NN NVERSTES SANAT VE TASARIM DERGS

Inonu University Journal of Art and Design

ISSN: 1309-9876 E-ISSN:1309-9884
Cilt/Vol.1 Say/No.1 (2011): 101-113

MZN YUNAN MTOLOJS VE BATI KLTR NDEK ALGILANII

Banu MUSTAN DNMEZ1*, Zafer KILINER2
1

nn niversitesi, Gzel Sanatlar ve Tasarm Fakltesi, Mzik Blm, Mzik Bilimleri ABD, Malatya
2
nn niversitesi, Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm, Mzik Eitimi ABD, Malatya

ZET
Bu alma, mziin Yunan mitolojisi iindeki konumunu ele almak suretiyle, Bat kltr iindeki alglann analiz
edebilmek iin oluturuldu. Yunan mitolojisi iindeki dier kahramanlar gibi mzikle ilgili kahramanlar da Avrupalnn
dnme biimini aa karmaktadr. Mziin Bat kltrndeki alglann Yunan mitolojisi o denli belirlemitir ki
Avrupa, bugnk mzik szcnn etimolojik kkenini bile bu mitolojiye borludur. Yunan mitolojisi iinde,
mzisyenlikle uraan kahramanlarn yan sra, mzisyen olmayp mzik iindeki nemli terimlerin adlarnn
kendisinden dn alnd Harmonia gibi kahramanlar da yer almaktadr. Dolaysyla Yunan mitolojisi, mziin
Avrupa kltr iindeki alglan hakknda bize ok nemli ipular vermektedir.
zetle ifade etmek gerekirse, mziin Musalar mitinde bellek ve yaratclkla ilgili kadns bir nitelikle; Hermes mitinde
akl ve kurnazlkla; Pan mitinde kar cinse ait erotik duygularla; Orpheus mitinde Platonik balamdaki sevgi ve akla;
Apollon mitinde bilim ve kehanetle; Dionysos mitinde arapla yaplan transsal (vecd hali) trenlerle; Linos mitinde
ince dnce ve duyarllkla, Harmonia mitinde ztlarn birlii ve uyumuyla; Sirenler mitinde tehlike ve batan
karmayla; Orpheus ve Dionysos mitinde ilim-irfann retildii bereket ve gizem trenleriyle ilgili olarak
alglandn Yunan mitolojisinden anlamaktayz.
Anahtar Szckler: Mzik, Yunan mitolojisi, Bat kltr

APPREHENSION OF MUSIC IN GREEK MYTHOLOGY AND WESTERN CULTURE

ABSTRACT
This study was builded for apprehension of music in Western culture by means of handling musics station in Greek
mythology. Like other heros in Greek mythology, musical heros also reveal the Europeans apprehension. Greek
mythology has been determined the musics apprehension in Western culture. Today, the etymology of music word is
arised from Greek mythology. Besides musician heroes, there are non-musician heroes in Greek mythology, important
concepts are barrowed from her/himself such a Heroine Harmonia. Accordingly, Greek mythology clues us in about
musics appehension in European culture.
As a summary, it is understood from Greek mythology that music is; related to memory and ingeniousness as a
feminine qualification in Nine Muses Myth; related to mind and ruse in Hermes Myth; related to erotic sensation belong
to opposite sex in Pan Myth; related to platonic love and sympathy in Orpheus Myth; related to prophecy in Apollon
Myth; related to ecstatic ceremony with wine in Dionysos Myth; related to tactfulness and sensibility in Linos Myth;
related to unity of antinomies in Harmony Myth; related to danger and temptation in Siren Myth; related to ceremony of
prolificacy and mystery, in which it is teached comprehension and science, in Orpheus and Dionysos mythes.
Keywords: Music, Greek mythology, Western culture.

* Yazma yaplacak yazar: bmustan@inonu.edu.tr

Makale metni 15.11.2010 tarihinde dergiye ulam, 09.02.2011 tarihinde basm karar alnmtr.

