Professional Documents
Culture Documents
Chuyện Các Bà Trong Cung Nguyễn
Chuyện Các Bà Trong Cung Nguyễn
Chuyện Các Bà Trong Cung Nguyễn
Nguyn c Xun
Chng I
Ri min Bc, Nguyn Hong giong bum tin thng vo Nam. Cp bn cng Yn Vit (Ca
Vit), bn b tng qun ln b dng doanh tri trn cn ct thuc x Ai T huyn V
Xng (Triu Phong). Qun trinh st ca Nguyn i khp vng Thun Ha nghin cu a
hnh, a vt
tr hu ha, Qun Lp tc tc t chc hai cnh qun vo nh oan Quc Cng. Cnh
th nht gm 30 chic thuyn n ngay Ca Vit th uy; cnh th hai gm mt ngn b binh
i qua ng H X Lng Uyn (?) n ng miu Thang Tng (?) d nh s nh p
cp doanh tri ca cha Tin (tc Nguyn Hong oan Quc Cng).
Trc th lc ca Qun Lp (nh Mc), cha Tin rt lo lng: V qun Nguyn vn vn ch c
mi chic thuyn, b binh khng c lm sao c th ng u vi qun nh Mc?
Mt m, bn ngn uc, cha Tin ang thao thc, t l bng nghe bn b sng ting
sng nc ku tro tro Cha ly lm l! Sng hm sau, thy mt vng nc x sng cun
khc thng. Cha ngc mt nhn tri khn thm:
- Trn sng nu c thn linh xin ph h cho, nh tan qun gic, s lp miu phng th bn
ma t l!
m hm y Cha nm m thy mt ngi n b mc o xanh, tay cm chic qut th n
tha rng:
- Tng qun mun dit tr ngy ng cn lp k d chng n bi ct ven sng, thip s
gip sc tr c, khi phi phin nhiu n dn trong min.
Ni xong ngi trong mng bung tay o ra i Cha tnh dy, trong lng thm vui. Cha
ngh: Chim bao thy ngi n b bo ta phi lp k d ch, nh vy t phi dng k m
nhn.
Lc by gi Cha mi c mt nng hu p, qu x Th Li (Hu) tn l Ng Th Lm. Tuy
l phn gi nhng b gan d, c mu tr, ng i tri chy, nhan sc th Nguyt m hoa
thn, dng iu c ln chim sa so vi nng Ty Thi Hm an (Trung Quc) chng km
bao nhiu! Cha c mng, gi nng Lm n giao nhim v: em vng bc, k nam n tri
qun nh Mac, tin dng cc vt bu, xin m ng ha hiu. Nu cn nng phi ng chu
cho Qun Lp t thng, mc ch l lm sao d c Lp n t Tro Tro c k dit
tr. Tht l chuyn l i, ngoi sc tng tng ca mt ngi con gi, nng Lm sp ly
ku khc:
- Tin thip t khi c theo hu Cha thng, dc lng theo n o, gi gn tit gi phu
nhn. Nu Cha mun thip nhy vo ch nc si la bng mun cht thip khng dm
chi t. Nhng nu bo thip cho Qun Lp t thng th thip khng th no hiu c.
Thn thip xin nhn ti cht ch khng th no lm theo li Cha thng.
Cha va au xt va knh phc ngi tit ph tm li an i v thuyt phc nng.
- Li ca nng tht ng vi phm hnh ln ca n b. Ta hiu r lng nng. Nhng nay v
s nghip quc gia i s nu nng khng x thn th khng c ai y c th ph c
gic. Nng hy c nghe li ta, ng chi t.
Nng Lm nh lau nc mt v lm theo lnh Cha.
