SKRIPTA IZ MREA

by Danijel Dvorak

- mrea se sastoji od vorova i vodova

- u odnosu na geografsku udaljenost mree se dijele na:
1) LAN (Local Area Network) - mrea s ogranienim dosegom
2) WAN (Wide Area Network) - mrea s velikim dosegom
Protokol je skup pravila koja definiraju:
- nain uspostavljanja, odravanja i prekidanja veze, te upravljanje njome
- oblik skupova podataka koji se razmjenjuju
- pravila razmjene podataka
Circuit switching
- zakupljeni vod uspostavljen za prijenos (rezerviraju se bufferi, kapacitet kanala za prijenos - troi se
vrijeme na uspostavljanje veze)
- npr. telefonske mree
- ne zanima nas previe jer Internet koristi packet switching
Packet switching
- podaci se alju po vodu u paketima (bufferi i kapacitet kanala se koriste na zahtjev)
- korisniki paketi dijele resurse mree, svaki paket koristi cijeli kapacitet kanala, resursi se koriste po
potrebi
- zaguenje - red paketa ekaju u bufferu na kanal (paketi se gube ako se i dalje alju na vod a buffer je
pun)
- multipleksiranje

INTERNET MODEL
- TCP - veza aplikacija preko portova
- broj portova kod Interneta = broj Servise Access Pointa (SAP) kod ISO-OSI
Slojevi Internet arhitekture
1) Fiziki sloj
- veza izmeu vorova putem fizikih medija
- bavi se karakteristikama medija, signalima,...
2) Sloj mree
- razmjena podataka preko mree, dodavanje adresa, pozivanje servisa (npr. prioritet)
- mogue razne mree: ATM, LAN, Frame Relay,...
3) Internet sloj (IP)
- routing (usmjeravanje) meu razliitim mreama, implementiran u vorovima i routerima
- dodavanje IP adresa
4) Transportni sloj (TCP)
- pouzdan prijenos podataka, redoslijed dostave
5) Sloj aplikacije
- podrka za korisnike aplikacije, npr. HTTP, SMPT
- na predavanjima smo radili bez 1) i 2) ve je to bilo samo kao spajanje IP sloja na LAN tj. ve postojeu
mreu
- prikaz TCP/IP prijenosa

- jedinice podataka po sloju

- aplikacije koje koriste TCP/IP:

a) SMTP
b) FTP
c) TELNET
d) HTTP

ISO-OSI MODEL
(International Organization for Standardization - Open Systems Interconnection)

1) FIZIKI SLOJ
- zadatak sloja je prijenos signala prijenosnim sredstvima
- fiziki povezuje 2 sustava izravno ili putem mree (routeri, hubovi, bridgevi,...)
- mogue oteenje signala zbog duljine voda i umova
- fiziko spojite izmeu ureaja odreuju: mehanika, elektrina, funkcionalna, proceduralna svojstva
2) SLOJ VEZE
- zadatak sloja je uspostavljanje, odravanje i raskidanje veze, brine se o ispravnom prijenosu podataka i
upravlja tokom podataka (prijenos bez uma)
- brine se o otklanjanju pogreaka u prijenosu
- pogreku otklanja ili prvi vor ili ciljni vor (ako je velika vjerojatnost pogreke onda se ona otklanja u
prvom voru)
- cijena prijenosa raste sa svakom provjerom - provjera samo ciljnog vora je jeftinija i bra (inae se gubi
vrijeme na provjere jer se eka cijeli fajl pa se alje dalje...)
- treba se ekati zaglavlje u kojem pie kamo slati a zatim se alju paketi kako stiu
3) SLOJ MREE
- zadatak sloja je odreivanje ruta ili puteva kroz mreu
- u zaglavlju pie izvorina i odredina adresa
- zaglavlje se dodaje poruci koja stie iz 4. razine
- kod terminala ne treba adresa servera jer terminal moe slati samo serveru
- ako su ravnopravni vorovi u mrei - moraju biti 2 adrese
- MAC (Media Access Control) - protokol za dobivanje kontrole nad mreom

4) SLOJ PRIJENOSA
- zadatak je povezivanje obradnih i prijenosnih slojeva (izolacija)
- najvii od prijenosnih slojeva
- funkcija sloja je efikasnije koritenje mree
- brine se o povezivanju raunala
5) SLOJ RAZGOVORA
- zadatak je uspostavljanje veze izmeu 2 aplikacije
- brine se da se prijenos nastavlja na toki prekida
- prati slanje poruke (sinkronizacija)
6) SLOJ PRIKAZA
- zadatak je prezentacija podataka u razumljivom obliku (promjena kodiranja, formatiranje podataka za
prikaz na ekranu ili za printanje, ifriranje/deifriranje)
7) APLIKACIJSKI SLOJ
- zadatak je jednostavni pristup servisima mree
- 5,6,7 slojevi ne vide mreu (samo obrauju podatke)
- prijenosni dio mree pokriva 3 funkcije ISO-OSI
- jedinice podataka (datagrami) pojedinog sloja:
1.

2.

3.

4.

5,6,7

bit

okvir

paket

segment

poruka

1. FIZIKI SLOJ

sistem za komunikaciju podacima

Telekomunikacija je prijenos informacija i podataka u digitalnom ili analognom obliku na daljinu

koritenjem elektromagnetskih medija.
Elementi telekomunikacijskog sustava:
1) izvor - osoba ili ureaj koji stvara poruku
2) predajnik - obrauje poruku tako da proizvede signal pogodan za prijenos kom. kanalom (najee se
pretvara digitalni u analogni signal)
3) komunikacijski kanal - sredstvo prijenosa signala od predajnika do prijamnika
4) prijemnik - restruktruira poruku iz signala
5) odredite - osoba ili ureaj kojem je upuena poruka
1.1. KOMUNIKACIJSKI KANAL
1) kapacitet (brzina prijenosa - bandwith)
- propusna mo (kapacitet K) ograniena je irinom njegovog frekvencijskog pojasa i utjecajem uma u
kanalu
- teorijski maksimum je dao Shannon za kanal na koji utjee um:
- P irina frekv. pojasa (Hz), S srednja snaga signala,
srednja snaga uma
- ako signal ima N diskretnih razina tada se K odreuje prema Nyquistu:
- PI irina frekv. pojasa idealnog kanala
- jedinica za brzinu prijenosa:
a) baud - reciprona vrijednost trajanja jednog impulsa (T)

baud

b) b/s
- baud=b/s samo u sluaju kad jedan signal odgovara jednom bitu (veinom se signalom prenosi vie
bitova)

razlika bauda i bitova

- brzina prijenosa oznaava koliko se jedinica podatka moe prenijeti u jedinici vremena kanalom
- brzina prijenosa bitova ne govori o efektivnoj brzini prijenosa korisnikih podataka kanalom, mjera za to
je brzina prijenosa informacijskih bitova TRIB (Transfer Rate Information Bits)

- TRIB je omjer broja inf. bitova (N) i ukupnog vremena da se prenesu svi bitovi potrebni da se inf. bitovi
prihvate u odreditu (t1 + t2)
- osim korisnikih informacija kanalom se prenose i upravljaki bitovi, adrese, bitovi za provjeru
ispravnosti... - OVERHEAD

prikaz prijenosa inf. bitova

odreivanje brzine prijenosa inf. bitova za prijenos podataka binarnim sinkronim protokolima

2) kvaliteta (ispravnost prijenosa)

- broj pogreno prenijetih podataka ovisi o kvaliteti i osobinama komunikacijskog kanala (um,
frekvencijske osobine priguenja i faznog pomaka)
- relativan broj pogreaka izraava se kao odnos pogreno prenijetih i ukupno prenijetih bitova, znakova ili
blokova podataka
- BER (Bit Error Rate) = broj pogreno prenesenih bitova/uk. prenesenih bitova
- RER (Residual Error Rate) - rezidualni relativni broj progreaka je mjera neotkrivenih pogreaka u
prijenosu podataka, omjer pogreno prenijetih i neotkrivenih bitova/znakove/blokova i ukupnog broja
prenijetih b/z/b
3) pouzdanost (vjerojatnost rada bez kvara)
- vjerojatnost da e ureaj raditi bez kvara odreeno vrijeme
- pouzdanost sistema ovisi o pouzdanosti njegovih komponenata
- pouzdanost se postie udvajanjem elemenata kom. sistema ili rezervom (redundancija)
- kao mjera pouzdanosti najee se koristi srednje vrijeme izmeu kvarova MTTF (Mid Time To Failure)
4) raspoloivost (mjera mogunosti koritenja)
- moemo je definirati kao dio ukupno odabranog vremenskog intervala u kojem je resurs u stanju odvijati
dodijeljene mu funkcije
- raspoloivost R se definitra i kao:
- raspoloivost je vea kad je pouzdanost vea, a ovisi i o zauzetosti resursa od drugih korisnika
5) vrijeme prijenosa (i uspostavljanja veze)
- vrijeme uspostavljanja veze izmeu izvora i odredita poruka je vrijeme potrebno da se izmeu njih
uspostavi fizika ili logika veza (nekoliko sekundi u javnoj telefonskoj mrei ili ms u mreama za
prijenos podataka ili 0 za fiksne vodove zakupljene i privatne)
- vrijeme prijenosa (tk) neke poruke kanalom je vrijeme koje protekne od trenutka slanja signala prvog bita
poruke iz predajnika do trenutka prijema signala njenog posljednjeg bita u prijemniku
- sastoji se od 3 dijela:
- tb - vrijeme prijenosa poruke vodom, n bitova poruke, k brzina prijenosa (kapacitet)
- tm - vrijeme zadravanja podataka u memorijama kanala (javlja se u virtualnim vodovima)
- tp - vrijeme prenoenja signala, Lk duina kanala, c brzina prostiranja elektromagnetskih valova
(zanemarivo za zemaljske komunikacije ali ne i za satelitske)
- ako kanali imaju vie dionica na kraju kojih se podaci privremeno memoriraju, vrijeme prijenosa dobiva
se zbrajanjem vremena prijenosa po dionicama
8

Naini prijenosa:
1) paralelni - serijski
- na kratkim udaljenostima (unutar raunala, izmeu pojedinih funkcijskih jedinica, izmeu raunala i
njegovih perifernih jedinica) podaci se obino prenose paralelno - svi bitovi jednog znaka ili neke vee
podatkovne jedinice (rije) putuju paralelno (istovremeno) vodom
- u serijskom prijenosu niu se jedan iza drugog: predajnik alje a prijemnik prima u svakom vremenskom
intervalu po jedan bit
- paralelan prijenos je takav u kojem se svi bitovi podatkovne jedinice prenose istovremeno putem vie
kanala, skup kanala se moe ostvariti snopom vodova ili jednim vodom ako se frekvencijski pojas
podijeli u vie uih pojasa
2) asinkron - sinkron
a) asinkron - vremenski razmak izmeu jedinica podataka moe biti bilo kakav
- naziva se i start-stop prijenos, svakom znaku koji se alje prethodi jedan start-bit i slijedi do dva stopbita, znakovi se alju u neregularnim intervalima, start-stop-bitovi omeuju znak da bi prijemnik
mogao odrediti njegov poetak i kraj
- jednostavan, jeftin, dobar za prijenos podataka s velikim "rupama" (tipkovnica), overhead od 2-3 bita

b) sinkron - vremenski razmak izmeu jedinica podataka je fiksan

- koristi se za prijenos podataka veim brzinama, podaci se alju u blokovima, prije poetka prijenosa
predajnik i prijemnik se sinkroniziraju npr. grupom sinkronizirajuih znakova ili bajtova, predajnik ih
alje prijemniku koji na temelju njih odreuje vremenski okvir bitova bloka koji slijedi
- potrebna je preambula za oznaavanje poetka i kraja, manji overhead
- npr. veza izmeu modema je sinkrona