Mustan Dnmez ve Klner

Sanat ve Tasarm Dergisi

1. YUNAN MTOLOJSNN OK YNL LEV VE MZN YUNAN MTOLOJS

NDEK ALGILANII
Tarih boyunca mzik, ritelin, elencenin ve bynn hayati bir paras olagelmitir. Dolaysyla mziin insan hayat
iindeki yeri ve alglan biimi, Bat kltrnn kadim bir zeti saylabilecek olan Yunan mitolojisine de aynen
yansmtr. Mziin Yunan mitolojisinde ne ekilde algland, almann ilerleyen aamalarnda bu mitoloji iinde
yer alan mziksel motiflerin yardmyla gsterilecektir.
Mzik, yalnzca elencenin, bynn ve ritelin hayati bir paras olmakla kalmam, ayn zamanda szl kltrn
nemli aklda tutma stratejilerinden biri olmutur. Tarihin karanlk dnemlerinden M.. 3200 ylna kadar, nce sz
vard. nsanlk, yaznn bu tarihlerde Smerler tarafndan icadndan hemen sonra, yazy aktif olarak kullanamamtr.
Dolaysyla, yaznn aktif olarak insanlarn hayatna girmesine kadar olan endstri ncesi dnemde tarihlerini,
inanlarn ve kltrlerini yalnzca sz yoluyla devindirmilerdir.
Bu dnemde insanlk, ok uzun ve hayati deerdeki bilgelik hazineleri olan rnlerini aklda tutmak adna deiik
stratejiler gelitirmitir. Ong, bu stratejiler arasnda ataszleri, destanlar, ritmik ve uyakl szckler, mimikler ve
kalpsal ifadeleri sralamaktadr (2003: 49-50). Bu szl anlat kalplar, insanln, kltr hazinelerini unutmamak
adna ald szl nlem yntemlerinin btndr: Szl kltrlerde bu tr kategoriler [bilimsel ve soyut kategoriler]
gelitirilemedii iin insanlar bildiini saklamak, dzenlemek ve iletmek iin, insan etkinliini konu alan ykleri
kullanrlar. Hepsi olmasa bile, pek ok szl kltrde bugne dek olduka nemli anlatlar ve anlat dizileri
gelitirilmitir (Ong 2003: 165). lk felsefe, ilk din, ilk tarih, bilim dallarnn ilk kkenleri, baka bir deyile insana
ait ilk dncenin kkleri, bu yklerde gizlidir.
Ayn gerek, szl kltrn nemli bir rn olan Yunan Mitolojisi iin de geerlidir. Yunan mitolojisi, Avrupa,
Anadolu ve ksmen de Orta Dou topluluklarnn kolektif belleidir. nk Yunan mitolojisinde geen olaylar ve
mitolojik kahramanlarn tarihsel kkenleri, bu blgelerle ilikilidir. Avrupa (Europa), Paris, Atina (Athena), Ladik
(Laodike), Kilikya (Kral Kiliksin yurdu) gibi bir ok rnekte de grld gibi, Avrupann ve Anadolunun tm
nemli yerleim merkezlerinin kk mitolojide yer almaktadr. Ayrca baz tbbi terimlerin ve bitki, hayvan ve gezegen
isimlerinin de etimolojik kkenlerini Yunan mitolojisinden ald gz nnde bulundurulduunda, mitolojinin
kkeninin Avrupa ve Latin halklar olduu aka ortaya kmaktadr.
Yunan mitolojisinin kltrel kkenleri arlkl olarak Avrupaya ait olduundan, mziin Yunan mitolojisi iindeki
alglan biimine byte tutmak, ayn zamanda mziin Avrupa kltr iindeki alglan biimine byte tutmak
anlamna gelmektedir. nk Yunan Mitolojisi tm Avrupann ortak kltrel mirasdr ve mzik szcn etimolojik
kkeni bile, aada ele alnaca gibi Yunan mitolojisine aittir.

2. YUNAN MTOLOJS NDEK MZKLE LGL KAHRAMANLAR

Bu balk altnda, Yunan mitolojisi iindeki mzisyen kahramanlar zerinde durulacak. Ancak gerek mzik yeteneinin
kaltsal bir zellik olduunu gsterebilmek, gerekse bu Tanrlarn birbirleriyle olan soysal ve tarihsel balarn
gsterebilmek amacyla, mzisyen Tanrlarn akrabalk ilikilerinin gsterildii soy tablosu, aa alnmtr. Tanrlar
zerinde ayr ayr dururken de, akrabalk balar ayr ayr vurgulanacaktr.

102

Mziin Yunan Mitolojisi ve Bat Kltr indeki Alglan

Tablo 1: Mzisyen Tanr ve Kahramanlarn Soy izelgesi (Erhat 2008; Grimal 1997)*

*Mzisyenlere ait soy tablolar, Azra Erhatn ve Pierre Grimaln Mitoloji Szl adl kitaplarnn mitoloji kahramanlarna ait maddelerinden ve
Soy Tablolar ksmndan derlenerek yazarlar tarafndan oluturulmutur.

2.1 Musalar ve Mzik

Mousa ve Mzik Szcnn Etimolojik Kkeni: Musa szc, birincil olarak gnmzde oluturulmu olan
mzelerle ilintilidir, mze szcnn etimolojik kkeni, Musalar mitinden kaynaklanr; nk mzeler, tarihsel ve
toplumsal bellei aklda tutma/unutmama ilevine sahiptir. 'Mousa' ya da 'musa', bugn kullandmz 'mzik'
szcnn etimolojik kkenini oluturmaktadr. Baka bir deyile mzik szc, Yunan Mitolojisindeki dokuz ilham
perisi olan 'Mousalar'dan tremitir. Yunan mitolojisinde ad geen Dokuz ilham perisine adn veren Musalar
szcnn etimolojik kkeni ise,
Yunanca akl, dnce, yaratclk gc kavramlarn ieren men kknden gelmedir. Bu kk, Zeusun
Mousalar retmek iin birletii Mnemosynenin adnda da grlr, Athenaya gebe kalan Metisin adnda da
(Erhat, 1997: 206).