Cha n cn khuyn gii, v v nhiu bn, nng mi vng chu. By gi c Ng Cn, ngi
gc Ngh An, lm ph Don s v Thin V ang theo gip vic ti ph cha. Ng Cn
tng mo khi ng, vn v kim ton, thng kim bc c rt c Cha yu mn nn
c Cha chn cho kt duyn vi nng Lm xinh p. Tn nhn v Tn lang bi vng t n
ri lm l giao bi v ng phng hoa chc
Chng 2
(hay Sc p v ting ni ca n b)
sng yn phng nam, Nguyn Phc Nguyn (tc cha Si) tch cc p thnh ly,
trang b v kh mi cho qun i khi cn c th ng u vi qun Trnh pha Bc. Mt
trong nhng tr ngi kh vt qua ca cha Nguyn l vn mua st, ng, dim tiu
c sng. Cha Si nh bn thng gia Ha Lan, B o Nha, Tu, Nht nhng bn ny
khng tht lng nn Cha khng yn tm. Cui cng Cha bit pht huy truyn thng ca
ph n Vit Nam, g mt ngi con gi cho thng gia Nht tn l Araki Star (Hong-mc
Tn-thi-lang). Thng gia ny va lm ch mt ca hng ln Hi An va c tu vin
dng i mua bn hi ngoi. T b qun cha x ng trong ngy m t t vi chng,
Araki Star khng th t chi c ngi p nn ng tha mn mi yu cu ca cha
Si. Cha Si cn g th tu ca Araki i o Mn, Qung ng v trng K ch v ngay th
y. Nh th m qun i ca cha Nguyn c trang b rt y , mi cuc tn cng ca
qun Trnh pha Bc vo u b chn ng.
Chng 3
Cha Thng Nguyn Phc Lan (1635-1648) c cng trong vic di dinh ph t Phc Yn
vo Kim Long, li lp c nhiu v cng hin hch trong cc cuc chin tranh vi qun
Trnh ( pha Bc), vi qun Chim ( pha Nam), vi gic -Lan (tc Ha Lan) ngoi bin
ng. Thi i ng l mt trong nhng giai on vng son nht ca cc cha Nguyn n x
ng trong. Th m s nghip y sut v tan v nhan sc mt ga ph
Nguyn cha Si (1613-1635) c ngi con trng l Nguyn Phc K trn th Qung Nam
(1). K lm r Cai c Tng Phc Thng. Sng vi v l Tng Th, sinh c ba con, bng
nhin K mt (27-7-1631). Trong tm t, Phc Thng nui hy vng con r s ni nghip
cha, no ng ci cht t ngt ca K, nn ng ht sc tht vng. ng quyt nh a c
gia quyn v min Bc, ring nng Tng Th khng chu theo cha hi hng (?).
Lc thuyn Phc Thng va ra n vng bin thuc x ng ngoi, nng Tng Th lin vo
thm em chng l Nguyn Phc Lan ang ngi chn ch ti ph Kim Long
Tng Th l mt nhan sc dim l. Nng sn vn sc nc hng tri li thm thun a tnh
gi cm, n ni, c ch quyn r, duyn dng, khn ngoan. Nng cn c mt phng thut
chinh phc tnh yu n k l. Phng thut nm trong mt xu chui kt bng trm th
hoa! T xu chui tot ra mt mi thm ngy ngt lm cho nhiu k quyn cao chc trng
phi m ui say m, qun c o ngha lun thng, thanh danh, s nghip coi nh ta
lng hng.
Trong s nhng nn nhn ca nng c Cng thng vng Nguyn Phc Lan.
T khi gp ch du, tip nng Tng Th c xu chui trm hoa (1639), tm thn cha Thng
m mn, ngy m t tng, n ng khng yn. Cha bn cho php Tng Th c t do ra
vo Vng ph Lng say m dng cao qua nhng ln gp g, bt chp c lun thng
o l, lut l chn Vng ph, em chng v ch du i vo i n hoan lc bt lun m
ngy
Ga ph h Tng c Cha sng i, qu trng, tin cy n nng mun ni g th ni, lm
g th lm. Nng khin lm g Cha cng nghe theo.