- ako se jedan bit krivo prenese kod sinkroniziranog prijenosa krivo e se prenijeti cijeli blok, dok e se
kod asinkronog prijenosa krivo prenijeti samo jedan znak
3) SX - HDX - FDX (simplex, half duplex, full duplex)
- SX - prijenos uvijek u jednom smjeru, jedna strana je uvijek predajnik a druga prijemnik
- HDX - kanalom se alje u oba smjera ali ne istovremeno, prvo jedna strana alje pa prima...
- FDX - podaci se prenose istovremeno u oba smjera (potrebna 2 kanala)

4) dvoian - etveroian
- prednost dvoinog prijenosa je nia cijena, a nedostatak dui prijenos radi vremena potrebnog da
modemi prijeu iz stanja prijema u stanje predaje to se dogaa svaki put kada funkcijska jedinica
(raunalo, terminal) eli slati podatke
- po etveroinom vodu prijenos u jednom smjeru se obavlja jednim parom ica a u drugom smjeru
drugim parom (FDX prijenos)
- nedostatak dvoinog voda moe se otkloniti koritenjem modema koji dijele frekvencijski pojas voda na
dva kanala i tako omoguuju dupleksan prijenos
5) digitalni - analogni
- na manjim udaljenostima podaci se prenose digitalnim podacima
- digitalni signali se ne mogu prenositi na velike udaljenosti metalnim vodovima i svjetlovodima bez
posebne prijenosne opreme radi njihovog ogranienog frekvencijskog pojasa
- uobiajeno je koritenje analognih signala za prijenos na velike udaljenosti
- digitalni se pretvaraju u analogne postupkom modulacije
TEHNIKE KODIRANJA SIGNALA
a) digitalni podaci u digitalni signal
b) digitalni podaci u analogni signal
c) analogni podaci u digitalni signal
d) analogni podaci u analogni signal
1.2. KODIRANJE DIGITALNIH PODATAKA U DIGITALNI SIGNAL
NRZ-L (Non Return to Zero - Level)
- uvijek nulta voltaa za 1, uvijek pozitivna za 0 - nemogunost sinkronizacije
NZRI (Non Return to Zero Inverted)
- promjena voltae za binarnu 1, nema promjene voltae za 0

10

Manchester
- tranzicija se vri na sredini trajanja bita
- nia prema vioj voltai je 1, a via prema nioj je 0

Diferencijalni Manchester
- tranzicija se vri samo za 1, 0 ostavljaju isto stanje

1.3. KODIRANJE DIGITALNIH PODATAKA U ANALOGNI SIGNAL - MODULACIJA

- za prijenos podataka (koji su u digitalnom obliku) na vee udaljenosti koristi se postupak modulacije kojim
se digitalni signali pretvaraju u analogne
- modulacija je postupak oblikovanja signala nosioca nekim signalom (modulirajuim signalom) iji je
rezultat modulirani signal, obratan postupak je demodulacija kojom se iz moduliranog signala izdvaja
modulirajui signal
- za prijenos podataka najee se koristi kontinuirani (analogni) signal,
koji se moe opisati sinusnom funkcijom vremena (t), gdje je A njegova
amplituda, f frekvencija, t fazni pomak:
- modulacijom se moe mijenjati amplitudu, frekvenciju ili fazu
- ureaj kojim se pri predaji modulira signal nosioca, a pri prijemu demodulira modulirani signal, naziva se
modem (modulator/demodulator)
- za prijenos podataka modem preuzima binarni digitalni signal od opreme za obradu podataka (raunalo) i
modulira ga tako da, u pravilu postane kontinuiran, te se moe prenijeti telefonskim kanalom,
demodulacijom se izdvaja modulirajui signal i pretvara ponovo u binarni digitalni signal koji je razumljiv
raunalu
- val nositelj - dajemo mu viu i niu amplitudu i to su "1" i "0"
- u njega se ubacuju podaci i on se zatim modulira podacima koje prenosi
- poveanjem razine poveava se i broj bitova koji se prenose
1) Amplitudna modulacija - ASK (Amplitude Shift Key)
- amplituda - snaga signala, mjeri se u voltima
- mijenja se amplituda vala nosioca, binarna "0" se prenosi signalom jedne amplitude, a "1" druge (prijenos
sa dvije diskretne razine signala)
11

- modulacijom sa 4 razine prenosi se po 2 bita (poveava se brzina prijenosa)

- osjetljiva na smetnje (um) pa koristi za prijenos malim brzinama (do 1200b/s)
- esto se koristi u kombinaciji s faznom mod. za prijenos veim brzinama (prijenos etverobita brzinom
od 9600b/s)

2) Frekvencijska modulacija - FSK (Frequency Shift Key)

- frekvencija - stopa promjene signala, ciklusi po sekundi - mjeri se u hercima Hz
- spektar - skup frekvencija koje prenosi signal
- najei oblik modulacije kod prijenosa malim brzinama (do 1800b/s), modulira se na razliite
frekvencije
- npr. moduliranje na frekv. 1200Hz i 2400Hz, gdje je 1200Hz - "0", a 2400Hz - "1"
- manje osjetljiva na um od amplitudne modulacije
- ogranienje je irina frekvencijskog pojasa kanala

3) Fazna modulacija - PSK (Phase Shift Key)

- faza - relativna pozicija u vremenu
- nailazak binarne "1" mijenja fazu signala nosioca za 180O
- jednostavna fazna modulacija mijenja fazu moduliranog signala u odnosu na modulirajui signal
- Diferenijalna fazna modulacija (DPSK - Differential PSK) - faza se mijenja u odnosu na tekuu fazu
modulirajueg signala - ee se koristi
- potrebna je sinkronizacija izmeu predajne i prijemne strane (na razini signala), koja se postie slanjem
odreenih kombinacija signala koji predstavljaju binarne nule i jedinice, zato je oprema za ovaj tip
modulacije sloenija
- jednostavna fazna mod. zahtijeva vei stupanj sinkronizacije od diferencijalne
- koristi se za vee brzine prijenosa podataka, manje je osjetljiva na um od amplitudne
- velike brzine se postiu koritenjem vie faznih pomaka od kojih se svakome pridruuje kombinacija
nekoliko bitova (dvobiti, trobiti, etverobiti)

12

4) Impulsna modulacija (Pulse Modulation)

- kod analognih modulacija mijenjaju se svojstva analognog signala, a ako se mijenjaju svojstva digitalnog
signala (impulsa) u ovisnosti o vrijednosti modulirajueg signala, modulacija se naziva impulsnom
(digitalnom)
- npr. moe se mijenjati duljina trajanja impulsa, njegova irina ili poloaj

1.4. KODIRANJE ANALOGNIH PODATAKA U DIGITALNI SIGNAL

- digitalizacija - konverzija analognog signala u digitalni koji se zatim moe prenositi koritenjem NRZ-L,
neki drugi kod ili se pretvoriti natrag u analogni signal
- analogni signal se pretvara u digitalni koritenjem modulatora

PCM (Pulse Code Modulation) - pulsno

kodna modulacija
- treba 8000 uzoraka u sekundi (analognih
uzoraka) - 8bita/uzorku daje 64kbps
- svakom uzorku se pridruuje digitalna
vrijednost (PCM kod)
- 4 bita po uzorku daje 16 nivoa (24)
- zbog zaokruivanja nemogue tono vratiti u
analogni signal

13

Delta Modulacija (DM)

- analogni ulaz se aproksimira kao stepeniasta funkcija koja se mie gore ili dolje za jedan kvantizacijski
nivo u svakom vremenskom intervalu (binarno micanje)
- 1 se uzima kada funkcija ide prema gore, a 0 kada funkcija ide prema dolje

1.5. KODIRANJE ANALOGNIH PODATAKA U ANALOGNI SIGNAL

- modulacija se vri zato jer vie frekvencije daju efikasniji prijenos, dozvoljava frekvencijsko
multipleksiranje,...
- amplitudna, frekvencijska, fazna modulacija

14

1.6. SPREAD SPECTRUM ("IRENJE" SPEKTRA)

- "iri" podatke po cijelom frekvencijskom pojasu (bandwith)
- ulazni podaci alju se u encoder, signal se modulira pomou niza brojeva ("kd irenja" koji generira
pseudorandom generator brojeva), znatno se poveava potrebni frekvencijski pojas, primatelj koristi isti
kd irenja za demoduliranje signala

- stvara imunost na razne umove i ometanja, signal se moe sakriti/kriptirati (samo uz kd irenja moe se
dekodirati signal), nekoliko korisnika mogu koristiti isti kapacitet kanala uz male smetnje (beini
telefoni, CDM (Code Division Multiplexing), CDMA (Code Division Multiple Access))
Frequency Hopping Spread Spectrum - FHSS ("skakanje" po frekvencijama)
- signal se emitira preko prividno sluajnom slijedu frekvencija, primatelj "skae" izmeu frekvencija u
sinkronizaciji s poiljateljem
- prislukivai uju samo nerazgovjetne umove, ometanje jedne frekvencije pogaa samo par bitova

15

- brzi FHSS - brzina skokova vea od trajanja elementa signala

- spori FHSS - brzina skokova manja ili jednaka trajanju elementa signala

Direct Sequence Spread Spectrum (DSSS)

- svaki bit je prikazan kao vie bitova koristei kd irenja
- kd irenja iri signal preko veeg frekvencijskog pojasa proporcionalno broju koritenih bitova (10-bitni
kd irenja iri signal preko 10x veem kapacitetu kanala od 1-bitnog koda)

16

1.7. SREDSTVA ZA PRIJENOS

- karakteristike:
1) irina frekvencijskog pojasa
2) udaljenost
3) osjetljivost na smetnje
1) ini vodovi
- prenose informacije putem elektrinih signala
- njihov frekvencijski pojas i udaljenost ogranieni su kapacitivnou, induktivnou i omskim otporom
vodia
- otpor priguuje signal (smanjuje amplitudu), a kapacitet i induktivnost unose fazne pomake to uzrokuje
izoblienje digitalnih signala
a) ina parica
- 2 izolirane ice, osjetljiva na smetnje
- kod prenoenja analognog signala treba pojaala
svaka 5-6km, za digitalni svaka 2-3km
- frekvencija do 1MHz, ogranien na malu udaljenost, ogranien kapacitet
- javlja se NEC (Near End Crosstalk) - presluavanje na bliem kraju, signal se alje a zbog blizine ica
"preskae" na drugu icu i vraa se poiljatelju, eliminira se NEC Cancelerom - stvara invertni signal
na drugoj ici
- UTP (Unshielded Twisted Pair) - obina telefonska ica, jeftina, jednostavna za instalaciju, velike
elektromagnetske smetnje
- STP (Shielded Twisted Pair) - ice obrubljene metalom to smanjuje smetnje, skuplje, tee za rukovanje
jer je deblje i tee
- kategorije UTP-a:
Cat 3 - frekvencijski pojas do 16MHz
Cat 4 - do 20MHz
Cat 5 - do 100MHz
Cat 6,7

17

b) koaksijalni kabel
- centralni vodi zatien
vanjskim vodiem u obliku
cilindra, manje osjetljiv na um
- prenose TV signal, kablovska
TV, LAN,...
- analogni prijenos treba pojaala
svakih par km
- frekvencijski pojas do 500MHz,
digitalni prijenos obnavljai
svakih 1-9 km
2.a) radio-relejni sistemi
- ogranienje im je um a ne irina frekvencijskog
pojasa
- kanali u podruju 1,7 GHz - 13 GHz
- repetitori svakih 100 km (zbog zakrivljenosti
Zemlje)

