notione fubjetli demonflrari pojfmt', dubium p' n' 'Z'
c tf
M m m
S.S.
demor.-
ftraripoffint.
Tart.
458
II.
SeB.
Cap.
III.
VIL
arguit
ifta
^iuunu.
Quodfi
propofttione
fycft* innotuerit
ex
980.
votefi , in
tioniimquee
altis
vel
per
vocatif
revelaiionem
propofitionibus
vel ratio,
,
rerevcU fitfyfidkum
Etenimqui vcritaces revelacas incimius meditatus fuett d.mo- nem innotuerunt
,
&
methodi
flrahilu
rit
fi'<'-'
abfimilem
fciencifica;
ei inccr illas
praxin
in poceftate
intercedere
nexum
habec
is
ralcs intercedcre
reddi pofllt.
ram
reddi poflir.
Unde
caufa dcmonftrabiles
conficitur,veritaces
fieri.
conclufionis illatam pro pure revelara habendam efle , quolupra($. 585. $36 ) evicimus,
propofitionem nonnifi probabilem eife , fi demonitrationem vel unicum principium probabile ingrediatur . Non igitur metuendum eft , ne rationis decempeda emetin velimus,
quae cus lphasram tranfcendunt . Alia vero adhuc ratione ftabiliri poterat nexus verita-
tum revelatarum, quem experientia intelligenti conftare d'ximus. EtenimEph. III. 10.
affirmatur, ex opere redemtionis, quod ob;ectum divinae revelationis eft , fapientiam Dei
innoceicere
Sapientiam concladimus ex conienlu finium
mediorum atque adeoex ipfo illo nexu, qui inter veritates revelatas intercedit . Qinmobrem ubi fcriptura ;au:enriam ex opere redemtioms colligi 'ubet ; de nexu inter \entates illuc fpectantes dubium
nullum iupereife poteft . Sed nondum hic nobis fuppetunt prmcipia, per quae hsec uberius deducere valemus . Veritates iftae, qua: fola revelatione innotefcunt , articuU furi appellari lolent
Scilicet fi qua propofitio in numerum articulorum fidei purorum refertur , tum vel notio fube&i fumitur tanquam poflibilis autoritate S. S. utut eam poflibileni efle demonftrare non potueris , Sc ex ea tanquam poillbili iumta legitimademonftrandi torma deducitur, praedicatum eidem convenire; vel articuli qu'dam puri au&oricate S. S. fumuntur tanquam veri
inde cum realitas fubieiti oftenditur , tum praedicatuni eiqem convenire evincitur. Apparet adeo , demonftrationes iftas nonnifi nomen
fuuir, tueri penes eos , qui immota fide tenent poflibilitatem notionum aflumtorum, vel
articulorum fidei purorum , qui tanquam principia demcnftrandi prima,feu axiomata
fumuntur. Quodfi quis fide ilta deftitutus , vel probabiliter tantum divinam S. 5. autoritatem agnoicit , vel eam prorfus in dubium vocat i h demonftrationes iftas non nifii
tanquam hrpothecicas adm.ttit, pro veris habendas , quam primum certo conftiterit ,
aflumta efle certa Ncque Jiic quicquam affirmamus , quod non perinde locum habeat
in humanis
rationi noitrae conveniat
Etenim inter principia demonftrandi referimus
experientias indubitatas ( , 5 J4 ) , qus perinde nonnifi fide tenentur ab iis, qui ipfimet
non experti funt , quod tanquam experientiae confonum fumitur
Cur igitur non perinde inter ea referre debemus, quz fide divina vera efle tenemus , praefertim cum ea firmior longe fit aiienfus , quam humana f Quodli excipere velisfieri poife, ut ipflmet experti, qus tanquam experientiac conformia lumuntur, certam eorum obtineamus cogni-
&
&
&
tionem
De
459
refponfio, polfe quoque certara veritatum revelatarum cognicionein acquiri ab iis, in quibus Spiritus S. fidcm operatur. Nulla adeo inter utrumque cafum dilparitai cit Quodfi vero quis centenderet , fe univcrfum veritatuin revelatarum lyftcma ex principns rationis demonftrare velle, nx is nugari merito cenleretur,
Incarnationis myftenum , rationis Iphxrarn
cum arciculi puri, quales funt Trinitatis
tionem; haud
dilficilis eric
&
tranfcendant
Apparet adco
bis ftngulit
&
ex intentione
&
'
&
&
minum
oricnrcs certius
divinorum
eximancur
nocicia cruacur,
quo
&
ipfo idem
&
alus reddituiy
omnium
SECTIO
460
S E C T
D E
O
S
IV.
LOGICiE IN VERITATE
CUM ALHS COMMUNICANDA.
C A P U T I.
De modo
. 9 8x.
Onvincere dicimur alterum , dum efficimus , ut
propoficio ipfi cerra evadac. Ec bincconvicli di-
CcnviRionis defi.
nitto
alios convincendi.
no-
nw.alis.
.iqi-j
ut
manut calorem ftrre nequeat , fi quis dubitet ; veritatis conviiu% dicitur, ubi experimento facto certus fuerk, rem ita
Similiter fi quis dubitet de veritate alferti
fete habere
Geometrarum quod curvx quxdam habeant afymfiotos , tlOC eft,
quod duci poifint linex, qui in infinitum continuata? continuo proprius accedunt ad curvam , nunquam tamen cum
demonitrationibus intelleclis certus evadit , dari omninocurvas,qu3e
.
eadcm comcidunt,
&
afvmtotos habent;
tum
terum 1 0viilurus
intendat.
agnofcat
Ouid
al-
effe
veram, vcl
debemus
ut
, propoftionem
ejfe veram , vel faljar/i ( %. 982).
Alterum convicturus , calcem frigida affufa iacattfcert efficere debet , ut is agnodari curvas , 7*
propoiitiorfem hanc effe veram
Similiter convicturus altariim
t. gi.
fcat
eam
ejficere
afymptotos habcnt
emcere debet
ut
is
agnofcat
aiferto
Geometrarum
conltare veritatem
fuam.
Trobabilitatis
s>. 984.
Quodft ergo nofirum de probabilitate propofttionii judicium ventm ejje
aher agnojcit conviclus erit probabilitatis propofitionis
Ntmirum convincitur veritatis judicii noftri quoddata propofitio fit probabilis Quamobrem cum hoc ipfo agnoicat propoiitionem datam eife probabilem eamque tanquam
probabilcm admittit, certus eft , eam propofitionerr, probabilem eile atquc adeo convii
tjuando
convin-
camur
ctus probabilitatis
Modus
alttrum
conv.nteadia.
po/leriori.
985.
cer-
De
Enimvcro
461
alterum eo adducere poffis , ut res extra fc pofitas obfervet, vcl rcrum praclicarum notioncs ipfo opcrc in
fc ipio cxcitct; re ipfa experitur, in propofitionc data prsedicatum convcnirc fubje&o, modo judicia intuitiva formarc didiccrit( .669).ProEum adeo vcritatis cjufdcm ccnvicifti ( .982).
pofitio igitur ipfi ccrta eft
fi inrer
veram
atque poflfibilcm elfe intelliginaus
notionem
Similiter
res vel olim perceptas , vel eas, quae nunc fenlui objiciuntur, talisoccurrat, cui infunt , qiKF in notione dara contincntur (.719). Quamobrem fi altcrum co adducas, ut rcs praefcntcs , quarum notiocxhibeturj. coram intueatur, vcl , quod pcrinde eft, fi ci in memoriam easdem revoces, ut carum rmagines quafi oculis oberrantes contemplctur j
rcipfa cxpcrictur, num ca iisdcm infint, quae in notionc datacontinenEum
tur. Atquc fic notioncm vcratn atquc poifibilcm c(Ie intclligit
igitur vcritatis atque poflibilitatis notionis convicifti (. 983^.
certa eft (. 567).
fi
&
MechoJo huic
tur do&rina,
&
ticaE Sc
mechanicE
in
eorjKTi praelertirn
gratiam, qui
plene convincantur
986.
Quoniam
&
fcqq.), inprimis ubi judicia univcrfalia (.705. obfervm706) ac notioncs univerfalcs, definitiones inprimis (.708) curse cor- da '
diquc habueris; alterum a pofleriori convit~turus in dato quolibet cafu applirc volucris
(.669.
tum
qtne
ad
notiones
defmitiones ac propofitiones
cum
cale-
bypotbeticas pr<efcribuntur.
, alterum cunviclurus de e;us veritate , ipperceptionem prsFenterri , in eo formando procedere debet juxta reg.uSimiliter (1 alterum a pofteriori convincere iuberes,in
las ea fini (. 669 ) propofitas
data propofitione de iubiecto praedicari modum,aut quod per moJum attributorum ineft, aut attributum vet eflentiale quoddam
quid firi debeat , monitrabunt theoremata de modis, attributis , eflentialibus , &: iis , qux pcr mo ium attributoium infunt ,
E. gr. Si
fo attendente ad
&
feqq. )
Si notio unive.-.alis a rolteriori ltabilienda , utendum eft
( . 671.
regulis formandi notiones unireriales ( . 67S. 6'Si.
leqq ). Si definitionum veritatera
docere volueris, tenenda; funt regulae detegendi definitiones a pofteriori ( . 679. 680.
6S1. 686. 6S7). Si a pofleriori altcrum convincere volueris datam caufam datum producere erreclum; theoremata ea fini infervient , qux de caufis a potteriori inveftigandis agunt ( C. 697. &: feqq. ). Si Jenique veritatis iuJicii hipothetici univerfalis vericas a
r\ itenori ftabilienda i theorema de formando
uuicio hypothecico univerfali fatisfaxiet
{. 706). Non igitur opus elt , uc diverlitatem cafuum alios a pofcerior: convincendi
h.c exDendamus.
987.
obfervandis
&
Tart.
4 6i
11.
SeH. IJS.Cap.
%.
Curpropcfttiones
P" e~
dem
ope-
9*7-
'
ra intelligantur
agnofci
Commendanda hoc nomine venit cognitio
vera a-
&
onoftan-
qui
eam mni
reptionis
^j, r
vitare
Imo
demum
tio connubii
nomi
ad iutoritatcm ^
provcca-
quorum acumen
in
funt
Ceterum exemplo
nemo
nem
Qttando
acumine
&
611 )
Eam
igitur ftabiliri
convenit
Defumuntur nimirum argumenta a requifitis hominis fide dignis, quae ( .. c*. ) aFacile autem patet , nulla hic opus efle probatione , ubi in vulbunde demotiftravimus
gus notum eft obfervatorem vel experimentatorem elfe fide d:gnum. V. gr.Caffini ,FUm.
fledii
nemo
in
dubium
vocaverit
hoc genere merita fuennt perfpecta. Abfonum itaque foiet probare eoruin
Non exiguumtaautorrtarem, ut oblervationes ipforum recipiantur tanquam ride dignae
nien pondus accedere credibilftati obfervationum ac experimentorum , quae a pluribus reQuamobrem in ftabipetita unanimi confenfu confirmanttir , nemo in dubium vocabit
lienda autontate obfervatoris habenda quoque eft ratio multitudinis tdem expertorum ,
id quodmox luculenetfi nihil hinc praefidii expectare liceat , ubi rationibus ftandum
cui
eorum
in
tius ofteufuri
fumus
9%9-
&
ixptn-
da
7emm
9^
<l
lendi al-
te,um a
priori.
fa
c"
De modo
(% 568)
ti eft
&
alios convincendi
dcmonftrare valcmus
ii
463
praedicatum
fuo
rcpugnare
iubicclo, certum nobis eft propolicioncm effc falfam(. 571 ) Quamobrcm fi vi demonftrationis ab altero alfenfum propolitioni demonftra.
Quoniam
(.586),
feu
fi
prorfus feponas , nec in ea , qua: a pofteriori hauritur, vitium fubreptionis decli668 ) , nec in formandis definitionibus ( . 680.681 )
nab'S experientise adeo inimicum (
atque propafitionibus determinatis five categoricis ( 705 ) , five hypothetieis (. 706)
vam
&
iocere valeant
991-
Alterum
vi demonflrationis
conviclurus
eam
eo
R"' "'
qut
r,
&
Idcm adhuc
convidtum
ratione
alia
fuifle
expcrrus
fic
oftcnditur
fuir
is
Qui
fucceifive
vi
fyllogifmos
VVolffii Logic*
in
dcfinitiones
&
demonftrationis fe
omnes
Tart.
464
grediuntur, antequam vi demonftrationis ad aftenfum propofitioni datx praebendum compclli potuir, coulcqucntcr vcritatis ejus conviclus
fuit. Quamobrem ubi alter perindc ac ipfc ejusdcm veritatis convin-
dcbcn easdem
ci
expcndcre
fi-
biquc familiarcs rcddcrc tcnctur. Eum adco vi demonftrationis convidrurus co usquc eandetn continuare dcbes,doncc in fyllogismis,qui
&
arcum
E. gr. In demonitratione geometrica theorematis , qmd reBa ex centro dulfa
bifec.ms chordam quoque ejufdcm iifecet , fumuntur definicio radii , axioma de arqual irate ra-
&
in
circuli
triangulis
tria
fibi
theoremata,
mutuo
fc. i.
aequilateris
&
2. qr.e conftanter
atque theorema
nm
,
ir.funt
quod
rem definitam agnofcendam drabaliis dislinguendam fufficitmt (n-t. . 551 J.Quodfi ergOCOnvillcendo definitiones ac axiomata ifta una cum hoc theoremate tuerint penpe&a i eum convicturus veritatis theoremacis demonftrationem nonnifi ad hax ufque principia evolvi neEnimvero fi circa definitiones haelerit , eius dubia ante tollenda lunt ; fi axiocelTe eft
ma concedere noluerit , demonftratione per indirectum ante abfurditatis convincendus
^ denique theoreinati afTenfum denegaverit , eius demonftratio in medf( 5- $55- ?59 ) >
um afYerenda eo ufque concinuanda, donec ad pnncipia concefla , vel ad ipfa prima
.
&
perveneris
detegevdi
'
'
tt
Cl
992antecedentibus
fumuntur ^ccntinuo citantur t
demonfiratione
ex
n
s
ad tales perveneris ,ia quidonec
continuo
evolvis
citatos
,
pwagrapbfls
&
Mcdus
l
uy t
q Ut
dotanqva. axiomata
cbfervattones
absque
ullo
propoftttones demonjirativas
ante cognojcendas
^quam
iccus jure
fucceffive pcrfpiccre fibique familiaria reddere tenctur
datae
propofitioni
ab co non requifiveris eum aflenfum , qucm tumct
cipia
praebcs.
Patet adeo ufus citationum fingularis , qui abfque iisvel prorfus r.on , vel nonnifiditAtque ideo non modo veritates mathematicas in Ekmentis
ficillime expectari poterat
Mathefeos inter fe ita connexas dedimus , ut beneficio citationum fingulse ad prima lua
principia reducantur, addituri proxime complures , quae adhuc defiderari poteranc , ipverum fimile quid circa philofophiam univeriam medicamur dc <n
lafque iubi:'miores
hoc opere loejco idem infticucum execuri fumus Quodfi ergo quis convincendus fuerit
.
verica-
De modo
alios convincendi
465
&
4-
5.
ii-
8-
9-
i-
io- (38)
2.
f;.
1-
Zy.
&:
50.
a//:.
;//.
Antequ.im iguur ea vi ad affenfura compelli potueris uxta noftra principia, quam nos
prasbemus propofitioni de eliminatimt fuferflmrur, tx definitioniLns , utique tibi perinde ac
nobis perfpecla atque ramiliaria elfe debent, qu.r J 4ttg. fj. 1.
30. difc frxl.
1. 31.
a. 4- 8. 9- 10
36. 37. 39. 40. 4 i. 4.4. 4j- 46-47- 48- j4-6o- 61-62 63- 64 6j- 66. 67. 69.
3 4
70- 71. 71. 74 79 So. SS. 89. 90. 91-92- 109. 11 6- 122-113. 114. 129- 130. 136 ij2153 ij 4
ijj. 156. 157. ijS.i7i- 173- 174. 175- 176-177- 178-179.180. 181181. 183 192. 193. 194.
200" 201. 204. 205. 207 313- 2I4. II}. 2l8- 119- IIO- 121- 222- 21422J- 2l8- 233. 23}. 236.
*37. 238. 242. 243-248. I49. 2J0- 2>I. Ij2. 254. 2}}- 2j6- 1J7 187.290. 29i.294-3IO.346io- 711- 711 713. 714. 715. 716.717.
347. 348. 349-518- 5 19. 5 35. 547. 5 ? 1.669 671- 67S730. 790.S36. cantinentur
Si vel unica deiinitio aut propofitio, quae in locis hic cita"tis repcruur, mihi perfpecla non effet ; ego veritatem e-us, cum qua nobis hic negotii
eft, non agnoviffem
fed potius circa eam haefiffem affenfum tarndiu fufpendens, donec
in notinam e us perven ffem
quod adhuc defiderabatur (. 569 ) Quamobrem nifi alios , qui noitra legunt , affenfum prarcipitare velim 5 nec ab iis ure requifivero, ut eundem propofitioni noftras praebeant adeo firmum ac immotum, qualem ego e dem praebeo,
antequam fingulas definitiones ac propofitiones locis citatis repet iendas llibi adeo familiares reddiderint , quales ego eafdem experior
Magnum momentum in eo fitum e;:,ut
ad haec attendamus Quamobrem me non p guit non fine omni taedio conqtiirere loca ,
N n n 2
quas
;
&
&
466
Vart.
I.
4ffenfus
(ucceffiva
Quomam
principiis
nondum
intellectis
Utile vero
ipiis eft
adfequentia quo-
993-
rorquendus ab evidentia principiorum pendec, qux fueceffive perfpeconvincendus (.991); evidens omninoeft,
affenfum non in inftanti , fed fuccefftve gigni , qui veritati propofttionis demonftrata , vel probabihter evitla prabendus
Ea de caufa homines, qui intrmiori LogiciE cognitione deftituti eundem affenfum in
fe in inftanti gigni defiderant , quem in aliis nonnifi fucceffive diuturno tempore ac labore genitum effe conttat , fimillimi mihi videntur ei , qui , ut puer ad ttaturam virilem unius diei inrervallo excrefcat , omnem illum cibum ac potum,quo per tot annos
ufus ett alter , umco die ab eodem capi praxiperet
Imo qui ignoratis prmcipiis affenlun adeo firmum atque immotum expecfont
qualem alter nonnifi illis debet , fimillimi videntur ei , qui abfque cibo ac potu folo aere gula? ingefto pueros in inftanti adolefcere poffe fibi perfuaderet
Qua: nonnifi fucceffive ex aliis ante pofitis enafcuntur , ea
ut in inftanti iis nondum pofi-tis enafcantur defiderare velle fumma profec"io velaniaeft.
Ceterum propofkionis veritatem exemplo fuo confirmant omnes , quotquot non fine fucceffu m Matnefi pura verfati funt
Etenim finguli fucceffive fibi familiaria reddiderunt
.
&
tum demum affenfnm Srmum en.num effe comperti funt "pfimet nihil e;us
Quodfi nemo hominum ndeo temerarius tibi videatur ,
, dum enaicebatur
ut abfque principiis perlpectis eundem iibi polliceatur affenfum
quem alter nonnifi iiidem debet ; exempla non longe petenda funt , qua: idem doceant Nonne per longam
annorum feriem tot inter eruditos circa fyftema terrae mota; quod Coptmuanum vulgo
appellatur
Aftronomis contradixerc quorum firmus adeo ac immotus affenlus principiis aitronomicis debetur fpfis parum intellec-tis? Nonne ideo Cofernicm profeffus eft, fe
horum hominum ludicinm tanquam temerarium reiicere, quod in fe cadere poffe afJenfum fibi perfuaderent , qui nonnifl muhis Mathefeos pura? Opticse atque Aitronormx
principia
fentientes
gnari
omnium
1-
. 994.
Sl ^U1S Vt demonflrationis veritatis tel falfttatis alicujus propoftionis , aut
) Tcosvt P ro ^ar 'onis probabitis probabilitatis
ejutdem convincendus ; in demonftran"Pinct
n4u
tfm
ejje
dehet
De
modo
467
alios convincendi
monftrationem vel probationem probabilem in dato cafu agnofcere valeat Ecenim qui vi dcmonftrationis ad aflcnfum compelli dcbet , is formam
.
dcmonftrationis non modo animo comprchcnfam habere, icd particularem quoquc, quae ipii occurrir , gcncrali convcnientcm agnofccrc tenetur (. 569) Qiioniam itaque formae demonftrarionis notioncm ipfo
ufu fibi comparat , qui in dimonftrando aliquandiu vcrlatur ( jf. 9J0),
eam fibi familiarcm reddcre atque facultatem in dato caiu fpcciaeandem applicandi (. 349 ) conciliare valet nifi crebro excrcicio,quo
nec
li
omnem habi:um
comparari conftar , in casu dato demonftrationem agniturus, confequcntcr ventatis vel falfitatis propofitionis convincendus ,
aliquandiu in dcmonftrando verfatus eiTc dcbet,doncc fcilicet dcmonftrarionem in cafu dato agnofccre valcat
Quoniam probatio probabilis a demonftratiQne non nifi principiis
58S), adeoque forma non differt , qua? vcro refpcclu convinccndi
.
(
de dcmonftrationc jam evicla funt , non demonftrationis principia, fcd
formam
eodcm modo
lem
in
probando tamdiu
non
vi
probationis probabilis
poile nifi
fuerit verfatus, ut
eum, qui
in
pro-
probationem probabi-
Ipfo tailo hoc eiperiuntur, qui ad Machefin addifcendam animum appellunt ab initio enim vim demonftrationum mmime percipiunt , donec aliquandiu in eadem verfati
principia fibi familiaria reddiderunt ,
formam demonftrationis animo comprehenderunt
Idem cxperiri l cet in legendis fcriptis noftris , in quibus formam demonftrandi tenemus , quancum datur
quippe quae eadem erfe debet in probationibus quoque
ceteris , qux ex principiis nondum prorfus ev'dencibus conftruuntur . llnde in iislegendis minorem difficultatem lentiunt , qui in dkrmonftracionibus Machematicorum am mulcum fuere verfati . Imo hinc intelligirur ratio, cur in demonftrationibus ordinatis verfati inordinatas faftidianc
repugnantiam quandam ad aflenfum hiice extorquendum in
fc experiantur. Non ignoca mihi func exempla , quorum fidc hxc refero. Conferendahic
funt , qua fuperius de demonftratione confummata
inconfummata ( . 859) evi&a
:
&
&
&
&
dedimus.
995-
bilis facilius
percipiat
&
Quomodo
a
jf
refolvere debet
Qui in Mathefi iu demonftrationibus inconfummatis acquiefcunt , nec genuinam dcmonftrandi formam animo diftinde concipiunt , in difcipliriis aliis fibi demonftrafle videntur, quae a demonftratione quam longiffime abfunt
Ubi vero demonftrandi forma
diftm&e fuerit expofita; ibi Autor non folum propofitiones datas demonftrarc valet.fed
etiatn demonftrarc poteft fe demonftrafie. Non igitur verendum eft , ne fibi propropo.
fitionc
*--
difpoZtur ani.
genuinam mnt.
'1
y'". em
6S
TarU
II.
..-
Ounntu-
qus
nec demonftrata
poflit
996.
OTff7r'>"
buccmferat.
m^
methodum
tur
ita
indefpenfabilis neceflitatis ad philofophiam utiliter traveteres , non propter principia inde haurienda , fed prop-
&
&
alibi
Antequam akerum
Tropvfitio
totivince-
doquando
e^p ican-
cas
<
eadem
n!'oncm
ipft
explicanda
aondum
un g en(j as
j
veritatis,
nifi
inrelligit
997-
eam jam
intelligat
(.903), confequenter
vel definitiones
Quodii enimpropo-
cum
,
fingulis
verbis
viclurus fupponis (.9:0.928), vcl experientias, quibus nitunturnotiones confufte verbis refpondentcs (. 6S8. 6S9), ignorat. Eum igitur convicturus vi demonftrationis aut probationis probabiiis eandem
eo usque continuare debcs
donec ad definitiones & cxpcrienrias iftas
perveneris ( JT. 991 )
Ab his igitur princiniis cum cxordiamur de,
evidens
&feqq.;.
E. gr.
Alterum convicturus
veritatis propofftionis
($-950),
inquirendnm
eft ,
an in no-
&
que fer
&
5.79-iJi)- Qpamobrem per easdem propofitio noftra expticanda f$. 94->' Deter^
minarioni non [ungimus nifi notionem coniulara (5.63.CVL (eqq.119). Exemplisadeoab
experientia alteri obvia petitis efficiendum , ut notionem confufam voci comungendam
coniequutur ( . 88j
Equidem demonftratio propofitionis praefentis ubi in prima principia cefolvitur, a pluribus adhuc aliis definitrotiibus pendet r . 991 ): enimvero ea non
nes
faciunt
De
modo
convincendi
alios
piis
469
998-
Qu)
convincendus
netn attentionem
eji
eam
afferre debet
ad
effc
ce "^.{
'"
e ~
pcrlpicit
principii
demonftrandi (
num forma
561),
veritarem igno-
dernonftrationis pradcntis
gcnuina
fit
Quoniam probatio piobabilis nonniii principiis a dcmonftracionc differt (.588), qua? iunt prarmiifa? probabilcs (.587), ut convinccndus agnofcat, & formam probationis elfe genuinam, & inter principia probandi fumi propofirioncs quasdam,quas probabiics eftc novit;
ea
fuflicicns attcntio
fini
denuo aflerenda.
999-
attentionem requiritur,
&
ut
demonfrandi
&
Medium
&
probandi principia,
fon/ja inprimis demonjirandi familiaria fint (. 99P), "*'****utrumque auccm nonniii cum die , nec fine affiduo laborc obcinccur , tenUomt '
qui attentionem
flrandi exercitio
monjirandi
ad
,
& fuccejjiue
& crebro
is
(%g^2)
fibi
ut
e.i
ig tur
Nifi
ficieiite
Idem
quocunque
feqq.
alio fcientifico.
IOOO.
991. 992
explicata
&
probata
(.
Quaenam vero expiicatio, qusnam probatio
tionibus abunde intellisitur
frxlttv.r
prop->ftti',n: fy.ff.:t;i;er
Unde
vel
^ijlenfvs
convieli
).
IOO
1.
qualis.
47
Qui
Vgrfiufio-
vhdefni- bata
'
affenfum prtebet propofttioni nondum fuffidenter explkata3 ac profalfo fibi perfuadet fe ejje conviclum{ . 505 ). Unde perfuafo pafii-
igitur
;'/
Cap.L
qui prsebetur propoiitioni nonfufficienter explicatae ac probatce, vel ialtem non fufficienter pro-
dum
bata*
nempe
Sufficiens
fi
&
propofitionem
fatis
intelligimus
cV
eam
certam e/Te agnofcimus. Illud obtinctur explicatione ; hoc probationefulficiente (5.1000;.quamvis ex demonftratione propofitionis de fufficiente explicatione ad convicfiionem requifita ( .997) pateat , fufficientem probationem absque lufficienteexplicatione dari non
poife
cum
tionem
fufficienter
&
e contrario
exemplum
loquatur
propofi-
Jji.
propofitionis intelligendae exhibet.
1002.
conviclum , cum tamen conviclus non
.
T\at-ones
Qui fibi
perfuadet
fe
effe
fit
'
cum
ftcrioii
nec
fcrmo
illa
fuerit (.
985-986).
&
&
Maxima
Trtctpi-
unua
in
judhatido.
Aclus
aifentiendi propofitioni
IOOJ.
nondum
judkando.
&
fc cife
coii',
:itum,
cum tamen
conviclus
noncum
fit
dum aflentimiK
De modo
timur propoilcioni nondum
afios
convincendi
471
praccipicancia iq ;udicando
futficiencer probarae ac
ipfe
aucem
aflenfus
illi
&
Deui condiderit munau.n optimum , 'ud:c;um iibi lumic , aiuequam cognovir, qu:d termino
mundi oftimi indigitetur , eamque falfam pronunciat , probatione ex accribucis divinisdeduJta nondum expenfa; is ;ud:cium fuum de falfitate propoficionis hu'us deproperac cc
morale mlinL huic
ob ratiunculas aliunde conquifitas j veluti quod malum phyficum
mundo , fibi psrfuadet fe eife convidlum tallitacis propofitionis , cum tamen convidlus
non fic , propcerea quod prccario lumit , mundum non ejie oftimum , in nuo mxLum plnficum
ac monie txtet , cc in nocone confufa mundi opcimi acquiejcens contradictionem incer
nocionem mundi opcimi &: exiftentiam mali phyfici ac moraJis oftendere nequit unde
camen falficas propofitionis evidenter aguofcenda (. f*7).
&
1004.
A*tior?um
intrinfg.
W &
tXtrinfe-
czrnm
f n t ;n
'
<te-
aflentitur afferto
(jf.2t8);omnis propofitio velcategorica cft,velhypqrhetica. Jam in propofitione categorica prardicatum fubjccto tribuitur iub conditioncdefinicionis ( . 225), in hypothetica vero proptcr fubjecti dcterminationem
( . 228 ) , adeoque vei proptcr raodos, vcl res quasdam extrinfecas (.
229), a quibus fcilicct ad>us cjus, quod ineft iubjecto, dcterminatur.
^atio igitur , cur prxdicatum fubjecto cor.venit, in categoricis a definitioncj in hypothcticis a dehnitione & determinatione iubjecli ( . 4.
Dijc. preelim. } , confequenter in utroque cafu a notionc fubjccti ( . 34.
152) petitur, atque adeo intrinfcca eft (. 1004,). Patet adeorationes
intrinfecas easdem eiTe, ob quas praedicatum fubjccto convenic, velper
&
trinfeca , unde intelligitur , quod Deus condiderit mundum opcimum, dernacur ab att-ibutis divinis ck: a fine , quem iis comenienter per creationem intendic Deus ; fed eaedem func raciones, ob quas mundum optimum cond dit . Pacec adeo , eum qui ob rat-ones intrinlecas propoficioni daca: aflcncicur , ob eaidem ei aflenciri raciones , ob quas
pradicacum fub'ec"to tribui dcbec , feu quibus pofitis ponendum quoque eft prxdicacum.
;
Wolffii LcgkA
c o6
,
is
"O
E:e-
^fienfus
vi dcmon-
47*
firationis
extorti
nuones.
Etenim
Vart.
II.
1.
non
racionibus , nifi incrinfecis, ubi deinonitrationum vim percepcris . Qui vero demonftrationes infuper habent vel in hiftonca prcpofitionum matliematicarum notitia acquiefcentes , vel examina feu demonftrationes mechanicas demonftrationibus fubftitucntes , vel fide Autorum nitentesj illi rationes intrinfecas non perfpiciunt , neque adco per eaidem gignitur eorum afTenfus
Similiter nos in philofophiaoperam damus , ut afienfus per rationes intrinfecas exrorquearur , qui firm or atque magis
immotus eft alcero , qui rationibus excrinfecis quibulcunque debetur . Quodfi tamen
qu's noftra legens ad rationes , quibus nituntur propoiirones , non attendir , fnftorica
earum cognirione contencus , vel , quod per exempla , quibus easdem illuftranrur , earundem yericas i;.ii videacur manifefta , racionum difcufiionem fuperfluam ludicans; in
eo non gignicur aflenfus per rationes intrinfecas, faltem r.on per diftin&e intellectas , ft
vel maxime concedas exempla illuftrandae propofitionis gratia allaca rationes intrinfecas
confuie repraUentare
Nobis cum diftincta cognitione negonum eft , non cum confula .
is
ibi
aliis nititur
.