Ln n nh quyn uy, Tng Th bt u hnh ng: nng xi dc Cha trng tr nhng
ngi mnh on ght, nht l nhng cn thn trung ngha dm can gin Cha, nhng k t
khinh khi, mit th nhng vic lm dm bt chnh v m mui ca nng.
m m sc dc, nghe li yu n lm nhiu vic sai tri, tnh tnh cha Thng dn d thay
i. T mt ngi khim nh, nhn hu, cha Thng tr thnh mt hn qun, mt bo cha
nng ny, hiu st, am m vt dc, xa x. T mt v vng chin cng hin hch, Cha tr
thnh k hoang dm v n b b quc s, coi nh x tc sn h. Th l Tng Th to
c ch ng, trit h nhng ngi i lp. Nng ra tay lm giu bng cch nhn hi l
ca nhng k ci lun cu cnh. Nng thng tay bc lt m dn en Chng my chc
cho s th l dn gia lc thin tai hn hn ang dy khi, lan trn th nht nh kh trnh
khi ci ha suy vong: Thng bt chnh, h tc lon. L k by ti, trong hon cnh ny,
nu khng lm trn trch nhim trnh thn cu vn tnh th, th ch cn ci cht mi
mong bo ton c kh tit, khi phi li o i quc, trung nhn!
Dt li, Phm Ni tn tut gm khi v, sn sng tun tit trc mt cha Thng. Bit r
kh tit ca v trung thn, cha Thng vi bc xung, n bn Ni tn n cn phn bo:
-
Xin Phm Ni tn hy dn tm. Nhng li trung ngha ca ngi thc tnh ta ri!
Ghi ch:
(1) Cc cha Nguyn thng c cc k t vo lm trn th t Qung Nam tp s, chun
b ni nghip cha ti Ph Xun.
Chng 4
Trnh Trng xem th rt thch ch li ngi n mi hng ca chui hoa, bng cm thy bn
thn xao xuyn cng nhn nt ch cng m tng n m nhn ni phng tri, lng rn
r mn thng, nh nhung v nn nng mong c thy dung nhan vui vy c nc.
Trong nim kht khao, cha Trnh gp rt t chc cuc Nam pht lm p lng Tng Th.
B nh bt ng, qun Nguyn thua to. Qun Trnh chim c Nam B Chnh, h c ly
Thy, ng qun ti V X. Th l ln ny qun Trnh chc mm s nh tan qun Nguyn.
Nhng ti tri Ton Thng, i qun ca Thng Vng vi cha con Trng Phc Phn,
Trng Phc Hn cm c dng mnh, gi vng ly Trng Dc. Mt trm tht voi uy v
lm lit di quyn iu khin ca th t Nguyn Phc Tn cng vi quyt tm ca cc h
tng: Nguyn Hu Tin, Nguyn Hu Dt, qun Nguyn lt ngc th c.
B phn cng nh v bo, Trnh qun ri lon hng ng, p ln nhau chy khng cn manh
gip v tn b bc sng Linh Trnh Trng thm mt ln v mng xm ln t Thun Ha!
Ting sng i thng va dt, tin vui cha v n Kim Long th c tin cha Thng t
ngt mt trn ng v qua ph Tam Giang! Tht l mt tin st nh. C thuyt cho rng
cha Thng khng cht v bo bnh m c l v mt m mu u c ca Tng Th. Phi
chng tnh bo ca cha Nguyn khng thy s vic ny? Khng hiu kh nng tnh bo ca
cha Nguyn lc by gi ra sao. Ch thy h t ra hon ton m tt trc s lin lc ca Tng
Th vi cha Trnh ng ngoi. Cho n lc cha Thng mt, vn cha c ai ng
trong hay bit g v tnh tit ca cuc can qua nm Mu T (1648) va qua l do bn tay Tng
Th. V th, sau khi cha Thng qua i Tng Th vn cn ln lt hot ng bn cnh Vng
ph Kim Long.