2.b) satelitski sistemi

- satelit ima ulogu repetitora
- visina 1.000km - 36.000km
- vrijeme prenoenja nije zanemarivo

3) svjetlovodi (optika vlakna)

- prednosti - irina pojasa 1-10 GHz, digitalni prijenos, neosjetljiv na smetnje, male debljine, jednostavno
odravanje, jako mali relativni broj pogreke, brzina 10e14 b/s (tipino 10e9 b/s)
- nedostaci - visoka cijena, potekoe kod spajanja
- bolje prenose digitalne signale nego analogne
- pojaala 500m/5km/10km/20km
- koriste 2 frekvencijska podruja: 780-900nm (manja cijena) i 1200-1600nm (manje guenje i disperzija)

18

- izvori kanala:
a) ILD (Injection Laser Diode) - skuplji, osjetljiviji, manje pouzdani, vea irina frekv. pojasa - bri
prijenos
b) LED (Light Emitting Diode) - jeftiniji, vei toplinski raspon, dulje trajanje
- detektori signala:
a) pin diode - linearnost, irina pojasa, manja osjetljivost
b) lavinske fotodiode - osjetljiva, nije linearna, nije stabilna
c) pin-FET tranzistori - osjetljive, stabilne, mali napon
- tipovi optikih vlakana:
1) Multimode step-index
- razliiti kutevi odbijanja svjetlosti
- vie propagacijskih puteva razliitih duljina zbog razliitih lomova svjetlosti to dovodi do toga da
neki signali bre stignu do odredita
- potrebno je slati signale u odreenim vremenskim periodima (tako da stigne i najsporiji signal s
najveim lomom svjetlosti) to ograniava brzinu prijenosa
- najbolji za prijenos na kratkim udaljenostima

2) Multimode graded-index
- svjetlost se kree blie sredini optikog kabla te se ne odbija od rubova nego ve se savija to
rezultira manjim putem te veom brzinom (skoro ko u monomodu)
- esto se koristi u LAN-ovima

3) Monomode
- prua najbolje rezultate jer se svjetlost alje po jednom putu te stoga nema disperzije
- signal na kraju je jednak signalu na izvoru
- najee se koristi za velike udaljenosti (telefon, kablovska TV,...)

19

Telefonski kanal
- prilagoen karakteristikama ljudskog glasa i uha (ljudsko uho registrira frekv. od 30Hz do 16kHz)
- najvei dio energije koncentriran je u podruju od 300Hz do 3400Hz, telefonski aparat pretvara glas u
elektrine signale a tel. kanalima se prenosi samo podruje od 300Hz do 3400Hz jer je ono dovoljno za
razumijevanje govora
- prijenosna karakteristika telefonskog kanala je strma na rubovima a na niskim frekvencijama i iznad
4000Hz u potpunosti gui signale
- filter telefonskog kanala koji ograniuje njegovu irinu, uzrokuje fazni pomak meu signalima raznih
frekvencija to izaziva izoblienje digitalnih signala - nije pogodan za prijenos digitalnih signala
- da se prevlada taj nedostatak signali se moduliraju pomou modema u analogne signale

karakteristika ljudskog govora

karakteristika telefonskog kanala

20

7. SLOJ APLIKACIJA
- korisniki agent - spojite izmeu korisnika "iznad" i mree "ispod"
- sadri korisniki interfejs i protokol aplikacijske razine
- npr. Web: preglednik, E-mail: mail reader, streaming video/audio: media player
- aplikacija - komunicira, distribuira procese
- koristi se na krajevima sustava (terminalima)
7.1. - PROTOKOL APLIKACIJSKOG SLOJA
- "dio" aplikacije, definira poruke koje izmjenjuju aplikacije te akcije koje e se izvriti
- koristi komunikacijske servise koje pruaju protokoli niih slojeva (TCP, UDP)
Protokol aplikacijskog sloja definira:
a) tipove poruka koje se izmjenjuju (npr. zahtjev i odgovor)
b) sintaksu poruka (podjela polja u porukama)
c) semantiku polja (znaenje informacija u poljima)
d) pravila razmjene poruka
- javni protokoli - definirani RFC standardom (HTTP, SMTP)
- privatni protokoli - KaZaA
- 2 modela komuniciranja u mrei:
a) peer-to-peer
b) server-klijent
Klijent
- zapoinje razmjenu poruka sa serverom
- trai usluge od servera
- klijenti su ugraeni u Web browsere i mail readere
Server
- prua traene usluge klijentima
Proces komuniciranja putem mree
- poruci se dodaje adresa - 32-bitna IP adresa raunala i PORT adresa aplikacije
- fiziki se ostvaruje preko SOCKETA preko kojeg se aplikacija vee na mreu
- proces stvara socket (aplikacija stvara procese, svaki proces ima svoj socket)
- specifian socket je za TCP i UDP
- programer moe jedino odabrati tip usluge to ga nudi sloj ispod (TCP ili UDP) i izabrati neke parametre

21

Adresiranje procesa
- da bi proces mogao primiti poruku mora imati identifikator
- svaki server ima jedinstvenu 32-bitnu IP adresu
- uz IP adresu proces mora imati i broj porta povezan s procesom servera
Karakteristike prijenosa za aplikacije:
a) gubirak podataka - neke aplikacije toleriraju gubitak nekoliko paketa tijekom prijenosa (audio) dok
druge zahtjevaju toan prijenos podataka (telnet, prijenos podataka)
b) kanjenje - neke aplikacije zahtjevaju jako malo kanjenje da bi bile "uinkovite" (igranje preko neta)
c) kapacitet kanala - neke ap. zahtjevaju odreeni minimum da bi bile "uinkovite" (multimedia) dok druge
koriste kapacitet kakav im je na raspolaganju
Tipovi protokola prijenosa za Internet - sloj prijenosa
1) TCP (Transmission Control Protocol)
- connection oriented - uspostavlja vezu, prijenos, prekida vezu
- klijent-server model, razmjenjuju kontrolne informacije da se pripreme na razmjenu podataka
(handshaking), FDX veza, aplikacija prekida vezu nakon prijenosa
- pouzdan prijenos (bez greaka i u tonom redoslijedu)
- kontrola toka - poiljatelj ne moe "zaguiti" primatelja
- kontrola gomilanja - uspori poiljatelja kad je mrea zaguena (loe za real-time prijenos)
- ne prua odreeni minimalni kapacitet i mogue kanjenje (npr. ekamo 10 sekundi da primimo
base HTML fajl s Interneta)
2) UDP (User Datagram Protocol)
- connectionless - bez handshakinga
- nepouzdan prijenos podataka (nije sigurno da e podaci doi do klijenta, ni redoslijed tih podataka)
- ne prua: kontrola toka, kontrola gomilanja, odreeni minimalni kapacitet, kanjenje
- nudi samo odreeni broj portova
- koristi se gdje nije bitna tonost prijenosa (real-time prijenos)
- alje pakete unato zaguenosti voda
7.2. WEB I HTTP
- Web stranice se sastoje od objekata (HTML fajl, JPG slika, Java applet, audio fajl...)
- Web stranice se veinom sastoje od baznog HTML fajla koji sadri nekoliko referenciranih objekata (npr.
bazni HTML i 6 slika)
- svaka stranica ima svoj URL (2 dijela):
22

www.someschool.edu/someDept/pic.gif
server

path

- browser (pretraiva) je korisniki agent za Web

HTTP: Hypertext Transfer Protocol

- definira kako Web klijenti zahtjevaju Web stranice s Weba i kako serveri prenose te stranice klijentima
- to je protokol sloja Web aplikacije
- pull protokol (veinom "skida" objekte s Web-a)
- prema modelu klijent-server:
- klijent - browser koji trai, prima i prikazuje Web objekte
- server - alje objekte prema upitima
- 2 tipa:
- 1.0 - alje samo jedan objekt i zatim raskida vezu (NONPERSISTANT)
- 1.1 - alje vie objekata bez raskidanja veze (PERSISTANT)
- HTTP protokol povezuje razliite tipove arhitektura i OSa
- koristi TCP:
- klijent zatrai TCP vezu (i stvara socket) prema serveru (request poruka)
- server prihvaa TCP vezu od klijenta (i stvara socket) (response poruka)
- razmjena HTTP poruka izmeu browsera i Web servera
- veza se zatvara
- HTTP je stateless (ne biljei stanje - biljeenje slui da bi se moglo nastaviti od odreene toke u sluaju
prekida) - bri je zbog toga
Nonpersistent HTTP
- primjer: www.someSchool.edu/someDepartment/home.index sadri 10 slika
1) HTTP klijent zapoinje TCP vezu prema HTTP serveru na www.someSchool.edu na portu 80
2) HTTP server eka TCP vezu na portu 80, prihvaa vezu i obavjetava klijenta
3) HTTP klijent alje HTTP poruku zahtjeva (sadri URL) u socket TCP veze (u poruci pie da se zahtjeva
objekt someDepartment/home.index)
4) HTTP server prima poruku zahtjeva, formira odgovor koji sadri traeni objekt te ga alje u svoj socket
5) HTTP server zatvara TCP vezu
6) HTTP klijent prima poruku, prikazuje html, nalazi 10 referenciranih objekata jpg slika
7) ponavljaju se koraci 1-5 za svaku sliku
- mogue je i paralelno prenijeti vie objekata (stvara se vie veza odjednom)

23

Vrijeme odaziva (RRT - Round Trip Time):

- RTT - vrijeme putovanja malog paketa od klijenta serveru i natrag
- ukljuuje vrijeme propagacije, ekanja u redu u routerima i switchevima i obrade paketa
- vrijeme odaziva: - jedan RTT da se stvori TCP veza
- jedan RTT za HTTP zahtjev i odgovor
- vrijeme prijenosa fajla
- ukupno = 2RTT + vrijeme prijenosa

Persistent HTTP
- server ostavlja otvorenu vezu poslije slanja odgovora
1) bez pipelininga - klijent stvara novi zahtjev tek nakon to je primio odgovor (1 RTT za svaki
referencirani objekt + vrijeme ekanja za novi objekt)
2) pipelining - klijent alje zahtjev im naie na referencirani objekt, 1 produeni RTT za sve
referencirane objekte (defaultni je za HTTP/1.1)
HTTP poruke
1) REQUEST poruka
- pisana u ASCII kodu
- zaglavlje se moe sastojati od jednog reda ili vie (npr. 5 kao u ovom primjeru)
request line
(GET, POST,
HEAD commands)

GET /somedir/page.html HTTP/1.1

Host: www.someschool.edu
User-agent: Mozilla/4.0
header Connection: close
Accept-language:fr
lines

Carriage return,
line feed
indicates end
of message

(extra carriage return, line feed)

- Connection - close za nonpersistent, open za persistent

- Accept-language - koji jezik preferira, a ako ga server nema alje defaultni

24

Naredbe zahtjeva:
1) POST - zahtjev se alje u polju zahtjeva (entity body)
2) GET - zahtjev se alje u URL polju:
www.somesite.com/animalsearch?monkeys&banana
3) HEAD - nakon zahtjeva prima se HTTP ali bez referenciranih objekata
Tipovi metoda uploadanja
1) HTTP/1.0 - GET, POST, HEAD
2) HTTP/1.1 - GET, POST, HEAD, PUT (stavljanje objekata na server), DELETE (brisanje objekata)
2) RESPONSE poruka
status line
(protocol
status code
status phrase)
header
lines
data, e.g.,
requested
HTML file

HTTP/1.1 200 OK
Connection close
Date: Thu, 06 Aug 1998 12:00:15 GMT
Server: Apache/1.3.0 (Unix)
Last-Modified: Mon, 22 Jun 1998 ...
Content-Length: 6821
Content-Type: text/html
data data data data data ...