^fffrr.fus
quando
IO07.
quis
fubjetli
ra '.o/bus cxtrir.fecis
nitdtur.
is
pradicatum eidem
nottonern fubjecti
nonnili confufam habct, judicia intuitiva indc formarc nequir (.724.
725), confequentcr, cum ab iis demonftrationcm ordiri teneatur demonftraturus vi notionis fubjecli prsdicatum cide,m tribui debere (.
.
fi
valer, in propofitionibus categoricis vi definitionis ,in hypotheticis vi definitionis ac dcterminationis praedicatum fubjeclo convcnirc. Ficri adeo nequit,ut prardica-
txcra Machefin adhuc rara: finc ; tantum non omnes ad rationes excrinfecasconfugere videas
quociefcunque probari debec fub eito dato prsd'catum datum convenire , v. gr.
quod fit experiencia comencaneum , quod viri docti unanimicer idem affirmenc , quod
nicarur unanimi omnium gencium conlenfu , quod fimile quid obcineac in cafu fimili,
quod concrario hoc vel iftud obftare videacur Nos igirur omnem movemus lapioim ,
ut in philofophia ex raciombus intrinfecis ratiocinemur
quemadmodum iri Marhefi ha
ctenus moris ruic , nec principiis excrinfecis concedamus locum, nifi ubi probabiiicati ,
in praxi pnefercim vitae , litandum.
,
Ulius
fus.
ca-
nifi
formam dcmonftrationis
diftinclam
habuerit
IO08.
formam
demcnflrationis
cb rationes cxtrinfecas
ignoret
impoffibilc
utut vcl
tamen
is
Etenim
maxime
cft
p;\-edicatum fubfi
principia vel
fubjccii
notionem
ur demonftrationem ac"tu
De
pctcre dcbet
iecas (.
473
1004).
Idem
&
ftudeamus
IO09.
vcl a priori
rx fuerit convictus,
Cta.
&
is
^, can ^oeM
adcoque nonniil
omnem
judicando evitandam
in
vulgo
.IOIO.
Quoniam
a poftcriori
convincendus
&
poftcriori
in
fe
ipfo cxpcriri
&
(.985)
Difcuffio
ad pr<eca-
'
parer
quanam dfnffwne
fofieriori,
vel
opus
fit
nifi
vel
a priui infiituenda
Hac rarone
fatisfecimus regulss , quam Canefius ad evitandum praecipitantiam iri iudicando incuicat , qui de iis tmmibus dubitare nos )ubet , in quibus vel minimam incertitudinis fufpicionem irpttimus
Etenim 'am conftat , unde appareat , nullam amplius incertitudinis
fufpicionem fupereffe. Et quoniam ftudio Geometriae ad convincendum idonei reddimur
.
'gitur 'am patet , cur in Mathematicis non fine fucceffu verfati prajcipirantirec"tius evitent aliis, qui in eadem funt hofpites . Nec minus iperamus
fore ut noftra methooo philolophaturi in pofterum non adeo per prsecipitanciam ltacuanc,
(-996)i
am
in
quam
ucrcando
vulgo
fieri
folet
IOII.
rimus convicli
o o
2.
Non
dl;.
[a
Tart.
474
II.
1.
Non multum adeo laborandum eft de evitandis prseiudiciis. Opera danda eft cognitiprobat s
hoc
oni rcrum loli^ae, ubi aflenfus non prsbetur nifi lurhcienter explicatis
ipio pr^ udiciun quodvis declinatur. Docet idem praxis Mathematicorum, qui vi demonitrdfonis lolius in Mathefi pura , vi obfervaponis exattae demorutrationi untts in
mixta prsc udicia feliciflime evitant de iis evitandis parum cogitantes. Quamobrem nos
quoque de przjudiciis non longam inftituimus tra&ationem
&
IOI2.
&
iidici-
dum
do-
nei [ui~
rnns.
nis
cam
in cafu
tur (".994), convictioni locus nulius eft ievidens eft nos de multisju
dicare , antcquam convicli cife poflimus veritatis, falfitatis ,vel proba-
bili.atis
&
Qiiamobrem
nitionibus
cere didicimus
canda
& notiones univerfales una cum defiformam demonjirationis in dato cafu agnofqu* memorite mandavimus ad examen revo-
formare
judicra omnia
pojieriori
&
,
amplius incertitudinis fuipicionem reperire , in nova praeudicia irruamus , dum veteribus animum exuere ftudemus . Monui jam fuperius (not. . 994), a tironibus Mathefeos initio vim demonflrationum non percipi , donec aliquandiu in eadem verfati & principia fibi familiaria. reddiderunt , cv formam demonftrationis animo comprehenderunt Quamobrern ubi Mathefi operam navantes animadvertennt , fe ad eum ftarum perveniffe , omnem demonftrati 01111 m leriem ab ovo ordiri debent , ut veritatis propolitionum'
omnium, quas memorine mandarunr convincantur atque adeo certi fiant,fe nulloprorfus prseudicio teneri , que ad errores feduci
rdem
a veri cognitione averti queant
quoque fibi notent velim , qui ad noftra legenda animum appellunt , ut certam rerum
cogmtionem inde confequantur
,
&
Trajudicii autoritatis
Cum
iorj.
prxdaros fub-
dejinitio.
qu* a
Quo-
niam judicium hoc per praecipitantiam formatur (. 1003}; in praejudiciorum numero habctur C. ron ).SoIctautem praejudicium autoritatis
appellari: ut adeo Prd>judicium autoritatis fit jueiicium, quo veraefle ftaxuimus, quas ab altcro affirmantur, vel falfa,quae abeodem negantur,
propte-
.
.
De
475
hinc
in
mimus
&
damus
Ne
IO14.
ftmus
notandi funt
lapfus virorum
Me" inm
ve>
pr<eclarorum
parum tuto
rius
ftatuitur
quod
fidcre liccat.
1011
procul remotus
prcejudicium cvitatur,ubi nihil per praecipitan); igitur a pr<ejudicio quoque autoritatis femper
qui ajjenfum tamdtu fufpendem , donec vel a poflerioaut falfttatis , aut probabtlitatis fuerit convicluf,
,
qttce fide
aliorum tenet
Mathematici
in
medio relinquit
(.1009).
Dum
Cum
101
S>
r ..,
c mn
m#
j-_
'
quod
~_
n
con .
viris dorftis
&
nalyfi,
Quemadmodum enim
confidentias arfine eft praeiudicio autoritatis
Jhoc plus tribuitur alienis viribus, quam pax erat , ita illo de \:ribus propriis plus IpePriudicium nimii
ratur
Tt^T'
v*>
us
'
IV. Cap.
476
quam
I.
Quoniam deinceps de viribus ad veritatemcognofcendam requiagemus; huus quoque prae udicii ratio ac modus idem evitandi clanus
Ceterum viri raagni , mulciplici cafu edo&i , quod , qux in notionibus contu-
ratur,
io iis eft.
fitisex mfticuto
patebit .
iis veluti per traniennam viderunt , accurata difcuifione facla vera deprehenderint , hanc
tanquam iuperfluam tandem infuper habent
ad eandem impatientesevadunt . Unde in
crrores incidere folent, quos evitare utique fuerat in ipforum poteftate . Optandum itaque foret , ne accurata analyfis demonftrationum , qux in diftincta ratiociniorum evolulogico eorum examine conliftit , inter exercitia iuvenilia , vel prorfus puerilia-,
tione
rejiceretur. Sed plura eam in rem ,quemadmodum modo monuimus, dicemus deinceps.
&
&
Md
,
'Mi
10I6.
iT.
;
d de-
e in P ra u d>cium mmi<e
'}
non
tlinandi. Jus
aliis
m do
"oftri ftmilium
^acumine ac
nimirum iplo
notionum difcullione ncglccla pcr prxcipitantiam judicare
Non
fi
in rationes Iapfus
iibi fumir.
virorum prxclarorum inquiramus , ut ap-
pareac , quomodo in errores inciderint , quos evitare potuiflient , modo attentione furficiente utr rpfis datum fuiflec . Ex al^eno calu difcere, quae vites, prudentis eft; fedviris praeclare meritis errores, quos commifere, in opprobrrum vertere, levis animi indicium . Ceterum cum pr!ud:ciorgm fons.fit, quod homines de viribus velpropriis , vel
alitnis plus fperent , quam in iis eft ; fequens de iifdem tra&atio maximo eritadjumento ad quodvis prae;udiciorum genus felicicer fugandum
C APU T
De modo
alios refutandi.
jf.
Ktfuttf
titms de~
fimtio.
Lterum
/\
nis
j^_
^J_
1017.
refutare
quam
fallitas
1L
is
E. gr. Anteufumtelefcopit rpfe Keplerutm Paralipomenisad /^f/Zi"?nrp. 161.162. Veneri ac cccerisplanecis natnum cribuic lumen
Quodft quisex obfervationibusphafium Venerisac Mercurii&utrufquetranfitu per Solem demonitret
planetas Jrolce omni lumineproprio deltcui& hinc falfitacem fententfx Kepltrian* concludit (S-5i^)i is 8c Keplcrum y Sc
fententiam keplerUnam de lumrne Veneris ac ceterorum planetarumnati vo refutafle dicitur .
.
8.
*WSw
qu;s Kepleri fententiam falfam efle probaturus provocat ad Lunam , planetahfnc inferc , ceteros quoque planetas nonnifi mutuatitio lumine fplendere
is mfufficienter probat falfitatem enfdcm
debere
, atque adeo eam perinde ac ipfum
Keplernm impugnafle, nequaqua-m vero refutafle dici poteft . Ita qui m:hr adverfantur ,
E. gr.
Si
rnm unum,
&
fencentias
dem vulgo
Equiimpugnatfonis inter fe confcmJuy: ; led male: eas ePatebit etiinvicem differre ipfa definitionum collatio manifeftat
notiones refutations
Bim pturimum a
fe
falfita-
&
am
De
?m
ftrari poteft
abfurdum
cam
eft
faliam
effe
falfa
PJiilofophi
vero
ert
notio-
IO19.
477
&
rcfntari
Ergo dcmon-
propofi-
cvcrtat, tiones
re'
Quodfi propofitioncm quandam falfam prccario fumis tanquam principium probandi, & probatio infufficiens crit ( jT. 843 ) , & conclufio
falfa , fcu vcrae contraria ( . 529J , inde inferri poteft (jT. 538.539).
Vcra igitur propoiitio impugnari poteft (. 1018).
Cum dcmonftrari poffit vcl pcr indircctum ( . 55:3 ) propofitioncm
aliquam cife falfam , vcl dircctc ( . 551. -~i) contrariam falfx efTc
veram; propofitio falfa rcfutari potcft ( . 10 17).
Qyoniam vcro dcmonftrandi habitu non poilcns infuflicientcr probat,
quod dcmonftrari non rcpugnat ;idco propofitiofalfa impugnari quoque
oujtn
muma.gri
pojjim.
potcft C.
1018J.
Nemo refutare
poteft theorema elementare , quod faralletogramma fufcr cadembaeafdem farallctas conftituta aqitaiia fmt , CUITI illud verum ciie vi demonftrationis
Tiro tamen Geometnz , vel in eadem hpfpes idem impugnare poffct . Enimvepateat
ro fallum eft cibum in ventricuto -vi triturationis digeri . Hypothefis ltaque tnturationis
impugnari poteft . Refutatur e. gr. fi abfque trituratione pifces minores a
refutari ,
impugnatur , fi ob'eceris , oflia
ma'oribus deglutitos digeri obfervatione clara eviccris
camiius devorata efie dur-ora , quam quae trituratione feu motu ventriculi d'geri poflnit.
Quamprimum ergo conftiterit propofitionem aliquam efle veram , eo ipio liquet eaudem
a nemme unquam refutatum iri , cum nullus facere poflit quod eft impoflibile
E. gr.
&
inter
.
&
&
I020.
Quoniam
nefcium.
.
Si quis
ad
refutationem
102
I.
eam attentionem
afjert
qu<e
ad
conviclionem Qitarido
requiritur;
is
quiritur,is
eam
afferre debct
fit
quam convincendus
affert
ad dcmon-
fufficit
998).
478
998). Ccrtum adeo
ipfi
propofitionem
,quam pro
ve-
rum
demonftrare potuerit
nifi ubi
fe a,l-
terum non modo impugnafle , fed confutalfe dc eum ad refutationem attuliffe attentionem qux ad convj&ionem requiritur. Secus qui faciunt per prxcipitantiam (tatuunt
,
aut
I022.
Qittnam
Quorjiam rcfutatio erroris admifTi demonftratio eft ( . 1017), dedemonmonftratio autcm indirecla (. 557) perinde ac direcla ( . 544 ) vestutio
non minus locus eft
demonftratior i r ati ftabiliendac fufficit; in refutatione
J
'
.
convcmtt
refutatio-
..
..
"**&*
"'
l uam dtrei<e.
>
&
tu indire&e demonftres
eamef.
Vtntrtm efft corfus Lucidum ,
,
hoc ipfo appareat eandem noneffe corpus lucidum {. Jjo), in illorefutando dire&a uteris demonftratione E contrariofi indirecta demonftratione ex ea propofitione, Venus eft corfus Lucidum , deducas , quod obfervationi repugnet , v. gr. quod
nullas admittit Inmiais crefcentis vel decrefcentis fhafes inftar lunae ; in eodem refutando
ad demonftrationem indire&am confugis.
E. gr. Si quis afHrmet
ofacum
fe corfus
cum
Dijfertw
tia
refii-
dfccl"
,
,.
abmdire-
IO23.
Direcla igitur feu ofienfiva refutatio cft, quae nititur dcmonftratione Jj rec>a fcn oftcnfiva. Contra lndiretla feu apogogka refutatio eft ,
Q ux arj iolvitur dcmonftratione indirecta feu apogogica.
Exempla
modo ( not. . 1021 )allata differentiam utriulque refutationis illuftrant
r
^
*'
tla
,,..
I024
"
demonftratio, qua nititur refutatio five oftenfiva,five apogogicontexitur cx aliis propofitionibus ac definitionibus tanquam fuis
..
j,
^
^
\r
r\
jr
r
pnncipns ( . 562 ), refutatio dicitur a prtort QuodU vcro lupponta
gencrali Logicaj dcmonftratione propofitioni rcfurandae opponitur obSi
iffertn-
tia iTiter
refutatio-
tuma
priori
apojicriori.
fteriori
vocatur
Ltriufque dilcrimen
medium
afteremus
impugna-
Quoniam impugnatio
toticmco-
Uoc
dmtnedo q
iu a
nn'>\-lfu-
I02J.
fi
nul-
(.569. 564);
fcilicet
(843J, adcoque
,
(1018),
ufi
diverfos
funt au-
Tmpugttationisdif-
\ox6.
.-
De
479
nitirur
do impugnatio a
1024 ).
priori
riat
quando
Antequam
poflerbri
in
utroquc cafu
( .
1027.
eadem explicanda
efl
nifi
Curproltl
propolitionem,
nili
ante cxplicatam.
H. gr. Si quis refutare volueric rrpothefin vulgarem , quod Sel fpath Aiumo circa Ter.
ram juiefcentcm re-uolvatur , explicatione nulla opus eft , cum notio complexa eidem refpondens obvia fit
Enimvero fi quis impugnare voluerit dogma Thein vulgus nota
oiogias naturalis, quod Vens cwdiderSt mur.Aum cptimttm , in noronem munAi atque mundi
optimi inquirere debet , ex intentione autoris affirmativam tuentis ternvms iftis lungendam , cum ucerque terminus nondum admittat fignificatum determinatum communiter
&
receptum
1028.
cerminis notioncs fungit quamautor.querr
.
Quoniam is,qui
impugnandum flbi
alias
cum
&
to fcientifico propo(itiones omnes per dennitioncs auroris explvandae fint ( 5.910), orrsfacillime hic demonftrari poteft, hunc , non a' um c!k verborum ipfius lenfum .
V'de , qux fupra (.5.913; illuftrationis gras-ii d-da funt. Plurimi inter eruditosiites ceilarent, nifi in regulam przfemem impingeretur.
nium
1029.
tim
,
,
'
,
^_
V.itlO.
1030.
^
Wolffii Logica
,fi
propofitio
non impugnetur
'Ppp
ttifi fujfkien-
ter
iedium
ev.iendi
480
Vart.
ter explkata
logonta.
Quoniam
cbiam.
& fenju
explicatio,
ieqq-);non
feqq. 910.
&
fcicnt fi-
corum u~
tilJas in
prxcave-
Quoniam
mnchiis.
(%.xotj. toi%).
in cafu dif-
in fcriptofcientifico leclori
tus eft , nec perveni poteft, quin fenfus pervcrfus demonftrariva rafcripta fcientifica ad pracavendas logomacbias
tione refellatur (. 911 )
plurimum conducunt
:
Haec lane ratio eft , cur inter Mathematicos rariffima: lint logomachiae, etfi
ignari, quando impugnant , quae non intelligunt , logomachias de rebus
viribus centralibus
ticis excitent. Pertinent huc dilceptationes dc infinite parvo
ticorum, quibus Mathematum periti aures non praebent . Inter eas rationes
tum
dis logo-
II.
ficilior eft
Scriptcrti
II.
&
MathemamathemaMathema,
quae nos
permo\erunt, ut philolophiam lcriptis fcientificis comprehenderemus ,haecquoque numeranda elt , quod logomachias quae viros eruditos dedecent , eliminare ftudeamus, quantum datur Ncque enim in noftra potelb.te eft , ut ab eorum lectione arceamus lefto,
qui definitiones noftras fibi familiares reddere &: nonnili ;uxta eas propofitionesnoftras interpretari nolunt (5.904) , quemadmodum in fcripto icientifico fieri necelfe eft
intelleita memoriae
(-5.910). Logomachiae tamen iis , qui noftra attente legerunt
mandarunt , ftatim manifeftae e\adunt.
res
&
IO^Z.
iAn rcfu.
tcrtioni
lows
det
fit
cb incom*
equidem refutari
is
rigat.
flata
modam
ditliom
Etenim
vera
eft
quibus vulgo
poteji
impoffibilis
refpon-
ut diclionem cor-
verbis notio poffibilis refpondet, propoiitio cx iiscon('. 547 ). Quamobrem cum propofitio vera refutari non
fi
1019); ncc
is
refutari poteft
multo magis cavendum,ne notionem poflibilem jungamus vcrbis,quibus impoflibilis refpondet. Nullum itaquc dubium eifc poteft',quinqui
admoncri poflit , ut diftionem corrigat , ne in interprctandis
aliorum fcriptis non fatis vcrfatis hoc eft, piurimis (. 904. & fcqq.)
anfam praebeat ipfi errorem imputandi , vel praejudicio autoritatisdeten-
id facit
tos,
(.
dum
902^.
lmguam
efr^uguftinus lib. 5. de civitate Dei c.i. ubi fententiam tenere ,
quoNos
Leiappellant
voluntatem
quip.-;'nominedecretadivina,vel
corrigere jubet eos ,
hypotheticam
que anlamaliisnon daturi , quae non fine ratione reprehendant , neceflltatem
eandem fatnm hygtheticum ac
in Coimologia adftruentes a rati nomme abftinemus , etfi
ablciucfcn7?/j.!)appellarintTheologi orthodoxi , propterea quod fati nomine necelhtas
defignetur
vulgo
bruta
taeaque
Exemplohic nobis
Ttafianttjj.
mus
Si quts ofiendit
modum ,
quo alter
I33in errorem
incidit
prin-
De
modo
a/ios refutandi
481
frincipia faJfa
vcl quod in
refutandl
WM^" J<
tem
erroris aperiat
omm
&
&
mo
&
IOJ4.
in fuperioribus oftendimus ,
Qyoniam
intuitiva committatur (.
aut mcmoriae
morum
quodam
quomodo
631),
&
***
&
cum
ftrationis
oftcnfivae
intuitiva commiffo
55
r.
feqq.
&
dum
non
quod modo
'
tut.
1033 )diximus
huncrefutandi mo-
eum
cu:ufvis, led
&
Si quis propofttionem
1035.
veram demonfttat
Et-
\\efutatio
enim dum propofitionem veram demonftrat, iive directe, iive indire - pzrdemoraiw??
c"te, eo ipfo vera efte intelUgirur ( . 544. 557) ,confequenter contra- fl
ro
ria falfa efle coliigitur (. 529), atque adeo refutata eft (. 1017).
Ea quidem ratio eit , cur nos de refutandis erroribus parum folliciti omnes ingenii
nervos eo intendimus , ut veritatem in aprico ponamus
quam qui certo cognovit er- ra '
rores eidem oppofiros nunquam amplcctetur
Ea de caufa etiam Mathematici indemonftranda veritate cmnem collocant operam, neglectis erroribus eidem oppofitis, cum nemo lifdem obnoxius fier: poifit , qui vi demonftrationis veritatis fuit convicTus Demonftra veritatem, ut ea abfque hxfitatione agnofcatur , errores omnes fua fponte evanelcent, nem ne fugante . Toto coelo a vero aberrant, qui ma'orem iu erroribus confutan:
impugnandis, quam in veritate demonftranda operam collocandam effe exiftimant Quodfi erud:ti tantum in veritate demonftranda ftudium ponerent , quantum in
errores dudum fa&i fuilTent raimpugnar.dis , qui ipfis videntur, erroribus confumunt
Nobis a prima :uventute ea animo fedit fententia , errores non rectius fugari
riores
dis
vel
quam veritate iifdem oppofita demonftrata : quae nos veritatis maxime cupidos impulit,
ceteras
Ht omnes iugenii nervos ad detegendas tants in Mathefi evidentis rationes
&
P p p
difci-
\_
Vart.
482
IV. Cap.
II. SecH.
II.
Quamobrem in
difctplius ad eandem , quantum daretur , perducendas intenderimus
philoiopha tradenda hunc morem tenemus , ui erroribus veritatem opponamus & eam
Proftant hu<us inftituti exempla
ftabil<re iatagan<us , ut fic ventas inde locupletior fiat
cum m Dncunu praeiiminari, tum in hoc opere logico, qui leitor attentus tacilc de.
prehendet.
1036.
Modi
rc-
f li: ar
^--
Alterum
mi,d.'>'/j y
quo
is
rn
errorcm incidit
/w
veram
Eit igicur
bypo.befin.
Erenim
in u-
1023).
Modus
&
errorum recludit
tes
quae inciderunt alii , redtius evitare diicamus. Confultum adeo eft , ut uterque modus
conungatur, eo prseicrtim in caiu , quo diierta erronscontutatone opuseft , veluti cum
error in lucem protruditur ante ventatem detectam vel nondum mfficienter ftabilitam .
Solenne hoc eit Mathematicis , qui ubi errorem alterios notarunt eundem quoque corrigunt , ut eorum moribus nemini <us convenire videatur alterius lapfus publice notandi
nili ei , qui meliora dare valet . Si quis meliora dare nefcius comparuent , ei metuendum elt , ne publice provocatns fugam arripere cogatur, manifefto indicio, quod rebus
alienis mcontulto fe immifcuerit . Idem inftitutum aliquando nos quoque fecuti ( .
1018). Diretli refurandi modi magis familiares fient eruditis , ubi praecipitantiae in ju-
ad
rrfu-
n{
ay
eodem
conceffis
IO37.
Qui eum
J{equifit.i
quem
nifi
alter
ad
refutationem
eam
&
aferat attentionem ut
Qui
.
Xsfv.tatio
Hinc confequitur,
I038,
in refutando eo
&
eara adbi-
inanem
fim fuc-
cejnter.-
peram fumi. Etenim cum affenfus,quem prutcipiisdemonltrationisproximis debemus, nonnift fucceffive g gnatu: ( . 993 ), ncc iine multo
fspius labore (jF. 992), caque attcntio, qua? ad conviclioncm rcquiyitur ( . 998 ), non fine inulto ftudio ac ccmporis difpendio compare-
qu<e
ad convilltonem
requiritur
( .
998
tur
De
modo
alios fefutandi
profe&o
483
(.994)\
rariffimus
erit cafus
tcrapus lufficicns,
Attrum
vera
'pabet
tiotem
IO39.
propofttionem
quam aher
pra Modus
,quam
aiter
falfam (.10:3). Enimvcro in dcmonftrationc indircctafumimus propofitioncm falfam tanquam vcram & indc perindc ac ex debet,
clTc
hypothcii data continuo ratiociniorum filo deducimusconfalfa ab altcro agnoicitur , qucm convinccre intcndimus
( 553) Clim aflumta h;nc falfa colligatur (. 556). Ergo idcmutiquc in rcfutatione indirccla ficri dtbet.
Sane omnes demonltrationes per indirectum, quarum complures in Mathefi occurrunt,
xinitionc vcl
clufionem,qux
)
&
tionis ofter.fivae notionem habent nifi confufam eamque incompletam i ita fimiliter notiCurri tamen indirecle alios
one diftincia completa refutationis indirecla: deftituuntur
mpugnare malint , quam diretfte ; vulgo in aliis impugnandis male verfantur atque indirecta rcfatarione non uno modo abutuntur: ut adeo confultum indirettam impugnatiouem ac refutationem lpuriam a genuina diftinguere.
.
IO40.
hoc
eft
propofitiones Maitu
inde confequi affirmat, quat inde fluere demonfirare nequitiis eanPonc enim fententiam altcrius ab eodem refutari
minime
dem
refutat
evidcns eft, quod dcmonftrct, ex ea confequi propofitiones manifcfto
falfas
Quod
falfas (. 1039).
Propofuio haec adeo evideni
irj!Q,ue
multa ambage
eft
eft
deitionftrari pocuerit
Neque
facile
qmfquam
erit
quod
qui eandem in
dubium
re
lit *
'"
J^*
^/^.
4 84
dubium
IK Cap. 1L
nifi
eam impingunt
&
tum
fuit
Si ex propofttione >
Ctundo
refutatio
ais indirefine
mdincj.
um
quam
IO41.
formam demonftratio-
jam
refutata
i
efl : [uprfluve roexea ulterius inferre alias . Etenim fi ex propofitionedataunicacol* Jquu. i,gj cur propofitio falfa
adcoque vera* contraria ( .530) aut contradi,
c"toria(.
illa
)&,ubi
demon-
, eam falfam cffe vim demonftiationijperci(.568). Propofitio igitur, quam aker proverahabet
fuffkienter refutara eft (.1017).
Enimvero cum in genere conftet, in methodo demonftrativa,qua in
refutatione uti debemus (".1017), ex uno errore fequiplures (.628),
imo idem obtineat, fi non adeo rigidus iis irt probando (. 627); fuperfiuum fane eft erroncas confequentias cumulari, ubi aiiud non intendis, nift ut propofitionem erroneam refutes.
certum
cft
&
&
&
1042.
(lumdt^
vmui
multntur.
tis
Ca^u V riort ae^ ta ^es psrvenerit > qu<e rifum movent > minimum imperia deoque plurimis; in pofieriori autem ifiiusmodi errores prodeant > qui
>
m &P-
qui propofitionem
fumit.
fit ,
alterius- vel
refutandam
vel
impugnandam
fibi
Falfitas propofitionis
patet
1041
t<t
De
m impugnarunt
modo
aVtos
refutandi
485
idem adeoabiurdumeffe
ut derideri mereatur,'
admijfttnotitvtrtiginisTellurit tedificia omnia cotlxpfi.ra effe <2r corpora tcrrefiria quxcunque cotlum xerfus cxs.uf.um i, i , aves e r.ido in acrem evotantes eni non itcrum repetere pojSe , gtobnm
M) >ne nto verfns orientem expiufum poft tormentum prutabi , lapidem e\ alt iftima turri deniiflum verfus oc-
afhrmabant
ciacntemextraurLemincampodedaeie &c. In primis enim confcquentiis fubfiflebant , cuni prim.e tiatim ellent ridiculae. Plures tamen a fe invicem non dependentes cumulabant , ut
tanto abfurdior videretur hypothefis terra motas. Contra qui eandcm valde penculofam
elie nionltrare decre\erant , tam fcrifturte facreenumifcftocontradiccrc tumtbzm , atque hincporro inlerebant , quod eanaemdefendcnsdivinamfcripturaS.autoritate.n rejiciat , conlequenter reiigioncm reveiatam in fabiiiarum numeritm referat G" iuco athtifmi fufpiciontm incurrat
-
&c.
IO43.
_
ra venditatur, infertur.
&
Si quis ex prcpcftione,
qcam ahtr
IO44.
pro verahabetfptxta formam demonfira-
j\ efutatio
tionit indireElct
is
rii ( not. .
1041
;.
I04J.
&
quam
fententiam alterius effc ridiculam, vel periculofam (. 1042;, aut ut fairem cvincat , cam
effe fdlfam (. 1039). Sed hic fufficit, ut demonftret , confcqucntias
iftas inde fluere (.. cit. ). Ergo alia adefle dcbet ratio ; cur easdem
alteri
la
ut oftendat
imputet. Intrinfeca cx notione refutationis derivararatiocum nul1004), extrinfeca? adcffe debent (. cit. ) , adcoque in
hic adfit (.
pra?lenre caiu a
faculrate
appetitiva
perenda?
Quoniam
itaque
li-
quet eum, qui impugnarur , vcl refuratur, vi confcquentiarum ridicularum minimum imperitis, adeoque plurimis, deridcndum propinari ,
vi confequcntiarum autcm periculofarum fama? ac fortuna? periculumei-
dem
'
flWr>
Vart. II.
4 86
dcm creari,
II.
efl
confe-
&
in cafuapparet , fi is , cui conleqaentiz moleft* imputanpropofitiones iiidem contrarias defendat. Major vero iniquitas eft, fi quis demonftrare non noverit confequentias moleftas , quas alteri invito imputst , &, ut aliqua veri fpecie imputatio riit , a.firmet alterum propofitones iis contrarias non alio fine defendere , quam ut le&orem a pericu'o kntenrae fu* animadvertendo divertat. Imo adhuc ma'Or iniquitas erit , ubi quis ne monitus quidemab imputan-
Idemomniumevidentiffime eo
tur
diferte easrefpuit
cum
IO46.
Confequentiarii dicuntur,
Confequentiarii
definitio
Judices conitquentiarii appellar.tur, quia ex confequcntiis , quibus diffent entes onerant, temere de iifdem judicant ; coafequentiarum vero fabri , qii a conlequentias fingunt , quas ex propofitionibus impugnatis fluere nullo modo demonftrare vale.it , cum
refutator non urgeat confequentiam , nifi quam leg-tima ratiociniorum toncatenatione ex
ea, quam refutandam fibi lumit , propolitione deducere vaiet ( . 1039 )
;
1047.
JT.
Quoniam
cnrconjequentia.
um
&
'
"
I
lienu.n
c'e?orq:te~
af.