103

Mustan Dnmez ve Klner

Sanat ve Tasarm Dergisi

Dolaysyla gerek Musalarn, gerek anneleri Mnemosynenin, gerek Metisin dii olduu gz nnde
bulundurulduunda, Bat kltrnde akl, dnce ve yaratclk gcne diil bir nitelik yklendiini de
grmekteyiz. Bu durumu Grimal, Musalarn annesi olan Mnemosyne ve Onun kz kardei olan Themisi kastederek u
ekilde ifade eder: Tinin, zihnin habercisi olan iki kuvvetin dii nitelikte olmas tuhaf ve anlamldr; bunun nedeni
belki tinin iddeti reddetmesi ve her trl dolaysz eylemden farkllamasdr; belki olgunlamasnn yavaldr, belki
bu inanlarda, kadnlarn kabilenin ortak giz ve ilimlerini ellerinde bulundurduu eklinde toplumsal bir durumun
yanssn grmekteyiz (Grimal 2009: 29).
Musalar ve Mzik: Yukarda insanln en eski dnemlerinden bugne kadar kltr hazinelerini szl yntemlerle
aklda tuttuklarn ve bunu gerekletirebilmek iin de szl kltre ynelik birok aklda tutma stratejisi
gelitirdiklerini, sz ll, vezinli, uyakl ve kalpsal olarak kullanma biimlerinin bu stratejiler arasnda yer aldna
deinildi. Bunun yan sra bir etnomzikolog olan Bohlmann, szl kltrn aklda tutma stratejileri arasnda mziin
de hayati bir deeri olduunu vurgulamtr (1988: 15-16). Kuran- Kerimden, ilahilerden, Kitab- Mukaddesden,
mezmurlardan ve destanlardan da rneklendirilebilecei gibi, birok kutsal metnin unutulmamas adna mzik
performansyla birlikte okunmas da bu iddiay kantlamaktadr.
Musalarn grev dalmlar yledir: Klio tarihi, Euterpe flt, Thalia komedyac, Melphomene tragedyac,
Terpsikhore dans ve air, Erato lirik korist, Polihmniya Pantomimci, Ourania astronom, Kalliope destan airidir.
Mziin anmsatc etkisi, Yunan mitolojisi iindeki ilham perileri olan Musalarda da ilenmitir. Musalar, eski resim
ve heykellerde, ounlukla elyazmalar tarken ya da mzik aletleri alarken grlrler. nk unutmamak iin bir
nlem olarak kullanlan yaznn ilevini szl kltrde alglar ve mzik grmekteydi. Ayrca Musalarn bir bellek
Tanras olan Mnemosyneden domas da, onlarn gl belleklerini vurgulamaktadr. Mnemonic, Latincede
anmsatc anlamna gelmektedir. Bu rnek, Bat kltrnde mziin anmsatma ilevine sahip olduunu gstermesi
asndan nemlidir.
imdi, Musalara seslenirken mziin anmsatma ilevini dolayl olarak ifade eden Hesiodosun ve Rodoslu
Apolloniosun iirleri araclyla bu durumu teyit etmeye alalm. ler ve Gnler adl eserinin Musalara seslendii
ksmnda Heseidos, Gaia ve Kronosun birlemesinden oluan lmsz Tanrlarn douunu ve soylarn anlatmadan
nce, Musalar anar:
Selam size, Zeusun kzlar/Verin bana o byl sesinizi, /Kutlayn benim dilimden lmszler soyunu,
Onlar ki dodular toprak ana ve yldzl gkten, karanlk geceden, sular ac denizden.
Syleyin nasl dodu tanrlardan nce toprak, rmaklar, ikin dalgalaryla engin deniz,
Prl prl yldzlar ve stmzdeki sonsuz gkler. /Sonra nasl dodu onlardan her varl borlu olduumuz
tanrlar,
Nasl paylatlar anlar erefleri / Ve nasl yerletiler kvrm kvrm Olymposa, anlatn btn bunlar, ey
Musalar,
Ta bandan balayp anlatn/Ne vard hepsinden nce anlatn (Erhat 1997: 108).
Ayn ekilde, Altn Postu aramak iin Egeden yola karak Kafkasyaya kadar uzanan Argo Gemicilerinin destann
anlatmadan nce Ozan Rodoslu Apollonios da, Musalar anar:
Gel Erato, sevgili esin perim/ Gel yardm et ykm anlatmama/ Medeiann ak nasl yardm etti
Altn postu alp evine gtrmek iin/ Yiit asona.(Apollonios, 2009: 65).
Ayn yaptn farkl blmlerinde, Musalara hitap edilmektedir:
Anlat bana esin perisi/on Denizinden sonra yapt yolculuu Argonun

104

Mziin Yunan Mitolojisi ve Bat Kltr indeki Alglan

Niye uzaklatlar yollarndan o kadar/ Kimin parma vard bu ite/ Hangi gerekeyle bo yere dolandlar?
Hangi rzgrlarn nne dp yol aldlar?/ Haydi syle bana esin perisi (Apollonios, 2009: 96).
iirlere dikkatli bir gzle bakldnda, ilkinde Heseidos, evrenin ve Tanrlarn douuna ilikin destan anlatmasn;
ikincisinde Apollonios, altn postu aramak iin yola koyulan Argo gemicilerinin destann anlatmasn Musalardan
beklemektedir. nk Musalar, yalnzca mzik yapmazlar. Ayn zamanda engin bir bellee, bilince ve ince dnceye
sahip olduklarndan, szl kltr hazinelerini akllarnda tutarlar. Dolaysyla ozanlar, atalarndan gelecek kuaklara
aktaraca bilgileri sunabilmek amacyla, onlarn belleini referans olarak kabul etmektedir. Ayn ekilde mziin
aklda tutma stratejisinin nemli bir paras olmas nedeniyle Herodot da, kitabn (Herodot Tarihi) dokuz kitapktan
oluturmu ve bu dokuz kitapn her birini dokuz Musadan birine adamtr. Herodot'un, ilk kitabn kendisi gibi
tarihi olan Klioya adamas ve O'na Dokuz Musa iindeki en nemli grevi atfetmesi de, filozofun mziin tarihi
aklda tutma ilevine sahip olduunu dnmesinin bir sonucudur (Herodotos, 1991: 13).
Musalarn dokuz tane olmas ve birbirini tamamlamas, dokuz saysnn gizemli bir say olarak kabul edilmesinden
kaynaklanyor olabilecei gibi, insann ana karnnda dokuz ayda olgunlamas ve Musalarn da yaratclklarnn
dourganlkla zde olarak algland insans birer Tanra olmalar ile ilgili olabilir (ekil 1). Dokuz Musann kz
olmas ise, Bat kltrnde yaratclk ve ilhamla zde tutulan mzie diil bir anlam yklendiini gstermektedir.
Antik Yunan algsnda kadnn mziin ortaya kndaki yeri, mzik szc ile Musa'lar arasndaki ilikiden bile
yeterince anlalmaktadr.

ekil 1. Musalar: .. 2. yydaki bir mermer lahit, Louvre Mzesi. (Jastrow, 2006)