- Date - vrijeme kad je response poruka napravljena i poslana

Statusni kodovi odgovora (response status codes)

- 1** - informativne poruke
- 2** - OK prijenos
- 3** - preusmjerenje
- 4** - greka
- 5** - greka na serveru
25

Autorizacija
- kontrolira pristup sadraju servera
- obino se sastoji od korisnikog imena i zaporke
- ako je stateless - klijent se mora autorizirati u svakom zahtjevu
Cookies
- uvaju stanje - HTTP postaje state protokol
- 4 komponente:
1) cookie header line u HTTP poruci odgovora
2) cookie header line u HTTP poruci zahtjeva
3) cookie fajl uvan na korisnikom raunalu
4) baza podataka na Web sajtu
- koristi od cookiesa: autorizacija, kolica za kupovinu, preporuke,...
- privatnost: cookies dozvoljavaju sajtu da mnogo sazna o tebi
7.3. FILE TRANSFER PROTOCOL (FTP)

- prenosi fajlove od/do udaljenog servera (trai se korisniko ime i zaporka)

- model server-klijent (klijent zapoinje prijenos prema/od "udaljenog" (remote) servera)
- RFC 959, port 21
- koristi TCP za prijenos (jer je potreban pozdan prijenos)
- odvojene kontrolna i podatkovna veza

Proces komuniciranja:
1) FTP klijent kontaktira FTP server na port 21, tako odabirujui TCP kao transportni protokol
2) klijent alje autorizaciju preko kontrolne veze
3) klijent pretrauje "udaljene" direktorije aljui naredbe preko kontrolne veze
4) kada server dobije naredbu za prijenos podataka, otvara TCP podatkovnu vezu s klijentom
5) poslije prvog fajla server zatvara vezu
6) server otvara novu podatkovnu vezu za prijenos drugog fajla
- FTP server zadrava stanje (state) - trenutni direktorij, ista autentifikacija
- HDX kontrolna veza i SDX podatkovna
26

- naredbe: alju se kao ASCII tekst preko kontrolnog kanala (USER, PASS, LIST, RETR, STOR), naredbe
od 4 slova
- povratni kodovi i fraze: 1** (sve ok), 3** (potrebni dodatni podaci), 4** (greka)
7.4. TFTP (Trivial FTP)
- nema kontrole pristupa (javne su sve datoteke)
- vrste paketa: - RRQ (Read Request)
- WRQ (Write Request)
- DATA
- ACK
- ERROR
- temelji se na UDP transportnom protokolu - TFTP se sam brine o uklanjanju pogreaka (alje se paket
tako dugo dok se dobije ACK)
- port 69, svaka strana ima svoj TID (Transfer ID)
- prijenos poinje slanjem zahtjeva - prima se odgovor u obliku ACK paketa ili DATA paketa
7.5. ELEKTRONIKA POTA
- komponente: korisniki agent, mail server, SMTP protokol (Simple Mail Transfer Protocol)
a) korisniki agent (mail reader) - sastavlja, ureuje, ita mailove (Outlook, Eudora, Netscape Messenger)
- poslane/primljene poruke su spremljene na serveru

b) Mail Serveri - mailbox (sandui) sadri poruke za korisnike

- red ekanja - poruke koje ekaju da ih se poalje
- SMTP protokol izmeu mail servera za slanje email poruka
- klijent - server koji alje poruku
- "server" - server koji prima poruku
27

c) SMTP - koristi TCP za siguran prijenos email poruka od klijenta serveru, port 25
- direktan prijenos - server koji alje, server koji prima
- 3 faze prijenosa: handshaking (pozdrav), prijenos poruka, zatvaranje veze
- naredbe/odgovori: naredbe u ASCII tekstu, odgovori su statusni kodovi i fraze
- poruke moraju biti u 7-bitnom ASCII kodu
- connection oriented protokol (HELO za uspostavljanje veze, QUIT za prekid veze)
- SMTP koristi persistent vezu, za kraj poruke se pie "."
- SMTP je push protokol (veinom alje objekte preko TCP-a)
- primjer:
1) Alice koristi KA (korisniki agent) za pisanje poruke i "za" Bob@htnet.hr
2) Alice koristi KA za slanje poruke svojem mail serveru, poruka stavljena u red ekanja
3) klijent SMTP veze otvara TCP vezu s Bob-ovim mail serverom
4) SMTP klijent alje poruku od Alice preko TCP veze
5) Bob-ov mail server stavlja poruku u Bob-ov sandui
6) Bob koristi svoj KA za itanje poruke

Format poruka
- klasini mailovi imaju samo From, To, Subject, prazni red pa onda ASCII tekst, i toku za kraj
- dodatne linije u Subjektu oznaavaju tip MIME (Multipurpose Internet Mail Extension)

MIME version
method used
to encode data
multimedia data
type, subtype,
parameter declaration

From: alice@crepes.fr
To: bob@hamburger.edu
Subject: Picture of yummy crepe.
MIME-Version: 1.0
Content-Transfer-Encoding: base64
Content-Type: image/jpeg
base64 encoded data .....
.........................
......base64 encoded data

encoded data
MIME tipovi/podtipovi:
- tekst - /plain, /html
- slika - /jpeg, /gif
- audio - /basic, /32kadpcm (32 kbps kodiranje)
- video - /mpeg, /quicktime
- aplikacija - /msword
- kod primljene poruke u zaglavlju se dodaje red Recieved: - od koga i kada
28

Protokoli za pristup mejlu - Mail Access Protocol (pull protokoli)

- SMTP se koristi za dostavljanje/pohranu na primateljev server

- Mail Access Protocol :
- POP3 (Post Office Protocol) - autorizacija i download
- IMAP (Internet Mail Access Protocol) - vie opcija, sloeniji, manipulacija poruka na serveru
- HTTP - Hotmail, Yahoo! Mail,
POP3 protokol
- zapoinje kada se korisniki agent spoji preko TCP veze na server na portu 110
1) faza autorizacije: korisnike naredbe - user: name, pass: password
2) faza prijenosa: naredbe korisnika - list, retr, dele, quit
- "download and delete" - pregleda se poruka i zatim brie sa server
- "download and keep" - kopira se poruka na razliite klijente a ostaje na serveru
3) faza update - briu se poruke oznaene za brisanje u fazi prijenosa
- serverovi odgovori: +OK, -ERR
- connectionless, stateless protokol
- pull protokol
IMAP protokol
- uva sve poruke na serveru, dozvoljava korisniku da organizira poruke u direktorije, pretrauje
direktorije i poruke po odreenim kriterijima...
- uva stanje (state protocol) - imena i direktoriji prema odreenom korisniku
- mogue je i dobiti samo dio poruke (npr. samo zaglavlja svih poruka)
HTTP mail
- mogue pregledavanje, pretraivanje, promjena direktorija,... - u browserima tj. preko HTTP servera koji
koriste skripte, skripte koriste IMAP protokol za komuniciranje s IMAP serverom
7.6. DNS (Domain Name System)
- serveri na Internetu, routeri imaju 32-bitne IP adrese koje koriste raunala i "imena" (hostname) koje
koriste ljudi
- DNS - distribuirana baza podataka implementirana u hijerarhiju name servera i protokol aplikacijske
razine koji omoguuje serverima i name serverima da komuniciraju kako bi pruili uslugu prevoenja
- DNS radi na UDP protokolu, port 53
- DNS najee koriste HTTP, SMTP i FTP kako bi preveli naziv servera dobiven od strane korisnika u IP
adresu
- uz prevoenje naziva servera u IP adresu DNS serveri takoer obavljaju i druge usluge:
a) mnogi serveri imaju vie aliasa (druga imena uz pravo, kanoniko ime) - DNS server moe uz IP
adresu pribaviti i kanoniko (originalno, pravo) ime servera
b) tako i mail serveri imaju aliase pa DNS server moe pronai kanoniko ime i za njih
c) neki imaju uz jedno kanoniko ime povezano vie servera tj. IP adresa (replicirani serveri - zbog
velikog broja korisnika) pa DNS server daje jednu od tih adresa te zatim slijedeu..., kako bi se
koristili svi serveri
29

- DNS ima decentraliziranu bazu podadataka ureenu hijerarhijski i distribuiranu diljem svijeta
- nijedan name server nema sve veze ime-IP adresa
- tipovi name servera:
1) lokalni name server (local name server)
- svaki ISP ima svoj lokalni name server, brz odaziv i odgovor
2) root name server
- ako lokalni name server nema traeni hostname, ponaa se kao DNS kijent i alje upit dalje root
name serveru
- ako ni root name server nema traeni hostname on zna IP autoritativnog name servera koji ima tu
adresu te upit proslijeuje
3) autoritativni name server
- svaki server je registriran na autoritativnom name serveru
- neki name server je autoritativan serveru ako u svakom trenutku ima DNS zapis kojim se prevodi
serverovo ime u IP adresu
- mnogi name serveri su ujedno i lokalni i autoritativni name serveri
root name server

2
5

local name server

authorititive name server

dns.umass.edu

dns.eurecom.fr

6
gaia.cs.umass.edu

requesting host
surf.eurecom.fr

- ako root name server ne zna naziv autoritativnog name servera, kontaktira posredniki name server koji
zna naziv autoritativnog name servera
root name
server
6

2
7

local name server

dns.eurecom.fr

intermediate name server

dns.umass.edu

8
authoritative name server
dns.cs.umass.edu

requesting host

surf.eurecom.fr

gaia.cs.umass.edu

- root name server moe i vratiti odgovor natrag lokalnom name serveru u kojem mu kae da sam
kontaktira neki posredniki name server
30

- caching - kada DNS server primi upit o nekom serveru on odgovara ali i zapisuje taj podatak u lokalnu
memoriju (izbacuje se iz memorije nakon odreenog vremena), na slijedei upit moe odmah odgovoriti
bez slanja upita autoritativnom serveru
DNS zapisi (RR - Resource Record)
- zapisi imena - IP adresa
- format RR: (naziv, vrijednost, tip, TTL)
- TTL - vrijeme ivota u cache memoriji
- tipovi: A - naziv servera, vrijednost IP adresa
NS - naziv domene, vrijednost IP adresa autoritativnog servera za domenu
CNAME - naziv je "alias" za kanoniko (pravo) ime, vrijednost je kanoniko ime
MX - vrijednost je kanoniko ime mail servera koji ima aliase
DNS poruke
- poruke upita i odgovora, oboje s istim formatom zaglavlja (12 bajtova)

Nazivi, upiti DNS

serveru

Odgovori na upit

Zapisi autoritativnog
servera
Dodatne informacije

- identifikacija - 16-bitni ID broj kojim raspoznaje koji reply odgovara kojem upitu
- zastavice - upit ili odgovor, rekurzija poeljna, rekurzija mogua, odgovor je autoritativan
7.7. CONTENT DISTRIBUTION (Distibucija sadraja)
- iz mnogo razloga (put do sadraja je preko kanala malog kapaciteta, vod je zaguen, server je pretrpan
upitima...) mogui su zastoji i duga ekanja da doemo do eljenog sadraja, zato se sadraji repliciraju
- distribucija sadraja oznaava repliciranje sadraja na vie servera te mogunost odreivanja koji e
server dostaviti te sadraje najbre
- kategorije distribucije sadraja:
1) Web Caching
2) Content Distibution Networks (CDN)
3) Peer-to-peer file sharing
Web Caching (proxy server)
- proxy server je vor mree koji zadovoljava HTTP upite umjesto izvornog servera (ima svoj disk na koji
sprema kopije nedavno traenih objekata)
- najee ih primjenjuju ISP-i (Internet Service Provider)