&
&
provocaius ut demonftrei , ft
vero fenfu demonftrativa ratione ftab'lito ,
poffit , confequentiam precario aifumtam ex propofitione impugnata fluere , demonftrationemdare nequit , imo non obftantedemonitratione in contrar-um , quam impugnare nullo
modovalet, confequentiam precariam impudenter repetit . Etenimrefurat o veritatis amore fit ( . 1017 ) , cui repugnant , qus tanquam confequentiarii figna modo adduximus
refutatis
Confc
q.tentia'"
pr
,tm
IO48.
Quoniam confequcntiarius fub pra?textu refurationis alium fincm intendit, quam refutationcm ( . 1046), alius vero intendi non poifit ,
quam ut autorcin qucm invmgnat, vcl aiiis deridcndum propinet, vel
,
is,
exo fU
ri
reddat
&
vel
fortuna?,imo
mum
plcrorumque opinione
vd
vita;
noceat
peritulofas
igi-
mini-
fe offerunt , confequentias confequentiarum eo usque ccntinuet , donec adtales pervenerit ; nec in iis cumulandis futj/ftt, quamdiu tales offeruntur (.
), tandem denJque mokftas iflas confequentias alteri impntat (.1045).
qirs ad fisna conlequentiarii modo ( . >.ct. 1047 )memorata atquealia iftisalfinia attendere voluerit ; is propoiitior.em praefentem experientia confirmari haud difticulter agnofcet, u?
adeo exeinplis h:c non fit opus
1049.
1042
Si
De
modo
alios refutandi
487
049duclum appellari fucvcrunc racioncs , quibus ^gttin aliorum placira odium concicacur, quo opprimantur: uc adco apparcat, argttmenio ab invidia duclo uti confequentiarios (%. 1046J.
dejinitio
Facile apparet,quod, quemadmodum viris, cjui veritatis ac virtucis amore ducuntur.infame (^qvbits
Argumentum ab
invidia
^^
cft
f :
at.
Quoniam
fia
lolet.
1Q 5-
Eufebius
Philofophix Proreffor,
fyftematibus,
&
in
quidcm
argumcntum ab
&
artis critica?
invidia
ductum
ti
abin-
ytdtadu-
ex Jobannis
fto optime
Clerici diffcrtatione
invidiofts
Exaggeratur momentum
infamatttr. 4.
duntur boni
quod
tur incommoda
tuntur ea
qttce
5.
Invifi red-
quibtts jcntentia
qu<eftionis
9.
.
impugnata
nititur
qu<e defenditttr
8.
7.
6.
Tacen-
Pr<etermit~
n.
muntur
peritos.
IOSI.
antequam converterctur
in
difcnmen
fa-
appcliatur.
Terfictt-
torisdefi-
IO52.
Quoniam confequcntiarius, qui periculolas confcqucntias alteri impmac diffenticnres ferre ncquic iisque noccndi animum habct ( .1048.
Quinam^
tonfcyue-
Wolffii Logica.
Q^q q
&leqq.),
tlariHS '"
488
^remtieze*
weret.
&W
Vart.
IV. Cap. 1L
II. SecH.
P cr ^cutor vero fub pnvftcxtu vericatis defendenda? diflentientes i;i difcrimen ftmae, fortunae, imo ipfius vita adducit (. 1051);
confequentrarius pericttlofas confe/uenttas alteri imputans in perfecutorem facih degenerat , modo non d.ftnt vires
''
Cum
&
I053.
Modnsre-
Si propofuioni
quam
obfervatio
tel experimen-
futandi a
tum
pojterio-
propofitionem, qua iubje&o rribuitur prsdicatum , quod eidcm convenire obfervamus ( . 517 ) , conlequcnrer il
experientia propofitioni , quam alter pro vera habet,fuerit contraria,
eo ipfo patet,contrariam eidcm elTe veram. Quoniam itaquc evidens
eft, fi propofitionum contrariarum una vera iit,alteram efle falfam(.
quamprimum propofuioni, quam alter pro vcra habet,expe%lJ
illam faliam eife intelligimus,confequcnrientia contraria opponitur
rt
'
j.
am
cn
Ve-
e ffc conftat
ter eadem
1017 ).
Ecce tibi demonftrationem logicam generalem
refurata eft (.
quam
I54-
Twxh
e
HS '
Quoniam judicium
quam alter affirmat,
ferrc nequit,
utrum experientia
nifi
fit
propofitioni,
&
&
&
formandis
judiciis intuitivis
&
inprimis regulas
&
notionibus
pofteriori
&
674. 677) nec non iis, quae per modum attributorum inhmanfunt ( 673), de definitionibus a pojhrkri detegendis (.679)
judiciis
fcqq.
)
dis (. 680. 6%\) , de caufts invefligandis ( . 697. &
ejjentialibus
( .
&
&
a pofteriori
quem-
vulgo credirur, ita ut faepius ipfa refutatione a priori diflicilior eyadac Exempla praeclara in Aftronomia obvia lunt , quibus iimul probatur , in refutacione a pofteriori viam demonftracjonum haud raro una calcandam efie . Illud autem pcr le intelligitur, non futficere , ut quis regulas iftas memorix infixas teneac , fed inprimis requixx , ut eas dextre applicandi habitu pollcat
admodum
CwrJeufit
rationnm
ioyj.
bus
De
modo
alios refutandi
4^9
praefcr. '*'^
bus exrrinfecis uti , iisquc propterca abutuntur confcqucntiarii ,
tim perfecutorcs, quod non modo impugnarc fuevciint, qua: mmimc ir
intclligunt, vcrum etiam quod norint rerum imperitos , adcoque plu- ^is lliis
rimos, per rationcs extrinfecas aflenfum dcterminare (.1004). Qui nonagadifllntientium feiitentiam opprimcre nitftur, is media quasvis probatj tur.
quibus finem fibi nraehxum obtineri pofle pucat Enimvero cum noftrum non fit truligus d^ccre artes, quousque vero/ impugnandis alio*
^,^
rwn
non
featentiis
eji.
&
ab
E. gr. Tale argumentum extrinfecurH efl , quod pet tur a confenfu multorum
aucoritate virorum in dignitat* conit-tutorum , irhoapluralitatecollegiorum idem lentitnttum . Unde confequentiar" pcrfecocotts alios initigare folent , ut diflenfum luumquoconfequentias male 1'anas ac malignas probent , quo imperitis
que pablice ctlkntur
;
&
I056.
^
"~
qude contumeliam vel injuriam
ln refutatlone abftinendum ejl
6
1"
redolent: multo magis autem^ ubi refutandum erroris convincere fludes
r
s jn
dem quoque in impugnatione valet Alterumenim refucacurus demonftra- refutitio*
re tenctur falfam cfle propofitionem,quam is pro vera habcr (.1017). n e&im*>
Demonftrationes contexuntur ex propofitionibus determinatis, five o- pugmtio!t
ftenfiva: fuerint ( 551. 552 ), five apogogica? ( if. 553. 559 ) , confe- r eJ "-"
YV
a verbis
j.
imndH
quenter nec plurcs, ncc pauciores ingredi refurationem poflimt Voces, i
quam qua? notioni fubjecli, per qtiam pra:dicatum determinatur ,& notioni pra:dicati fignificanda? fufficiunt ( 520). Nullus adeo locus cfl:
verbis, qua* contumeliam vcl injuriam redolent.
Quodfi alterum,quem refutare inrendis 5 erroris cortvinccfe Volueris,
nil quicquam cfficies, nifi is ad refutationem eam afferac attentionem
ut & agnofcar, nullum fumi principium , quod non fic certum , ncc a forma demonftrandi aberrari (. 1037 ) Enimvero fi verbis, quai contumeliam vcl injuriam rcdolenr, utaris , refurandus ifsdem ad iram con
m eum
alio
quocunque modo
injuriis, is
impedit, quo minus veritatem principiorum & Icgitimam demonftrandi formam perfpiciat, confcquenccr impedit, quo minus idem convin-
C^q q
&fcqq.)
'
Tart.
49
&
feqq.),
in
eum
II.
II.
&
injuriis,
quem impugnandum
tibi fumfifti.
Patet adeo, nec in notione refutationis , nec impugnationis contineri rationem, cur
verbis in alterum quomodocunque iiruriis uti liceat
Qui ergo iildem utuntur, iis rationes extriniecae funt ( . 1004 ). Oriuntur nimirum ab animi paflionibus
in cafu dato principioruin pfychologicorum gnarus ex ipfis verbis fpeciem iftius paflionis colhget.
Viri adeo folida rerum cognitione ac virtute eminentes , qui amore veritatis du&i errores quofdam refutant , occafione fic ferente, vel dubias aliorum opiniones impugnant,
ut fafta diicuffione accurata collatis viribus tandem in apricum protrahatur veritas, ab
omni animi paflione alieni non utuntur vocibus , nifi quae determinatis propofitionibus
fuflkiunt
Quod autem vulgo contrarium obtineat, pravis hominum affedtibus debetur,
quibus amore veritatis deftituti ducuntur , quod ex rationibus intrinfecis ftatuere non valentes mdicium ab appetitu fenfitivo pendulum habeant
no, quemadmodum jam fupra
tatum eft ( not. . 1043 )
.
&
Cum
Ccnfeque-
quam refutationem ( .
,
vcro intcndere non poflit , quam ut autorem, quem
quibvs Um
impugnat, vel aliis deridendum propinet,vel exofum reddat,&adeo
tatur
vel
fama?, vcl fortuna?, imo vita? noceat , ideo non mirum ,
is uta"pcrbis
fi
tur verbh maxime contumeliofs
in aherttm injuriis
Accid't id ipium, ubi vel maxime femetipfos modeftos praedicant , quod aliasfieri non
poterat
ut ob rerum teftimonia modeftis laus ipfis tribueretur
Ab hac laude autem
alienus eit , qui confequentiarium agit , cum notioncs confequentiuriorum & modeftiae
tiirius
1046
) ,
alium
&
mutuo repugnent
fibi
tiarios
C A P U T
De modo
fefe
.
Dcfenlo-
ms dcfini-
111.
defendendi.
1058.
SEfe
refutatum.
tio.
E. gr. Cum fyftema Copernhannm confequentiis ex mota vertiginis terrae dedu<ftis impugnaretur fupra commemoratis (mt.f. 1042), Copcrnkxni idem defendebant oftendentes,
abiurda illa ex admiifo motu vertiginis non fequi
propterea quod una cum tellure at,
mofphazra
qux m ea funt corpora eodem motu cieantur Iidem fe defendebant adverfus coniequentiarios ob;icientes, quod Scrrptnrae Sacra* autoritatem re;iciant , religionem
revelatam in numerum fabularum referant
ideo atheifmi fufpicionem incurrant , dum
negabant Scripturam S. motum folis diurnum ftatuere titpote qua: hoc phasnomenon recenieat , non lolvat , cum ftopo ipfius phaenomeni notitia fufliciat , neglefta ejus caufa
&
&
phffica
IO59.
De
Qui
fe
491
fuijje
refutatum^is de-
Defenfio
irritofuc*
fenftonem mohtur
irrito fucceffu
, fed
modo difterunr dtftnfi & tentamen
defenfionis , quo fupra differre diximus re- ceftu tenfutationemcV impugnationem Quomam igitur communis loquend; ufus fert, teftibus exem- tat a .
plis fupra (**.$. 1010 )allatis, ut ob iihid difcrimenrefutatioab impugnatione diftmguano;i improbandum nobis videtur , ubi cv defeniionem abeus tentamine diflinguimus.
tur
Eodem
fcilicet
1060.
Tentamen adco
propofitionem
fe rcfutatam
defenfxonh
quam
appcllamus,
fi
e.
f
"
n:s di ~
106
I.
nequit
Etcnim fi rcfutata fucrit propofitio, falfitas cjus demonftrata fuit (.1017^. Cum adeo fieri non poffic , ut eadem propofitio & falfa fit, & non falfa; impofllbile eft ut
dcmonftrttur cam non cflc falfam confcqucnter non efle rcfutatam
etft
ab
imperitii defenfto
tentari pojftt
Quands
defenfioni
nonfitlocus '
Similiter errores calcucontra evidentiam non nituntur ; nec errorem refutatum defendunt
Deli nemo fanus defendit , cum evidenter demor.ftrnri atque adeo refutari poffint ( 5. 1017 ;
monftrationumautem parum periti , qui vim earum minimepercipiunt , qusperitis evidentiaiunt, impugnant , atque adeo errores quoque refutatos defendere tentant . Sunt &alis
rationes , quibus fubmde adducuntur eruditi , ut errores refutatos contra refutationem defenderetentent, nimirumquando ipforum intereft , ne fe erraffeconfiteantur aut nimiacaufse
fiducia refutationem non expendunt , quantum fatis
Ceterum hinc intelligitur ratio, cur
intelligentes cum imperitis ferram conrentionis reciprocare nolint , fcilicet quia defendere
audent , quse defendi nequeunt , nec evidentiae cedunt
.
1062.
cujus
e/l
publicum proftat , velab DJ j!
>u
P
demonftratur^defenditur Etenim
^L.
nondum
in
dum
dum propofitio demonftratur, eam veram effe patet (%. 544. 557 ),
quod refutata non fuerit, fed
confequenter hoc ipfo demonftratur
impugnante ignoratur demonftratio
Dum
um pu-
,i
blicede-
uaprio-
1058;.
E. gr.
*i-
49*
Ejufdem
defenfto a
pojttriori.
Non
modo
1063.
abfimili
oftenditur
I064.
Qumdo
oHt~-
*tio
mnda-
Quamobrem
**'
er ' or '
&
&
1065.
alienum
detorquet
fenfum
.
Defnfio
Si
quh verba
in vini'f te e uj
j
cm
f
verofen-
fiKonftitens'.
alterius in
alienam impugnat
& fententiam
a men-
fuerit demonflrattts*
Etcnim
fi
per dependentiam a caufis ejficicntibus drfin.ilibus explicamus Sc unde in Teleologia lapientias divina; per opus creationis demonftrata: argumenta petimus . Cum quidamevw rerumScezrum concatenationem pro fynonymis haberent quodque Spinofa fatalis ac brutx neceflitatis affertor termino concatenationis utitur , illum quoqueper fatalem neceffiratem interpretarentur
ac inde confequentias periculofas colligerent , quafi pravidentia imo exifientia Deihoc ipfo negaretvr , omnis religio cum chrijiiana , tum naturalis fulrvertcretur &c. noil alia defenfione OpUS erat ,
quam ut verum verborum fenfum vindicarem idquod ( . 911) demonilrativa rationefieri
poterat, cumnullis in definiendonexu ufus fuerim terminis , nifi ante explicatis Equidem
novi non deeffe , qui fibi perfuadent , defendentem ad fingula refpondere debere , quscontra
ipfom in medium prcferuntur , confequenter non fufficere , ut verum verborum fenfumvindicet ficque omnesobe&ionesuno impetu a fe amoliatur
enimvero rationulla logica idem
fieri fuadet . Numalizeffe poffint rationes , cur fuperfluum videri nequeat ,quod talecenfe,
.-
.-
ridebet, quamdiu folius veritatis habetur ratio, exmoralibus acpoliticis principiis decidenduin Stantibus rationibus logicis nec ulteriore defenfioneopuseft , ubi alter fententiam,
qus verbis in alienum fenfum detortis refpondet , prorfus refutavit Etenimubi fententia,
quajamentetuaalieoa, refutata fuit , tuum non eft eam defendcre
.
5.
1066.
De
modo
fundere videntur
nec verui
defendendi
fefe
1066.
quam verba
alterius
Defenfio
t ' n<;ns
horum
49 3
liVer '
abfoluta ,ubi
is
cx ejus intentione cam cum iisdcm notioncm efle jungendam; conquam errorem eidem trifitcri prceftat, nos mentem ejus non affequi
bucre ( J5". 9iij. Quodfi crgo ipfemct verba fua interprctatur , ut fenfum fundant, qucm impugnans vel rcfutans admittcre tenetur multo
Quamobrcm cum non habcat
minus errorcm invito obtrudcrc dcbct
ampliusj quod impugncr vel refuter, defenfio abfoluta (. 1058).
iit,
Qui veritatis amore ducuntur in hac defenfionc lubentas acquiefcur.t neque cnim qu dpiam agendum amplius reftat quod vericatis amor luadeat Pollquam fenfusdubius expli;
cacus
epiimum interfretem
Qucmlibct
eft
ej]c
Quoniam
metuendum
:
1067.
imo
fortunae,
cutm cs
vitae
t\i]eam
mn
a<no-
fcant
non ad-
tnittunt
Si quis propnfitionem
piobare nititur
illam
1068.
aliquam direcle
impugnaturus
ei
vel
quod fumat
principia cf>
l
'
u&*
precaria
impingat
562. 635;
Quamobrem
fuifTe
demonftratum pycbtndo
quam impugnat,eife
fenfam
efle liquet
cft
ccntrark
propo- um '
eandemdc-
(.105^
Se
Tart.
484
III.
Se defendere hoc in cafu idem eft ac contrarium refucare , quod impugnator tanquam
verum ampleclitur , oitendendo modum , quo in errorem incidit , ut vel ralfum , vel
dubium pro certo reputet ( 1033 ).
1069.
'
Deferfto
contra
mm
turfonte
errons.
Etenim
fi demonftret,
vei a pofteriori confirmec principia, quae
arguic impugnator; .eadem ccrta efle conftat ( . 567. 568 ).
Demonftratum adeo eft , propofitionem , qua: impugnata fuic , nonefle
refutatam ( . 1033 ), confequenter eadem defenfa eft (. 1058 )
debet
falfitatis
Quodfi impugnans ignoret principia , qure manifefta eife peritis dudum conftat ; in eo refutando inanis opera lumitur, neque adeo contra
eum difputandum eft (. 1038 ). Quamobrem hic fufficit provocare ad
confenfum pcritorum allegatis inprimis autoribus, qui vericatem prineipii, quod falfitatis perperam arguitur, vcl demonftrarunt, vel a pofteriori confirmarunt. Etcnim cum tum perinde fit ac fi ipiemec idem denuo prsefticiflecj paccc uc ante, defenfam eflc propofitionem > quae impugnatur.
Denique fi impugnator imputet pcccatum in forraa admiflum atque
beneficio principiorum logicorum oftcndatur,quod per eorum ignorantiam pro tali habeatur, quod iisdem confentancum; iliud ex falfoimputari demonftratum eft
Conftat igirur denuo femciuiam impugnatam
non efle refutatam f. 1033), confequenter ea fuffkienter defenia ( .
1058;.
.
Cum
E. gr.
hvpothefis dcorigine fontiumex aqua pluviali impilgnaretur quod aqua pUvi.
eidem non fufpciat ; eam defenfurus tifarhttus expenmenris ca fini factis ingeniofocal,
<tlis
culo probavit in Trartatu de motu aquarum parr. i.dilc. . Oper. p. jjS.&ieqq. nonnifi tertia parte opus efle
Si quis in numerum principiorum
recariorum referret graultatemaeris; eam deteniurus non alia re opus habet
quam ut impugnatorem ad Ott nem de
Cuerkke , t\obenum Boylinm aut alium au&orem ableget , qui eam experimentis ftabilivit .
Siquis demonftrationem in forma impugnet , quod non conclufio fyllogifmi anterioris
connnuo ingrediatur tanquam praemiffa lequentem , quemacmodum in lorice dcmonitrativo accidit ( J. JJ4) j eum docere teneris concatenationem fyllogifmorum , quae fit ex
concluiionibus piurium fyllogiimorum tanquam notione complexa fcrmando mdicium intuitivum praemiifz vicem in iyllogifmo fequente obtinens adduc/tis ex elementis Geomet
triae
exemplis
.
Dcfenfto
lor.tra
1070.
&
ex ea dedutla confequentia
tantum
babeatur pro abfurda illam defenfurus aut demonftrare debet , banc ejfe ve~
oftendere minimum,quod fine probatione tanquam abjurda fwnatur.
Etenrn C\ demonftrari poteft , propofitionern eiie veram , quam tan;
fnm'
m
re _
cofeqne-
495
** 4#w<"
Qyodfi nondum conftet, propoiitionem, quae ex impugnata colligitur,eife falfami nec dum certum eft,eam fuifle refucacam( 1041J.
Quamobrcm impugnatam defendis,ubi urges, confequcnciam fme probatione adcoque precario fumi tanquam abfurdam , & probacionera
poftulas (. 1058).
. gr. Hitchlus motnm -vtrtigims ttmt indire&e impugnans tanquam ablurdum urget , quod
i-.as tjufitm corporis fortt major vtrfus xqnjtorcm , quam verfus polos
Illum itaque defenfurus opponit obfervationes Gallorum aliorumqae, qui ex motu pendulorum didicerunt , grttvitattm vtrfus at^uatorem omnmo uiminui Similiter lententiam D. Auguftini de
mii<ios/>iirasimpugnatamex eo, quod hinc fequatur abiurdum , mundum fmt malo fort dtttrio.
rtm mimdo , in qno mnlum datur , defendis , ubi urges , fine probatione pro abfurdo haberi , quoJ
tale elie minime probetur , cum tiemonftratum non (it , mundumfint malo morali fore mtlhrtm
Alttro , inquodatur mahtm : quemadmodum a nobis iactum eft in Metaphyficis
illo admiflogr.i
1071.
Si quis propofitionem indirecle impugnans confequentiam , unde eam fal- DeJ enl'
^ "'
fitatis redarguit , funoit , non fyllogifmorum concatenatione colligit illam dtfenfurus monere debet , eam precario fumi atque urgere ut demonflretur , t n ^m
quomodo inde fluat Ecenim quamdiu confequentia ex propoficione im- confequepugnata Icgitima fyllogifmorum concatenatione,qux in demonftracio- tiapreca.
nibus apogogicis iocum habec (. 553.556), minime coIIigicur,tamdiuquoque non conftat,quod inde fluac, confequencer propoficio refuraca non eft ( . 1039). Dum adeo mones , confequenciam precario
fumi ,
ut demonftretur , quomodo inde fluat , urgcs,eam defendis
ria nixa.
&
(-.1058).
E. gr. Qui fyfttma harmoni* pmfi*lilita>
tiam
quod
I tihr.itianum
impugnationem indirec~lam
defendis, ubiobfervas, confequenriam iftam ex conditionibus iftius fyftematis legitimo
ratiociniorum nexu non colligi
fed gratis fumi , atque poftulas, ut impugnatores dent,
poffint , demonftrationem huius propofitionis
li
infyfttmatt harmonie prxftabilite nullaiftli.
bcrtas
Etenim ubi impugnator demenftrationem , quam petis , dare nequit,fed aut tacet
aut confequentiam precariam urgere pergit ; hoc ipfo tacite confitetur , ieeam precario fu'
jmere, nec fibi conftare , utjuin ex illo fluat, nec ne.
,
lisdem
pofitis
propofitionem
1072.
impugnatam defendit
colligit
V Volffii Logica
Rrr
non
496
Tart.
II.
111.
non efle refutatam (.1039). Ea igitur dcfenditur, contrarium confequentia; precarix inde colligendo (%. 1058).
Quodfi ex aflumta confequentia per modum demonftrationis indireft*f-553) colligitur , quod propofitioni impugnata? vel ejus hypothefi repugnat; per indircftum demonftratur, ftante propofuione impugnata, confequentiam non
tct
&
&
Defcnio
r
'tiar^m'
'0
tumular
taxum*
fi"
dem
&
teruae fint
totidem miracula
Si contrar
5. 1074.
De
modo
fefe
defendendi
497
. 1074.
Contra verba , qu<e contumeliam vel injuriam redolent , nulla defenftone DefenftoEtcnim vcrba ifta nullum habcnt in refutatione momcntum(. naontra
epus eft
1056). Qiiamobrem cum propofitionem impugnatam defcnfurus demon- veriaium
J a
ftrarc teneatur eam non eile rcfutatam ( . 1058 ); verborwm iftorum ]
nullam habere tenctur rationcm in defenfione.
.
rationes, iilque contenti fumus morales non funt hu us Ioci . Equidem Iibrorum cenfores non ferre debebant , quod eft contra bonos mores
Sed
ea nondum eft felicitas feculi noftri , ut verba iftiuimodi bonis moribus repugnare putentur : imo videas viros fingulari modeftiae ac pietatis laude inter fuos eminentes , qui ,cum rationibus deftituti impugnationes injuftas probare non poflint , juvenes petulantes inftigant,
ut virorum bene meritorum famam convitiis ac calumniis lacellant
damus
In Logica logicas
fitopus
'
I075-
fucrit rcfutatus
1058J
dcmonftrandi ac
561); te ab impugnatore non
dcris
^
^J
n
1
fn ^
nant
IO76.
dem habcant
dicenti
qui per
fe
C(
ue"
ne fl- ." l
de veritate propoficionis impugnatje &. pcrfem
ftatuere nequcunt.
attorem
quas nunc feponere jubemur, fuo tempore in moralibus dabimus . iaeocafu.
Imo lunt praeterea alix, quas Politica fuppeditat Ita Chriftus ipfe Pharifaeos coecutientes probavit, quod veritati ccelefti repugnanres ipiius dogmata tanquam erronea traduRationes morales
ctrent.
. IO77.
Contra perfecutorem fefc defenjurus demonftrare debet , quod ftt perfecutor,
h. e. quod fub praetextu vcritatis dcfendend<e ie in difcrimen fama? ,
cur ftt perfecutor .
fortuna?, imo vitx adduccrc conctur ( . ioji)
Etenim cum perfccutorcs fub prartcxtu veritatis dcfendcndaediffcntien-
&
fcik
erinc;
Defenfio
cenrra
pafecttiQ"
rcs
'
498
erint;
Nechic defunt rationes moralesac politicaj, quas alibi dabimus , in Logica tantifper
feponend*. Exemplo vero nobis itidem Chriftus eft, cjui contra Pharifeos fefe defenfurus ipfis exprobravit , quod ipfum c medio tollere conentur , addita ratione , quod diabolum patrem revereantur fafturi, quod eidem arrideat , eolque mendaces appellavit.
.
cotttra
imputationem
IO78.
Dcfenfio
mum
& perkulofas
debet
conJeq:ie-
ftiusmodi confequentiarius
tiariom.
do non
eft
(.
in
&
perfccutorcm
eum
quales opinio-
perfequendi ani-
perkulofas.
facile
Etenim
dcgencrct,
i-
mo-
quod perfequendi habeat animum de1077), tanto minus in codcm ferendum, quod
defint vires (.
nionftrandum
cum
1052 j,
&
Exemplo nobis denuo Chriftus eft, qui , cum Pharifasi ipfi imputarent , quod Samacum Diabolo commercium habeat , retoriit ipfos facere opera Diaboli patris fui 8c
rita
elfe.
alibi
expL:cando
IO79.
ScrlptOScripta polemka dicuntur , quibus crrores rcfutantur aliorumque fenrumpolc- tentia? impugnatae vel defenduntur, vel earum dcfenfio tcntatur. Submicorum
inde quoque eriftica appellantur. Apolo&etka vcro vocantur , quibusconapolodefenfiones advcrfus imputationes errorum ridiculorum & petinentur
geticom
non adverfus perfecutores.
dcfinitio. riculoforum , nec
.
&
E. gr. Theologia
tium difcutiumur
polemica appellatur ea theolog'* pars, in quaobie&'onesd;ffentienApologias lcripiere chriftiani doctores adverfus imputationes iniquas
gentilium. In hune quoque cenfum veniunt tria fcripta apologetica, qux adverfus conlequentiarium perfecutorem idiomate Germaii'co edidi
.
Quoniam
Fx egnU in
ijtis
com-
dendis
antecedentibus
d*<
&
(JT.
1017.&
&
quaj refutandi
,
fcriptum polemicum
beant
de refutando
;
obfervm-
in
docuimus
1080.
impugnandi
&
&
feqc]. ).
igitur opus eft, ut ad fpecialia defcendamus. Sufficiat nobis hoc unum addidifin fcrip.tis polemicis vel errantem , vel adverfarium , vel alios erroris
,
aut impugnationis male faftae, in apologeticis praeterea iniquitatis adverfarii& periecutoris convincere le&ores intendas, ufui hic quoque effe poflint, quae de moJo alioscon-
Non
fe
quod, cum
vincendi( . 981.
& feqq".
1081,
Quoniam fi propofitio vera demonftratur, eo ipfo contraria refutatur (-i35>>, alter vcro per indireclum refutatur,fi erroneam,quam
indc iyllogifmorum concatenacione inruetur, fumis tanquam veram
.
a fcriptts eriili-
ciscur
ahhorreat
&
virtute
pntditi.
telligentei
intelligetes
&
fers aliam
quam
erijltcis
1039
abborrent
No-
..
De
modo
fefe
defendendi
499
Noftris moribus fcriptis erifticis inclarefcere ftudent , qui folida reruffl cognitionedemcthodique ignari dare nequeunt ad lcientiac incrcinenta prolicua . Et tanto quit
in verbis impudendod/tior habecur, quanto ia praxi conlequentiariorum exercitatior
tior. Hac via cum ad gloriam contendant , qui famam nullam merentur, juvenibus incautis impofituri ; contra doctrinam folidam Acheronta movent
ftituti
&
1082.
Cum
&
depellere tenentur
Rationes morales atque politicas in Logica feponimus , hoc unice notato , quod philofophia civilis pariter ac moralis fuppeditet reguias in fcriptis apologericis& polemicis
obfervandas , ne a virtutis tramite recedamus
id quod facile fieri poteric , ubi indignitati confequentiariorum tk malitiae penecutorum irafcimur
.
C AP U T
De methodo
IV.
difputandi
1083.
mutuapropofitionisalicujus impuenatio
ac
defenfio
in
publico
loco
fadta. Hinc d.fputare dici
J
r
r
qui
tum
tur ,
theiin lmpugnac , vel ctiam rerutat
tum qui
eam adverfus impugnationem dcfcndit, vel refutationi tandcm ccdit.
Obfnet hic mos in Academiis , uhi fpecimen publicum edituri quantum in doclrinis, quibus animum imbuerunt , defendendis valeant
diiputarc folent
. 1084.
Propofitio ad difputandum ptopolita dicitur Tbefts
Qui thefin imvel
fi
pugnat,
rcfutat,
fieri poflit, vocatur Opponens ; qui eam contra
impugnationem defendit, vel refutationi tandcm cedcre cogitur , Rcfpondens; qui partes refpondentis fufcipit, Prafes vocatur: ut adeo appareat , Prafidis ac Refpondentis easdem effe partes Omnes communino-
lfputatio noftris
moribus
eft
Opponen-
&* p cf-
P ind
*
nt
}S
Jf *f
''
t 0s
108$.
defendit
aut
minimum
Quoniam quithe-
probabili habct
qui veroeam
falfam , vtl
Ccntradl-
" l0 Di[~
1^'*
impugnat, vcl prorfus refutat, probare nititur
eam eflc
minus probabilem , aut idcm prorfus dcmonftrat (. 1017. 1018.1058);
ubi Opponcns negat
propofirioncm datam eflc veram vel probabilcm,
Kcipondens idcm affirmare tenetur , & e contrario ubi Opponens i.ffirmat, propofitioncm datam eflfe veram vel probabilem ,Reipondensidcai
,
nega-
5 oo
Tart.
negare debet
II.
Verfantur adeo
meliorem
I086.
Jf.