2.2 Apollon ve Mzik

Apollon, Zeus ile Letonun olu ve Tanra Artemisin kardeidir. Antik Yunanda mzik, bilim, bellek ve kehanet bir
btn olarak tasarlanrd ve Apollon, kehanetin ve mziin Tanrs olarak betimlenirdi (ekil 2). ok eli bir zellie
sahip olan Apollonun Musalarla olan ilikisi, mzikle olan bandan kaynaklanr. Apollonun Mousa Ourania ile
birlemesinden Linos ve Orpheus adl mzisyenler doar. almada srekli vurguladmz gibi mzik yetenei
kaltsal bir zellik olduundan, ana ve atadan ola/ kza intikal etmesi, Yunan mitolojisinin de vurgulanmtr. Ayrca,
Antik Yunan filozofu Pisagorun Apollonun evlad olarak tasarlanmas, aslnda Pisagorun matematik, astronomi ve
mzikten oluan retisinin, Apollon mitolojisinden devralnm olabileceinin bir ipucudur.
Apollonun dier mzisyen Tanrlarla olan ilikisi de, mitoloji tarihinde yer bulmutur. Efsaneye gre Apollonun
srlar kundaktaki Hermes tarafndan alnmtr. Apollon, Hermesin icat ettii nakledilen lirin sesinden ylesine
105

Mustan Dnmez ve Klner

Sanat ve Tasarm Dergisi

etkilenmiti ki, Hermesin liriyle kendi srlerini dei toku etmiti. Buradan da lir alan Apollonun liri Hermesten
aldn renmekteyiz. Ama aslnda tradisyonlardan birine gre de Apollon doduunda, babas Zeusun Ona verdii
armaanlardan biri lirdir (Grimal, 1997: 82). Antik Yunan mitolojisindeki bu farkl tradisyonlar gz nnde
bulundurulduunda, Apollonun liri Hermesten de, babas Zeustan da alm olabileceini gryoruz. Ancak
Apollonun lir alar bir Tanr olduundan eminiz.

ekil 2. Tanr Apollonun Liriyle Tasviri, Krmz Figrl Atina Vazolarndan (Boardman, 2002: 197)
Marsyas, iki delikli kavaln bulucusu saylr. Ancak bu kaval asl bulan tanra Athena'dr. Athena, bir gn kavaln
alarken derede yansmasn grr. Kavaln, yanaklarn iirip irkinletirdii iin dereye atar. Marsyas kaval bulur ve
almaya balar. Giderek ustalar ve Musalar korosunun yneticisi olur. Kendine olan gveni, Onu Tanr Apollon'nun
liriyle yarmaya cret ettirir. Apollon yarmay tek bir koulla kabul eder. Yenen yenilene istedii cezay
verebilecektir. Hakem, Musalar ve Phrigya kral Midastr. Musalar Apollon'u, Kral Midas Marsyas' birinci seer. ok
sinirlenen Apollon, Midas'n kulaklarn eekkulaklarna evirir. Marsyas da bir am aacna balayp diri diri derisini
yzer. Ancak daha sonra buna ok piman olur, lirini krarak bir daha hi almaz. Marsyas' bir rmak (ine ay)
haline getirir.
2.3. Dionysos ve Mzik
Dier ad Bakkhos olan Dionysos, Zeus ile Semelenin oludur. Ba, arap, ilham ve vecd Tanrsdr. Vecd, dier
eanlamlaryla esrime ya da trans durumunu tetikleyen etmenler arasnda mzik/ritim ve uyuturucu/ alkol
bulunduu gz nne alnd zaman, arap ve vecdin mzikle olan ilikisinin Dionysos ile destanlat anlalr.
Zeusun kars Heray aldatarak, Semeleden Dionysosu yapmas nedeniyle, Herann intikam almak iin Dionysosu
delirttii rivayet edilir. Euripides, Bakkhalar adl tragedyasnda, Dionysosun Lidya, ran, Arabistan, Anadolu, Trakya
gibi birok blgede gezindiini anlatr (Euripides, 1944: 4-5). Bu anlatm, dini ayinlerini arap ve mzik eliinde
gerekletiren deiik topluluklarn eski dnemlerden beri dnya zerindeki varlnn ve yaad blgelerin
masalslamas ile aklanabilir.
Tragedyalardan davul, dmbelek, tef ve fltn Manisa-Sardes yresindeki Dionysos trenleri srasnda kullanlan
Anadolu kaynakl sazlar olduu anlalmaktadr. Dionysos dininin znde bulunan vecd, kendinden geme, coku,
taknlk Kybele trenlerinde de karmza kmaktadr: Toprak-bereket efsanelerinin hepsinde grlen bu lmedirilme motifi, Kybele kltnde bir takm vecit, kendinden geme ve esrime hallerine karmakta ve Ana Tanra
tapmnn znde ola bir eit kurban treniyle gereklemektedir (Erhat, 2008: 185). Bu, Dionysos'un Anadolu
kaynakl bir tanr olduunun en nemli kantdr.
Dionysos trenleri, insanlara yalnz mutluluk iinde yaamay deil iyi bir umutla lmeyi de retmitir. Yunanistan'da
hibir bayram ve trenle karlatrlmayacak olan bu lenler asmalar yeermeye yz tutunca balar ve be gn srerdi.
Bir bar ve kardelik havas eser, tutsaklar salverilirdi. Halk ak havada, bir tiyatroda toplanr, oynanan oyunlar

106

Mziin Yunan Mitolojisi ve Bat Kltr indeki Alglan

izlerdi. airler, oyuncular ve arkclara tanrnn ua gznde baklrd. Dionysos'un rahibi de tanr adna bu enliklere
katlrd (ekil 3).