31

- primjer:
1) browser uspostavlja TCP vezu s proxy serverom i alje zahtjev za objekt
2) proxy server pretrauje memoriju i ako ima kopiju, alje browseru klijenta
3) ako nema kopiju, otvara TCP vezu s izvornim serverom i alje upit te dobiva traeni objekt
4) pohranjuje kopiju u memoriju te proslijeuje objekt klijentu preko postojee TCP veze
- koristi od web cache-a:
1) smanjuje vrijeme odgovora na klijentov zahtjev (posebno prema onim serverima koji imaju male
kapacitete kanala, a veza prema proxy serveru je puno bra)
2) smanjuje spajanje na Internet (due se moe raditi s manjim kapacitetom kanala bez daljnjih
investicija)
3) prua bru distribuciju sadraja (ako neki sporiji server ima neku popularan sadraj, taj sadraj e se
brzo kopirati na Internet cacheve i velika potranja e biti zadovoljena)

Content Distribution Networks

- pruatelj sadraja (npr. Yahoo) plaa CDN tvrtkama da svoj sadraj prua korisnicima s manjim
zastojima
- CDN tvrtka prua slijedee usluge:
1) CDN tvrtka instalira tisue CDN servera po Internetu. Svoje servere stavlja u Internet hosting centre
(zgrade pune servera). Hosting centri se nalaze blizu ISP-ova.
32

2) CDN replicira korisniki sadraj na CDN server. Kada korisnik uploadira novi sadraj (npr.
promijeni web stranicu) CDN redistribuira novi sadraj na svoje CDN servere.
3) CDN tvrtka prua mehanizam da kada netko zatrai sadraj, opsluiva ga server koji moe taj
sadraj najbre pribaviti.
- postupak traenja sadraja koji se nalazi na CDN serveru:
1) browser alje zahtjev za bazni HTML objekt serveru (www.foo.com) koji odgovara s traenim
HTML objektom, browser nalazi referencu za objekt (http://www.cdn.com/www.foo.com/sports/
ruth.gif)
2) browser alje DNS upit za www.cdn.com koji je hostname za referencirani objekt, DNS server alje
upit autoritativnom DNS serveru koji pronalazi IP adresu servera koji e taj sadraj najbre dostaviti
(veinom je to CDN server koji je najblii ISP-u)
3) klijent prima DNS odgovor i alje zahtjev CDN serveru s odreenom IP adresom te prima objekt
(klijent nastavlja dalje koristiti taj CDN server budui da se IP adresa zapisuje u DNS cache klijenta
ili lokalnog DNS servera)

Peer-to-peer file sharing

- peer - kraj mree (korisniko osobno raunalo)
- npr. Napster, Gnutella, Freenet, FastTrack
- P2P file sharing je dobra ideja jer direktno prenosi sadraj od peera do peera te se koriste resursi milijuna
peerova za distribuciju sadraja
- klijent "skida" objekte, server "alje" objekte, veza se odvija preko FTP-a ili HTTP-a (slanje zahtjeva i
odgovora)
- naini pronalaenja sadraja:
1) Centralizirani direktorij (npr. Napster)
- kada korisnik pokrene P2P file-sharing aplikaciju, aplikacija kontaktira directory server (alje mu
svoju IP adresu te nazive objekata koji su slobodni za razmjenu)
- server tako saznaje informacije o svim peerovima spojenima na server i kreira centraliziranu bazu
podataka
- korisnik mora javiti serveru da je prekinuo vezu a to se radi tako da ili server periodiki alje poruke
peerovima da vidi hoe li odgovoriti ili sa svakim peerom odrava stalnu TCP vezu te ako se prekine
veza, peer se izbacuje iz baze
- nedostaci:
a) single point of failure - ako "padne" server ili veza prema serveru pada cijeli sustav
b) server mora odravati ogromnu bazu podataka i odgovarati na tisue upita u sekundi
c) copyright

33

2) Decentralizirani direktorij (npr. KaZaA/FastTrack)

- odreeni broj peerova postaju "voe grupa" - kada se peer "spoji" na P2P aplikaciju on je dodijeljen
jednom od voa grupa
- voe grupa vode bazu podataka te podatke iz baze alju drugim peerovima na upit
- postoje i bootstrapping vorovi - kada se peer eli spojiti na mreu on se prvo javlja bootstrapping
voru te mu ovaj poalje IP adresu voe grupe ili ga postavlja za vou grupe (bootstrapping vor mu
alje IP adrese ostalih voa grupa)
- bootstrapping vorovi su "uvijek ukljueni" serveri te peerovi mogu koristiti DNS da ih pronau
- nedostaci:
a) relativno kompleksan protokol mora postojati kako bi se izgradila i odravala ta mrea vorova
(overlay network) (npr. ako jedan voa prekine vezu mrea to mora otkriti te dodijeliti njegove
vorove novom voi)
b) svi vorovi nisu jednaki - voe grupa imaju vie odgovornosti
c) ipak mora postojati server - bootstrapping vor
d) copyright

3) Query flooding (npr. Gnutella)

- peerovi se sami povezuju u mreu (preko bootstapping vora) i svi su jednaki
- svaki vor zna samo o svojim najbliim susjedima
- za pronalaenje objekata koristi se query flooding tako da se upit alje susjedu, on alje svojim
susjedima...
- kod ovog dizajna je dobro to svi peerovi imaju iste odgovornosti te se ne uva baza podataka
objekata
- nedostaci:
a) svaki upit se iri mreom te se mrea jako optereuje (uveden je limit na upite tako da ako je
limit 7, upit se alje na sedam vorova od izvora tj. sa svakim vorom broj se smanjuje)
34

b) peerovi sami odravaju mreu (to je komplicirano ali dobro radi u praksi)
c) ipak postoji bootstrapping server
d) copyright

35

2. SLOJ VEZE
- jedinica podataka je okvir ili blok
- podaci se prenose preko razliitih veza i protokola, svaki protokol nudi drugaije usluge
- funkcije sloja veze: kontrola tijeka, otkrivanje i otklanjanje pogreaka
Servisi sloja veze
1) okviri - podacima se dodaju zaglavlja i jo neki podaci ("fizike adrese" koje se koriste za identificiranje
izvora/odredita razlikuju se od IP adresa)
2) pristup komunikacijskom kanalu - MAC (Media Access Control)
3) pouzdan prijenos meu vorovima i bez greaka
4) kontrola tijeka
5) otkrivanje pogreaka
6) ispravljanje pogreaka
7) HDX, FDX
Komuniciranje adaptera
- adapteri (NIC - Network Interface Card) - ethernet kartice, PCMCIA kartice, 802.11 kartice (wireless)

- poiljatelj - stvara okvir dodajui bitove provjere, rdt, kontrole tijeka...

- primatelj - trai greke, rdt, kontrola tijeka..., podatke iz okvira alje voru primatelja
- adapteri su polu-autonomni (djeluju u fizikom i sloju veze)
2.1. SPOJITA (INTERFACE) - FIZIKA RAZINA
- ureaji za obradu podataka (DTE - Data Terminal Equipment) u pravilu ne sadre ureaj za prijenos
podataka
- potrebno je spojite zvano DCE - Data Circuit-Terminating Equipment (modem, NIC)
- DCE prenosi bitove na medij i kominicira s DTE

36

- karakteristike spojita: a) mehanike (utinice)

b) elektrine (voltaa)
c) funkcijske (podatkovne, kontrolne, sinkronizacijske)
d) proceduralne
Spojite V.42/EIA-232-F
- V.24 - protokol fizike razine
- strujni krugovi podijeljeni u funkcije: podatkovna, kontrolna, sinkronizacijska
- jedan strujni krug moe voditi u oba smjera - full duplex
- dva sekundarna strujna kruga dozvoljavaju start/stop kontrolu u HDX operaciji
- pr. kada se upali modem on alje DCE ready, kada je DTE spreman za slanje alje signal na Request to
send, modem odgovara Clear to send, DTE alje podatke, kada podaci stignu modem alje signal na
Recieve Line Signal Detector i alje podatke
Null modem
- DTE - Data Terminal Equipment (raunalo)
- DCE - Data Circuit-Terminating Equipment
- DTR - Data Terminal Ready
- DSR - Data Set Ready
- RTS - Request To Send
- CTS - Clear To Send
- RX - Recieve
- TX - Transmit
- CD - Carrier Detect (val nositelj)
- TAKT - sinkronizacija modema s raunalom

37

- Null Modem Crossover kabel - spaja 2 raunala

2.2. OTKRIVANJE I ISPRAVLJANJE POGREAKA

Otkrivanje pogreaka
- dodaju se bitovi provjere EDC (Error Detection and Correction bits) - redundancija

1) Provjera pariteta
a) paritet jednog bita (vertikalna ispravnost) - otkriva pogreke

b) paritet bitova u dvije dimenzije - otkriva i ispravlja pogreke (FEC - Forward Error Correction)

2) Checksum metode
- d bitovi podataka se tretiraju kao niz k-bitnih brojeva
- k-bitni brojevi se sumiraju te se taj dobiveni broj dodaje kao zatita - Internet checksum, TCP, UDP
- mali overhead ali i slaba zatita
38

3) CRC - Cyclic Redundancy Check

- D - bitovi podataka
- G - generirajui polinom (zna ga i primatelj)
- svakoj rijei D se pridruuje binarni polinom CRC
- za svaki tip pogreaka moe se pronai odgovarajui genrirajui kod
- brza, jednostavna, sigurna metoda
2.3. KONTROLA TIJEKA
- osigurava da poiljatelj ne "preplavi" buffer primatelja (buffer overflow)
Stop and Wait
- izvor alje okvir, odredite prima okvir i odgovara s ACK (acknowledgement), izvor eka ACK prije
slanja slijedeeg okvira
- ako odredite ne poalje ACK zaustavlja se tijek podataka
- dobar protokol za slanje nekoliko velikih okvira
- veliki blokovi se dijele u manje zbog: ograniene veliine buffera, ranije se otkrivaju greke, kod pojave
greaka ponovo se alju manji blokovi, sprijeava jednom voru da "okupira" vod dulje vrijeme

Metoda klizeih prozora

- primatelj ima buffer veliine W, omoguava slanje vie okvira odjednom, mogu se spremiti do W okvira
u buffer bez slanja ACK, svaki okvir ima svoj broj, ACK alje broj okvira kojeg oekuje
- ne smije se slati W okvira ve <W kako bi se moglo saznati koji je okvir pogreno prenesen (da je broj
okvira W=8 -> 567012345 <- i da je pogreno prenesen okvir 5 mi neemo znati koji okvir je pogrean)
- primjer klizeih prozora - slanje podataka i ACK