Th t Nguyn Phc Tn, 28 tui, c kinh nghim trong vic tr quc, lp nhiu chin
cng bnh Chim, thng Trnh, ui gic -Lan ngoi bin ngln k nghip Vng.
Thng mi ln dng tr ngon, Phc Trung thch dng ngt. Tng Th lin gip nng Hoa
dng ln mt qu bnh ngt rt p km theo xu chui trm hoa v cng ngon mc.
Phc Trung n bnh, nhm tr gt g khen: tuyt diu! Ri trong hng v tr qu, bnh
thm ngt, mi hoa t xu chui ma qui ta ra khin Phc Trung cm ly hoa ngm nhn
mi khng chn. Bt gic Trung cm thy bi hi ngy ngt v la dc bc ln, ng khao kht
c thy ngi dng bnh tng hoa Nng Hoa va gi b kn o va lm duyn giu
gim, chi t quanh qun kch thch cho ham mun ca Trung n cao ri mi khai ch
nhn ca nhng mn qu qu y chnh l Tng Th. Trong pht m m, Phc Trung khng
cn nh nhng chuyn c, khng cn bit t tri g na, ng bo nng Hoa khn cp a
Tng Th vo dinh
Ngay ti hm y, Tng Th trang im tht lng ly theo nng Hoa ln vo dinh. ng trc
nhan sc kiu dim phc sc trang nh, phong cch yu iu thc n ca Tng Th, Phc
Trung c o gic nh va trng thy mt ging tin va i trng sao va r khi vn my
n vi mnh Tng Th v l khp np thi l ri th th tha:
Trc y, tin thip v khip s uy danh ca bc cao minh qun t nn phi n trnh,
nay cng v n s uy danh m phi m hm n i lnh di trng!
Tng Th trc l v ca Nguyn Phc K, sinh c ba con trai, sau K mt. Tng Th ve
vn v truy hoan vi em chng l Phc Lan v gi y, sau khi lan cht, Tng Th li s dng
thut i n thao tng em Lan l Nguyn Phc Trung.
Nhng may mn thay! Tri khng dung k tham tn. Trong m thuc h ca phe Tng Th Phc Trung c ngi tn l Thng B, khi hay tin c cuc dy lon ny y b mt cp bo
cho Hin Vng bit.
c tin ngy trc, hm sau bt thn Cha ban lnh gii nghim: ch khng c hp,
ng s cm ngi i li, khp ni t thn x, n sn kh qun dn ai u y khng
c di chuyn. ng thi ti Thng , Hin Vng cho qun lnh n dinh Phc Trung
bt ht ngi nh xt hi. Phc Trung khng chi ci c, phi cung khai s thc. Ti mu
lt l ti cht nhng ngh tnh ch chu, Hin Vng khng n git, ra lnh tng giam
Phc Trung vo ngc. Cn Tng Th, tang vt r rng khng th chy cha g na, b
chm v bu u gia ch. Theo lnh Cha, tch thu gia sn to ln ca Tng Th phn pht
cho qun, dn trong vng.
(Theo lch s x ng Trong, Tin nguyn tot yu ph v i Nam Thc lc tin bin)
Chng 5
PHONG TNH C LC
Nhan sc, ti hoa cng vi ma lc ca sng mt khuynh thnh, nng Tha chinh phc
c tri tim cng rn ca Hin Vng.
Di trng Hin Vng, nhiu ngi c ti kinh lun, c ngha kh tng vo sinh ra t
vi Cha t lc cn l th t, trc sa ng ca Hin Vng, h mnh dn ng ra can
gin.