ekil 3: Vulci blgesinden, kulplu, siyah figrl antik Yunan vazosu, M.. 520. Dionysos, Maenad ve Satirler
(Fitzsimons, 2010)
2.4. Hermes ve Mzik
Ticaret ve hrszlk tanrs Hermes, Tanra Maia ile Zeusun oludur. Lirin, kavaln, notalarn, astronominin, l
birimlerinin ve sporun icad bu Tanrya atfedilir. Tanrlarn en kurnaz olarak bilinirdi. Doar domaz kendini
sarglarndan kurtararak kardei Apollonun hayvanlarn alm olmas, yksek I. Q. sunu ifade eder: Bir khin olan ve
hibir ey gznden kamayan Apollon, Kyllenedeki maaraya, kaybolan hayvanlarn almak iin fkeyle yrmt
ancak lirden kan muhteem seslerin bysyle hayvanlarn Hermese vermeye raz olmutu. Hikyenin bu
ksmndan, mziin bysnn en akll insan bile batan karabildiini grmekteyiz.
Kylene maarasnda bulduu bir kaplumbaann iini boaltarak, Apollondan alarak kurban ettii hayvan
barsaklarn bu kabua tel olarak takmas ve bu tellerden lir retmesi yks ise, lirin icadnn bu zeki Tanrya
atfedildiini bize gstermektedir. Lir, tpk gitar ya da balama gibi sze hizmet eden, sze elik eden, ezgilerin szlerle
birlikte sunulmasn salayan bir algdr (ekil 4). Dolaysyla Lir kknden treyen lirik szc, lirle ilgili
anlamndadr. Lirle ilgili olan, edebi olandr ki bu anlam, bir alg olarak lir in kknden tremitir. ark sz
anlamndaki Lyrics de, bu szckten tremitir. Bu alg, Yunan mitolojisinde Hermese atfedilir.

ekil 4. Hermes, Liri ve Srlarnn Grsel Tasviri, Krmz Figrl Atina Vazolarndan (Boardman, 2002: 96)
Hrszlkla elde ettii srleri gtmek iin, Hermesin flt icat ettii sylenir. Apollon, bu yeni algy almak iin
Hermese Admetosun srlerini gderken kulland altn obandeneini vermeyi teklif etti. Ancak Hermes, Ondan

107

Mustan Dnmez ve Klner

Sanat ve Tasarm Dergisi

kehanet sanatn da renmek istedi ve Apollon da bu pazarl kabul etti. Hikyenin bu ksmndan da, Hermesin her
yeni bilgiyi renebilecek istek ve kapasitede olduunu anlamaktayz.
Hermesin bu zeksn gren babas Zeus, Onu ller diyar Tanr ve Tanralar olan Hades ve Persephonenin
hizmetinde grevli yapt (Grimal,1907: 286). Hikyenin bu ksm da Hermesin yalnzca alg alabilme yeteneine
deil, bilgi alabilme yeteneine de sahip olan, dolaysyla ayn zamanda bir istihbarat ve ajan olarak da alglanan bir
kahraman olduunu gsterir. Ayrca, ou kez efsanelerde ikinci sradan kii olarak, tanrlarn memuru, kahramanlarn
koruyucusu, vs. olarak ortaya kar. Bir vezir gibi alglanmas da Onun yksek zeksna yaplm bir atf tr.
2.5. Orpheus ve Mzik
Oiagros (Trakya Kral/ rmak Tanr) adl baba ve Dokuz Mousalardan 1. Tradisyona gre Kalliope, 2. Tradisyona gre
ise Polhymnia adl anann ocuu olarak geen Trakyal kahramandr. Mousalar gibi Olimpos Danda ark
sylemektedir ve Kitharann tellerini, Dokuz Mousalarn ansna 7den 9 a kard sylenmektedir. Bu iki hikye de,
Orpheusun Dokuz Mousalara yaknln bize gstermektedir. Zaten Mousalar gibi mzisyen, arkc ve air olan
Orpheusa lir ve Kithare mzisyenlii atfedilir ve baz tradisyonlara gre kahraman, Kitharann mucidi olarak kabul
edilir.
Orpheus, usta bir mzisyen olduu iin tm hayvan, bitki, canl insan ve cinleri yumuatyordu. Argonautlar seferine
katld. Fakat teki kahramanlar gibi gl ve kuvvetli olmad iin, krekleri ekemedi. Ama krekilere tempo
tutarak, krekiba'lk yapt. Bir frtna srasnda arklaryla mrettebat sakinletirdi ve dalgalar yattrd
(Grimal,1907: 582). Buradan da Orpheusun gl ve sava bir kiilie deil, ince ve sanat bir kiilie sahip
olduunu anlamaktayz. Dolaysyla Onun esas grevi, Sirenler (yars kadn yars ku olan ve Akdenizde yaayan,
gemicileri batan kararak kendilerine ektikten sonra paralayp yiyen cinler) Argonautlar (Argo Gemicileri)
kendilerine ektii zaman, daha gzel ezgilerle Onlar Sirenlerin yemi olmaktan korumasyd. Bu durumu Argo
gemicilerinin destann anlatan Apollonios aadaki iiriyle ifade eder:
ok gemeden grnmt Anthemoessa adas uzaktan/ Billur sesli sirenler yaard bu adada
arklaryla byleyip ekerlerdi gemicileri kyya/ arpp kayalara paralanrd gemiler, telef olurdu
iindekiler.
Gelince Argonun geldiini uzaktan, en gzel arklarn sylemeye balad sirenler
Byleyici sesleriyle gemicileri batan karan/ Olmasayd Orpheus gemide, yazgs ayn olacakt Argonun da.
karp lirini balad Orpheus oynak bir ark sylemeye/ Orpheusun liri silip sprd Sirenlerin byleyici
sesini (Apollonios 2009: 102).
Orpheus, kars Euridikenin ak uruna ller diyarna inmitir. Lirinin ezgileriyle yeralt Tanr ve cinlerini
yumuatmtr. Orpheusun ezgileri sayesinde ksionun tekerlei dnmez olur, Sisyphosun ta dengede kalr vb.
Orpheus zerine anlatlan bu hikyeler, mziin ikna etme, ynlendirme ve deitirme etkisini bize gstermesi
bakmndan hayli nemlidir (ekil 5).
Orpheusun Dionysosla birlikte, Eleusis mysterlerinin (Tahl Tanras Demeter ve kz Persephone adna her yl
dzenlenen bereket bayram) kurucusu olduu iddias, dier mzisyen Tanr Dionysosla arasndaki yakn ilikiyi
vurgular gibidir. Ayrca Orpheusun mzisyenlii Linos ya da Apollon'dan rendii rivayet edilir. Bu rivayetten de,
mzisyenliin usta-rak ilikisine bal bir retim biimi olduunu ve bu nedenle mzisyen mitoloji kahramanlarnn
birbirleriyle sk bir iliki iinde olduunu grmekteyiz.
Orpheusun lmyle ilgili tradisyonlardan birine gre Trakyal Kadnlar, Orpheus ldkten sonra cesedini
paralayarak rmaa attlar ve rman sular, paralar denize kadar srkledi ve airin ba ve liri Lesbosa (bugnk
Midilli adas) gitti. Lesboslular, aire cenaze treni dzenledi ve mezar yaptlar. Mezardan lir sesleri ykseldii rivayet
edilir. Dolaysyla Lesbos Adas, lirik iirin z yurdu oldu.