39

- ako je ispravno primljen okvir alje se RR# (Reciever Ready # okvira koji se oekuje - svi okviri prije #
su time potvreni)
- reciever moe slati priznanje bez dozvoljavanja daljnjeg prijenosa
(RNR - Reciever Not Ready) - za daljnji nastavak poalje obian
RR
- kod full duplexa ako se ne alju podaci povratnom vezom alje se
samo ACK za svaki primljeni okvir
Kontrola greaka
- otkrivanje i ispravljanje greaka, izgubljeni okviri, oteeni okviri,
ARQ
ARQ - Automatic Repeat Request
- protokoli s automatskim ponavljanjem na zahtjev
a) Stop and Wait ARQ metoda
- izvor alje jedan okvir i eka ACK
- ako je primljen oteeni okvir - odbacuje ga, poiljatelj ide u
timeout i ako ne primi ACK tijekom timeouta ponovo alje okvir
- ako je ACK oteen - poiljatelj alje ponovo isti okvir, primatelj
usporeuje okvire i odbacuje duplikat i alje ACK

b) Go back N ARQ metoda

- temelji se na klizeim prozorima, ako nema greke ACK se alje s
brojem oekivanog okvira
- primljen oteen okvir - primatelj otkriva greku u okviru i, alje okvir
kojim odbija okvir i, primatelj prima taj okvir i ponovo alje okvir i i
sve slijedee
- izgubljeni okvir - okvir i je izgubljen, poiljatelj alje i+1, primatelj
prima i+1 i primjeuje da fali jedan okvir, alje okvir kojim odbija
okvir i, poiljatelj se vraa na okvir i i alje ponovo
- izgubljeni okvir (2) - okvir i je izgubljen ali poiljatelj vie ne alje,
primatelj ne radi nita, poiljatelj ide u timeout i alje ACK okvir s P
bitom postavljenim na 1, primatelj to shvaa kao naredbu i odgovara s
ACK i brojem okvira koji oekuje (okvir i), poiljatelj ponovo poalje
okvir i
- oteeni ACK - primatelj prima okvir i i alje ACK (i+1) koji se izgubi,
ako ne primi ACK poiljatelj alje dalje dok ne popuni prozor a zatim
ide u timeout, alje ACK s P bitom postavljenim na 1, primatelj alje
ACK i broj okvira kojeg oekuje
- oteeni okvir odbacivanja - isti postupak kao i kod izgubljenog okvira
(2)

40

c) Selective reject ARQ metoda

- samo odbaeni okviri se ponovo alju
- okviri poslani poslije oteenog prihvaeni su i zapisani u buffer
- primatelj mora imati dovoljno velik buffer
- kompleksniji protokol

HDLC (High Level Data Link Control) protokol

- kvalitetno upravljanje vezom, dvosmjeran transparentan prijenos, cjelovita i efikasnija zatita podataka
od oteenja
- 2 logike stanice: primarna i sekundarna
- primarna stanica - kontrolna, okviri koji se alju su naredbe, odrava odvojene logike veze za svaku
sekundarnu stanicu
- sekundarna stanica - pod kontrolom primarne stanice, okviri koji se alju se zovu odgovori
- kombinirana stanica - alje naredbe i odgovore
- naini spajanja: balansirani i nebalansirani
- nebalansirani - jedna primarna i vie sekundarnih stanica, podrava FDX i HDX
- balansirani - dvije kombinirane stanice, podrava FDX i HDX
- naini prijenosa:
a) NRM (Normal Response Mode) - normalni nain rada
- kod nebalansiranog naina, primarna stanica uvijek zapoinje transfer sekundarnoj, sekundarna stanica
moe samo odgovarati na naredbe primarne dok je prozvana
- server je primarna stanica, terminali sekundarne
b) ARM (Asynchronous Response Mode) - asinkroni nain rada
- nebalansirano, sekundarne stanice mogu zapoeti prijenos bez prozivanja primarne, primarna stanica je
odgovorna za vod i ispravljanje greaka
c) ABM (Asynchronous Balanced Mode) - asinkroni balansirani nain rada
- balansiran, bilo koja stanica moe zapoeti prijenos bez primanja dozvole, nema polling overhead
- najvie se koristi
41

- okvir

- min duljina okvira - 48 bitova + informacijski bitovi okvira

- zastavice slue za sinkronizaciju - delimiter na krajevima okvira (01111110)
- adresa samo sekundarne stanice (primarna je uvijek poznata jer samo ona moe slati sekundarnoj stanici),
ako je adresa 11111111 onda je to broadcast okvir (alje svima na mrei)
- kontrolno polje - razliito za informacijski, nadzorni i nenumerirani okvir, poll/final bit - poiljatelj stavlja
poll na 1 kada eli predati vod primatelju, a primatelj vraa vod stavljanjem bita final na 1
- FCS - Frame Check Sequence - zatitni bitovi

- N(S) - broj okvira koji se alje

- N(R) - broj okvira koji se oekuje
- S u nadzornom okviru: RR, RNR, REJ, SREJ
- M u nenumeriranom okviru: SNRM(E), SARM(E), SABM(E)
- koristi se bit stuffing (umetanje bitova) da se sprijei zabuna s podacima koji sadre 01111110:
- ako je niz od 5 jedinica umee se 0
- ako primatelj otkrije 5 jedinica provjerava slijedei bit - ako je 0 brie se, a ako je 1 a sedmi 0 prihvaa
se kao zastavica
- ako su esti i sedmi bitovi 1, poiljatelj prekida prijenos
- tri faze HDLC protokola: inicijalizacija, prijenos, prekid - connection oriented
- SNRM(E), SARM(E), SABM(E) - Set NRM... - poetak veze
- UA - prihvaanje veze nenumeriranim okvirom
- DISC - prekid

42

2.4. VEZE I PROTOKOLI S VIE PRISTUPA (MAP)

Tipovi veza:
a) Point-to-point
- PPP za dial-up pristup, point-to-point veza izmeu ethernet switcha i servera
b) Broadcast (dijeli se vod)
- tradicionalni ethernet, 802.11 beini LAN
Protokol s vie pristupa (Multiple Access Protocol)
- jedan kanal se dijeli, a ako dva ili vie vora istovremeno alju - kolizija
- protokol odreuje kako vorovi dijele kanal (npr. kada vor moe slati)
Taksonomija - 3 klase protokola
1) fiksno dijeljenje kanala (vremensko, frekvencijsko, kodno multipleksiranje)
2) random access (sluajni pristup) - kanal se ne dijeli. mogue kolizije, opravljanje od kolizije
3) sa redoslijedom - koordiniranje pristupa da se izbjegnu kolizije
1) Fiksno dijeljenje kanala (multipleksiranje)
- uinkovit kod velikog prometa
- kod malog prometa - alocira se cijeli kanal za samo 1 vor
a) TDMA (Time Division Multiple Access) - vremensko multipleksiranje
- pristupa se kanalu u "rundama", svaka stanica dobije dio fiksne veliine u svakoj rundi, neiskoriteni
dijelovi propadaju
- loe koritenje vodova, potrebna je sinkronizacija
- statistiko vremensko multipleksiranje - ubacuju se paketi u slobodna mjesta, svaki paket se oznaava
dodanim bitovima ili multipleksor alje informacije da se u nekom vremenskom odsjeku prenosi neki
"drugi" paket i tako za svaki novi paket koji upadne u "tue" vrijeme

b) FDMA (Frequency Division Multiple Access) - multipleksiranje s podjelom frekvencija

- kanal se dijeli na frekvencijske pojaseve, svaka stanica dobiva jedan fiksni frekv. pojas, nekoriteni
pojasevi

43

fr
eq
ue
nc
y
ba
nd
s

time

c) CDMA (Code Division Multiple Access) - multipleksiranje s podjelom koda

- svaka stanica ima jedinstveni kod
- svi korisnici dijele istu frekvenciju
- vrijednost podataka se mnoi s kodom
- problem se javlja u odvajanju kodova i zbog slabljenja signala se nezna razina prijenosa, javlja se potreba
za veim kapacitetom kanala

2) RAP (Random Access Protocol) - protokol sa sluajnim pristupom

- kada vor alje paker, koristi cijeli kanal
- ako dva istovremeno alju - kolizija (eka se random vrijeme pa se opet alje)
- RAP protokol odreuje kako otkriti kolizije i kako se oporaviti od njih
- uinkovit kod malog prometa (jedan vor koristi cijeli kanal), velik promet dovodi do zastoja zbog
velikog broja kolizija
- slotted ALOHA, ALOHA, CSMA, CSMA/CD, CSMA/CA
44

a) slotted ALOHA
- svi okviri su iste veliine, vrijeme je podijeljeno na iste odsjeke, vorovi poinju slati okvire na poetku
odsjeka, vorovi su sinkronizirani, ako 2 ili vie vora alju u isti odsjeak, svi vorovi otkrivaju
koliziju
- kada vor dobije okvir poinje ga slati u slijedeem odsjeku, ako nema kolizije vor moe slati, ako ima
kolizije vor alje okvir u svakom slijedeem odsjeku (nakon oporavka - vrijeme ekanja) s
vjerojatnosti p dok ne uspije
- vjerojatnost p - kao bacanje novia, glava za slanje a pismo za ekanje

- ako je jedan aktivni vor, on alje pri punom kapacitetu, decentralizirano (svaki vor odluuje kada e
slati), odsjeci u vorovima moraju biti sinkronizirani, jednostavnost
- mogue kolizije, troi se vrijeme na ekanje i oporavak, ne omoguuje se otkrivanje kolizija
- efikasnost - kanal se korisno iskortava 37% vremena
b) pure (unslotted) ALOHA
- jednostavniji protokol, nema sinkronizacije
- kada okvir prvi puta stigne, odmah se alje (raste
vjerojatnost kolizije), ako doe do kolizije vor odmah
opet alje okvir s vjerojatnosti p, odnosno eka odreeno
vrijeme te ponovno alje s vjerojatnosti p
- efikasnost : 18%

c) CSMA (Carrier Sense Multiple Access)

- protokol "oslukuje" prije slanja - ako je kanal slobodan alje cijeli okvir,
ako nije - odgodi slanje
- kolizije su ipak mogue zbog propagacije zbog koje jedan vor nezna da
drugi vor alje
- kod kolizije se gubi cijeli paket, gubi se vrijeme (random backoff vrijeme)
- brzina propagacije i udaljenost vorova utjeu na efikasnost
- slika: vor B poinje slati okvir u oba smjera voda, prije nego
okvir doe do vora D ovaj isto pone slati svoj okvir te dolazi do
kolizije

d) CSMA/CD (Collision Detect)

- u kratkom vremenu otkriva kolizije, kolizijski vorovi prekidaju
slanje i alju jam signal (48 bitova)
- smanjuje se gubljenje vremena
- otkrivanje kolizije: jednostavno u inim LANovima (mjeri se
snaga signala, usporeuje poslane/primljene signale) a tee u
beinim LANovima (reciever se gasi tijekom slanja)
45

e) CSMA/CA (Collision Avoidance)

- poiljatelj:
- ako kanal miruje DISF (Distributed Inter Frame Space)
sekundi, alji RTS (Ready to send)
- ako je kanal zauzet - ekaj NAV sekundi
- primatelj:
- ako je primljen RTS alji CTS poslije SIFS (Short IFS)
- RTS i CTS (Clear TS) su kratki (manja vjerojatnost kolizije) dodaju se kako bi se rezervirao kanal
- vorovi prate signal rezervacije pomou NAV (Network
Allocation Vector) - poiljatelj u NAV polju okvira stavlja
duljinu slanja da ostali znaju koliko ekati
3) MAC protokoli s redoslijedom
a) prozivanje (polling) - glavni vor poziva terminalne vorove da alju s redoslijedom (svakome alje
poruku da smije slati kada na vodu primjeti da nema prometa/signala)
- mora se dodati polling overhead, ekanje na red makar nijedan drugi ne alje, single point of failure
(master)
b) prijelaz znaka (token pasing) - kontrolni znak (token) se alje od jednog vora drugom sekvencijalno
- mora se dodati token overhead, ekanje na red, single point of failure (token)
2.5. LAN (Local Area Network)
- LAN adresa (fizika ili ethernet ili MAC, Media Access Control) - 48 bitna (izraena u 6 bajtova a svaki
bajt kao 2 hexadecimalne brojke)
- svaki adapter (NIC - Network Interface Card) ima svoju jedinstvenu LAN adresu
- MAC adresa je prijenosna (moe se prenositi LAN kartica s jedne mree u drugu) a hijerarhijska IP
adresa nije prijenosna jer ovisi o IP mree na koju je vor prikljuen
frame source,
dest address
Bs MAC
addr