Confenfus
&
tium in
'
&
cum
fubjecti
tiones conftitucndo:,five
E. gr. Si , qui affirmat, mundim hunc , quem Veus condidit t effe omr.ium pcfflblHum optimum,
per mundum intelllgit omnem rerum cum fimv.ltanearum , tum fuccefflvarum inter fe connexarum
feriem , ita ut futurus beatorum ftatus ad eam fimul pertineat ; optimnm , vero mundum
dicit e um , qui fini a Veo per creationem intento magis qnam ceteri convenit ; contra eam oppolkurus terminos fingulos in eodem fignificatu accipere atque adeo negare debet , omtiem rerum creatarum feriem fini a Veo per creationem intento ntagis convenire , quam quamcv.nqut
etliam. Etenim alias non difputat contra alterum , qui hanc,non aliam thefin defendit.
.
Tropofttion-.scx*
pbcavo
I087.
ni
pr<e-
nifi
(.1027). Ergo
fibi
&
Opponcns
propoiitio-
ponat.
In explicanda propofitione ufui funt , quac in inveftigando
feqq. ).
inculcavimus ( J. 903.
Quodfi Opponens
PKefpott-
verborum fenfu
dum
li-
&
brum legimus,
1088.
& pra.
quam Refpondens
pofitfonis
inrerpre-
tationem
lia
quam fuam
(.
thcfis a-
Ham.
Eviuncur etiam hac rationc logomachix (5.1030), qux difputantcs minime decent.
io3c,.
De
metbodo d/fputattdi
501
1089.
Gfficium
ex Refpon- opponen-
eji
auamam cum
&
jf
&
nesfubfeclo
.
nam
*
fint fubjecli ac pra?di:;r.' norioncs.
ratione przcavetur, ne Re.pondens, ubi Opprmenti refpondere nonamplius valet,
ipiemec variet verborum luorum figr.:ric.uum , ut oppofitio nori vide3tur contra ipfum
i.rccla, ficque tempus difputando fallatur.
Hac
Quodfi
IO90.
gatus explicare
r.olit
Opponens eas
elicere
"ff'*'
Erenim
fi
fi
dum dare poflit ; id utique indicio eft, quod vel nudas habeat ,
confufas, confequenter ipfe non intelligat , quid fibi velit propofitio ab
aliis haufta- quo in cafu difputationi nullus eft locus . Necefie enim eft, ut Refpondens
intelligat thefin , quam defenderc debet .
Quodfi notiones nec
vel
admodum
IO91.
,
vei
thefi
E. gr. Oppofiturus contra thefin , quod tnundus a Dto conditus Jit omnium ftofjibitium optimut , probare debet propofitionem contrariam, mundus a Deo conditus non efi omniwn poffibi'
lium optimus .
Cum
. IO92.
probatio atque demonftratio vel directa
549. 550. ),
bationi
cum
&
fit ,
vel indirecla
( .
Troba-
'
vel demonflra-
turui
502
turui
anecfa
qux
nis
convincere intendic ,nimivcl quod negct, quoderat affirmandum (.1083. 1084), non uti debet nifi princip^is aRefpondente cuncejGis (".1037), atque adeo probationem vel demonflratio,
donec
ad
principia
a Refpondente
concejfa
pervenerit
E\iaent us hsec patent ei, qui ad animum fibi revocat, quae de convi&ione ( J. 991.
leqq. ) demonftrata funt . Etenim ab iis evidentia propofitionis praefcntis pendet f .
;
&
99*).
QuiTrdo
tppofitio
fint principia
I094.
in qu*e
Opponens
&
Refpondens confen-
, vel ad talta nonnift per ambages nimium proiixas perveniri detur, Op'
poncns ccntra ignorantem vel negantem principia difputare non debet
stloeum.
E. gr. Si quis neget
qua; "Hevvtonus de ponderibus planetarum demonitravit , idem
vero tuit Mathematum prorfus impentus ; cum Opponens demonftrare debeat propofiti-
r.on
tiunt
habe-
I39SCttr
for-
rnaliter
fit difprtt-
iajiduM
ex quibus
ipftus
Cum
in
pondentem
forma
&
&
&
fiftere
Vrtde op-
pcfuionis
. 1095.
Opponem mcipere delet a Jylhgifmo ultimo, qui demonftrathnem velprobationem ingredietur Etenim fyllogifmus ulcimus in dcmonftratione,vel
alia quacunque probatione, fi ea direcla fuerit, propofitionisimpugna.
iaitium
fieridebea:
fal"
(
quam
.
,
De
quam impugnat,
methodo difputandi
503
559),
&
ubi a fyl-
luta( $. 551. Jjx. 553- 5SS ) cVordine retrogradoa fyllogifmo ultimo adanteriores afcendatur . H. gr. Si quisarrirmaret , nmdos ingredi pojfc definitionem , coatra eain oppoftturus demonitrare debes , wdos mnpofit ingredi tondufiontm ( . 1085 ) Hanc igitur propofiuonem probatuTUS incipis a COllfequentia immediata Modi tx definitione exulare debcn:
ErgO definitionem ingrcdineqreunt: Vel integrum formas lyllogifmum : 4>jicquidex dcfinitiir.e cxul.ue debet , id definitioncm ingredi ntquit . AtOUI modi tx definitione exuiare debent . ErgO modi dtfinitionem ingredi nequeunt.
.
Ex
ft
proba-
&
PP> {
m0(io
'~
jH _
notefcat.
Modus
prjefens
negotiumnequaquam
etenim hoc pa<2o vides, quam viaiit ingredi teneans , ne quilquam habeat , quod
in forma oppofuionis reprehendar ; imofingula , quae facis , demonftrativa quadam latione
tueri vales
Nec minus hoc pa&o innotefcit ubiabaliis fuerit aberratum , quando in formam oppofinonis impingunt ln hac vero analyfi logica confiftit prxparatio ad oppofitionem
formsBlegitim*.
fpectant
1098.
Quoniam
>
>
quo
illa
fpcfftat,
pondens dicendus
mutuo fumunrUr
efl
poftthnes ex difciplina
&
agnofcuntur; Rcfquando
ignorat atfinithnes ac pro,
impugnata fpeclat , in ufum prttmiffarum
a pcriris certa?
ignorare principia
,
quo
thefts
tjuam
vel principia
agnofcenda.n
omnia
fufiiciiint ,
vel aliqua
eorum ignorare
dicen-
Qv.aido
Ktfpondensdl ~
L-J^L
/
J#
Vart.
50 4
dlcendus
ticia
11. SeZi.
IV. Cap.
regulae
W<
imp U g tiar
E. gr. Si
grtdi ntqttit .
,-
^'
n r
1IO '
Ut
QfU
"^
Drimurri notionem affurfitionii ( . :og<? ) aflecutu^ fueris
llnde norf probatur
merc de- dens refpondere veHt ad argumentufn antequam idem aflnmferit-
.
,.
1*
quarrt
Refpon-.
keit
Curad i-
dem
tef-
pondere
Refpondens
ad
jyHogifwoiffinguht
IIOI,
ab Opponente
OppOricns thefin Refpondentis vel impugnat,. vel refufat (.io84),a'deo-^ uc ve dertfonftrat ( I o 1 7),VeI probare nrtitur,falfam eflfe propofitioriem,
quam pro vera habct Refpondens (. 1018) Quoniam vero conftare ncquitjUtrum a parteOpponcntis ftet vcritas^nec rie,- nifi quando Refpori-'
densagnofcitmullum fumiprincipium tanquampraemiffa^miri fyllogifmis,exquibus demonftratio vel probatio confiat, quod non vcrum efle conj
cedat,atquenihil
ullibi
in
forma
fuifie"
aliqua finc rcprehcndcnda. Ad fingulos igitur fyllogifmos refpOnde-re tcnctur, quos Opponens profert.Ubi maxime diflimiie refpondere voluerit, argurriento aflumto , Sc maiorem & mino-rem cum ad eda refponfione denuo repetere debet E. gr. Syllogifmo anteriore {.not. .
;
I099 )ftffumtO , ait Qticqttidcx dtfinitiont txuUre debtt , id tam ingrtdi ntqitit , concedor majortm,porro jttqitimodi tx dtfinitiont exnlart dtbtnt , mgo;ninmtm iitl frobtfnr minor
:
&
Ojunda
mlta-utra
^Zfn
'juka
Wafpori'
dens.
,.
IIOZ.
unant tamett
p,-0,W/r;/.f ttiagis tndigam
exiflimef , qttam dlteram ;illius probati6nem pe->
***' ^ anc tctnttfP er fponit ( \d quod indicare poteft hifce verbis ; tranEtenim ^ utramque
fc at maJ r'i vel minor ;, donec illa fuerit abfoluta.
prjcmiffam in dubium vocat refpondens^ fieri aon poterit,ut aoOp-jQuodft Refpondens utramque pr^miffam
iri
dubmm
vocet
poncn-
l)e tnetbodo
difputand/
505
quamdiu
poucnte convlncatur
,
ncc
1103.
tur
eadem
rrius pranniffc
Etcnimcum
incertitud.ine
,
id
Qmnio
'W e
litr<lr
K$>
'
'"
utiqueOppo-
fe
104.
&
exemplo anteriori yi analyfeos logicje (5-Jji) tandem de\enitur ab OppoQuqcuftqut mutabiiia funi 3 ea (Qnfianttr non n.fi nt
nente JO fyllogifmnm
Sed modi p:.t: muta,
bittt. Ergomi/iu' conftapter non infunf
Quoniam maor elt axioma minor per dcfinitiouem
modi patet j neutram praemiffarum Refpondens in dubium vocare valet, atque adeo totum argumentum concedere debet Rideretur enim , qui conceflls prsemiflis conclufionem negaret , tanquam ignorans Logics principia (. 537; , qua: nofledebent difputantes,
E. er. In
IIOS.
fubjccti
&
prxJicaruip
non
notio fubjecli
vel
quod ad notionem
cjuod (ine
ifta
,
ira dctcrminatur, ur fubjcclo convcniar
detcrminatione convenirc non poccrat. Illa n
J?p
in alcero obliqua-
Propofitio
in
qua
quidcm
in
cafuprimorr-
notio
,
vocarur irreftrilla vcl refiringenda ; proycro,in qua decuminatio fu^icicns datur , rejiricla auc reftritliva.
fufficienccr cjetermjnatur
poiirin
KcfirTlipnif defi-
prapdicati rcfcrtur
auccm dctcrmmatio
Ha;
fi
E, gr, Propofit:o, qu* ciiftlcilia funt , fmtchrafunt , eft irreltric^a , neque enim in omni
ve;a eft, cum non quvis tiifticilia intelljgenda iint, jed nonnifi ea , quxbona, auc
caii^
T.
Jlf*
Tart.
506
II.
II06.
Lhnhat*
propofitir
owrfrjf-
&
nitio,
mirum
trinfeco. Ita in exemplo propoficionis recta reftrictipne reftrictae , Viff.cilia in gcntre zirtu,
i-el Uude dtgna , aut difficilia , qua bona funs , fulchra funt , detCrminatio dimcilis delUjniturabextrinfecp, neque enini in notione dirficilis continecur ratio, cur fit in geners
virtutis, vel laude dignum , vel bonum . Similiter dum VtoltmeusfrinctfsAftronomorumvtttrum appellacur, determmatio a tempore defumta extrinfeca eft. Nec alicer fefe res habet in refirictione relpectiva , Aer cft Ltvit rtfpeBu fluidornm , ubi determinatio refpectu
fub:eti,quod aer eft , itidem extrinicca Enimvero exemplum propoficionis limitataseft , *,
illimicata propofithiofs eft albus qnoad dtr.tts , \ibi determinacio defumitur a pnrte fubjetti ,
tio eidem reipoudens hxc eft: athiops tft albus . Similiter ubi dixeris: Lapis , quatenus calidus tfft
caltfacit, feu quod idein eft, omnis lapiscnlidns c.lcfacit, determinario, in qua confiftit limitano,
tit
&
tfi , deiumitur a modo. Sunt qui terminps reftri^tionis & limitationis invicem
Sunt&alii, qui utramque Ihnitathnis npminedefignant Cum indifputando
permutant
nullum in eo fitum fit momeutum, utrum determinacip, qua; fubiecto additur vel ei ,
quod ad iub:ecli ayc przdicati notionem refertur, intrinfeca fit , an extrimeca; nec hic
opus eft , a reftrictione limicationem diftingui Minimcigitur refragamur , fi quisutrumSi propoficionesdeter
que determinandi modum communi limitationis nomine delignet
minats ubivis Geomecrarum more incroducerencur , nec limicacioni , nec reftrictioni unquam forec locus in difputando , vel interprecando quae etiam ratio eft , cur nos in difciplinis non ferentes propoficiones nifi fufricienter determinatas in theoria logicae nullam
qiiatenns calidus
:
mentioncm fecerimus
.
TK-fiinfiH
cnisdifi-
hoc
tn(io,
II07.
fyljogifmi vcl reftringlt, vcllimitar3
eft , determinationem omilTam fupplct, fub qua prajdicatum fubjecon vcnit, five ea ab extrinfeco,iive ab inrrinfccopetatur (. 1105,
jio6); dijlirigyere dicitur & applicatio illius determinationis ad fubje^
clum
E. gr. Si propofitip/.i/ifrca/f/ac/tlirnitatur , ad;ecta determiiuc:one,ji; futrit calidus ; inlafidtm calidum caltfaccre arfirmanon caJditm five figidum diftinguitur ,
ter Ufidtm calidum
Similiter fi propoficio irreftriita Vsctur , laftdtmnon catidum fivc frigidum calefacere negarur
ItmtHS eft primefs ^ftronomoi um , reftringitur , ad;eda determinacione , quod fit frimefsvetetum , non rcccntior/-m ; inter ^ifiionomct zcterts CJ" recentiores diftmgUItUr . Vtolemxumefie frinciftm Afirowmorum vttcrum affirmatur . Vtolemxum tfft princiftm ^ftrowimorum recentioru-m negatUr ,
&
&
.
Officium
Kefpondcr.ps in
H08.
Si Opponens taupiam pr^miffa utitur propofiticne non fujficienter determinata , aut fi mavis, irrcftricliva vel illimirata ,feu reftringendaot" Jimi-
ilo.
ad argumentum Opponentis refpondere debet ( . 1101 ), adeoquemonere, num prcerniflarn aliquam conccdat, num eam neget ( . 1099;.
Quam-
De
tnethodo difputandi
507
Quamobrem
&
1107).
(jT.
. gr. Si
lezis
Ergo
Va dicendo
Opponens
ter
mn
argumentetur
ita
tfigravis
sercrr. efic
!.--
em
5
,
propofitio
Qucdcuwiut
aer esi levis
eft lc i e ,
iiludttoneft
reftringenda
grave
Sedaereft
10 j
Refpondcns
i-
cum rninorem
$. II09.
Quoniam
. 1107 ),
ad fubjeclum propolirionis limitandae vel reftringcndx
reftriclio vero vel limitatio in dcterminationc fubjecli vcl ejus ,quodad
notioncm fubjecli vcl praedicati refertur ( . iioj. 1106. ); diftinclioinquod ad notionem
venitur inquirendo in determinationem fubjetli , vel ejus
fubjetli aut pr<fdicati refertur , qua flante pr<ed'icatum f+bjec~io competit.
Ita in exemplo pncedente [tut. . uo8j diftinctionem 'nter levitatem refpectivuam
nis
aisiwFiia
inveniA '
&
levis rc-
(it
. IIIO.
Refpondens concludonem ranquam verarn admitterc ncqueat , oppcncnquamdiu utramque praemillam tanquam veram non admittit (%. 537); tis officimi f'
Opponens prcfmiffam a Refpondente negatam prcbare
dfiinclionem , ubi di-
Cum
&
fthguit
vel rejicere
vel contra
-,
Opponens Uvitatem
nifi
fic
*}JP
"'^
Si altera
fr<emi(fa fuerit
. 111 r.
adeo manifefta
at
rr
(i;it \
,.
al
voluerit
on '
,1
'
am
prxmfs?..
mcmnt
per entbymema argumentari debet (.421).
E. gr. Inexemplofuperiori (not. . iioj) maor fyllogifmi , qnatcinfut mutabUia funt , c* q.mdo
Sed modi mutabiles fy.nt . ErEOmodi conftanter ran infi.nt , eft axioma adeoe- lit UUHccnjiihier r.oninfunt
videns , ut in dubium vocari haud quaquam portit
Opponens itaque brevius argunientatur rf l<m m
perenthymema Modi flUU mutaliics, ErgO ctnfianter non infnr.t,
ncn
pofje
certtm
fit
Opponem
inz,
nitur confequens
re debet.
Etcnim
antecedcni
li
licet
verum
anreccdens verum
/it
in
;
fit,
quo
pcftto
poni poteft
(jT.
406 ),adeoque
tairi fyl-
&m
lc
508
Refpondente conccdpndum
Cijm tamen antecedente lieet tan
vero concefTo poni nequcat confequcns ,feu tanquam vcrum con-
a Rcfpondente utique ncganda ett conicquencia , eum
^ , c ; t j
etiam coniequcns concederc tcneretur (. 407)
gr. Si Opponens ir.i argumentetur contra txifttntiam mundi optimi , quem Rgfpondens
hypothe-
que
ticone,
quam
ganda.
cctjj
alias
E.
defendit
Sc4
dantur mala phyfica d>" morali* ? mundus !>ic non efi optimus
Relpondens antecedens , quod in mimdodtntur mala phjfift
Quoniam adeoconfequens negare ncquit ( $ 407 ) , coniequenmoralia , concedere tenetur
moralia , fetianeganda. Negandum lcilicet ei\ } ex eo , qttodin mundo dantur ittala fhyfi,a
yerum
efi
S; in
prius
mundc
ErgO
tifth
, tjiti
&
&
tiui ,
mitndum non
ejfe
optimttm
1 r f
afns
al-
ter?
3.
Si
inlurgit
Simunr
&p lins
Ergo
Sed falfum efi pofierins
eft
moralia
Refpondensconcedere debet , falfum elle, quod/>< munda non dentur mala phyfica
tamen idemnon concedat , mundum f/unc optimum p<m efie; utique negare debet , ex eo
moralia
mundus fit optimus , fequi , quod ntiLU in eofinc mala phyfica
dus
optimus
&
&
Qiwndo
infyllo-
thetuo
Cum
quod
. II 14.
s't opponens in fyllogifmo hypothetko antecedens ponit , nec Rcfpondws mconcedere , neque confequentiam negare potejt , antecei eg rum argumentum
Etenim cum pofito antcccdcnte poncndum i:c confcdens negar? dehet
.
Si munE. gr. Si Qpponens cqntra exiftentiam rnundi qptimi hpc argumento infurgT
AtqUI ve.
maio morali meiior eo , in quo idem locnm habet , mundus qtii exifiit optimus n<n eft
pofterhis ; Relppndens antecedens negare debet , fcilicet tptoi.mup^tfs fine
mmefiprins. Ergo
Si n\
malo morali mtlier fit eo , in qtto idtitt locumhabet. Similiter fl Opppnens ita argumentatur :
vernm
Atqui
eft pri.
abf-.rdnm
nitlla
libertas
datur
eft
prtcslabilita
iftud
harmonia
fyflema
,
fyfiematt
harmous .Ergo& pcfterius i Refpondens negare debet antecedens , quod fcrlicet in fifttmgtt
vix pratfiabiiit* nulla ftt libertas , hoc eft , affirmandum ipfi , libertati in eodem efie locum.
:
dtts f.ne
&
III
J.
S$ Opponens in fyllogifmo hypothetko tollit confequens , quo ta,men fuhlaRefpondens concvfeques to anteiedens tolli nequit , nec confequentia negari poteft ;
cL>3,edtn-> fcquens concedere dekt, hoc efl, negare tllud tolli pojfe. Eccnim (1 ncgaindo
dum.
rj
non p
ff, t
confcqucntia
tolli
dcbct
conctdcre dcbet.
11
'
t3
Dd
methodo dtfpuiandi
509
E. gr. Si Opponersargumentatur -Siffl-;,., ii.-.rm.ria- f,.xflalilitz foffihile t Ubtrtas h, eofubE rgO non cft pjjdiie , velbrevlus: Atqui ///' rflf<flerii,t .
SediiUe.. tint
t.tfubj lii
Ergo C~ priu.r, Ret tc..:ens conteijere u_.>et comequens , quo^ tibertas in fflemate harmonite ftbftid quoj dfftl eft ac negarc , /':< tattoi i.. eo f.bjiflce nonfifte, fofl fttlfnm tjpt t quod lilert&i
flai
in eo mttfnbfiftat . Q^i 'Jil Op| Onens ita argumcntitur : Sl ctlerius mxxima non efi imfoffibilis , rtf rxina ceicritate circa a.xem gyrari fottft ErgO cclcritas
id tsifnt thctt axtm gyt ati ntcnit i Se.j
/;'....
maximaeflt
:ui cv.us
Sedfuf. neflpoflerim. Ergo'
fri.it' j Reipondens concedere
debet coniequens , quoa ic. nia cina a xeitt maxima ceitrhatc gytari nequeat quod idem eft ac nefifiit
&
.1116.
at,nullarn
admim prxmiflam
probatam, ncc ullum fylforma Icgitimum (.998); ifJ difputationc adco vis
fufficicnter
nifj
tuittoflitt
logifmum nifi in
ab Opponcrite factx dcmdnftrarionis ,aur deferftus probarionis otrinium
optimc pcrcipitUr ( . 569J, atque hinc vcl propofufoncm ab Oppoiicnte propugnafaTn ccrtam ( . 568 ) , Vcl dubiam efle evidentiffime
omnium conftat (' 5 36 ) Ex dfputatione adeo,fi ad ftnem perducitur,
.
Opponcnte ac Refpondente
ojficio
innotefcitt,
ftt , an incerta .
vulgo arfirmari ^ quod difputancl6 non eruatur veritas , experient'a quoi Jiana in contranum ndducta
Sed ea noftro alTerto fninime repugnat . Nos
eniftt loquimur de genuma di putandi torma , qua; Logica; principris conlona in antecetkntibus delineata fuit a qua cum vulgo recedatur , lrilrum profecto non eft , quod finis d:!Plura infenus in eam rem dicendi oceaiio fuppeduabitur
putation:s exulet
Equidcm non
igffofo
.-
.-
117.
Opponens incipere a fyllogifmo primo, Q^ modo
i
tjttt demon{\rdtioriem
vel probationem ingrcditur,
ex Refpondinie quare- a]r..^
s
t
re debet
mim hoc vel iflud pnncipium ^quo tanquam pnemiffa utitur,con- rHfputan*
cedat
concluftonem inde illatwn admittat t ordine binc progreffurus ad ce- dum*
.
&
&
terat,
donec
ad ultimum
pervenidtur
dif-
Van.
5io
II.
C A P U T
De
Docere
qutifit.
T^eijttifta
*d
docert-
4um
V.
methodo docendi.
1118.
Ocere hic nobfs idcm eft ac rcrum alrcri incognitarum notitiam verbis viva voce prolaris ejus animo ingcnerare.
E. gr. Tiiiur Geometiiam Semfranium docet , fi eorum , quae in Geometria
^trjuu.iLiir ,notitiam ems animo viva voce implantare ituJet
Similiter Ateviui Logicar
Cajum docct, & doitrinas logicas cum eodem viva voce communicat.
%. II 19.
Patet adeo, Docetttem eorum, tju<e dotlurus efl alterum > notiones ba.
Erenim nemo dubirar, quod Docens ea , quae do&urus eft aPone autem cum non habere eorundem notiones: vcrba igitur , qua? profert, erunt fine mente fonus ,
mendi
confcqucntcr
giramus (%. 36), alrcrum vcro docTurus easdem in animo ejus cxcitarc debet per partem primam faijus
deftnitionempr*cedetJtem(%.iii%);
facultate utrque inftruclus effe dcbet notiones fingulas cum difcente
communicandas vcrbis convcnicrrtibus exprimendr.
&
T^eticnis
confufx
(ommuniciiio
II 10.
nift
communicare nequit , nifi ut rem pra?Erenim hac rarione Docens eam, quam
fentem ei percipiendam fijiat
poifidet, norionem affecutus : nec altcr iisdem cognofcendi facuhatibus inftruclus aiia via ad eandem perduci porcft , nullo hic exiftenre
confujam
bic
eandem
alteri aliter
.
Tcrborum
ufu.
pi aifticam dbcent , ficurarum non habent nifi notfones conEas igitur eum difcente comfufasex earumconipecfluhauftas, definirionibus negle&is
municaturi figuras in charta \el tabula Jelineatas acvfis cns fpeiftandas fub:iciunt. Simaterias medicamentorurn
mil:ter Botanicam
materiam medicam Docentes herbas
Difcentibus fpe<3andas, imo orfaciendas
gultandas exhibent. Ita operationam mentis
notiones cum Difcente communicare licet in Logica , A Docens eo adducit Dilcentem ,
ut operationibuj. ftis ipfemet fungatur eurtiq,ue ad eafdem attendere jubet
E-
gr-
&
&
&
iiu.
Si
Difiens
terea termmos
qwbus
511
II2I.
alicum nullam adbuc babet notionem
rei
illius
diftinclam ingrediuntur
jmgutct? indigitantur
c
il-
^m"
{-
commun.caturus recenjere dcbet notas jsngulas , u<ff eam ingredtuntur. Etcnim dum Doccns notas iingulas enumcrat , ex quibus
notio diftmcft.i cotnponitiir, tcrminos proferr, quibus exdcm iignificantur Q;.iamobicm cum Difcens habcat notarum iftarum n otionrs norei
lius
cum
eo
ritque tcrminos
ei
termi-
nis a
. gr.
rii
aequalitatis
1122.
<MUu
antequam Docens notionem diftint~iam cum eodem communkare pofftt (.1121), notiones notarum minimum
confufas animo ejus ingencrare dcbct (. 1120 ).
E. gr. Si tiro Geometriasnondum h.iliuerit nctionem angulirecTi; eum in chartadelineatum oculis e'us minimum iub jicere dcbet Docens ut confufam laltem confequatur
I12 3Docens definitionem mminalem explicaturus Difcenti fwgulas notasfigillatim indicare debet ^qtict eam ingrediuntur Etcnim definicioncs nominalcs
c *fHS -
tioncs
funt
cum
cflentialcs,
tum
accidenrales (%.
accidentalibus 3ttributa,
193). In
cflcnciaJibtis cflen-
modum
'"
P n:ao
m nai;
,
attributorum U m.
infunt, enumcrantur ( . 192 ), adeoque norae reccnfentur ( jf. 79 ),
quot icilicet ad rem definitam agnolccndam &: ab aliis diftinguendam
fufliciunt (jT. 153 ).Definirionem adco diftiiKftccogniturus fingulas notas, cx quibus cadem conftat,a fe inviccm difccrncre debet ?. 88 ),
coniequentcr Docens Diiccnti fingulas iigillatim indicare tenetur.
tialia;
E. gr.
in
Arithmetica
Si in
nere debet
litate faBorum
I
,
vcl
pcr
qrja
quod numerus qv.adratus f.t aliquodfaStum Sc X. quod hocfaSiM rj aIHs diffcrai cquafeu quod multifticandus cj- multif/icator ftnt idem nnmerus . Similiter in Geome-
triadefinitionem
?<:</><<
i.<\wo& fgura
i.
VVtljfii Logiea
JT.
11 24
5H
tiQ
fh JJ24.
Si in defnitione notninaji termini quidam occurrant , Dtfcenti vel nondunt
noti , vel nondum fatis familiares ; Docens
cafu friori notionum ih refpon-
eari
( .
1121^,
five ccnfufarum
( . 1 1
20
communi-
Etenim Ji pifcens tcrminos notarum vel prorfus ignorac , vel faltem non adep familiarcs expcritur , ut
iis auditis norioncs refpondcntcs animum Itanm fubeant, vcl nullam iis
jungit notionem,vel a vcra diffidentem coniequenter definiti notionem
miniine aflequitur. Quamobrem cum Docentis fit ejus animo ingencrare notiones, quas non habet ( . 11 18); igitur cum eorum , quorutn
non meminit mcmoriam Difcenti refricare, tum qux nondum didicit
catione
inteiligibdes
eos
reddere debtf
eum
docere
E. gr. Si
tenetur.
definicione numeri quadrati terminus faEli , itemque fafloris DifcentinonDocens utnufque definitionem repetit , ut e;us memoria D'fcentt
retricetUr,fcilicet quod faiium fit numcius , tjui ex multiplicatiunc uniits ptr alterum prodit ,
fttlorcs p.nt nnmeri , tjui pcr fc invicem multipLicantur
Has definit:ones ubi in definicione numeri
dum
in
fuerit familiaris;
&
quadrati fubftituit Docens , ea jam Dilcenti clarior evadit , quod pauciorum terminorum
noticiam prafupponat Etenim locodefinicionis , Ojmpruf tpntdrntus cfi fabtum , cujusfaetorcs
.
funt eqnales , prodlt propofitip , fiiiiem numerus per fe ipfummultipticatur , aui ir.dc prodit cs~i nttmcrus j uadratus . Siniiliter fi Difcenti in de/initione auadi -ati terminus anguli reBi non fuerit
familiaris , vel eus repetendaeit definitio in anterioribus data, vel angulus minimum re-
t*tum.
fiibjici
debet
. JI2$.
Docens definitionem nominalem Difcenti exp/icaturus eam ad exemplum ap~
plicare atque monflrare debet , inter prcedicata judiaprum intuitivorum
, qua
exempii bentficio format (%.66g ) effe notas,ex auibus defimtio nominalis componitur
Definitionem enim inrellc&urus eam hoc padto ad exemplum
applicare debet ( 948). Quoniam itaque Doccntiseft omnem adhibere curam , ut Difcens dcfininoncm.quam non inrel.igit, ipfius opera
intclJigat (. 1118); ipfe eam modo praefcripto ad exemplumapplicarc
.
tenctur
Mos hicdudum in Mathefi introduitus E.
eam exemplo illuftrat Sit , inquit, numerus
.
&
fjuod
abaci l?ythagorici prodit , numerus tjiUaratus feptenarii Sinnliter in Geomecria definicionem quadraci explicacurus figu-
ram
&
in ea
numerat
DC
DC &
r
t\ej Qcutio
. II 26.
Si Docens definitionem realem ftve genctkam Difcentem doclttrus
, ftgillattm recenfere debef ftngula , qu<e ad geneftn rei concurrunt
quid
,
unumqmdque eorum ad eam conferat .
cninj ad hcec ac.cndcrc debeac de^
aejinitii^
tntmgeneccari.
&
Cum
fini-
Dc
tnctbodo doccndi*
513
( . 196J; in iisckm quoquc attentioncm fuamdeeam diftincle intellccturus. Quoniara itaquc Docens Difcentem ad eam diftindte intclligendam manu ducit, ea t qua? hic atten-
finitioncm conditurus
figcre tcnctur
denda funt
ad gencfin
rei
eandem conferat.