Chng dinh Nguyn Cu Kiu chng b Ngc nh, con gi cha Si, b l b c ca
Hin Vng mt hm vo thng thn vch r cho Hin Vng thy ci ha n sc nh
th no v khn cu Cha sm xa la con ng sc dc, hy rt li tc lng sng i dnh
cho ca nhi x Ngh Hin Vng c gin mng rng:
Ta tng nm gai nm mt bo v c , nay ging ni vng vng, trm h
an lc, h ta chng c quyn c cung dng bng ci vui thanh sc, yn m hay sao ?
Ting ni ca chnh kh khng chu im, Nguyn Cu Kiu vn chp tay, im tnh tu:
Thn vn bit cha Thng c quyn, nhng khng c bung lung theo s thch,
m m trong tu sc n lng qun trng trch tr quc, an dn. C kim nhng ngi
m m sc dc cha ai trnh c ci ha nghing ging mi. Hin nay, qun Trnh tuy
b thm bi nhng vn cha b m mu thn tnh t Thun Qung, Gng Oai Mc v
Tng Dc u phai nha mai mt Cha Thng h sm qun sao!
Hin Vng hi chau my suy ngh, Cu Kiu vi lui ra. m hm y, khng bit v tnh hay
hu , c ngi no t ln n th ca Vng mt cun quc ng. Trong lc bng khung
t l, thong thy cun sch, Hin Vng gi ra c
Lu khuya ta ca, nhn v phng Nam, ni Bng Sn thp thong, Hin Vng trm
ngm t l t nhin ng th di, ni mt mnh, ging cng quyt:
-
Sng hm sau, nng Tha, ngi p sng i ca Cha, vng theo m ca Hin Vng
mang n t tht Nguyn Cu Kiu mt b triu phc mi tinh Nng Tha khng lm sao
bit c nhng g ang din bin trong thm tm v cha tui tr ti cao tng nng niu u
ym y, c lnh l nng ngoan ngon vng theo
Nng Tha em b triu phc n nh Chng dinh Nguyn Cu Kiu, ri chng ai cn thy
nng tr li Vng ph vi Hin Vng na. V chnh nng cng khng bit c trong tay
o ca b triu phc mi c bc mt th y thc cho Cu Kiu: kt liu i nng Tha
trnh cho non nc x ng trong ci ha Ty Thi!
Phi chng Hin Vng Nguyn Phc Tn sng sut hn Ng Ph Sai? Hay v khng
ngh lc kim ch dc vng, lng ch k thp hn nn mn tay ca ng dng trung
qun git hi mt ca nhi v ti?
Lch s ca ngi Hin Vng, mi n nay cha thy dng no nhc n hnh vi bt nhn
ny. Mt hnh vi thm c ni mt v cha mnh danh l Hin, tht ng tic.
Chng 6
MT V LON LUN
V Vng Nguyn Phc Khot l ngi c cng xy dng thnh Ph Xun vo gia th
k XVIII, ng thi cng l ngi gy nhn a dn s nghip ca cc cha Nguyn xung
vc thm. Mt trong nhng nguyn nhn dn n thm ha l v lon lun gia Nguyn
Phc Khot vi mt b cng n.
S chp: V Vng c mt ngi cu rut l ngoi t Trng Phc Loan. c V Vng
tin cy, trao cho rt nhiu quyn binh, nhng Loan vn cha va lng. Vn l mt tay gian
hng, tham lam, tn nhn v th on, Loan c th lm bt c iu gian c no c thm
quyn hnh v ca ci.
Hnh vi thm c nht ca Loan l y a chu mnh ang ngi vng (V Vng) vo
vng lon lun.