As MAC
addr

datagram source,
dest address
As IP
addr

Bs IP
addr

IP payload

datagram

ARP: Address Resolution Protocol

- svaki IP vor (server, router) na mrei ima ARP tablicu (sastoji se od IP/MAC adresa veznih za neke
LAN vorove)

46

- stavka ARP tablice: IP adresa; MAC adresa; TTL (Time To Live - vrijeme nakon kojeg se IP/MAC veza
zaboravlja, obino je 20min)
- u sluaju da zna IP adresu od B ali nema MAC adresu u ARP tablici, on alje (broadcast FF-FF-FF-FFFF-FF) ARP paket (koji sadri IP odresu od vora B i svoju IP i MAC adresu), svi vorovi primaju ARP
upit, B prima ARP upit i odgovara voru A sa svojom MAC adresom, A sprema IP/MAC vezu u svoju
ARP tablicu
- ARP je plug-and-play protokol - sam se aurira
Prespajanje u drugi LAN

- A stvara paket s A kao izvorom (IP i MAC adresu) i B kao ciljem (IP adresu)
- A koristi ARP da dobije MAC aresu od R (routera) za 111.111.111.110
- A stvara okvir s MAC adresom od R kao ciljnom
- A alje okvir, R prima okvir
- R uzima IP paket iz okvira i vidi da je cilj vor B
- R koristi ARP da sazna MAC adresu od B, stvara okvir koji sadri IP paket i alje ga voru B
LAN Topologije
- Drvo (Tree), Sabirnica (Bus), Prsten (Ring), Zvijeznda (Star)

a) Sabirnica i drvo
- signal propagira kroz medij - "uju" ga sve stanice (potrebna je jedinstvena adresa stanice)
- full duplex veza izmeu stanice i izvora (dozvoljava istovremeno slanje i primanje)
47

- potrebno je koordinirati prijenos - izbjegavanje kolizija koristei male okvire

- terminator unitava okvire na kraju medija (potrebno zbog povratka okvira - jeka)
b) Prsten
- obnavljai (repeater) povezani u zatvoren krug, primaju podatke na jednom vodu a alju na drugi
(jednosmjerna veza)
- podaci krue po prstenu kraj svih stanica, odredite prepozna adresu i kopira okvir, izvorite unitava
okvir
- kada stanica moe ubaciti okvir ovisi o Media Access Control protokolu
c) Zvijezda
- svaka stanica je direktno povezana s centralnim vorom (point to point)
- samo jedna stanica moe slati u jednom trenutku (centralni vor moe broadcast)
- centralni vor moe djelovati kao frame switch
ponovo
2.6. IEEE 802 model

Fiziki sloj
- kodiranje/dekodiranje, generiranje/micanje preambule, primanje/slanje bitova
LLC - Logical Link Control
- veza s viim slojevima, kontrola greaka i tijeka
- adresiranje ukljuuje odreivanje adresa LLC korisnika poiljatelja i primatelja (LLC korisnike adrese
su kao SAP kod ISO-OSI modela)
- servisi:
a) connectionless servis bez potvrda - ne prua kontrolu tijeka ni kontrolu greaka, nepouzdan prijenos
podataka
b) connection-mode servis - logika veza je uspostavljena izmeu korisnika te ima kontrole tijeka i
greaka
c) conectionless servis s potvrdama - alju se potvrde te ima kontrole greaka ali se ne uspostavlja
logika veza izmeu korisnika
- LLC protokol:
a) koristi asinkroni balansirani nain izvoenja operacija HDLC-a za connection-mode servis
b) connectionless servis bez potvrda izvodi se pomou nenumeriranih okvira
c) connectionless servis s potvrdama izvodi se pomou 2 nova nenumerirana okvira
d) dozvoljava multipleksiranje koristei LLC service access points (LSAP)
48

MAC (Media Access Control)

- sastavljanje podataka u jedan okvir s adresom i CRC poljima (otkrivanje i ispravljanje)
- kontrola pristupa mediju moe biti:
a) centralizirana - postoji kontroler koji ima autoritet da doputa koritenje voda
b) decentralizirana - stanice zajedno odreivaju kontrolu pristupa tako da dinamiki odreuju
redoslijed kojim e slati
- u sinkronom prijenosu odreeni kapacitet je dodijeljen vezi (koristi se vremensko i frekvencijsko
multipleksiranje)
- asinkroni prijenos:
a) Round Robin
- svaka stanica ima priliku za slanje
- stanica moe slati ili javiti slijedeoj stanici neka alje
- dobro kad sve stanice imaju za slati a loe kada alje samo mali broj stanica a ostale samo alju okvir
kojim javljaju da su gotove
b) Rezervacije
- vrijeme koritenja medija je podijeljeno u slotove (kao i kod vremenskog multipleksiranja)
- stanica koja eli slati rezervira budue slotove na odreeno ili neodreeno vrijeme
c) Takmienje
- u ovim tehnikama nema kontrole odabira stanice koja alje, sve stanice se natjeu za vrijeme
- prednost je u tome to je jednostavna tehnika za implementirati i uinkovita pri malom optereenju

MAC okvir

49

- DSAP - odredini SAP (7-bitna adresa)

- SSAP - izvorini SAP (7-bitna adresa)
2.7. ETHERNET
- dominantna LAN tehnologija jer je jeftina, rasprostranjena, jednostavna, brza - 10, 100, 1000Mbps i 1, 10
Gbps
- ethernet okvir - sadri IP paket, preambulu, adrese, tip, CRC
a) preambula - sastoji se od 7 bajtova za sinkronizaciju koje dodaje fizika razina (10101010) i zadnjeg
bajta, delimitera koji dodaje razina veze i slui za oznaavanje poetka okvira (10101011)
b) adrese - 6 bajtova (MAC adrese)
c) tip - 2 bajta, pokazuje koje vrste je paket, veinom je IP ali moe biti i Novell IPX ili AppleTalk
d) data - od 46 do 1500 bajtova (ako je vie od 1500 bajtova okvir se mora segmentirati)
e) CRC - 4 bajtova
- najmanja veliina: 8+6+6+2+46+4 = 72 bajta

- connectionless protokol, nesiguran (ne alju se ACK or NACK poiljatelju, mogue poporaviti
koritenjem TCPa)
- koristi CSMA/CD:
a) Adapter prima paket i stvara okvir
b) Ako oslukivanjem otkrije da je kanal slobodan poinje slati okvir, a ako je zauzet eka da se oslobodi
c) Ako adapter poalje okvir bez otkrivanja druge transmisije, gotov je sa slanjem
d) Ako adapter otkrije drugu transmisiju, prekida i alje jam signal (48 bitova)
e) Eksponencijalno ekanje: poslije m-te kolizije adapter uzima K random vrijeme tako da bira iz {0,
1,..., 2m-1}. Adapter eka K*512 bitova vremena
- uinkovitost je vea ako je vrijeme propagacije manje
Ethernet tehnologije
a) 10base2
- 10 oznaava 10Mbps, 2 oznaava duljinu kabla max. do 200m
- koristi se tanki koaksijalni kabel, obnavljala (do 4 obnavljala, to omoguuje duljinu voda do 925m i
broj vorova od 150, meutim ako bilo koja 2 vora alju u isto vrijeme doi e do kolizije)
50

b) 10baseT, 100baseT
- T znai twisted pair (parica)
- vorovi su povezani u zvjezdanu topologiju pomou hub-a, 100m max. udaljenost izmeu vora i hub-a
- hub je obnavljalo fizikog sloja - bitovi koji ulaze na jedan vod izlaze na sve ostale, ne prua
CSMA/CD

- ethernet koristi Manchester moduliranje - svaki bit ima tranziciju, mogua sinkronizacija izmeu vorova

2.8. HUB, BRIGDE, SWITCH

Hub (obnavljalo)
- hub povezuje LAN segmente, produuje max. udaljenost meu vorovima
- signal primljen na jedan ulaz alje na sve ostale, ako otkrije da jedan vor (ili hub) ne radi ipravno
iskljuuje ga iz prometa (ne alje njegove signale na ostale izlaze)
- postaje samo jedna velika domena kolizije, ne mogu se povezivati 10baseT i 100baseT (jer nema buffera)
- postoji maksimalan broj vorova koji mogu biti spojeni s hubovima
- radi na 1. razini ISO-OSI
51

Bridge (most)
- pohranjuje i proslijeuje ethernet okvire, selektivno alje okvire na temelju MAC adresa, koristi
CSMA/CD
- vorovi nisu svjesni postojanja mostova, radi na 2. razini ISO-OSI
- mogue povezivanje mrea razliitih tipova brzina, ne postoji ogranienje na veliinu mree
- postavljanjem mostova LAN se dijeli u segmente - filtrira pakete (okviri jednog LANa ne proslijeuju se
u drugi), svaki segment postaje svoja domena kolizije

- svaki most ima tablicu usmjeravanja (bridge table) ija stavka se sastoji od (MAC adresa vora, Broj
spojita mosta, Vrijeme ivota)
- mostovi ue koji vor se nalazi na kojem spojitu (self-learning) - kada prime okvir zapiu u tablicu
usmjeravanja
- mostovi su i plug-and-play (ne treba nita konfigurirati ve samo spojiti mreu na most)
- primjer: vor C alje okvir voru D, budui da se u tablici ne nalazi C most ga zapisuje, poplavljuje
(flooding) sve vorove na spojitima 2 i 3 i vor D prima okvir, D alje okvir voru C, most zapisuje u
tablicu vor D i proslijeuje okvir na spojite 1

- za poveanje raspoloivosti poeljno je imati redundantne, alternativne puteve od izvora prema odreditu
(spanning tree)
- zbog viestrukih puteva mogue je beskonano kruenje okvira mreom to je rijeeno tako da mostovi
iskljuuju nepotrebne puteve te ih ukljue po potrebi
52

Bridge vs Router (most vs usmjernik)

- oboje pohranjuju i proslijeuju, odvajaju domene kolizije
- router radi na sloju mree (3.), a bridge na sloju veze (2.)
- router koristi tablice usmjeravanja (routing table), bridge koristi bridge table

- Bridge:
+ bre prespajanje (samo 2. razina), plug-and-play, tablice su samouee
- sav promet ide preko spanning tree makar postoji alternativni direktni put, ne nude zatitu od
"broadcast oluje" (ako jedan vor "poludi" i pone slati beskrajan niz okvira, svi e biti preneseni i
past e mrea)
- Router:
+ proizvoljne topologije, kruenje je ogranieno pomou TTL brojaa, zatita od "broadcast oluje"
- nije plug-and-play (trai konfiguriranje IP adresa), sloenije procesiranje (3. sloj)
- bridgevi su bolji u malim (par stotina hostova) mreama, routeri u velikim mreama (tisue hostova)
Switch (prespojnik)
- u biti to je samo bridge s vie ulaza
- alje okvire drugog sloja, filtrira koristei LAN adrese
- FDX veza preko istog spojita (slanje i primanje)
- moe slati istovremeno A-A', B-B'... bez kolizije
- esto se koristi u topologiji u obliku zvijezde
- kombinira mree razliitih brzina
- cut through prespajanje - slanje okvira od ulaza prema izlazu bez
ekanja da stigne cijeli okvir (ali treba barem zaglavlje - adresa)

