Lazarus

Uputstvo za rad
Gimnazija Muhsin Rizvi Kakanj
Nedim Zaimovi i Emir Merdi

Sadraj
1. Uvod ...............................................................................................................................................3
2. Nain rada.......................................................................................................................................4
3. Ulaz u Lazarus .................................................................................................................................4
4. Uvod u Programiranje .....................................................................................................................6
5. Struktura Lazarus programa .......................................................................................................... 10
ZAGLAVLJE PROGRAMA ................................................................................................................ 10
DEKLARACIJSKI DIO ....................................................................................................................... 11
IZVRNI DIO PROGRAMA............................................................................................................... 12
6. Kljune rijei Lazarusa ................................................................................................................... 13
7. Elementarne strukture podataka ................................................................................................... 14
1.

Cjelobrojni tip........................................................................................................................ 14

2.

Realni tip ............................................................................................................................... 14

3.

Znakovni tip .......................................................................................................................... 14

4.

Logiki tip .............................................................................................................................. 14

8. Iskazi grananja u Lazarusu ............................................................................................................. 15

Iskaz jednostrukog grananja: ......................................................................................................... 15
Iskaz dvostrukog grananja: ............................................................................................................ 16
Iskaz viestrukog grananja:............................................................................................................ 17
Iskaz for ........................................................................................................................................ 19
Iskaz while .................................................................................................................................... 19
Iskaz repeat .................................................................................................................................. 20
9. Izrazi u Lazarusu ............................................................................................................................ 21
Cjelobrojni izrazi ........................................................................................................................... 21
Realni izrazi ................................................................................................................................... 22
Pretvaranje tipova u izrazima ........................................................................................................ 22
Logiki izrazi .................................................................................................................................. 22

1. Uvod
Lazarus je poeo sa radom u februaru 1999 g. Njega su
prvenstveno osnovale tri osobe:
Cliff Baeseman
Shane Miller
Michael A. Hess
Oni su pokuali da se ukljue u Megido projekt, ali on je
propao. Iz frustracije su poeli projekt Lazarus. On je
poeo sticati veliku popularnost, kako obinih ljudi,
tako i progamera u narednim godinama.
Lazarus je jedan od Delphi-evih programa za brzi razvoj
aplikacija. Sadri razliite oblike komponenti spremnih
za upotrebu i grafiki dizajn koji dizajnerima
omoguava da lako stvaraju zahtjevne grafike
aplikacije.

2. Nain rada
U Lazarus-u moete kreirati vlastite otvorene mree
aplikacija ili komercijalne reklame. Sa Lazarus-om
moete kreirati pretraivae datoteka, softvere za
grafiko ureivanje, igre, 3D softvere i druge razne
vrste softvera. Rad u Lazarus-u je veoma lagan i brzo se
ui. Radi na principu ostalih slinih programa, kao to je
naprimjer Pascal. U ovom uputstvu emo se vie
bazirati na programiranje nivoa srednjih kola, tanije
freepascal programa.

3. Ulaz u Lazarus
Kao i Pascal, Lazarus takoer moete besplatno skinuti
s interneta. Prilikom instalacije programa, automatski
e vam se kreirati ikona na vaem zaslonu (desctop)
raunara.
4

Dvostrukim klikom na ikonu otvorit e vam se prozor

koji izgleda kao na sl.1 :

sl.1
Na prvi pogled prozor Lazarus-a vam se moe uiniti
komplikovanim. Meutim, to je sasvim suprotno tome.
U nastavku emo vam objasniti kako doi do prozora za
kreiranje freepascal programa i na koji nain najlake
moete postati amaterski programer.

4. Uvod u
Programiranje
Kao to smo ve rekli u ovom dijelu emo se najvie
posvetiti kreiranju obinih pascal programa.
Zbog toga emo vam objasniti kako na najlaki nain
moete doi do prozora za kreiranje programa ovog
tipa. Prvo to trebate uiniti jeste da uete u Lazarus i
pronaete File meni koji se nalazim u gornjem lijevom
uglu Lazarus prozora (sl.2).

sl.2
Zatim, jednostavnim klikom na meni File otvorit e vam
se padajua lista podmenija u kojoj trebate pronai
podmeni New.. (sl.3).
6

- Kada kliknete na New ...