E. gr. Sigenefis^n.r</rcum Difcentecommunicanda , moneri is debet , ad eam requi
P'li. Tig.
duas lineas redas AB & AC inter fe aequales ; rettam AC concipiendam effe fixam in dato 1 1 if
plano, alteram vero ABmobilem; mobilem fixae in A jungendam effe ad-ngulum rectum 8c
deorfum movendam , ita ut motu ftbi iemper parallelo ex fitu AB in fitum
deferatur ,
pun&o A lineas AC continuo inhxrente; perinde denique hic eile, quacunque celeritate num
conftantcr eadem , an vero variata ; num motu continuo , an fubmde interrupto re&a AB feratur
Ultimum ideo monetur ne tircdubia ne&at , quaidcfinitione fufficienter intelle(la
evaneleunt Exemplaetiamhuc trahi poifunt , qu*fuprade notitia ad definitionemgeneticam requifita ( not.- . 196; dcdimos
ri
CD
&
ante,
modo
II 27.
oftcnditur
in explicandis
&
illuftran- Definiti*
dis
definitionibus realibus
cadem tenenda
&
familiaris
tus ptralleii
&
. Similiter in definitione obUgationis explicandi funt termini motivi& attionis tiber* , ncc nonconnexionis
Speciatim illuftrationi in priori
cafufervit figura in plano delineata , aut fi mavis regula ad duc-tum altenus fixae feu Hnesefixx convenienter deoffum Iata ,ut appareat , uno e;us extremo re&ae
inhsrente extremum
alterum decurrere per reclam BD ; jn poiferioi inferviunt exempla , quae fi ea caotione feiigantur, ut diverfoscafus , quibus unus alterum obligaf , veluti magiftratus fummus infe-
''"'
J-
T 'S,-
111 !'
AC
fiorem velfubditum, paterfilium, herus fervum , amicus amicum &c. reprjeienteiu , indudtione definitionis veritatem& cum ulu loquendi conrormitatemconfirmant (S.478J.
. 112.
Docens
Propofttionem expoftturus
bypotbefm a tbefi difiinguere
fic propofttionem in duas alias ejusdem fubjecli refoliere , imo fi bypotbefis plures
determinationes continet , hanc anuo in tot refotvere tenetur , qnot adunt
determinationes
Etenim propoiitio omnrs aut hypothetiea eft,aut categorica C . 216. 218 ). In hypothctica hypothefis conftituitur per
conditionem expreiTam iubjecto ad/edtam (. 2i8)atque adeo exprimitur vel per propofitioncm cujus idetH eft fubje<ftum,quod in propofitione hypotherica data
lcd abfolute pofitum; thefis autem praedicato dcterminatur , exprimenda adco per propofit:onem,cujusidem
vcm idem quod proeft fubje&um quod hypothefeos, pra?dicatum
vel hypothefis confticuitur pcr propopofitionis hypothetica: dux
fitioncm divcrfi fubjeifti, quod ad fubjcrftum hypothetica? obi que refertur,& thcfis intcgra propofitione pcrindc atque hypothefis jamexprimitur Quodfi conditio plures detcrminarioncs admittat,p:opciiiio
compofita prxdicatt multiplicis tft hypothefis,in plurcs adco fimpli-
&
ces ejusdcm
iubjcclti refolubilis ( .
314). Quoniam
in
propoficione
hy-
Trepofitionis re-
folutio
? art
1 5,4
^*& 1V CaP' ^-
tt
mus (.682)
Propofitio carcgorica ad hypotheticam reduci potcft (. 226;, definitione fubjecti fumta tanquam conditionc , iub qua praedicatum ipfi
tribuendura, feu determinatione ejus (. 225^). Patcr adeo dcfinitio-
nem
hic
ftatur,
nifi
nullam
admitr.it
E. gr.
Si
in
hypothetica
tra-
quae refolutionem
(.88).
fi
inD
oppofitis
fimul fumtis
feu
quocunque &
1.
Angulus
DCA
A&
\^
-r
>^/-*
/\
DCA
^\
'
&
&
CUidem
fub ecli
eft
X.
^L.
JJ
&
AngulusVCA
haec vero
tfl
Angvlus
VCA
Pofito priore
BC
triangttli
AB
ponendum quoque
pofterius
.
II 29.
Tropofi-
tionum
'*' t0
fupra (jf. 1124. 1J2 5) oftenditur, propofitionem explicari communicatis notionibus terminorum Difcenti vel ignotis , vel
illuflrari exemplis , quibus cognitio fymbolica ad inminus famiharibus
&
tuitivam reducitur.
E. gr. Propofitionem ( 121),
tfrrftfe
attributa crmmuni.: pvafditnntuT dt fubjtcio fub conditiont tfent'alium nonnuLLoritm , cutt cum ttUis entibus eidem fu.-t communia , exphcaturUS !ii DilcentJS animo
efientialium ( 64 ) , neC non fub\eBi
frtedicati ( . 00 j
notiones attributi communis (. 66 )
excitare debet , nifi iingulaefuerint eidem adeo familiares, ut vocibus auditis veluti fponte
Illuftratioms loco eftexemplum fupra ( m>:. . 11 ) ea fini allatum , ubi 'fuccurrant
mixtirntrus ternarius angulerum tanquam attributum , quod trianguh recfilinto cum cttrviiineo
Uneo commune eft , de rttiilineo prasdicatur propter aliquod eifentiale , nempe numtrum temari-
&
&
&
ttm lattrum
I30.
ThnonJtratio/iU
rtfdutio
ita
refolvere debet
ut non
modo
Jtngahe
fubeant
pr<em';jj<se
tanquam
pramifjee ingrediuntur
jam d^dimus
in
in tabula annotentur
fuperioribus
,
.
ut confpeclui Dif-
Demonftrationem
(.958).
tralii
poffunt^
Exem-
De
'
metbodo docendt
.
515
1131.
duntur
&
capite intcrgo.
Docens , ea irr eus gratiam facere tenetur , qus
ubi tamen probe obierfpfo facturus erat
gr.im lectionem inftitueret
ubi iu
vandum
quoJ non plura tum psnes eum fupponere debeat , quain penes cjronemfupponcrelieee. Cautioh.ec vulgo negligitur , ut Doeens tifoni peffpicna jntiicefc , c;u*fihiperipicuaexperitur , 6c eidem convincendofurHeere putet , que fibi^convincendo fufficere intel( .
905.
Librum dom
feqq.
tironi mterpretatur
ligit
Ceterum non facfle elt eandcm rite obfervare ac ubique cum muka logicse ac Pfyehologio; notitia ea flni in Docence vrxiupponatur quaelogica applicatione acumen quoddam
Docent: apprime DeceflariuiBCOQciliavis- Experta loquenti ndemhabebunt , quosidemexperiri juvabit
.
1132.
Cum
porro Docens
ubi
in
commu-
Qttando
.99*-
113^.
Quodji Docens propofitionem faifam refutare , vel dubiam impugnare te- Metbode
netur; metbodi refutandt leges capire intcgro (. 1017. & feqq) ftabili- r&tandi
.
qmndo
}atjCat '
P us
'
1134.
a
occurrunt,nifi definitiones ac prodoematicisnon
J
&
,..
nistheor
j
r
poiitioncs, Doccns autem utrasque dijudicare tenetur, ne ad errorcstcfla
ducat Difcentes, & cx thcoria parirer arque praxi Logica: conftar,non praxis
minus dchnitionum , quam propoiitionum dererminatarum rationem in Logica
Logica tradi; quod Docens tbeoriam pariter ac praxin Logica omnem per- Docenti
necefiafpetlam babere debeat , dubitandum non eft .
Quoniam
rS
in
libris
eorum rnprimis
SECTIO
'
5 i6
S ECT
v:
D E
USU
LOGICi
INSTIMANDISVIRIBUSAD
RERUM COGNITIONEM
RECLUISITIS.
C AT U T L
De
verum
jeftlmandis viribus ad
&
dijudicandum
.
Qit&ndo
vires ve-
novk
quis
inveniendurrr
requifitis.
njjr.
prineipia,
ex quibuf verkas
iriveftiganda
riutia
eruendam opus
priori in-
quali
v:niend<c
eft
ad eam
m demonftrationibus
JHJficLirJr
optts
?/?(. 5
> i
priori inventendar
po/let,
.& feqq.)j
.
Jufficiant
candem
prorfus-
ftrationes (. 724.
cum
demonquam
eruendi propofitioncs
formam
&
fervet
feqq.J, ad demonftrari-
&
&
&
artificiorum
ejus vires ad
heurifticorum
veritatem datarrt
notitia
&
eft.
gr.
Tart.
II.
SeR. V. Cap.
517
&
&
&
nifeftat (.
tl,).
.
1156.
Quoniam non conftat, quibus prxciic principiis opus fit ad veritatem invcftigandam , nifi ubi jam fuerit inventa, prxterquam quod
gcncralitcr conftet , qualia pntfupponantur
ideo nonriift probabihter ju,
nondum conftet
num
ea praecile teneat
ro ^^ PJ[Ta1
I' s
1137-
^S
E. gr. Si quis ignorat phaenomena motus proprii PJanetarum, qux ab Aftronomis fuere obfervata s is defrjiemate mundi inveniendo fruftra cogitat
Tale enimconcipi deb.et , ut inde
cadem phaenomcna direile colligantur . Ita diferentiam inier naturam
gr.ttiam perveftigare nequit , qui nec vires anim.e naturales diftincle cognovit , ut norit , quorumnam
.
&
te fcriptura facra
eadem
iiti
novit
H38.
mven en'ju^rl
S
phm
redderc
E. gr. Si quis fuerit principiorum arithmeticorum Sc geometricorum probe gnarus , ia yaUat.
aftronoiiTC^ tamen non multum verfatus , ac in geometricis atque arithmeticis fe inventorem pnftitit; is principia aftronomica fibi familiana reddere valet , atque adeo ad veSi quis in pfychologicis fuerit
ritatem aftronomicam inveltigaudain aptus e\ adere poteft
.
probe
L De aflimandis
virihus
principia
is
morala
fibi
Jznotan-
H39-
fuerint
nota
liaria
cipiorum
evolutione tollitur
nottones
utut tanquam communi experientia fuffultum a nemine in dubium vocari queat. Quamobrem libros in eo genere evolvens, ubi principia qusedam, quorum notiria praefto tiTe debet, continentur; ea indc haurirc valet
Quoniam vero in fcripto dogmatico hiftorico, quod ifl gratiam iuoftendcrur
hifce uberius
cultate reperiri
ne optari
quidem
poilit.
"Hptiones
St V***
dijlincias
gnarus
quinam
judiciis
tonfequi
is
&\
)u
intaitivis
notiones difiinclas
140.
&
fermonis probe
.
Qui enim
V *'
Quamobrem cum
fingula
in^netn
opcram fumit.
Fa ci *
ad verum inveniendum
& dijudicandum
requifitis
.519
Facilc apparec , hic fupponi , quod quis dc eodem fubctto multa judicia intuittva forubi idem id patitur. Unde conlequitur, quo quis maore acumine gau,
det in iis diicerncndis , qux lulveclo inlunt , eo quoque maonbus cum pollcre vinbus
mare noverit
II4L
Quoniam
&
colligimus
quem
nalesm
ftinguerc noveris
71* )>
*
rim
(
.
&
&
1142.
&
&
feqq.);
ft
quem
regulas veritatem
Specialit
virium
quampiam a */*#*-
vel
ad
priori inveftigandi
Confcquitur hinc,
priori inveftigare
poffibilitatem
nei
.
eruere
quod
2.
detegere
notiones
,
H4J-
innotefcere nobis
4. ex definittonibus
5.
definitiones reales
regulis
1.
invefiigandi caufas
&
3.
vel Specia-^
noiionum
invenire valeat
pofteriori
quam primum
&
pojieriori ( .
confiat
**
u ,udl "
tltn *
*f
^"
prior't(%.
&
&
&
&
feqq.
( .
734.
Judicium
in
Quoniam tameu
a nobis
H44.
demonfiratum non
cft, regulas iftas efie ,11nicas, quibus veritas qua:fita in dato cafu five a pofteriori, five a priv v
VVolffii Logica.
ori
2 in cafu
! udicil
520
Tart.
II.
SeM. V. Cap.
1.
De aflimandis
viribus
Alias
exmnje-
riwcma
pofltriori
invenien-
4am.
II45.
auo
,quibns idem,
.
i\equ:fita
ejje alias
effe
debet
occajbne
& exter-
inflrumentorum apparatu alwque fubfidih defiituti nonfimus PUi efl- P atcc P^r fe, aut, fi rigoroilus loqui velis , pcr princigcneralc in Ontologicis ftabiliendum , quod actus non determineP' um
no
p us efj
minimum
Quoniam ad verum
Virts
Sf?
545
)'
Verum a
1146.
falfo
a falfo
jufficiant
bis
Quinam
y.-i-ma
. II47.
quh formam demonflrationh legitima? , cum direcla? tum indirecla? dijudicandi babitu pollet ; is verum a falfo a priori dtfcernere valet
Etenimqui
^ 0C ^13 111 P'l et j' s judicium ferre poteft minime fallax ( . 348.349),
utrum P ro pofitio data fuerit demonftrata , necne. Quamobrem cum vera ^n Pfpofitio, quae vel direfte (.
544 ) , vcl indirecle ( . 557 ) deSi
'
'"
'
di
'fiinwre'
pljftt.
iuperaddenda
monftrari poteft
dicare valet
utrum vcra
fit
propofitio
nec ne
i$
utiquediju-
&
1148.
ad verum inveniendum
& dijudicandum
.
requifitis
521
1148.
&
Imo cum
V^
&
fuiit
exeinpla
mallem ea
tum
ojlenfiv<e
fe certa;
Quodfi
is
judicare valet
utrum
tum
apogogica?
data
propofitio
fit
fivce
animo
licet
nec ne
cft
quomodocxde-
quomodo
a propofitione data* contraria ratiocinandi initium fiat &fyllogiimi concatenari dcbeant , doncc ad manifcfto falfam conclufionem
pervcniatur ( . 553 J, vel in dubium vocata ex contradicloria direcTe
&
qux
definitionum ,axiomatumaut
expericntiarum indubitatarum numero funt (.554). Judicareadeo valet, utrum propofitio dara fit demonftrata, nec ne (498).
Quodfi notio formae dimonftrarionis fuerit incompleta, qui eadem
tioncs jam antc dcmonftratas,
vel
in
omnes ad eam agnofccndam fufficientes non diftinatque adeo ex parte obfcura eft (. 80 ) , ex parte diftincla (.88,). Fieri adeo poteft,ut fccundum notionem incompletam
judicans in errorem incidat (. 633), confcquenter propofitionem dcmonftratam eiTe affirmet , qux demonftrata non eft (.624).
Denique cum aliter agnofci non poifit, demonftrationcm efle gcnuiprincipia certa efle agnofcas(.
nam, niii ut et formam legitimam,
V v v x
551.
imbutus
notas
eft,
guit (%. 91
&
n rat : one
tione
diftindtc
deficit
demonftrata
522
De aftimandis viribus
I.
&
lpicit
Qui ftudio Marhefeos notionem formae demonftrationis incompletam fibi compararunt ,
ous applicatione aberrant, ubi extra eandem cemonftrationes dare conantur.
Accidit hoc ipfi Carttjia <temon.'trationem exiftentiae Dei more Geometrarum evoluturo
feqq. quem formam demonftrationis diin Meditat. de prima ph;lolophia p. m. 85.
ftinite animo non ccmprehendiffe vel exinde conitat , quod lyllogifmos formales ad eam
minime neceffarios mdicet, quorum tamen concatenatione forma demonftrationis legitimae abfolvitur ( 551 .
feqq.j. Ceterum patet cum temeritas , tum arrogantia illorum , qui de forma demonftrationum udicium fibi lumunt , ubi nullam prorfus demonftrationem animo unquam conceperunt , nec in veritatem principiorum inquffiverunt ,
aut de forma demonftrationis ex notione falfa , vet incompleta ftatuunt
.
&
&
lljo.
raleat
dinata
completa
&
con-
fttmmata.
num
incompleta;
utrum ordwata ,an inordinata ; utrum confummata , an inconjummata. Ecenim ex analyfi demonftrationis logica (not.%. 551. & feqq.,) patet,quoc
fyllogifmi ingiediantur demonftrationem & quxnam in iis principiaoccurrant. Facta igitur analyfi judicare licet,utrum principia omnia five
cxplicite , five implicite in demonftrationc data contineanrUr , confequenter utrum completa ea fit , an incompleta ( .854,7.
Porro ex eadem analyfi liquet, quo ordine fyllogifmiconcater.acifcfe invicem excipiant, confequenter judicare licet , num in demonftratione data propofitiones eo ordine fe invicem excipiant, quo in ratiociniorum ferie, in qux demonftratio refoluta abit, continentur. Judicare adco licet, utrum dcmonftratio fit ordinata,nec ne (.799).
Qui judicare valet, utrum demonftratio fit ordinata &compIeta,nec
eciam judicare poteft , num Cn confummata (855). Patet vero per demonflrata eum , qui analyfin logicam demonftracionis data? inftituere novit, judicare poffe, utrum demonftratio data fit ordinara
completa , nec ne. Ergo dubitari amplius nequit , eum quoque judica-
ne;
is
&
re valere
num
fit
confummata
Ecce tibi novum analyfeos Iogicse demonftrationum nfum , quam iam in alifs cafibus
perutilem deprehendimus Quoniam vero analyfrs illa haclenus parum expenfa ideo non
mirum , quod perpaucorum fit prasfens ;udicium Multo minus autem mirum videri
tebet , quod demonftrationes confummatae fint adeo rare,etfi folae , qua; diftin&am formx demonftrationisnotiouemanimoingenerant
;
Quitinm
hvtiorum
fsrama
deceptme
difiinguerc
yaleat.
II5L
Si quis pofftbilitatem notionum vel a priori , vel a pofteriori ftabilire vaEtlet ( . 717.
fcqq. ) ; // veras a deceptricihus diftinguere aptus eft
&
enim qui
Hre novit,
illi
certum
eft
notionem non
effe
impoflibilem
Jf.
567.
568;,
ad verum inveniendum
& dijudicandum
requifttis
523
A
in
Mathefi pura
Aftronamia, Mechanica.
.
dum
f.
torum infunt
tot enumeraffe
ferre poteji
utrum
attributorum infunt
fe ejfentialta omnia
II52.
definitio
hoc
cft,
iis
judicium
rcgulis logicis
w j.v-J
jjit.
&
&
Quoniam
a nasvis
dimus
nec ne
&
ll 53fit
Qj linat
tradi-
^k*
omnibus
i53.&fcqq.)
de definitionibus judicaturus ,
regulas logicas de definitionibus familiares experiri
cajum prafentem applicare debet
&
->
libera? fint
definttio-
& dextre ad
Saepifllme hic peccare videas logicaruin regutarum ignaros , qui vitio vertunt , quod
laudari merebatur. Ita non defunt , qui rep-ehendunt in definitionibus non cumulari ,
U es ftnt a
nxvis
bera
li-
Qui
a rebus Qv.tnam
Pone enim,quod verba a rebus difccrnerc non vale- V a f
/
r
cura his confundit: id quod abfurdum (.834).
notiones veras
difcemere valet
vd
deceptricibus diflinguere
novit
is
verha
Quoniam notiones
ftrationis,
H54-
7emre
ya at '
.
obfervationis f. 1151
dcmon-
letmtH ~
i^J^
Tart.
524
qui notionum
iis
II.
StH. V. Cap.
I.
De aftimandis
viribtts
vel experien-
fint
1 16-
&
jf
re
ralcat.
ifto
pollet
is
Ergo axiomata
&
&
poftulata
(.267. 269).
re valet.
Illuftrationi inferviunt
dium adduximus
exempla
quas
not.
in
me-
cum
Quittatn
nexum
indivM-
Qui
1157-
palam facere
vel qua funt absque ratione admittenda ejfeiis
,
indroulfum nexum pradtcati cum fubjefio intuetur
Etenim cum contrarJictoria fimul efte nequeant, nec absque ratione furficiente quicquam
rf.
-c
n
rf
qu: videt, aut axioma vel poftulatum admittendum efle ,
c " e poilit
aut contradictoria , vel qua* funt absque ratione concedi debere ; is
perfpicit, praedicatum a fubjcfto non pofie divelli,adeoque in notione fubjecli necefiario contineri notionem pra?dicati,confequenter dum
idem in dato exemplo intuitive cognofcit , indivulfum nexum prxdirejeclo axiomate vel
)' im
Pr ~
C.Catl CU
fubielio
intueatur
incafu
dato.
&
Qui
XJndc a-
Prflti-
ri
1158.
agnofcit
Etenim
is
eam
fufficien-
(ff.
219.
ad verum
tn
vemendum
20
525
onis de-
termina-
Sauc demonftrationi debcnt Geometrx , quod non habeant propoficiones niii detcrmi- t.O
Ubi eam iniuper habeot Machematici in Mathefi mixta , veluti Aftronomia, in
vagas non infrequencer incidunc propolitiones , quarum applicacione non latis caute leu
Et fane extra Mathefin propofit onibus vagis
proinitcue facta periculum errandi crcatur
nihil frequentius, propterea quod demonftrationes exulent Vagz propofitiones cum aliquo in cafu poflint elle verse, in alio falfx , in difceptationem abeunt , aliis arHrmacivam , aliis negativam non iine omni veritatis fpecie defcndentibus
natas
"59-
vel attributum
ineft (
ejfe
.673.
Qvttum'
a P'terf-
& icqq. )
vcrum
univerfale
univcrfalis
nis
Exempla
Omnem
in
fuperius
Iapidem
cft (jX.
elie
not. .
&
durum
&
Qui
ad
novit requifita
quam
ficco
confe-
160.
ll a n
feu rationem fufficientem , cur Q} f J
in dato cafu jinguiari probaoilitatem a?/ii- v
veritatem omnia
quxdam
deficiunr,
quotnam corum
adiint
quotnam
dcficiant
Quo-
Quoniam
Il6l.
requifita ad dcfinitioncm (.
categorica? (. 583 ) ,
ac inde dcfinitionum ac propofitionumapplicationem probabilem (.j8i. n {
:! .f,u in
n po590) deduximus ; qui regularum de appiicatione defiaitbaum ac propofitio-
&p
num
probabili
vim tenet
/;
de eadem
in
applicati-
548. 349).
Non
fitionunt
quz
ma-
oife-
W /*#
526 Vart.
careraleat.
II,
Etenim
thecrematum de requifitis ad veritatem defiimionum atque propofhionum
rrfefta fiunt
cio
dium
regulis
aliis
logrcis
quxdam
in lubfi-
quemadmodum
regulse inculcant
. 1161.
quorum gratia bypotbefis aliqua pbllofopbica condita
deproba- fuit ,
is de
ex bac five direcle , five indirecle comlufiones colligere valet
bilitate
judictum
Etcnim
ferre poteft
cum requifita ad veprobabilitate bypotbefeos
hypctberitatem hypothefcos philofophica: fint phaenomena, quorum inde redfium phi.
dcnda eft ratio & qua? per fe invicem non determinantur C . 607);
iojophicavumju- ubi hypothefis vera fuerit, ea, quae vel diredte, vel indire&c ex ea
dicare
colliguntur, cum illis confentire debent, feu, quod perindc eft , quae
tptusfit. ex hypothefi a priori deducuntur , eadem fint necefle eft cum phu.nomenis, qux per obfervationem patenc. Quodfi ergo quis &pha?nomena novit , & a priori cum diredie, tum indirecle colligere valet , quas
inde confequuntur ; ex collatione conclufionum a priori dcduclarum&
phamomenorum obfervatorum confenfus eorundem innotefcit De hypothefeos adeo probabilitate judicare valet.
Quinam
Qui
novit pb<enomena
&
Coftrnka.r.i
1163,
Ouinam
certius
dee*judicare
poffit.
mathematicas extenditur ; qui ea, qu<e mat&maticas determinationesadmittunt , per principia matbematica ex bypotbift pariter atque objervatis eruere valet , ut in iis quoque confenfus liquido appareat ; is de probabditate bypotbefeos judicium mulio certius ferre pctefl.
E. gr. Aftronomi ex hyporhefi CopemUanx tormam calcul; geometrici motus planetarum
exfculpunt & 'uxta eum loca eorundem ad datum tempus determinant mox obfervatuConlenius calculi cum oblervatis ab alia hyri , num eodem ibidem fint comparituri
porhefi non expedandus iifdem perfuaiir , hypotheiln Copernicanam elfe veriorem
.
C A P U T
De
II.
&
Scriptum
hiftoricu'
qumam
candere
&
11
64
quantum datur
addquatas formandi
babitu pollet atque fingula fuis nominibus efferre novit iisfcriptum bi-
(iorkum ea
fini
condere potefi
ut rerum in natura
& arte
obviarum
'
faclo-
ccnfcribendos^ dijudicandos
& legendos
527
neceftartis.
tum
atquc adco
relnis corporcis
ad
pofp.t
^ a ^ trtini
not,t
iisdcm difccr-
in
&
rerum
'f
a ie
rebus vel faclis diftinguit, enumerarc valct. Ea igitur pra?ftare poad hiftoriam riarufaiem atquc artium, imo
proprie ficdi-
in
&
teft, qua?
Notiones difkin&tx hic non confundenJx lunt cum definitionibus , ut adeo comple&anquicquid in re delcribenda oblervatur Imo cumhiitoria fingulariuin fit , omnibus
,
quoque modis
relatiouibus in iifdem locus elt
Ciuoniain notiones diitindlae pendent
a ludiciis intuitivis ( $. 1140;; in iis rbrmandis ( 66<>)multus efle debet , qui in hoc
icriptorum hiftoricorum genere muneris lui partes adimplere voluerit
tur
&
1165-
in
divcrforum entium formandis tenenda fint,&exdifciplinisfpccialibus patet , quidnam in entibus diverfarura fpecierum attendendum iir, ubi in dato cafu fingulari notionem diftinclam adipifci volueris; qui in UI9 genere fcientiee , ad quod res dtfcribenda refertur, notiones generales fibi comparavit j // ad conficiendum fcriptum biftoricum ea fini , ut notiones rerum defcriptarum animo
letloris ingenerentur
mm
r*t'
*f,
a^u
adfcripta
hiflorica
condenda.
peraptus erit
Notio
E. gr.
tum
fpeciales ex aliis
nitionem ingrediuntur
Ceterum
hic
difciplinis hauriendas
verum et'am
non
modo nots
referendae fiinc
quaTdefi-
cetera
nimum,
in
&
lihus haufit
&
Il66.
iisque determinatis
condere poterit
ut
&
animum
is
&
efjentialibus Jifiinguendis
&
&
quibus in ratiociniis de
^7
'" u
'
1 *4,
}
Hm
rebus naturalibus
artifi, iaiibus opus eji. Etenim nonalia rcquirunrurab
eo, qui hoc flne hiftoriam five naturalcm (770, five artiumcondit
^f/^tc
VVolffii Logica .
X x x
( 771)condc.e
528
quut.
&
1167.
Quinam
ad biilo-
riaminu
fum
civi
Hifioriam civikm
mata
politica
&
moraha
^us
judiciif intuitivis
*
'kmatque
moralem fiinguendis promptus
conder.da
aptus.
ecckfiafiicam
& privatam
conditurus ea fini
ut dog-
civilis
formandis exercitatus
&
in difcurfivis
ab
intuitivis
du
iiafticam ad
1140).
Porro hiftoriam civilem,
(%.
re poteft
Quinam
ad bifioriam \in
ufum le-
vum
pro-
yidcmiic
agmfcedarum
cvudaida
aptus.
Hfioriam
civilem^ ecclejiafiicam
11 68.
&privatam
in
&
&
Tbcologi<e naturalis
cognofcendarum conditurus notionibus moralibus ,politic:s
inftrucfus , in judiciis determinatis formandis promptus
in rationibus pervefiigandis probe exercitatus effe debet
Hiftoriam enimea finiconditurus, qua:
.
minum
in
Quoniam
fpeclatorum
prseterea
fata
cum eorum
Rerump.
ecclefia?
hominumque
in
(
fingulari
.
783
uc
& legendos
conjcr'ibendos y di'judicandos
529
necejfarits.
eflfe
ac Logi-
H69.
Hiftoriam literariam ea fini conditurus , ttt conflet , ttnde petenda ftt veri- Quinam
tatum jam invenrarum cognitio , primipia illius difciplin<e , cujtts bifloriam da- ijjftorism
icta*,A
re intendtt , familiaria experiri , <////'
eam fpttlantes prodtere libros perle-
gere
verum a falfo^ certum ab incerto ,probabile a minus probabili difiin- ^yj-^.-g
&
guendi facultatc
pol.ere debet
in
hypothcii
conciere
&
&
cit.),
certo, probabile a
in-
&
&
&
&
II70.
Hifioriam literariam ea fini conditurus , ut ars inveniendi inde locuple- Quinam
tetur , noffe debet qu<tnam veritates unoquoque tempore jam fuerint inven- hinorixtn
t<e
&
quarum
!te
ria
'--,
qua? in hiftoria literaria in ufum artis inveniendi conden- arusmo
da enarrata iunt (.705- ).
ycnkndi
Exemplum ibi propofitum multam quoque lucem huic theoremati affundit Nec inutile fu- con de rc
Patet cx
iis
crit conferre ea
effe
atque
propofttionum in
gula
rite intelligenda
rico,
fi
parari
rr.
demonflrandis
probever- Quinam
atque praxtbus ufumft- frriptum
in fcriptis fcientificis
aliis
necejjaria funt
II7I-
Etcnim
quidem
in
e
.
53o
V.II.SeB.V.C.
II.
De aflimandis
viribusad libros
collocandx funt definiriones, nili quarum rcalitas in fcripto fcicntifico jam adftrucla, nec propoficioncs, nifi quac jam publicc in fcripto
aliquo fcienrifico fuerint demonftracae C. 847 ) ,& probabiles ad quandam in vita praxin utiles a dcmonftrativis diftinguenda: (. 848).!ftiusmodi adeo fcriptum condirurus in lcicncificis probe verfatus efle
debet , ut
norir, quamam dcfinitiones & propofitiones finr demon-
&
quamam tantummodo
paret.
In fcripro hiftorico
&
kttioad
[cripxum
Quoniam
dosrmatico,
quod in ufum invenrorum conditur,
rn fcripto
~
r
^v
.
r o
r
ii1
n
puMice demonitratae
Otnn^s
propolinones
inlerendje,
m lcicntihcis
qua?
'b'floricti
dogmati- extant (. 863 ); librum dogmatkum bifloricum in gratiam inventorum coniuminu- diturus omnes evolvers debet autores , qui non tantitm aiiis )am dicia repetuntt
*miw. verum etiam nova fuperaddunt , qu<e apud alios mndum extabant.
.
mucon-
I1?3<
Scriptum fcientficam conditurus in aliquo fcieniiartmrgenere& definithnes
babitu metbodo fcientifiac pvopofitianes iiluc fpetlantes perfpetlas habere
Seiiptwn ca utendi pollere debet : imo tn illit etiam difciplinis probe verfatus fit opus
fcicmifi- e
unc}e principia demonflrandi mutuanda
Etenim fcripto fcientifico ,
fi f
aah qui
q U0(j j n u fuin v C3e conditur , inferenda* funt propofiriones , qua? ad
^qP'
&
praxm
confcribendos^dijuclicandos
& kgenios
necejfariis
531
praxin tcndunt & prxterca alia?, qua? his demonftrandis inferviunt (. totpV*
$66 )i in eo autem , quod in ufum eorum conHcitur, qui ad ultcriora ' u
progrcdi decrcverunt, etiam aliae, quaj ab ufu vita? alicna? (.867). Iftiufmodi adeo fcriptum conditurus in aliquo fcicntiarum gcncrc propofitiones illuc fpec\antes probc pcrfpcctas habere debct, ut non ignoret, quibusnam praxcs in vita utilcs fuperftruantur, quibus tanquam
principiis opus fit in difciplinis aliis, quibus dcniquc inftructus eflc dc'
bcat in
eodcm gcnere
veritates
ex
iis
nifi
libris,
in
1174
fylhgifmos
aigent
lent
donec
ad
tales perveneris
quorum
licet,
CY
t9"
ert
iT. 1175.
feqq.) exhibuimus regufupra integro capitc (.813.