C em con ch ca V Vng l cng n Ngc Cu (i n ca Nguyn Phc in) c nhan
sc kiu dim trang i ca mt ging tin. Bit Vng l ngi hiu sc, Loan tm cch to
iu kin cho Ngc Cu thng xuyn ra vo trong Vng ph v gn gi Vng
Mt bn l trai a tnh, nnh sc, mt bn l gi ngc yu kiu, thanh tn, li bay bm
phi phi xun tnh nh hang ti khao kht nh dng th ci th la gn rm chng my
lc s chy bng ngn la yu ng v thiu ri c lun thng o l. Sut ngy thu m
trong cung Trng Lc anh em qua hng tr, men ru, khe mt, n ci mi m
hoan lc khng cn bit tri trng. Kt qu ca nhng ln ln lc i n vng trm, b Ngc
Cu mang thai vi ng anh ng ng v sinh ra mt cng t. Lon lun! i vi b
tnh th ti phi nm , hnh h nhng ti Vng ph ny th li c xem nh chuyn
bnh thng! V Cng n Ngc Cu nghim nhin tr thnh mt cung phi c sng i bc
nht trong phm vi t hu hnh lang. Anh em ca Ngc Cu u c Vng trng dng
ban quyn cao, lc hu: Nguyn Phc Vim (anh b) lm Chng thy c, Nguyn Phc
Nghim (em Vim) gi chc Ni hu, Chng dinh qun B Li, B Binh, lnh T ph
Chng ph s dinh Qung Nam. Hai anh em Vim Nghim l hng ngi tm thng.
Vim li bing, ch bit ru ch, Nghim xa hoa, hiu sc, hu phng c ti trm ngi,
quanh nm ch bit ru v gi p.
Cng t con ca V Vng vi Ngc Cu t tn l Nguyn Phc Thun. Mc d c cu
che ch, nhng V Vng khng thot khi mc cm lon lun, v vy Vng cho nui
nng Thun mt cch ln lt hu cung v d nhin Thun khng c lp lm k t nh
mong mun ca Ngc Cu.
Nguyn Phc Thun khng c lp lm k t v kt qu ca mt cuc hoan lc bt chnh,
hn na, theo quy nh Vng ph vic lp k t c chn la v quyt nh ri.
Theo nguyn tc cng t Chng (con c V Vng) l k t. Chng may, Chng th bnh
tht lc, con ca Chng cn qu nh nn V Vng chn ngi th hai l Nguyn Phc
Lun (tc l hong kho ca vua Gia Long sau ny) lm k t.
Hai v hun o Trng L cng c cng trong o to Nguyn Phc Lun bao nhiu th
cng lm tr ngi cho vic ph u cha trong tay b Ngc Cu ca Trng Phc Loan by
nhiu. Do , trong tm tr en ti ca Loan ny ra hm hi nhng bc trung thn ny.
Ngy V Vng mt, Nguyn Phc Thun mi mi hai tui. Lc ai cng tng l nh
cng t Nguyn Phc Lun, ng kim k t s ln k ngi vng, khng ng trong ni
cung ang c m mu khc.
Ngoi t Trng Phc Loan cng thi gim Ch c v Chng dnh Nguyn Cu Thng
mt bn vic ginh ngi cho cng t th 16 l Nguyn Phc Thun (cn c tn l Hn). V l
Thun c gi c ngi chn ch th Loan mi thc hin c mun ca mnh. T tham
vng quyn uy, mt k hoch en ti c tin hnh
Chng 7
B VI VN DNG
Cha Nguyn Phc Khot (V Vng) c 18 con trai v 12 con gi. Ngi con gi trng
phng danh l Ngc Huyn, ni ting nht trong cc hot ng gip nh Nguyn. M b
ngi h Tng, b h gi cho quan Chng c Nguyn Cu Thng.
Hn mi nm sau, qun Ty Sn gii phng Ph Xun khi tay qun Trnh (1786), lng tm
ca dng h Nguyn b qut ph tan tnh, b rt au xt. T b nui ch chng li Ty
Sn. B sai ngi con r l Nguyn c Tun i khuyn d nhn dn tm mi cch bo v
cc tn lng. Nguyn c Tun, ngi lng C Chnh lm theo li b v thnh cng
trong vic gi gn c mt phn hi ct ca Nguyn Phc Lun (thn sinh Nguyn nh)
sau ny lp cng vi Gia Long.