108

Mziin Yunan Mitolojisi ve Bat Kltr indeki Alglan

ekil 5. Orpheus Tasviri, Krmz figr teknii ile yaplm M. . 5. yy. da Attika Vazosu (The Beazley Archive, 2010)
Yine Orpheusun lmne ilikin dier bir tradisyona gre de, ldkten sonra liri gkyzne kt ve bir takmyldza
dnt. Bu hikyeden, mzie gksel bir anlam yklendiini anlamaktayz. Orpheusun ruhu da Elysiona (ller
lkesi) gtrld, orada beyaz ve uzun bir giysiyle mutlu insanlar iin arklarn syledi ki, bu tradisyondan da, airin
beyaz ve uzun kyafetinden saf ve temiz olarak, belki melek olarak alglandn, mutlu insanlara ark sylemesini de
cennetteki insanlar tasvir ettiini dnebiliriz.
2.6. Pan ve Mzik
Babas Hermes, annesi ise Odysseusun kars Penelopedir. obanlarn ve srlerin Tanrs olarak kabul edilir.
Bugnk 'Pan flt' szcnn kkeni, mitolojideki bu Tanrdr. Muhtemelen, srlerin kaval ya da flt gibi flemeli
bir algyla ynetilmesi, byle bir efsanenin domasna neden olmutur. Pan, yar hayvan ve yar insan eklinde, oban
sopas ve am dalndan bir tala tasvir edilen bir daimondur. Elindeki sopa, gnmze kadarki obanlarn da elindeki
sry ynetme ilevine sahip sopay temsil etmektedir. Zaten Pan, Yunan mitolojisinde obanlarn ve doann
tanrsdr.
Vcudu ve bacaklar kll, ayaklar atal trnakl, surat sakall, sivri eneli, kurnaz grnml ve aln boynuzludur.
evik, hrn, gl ve hareketlidir. Yksek bir seks gcne sahip olup, hem nympha (peri) hem de erkeklerin peinde
koar; ak araylarna karlk bulamad zaman kendini tatmin eder. Bu zelliklerine baklacak olursa, aslnda Pan,
bir kei deil, erkek kei, e deyile bir tekedir. Ancak Latin dillerinde erkek kei olan tekeye karlk gelen bir anlam
olmamas nedeniyle, Trkeye kei olarak evrilmitir. Bu Tanrnn iyi mzik yapyor olmas, Yunan mitolojisi iinde
mziin ilevlerinden birinin de, diileri batan karmak olduunu bize gstermektedir.
Pan, Latincede btn/ tm anlamlarna gemektedir. Pann, Penelopenin tm talipleriyle ak yaamas neticesinde
dnyaya gelmi olmas, soyunun belirsiz ya da melez olmas anlamna gemektedir ki, bu zellii Tanrnn toplam,
btn, yani Pan olmasn salamtr. Yunan Pan fltn (syrinx) icat etmesiyle bilinen byk bir mzisyendir (ekil
6). Hikyeler iinde, bu Tanrnn Dionysos kortejinde yer almas, mzikle olan sk ilikisinden kaynaklanmaktadr.

109

Mustan Dnmez ve Klner

Sanat ve Tasarm Dergisi

ekil 6. Pann grsel tasviri, M.. 4.yy. Eolian Mzesi, Lipari (Magalhaes 2007: 445).

2.7. Philammon ve Mzik

Babas Apollondur ama annesi konusunda deiik tradisyonlar vardr. Khionenin ayn gn hem Hermes, hem de
Apollonla birlikte olmas sonucu, Apollondan doan ocuk, Philammondur. Mzisyen bir babadan doan
Philammona gen kz korolarnn icad ve Demeter mysterlerinin dzenlenmesi atfedilmektedir (Grimal, 1907: 644).
Fonetik benzerlie de bakld zaman, mzik seven anlamna geen filarmonik szcnn kkeni, bu kahramana
dayanyor olsa gerek.
2.8. Harmonia ve Mzik
Tebai asll tradisyona gre Harmonia, Ares ile Afroditin kzdr. Bu efsane, Harmoniann ad ve anlamna ok
uygundur. nk Ares sava Tanrs, Afrodit de ak ve gzellik Tanrs olduuna gre Harmoniann bir taraf savaa,
bir taraf aka dayanr. E deyile bir melez ve ztlklar tanrasdr. Kartlklarn uyumu, ya da ztlarn birlii ilkesine
uygun olarak bu Tanra, uyumu sembolize eder. Uyum ya da ahenk szc gibi, mzikte de armoni sanatn ifade
eden armoni szcnn kkeni bu Tanradr. Zaten uyumlu olan her ey, ztlkla oluur: Koyu ve ak renkler ya da
farkl frekanslarn ayn anda duyulduu armonik sesler gibi.