Ias de fcriptis dogmaticis judicium fcrendi ,fcilicet an fcriptum fit in
fuo genere completum (.
fcqq- ?68 ) ; an prolixum nimis
iupcrfiua contineat (.819)5 an fit perfpicuum (. 82oJ;an utile (.
accurata mcthodo digeftum (.
815 ); an ordine (. 827. & feqq.)
8 $ 6. ic fcqq. ) qui regulas iftas dijudicandi Ubros dogmaticos fibi famhiares reddtt
eas ad cafus obvios dextre applicandi habitum fibi comparat,
is non modo judicium exadum de iisdem ferre , terum etiam idem demon-
&
&
8zs&
&
&
ftrare valet
Applicantur regulx a nobis
^
^
uti poteft
a:tendcre velis,
Quoniam
Qumm
mr
num
fcrip-um^quod
Delibris
dogmati-
cisfuna
2"
p0'J
r<?
5^2
offertur , ita fit comparatum, ut definitiones vel hypothefes theorematum in idem quadrant.
fctenim datis hifce mdiciis ope illarum definitionum ( . 349 J & iftorum theorcmatum ( .
348) inferunturiudiciaquaefita Et modus applicandiregulas noftras idemeft cum mododemonftrandi
Qua rationc in iis applicandis verfaris , ut certus fis atquefecurus de veritaie
judiciitui; eademquoque rationeveritatem ludicii tui alteri perfuades . Demonftrationem
contexcre licet (. 1 j 1. iji; fumtis iis, quse definitionibus ac hypothefibus theorematum
noftrorumconvenienter ex conditione fcripti eruuntur , tanquam hvpothefi ,
regulis noftris tanquam principiis demonftrandi . Etenim fiquis principia impugnare velit , is eorum
veritatem ex opere hoc logico perfpicere debet quodfi ftudium in eo legendo collocare noluerit , contra eum non erit difputandum
.
&
Oiunam
i.e
1176.
Logica? in u-
accn- wer
fum
omnei familiares experitur ; is judicare valet , num liber fcientifus aCCUrata m : bodo fit conj.riptus
Eeenim qui demonftrationes propofitionum logicc refolvit , cidcm conftat , num demonftrationes iint
completa:, ordinara; aur prorfus confummarae (. 1 150)
autor
probabilia a veris diftinguar (.586), imo num principia demonftran.
thodo iudicare
&num
raltat.
non alia adhibcantur, quam quae vcl in antcccdcntibus ftabilira fuerc, vcl aliunde citantur (. 5si.&feqq.). Qiiodii praeterea Logicae rcgulas in univerfum omncs familiarcs cxperitur , dc unoquoquc vcridi
v.
talia, quce
iinc
&
vit
&
praefupponantur ( . 790)
Hoc enim diredlorio deduceris fenfim fenfimque adcetera,
quibus examinandis Logicae regulis opus eft
.
in
1177-
Tropofitiones in
fcripto
fcientifico
enim qui definitiones autoris,quas vcl ipfe exhibet,vel alibidatasfupp 0n t) familiares expcritur; is per eas propoiitiones ejusdem explicare
va et * n ^cr 'P t0 autcm fcientifico propofitioncs omnes pcr definitiones
autor s funr explicandaj, nifi ubi autor ex defeftu attentionisin mcthodi regulas impegit (.910) , five ipfe eas dcdcrit ( . 904)
five eas
alibi datas fupponat (. 905). Qui crgo utrasquedcfinitiones familiares
j
'
VneUilere poffit
'
'
habet,
is
tclligerc valet
( 903
Ita propofitiones Znclidis intelligit, qui definitiones eius libi familiares reddidit, Ut
idea definiro refpondens in dato quolibet cafu ftatim animo occurrat Temerarium adeo
.
eft
fibi
de fenfu propofitionum
tienes perpenfse,
nedum
in fcripto fcientifico
defini,
defi-
nitiones
con\cr'ibenilos,ch)udicandos
& legendos
neceffariis.
53$
;i'tiones
Si
~it
quem
ipft
mtelligere poteji
/;
11 78.
incclligi
Qiunam
utentem, MHUigat
ufui loquenditribudefinitione
alitorem
.
Quamobrem quiiigni- ^At^ricatum vocis dctcrminare valct, quem ipii ufus Joqucndi rribuit iscum tis comverbis auroris cas notioncs jungic , quas cum iisdem ipiemet conjun- munibus
',
idem
nifi
dilcrte
monucrit
git.
Autorcm adeo
(903
inrclligit
utentem.
).
quamvis commu,
quam
ubi ter-
Si quis in demonflrando
79
pofteriori fiabi-
&
Quinam
in "f"
Eccnim qui principiorum in daco gcnerc notiria initructus atquc in o^emindcmonftrando peritus, is daco pucdicato per fignificatum ejusccrtum in- t.rprtari
let
ut prcedicatum
iftud
poffit.
eidem cbnvenire poffir (.714;. Quamobrem cum in cafu dubioautori non cribuendus fic fenlus trroneus ,quamdiucommodus locumhabet
( . 907. 908 ) patec in hypochefi propoiicionis lenium a priori dijudican;
di cxplicationem
rieri
poftc.
paccc
il
ncm-
ut experientia obitctricanreiubjectopra:dicatumdatuincon-
vcniat.
NiJ moror ob'icientes, quod nimis dilficilis a nobis hac rationc reddatur interpretaOptandum enim toret , ne \u!go adeo tacilia viderentur , qunr ardua profe&o $c
expulia nimirum oicuantia Sc prxcipitantia ex orbe literario, nonvanidilficilia funt
tati amplius in aliis perltringendis , nec iniquitati in vexand's , led veritati ac virtuti
io
litaretur
Si quis fcriptum
dogmaticum continuo
II 80.
;/'/
orationis ftlo
qua;
jyP 1 *-
cumcon-
ad fcnolia percincnr,ab iisdem fecernere debet (. 945). Qiiodii lcclio- timooranem inftituar ea fini , ut dogmaca inde hauriat vcl ad ulteriorem veri- tionis filo
ufum vita?
nem nullam memorif mandet antcquam
natam (. 954)} vel vi demonftrationi>
tatis
inveftigationem
vcl ad
ucilia,
ipii
conftet
956)
contextii.
V.II.SeH.V.C.ll.
534
(
956
'>
demonftrando
in
De
<eftimandis viribus
ac judiciis dcterminaris ex
ad libro
obfervatiombus
. Il8l.
Mathematicorurn & mcthodo philofophica confULrif.bf- criptis nulla refolutione contcxtus logica opus cft , proptcrca quod auqueLogttQr jpfc jj n g U a a fe inviccm diftinguit (, 946 ) ncc propofiriones afaiucnte
fcl untur n ifi determinata? , dcmonftrationes mfi confummarx aut ordinara
& completa; locum habcrc debcnt (% 790); bos libros legere aple*antur.
Qiiomam
Ouinam
in
libris
tus eft^ qut L,ogka nec docente , nec utente pollet , imo /ibrorum iiliusmodi leclione Logica utens naturalis comparatur
Atque hinc eft , quod le&ione elementorum C-ometnas Eudidh vel eadem merhodo
ab alio traditorum lntelleilus acui dicatur QuoJfi quis tamen Iogica docente pollet ,
cum ad iftiufmodi fcriptorum le<itionem accedit is Logitam utcr.tem artificialem iibi
comparat Sed de eo cx inftituto paulo poft dicemus
.
>
1182.
Qu* demonflrattonum anatyfm logkam (not.$. 5 5 1. 8c feqq.) darenovit it
Etfcripta dogmatica fcientifica legens demonftrationes facillime mtelligit
cn m demonftrationem intelligit,qui vcl confufe agnofcit expra?miflis
.
Quinam
demonfirationes
faallime
mte
igat.
conclufioncs rite inferri, nec fumi praemiftas nifi ccrtas. Qui demonfeqq.),isformam finguloft rat onum l g.; cam analyfin dat ( not.%.5 51
rum fyllogifrnorum intuetur, praemiffas lingulas expcndir, confequenrer
&
&
diftinde agnofcit,certas
efte
n8j.
Quinam
in leliio-
co ordine collocantur ,ut cx antcriori fintloco, quoingrcdiuntur dcfinitiones fcqucntcs ,& propofitiones priotx ' oco ponuntur, quae tanquam praemiflae ingrediuntur una cum de*tiamo"~
demonftratio abfolvipredipof- finitionibus fyllogismos, quorum concatcnatione
nefcripti tirico definitiones
fucntifci
Jit.
rum
derinira
tur (%. 790). Qui crgo definitiones fcqucntes ac propofitiones intelligere volucrit, is familiarcs expcriri dcbet dcfinitiones anrecedcntes,
&
quod non
rur,ei
&
definitioncs,
Qiiamobrcm qui
rcddidit,
is
& propofitioncs
antcriorcs familiaresefledcbent.
Hinc
leG onc
ptorum fcicntificorura nihil proficere , c,ui non"
familiaribus fibi redditis anterioribus ad poiteriora progrediuniuio ancerioeibus pror:us neglectis, qux medio vel poflremo Ioco contincntur , e-
cur
volvunt
etfi
fupcrius
fini
535
m co
5-
10
pedum
inculcata futre
.
1184.
fuam
&
&
Etcnim qui cx
fibi
fcripro
r'*'fflu>-
n:,l/j, ''
famiiiarcs rcddidir
is
il
vel fugirivo
adco eandem
vi
minimc
harret
( .
mandare atque
569
Quamprimum
fcientiam iuam locupletarc valet . Idcmeodem modooftendirur, ubi propofitio a poftcricri, vcl rationibus faltem probaria?
bihbus adftruitur
iic
&
&
Si quis notiones
ipfo
opere in fe experiatur
facra in
medium
n8j.
affert
ea,qu* de
interiori
ut
ac in demonflrando fuerit
Oi 'nam
bominis
53 6
ex intentione Scriptura' S.cum iisdcm jungi debent ( . 971. 972 ). Verum adeo fcnfum kripturae iacrae erucre valet (969^.
Quodfi idcm in demonftrando fuerit verfatus, is dijudicare valet
quandonam notiones fubjecti & prjedicaci fibi mutuo rcpugnent, quando per
fe inviccm dctcrmincntur , acque adco intcrpretationem veram a falfa
discernerc poteft (. 975-. 976. 977).
Imo verum fenfum non modo eruere , verum eriam ex principiis a nobis ftabilitis
id quod non cxigui momenti eft in conftituenda
demonftrare alet , eum elfe verum
\
&
&
.
.T
Il86.
'6tu~~
una cumprincipiisTbeologide naturahs atque pbilc$opb';<e rnorals firamfademonjirandi babitu pollet , /; fcripturam facram explireddidit
hi
familiares
cram quinamex- carevalet^ Etenim fi verum fenfum verborum fcripturae facra' erucrc varcvelatas
&
plicart
iet
pojpt.
in
nS$).
Si
inquirere poreft
eft
propofitioncs,
&
quae in
&
Si
Facile apparet , nobis hic fermonem effe de eo , qui lcripturam facram expl'cat nulaio interprete ad'utus , ut invehtoris munere fungatur
Quodfi vero iftiufmodi librorum facrorum explicationes publice proltarent , iis deinde in ulum poptili erudiendi
un polltnt etiam alii , qui tanta virium copia minime mftruiti , quemadmodum veritates inventas difcere eafque deinde alios docere valent
qui eas proprio Marte inve.
lo
minime norunt
tum demum
Enimvero
ad explicationem fcripturae
lacrae
talia
in
C A-
537
C
De
AV U
III.
&
trovertendo, diipucando
$.
docendo
1187.
&
&
experimenta
commere
pofi77iri
t
illuc
valet
requiftta
Cum
adducere
enim
potefi
;;
alterum
veritatis
-peritatis
ut rcs praefentes,
quarum
notio exhibctur,
f\ dc
rcbus
de quibus judicatur, coram intueatur , atque adeo
fcrmo fueritj carum vcritatem in fe experiatur ( . 985 ),
applicatis in dato quolibct cafu rcgulis , qua? ad notioncs, definitiotum hypothcticas a poftcriori
ncs ac propoikioncs cum catcgoricas
eruendas pracfcribuntur in fupcrioribus (%.66<).&. fcqq.); evidcnsutiquceft, quod alterum a poftcriori convinccre queat vcritatis, qui in
dato cafu cundcm adducere valet, ut ipfemet ca cxperiatur, quibus
vcl
m con~
vm c
pracfticis
&
applicatis
notiones, dctinitiones ac propoiitiones datae continentur,
contincantur.
iisdem
,quod
fn
cidcm
monfrrarc
potcft
rcgulis heurifticis
Vulgus in facilibus fatisfacic huic officio 3 feliciter utens viribus,quas Logxa naturaeruditis perquam tamiliari , minime
lis fupped tar , perverio operationum mentis ufu
corrurti^- Nullum adeo dubium eft
quin etiam in diiriclicribus acognitione vulgi re;
ribus dextre urantur ,qui I.ogica artificiali docente atque utente pollent,
expe&andas ampiiante
ad ternvnos ukeriores extendente . Abfit adeo
ur quis conqueratur , nos dirh'cil:a aut prorfus impoffibilia reddere , qua; nunc unulquiflabore .
que in poteitate fua effe op natur abfque prxvio ftudio
mocis iifdem
&
vires a naturali
&
Il88.
Si qttis ex bypotbefi pbilofopbica legitima demonfirandi forma iddeducere va- Quinam
let , ex quo viciffim bypotbefis fwe direcle , five indirecle colligitur , atque aitermn
.
idem
experientiee
confentaneum
monfirare
potefi
>
veritatis bypotbefcos
is
&
probat;
is
&
poni B
oftenderc valet, pofita hypothefi
expericntiam
hypothcfin A, atque B poni per
evincit, conlequenter alterum everitatcm hypothcfcos
Quamobrcm qui
viciflirn pofito B poni
bet.
y y a
perii
veritatis
>yp ot '}C
{f%i"~a
'
con v
)lcc ^
repojjit.
fcientiam eminent
tis in
utilitas,
artiiicialis
imo
indhpenlabilis
neceflitas
Otibimt
. 1189.
objervandi
ac
demonftrandi
methodo
quis
S't
dterttm
&
experimentandi
Ecenim
pollet
is
methodode-
a jt erum
mon fcrancji pollet,cx hypothcfi data lcgitimorum ratiociniorum ncxu
indc colligere valet, qua: necefTario confequuntur ( $ 5 5*porbefels continuo
feqq. ). Qiiamobrem fi idem methodo obfervandi & expcrimcntancoxvhcerevaleat. di pollet; ea , quce ncceflfario ex dara hypothefi confequuntur , cxpcrientia: conformia feu cum phxnomenis eadcm effe oftendere , confe.
fi
T^bjMUi-
&
608^,
Copernicani , dum ex
Ita rn Aftronomia tircnem convmcimus probabilitatis iyitematis
ex colprimariorum
proprii
planetarum
motus
phainomena
colligimus
priori
eodem a
obfervatis.
cum
demonftratorum
identitatem
facimus
Iatione cum obfervationibus palam
eodem modoin phvfica procedimus. Hicquoque ufui efle cognitionem mathema-
&
Atque
modum
hiftoricae
rationis
&
connubium
.
fot
^if
toris
tdftnere
yaJut
90
Qui
niiiante-
r7iatem
b
vaoris'
ir
&
adftruere valet.
fidei
&
experientiarum fami-
liarcs experitur
to cafu demonftrare
fe
(. 613.
&
faltem
datis
minime
fufficientib.us adftruere
obfervatorem ncc falli potuiffe ,nec fallere voluiffeqq.), confequenter hiftorici cx obfervatoris autorita-
valet ,hiftoricum
tem adftruere
aut
&
valet.
obierva/ionis,
tltimur autoritate alteiius ad convincendum alterum veritatis fa&i ieu
obfervet ea ad quae
quoties in poteftate noftra pofitum non eft efficere ut alter ipfemet
tanquam exoericntia clara provocamus ( 988). Ceterum me tacente mtelligit , qu?
quomodo applicatio ifta fieri debeat . Nimiaim hypotheles
a"tecedent'um eft einrus
,
theo-
convincendo^controvertendo^difputando
& docendo.
539
1)
llogifmis
Qumm
&
altcr;<m a
l", rl,
convince-
<Qui
,i
pnncipns imbutus
is
valet f. 55 i.& feqq.). Quodfi crgo in demonftrationibus rcfolvendis
probe tuerit vcriatus, dcmonftrarionem datam usquc ad principia ab
di
pollet ac
valet
..
Quamobrem cum
cit. ).
re
p 9fjit.
ctiam pro-
Quoniam tamen
aflenfus
non
II92.
in
inftanti,
992),
ccrta
&
familiaria
eum
numcro prsfupponuntur (.
evaferinr (.570); qui prima in quodam geveritatis
fazpc
ab
alicujus propo/irionis
iis
procul pr<e-
&
^""
n
'
'
conv j )lc i
nf>q liea t
&
tenenda
lucceflive genita
II9 *'
con- *w4w
vinci nequit, qui in demonfuv.ndo nondum vcrfatus,ut dcmonftratio'?f
nem in dato cafu agnofcere valea: fruflra quoquc in convincendo al- n rjlt jon j s
tero a priori laboras , ubi is nullam unquam dtmonflrationem concepit , om- cur cm _
Quoniam porro
ni
vimci nealienos
cum nullam
demonftrationis idc-
&
am
penes
fe
&
q U eat.
Cum
demonftratio
&
lx 94.
Oiuede
^^^,
V.lLSeR.V.C HIDe
540
ajiimandis viribus in
iirxehic
quam
tenenda.
&
bilis
Plura olim, quae hic circa principia praefertim \ariofque probandi modos fingularia
occurrunt , Logica probabilium foppeditabit - Ad tonfirmandum ea, qua: affirmamus ,
feqq.)
valent theoremata de aliis convincendis( . 994.
&
1195-.
nec notiones univerjaks tf jtidi(ia determinata a pofteriori eruere valet; is praciph antiam in judicando einjudtcaEtenim qui dcmonftrandi habitu minime pollet, nec novitare e q Utt
riones atque judicia determinata a pofteriori cruere valec ; is conviTrtcipi-
Qui
fpahitu
demonftrandi minime
pollet
Uatiam
evftare
nequeat.
habet ideam aur, fi qua vel maxime incompleta ejusanimo inhaerer , cam in dato cafu applicare non novit , confequentcr
minifibi perfuadere poteft, fe efle convictum , cum tamen conviclus
nime fit. Prxcipitantiam adco in judicando evitare nequit (. 1009).
clionis nullam
Experienria quotid'sna propciitio praMens confirmatur : nihil enim inter eruditos pr*uiicanuo frequentius, quibus methodus accurata perfpe&a non eft
cipitantia in
1196.
Qmnam
Quoniam nec pr-rjudicia evitare valet,qui praecipicanciam in/udicanprtitdido cvitare nequit (. 1011J; qui nec habitu demonftrandi pollet , nec noaaevitajudicia determinata a poftcriori eruere valet , pr<e)udkia
tiones un ttC rfales
rjfequeevhare
Non adeo mirum , quod tot inter eruditos vigeant hodienum prarudicia vel maxime
.
'
^^
in
lis
&
qu extra omnem
197.
,,; babitu demonftrandi non pollet , vel principiis indatogenere minime imdtarmn a utus
priori neque diis propofttionem erroneam a
^
^ ve \ utroc]ue defeclu laborat
?T
^~ e
non
demonftrandi
enimhabitu
Qui
net ue tndtrt e refutare
Ouinarn
iVn~
'"
queat.
re
>
poteft.
propofitioncm veram falfa? onpofitamdemonftrare, ncque ctiam modum , quo altcr in errorrm incidit, vel quod principia falfaaiiumferir, vel quod in formam fytlogifmorum rmpcgerir, ucpote qus pcr
dcmonftrationum analyfin Iogicam ( jT- 55 *& ieqq. ) dcmum parent ,
monftrare valet ; altcrum adco directeapriori refutare nequic (1056;.
Similiter qui demonftrandi habttu minime pollet, ncc ex propofitione
falfa tanquam vcra aflumta fyllogismorum concatenationc propofitionem
aliam , quam refutandus ipfemer falfam agnofcit ,inferrc poteft (.553^,
confequenter alterum per indireclum refutare nequit (. 1039^.
Quoniam dcmonftratio ntc diredta ($. 551 552 ), ntc indire<fta (
pollet,is ncc
553.
559J absque
non
eft
>
codem, quo
inftructus.
iraque alrerun a priori refurare non poflir,qui habirudemonflrandi rninime poller , vi num. 1. ncc qui principiis m dato geneiemi-
Cum
nime
& docendo.
convincendo^controvertendo^difputando
irobucus, vi num.
mui.o minus
2.
altcrum
i.s
a priori
54
rcfutare po-
II98.
principiorum
&
'
rum
&
nequit
idiotam
falfam
in
quam
fed
hoc cafu
urget
fe
,
'
199.
impugnalfe
fed impugnationem \ano molimine tentalfe dicendi iintr5.1017.1018).
Qui
propofitionem
datam
ncquit
explicare
Qm
ii
,.
Si quis intelligens
200.
pudore fuffunditur; is
das terba alterius pervertere, nec confequentias conjequentiarum cumttlarepo- g*t:onc
Eccnim qui incelligens, hoc cft, mcthodi dcmonftrandi ac prin- ^' w*
teft
cipiorum in dato gcncrc gnarus fuerit is fibi pcriuaderc nequir, pro- ^itl
pofitionem, cujus ipfemct ex hyporhefi alterius rationcm rcddcre , vcl reatm
quam cum propofitione aliqua conciliarc ncquic,ex illa fiuerc :cum non
propofitionem aliquam ex daca hypothefi feu propofitione
adtrnctat
alia fluerc, nifi quam legicima ratiociniorum concatcnationc inde inferre valet (. 5 1- & feqq.), non afTumcis principiis niii cvidcnrer
veris (.562). Ficri adeo ncquir, ut infcius confequentiam aliquara
,
5:
prccario fumat
Si quis virtute praeditus fuerit, vcl ob male fa<5ta pudorc fuffundituii is nec fciens coniequcntiam aliquam precario fumcrc , multo
alterius
Similiter
fi
candcm fumerc
is
novic
propoiicionem falfam
jam
V.ll.SeB.V.CJlI.De aflimandisviribus
542.
jam
refutaram
effe
fi
in
1041J. Ficri adco ncquic, ucob ignoranciam confcquencias confequcntiarum cumulct. Quodfi idcm fuerit lapicns,afupcrf1uis abhorret,
coniequcnter
quod fuo Ioco aiibi dcmonftrandum f.iciic conccditur
nec volcns easdcm cumulat. Et quoniam idem virtute praedirus eft,vel
ob male facla pudore fuffunditur, nec pravo in alios affectu eo adduci fefe patitur, ut fciens ac volens animo noccndi- casdem cumulet
as (.
1042 ).
Quamobrcm
&
quis
facla
poflibile dicitur, ut
ident
Ouhiam
Deus mentiatur
&
1201.
ut vir honeftus
malitiofus.
fit
&
Quod-
tonfeque-
&
ii
.104
1).
fu-
mir propoficioncm quamexdara inferrenequir & confequentias confc?uentiarum cumulac Acque adcoad ucrumquc pronus eft Qucdfi idem
,
nocere inccndir,atqucadcoconfcqucntiasridiculas
nifi primse ftatim iftiusmodi funt, eas cucomminifci
periculofas
Quodfi dcnique nullo pudore fuffunmulare non crubcfcit ( . 1042)
datur, nec confequcntias moleftas altcri imputarc verctur, imo lubenueric malitiofus,alccri
&
&
&
uc
eft
&
mum
tia?
plerorumquc opinione
non primse k(t offcrunt
talcs quaerit,
,
&
con-
convmwndo)
controvertendo^dtjptttando
54
j,
&
imo
1202.
invidfaducl:ourirur(.io49),. >?<
qui confcqucntiarium agcrc poreft, ille eriam argumcnto ab invidiadufto uti valct. ldtota igitur
mahtiofns , quique nullo pudore fuffunditur .
ab
invidia
argumento
duclo uti valet (. 1201 ).
Quoquis ma or eft idiota & malicia alios vincit, quoque minus pudore fuffunditur,
co magis aptus eft ad confequentiarium agendum confequenter ad argumentum ab invidia ducendum
Eteuim qui methocium demonftrandi prorlus ignorat ci evidencia vi-
&
<"".??*-
tn "\ alj
ducere
.
'
dentur, quae nulla confcquentia inleruntur Qu rrincipia omniaprorlus ignorat ; is rationibus intrinfccis nihil probare valet, fed in omnihus ad extrinlecas confugit , quales
argumentum ab invidia duclum offert ( . 1050 ) Qui mentem altcrius ne quidem intelligit, ei multae dirhcultates enalcuntur , ubi nullas perlpicit peritus , eafquc tanquam
conlequentias cum urgeat vi dtmatfiratimh antectdentis , plurimas confequentias precarias
Cum vero ignorantiam fufacillimo negotio reperit , quae fint cetcrarum fundamentum
vano faftu turgidus alios talpas judicet; pravi in alterum Ucet afam non perlpiciat
fectus fibi conlcius , qui ftimuli Ioco eft , proterre non veretur,quae magis ipfi , quam
Quando ptincipia vcrioadverfario nocent penes intell gentes ac arquos rerum arbitros
ris I.ogicse, Pfychologie ac philofophiae moralis magis in poteftate erunt , ea praxi argumenti ab invidia ducti inceriorem mer.cis confequentiariorum ftatum demonftrativa
ratione olim venabuntur.
;
&
I20J.
Similitercum confcqucntiarius utatur verbismaxime contumeliofis & Quhtam
in'alrcrum injuriis (. 1057^, confequenriaiium veroagcre valcar idio- in impuperficla? g^'do
ta maliriofus & pcrfridtae fronris (. 1201 );idwta malitiofus
&
&
1204.
ideam animo concepit
ut queat.
demonfirationts \ndiret~l<
is
et praxi
argumenti xinionfc-
ab
*?*
tnfur.is
Qui
verbis
prin-
qusntuvri-
or "
ma
_
1047. &feqq.)&argumenti abinvidia dudti diitinguere valet ( 1050). guercpofNimirum impugnatio indirecta cum nitatur probatione infufticiente formam demon- fu.
&
ferc
Qnoniam alterum
mandis
VVo[1fii Logica.
).
judiciis intuitivis
&
Cum
544
&
efTcntialibus, ncc
non
qu
in
modumattribu-
frflsriori
vandis attributis
refutare
fojjit.
&
iis,
per
pofteriori dctcgendis
&
limandis, de
judiciis univerfalibusexobfervationibus
Quinam
propofiti-
cnem aepoffit,
Qui
1206.
ac
inftruSius
is
propofttionem
Et-
in propofitionibus
is
verborum
in
&
&
ila collapfura vi centrifuga, qua corpora in peripheria circuli lataacentro per tangenrecedere conantur
Eum defendentes excipiebant , conatu centnfugo vim gravitati$ effe maorem , qua verlus centrum retrahuiuur . Enimvero nec Tycho demonftrare poterat , conatum centrifugum erle vi gravitatis ma:orem ; nec qui motum vertiginis defendere conabantur demonftrare valebant,vim gravitatis conatu centrilugo efle ma:orem.
Imo Tychonh aevo demonftratio nondum
poteftate erat
Quamobrem nec fieri poterat,
ut Ttcho hoc argumento vertiginem Telturis refutaret , neque e contrario, ut motusver-.
tigims Telluris defenderetur , fed defenrio tantum tentabatur , cum in dubio rcl<nqueQuodfi
xetur , utrum conatu centrifugo excutienda fint , quae Telluri luperftruuntur
veritatem impugnajam perpenderent , ^uantae dotes ingenii ad errorem refutandum
tam defenaendum requirantur , non adeo ad controvertendum forent pronf, iis nonmfi dotibui iriftrutii, quse confequentiarium perficiunt (. ipi ).
. 1107.
tem
&
convincendo>controvertendo,difputando
& docendo.
545
1207.
apologeticum conditurus obfervarc gjthitm
&
&
rores refutare
defendere valet
&
in confcribendis li-
po.emka
his dogmaticis fuerit exercitatus ,is fcriptapolemica& apologetica condere valet. &*pologetica
defenioris fatisfacere quis poteft , materia fcripti poleScilicct fi orficio refutatoris
mici Sc apologctici eidem in promptu eft
Ut vero inde librum dextre condert poffit , condere
iis etiam fatisfacere tenetur rcgulis , quae in condendis librisdogmacicis obferrandae funt. pojfit
&
1208.
J5i.&feqq.
dareva- Ouinam
*^T
aP ** '
Quodfi Opponens hac analyfi inftrutfus accedit , a vero tramite ad diverticula nunrcccdct , neque fe a Refpondente aut Praefide abduci patietur .
quam
Si quis
formam
jyllogijinorum
&
1209.
atque in determinatione fubjecli vel ejus ^qnodadno- indifputionem fubjecli aut prtedicati refertur , qua jiante pr<edicatum fubjeclo com- tando
Etpetit , inquirere novit ; is Refpondentis officio in difputando fungi potefi
-_
tatio refertur, tenet
^J~
'
enim i\ formam fyllogifmorum & principia tcnet aflumto fyllogifmo ccm (l4cr}
Opponentis novit, quidnam ncgare ,quidnam concedere debeat Quod- f ffit.
fi prxrerea
in determinationem fubjedl:i vel ejus,quodadnotionem fubjccti aut prxdicati refertur , promte inquircre valct; propoikionem reftringcndam vel limitandam, qua utitur in fyllogifmo fuo Opponens ,
;
feu diftinguere
no9
),&
>
applicata diftin-
Qui
liis
notionibus
. 1210.
rerum animum refertum babet easque
communicare vaiet
definitiones
verbis dextre
ac propofitiones explicare
illufirare
cum a- Quinam
&
or-
Docenns
6
is
fufficiant
nec ne.
SECTJO
54*
S E C T
O VI
D E
USU LOGICiE
METHODO
IN PRAXI VIT^E ET
EAM STUDENDI.
CATVTL
De Ufu
LogicsE in praxi
vitie
I2II.
Sum
Scopus
Aiitoris.
&
cre , nec artificiali efle opus: ut itaque fecus fentiant nec , quae fibi adeo proficua lutura funt , intempeftive negligant, hinc inde damna nonnulla annotabimus , qu?e ex negleclu Logicae artificalis confcquuntur . Ob e<ftionem minime moramur , quod Logcam
artificialem unufquifque pro arbitrio fibi fingat
dedimus enim (5- *6.
feqq ) lapi;
&
dem Lydium
traditam eum
Vnde pt
deatomnis eognitionis in
ntgotiis
~vit ufus
Omnis
1212.
&
in negotiis
v'rt<e
Etenim ex defmitionerci
feqqj denotenrur
cum
in
&
;
opc
547
opc
ulterius colligitur
quodnam
in
ufusabapplicationcdefinitionum&pro-
politionum pcndet.