53

hub

bridge

router

switch

izolacija
prometa

plug-and-play

optimalno
usmjeravanje

cut through

2.9. IEEE 802.11 WIRELESS LAN

- 802.11b (WiFi) - radio spektar 2.4 - 5 GHz, do 11Mbps, koristi DSSS (Direct Sequence Spread
Spectrum)
- 802.11a - 5-6 GHz, do 54Mbps
- 802.11g - 2.4 - 5 Ghz, do 54Mbps
- svi koriste CSMA/CA za viestruki pristup, svi imaju bazne stanice i ad hoc verzije
- beini host komunicira s baznom stanicom (access point - AP)
- podruje radne stanice (BSS - Basic Service Set) sadri: beinog hosta i baznu stanicu (AP)

- ad hoc pristup - bez baznih stanica, beini hosti komuniciraju meusobno (okvir da bi stigao od A do B
moda mora biti usmjeravan preko X, Y, Z) - primjena na laptop konferencijama, bojitima,...
2.10. BLUETOOTH
- troi malo energije, mali radijus djelovanja (10-100m)
- frekvencija na 2.45 GHz nelicenciranog radijskog pojasa
- do 721kbps kapcitet kanala
- smetnje od beinih LANova, digitalnih beinih telefonca, mikrovalnih penica - smanjuju se frequency
hoppingom
2.11. POINT TO POINT DATA LINK CONTROL (PPP DLC)
- jedan poiljatelj, jedan primatelj (ne treba Media Access Control ni MAC adresiranje)
- popularni PPP DCL protokoli: PPP (point-to-point protocol) i HDLC
- prua: transparentnost bitova (mora moi prenijeti bilo koji niz bitova u data polju), otkrivanje greaka
(ne i ispravljanje), otkrivanje i javljanje greke na vezi gornjem sloju (mrenom), krajnji korisnici mogu
saznati/konfigurirati meusobne mrene adrese
- ne prua: ispravljanje greaka, kontrolu tijeka, dostavljanje OK izvan reda, veze s vie pristupa
- ispravljanje greaka, kontrola tijeka, ureivanje podataka su preneseni na vie slojeve
Podatkovni okvir
- zastavica - delimiter
- adresa - ne slui niemu jer postoji samo jedan mogui
primatelj
54

- kontrolno polje - ne slui niemu (uvijek 00000011)

- protokol - protokol vie razine kojem se okvir alje
- info - podaci koji se prenose
- check - CRC za otkrivanje greke
- najmanja veliina okvira je 7 bajtova + podaci
- transparentnost bitova - u info polju mora biti mogue prenijeti i delimiter (01111110) i to se
omoguuje pomoi umetanja bajtova (byte stuffing) tako da se ispred takvog bajta dodaje jedan bajt
01111101 te se on pri primanju odbacuje

- prije prijenosa podataka peerovi moraju: konfigurirati PPP vezu (max duina okvira, autentifikacija connection oriented) i konfigurirati mreu (za dobivanje IP adrese se prenosi IP Control Protocol (IPCP)
da se saznaju/konfiguriraju IP adrese)
2.12. ATM (Asynchronous Transfer Mode) - Asinkroni nain prijenosa
- pokriva (zamjenjuje) 4 sloja ISO-OSI
- cilj je integrirani, end-end prijenos glasa, videa i podataka - zadravajui vremenske/kvalitetne zahtjeve
za glas i video (suprotno od Internet best-effort modela), telefonija "slijedee generacije", prespajanje
paketa (odreene duljine - elije) koristei virtualne vodove

- AAL sloj (ATM Adaptation Layer) - samo na krajevima ATM mree (segmentacija podataka)
- ATM sloj (sloj "mree") - prespajanje, usmjeravanje elija, definira strukturu ATM elija
- PHY sloj - fiziki sloj
- koristi se za povezivanje routera IP okosnica:
- IP preko ATM-a
- ATM kao zamjena za sloj veze - povezuje IP routere
AAL sloj
- "prilagoava" vie slojeve (IP ili ATM aplikacija) ATM sloju
- nalazi se samo na krajevima mree, ne i u switchevima
- okvir AAL sloja se dijeli na vie ATM elija (kao TCP u IP pakete)
- AAL sloj se dijeli na 2 podsloja:
a) Segmentation And Reassembly (SAR)
b) Convergence Sublayer (CS)
55

- podaci vieg sloja se prvo ugrauju u Common part convergence sublayer (CPCS) okvir u CS podsloju
- budui da je taj okvir prevelik i ne stane u ATM eliju mora se segmentirati
- SAR podsloj segmentira okvir te mu dodaje AAL zaglavlje i AAL trailer

- podatkovno polje je veliine 48 bajta podataka (zbog breg kreiranja elija kod prijenosa glasa izabrana
sredina izmeu 32 i 64)
ATM zaglavlje
- 5 bajtno zaglavlje
- ID virtualnog kanala (VCI - Virtual Channel ID) - mijenja se od veze do veze kroz mreu
- Tip podataka (PT - Payload Type)
- Bit prioriteta (CLP - Cell Loss Priority bit)
- CRC (HEC - Header Error Checksum)
- vie verzija AAL sloja (ovisno o ATM servisu):
- AAL1 - CBR (Constant Bit Rate)
- AAL2 - VBR (Variable Bit Rate) npr. MPEG video
- AAL3 - ABR (Available Bit Rate)
- AAL5 - za podatke (npr. IP podaci)
- AAL5 - SEAL (Simple and Efficient AL) - mali overhead, 4 bajta CRC-a, PAD omoguuje koritenje
vie elija od 48 bajtova (veliki AAL5 okviri dijele se u 48 bajtne ATM elije)

Network
Architecture
Internet

Service
Model
best effort

ATM

CBR

ATM

VBR

ATM

ABR

ATM

UBR

Bandwidth
none
constant
rate
guaranteed
rate
guaranteed
minimum
none

Guarantees ?
Loss Order Timing

Congestion
feedback

no

no

no

no (inferred
via loss)

yes

yes

yes

yes

yes

yes

no
congestion
no
congestion

no

yes

no

yes

no

yes

no

no

- congestion - zakrenje (kontrola tijeka)

- timing - kanjenje
56

ATM virtualni vodovi

- elije se prenose od izvora do odredita preko virtualnih vodova (put koji se sastoji od niza vodova od
izvora do odredita), svaki paket nosi identifikator VV-a (a ne odredini ID), svaki switch na putu od
izvora do odredita uva "stanje" za svaku vezu
- PVC (Permanent Virtual Circuits) - dugotrajne veze, obino je veza izmeu IP routera "stalna"
- SVC (Switched VCs) - dinamiki se postavljaju prema pozivima
- prednost ATM VCa - kvaliteta performansi garantirana za veze preko VCa (kapacitet kanala, kanjenje,
delay jitter)
- nedostaci - nedostatna podrka prometa datagrama, jedan PVC izmeu izvora i odredita nije dovoljan
(trebalo bi broj korisnika N*2 veza), SVC trai vrijeme za uspostavljanje veze i overheade za kratke veze
ATM fiziki sloj
- sastoji se od 2 dijela:
1) TCS (Transmission Convergence Sublayer) - prilagoava ATM sloj iznad PMD podsloju ispod
2) PMD (Physical Medium Dependent) - ovisi o fizikom mediju koji se koristi
IP-preko-ATMa

klasini IP
3 LAN segmenta
MAC adrese i IP adrese

IP preko ATM
mijenja LAN segmente s ATM mreom
ATM adrese i IP adrese

- slanje okvira putem ATM-a:

1) IP sloj odreuje IP, ATM ciljnu adresu (koristei ARP tablicu)
2) alje podatke u AAL5
3) AAL5 stvara okvir, dijeli ga u elije i alje u ATM sloj
4) elija se kree ATM mreom do odredita
5) AAL5 vadi podatke iz okvira
57

6) ako je CRC OK, alju se podaci IP sloju

2.13. FRAME RELAY
- slino ATM-u: WAN tehnologije, orijentirano virtualnim vodovima, moe se koristiti za prijenos IP
podataka
- packet switching koristi veliki overhead jer je raen u vrijeme slabijih vodova te je overhead bio potreban
da se isprave greke kod prijenosa dok FR koristi moderne kvalitetnije vodove te stoga ima manji
overhead
- frame relay servisi: nema otkrivanja/ispravljanja greaka, kontrola tijeka

- dizajniran da povezuje poslovne LANove:

- veinom su povezani stalnim virtualnim vodom - prenosi ukupni promet izmeu 2 routera
- prespojni virtualni vodovi - kao i u ATM-u
- tvrtka unajmljuje FR servise iz javne FR mree
flag
s

addres
s

data

CRC

flag
s

- flag - delimiter 01111110

- adresa: 10 bitova ID VC, 3 bita kontrole tijeka
2.14. MODEM (MODulator - DEModulator)
- baud - promjena signala izmeu 2 modema u 1 sekundi (npr. promjena frekvencije ili faze signala 300
puta u sekundi = 300 bauda)
- bps - stvarna brzina prijenosa (broj bitova u sekundi)
- V.90 - 56 kbps standard, 56kbps download - 33.6kbps upload
- V.92 - poboljani V.90 - quick connect (bri handshake), modem-on-hold, PCM upstream (do 48kbps)
- modem koristi PAM (pulsno amplitudna modulacija) i PCM (pulsno kodna modulacija) za prijenos
podataka

58

- handshaking (pitanje modema kod spajanja) - pregovaranje o protokolima modulacije, kontrole greaka i
kompresije, koordinacija spajanja
- fallback metoda (uspostavljanje optimalnog naina komunikacije) - prvo se spaja na najbri protokol,
ovisno o loim uvjetima tel. linije "pada" na ranije protokole i tako dugo dok se ne pronae
zajedniki jezik ili ne ponestane protokola (no carrier)
- irina govornog kanala je 4000Hz, PCM uzima 8000 uzoraka * 8 bitova po uzorku (razine amplitude) =
64000 bps
- zbog kvantizacijskog uma i ostalih smetnji uzima se samo 7 bitova po uzorku - 8000 * 7 = 56000 bps
- uvjeti za postizanje 56kbps - digitalni modem spojen na Javnu telefonsku mreu, V.90 podrka na oba
kraja, samo jedna A/D konverzija (korisnik-host), dovoljno kvalitetan vod
- kontrola toka:
a) softverska (XON/XOFF) - kontrolni znakovi ukljueni unutar podatkovnog toka
b) hardverska (RTS/CTS) - mijenjanje napona na signalnim linijama serijskog suelja
- modemima se upravlja pomoi AT naredbi

59

2.15. ADSL (Asymmetrical Digital Subscriber Line)

- uvijek na usluzi, koristi itav frekv. pojas parice, telefon i Internet istovremeno
- potrebno je imati ADSL modem i razdjelnik (splitter)
- frekvencijski pojas se dijeli na 25 kHz-200 kHz za upstream i 240 kHz-1.1MHz za downstream
izlazna
snaga

razmak izmeu
tonova 4,3 kHz

tonovi koji se ne koriste radi

uvjeta na liniji

max 3 db
varijacije

frekvencija
POTS

upstream

downstream
1,1 MHz

20 kHz 25 kHZ

Discrete Multitone (DMT)

- viestruki nosioci signala na razliitim frekvencijama (paralelan prijenos)
- podkanali od 4kHz (247 kanala po 4 kHz)
- razmak izmeu podkanala je 4.3 kHz
- alje se testni signal i koriste se podkanali koji imaju bolji prijenos (slabiji um)

Distribucija bitova po tonovima ovisno o kvaliteti pojedinog 4 kHz tona

15
15

15
9
8

Tones started up (no noise)

6 tones x 8 bit/ton = 48 bits

Tones after start up (with noise)

15 + 9 +7 + 5 + 4 + 8 = 48

60