otvorit e vam se prozor u kojem
moete birati kakvu vrstu programa
ili programskih modula elite raditi.
- Mnogi uenici prave poetnike
greke tako to ne gledajui izaberu
Custom Program (obini program)
pod grupom Modul. Tada vi radite
jedan od oblika programskih modula
i neete dobiti eljeni rezultat.

sl.3
Da bi radili obini Pascal program potrebno je da
odaberete Program ili Console Application pod
grupom Project (Projekti, sl. 4).

sl.4

Nakon odabira eljene vrste projekta ili modula

dovoljno je da kliknete na OK gumb i otvorit e vam se
prozor za rad, kao naprimjer sl.5.

sl.5

Na sl.5 prikazan je prozor za programiranje obinog

Pascal programa.
Kao to moete primjetiti Lazarus vam je malo olakao
posao tako to su unaprijed upisane kljune rijei koje
obiljeavaju dijelove programa. ( npr.Program za
zaglavlje programa).

Meutim, mnogi uenici se daju zbuniti kad ugledaju

prozor za rad, ali vi jednostavno moete izbrisati sve to
se na njemu trenutno nalazi i poeti rad iznova kako ste
to navikli raditi.
Sada slijedi ono za to je ovaj program namijenjen, a to
je programiranje.
U nastavku emo vas upoznati sa kljunim rijeima i
osnovnim naredbama koje su vam dovoljne da moete
programirati neke jednostavne i neke malo sloenije
programe.

5. Struktura Lazarus
programa

ZAGLAVLJE PROGRAMA

Na poetku svakog programa mora se nalaziti zaglavlje.

Ono poinje kljunom rijei PROGRAM, iza koje slijedi
ime programa. Nakon imena programa slijede rijei
input ukoliko program ita podatke sa standarnog
ulaznog ureaja (npr. tastatura) i rije output ukoliko
program prikazuje izlazne podatke korisniku preko
standardnog izlaznog ureaja (npr. ekrana). Rijei input
i output se obavezno piu u zagradama i predstavljaju
tzv. Parametre programa.

10

DEKLARACIJSKI DIO
Kljune rijei u deklaracijskom dijelu su rijei uses i var.

USES ova rije govori kompajleru da e program

koristiti neke naredbe koji nisu sastavni dio
standardnog Lazarusa, pri emu ime navedeno iza uses
(npr. crt) predstavlja ime programskog modula u kojem
su definirane nestandardne naredbe koje koristimo.

VAR u Lazarusu se svaka od promjenljivih koje e se

koristiti mora prethodno deklarirati (najaviti).
Deklaracija promjenljivih zapoinje navoenjem kljune
rijei var. Nakon toga slijedi popis promjenljivih koje
deklariramo zajedno sa dozvoljenim skupom vrijednosti
koje promjenljive mogu da prihvate.

11

IZVRNI DIO PROGRAMA

Kljune rijei u izvrnom dijelu programa su begin i end.

Moemo primijetiti da se praktino, svaka naredba u

Lazarusu zavrava znakom taka-zarez ;

12

6. Kljune rijei
Lazarusa
Kljune rijei su one rijei koje predstavljaju sr svakog
Lazarus programa.

Lazarus posjeduje 35 kljunih rijei i to su:

and
div
file
if
not
record
type

13

array
do
for
in
or
repeat
until

begin
downto
forward
label
packed
set
var

case
else
function
mod
procedure
then
while

const
end
goto
nil
program
to
with

7. Elementarne
strukture podataka
1. Cjelobrojni tip kada se za promjenljivu mogu
smjetati iskljuivo cijeli brojevi. Imamo dva
cjelobrojna tipa i to su:
Integer cjelobrojne vrijednosti ograniene
na opseg od -32768 do 32767
Longint cjelobrojne vrijednosti ograniene
na opseg od -2 147 483 648 do 2 147 483 647
2. Realni tip moe sadravati proizvoljne
vrijednosti i on se oznaava sa real.
3. Znakovni tip promjenljive znakovnog tipa.
Imamo dva znakovna tipa i to su:
Char moe sadravati samo jednu
znakovnu vrijednost
String moe sadravati do 256 znakova
4. Logiki tip promjenljive ovog tipa mogu imati
samo jednu od dvije mogue vrijednosti i to:
true
false