E. gr. ICtus ex definitione Socicutis in dato cafu ratiocinando colligit contr*i~tum diefjt fociet.ucm , atque inde beneficio legum porro infirt , qu:d in eodem cafu fit juftum, quid inuftum, Sc quid fieri debeat .
etiam facere tcnetur MeJicus morbuni
agmturus
remedia convenientia praelcrpturus . Omnis noftra cognitio definitionibus
propofitionibus continetur. Piopolitionibus docemur , quaenam rebus obviis tribuenda
fint prxdicata , ut , qu. iis xonveniant , intelligamus , etiamfi eadem intuitive minime
cognoicamus . Definitionum autem beneficio res obvias agnofcimus
a fe invicem difcermmus , ne per erroftm iifdem tribuamus pr,ed:cata, quae minime conveniunt . Hinc
eas dernum ad \ 'tam utiles oilendimus( .
Difc. pr.tlim. j propofitiones, in quibus conditio accurate determinatur , lub qua praedicatum lub etlo tribu'tur , coniequenter qua:
determinata: funt ( . y.o ) , tk terminos
philofophia non tolerari ;uflimus ( . n6.V.:fc.
fr.ttim. ) nili accurata derinitione explicatos ,
in le<tione libronm prxcepimus , ne
propolitiones mcmoriae mandentur , antequam conftet eas elfe determinatas ( . 9J4;
in fcripto dogmatico hiftorico in ulum vitse condendo inunximus , ne eidem inferantur
nifi Jefinitiones, quarum realitas am publice adltruda ,
propofitiones publice ;amdemonftratae (. 847), quae ad praxin tendunt ( . 86$ ) .
tum
Uem
&
&
&
m.
&
&
&
Quoniam
to
1213.
rem agnofci
facit ( jJ.
633
),qua.'
nem
tiodifini-
ob- Uomm
>
jufto prolixiorem reddit (.836), imo efficere poieft
ut rcs
inU{l m "t
minimc agnofcatur, ubi accurateratiocinaii fuerfs adfuetus( 349)5
antequam definitiones in dato cafu applicars pcfii,
eas nec mancas ejje , nec
,
via
centur.'
&
quod ventatem
ptu habet
is
mum
Quoniam
1214.
falfae
quod eidem nonnifi fub adjicicnda conditione conven c ( 5Ji ) atque adeo carum applicatione ad cafus obvios judicium
difcurfivum erroneum paritur (. 538) ;imo quamdiu non conftat, num
folute praedicatur,
'
in
fibilis fit,
eft
(.
534J ,confequenter
tiopropo-
fitionum
anteH
"**
Mm
'"
'
548
/.
&
Atque hic ufui funt , quas de propofitionibus & fyllogifmis in theorii Logica: & atihuc fpe&antibus paffim in praxi eiufdem traduntur: ut adeo denuo omnis ifta LogiIta e. gr. Medicus remedicx do&rina ufum fuum per omnia vitz negotia diffundat
tim morbo in dato cafu conveniens non determinabit , Tiiii determinate noveri* , quaudonam idem conducat
is
121
oiimam
Quoniam definitiones
pfxapta
j eantj antequamadufum
dijudicanda*
5-
funt,num
121
^2>matict biftorici
6.
frfi.
ri
^*
aCcuratde
->
nec propofttiones
proftant
in quibus
nifi
&
&
ftrationibus a Mathematicis munita , etft ipfimet illius cert'tudinis non rint participes,
aflenfu fuo in autoritatem illorum refoluto. Non tamen hinc confequitur , exfpirare in
&
jT. 1217.
prodogmaticu hifiortcis difimtione s occurrant minus accurata
namqms
Qri gs vag<e ; eas absque pericub errandi ad praxin transferre nequit , nifi
pfit\
emet ea *dem dijudicare valet
Etenim & dcfinitiones, num fint man'b&kot* 9"* 'Pf
cae, an fupcrflua contineant ( . 1213) , & propofitiones, num fincdeterminatae, & notio fubjetfti carundrm poflibilis, dijudicari debenr,antequam ad cafus obvios applicentur (. 12 14). Quamobrem qnia autor
libri dogmatici hiftorici dcfinitiones ac propofitiones minime dijudicafittando-
Si in
&
lihris
'vit,
modum jam
ante C.
dum
. cit.)
quemad-
Cum
De u\u
Cum
Logica
in
praxi
v'tta
549
hodienum libn
fcientifici e.xtra
&
I2l8.
1.
cam
in
quemadmodum
in leclionc li-
947): 2. ad rcm pradentcm attcndcns tot judicia formct intuitiva, quot prardicata diftingucrc valct ( . 659 ): 3.
hacc prardicata cum notis iftis lcu prcedicatis propofitionum , inquasdcfinitio rcloluta fat, conferat: 4. Quodli intcr ifta haec fingula minime
occurrant, cx illis (%. 551. & feqq. ) colligat alia Etenim fi vcl intuibrorum
prarccpinuis
fisindt*
tocafu
a PP lc -~
tive,
vel ratiocinando
vcl
qux
niunt nvt.t iu dcfiniiione ipfius S taumerata fimul , eidem qtioqite convenit dcfinitum . Sed enti jl
conveniunt omr.es netje in definitione iffius B cnumeratx . ErgO ipfietiam convenit nomen B( quod
continetur lub
hoc calu defimtum ) , feu, quod perinde eft , ergo
eft B. Ma:or
nullo ad defin-tiones extenlo ( . 349)- Minor probatur , vel per :udiito de omni
dilcurfiva ex iiidem derivata . E. gr. In cafu
dicia intuitiva lola , vel per intuitiva
quadato probaturus figuram obviam elfe quadrarum ita argumentaris Omnis figura
retlangula efi quadratum . Atqui htc figura cil
quadrilatera ,
drilatcra , ? tenuiiatera ,
rctlar.gul.x . ErgO hgc figura efi quadratnm . Minor COntinet |udicia de Htequiiatera ,
gura praelente formata (ive intu'tiva , five ex intuirvis deducta , veluti fi tria latera
bina tertio ad angulos rectos 'ungi intuitive cognolcis atquc
eidem memurae congruere
inde ratiociniorum legitima concatenatione ( 5 ji ) colligis , quartum efle iifdemquoque xqualc, confequenter figuram quilateram . Idem codem modo obtinet in definipotum
tionis temperantite applicatione , quod fit habitits detcr minandi appctitum circa cibum
Quicunque gaudet
lcgi naturaii convcnienter . Etenim applicatio hoc continctur fyllogifmo
pitum legi Haturaii con-venienter , i.ieeft tempcrans,
habitm ietermin.zndi appctitftm circa cibum
Sed Titius giudct habitn dctcrminandi appciititm lcgi natitrx convenicntcr . ErgO Tititit efi tent'
fcrans . Minor probari debet ex iis, quae de Titio in capiendo ciboac potu obfervas , adfcitis in lubfidium principiis moralibus five 'uris natHraiis de determinatione appetitus
circa cibum atquc potum iuri naturali congrua , fed obieivatis iis , quas de notis definitionem ingredientibus praecipiuntur , fcilicet ne admittantur, quae per fe mutuo determinantur ( . 836). llnde denuo patet in applicatione definitionum ad calus obvios
eadcm faepius concatenatiorje fyllogiimorum opus efle , qua in demonftrando (J. jjt.3c
feqq. )utimur ..;
eft in
&
&
&
.:
&
&
&
&
&
&
&
Nc
in judiciis inruitivis
defmitionem ingreditur
. I2I9.
formandis nimius
dtfpicicndum
ejl
num
fis
ea in re obvia contineatur.ubi
in dcfini-
t'onp.m
ea applicaripojjit.
fiiiitio-
55
1.
'mbages
^uorum
in
Cum
t*uin*nt
tlitir.itio?
nes datas
cafuappikare
ancat.'
*
I2 20.
&
Ouanam
Tefinitio-
ru-mloco
ferv.ant
propofitio-
&
&
Omnes
propofitiones
qua
1221.
converti poffunt
Etenim il propoiitio converti poceft, loca iubjecti & picxdipermurare licet (. 282 ) , ncmpc ft omne A eft B , eiiam omne B
fi ^, g x e0 jgitur, quod quid B iic , inferre darur quod criam iic A,
CO nfequencer pracdicarum propofitionis convercibilis aorae vicem fubit,
unde in dato cafu fubjeclum agnofcicur arqueabaliis rebusdiftinguitur.
Illa igirur propoiirio definicionis locum tuetur (. 153J.
dato cafu
cari
&
ori
patet
5. 171.
&
feqq.
Studium
incoirvirtendis
n
l
2.
propafi-
112
A
*'
dum
ne converfa pnetermtttatur
quam
locum tueri
&
&
farum
Dc
5$
&
rit
&
vcl openotionisclara; ,ututcon- Tropoftvcl vi definitionis (jT. 1118), vcl deniquc vipropO' tionum
88)
80.
jf.
1223.
1.
(% ti2i;,rcmobviam adfuum
cate
ri -
dm V
applicaQuicquid
Niritur fcilicet applicatio propofitionis categoncx hoc fyllogifmo generali
f>0
continetur fub genere vel fpecie A , ti competit fnedicatum B. Atqui tes obvia continttur fui gtntrt vel fpecie jl. Ergo ti cempetit predkatum B. Minor innotelcit in calu dato vei notionis confulas , vel definitionis aut propofitionis aequivalentis applicatione ma;or eft principium nobis familiare Communiter homines res obvias notionum confularum ope dicjuae iteratis
ftinguunr
principia , quibus majoris loco utuntur , funt propolitiones
judiciis intuitivis animo ieie ingenerarunt . E. gr. Igntm agnofcimus ope notionis confulse. Quod ignis calefaciat experie-itia edocti fumus : unde de igne in praefente cafu inferimus, quod calefacerc debeat Re vera igitur ita rariocinamur , dum ope cognitionis
quod hk ignis ,
antea acquilitae
intuitivae praefentis :udicium difcurfivum formamus
quem e longinquo fpeilamus , calefaciat Ignis calefacic Hot ens efi igr.is Ergo hoc tns caiefacic
Ope definitionis -ICtus agnolcit contraclum datum eife focietatem. Quamobrem
CUm lex permittat, Ut focietas reminciationc unius , invito alttro , foivatur , de dato quoquc
:
&
&
contraiilu iudicat
argumentatUr
tfi focietas
quod
Omnis
ErgO
unius rtnunciathne
altero invito
folvi qtttat
Revera autem
ita
invito alttro
tur applicata definitione focietatis ad cafum datum . Ma or eft lex , quam fibi familiarem reddidit ICtus Ceterum hinc patet necefiitas definitionum in iure,cum ablqueiis
applicatio lcgum incerta fit , ubi notionibus confulis fidere non licet
;
I224.
ftve
ad formam
categorica re-
j> yo
p^_
res obvia ut ante ad fuum genus vel fpeciem fu- tionis hyam reducatur 2. formentur judicia intuitiva CjT. 669) , ut apparcat , poibtek*
num in pra?dicatorum numero occurrat dctcrminatio fubjccfli , qua." in applica,propofitione hypothetica condicioncm prxbct, vicujus pr.tdicatum fu- tWm
bjeclo tribucndum; vcl ex judiciis intuitivis coIliganturf. jsr&fcqq.)
alia difcurfiva id eundctn finem , ubi intuitiva nondum exhibcntdctcrminationem fubjccti 3. qu gencri vel ipecici fub data dctcrminatione convcmunt, prxdicata rci obvix tribuantur ( . 348). Ita propofitio hypothctica ad pra?(cntem cafum erit applicata.
dutlam
applicaturui
t.
&
VVolffii
formam
ca-
admitti: dttcrmt*
Tart. II.
552.
termit.ttionemC
SeR.Vl. Cap.
L
A &
competit pradlcatum B.
aamittit dettrminationtm
ErgO
C.
rei
m;),
Recordati igitur lignum ab igne acceadi y fi ejus flamma ipfum ferit , applicantes hanc
propofuionem in calu dato judicamus, trabem accenfnm iri. Revera igitur ita ratiocinamur Si flamma ignis trabem ferit , e.tm accendere poteft Atqui fl.rwmj ignis hic trabem feri:
Ergo eam accendere potefi Similiter ICtus ope definitionis fcietatis agnofcit contraintuitive ipfi innoteicit , contrahentes incertis partibns luclum datum efle focietatem ,
fcit
&
.
Quoniam itaque k.X praECipit , Ut, fi parplns operx COntulerit 3 id valeat ; vi eiuldem pronunciat , in cafu dato lucrum in eas paites ejse aijiiibuendum , in quas confenfere contrahentes Applicatio igitur lcgis in prslente cafu hoc nititur fyllogifmo
57 partes focietati fuerintadjtcla: , quod unus ei plus ope: x ccntulerit
Ittcrum in eas difiribuendum . Sed datte fcietati par3
adjttla
qnod itnus
ei
ErgO lucrum in eas dividendum Mmor refunt adjeSix , quod v.nus ei plus operjt contulit
peritur applicata definitione focietatis ad cafum datum
formatis dc eo judiciis intuitivis . Major eft Iex ICto familiaris
tts
&
1125.
Terrmno-
rum pxotefEtasad
Quoniam
rctj uccre
&
propofiriones generalcs
^cxrre applicarc
cum
categoricas
tum hypotheticas
num
rei
cuidam
applkan- obvia? conditio ilta adfit, fub qua prsdicatum in hypothctica fubjeclo
fpccies terminis accurate definitis diftinguuntur
dasdefitribuitur , fi gcncra
&
&
wtiones
Zf propo- 49_
ms
&
fc qqj; terminis
fixis
ftudere
&
a vagis
tixis
cxprimitur (%.
ab(iinere debet
>
cognitionem
'
12 26.
Trepria
cxperientia quo-^
manj
formare tcnctur
modo coa
^otitian-
g cacj um:
*>
2#
is
682
1.
)
eorum
,
iis ,
quae fiunt
ut norit
notioncs
fibi
diftinclas
fic
eadcm incafufimi-
ut
(
3. 1222. 1224).
CA-
553
C A P U T
De
AD
II.
methodo Logicam
difcendi
12x7.
prscipuorum terminorum
comparare debet Etcnim
Inittum
&
&
intellecftas in
morire mandarc dcbcat (. 902) ; quod rerroinorum praxipuorum notitiam fibi comparare tcncatur cvidcns omnino eft.
In probandis vcl demonftrandis propofitionibus logicis utimuranrctanquam principiis id quod vcJ cx folis citationibusinnotefeas animum advertcre volucris. Dcmonftrationcm vcrofaad
cit, ubi
rioribus
cum
fieri
rransferri poifunt
lutrone apponimus
.1228.
Htfioricam definitionum ac palmariarum profofttionum notitiam ftbi compa- Direfloriuminnraturuiy
I.
Familiares
1.
fibi
fimplicis apprchenfionis
&
notionis (
in
sUleffio-
rcddat dcfinitioncs
3S
inanis (.
fpcciei
JT.
),
33.
34 )atqueterminicum
[udicii
(.43.
&
enunciationis f . Logic*.
ratiocmatio-
& fcqq J,
1"%*^
fignificatus proprii
&
nominalis
2.
VI Cap. II.
?*rt. Il.Sefi.
554
definitionis
realis
propofitionum (. 104. 209. 213. 216. 218. 241. 242. 243. 244.
262. 266. 267. 269. 277. 278. 314. & fcqq. 320^, dcterminationis fubjccli ( . 228), converiionis ( .282) & oppolitionis (. 2^S)
de fectmda mentis operatione
3.
&
partium ejus (332. 335. 356. 340), nec non fpecierum (. 341. 342. 352. 361. 365. 403. & feqq. 416.422.459.
467. 471. 478. 493 ),figurarum & modorum (. 344. 345 ), probationis ac demonitrationis (. 492. 496.
feqq. ) ejusqueprincipiorum (. 561 ) & fpecierum ( . 549. 550. 799. 854. S^}deterSyllogifmi
&
4.
Veriratis
&
conceptibilis
547),
&
(. 50J
inconceptibilis
certi, incerti
)
(
564)
&
eritcrii
522 )
&
probabilis
idea?
(
veraa
&
falfae
icientiae
623
668
falfitatis
.594
&
&
fynthetica, analytica ac mixtae (. 885), ormixti (.829. 830), connexionis veritadinis fcholae, naturalis
(793),
fcicntificae
&
tum
(%.
victionis
877), folidae ac fupcrficiarise pertraclationis (. 898^), con(.982), prxcipirantiae in judicando (. 1003), rationum
&
&
&
xi Logica?.
reddat propofitiones
j.
De operationibus mentis ( . 30. 31. 32. 40. 48. 49. J2. 55 ),
de ente in genere ( . 60. 61. 62. 69. 70. 72),de notionibus (.
feqq- 104. 106. 112 ), de termi78. 82. 85. 89. 91. 94. 97.
II.
Familiares
fibi
&
118.
&
153.
&
de
121. 152. 135. 141. 144 )
160. 163. 167. 175. 179.
193. 194 ) quoad primam mentis operationem
De partibus judicri ( . 198 )> copula ( . 203; ), ncgatione ( .
3,
'207. 208. 212 ), de modo praedicandi ( jJ". 215. 217. 220. 221.
nis
( . 37. 117.
dcfinitionibus ( .
feqq.
222. 225. 216. 227.232. & fcqq. ), de determinationibus subjc<3i ( 229 ), dc univerfalitare propofitionum (. 257. 258), de
diffcren-
De
differentia propofitionum
&
555
3.
fcqq.
294. 295
De
4.
5*9-.
&
judiciis vcris
533-
falfis ( .
534- 544- 54 8
&
logiimorumconclulionibus (jj".53 7.3clcqq),dc principiis demonftrandi ( '. 562 ), dc ccrtitudinc cognitionis ( . 567. & fcqq. ) ,deprodc fcientia (. 595. & feqq.^,
babilitatc cjusdcm ( . 578. & feqq. )
de opinionc (. 603. & fcqq.J, de rcquifiris hominis fide digni ( .
613. & fcqq), de errorc ( 624. & feqq. . 634. 637^, de experientia (.666. 667 ),dc poffibilitate notionum ( . 717. & feqq. ),
deconvic"Honc(. 983.984.985.987. 990 & feqq. ), de afTcnfu rationibusextrinfccis cxtorto ( . 1007), de refutatione & impugnatione
(.1019. 1022. 1027. 1033. 1035. 1039. 1040. 104 1. 1042.1044. 1045.
1053. 1056 ) & de dcfcnlione ( . 1061. & feqq. ) ex praxtLogkx.
III. Dctinicionibus ac propofitionibus, pra;termiffis demonftrationibus ,
>
jungat,
IV.
Ab
rioia
qux
tamdiu rcpetat
prolaris
notiones
propofitionis
&
fubjecto
praedicatum una occurrat atque contra.
in accurata fyftcmatis integri lectionenihiloc-
obvio
inter-
Imo fi quis in hiftorica hac definitionum ac propofiricnum notitia acquiefcere voluerit atrf
eodem modofibi famili.ires reddere
pro ratione laltituti ceteras quoque , quziupenunt
ituduerit i is regulis Logicz in datoquolibet catuuti poterir , modo ul:erius habiturn iildem utendi fibi comparaverit , utut demonftrationes ignoraverit ( mt. . 960 )
,
Ad
leclionem prttparatus
quas de
H29.
1228
fcriptis
c Z" !tl
m.
556
nales
947
948
m
)&
)
Cap.
II.
eas ad
3.
diftinguat
tum
VL
in
( .
exemplum
illuftrationis gratia
applicet
Etcmm hac ratione fingula ritc intelliget (903 )& veriratispropofitionum certus evader (%. 569) eafque ad exempla obvia apphcaredifcet, confequenter Logica? doccntis artificialis compos fiet(.io).
Equidem prolixus nimis nonnullis videbitur labor theoria; Logicae comparanda: impendendus:
aft
tentanti
palam
anterjora
nondum
fatis
fiet
,
quod
quam
artiftchr
listtims
I230.
-n
compxft-
tnr*
quomodo
logica^
lente feftinans
tiis
Quamobrem cum
exerci-
quam vulgoanalyfes grammatica? inftitui folent , in ufum habitus utendireguGrammaticae comparandi Inferviunt huic inftituto Blementz EnclidhSc nos inprimisElememanoftra Mathefeos univerfas, Arithmeticse pratfertim atque Geometria; , eidemaptavimus . Imo opera quoquc noftra philofophica eidem ufui infervire poflunt , ut adeo
ipfa Logicae noftra; kctio praevia praeparatione (. in8) & conveniente modo ( . fr<ef.)
abfoluta habitum quoque utendi regulis Logicae pariat
ftituantur,
lis
123-
Si quis in continua friptorum fcientificorum traclatione verfatur , jed evatutalis xercitiis logicis prorfus neglecJii ; is logicam naturalem docentem fibi clarioquomodo
ampliorem reddit.
r em>togicana vero naturalem utentem expeditam magis
vel Marheieos
noftrorum
E rcmrn kctione v. gr. elementorum Euclidis aut
Logka
&
ufusejus
expeditior
logica
naturalis
Quo-
^,
Ds
Quoniam vcro
cxcrcitio habitus
557
continua
fcriptorum
iilam
ro , num qua: hoc modo ex obfervatis colleCta fuerant cum praxi Mathematicorum fiEt hoc pacto cum in theoria Logicae proficerc continuo nobis limiliter confencirent
cuit , tum in obfervandis regulis logicis , quibus Mathematici ufi ruere , acutiores fa.
Cc\
fumus
.
1232.
&
Quoniam
iri
Optica praeferrim
&
&
&
qua: a
cognovimus imperfedle, ulterius perficiendi Aftronomiamoc Opticam ita pertratlavimus , ut ad methodi leges continuo attenderemus Regulas,quas inde ftabilivimus , denuo cum praxi Mathematicorum in Aftronomia & Optica contulimus , ut illarum cum hac conlenfus pateret Philofophiam deinde experimentalem nova quadam rationc pertraCtavimus , ut experientiae atque rationis connubium palam fierec , idemque
pofteriori
in philolophia experimentali ,quam idiomate Latino davero hic denuo urgeamus exercitia logica , eadem eft racio, qu2 nobis
in cognitione veritatis a priori perfualit ( iii9)-Etenim qui in fola Aftronomia:, Opticae ac philofophia? noftrae cxperimentalis tractacione acquiefcit, is nonnilicon-
inltitutum
bimus
eadem
exequemur amplius
Quod
fibi
I2?J.
in kgendis fcriptis Qjiotnodo
*r"
ulterius perficere vakt. Et- "&"?
vulgari
modo
conditis
&
is
is
diftincle cognofcit
rc-
Tc
utens
tems
^.
55 8
perfciaUtT -
Logicam
difcendi
ad praxin transferendi (. 12). Quamobrcm legcns icripta vulgari modo condita aut
compilata, dijudicare vajet,, ubi \n regulas logicas impegerint autores & inrationes inquirens , cur impcgerint , pcrfpicit , quomodo lapfus iftiusmodi fint cvitandi. Quodfi crgo in propofitionibus dcrcrminatis formandi-s iisque demonftrandis fuerit verfatus, id quod eft Logicae artificialis utentis (. Jji.& feqq. . 705. 706. 734. 735 ); logicam doccntem fubinde novis regulis ditare, cumque cxercitiis continuatis amplictur habitus omnis , logicam quoque utentcm perficere
Praeterea qui in propofitionibus dctcrminaris formandis
ulterius valet
ac dcmonftrandis probe fuit verfatus, feu, quod perinde eft, in arte
invcniendi exercitatus, is librum vulgari more confcriptum vcl compilatum eo modo lcgere vaict, quo fcientificus tractatur ( . 962 ) , ut
fcilicet definitiones ac propofitioncs dctcrminarae ad vitam utiles inde
hauriantur (-957). Quamobrem dum definitiones minus exaclas emendar, notionibus confufis diftinclas fubftituit & propofitioncs vagas ad
detcrminatas reducit; Logicam in inveniendo exercet; quod eft omnium cxcrcitiorum logicorum fupremum, confequenter eo ipfo Logicam
Utentem ulteriusperficit(. 12) &docentcm fibiclariorem reddit(-93o).
utentc pollet,
is
eft
regulas
iftas
&
anificia-
Usdocens
^Sudi
tomparetnr.
nec
nifi jucccjfive
tum
iif-
Non opus
eft
1234-
togica
Etenim de erroribus ac
utens
comparatur
artificialis nonrifi
.
&
L
(%. 1227.
rum definitionum ac propofitionum perpendit, quibus in hoc operc lo' co theoria & praxis Logica? continetur, atque fimul expendit, eas
rectius intclligi ad cafus lingulares applicatas , & habitum fingulas apgj cce fU e r e pcrtractata
&
Cum
&
&
quis methodo a nobis praefcripta in ftudio logico verlari voluerit; is Logicae artificiahs
prseftantiam ipfo faclo experietur, nec morabitur confufa aliorum de Logica narurali iufeqq. ) difcutienda Sc re&ificanda.
dicia per notiones Logicae paturalis Sc artificialis ( . 6.
&
&
ultim*.
\nitx
, ,
,,
Confpedus
.
"T\^
i.
triplici
jL/ mana
fophica
cognitione hu-
hiftorica, philo-
mathematica.
De Philofophia in genere , p
De Partibii'; philofophiae , 19
De Methcdo philofophica , 56
De Stylo philolbphico,
4S
Cap. 2.
Cap. 3.
Cap. 4.
Cap.
&
5.
Prolegomena
Pars
SeBio
De
I.
73
Sive Theorccica
Logicae Princpiis
I.
totius Operis
Cap.
Cap.
Cap.
3.
De Demonfiratione ,
374
De certo mccrto atque pro,
babili,
Cap 4. De
zss
fcientia
atque errore,
StBk
Cap.
1.
Cap.
2.
vis
De
II.
fide
2 p_j.
ulu Logiea: in
veftiganda.
veritate in-
De formandis
Cap. 3.
&
fivis
dennitiombus
De
III.
bendis
opinione
De formandis
&
ScEiio
559
ulu Logicz
di^udicandis
Iibrisconicnlegendis.
in
cv
De
1.
tribus
bus in genere,
Cap.
1.
mali
Cep.
2.
De Notionum
differentia for-
Cap. 4.
105
ncls
De
differentia
Notionum ma
tenali,
-- .->--
11:
-
Setfio
De
III.
De
Termino
Cap.
De
e.
dijudicandis
libris
!
dijudicandis libris
ticis,
Cip.
6.
115
cis,
128 Cap. 7.
Judicio in lpecie.
De
'
hilto-
38o
dogma5 34
facrae,
4yr
Dejudiciorumdifferentia, 146
Seciio IV.
De ulu Logics in veritate cum
ali:s communicanda
Cap. 2. De Divifione Propofitionum
in Mathefi ufitata,
170 Cap. 1. Demodoalios convincendi ,460
Cap. 3. De vanis judiciorum affeftio- Cap. 2. De modoaliosrefutandi, 475
nibus,
17? Cap. 5. De modo fefe defendendi, 4^0
Cap. 4. De ufu vocum feu Termino- Cap. 4. De Methodo difputandi, 499
rum circa judicia ,
189 Cap. y. De Methodo docendi,
yio
Cap.
1.
ScRio VI.
De
Scciio V.
Cap.
1.
Cap. 2.
Deuful.ogica:
in
a:ftimandis viri-
bns ad
in lpecie.
Cap.
1.
rum inveniendum
&
dijudicandum
morum
reqjifitis,
201
j!^
Cap. 5. DeSyllogifmiscompofitis, 218 Cap. 2. De jeftiraandis viribus ad Iibros confcnbendos , dijudicandos
Cap. 4. De SyllogifmisCrypticis, 225
legendoi neceffariis ,
Cap. ).De confequentiis immediatis, 234
526
Cap. 6. Dealiisnonnullis argumentan- Cap. 3. De ajfiimandis viribus in convineendo , controvertendo , difpudi genenbus
241
tando,
docendo
Cap. 7. De Ratiocinatione polyfyllo537
&
&
giftica
&
mixtimcompofita,
249
1.
DeVentatis ciiterio,
257
SeHio VI.
De
ufu
cV:
metiiodoeam ftudendi
Cap. 1. De ufu Logicae in praxi vita;
, 545
Cap. 2. De methodo Logicam difcendi,
Bb"bb
^;
,,
560
quo
litcera
Numeri
Mtributa frofria.Definkio,66.
quomodo prae-
D. Difcurfum prsliminarem
vero paiagraphos denotant.
fiantclarx &:di-
A-Bfhailiones quomodo
ftinas ,
Mcidens ,
^quitas in inttrfrttando
*"
Defirtit'0
67
9 21
P 11
regulae,
jCquivocatio
Definitio, 326.
jlr.ims
Definitio,
5*7
206
i05.S'gnum,
4J
Definitio,
jifflkath frobabiiis definitionum ,
Jlfflkatio definitionum in praxi vitae ,
jtntecedens
certa
fint
571.
5
1
81
1
diiudicare va-
11(6. 1157
C.
an
Calor
Caufa
Certitudo
59
rum,
quinam ea
leat
quandonon mo-
lefta,
jljfirmatio
dicentur,no.quomododeterminerrtur,7 3
jlxioma
Definitio , 167. quasnam propofitiones huc referendae , 168. 170. & feqq. cur
121
Jlfflicatio frofcfitionnm in praxi vitae,
jlrgumentatio illegitima a di<fto fecundum quid
tur
Quomodo eidem
S46.
tur, 34.
quomodo
D.
Certitxdo fidei
in
in librisconfulaphilofophia obtinea
614
addi&um
.citur
Jkriihmctka nati.ralis ,
Jlrs invenicndi . Definitio, 74.
p
eX
D. quomodo
7S5. 944
hiftorialiteraria locupletetur,
,*>'
philofophia, 39- D.
philofophia , 72. D.
generatio , 993. quando
rationibus extrinfeciseitorqueatur , 1007
1008. vi demonftrationis extorti rationes
JJrtittm iiberalium
utjfenfus fucceffiva
998. e<US
medium,
1000
363
<)<)<)
674-675-677
tio,
jtttributorum fer
modum
pra2dicen;ur
qitx infunt
quomodo
Mtributa ccmunia
Dcfinitio, 66. quomodo
prxdicentur, rzi. quomodo determinentur.
735
.
169
dus
Circulus in dtmonsirando
884
vitandus,
quomodo fiat
obicura, 85
Vide noti
164
cura,
ad ufum vitse faciens , 5 1. D.
Cognitionis gradus infimus , 22. D. gradus medius inter pliilo!ophicam& hiitoricam, 54D.ufus in neeotiis vitE unde pendeat, 121 i
Cjgnitio certa cui conveniat , 595<quando non
86
obtineatur,
Claritatis
Cognitio
Cognitiohifiorka
3.
Fundamentum
1.
P. limi-
tes
mires
xum
in
in
Cogni'
,,
Index
Cognitio hiftorica arcana
nem
reducb.o
10.
adcommu-
D.
24.
mathematicarum
&
Vjrum
Fundamentum
n. P
P. Definitio,
Verborum
,J,
5 6.
46)
464. fpecies
um
cumulatart.m rationCS ,
1041
Confequtntiarius. Derinitio, 1046. praxis, 1047.