2.9. Mousaios ve Mzik

Mousaiosun babas bir tradisyona gre Antiphemos, dier bir tradisyona gre ise Eumolpostur. Annesi ise ay
Tanras Selenedir. Mousaiosun, Orpheusun ustas, olu, arkada ya da rencisi gibi alglanan deiik tradisyonlar
vardr. Belki de Orpheusun bir kopyas, ya da ikizidir. Mousaiosla olan benzer ilinti, Linosa da atfedilir. Bu ilintiler,
Orpheusun, Linosun ve Mousaiosun mzisyen olmalaryla ve mzii renme srecinin usta-rak ilikisine
dayanmasyla ilgilidir.
Mousaiosun mzisyenlii, mzii ile hastalar iyiletirmesinden ileri gelir (Grimal,1907: 518). Mousaiosa atfedilmi
bu zellik hayli nemlidir. nk Antik Yunan ve Bat kltrnde de birok kltrde olduu gibi mziin tedavi etme
ilevine sahip olduu dnlmekteydi. Ayrca Mousaiosun Eleusis Mysterlerini (bereket trenleri) Attikaya ilk sokan
kii olduu rivayet edilir. Eski Grek ve Latin vezninin icad da yine bu kahramana atfedilir.

110

Mziin Yunan Mitolojisi ve Bat Kltr indeki Alglan

2.10. Linos ve Mzik

Aadaki resimde, liri tutan mzisyen olarak tasvir edilen Linos, Eumolpusla birlikte Herakles'in mzik retmenidir
(ekil 7). Linos, Herakles'i, mzik yetenei olmad iin cezalandrm, ancak Herakles sinirlenmi ve gcn kontrol
edemedii iin hocas Linos'u ldrmt. Bu ifadeden, dier bir ad da Herkl olan ar gl Heraklesin, kaba
kuvvete sahip olmakla birlikte ince fikirden yoksun olduunu anlamaktayz. Bu nedenle mzik hocas Linos, Ona
mzisyenlii retememiti ve Herkl, fkesini kontrol edemedii iin Onu ldrmt. Bu mitten, ince fikirden
yoksun yaratltaki birine, inceliin ve humorun retilemeyecei sonucu kmaktadr. Linos, bir arkc olarak
alglanr. Tradisyonlardan birine gre, Argos kral Krotoposun kz Psamathe ve Apollonun ocuudur. Krotopos, bu
ilikiyi onaylamad iin hem kz Psamatheyi ldrr, hem de Linosu kpeklere paralatr.

ekil 7. Bir Yunan Pulu: Linos, Heraklese lir almay retmeye alrken (Lahanas, 2010)
kinci bir tradisyona gre ise Linosun annesi Musalardan biridir. Dolaysyla da stn nitelikli bir mzisyendir. Bu
tradisyon da Antik Yunanda mziin kaltsal olarak tanan ve kuaktan kuaa aktarlan bir sanat olarak alglandn
bir kez daha grmekteyiz. Lirlerde keten yerine barsaklar tel olarak kullanmak, bu kahramann icad olarak alglanr.
Ayrca ritim ve melodinin kefi de, bu kahramana atfedilir. (Grimal,1907:450) Ritim ve melodi, mziin en nemli
gereleridir. Dolaysyla bu mziksel gerelerin Linosa atfedilmesi, Linosa hemen hemen mziin icadnn atfedilmesi
anlamna gelmektedir.
2.11. Marsyas ve Mzik
Marsyasn, Hyagnis ve Olympos adl ana-babadan doduu sylenir. Efsanesi, Frigya kaynaklarna dayanr. nk
Frigyal bereket Tanras Kybelenin maiyetindeki ana Tanralar da flt ve tef alarlard. Anlatldna gre fltn
gerek mucidi Tanra Athena idi. Ancak Athena, flt alarken yanak eklinin bozulduunu rmaktaki aksinden
grm ve algy frlatp atmt.
Efsanelerden dierine gre ise Tanra Athena, ilk fltn geyik kemiinden yapmt. Bu efsane de fltn ilk biiminin
kemikten retildii teorisini dorular niteliktedir. Tanra bu kemikten yapt flt alarken, dier Tanralar olan Hera
ve Afrodit, Athenann yzne bakp glmt. Athena, bu algy bulup alan erkei de cezalandrlacan sylemiti.
Gerekten de flt bularak alan Marsyas, Apollon tarafndan cezalandrlmtr (Grimal,1907:473). (Marsyas ve
Apollon arasnda geen bu dello iin Apollon maddesine baknz)

111

Mustan Dnmez ve Klner

Sanat ve Tasarm Dergisi

2.12. Sirenler ve Mzik

Sirenler, yar kadn ve yar ku deniz daimonlardr (ekil 8). Bazen Mousa Melpemone ve rmak-Tanr Akhelosun;
bazen de Steropenin kzlar olarak tanmlanrlar. Mousalardan domalar mzik yeteneklerini aa karr; rmak ya da
deniz Tanrsndan olmalar ise bu blgelerde yaamalar ile ilgilidir. ki, , ya da drt tane olduklarna dair farkl
rivayetler bulunmaktadr. Mitograflar, bunlar deerli birer mzisyen olarak, trio ya da kuartet mzisyenleri olarak
resmeder.
Efsaneye gre Sirenlerin sesleri ok byleyici, etkileyici adeta hipnoz edici idi. Akdenizde bir adada oturuyorlar,
yaknlarndan geen denizcileri mzikleriyle kendilerine ekiyorlard. Bylece gemiciler kayalklara arparak
paralanyorlar ve Sirenler de onlar yiyorlard (Grimal,1907: 726). Argo gemicileri, Sirenlerin tuzana dmekten,
Orpheusun ald daha gl ezgilerle kurtulmulard (bkz. Orpheus maddesi). Mziin ikna edici, cezp edici ve
batan karc etkisi, Antik Yunanllar tarafndan da iyi bilindii iin, mitolojide ilenmitir.