14

8. Iskazi grananja u
Lazarusu
Iskaz jednostrukog grananja:
Opti oblik naredbe za jednostruko grananje u
Lazarusu ima oblik
if (USLOV) then
naredba;
I on glasi : Ako je uslov ispunjen izvrit e se naredba
Primjer zadatka sa iskazom jednostrukog grananja:
Napisati program koji e za unesenu ocjenu koja kada
je jednaka 5 ispisati poruku odlian. (sl.6, sl.7)

sl.6
15

sl.7
Kao to moete vidjeti na sl.6 na samom kraju
programa ispred kljune rijei end upisani su unosi
dva prazna polja. To je zbog toga to je Lazarus
veoma brz program i vri brz ispis rezultata tako da
ne moete stii provjeriti da li je zadatak uraen.
Na ovaj nain moete ga zaustaviti prije nego se sam
zatvori.

Iskaz dvostrukog grananja:

Opti oblik iskaza dvostrukog grananja je
if (USLOV) then
naredba1
else
naredba2;
Iskaz dvostrukog grananja glasi: Ukoliko je ispunjen
uslov izvrit e se naredba 1, u suprotnom izvrit e
se naredba 2.

16

Primjer zadatka sa iskazom dvostrukog grananja:

Napisati program koji e za unesenu ocjenu ispisati
pao ukoliko je ocjena 1, a u suprotnom proao.
(sl.8)

sl.8

Iskaz viestrukog grananja:

Opti oblik iskaza za viestruko grananje je
case (IZBORNIK) of
vrijednost1:naredba1;
.
.
.
vrijednostN:naredbaN
else
naredbaE
end;
17

Iskaz viestrukog grananja glasi: U sluaju da varijabla

IZBORNIK poprimi jednu od navedenih vrijednosti
izvrit e se pripadajua naredba i nijedna vie, u
suprotnom izvrit e se naredba E.

Primjer zadatka sa iskazom viestrukog grananja:

Napisati program koji e uitati brojanu vrijednost
ocjene, a zatim pomou iskaza case ispisati opisnu
ocjenu (sl.9).

sl.9

18

Iskaz for
for Brojac:=Pocvr to Krvr do
naredba;
Iskaz FOR glasi: Za sve vrijednosti cjelobrojne
promjenljive BROJAC poev od poetne vrijednosti
POCVR pa sve do krajnje vrijednosti KRVR sa
poveanjem(inkrementacijom) od 1 izvravat e se
naredba.
Primjer zadatka sa iskazom for:
Koristei iskaz for napisati program koji e ispisati sve
cijele brojeve od 1 do n (sl.10).

sl.10

Iskaz while
while (uslov) do
naredba;
Iskaz WHILE glasi: Sve dok je ispunjen uslov izvravat
e se naredba.
19

Iskaz repeat
repeat
naredba1;
.
.
.
naredbaN
until(uslov)
Iskaz REPEAT glasi: Naredbe od naredba1 do
naredbaN e se izvravati sve dok se ne ispuni uslov.
Primjeri zadatak sa iskazom while i repeat:
Koristei iskaz while, a zatim repeat na ekranu ispisati
sve brojeve od 1 do n(sl.11, sl.12);

sl.11
20

sl.12

9. Izrazi u Lazarusu
Cjelobrojni izrazi dozvoljeni cjelobrojni operatori
su:
+

sabiranje

oduzimanje

mnoenje

div

cjelobrojno dijeljenje

mod

ostatak pri cjelobrojnom dijeljenju

21

Realni izrazi u realne izraze ubrajamo:

const npr. (pi) = 3.141592654
+

sabiranje

oduzimanje

mnoenje

dijeljenje

sqrt

kvadratni korijen

sqr

kvadrat

Pretvaranje tipova u izrazima

round (X) pretvara X u cijeli broj zaokruivanjem na
najblii cijeli broj
trunc (X) pretvara X u cijeli broj prostim
odbacivanjem decimala

Logiki izrazi ovdje spadaju:

>

vee

<

manje

jednako

22

>=

vee ili jednako

<=

manje ili jednako

<>

razliito

Kao to vidite, programiranje u Lazarusu nije

komplikovano i moe se savladati u vrlo kratkom
vremenu.
Sve to je potrebno da biste postali dobar programer
je dosta vjebe i mata koja vam omoguava da sami
sebi postavljate zadatke i rjeavate ih.

23

24