Confequentiui
1051. quibus
,
i057.curin interpretando
iniquus , 1067. qua deienfione ad\ crlus ipfum opus , 1076. qu.nam talem agere pof-
verbis utatur,
19. P.
Cognilionis hiftoriae c*nnub'sum
ix. P.
Ccgnitio mathcmttica
definitio, 14.
fan&um
AutOri
Fundamentum
IJ. P.
D. cognitio hiftonca,
15. 19.
fit,
IOI
H98.ckleqq.
Fundamentum
D.
4.
1104
D.
143
657
& falfitas,
53 1
li-
&
Cegnitior.i s
phi lofophicx
& mathematic
ie
connuLium,
lS.D.
Corollaria
Cognitio unizerfalis
modo
76
894. qua895.
les iis convenmnt demonltrationes
quaenain deinonftrationes non conveniant
896. quinam rigor in definiendo iifdem
.
conveniat
897
Ctmpilitor
Definitio
889 quando plagiari891
us, 891. quando :udxio careat
Definitio, 8ij.regula: idem
Complttumopus
feqq.
diiudicandi , 816.
Conc*ttn.itiofyllogifmorum. Definitio, 491. eX.
&
empla, 55i.&feqq.
Conctftibilis
518
fuiotalsfit,
Condufio
177
Definitio,
Derinitio,
77-
Din
qUO
Ji6
confutat
Criterium veritatis
Definitio
fit,
Crypfis propofitknum
tur
D.
DeffnJ-
,513. quodnam
514.517.5^8
undeoriatur
&
diiudice3
CrypfisfrUogifmorum.Vrincipmm generale,43i.
feqq. quomodo
441. varias fpecies , 434.
44*
tollenda ,
Crypfis in fvllogifino fecundae figurilatens,
&
8J
Crypfis in
Cofmologia
D
quaenam ingredi
ErTr.;t<cquidfit ,151.
nam
eam
poffint,i5
3-
&
lufficiant
poftulet
186. cur
quando
190.
genusproximum
axioma abeat
in
quando
in
interpretandonullumhabeat u-
fum
B b b b
pofl"11
,,
1220.
quomodo
a pofteriori
&
lndex c\erum
562
poflit
,1,
Verborum
tum,
detegan-
f$6-J5
679 quando n'm z S23. 814. quando fuperflua co.it :i.ere nou debeant , 837.
Vemonfiratio comfleta
quando vero
Vcmonfiratio
tur
19.
&
applicatione e us
ritatis
Vefinitii acciatntaiis ,
VeJ: nitio deceptrix ,
856. 83,7
192
1
66
1 7 1
191
Vefinitiotffentialis ,
Vefinitio genetica .
panat
9 lS quomodo eum pariat , 633.
quomodoevitetur , 9J2. quando talis lit
839. 840
-
nominalis
Definitio
Vefit.iiio
nam
um
quomodo
de ea diffcrendum., 9J3.
cuuiifiam
in
re
offit
11 52. 11 J3
.
Definitio, 191. 197. quznam
194. modus eam inveftigandi ,
734-735- 73 6 uius !n interpretando ,
938
Vcfinitio re.tiis corpais organici quomodo inveniatur, 686. modi eam invefligandi,
687
Vefinitwn num ingredi poflit , aut ingrediatur
definironem , 167.168.cui competat , ij6
Vefenfio. Deftnitio, 10 j 8 tentamen,ioj9.io6o.
Vefinitio realis
talis
fit
,
,
io6i.regulz,
1066. 1068.
&
feqq.
Vemor.ftratio incompleta
857
8jJ
799
Definitio,
Definitio ,
.
Vtmonftratio inorainata
Vcmonftratio erdinata
Defitlitio
.
quomo, 799.
Soo. przrogativa,
8j8
Vtmonftratia oftenfiva five airetla. Definitio,j49.
forma , jji. jj2.analyfis Iogica, jji. jj2
Vtterminare. Quz per fe invicem non determi.
docondenda
nentur,
536
Veterminatio fuljecli
Definitio
fumatur,
229
Veterminationes ncjuivalentcs
quznam
Definitio, 230.
tales fint
Viiium de omni
231
CS* nitllo ,
Vifferentia formali s
& leqq.
notionum
Viffercntia materialis
Vifferentia numerica
346.
77
103
notior.um
7J
Vilemma
Viffutatio
76
482.483
Definitio, 1083. leges,io84.
&
119.
Vocentis
& feqq.
requifita
11 19. regulz ei
obfervandz,
iiii
Etiihymtma
Epitomator.
debeat
in
104
204
204
493
Definitio
893.
demonftrando
niendo,
Error
&
quznam tenere
895. 896. in defiS97
623.quomodo detegatur,
quando committatur, 626. &feqq-
Definitio,
faciles
8j6
fundamen-
8jJ. prz-
62 j.
ex negledlu in fcrutandis caufis ortus ,
699. 700. quomodo hic evitetur , 701.
ex apparentia obiedlorum vifibilium or704
tus , 703. quomodo hic evitetur,
63X
Error circa princifia ,
quomodo abbrevietnr
1130. quznam refolutu
ficulter intelligatur
Epifyllogifmus
857
.
cies
Enunciatio affirmativa
Enunciatio negativa ,
cmfummata Definitio
rogativa,8j9 criterium,
Vemor.firatio
Definitio
intelligatur,
le
1217
D.
Tefiniiiont-.m a foftei iori epertarum examen, 68
I-ijiiiitionej -zbur.a.-nites. IiiLommoda in interpretanco, 919. incommoda in cogn tione veVefnitionum in libris ordo
9J9
,
JO.
J J
mojo
, ,
lnJex 1{erum
mododeente pndicentur,
69.
&
quando de-
Verborum
Ceneris notio
53
quomodo
713- 7<$
finitio
675-677
Ejjentislium predicaiio quando propofitioncm
identicam pariat
113.114
Ethka Fundamentum , 63. D. defimtio ,64.
D. quoinodo tracianda ,
104. D.
Etymologia num interprctationi ferviat ,
914
Exijiemia Dci num e\ h\ pothefibus probanda ,
.
D.
not. Ii8.
Exferimenta. Derimtio
747.
um
1131
quomodo
defcri-
D. uiusad
iatelligendum hiitoriam naturalem, 769
Exptrimenti ftlfitatit quomodo alterum convincere valeas
989
Explicatio profojttionis
quomodo demonftretur
1018
idta
<um
falfi a
quaenam
narrationis
criterium
Falfitas.
47
976
lntrinie-
611
verodifceinendi regulae
Falfitas
J45. 5*6
Definitio,5v/y. cnterium, jij. ocieq.
,
hypotheleos philolophicx
609
566
547
propofitionis
notionis
Talfa nftlutio problematis
873
Y~id.es.
Defir.it 10
&
finitio,
figura prima
344
f)
366.
modi
perfttla
400
ubi exiftant
j6. quomododeGEnera
terminentur 70. quomodo definian.
&
mifcereliceat,! 88.
&
179
Gtnus intermedium
quandonon
liceat.
189
fnb.tlternum ,
fuperius
8*
47
47
4"
Geomnrarum mos an
fervandus,
in fcriptis feientificis
ob-
79$
996
D.
HArmonia
pra-ftabilita
num
virtuti COn"<*
traria,
164.D.
&
imtrprttationis S.S.Criterium,
falfa
184
110.
FAlfa
falfx
dere
poilit
'
Definitio, 749-finis
1168
Hiftoria littraria
Definitio, 749.
quomodocondenda,
condere
poflit
784. 785-
758.
quinam eam
1169.1170.
Hifiorianaturalis
finis
&
808
obfervandus
Hijioria privata
1167.1168
Homonymia. Definitio, 316. quomodo vitio638
fam reddat formam fyllogilmi
Hydrob gia , 81. D.
,
tenus
nus
ea:
a curia
Romana
ad
m ntuntur, not.
164. 168. D. cur fit opinio, 606. quandovera , 607. quando probabilis , 608. talla,6o9.
610
imprcbabilis,
H\pothtfeos philofophica probabilitatem
"dijudicarepoflit
qumam
'161.1163
Hy-
Index \\erum
5^4
/Jypothctice dcmonflranda
1x9. D.
ab fJjpthctko ad abfoiutum
vit :ofa
tio,
ctcnchi
547
65
8.
quomo-
doevitetur,
Ulath,'
659
33 J
Imaginationis ufus ,
3*
li/o^47;jdefinitio, ji8. notio,
J19
Improbabiie cur pofllt effe verum,
591
Jmprobabilitas hypothefeos pirlofophicx , 610
Jmpugnatic . Definicio, 101 8. lpecies , IC15.
1026. quandoi:oncemnenda,
1064
Jnccrtum. Definitio, 564. quod fit notiorelativa,
56S
Jmonccptibilis . Definitio, 541. quasnam talia
fint
Jncompicticmoput
Dennitio, 81
5.
5*8
unde agno-
43-74
73
quomodo ad fpeciem
476
.
Definitio
dus,
911. gra-
923.924. 92J
Jntcrpretandi
regulx
Interpretatio falla.x
903.
utilitas
& feqq.
Ir.tcrpretationis S. S. regulae
logicae,970
&
9 14
feqq.
9S1
Inutiie [aiptunt
8x6
Inveniendihabitus
quomodo comparetur ,
726.
1138
tnventorem cur quis in
Vcrborum.
quomodo
at,
74 i
Jvdcx controvtrfiarum philofophicarum qui effe
dob poflit , 51. 53. V.
Jndjcium Definitio , 39. in quo confiftat, 40.
eruendum
a pofteriori
univerfale
70J.706
104.
quxuam
jii
Judkium partkuUre t
fmgutart
vagum
143
14I
310
univcrfale t
Judiua de fa&o
cum
fa<to
142
J06
nos confundenda ,
778
Jus nxturte
<ff.andum ,
Jurjs phitofophia
39.
D.
LApidcs lydiilogic*:
16.
& feqq.
cacioeorum,
applinot.
fcriptorum
LcBio fpuria
967
a quonamcelericer ab1184
fohacur
Legumpruvidentiie divinte fcrutatio ,
94 3
Librorum differentia
743
2-j'irj'quinam intelligi poiTmt, 821. 822.es
fcripti fcientifici
&feqq.
i;irjmoregeometricoquinam fcribere pofII7.4
fit,
&
&
74 J
Judhium
intiiitivtim
320
Definitio,
J07
Jl.quomodo
58
fcientifico-
rum
LcBh
transferenda
134
ab Individms ad fpccicm argumencatio vitiofa
644
Ir.iquitas in ir.teipretando
&
argumenta645.646
Libertas philofophandi
169.
not.
Limitatio
D.
II06
Linguarum amhenticarunt
in S. S. interpretanda
ufus,
Logka
Fundamentum
60.
D.
978
definitio, 61.
D.
1.
&
Index T{erum
\>. t. num fit demonftrar.da , 2. diitinifta
applicatiCj 14. principia, 89. D. ufus i_n
conuenda
hiltoria
786. ulus
in
veroa
54^
1118
quomodo compare-
logkx lec.i''opriparatoria
cognitio fcientifica
tur
i"9
Logkaartificialis
li
ului
&
ii.
qumain
feqq. inutilitatem
LogUa
artificialis doccns
ob/iciant ,
25
Defin:tio, 10. diffe-
perfi-
ciatur
ii3J
Logka naturalis
Fundamenrum,
inlufficiencia
6. divifio, 6.
5.
definitio
19-compen-
&
dium
&
17
finicio, S. perverfaquaenam ,
Logkanatnraiisutcns. Definitio, 9. quaenam
8
peiverfa,
Logica frobabilium,
Logomachia
evitandi
59?
Definitio, 10*9.
medium eam
1030. 1031
luminarc quid
.158 D.
dicatur in facris,
34O
Mjtjor
Mathcfis unde objecti
frofofith
fui cognitio-
nematqueaxiomataderivet,
12.
D.
D.
39- D.
Mcchanka tnimalium.
84.
Mcdicina philofophia
filcnt
00'
Mcthodus mixta ,
Mcthodus fhiloffhica . Definitio , 115.
D. leges, 116. D.& leqq. lex fuprema, 1,,.
134.
D.
ejus
praxiVunde penJeat
Lapfns
quomodo errorem
pariat
634
quando intelligatur
quando perverracur,
134.
no
80.
D.
Definitio&divifio, 88j.quanam
, S86. quinam accuratam di-
judicare poflit
1176
Mithedin Anahtka
Definicio
885. regula:
abob'etionibusliberacur ,
Mcthodus refutandi Docenci UCillS
not.
165. D."
169. D.
It
dus fcicntifica.
68+
Mmor fnfofith ,
--//.i^quomododefcribcnda
77y
177-oblervacio,
672.673 675.676.677
Modorwn pofhbihcaces,^. quoc defii.itionem
confticuanc , i 7 6. quamam definitionem
ingredi non pollint
, ,g
Modi fyllngifmorum . Definicio,
345. nomina
prima
in
j8j.intercia,
Modus fradkandi
verilcas,220.
*54-
Fundamencum
& feqq.
&feq.
fecunda
ifl
39- 393
219. dl-
&
feqq-
N
Arrathnis falfe raciones
gantur,
quomodo deccgli
680
Definicio, 34. dffferencia formalis
,
77- macerialis, 103. qusnam falla
, 547.
quinamvera,
j 47
Tiothncs . Quomodo formentur ,716. quomo.
deri vanda?
930.
&
unde hauricn-
feqq.
Tiotioncs in Scriftura S.
quomodo cruantur,97
&feqq.
Tffitio
abfiratta.
Tiptio
alundans
Fundamentum,
109. Definitio,
(.19
887
135.
da:,
Autor utatur
Hoth
<t/(fr;'jquandodifficulter intelligatur
Mcthodus
565
not.14
ufus,
Memqri*
Verborutn
tallo
ficiens
93
Jioth
&
Index T(ertm
566
adaijKJtj
Fundamentum , 94. defini*') 95- gradus , 96. mutacio in inadzquacam , 99. quomodo obcmearur , 68$
ttytioclar*. Fundamencum, 78. definitio,
82
80. quod fit relaciva,
2ietio
H?th
compUt.*
nam
T^otio
Fundamencum
84. D.
,
Fundamentum", 66. D. definitio
67. D. quo loco craclanda,
104. D.
Ontoiagia
Fundamcncum 73. D. dcfinicio,
73- D-
fiat
106.
"Hptirniim
lt)
finitio,
Tiptio concrcta
Fundamencum ,
Fundamencum
determinaca
Num
veranocio,
1108
quomodo in1097
38. fpecies
,
ijf- 136. quomodo crrorem pa619. ufus in interprecando , 936.
1151
quinam eas di'udicare poitic , _
Tiothnis gcnnin* in decepcricem degeneracio
diverfz
riac
hiftoriz nacuralis
determinata
fianc
izj.quomoao
Definicio,
&
decerminatz
88.
87. definitio,
fignum
beat ,
1121.
89. 90.
cam
conlequi \aleat ,
11 40. quomodo formecur , 671. pro confufa in incerpretando fubftituenda,
919
"Hptionum imaginariarum in interpretando U1122. quis
fus
9 37
808
876
120.
D.
fcripci
communicabiles,i24.
Fundamencum
Definicio
nicum de eoaem
8jo. ufus
inada-quata
T^pti-j
&
211
Fundamcncum
Tiotio abfcura.
&c feqq.cur
2\p:io pofitiva
78. definitio,
non
iir
determinata,
T^otio fimflex.
Fundamenctim, 104.
ioj. ob ecluru
t^otio fingnlarit
nitio,
Definicio,
do decegatur
636.
Verfuafio
definicio,
107
Fundamencum
111. defi-
678
O
OBfiurus
dz
Uber
709
Vbfervandi modus quando defcribendus, 770
,
6j7
359
6j J.6j J.
Ptrfficuus
quomo-
661
Definicio, ioji. cur in interprerando in:quus, 1067. defenfiocontra eum,
1077. 1078
Vcrfuutor
126
1
831
P
Aralogifmus
iij
Definicio, J4. quomodo
jj. quomodo fenfu auce ac-
Tiptio univtrfalii
formecur
quiracur
882
8ji
leqq.
negati-va t
mo-
833.
2^oi/'j
850
problemacum
Ordo mixtus
ffatio diftinttx
D.
Tfytio
perlo-
tueri poflit
Zfytitdeccf nix
quinam eus
feqq. 11 10.
Ofpofitior.it
3. an
4.nu-
&
rnodus in difputando
notefcat,
87. definitio,
communicacio
88.
tur
nam
110
T^otio confufa
fit
1089.
109. defini-
cio,
104. defini-
i8f
Fundamencum
97-quz-
fufficianc
ei
compUxa
Oeconomka
91. defini-
quando incompleca
Vcrborum*
Otconomia animalii
tio, 91.
, ,
lilrcr
820
if
1002.
D.
Vhjiofofhia.
mechodum fuam
Machefi mucuecur,
J9
D.
vhihfofhia an compocas
fieri
queamus
j8.
, ,
D.
87-
conti
viceiur
n.D
upde
D.
lcrivec, 12.
IVJ
(icara craciauda
>
D. principin ncuapu.Yftca
nitio, 6x.
91 D.
ioj- D.
uod
>. D. cur Bth c e
103. Dae przmictenda
notioncs uude derivandx,
i/ .;I
69. D.
II
nomi
Vhilofofl
1196
autothath
quando
ne-
ci
ifupponenda,
991. 991
quomodo
%ia
dogmaticz przmictenda,
109.
D.
fhyfiologia,
Vhytohgia
83.
.:
79.
Toetica pi
D.
890
D.
D.
71.
Vrincipie preaaria
quo
y.:
licio
Voffibilitaas rci
51 S.
noro
51^
quando incer
ij7.quando intermo-
intrinfecz
ijf.
attributa referendz ,
dos, ij8. quando defimcionem ingrediantur
3z
Toftulata Definitio , 169. cur certa , 571. qui
eadiiudicare valeat
11 56
Tracipitamia ir. judicando
Defillitio
IOOJ,
quomodo vitecur , 1009. 1010. cur r. culo crrandi obnoxia , 660. quomodo in
udieiis de caufis erlectuum vicanda , 707.
1
quinam eam
fum
Vrxdicat* entis abfoluca
319
61. condicionaca
61.
univerlalta abioluta, 157. univerfalia hypochecica
158
VVolffii Logica.
75
Dcfimtio
quinam
843.
quando lumantur
dcrivanda ,
771
579. cur acertodiltin-
ex hiftoria
ipia fcientiarum
quidnam ,
guendum, 115. D.
Vnbalilixs
58
propofitionum ccrtarum
590
VrobabiltjudicifuodezciKicScipscie
581
Definitio , 587. diflerentia
,
Vrobabilis probatio
a demonftratione
Vrobabilis profiofith cur talfa elTe pofllt
Vrobabilhas
i'oli: ; ca.
1191
631
J-6 1.561
^rxcurconvinci nequcat
in
76. D.
84. D.
fica generaiis ,
tHagiarins
collacur
11 59
in
quznam
Pr.eum.tt:
,841. quznam
incerca
Ihibenda, 117- D.
initio
P/;.'.
.1
D.
3.
DefinittO
philofoph
m quiuarn dijudicare
que.it
6j
1013.
1014
quomodoevit.i ...
dicinmnimiit anifidtmitt. Definitio, 1015.
1016
quomodo cvicetur ,
/
irliogifmorum ,
x ;
3 3
Tr.c
ntm fcriptorum fcrentifico964.96$.' 966
rum
f
Vrjtparath ad dcmonfirationem ,
J
3
D.
Vhilofopl.
567
Vraj
morniis
J
.
Pi tjndiciitm
Vhilofofli
itirumconfianiium dilcrimen
ii.
lnciex
D. partium ordo
Definitio
dijudicare
:ieat,
578.
591
quinam eam
1
Vrobabilitas conclufionis
588
,
160.1 161
fvllogifmorum
586
614
fidei
608
h potiisfeos philofophicz ,
pofitionis a fubjedto derivata ,
589
Vrobath
Definicio, 496. divifio , 497. ana.
95S-95?
ivlii,
Vrop'jf.:i<)
bilis
if :n)ii
Definicio
41.
819
qu<snam conceptj-
534-
quando non
fatis intelligaiur
S4J.
'
, ,
,,
, ,
5 6S
5, ,
&
Index Tfyrum
quomodoa
quanao dijudicanda
1 1 5
examen
954
1 20 D.
ordo
Trofofitiones nnuifoiientes
xus
quxnam
445.
oblique univerfiales
Tnfojitiones
tio
eppojitre
289.
Forma
quomodo pr*dicatum
in iis
III. Ili.
D.
determinetur
130. D.
Trofojttiones
jji.earum repugnantia,
244
261. 261
fraBicx
,16
Definitio, 21 8. fundamentum , 217. redu&ioad categoricam,
227. applicatio ad vitam ,
1214.
identka . Definitio, 2i3.qusnam tales
fint, 214. 123. ufus in fyUogilmo, 364
hyfothetica.
'
indefinita
244
indemonftrabilis
finitio,
20S.209
negativa
204
493
Trofyllogifmus
Vfychahgia
logica
Vfychoiogia cmfirica
351
Trofofitio reftringcnda
irreilriBa
f.
les,
Trofofiiio fimfltx
fingnlarjs
fuOaitcrnans
theoretiia
uniiofiilis
univerfaiis affarens
142
245
310
vaga
Trofofitionum negativarum neXUS ,
Trofojitionis vcrx nOtiofub eiii ,
Vnrfofitiones
Trofofiticues
299
314
24 1
apparcnter esdem ,
apparenter di verfse
454
Cpmfofita
Cofuiativa
14
[
quando con-
283.&leqq.
Trofcfitiones contradiBorix
Definitio, 288.318.
quaenam tales iint, 294.
feqq. 298. 301.
303. &ieqq. earum nexus
447
Trofcjitiones contrari* . Definitio, 297. curnon
fcnt fimul vcr* , 529. 530. quando fimul
.
&
5/6
I\atio
s\a*imis
cir-
exfcrientix
connubium
159.
D.
577
1232
8lt
tur
intrinfeca
Definicio
}\eceftus figr.ificatus
>
494
331
49
49 J
l\atior.es
}\atio
204
folyfyilogiftica
48.
533
325
D.
D.
979-980
Definitio,
2.
R.
quatenus demonftrabi-
1
I 1
II 05
Trofojniones fcriftura
265.266
J44. J57
320. unde agno-
955-9J6
1'fychologia rationaiis
fropri*,
449
1212
demon/irabilis
247
246
*93
243
Trofofitiones fhilof.fhice
falla:
Trofofttio farticularis
& leqq.
Definitio
Verborum*
fcatur,
590
259
diverfitas
disjttnBiva
8.
HJ9
Trofofithnum applicatioprobahilis
,,
Profojitio definita
plketur ,
tioms loco
1004.
fint,
I40
alcerum quinam
non ,
}\efutare
nam
quales
iooj
pofiit
iioj.
& qui1197
r\efutatio
Definitio
1038
tetur
I\efi>t.itio
quando
1040. multiplex, 1044. quando ab-
indircBa
fpuria,
foluta ,
}\efittatus
\elationum
Definitio, 1013.
foffibilitatcs
fum>7^
4^
310. quz-
definitionemconftituant
}\emovcri quid dicatur,
dicantur
Hjcpumctrc qusnam
tae
041
101 1
nam
,, ,
1,
lnJex 2{erum
nam
fibi
rcpugnent, 311.
gnc.it,
t\iquifisa ad veriiattm
35
573
definitionum
5S0
hypotheiium philofophicarum, 607
propofition:s categoricae
5S3
hypotheticae
584
t\tquifita ad doctndu-n ,
1119.
t\tquijita ad rtfutandum alterum
1037
t\tquifita extrinfcca ad inveniendum,
1145
t\erum mtitixsd praxin \ it2 utilis quomodo
expencntia comparetur
1126
t\efpondem
DefinitlO, 1084. Oiticium , 1088.
1099.
feqq. tioS. im.
feqq. quinam e usperfo.nam tueri poflit,
1109
t\efiriciio
1105
,
&
Scripturam
at
596
quiuam
Sacram
expiicare
qucii>6
Senfuutn ufus
Scntentia q\ixr.3.m eligeiiJa
D. nuns
pars adoptari pollic , integramifla, 160. D.
Srrxitus phil Cophandi
DcfiilitlO , 151. D. CUr
methoao philofophicac adv
153 D.
Significatns i dem cum divcrfitate notionum
154. 155.
confillens, 141
feqq>
quando diverfus
\ficatui termini quando fixuv
quando mutctur ,
Significasvs
144
Significatns improprius
&
Verborum
Cb*
rcpu-
411.6 11011
proprius
130-
147
14$
146. 13S.
117.
tur
Significams lagus termin:
quomodo
detega-
150
,
quando ad
144. D.
141. I47. D.
131.
rixum reducitur ,
S
Definiro , 30 D. 594. cur cer- Significatus terborum receptut ,
quando pcrperam mutari credatur , 14LD.
tam paria: cognitionem , 595.quomodo comparetur , 596. &fcqq. progrefcur non mutandus ,
147. D.
fus unde pendeat , 169. D. mcrementa Simplex apprchenfio Definitio , 33. an absque
notione eiie queat
unde,
170. D.
35
Scriptum inntilc
Definitio , 815. quando ta- Soiida rr^^f;'o.Definitio,898cur fallant de ea
le fit,
iudicia , 899. difcrimen a fuperficiaria, 9 00
826
Scriftum utiic
Definitio , 815. quando tale Sophijma ,
6z6
fit,
816 Sorites Definitio generalis,
474
SCientia.
&
fum
108
&
&
Scriptune S. interpretatio
non COnfundenda
veritate
quinam
ei fufficiat,
1185.
CUm
bendus,
quate- Snbjecium
&
feqq.
150.
Definitio, 2C0.
D.
quotuplex, 240.
C c cc
appa-
, ,
, ,
apparenter diverfum,
Subjtcli
nin^iio
c. :t;
naic
Verbovum
3* s
vtrfus,i44
propofitione
;;i
Subfumth
&
InJex 7{erum
57
, ,
,
.,
ve
<
3 3,
>4 6
61
riam rcvocct ,
116
Sumtitmts jyllogifmorum,
3;; Terminiad definitionem requifiti,i6o. &.feqq.
Superficiatia traSttio . Definitio,898. cur falia
165. adpropofitronem requifiti ,
jir
de ea ud:c:a , S99. dncrimen a folida, 900
in philoiophia admirtendi
116. D.
Superflui definitio ,
819 Terminorum combi.iaiio quotuplex ,
not. 41
Supericrum DefillitlO ,
476
nf::' in abftractiombus ,
Syllogifmus . Derinitio, 391. partes, 333. reguin notion ibus determinatis ,
114
,
mentum
35
;'>
damentum
cur
490.
di,
concretus
extrcmus
criegoricus multiplex
tas
in
491
ictts
iit
fimplices refoiutio
compendium argumentan-
437.
Definitio
4S;. refolutio in plures
tfti
cryptkus,
365.441,
quomodo
randus
361
484. varie-
dirT.-
3.
34I
pnrticutaris
341
&
nnizerfalis t
Synoi.ymia ,
341
35
\Echntlogia
D- cur
n 4 D.
11 3.
uius
notionibus
in
6S5
146.
prfit
ixus
lit
relativus,
D. ufus
148.
111
I38
[,<p,i..s,
j:
mpfcx
vagus
14
119
Teftis au.itus.
Thcologta naturalis
616
748
17$
V)i--alterius quomodo
intelligantur
903
quinam
difcernere valeat ,
II J4. 1155
diftinctis
forma.iuis
quod
D.
a rebus
TclefcQpiorum
81.
Definitio
D.
<t(r
p a
889 Thcorema. Definitio,
Syjiema.
eificiat
339
339
336
propo211
81.84
ophictu
proprius
33
12x5
m.quando
Definitio,
vbscurus. Definitio
f.ngularis
457.
fitionemnegativam
aisiuncli-vus.
3S
maj&r s
minor
medius ,
negativus
31.
catione definitionum,
4 oj
444
f.xus. Definitio,
ir.jtnis
cv feqq.
336
familiaris
486
3.crypfi libe-
III
in reftttaticne
vitanda
1056
834- S35
D- u "115 n cogniti- ycrbornm&- rerum contufio
J
one Dei 101. D. an polt Theologiam natu- Fer borum fenfns vems quomodo vindicetur,io65
l f l
101. D.
ufus circumfpedus
ralemtradenda,
ln lmutatur
quinam
injuriis
altcrum
Vethis
in
Terminui
fignificatus
Defi::itio,
37.
Teieologia. Definitio
36.
Index T{erum
Verbwum*
cb'
571
pngnatiorie
I
621
10J Vtrum cur quisnarrare aolit,
."> problcmatn
Vtritst . Defihicio nominalis
JOJ. dcfinitio
871.871
,
realis, J13
quando terto cognolcatar
Virts iieritatis in-vcnicndie, I 1 35. &1 feqq. earum
aeftimaiio quando probabilis , 1136- unde
574. quoc modis inveftigetur , 663. quinam inveftigandz par fic, 741. modi varii a
dijudicatio fpecialispeudeat ,
1141. tc
priori cain inveftigandi , 714.
icqq.
feqq.
Vtritas UttnsCVLt nonnifi ex cogirtis eruatur , Vitinm formte in lyllogifmis Definitio , 635.
&
738.
quinameameruere valeat ,
739. 740.
11 16
DefiilltlO ,513. ill qUO COU-
an difputandoeruatur
Vtritatis criteriun:
514
949
fiftat,
examen
fa&i quinam norit
Veritatis dtfinitionum
Vtritattm
6i5.quomodo
ea in animoobliteretur
61S
quomodo cognofcai u.
941. quomodo inveftigetur j 805.806. 807
Vtritas hypothefium philofaphicarum ,
607
Vcritas bifttrhe naturalis
propouuonis
Vtritas bypothctica
logica
crae
5O5.
narratimis
quomoao
615.
!'::;:.>. 1
experiundo
f.ibrcptionis in
quomodo
particulariter
licentur,
148
Vu\
Delinitio , 36. quot voces ad propofitionem requirantur , 319. uius varius in tertia
meni is operatione , 499. cc feqq indifpenfabilis n rai
ido , 504. in applicatioVniverftiia pr.edic.tta
5J
/
lit
I
intelligere
1178
&
tur
cus convincas,
fcripti hificrici,
Vtrum a
falfo
qui difcernere
poflit
44 -D-
alterum
985.990 Vfus
loquendi
i>'(ij
1145.cc
I-INIS
NDIC
fcqq.
Corrigc
Errata
Pffc. prjelim.
7- >''
145.
Logicft
l-
novit
'
tum
intnieca
1.
I.
1-
10U ti
conful
not. I.i.
78
j.confcium
Lemmate: fint
ult. crangulum
in
5.
^y.mt. 1.
;.
1.
>:>,:.
6. 7. infitentis
I.
9.
"757.
I.
ult.
facilitatem
Lemmate-.In commija
a;:eruturum
49. 1. 5.
836.111
1
U:8.
1.
conlultum
intrinfeca
conlcium
elle
individua
quando
lequentes
hypothefibus
ncn fint
triangulum
inliitentis
proteit
596.
10.
iifdem
630
668
34
13
drudice-
63 J. cv feqq
fpecies,
tatem
Incommoda
alterutrum
eidem
39.