ekil 8. Odisseus ile Sirenler, M.. 150, Arkeoloji Mzesi Floransa (Magalhaes 2007: 827)
Bu Tanralar, bugnk siren szcne isimlerini vermi olmalar nedeniyle olduka nemlidir. ngilizce-Trke
szlklerde siren canavar dd anlamna gemektedir ki o canavarlar, mitolojideki sirenlerdir. Uyar dd ve
cezp edici ancak kt sonulara yol aacak i (Oxford Dictionary 2004: 1108) anlamlarna geen siren szcn,
anlamn aslnda Yunan mitolojisinde ad geen ve denizde yaayarak kardklar mzikal seslerle gemicileri
kendilerine ekip kayalara arparak lmelerini salayan yar ku yar kadn biimli bu yaratklardan almtr. nk
yukarda da deinildii gibi Argo gemicilerini kendilerine ekerek paralamay hedeflemektedirler.

3. SONU
Bu almada mziin Bat kltr iindeki ilevi ve alglan, Yunan mitolojisinden hareketle gsterilmeye alld ve
aadaki sonulara ulald.
Yunan mitolojisinde mzii reten Tanrlar her iki cinsiyete de mensup olabilmektedir. Ancak ne var ki, bugn
kullandmz etimolojiyi kendisine borlu olduumuz esin Tanralar ve szl kltrn nemli bir gereci olan gl
bellekli dokuz kz karde olan Mousalarn ya da Mzlerin cinsiyeti diidir. Dolaysyla Bat dnyasnda, muhtemelen
dnsel anlamdaki bereket, dourganlk ve yaratclk; fizyolojik anlamdaki bereket, dourganlk ve yaratclkla zde
grlm olsa gerektir: Bunun iindir ki mzik, fizyolojik anlamdaki dourganlk ve lmszlkle zde grlm ve
kadns (feminen) bir etkinlik olarak alglanmtr.
Sonuta Bat kltr iinde mziin; Musalar mitinde bellek ve yaratclkla ilgili kadns bir nitelie sahip olduunu;
Hermes mitinde akl ve kurnazlkla; Pan mitinde kar cinse ait erotik duygularla; Orpheus mitinde Platonik balamdaki
sevgi ve akla; Apollon mitinde kehanetle; Dionysos mitinde arapla gerekletirilen transsal (vecd hali) trenlerle;
Linos mitinde ince dnce ve duyarllkla; Harmonia mitinde ztlarn birlii ve uyumu ile; Sirenler mitinde tehlike ve

112

Mziin Yunan Mitolojisi ve Bat Kltr indeki Alglan

batan karma ile; Orpheus ve Dionysos mitinde ilim-irfann retildii bereket ve gizem trenleriyle ilgili olduunu
anlamaktayz. Baka bir deyile Yunan mitolojisinde ve dolaysyla Bat kltrnde mzie, tekil deil oul anlamlar
yklenmitir.

KAYNAKLAR

Boardman, J. 2002. Krmz Figrl Atina Vazolar, ev: G. Engin, Homer Kitabevi, stanbul.
Bohlmann, P. V. 1988. The Study of Folk Music in the Modern World, Indiana University Press.
Erhat, A. 2008. Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul.
Euripides, 1944. Bakkhalar, ev: S. Eybolu, MEB: Ankara.
Herodotos. 1991. Herodot Tarihi, ev. M. kmen, Remzi Kitabevi, stanbul.
Fitzsimons, R.D., 2010. Trent University 2010.
http://www.trentu.ca/faculty/rfitzsimons/CLLI200A/Dionysos/Dionysos (02).jpg (eriim: 15.11. 2010)
Grimal, P. 1997. Yunan ve Roma Mitoloji Szl, ev: S. Tamg, Birinci Basm, Sosyal Yaynlar, stanbul.
Grimal, P. 2009. Yunan Mitolojisi, ev: I. Ergden, Dost Yaynlar, Ankara.
Heseidos, 1997. Heseidos Eseri ve Kaynaklar, ev. A. Erhat, S. Eybolu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara.
Jastrow, 2006. Sarcophagus known as the "Muses Sarcophagus",Albani Collection, then Musei Capitolini; seized
by Napoleon Bonaparte, http://en.wikipedia.org/wiki/Muse (eriim: 11.11.2010)
Lahanas, M. 2010. http://.mlahanas.de/Greeks/EducationAncientGreece.htm (eriim:29.09.2010)
Magalhaes, R. C. 2007. Antikadan Gnmze Sanatta Mitoloji, ev. Y. D. Bengi, AlfaYaynlar, stanbul.
Ong, W. J. 2003. Szl ve Yazl Kltr: Szn Teknolojilemesi, ev: S. P. Banon, Metis Yaynlar, stanbul.
Oxford Dictionary 2004. Sally Wehmeier, Oxford University Press, U.K., USA.
Rodoslu Apollonios 2009. Argo Gemicilerinin Destan, ev. B. Adal, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.
The Beazley Archive 2010. http://www.beazley.ox.ac.uk/dictionary/Dict/ASP/dictionarybody.asp?name=Orpheus
(15.11.2010)

113