Nm inh T (1797), quan b binh ca Ty Sn l Nguyn i Pht i trn thnh Qui Nhn,
b d bit ng Pht mt mi vi nh Ty Sn, lin sai c Tun i theo tin chn. n
on ng vng, c Tun c cho ng Pht nghe mt cu ca ng Khoi Trit ngy xa:
Nm Canh Thn (1800) qun Ty Sn tp trung vy thnh Qui Nhn, thnh Ph Xun b
trng. B Huyn cho ngi kho st tnh hnh, v bn ch th hnh th ca bin T Dung
(tc T Hin) v ca Eo (tc Thun An) giao ng Phm Hu Tm theo ng ni vo tm ni
ng qun ca Nguyn nh, giao tn tay cho nh. Do tin tc ca b Huyn nn Nguyn nh
mi c nh nh Ph Xun trc khi gii vy thnh Qui Nhn.
Khi khi phc c Ph Xun, Nguyn nh cho rc b n ngay thuyn Ng, hai c
chu m nhau khc nc n.
B c Nguyn nh trng thng. sau khi ln ngi ly nin hiu l Gia Long, Nguyn nh
vn thng lui ti thm ph ca b Vn Dng. n nm Gia Long th VIII, b mt, th 72
tui, an tng ti lng Dng Xun.
Lai lch v hnh tung ca b Ngc Huyn gp mt t t liu lch s cho vic nghin cu s
suy tn ca nh Ty Sn.
Chng 8
Ngi n mnh trong cung, b Ngc Bnh nghe c ting chn ngi i v pha mnh. Nhn k
b thy mt ngi n ng trng kin uy nghi sng sng trc mt v ci cho mt cch lch
s. B thng tht ku:
-
Ngi c gi l tng qun Gia nh (tc Nguyn nh, tin qun t Gia nh ra) ci v
p:
Khng can chi u, b ng s. Tng Gia nh cng l ngi v c l s nhn t
hn tng Ty Sn
B Bnh lng thinh. V tng Gia nh ni tip mt cch bng by:
-
Mt khonh khc khng lu, v tng Gia nh tr li ni cung vi trang phc uy nghi,
vng hiu lng lnh trn ngc o B Ngc Bnh nhn ra ngay l Nguyn Vng,
ngi cu ch ca nh Ty Sn. Ni s hi cng tng thm, b m mt ku r ln Nguyn
Vng n gn bn nh nhng v v:
Bit khng th no ngn c c mun ca Nguyn Vng, b Ngc Bnh (em ca Ngc
Hn Cng cha) nh phi xui theo s phn
Nm 1802, Nguyn Vng ln ngi ly nin hiu l Gia Long, b Ngc Bnh ng trong hng
th phi.
Phi chng l tr chi nh mnh? Nguyn Hu Quang Trung, chng Ngc Hn Cng cha,
Nguyn nh Gia Long, ly b Ngc Bnh, hai k cu ch khng i tri chung y li tr thnh
anh em ct cho! V phn cng cha t ca Vua L, b Ngc Bnh ly hai i chng u
lm vua (Cnh Thnh v Gia Long). Do , dn gian c cu ht:
S u c s l lng!
Con vua m ly hai chng lm vua
B Ngc Bnh lm th phi ca Gia Long sanh h c hai trai l Qung Oai Cng (20-51809) v Thng Tn qun vng (20-10-1810).
Chng 9
in Phng Tin ta lc trong Hong thnh Hu, ng trc Cung Din Th v pha sau
Th Miu- l ni th knh bn i v hu u triu Nguyn: Gia Long, Minh Mng, Thiu
Tr v T c. Theo nghi l, cc b trong cung khng c n miu, o nh Nguyn lm
ngi bit miu ny tu thi sc vng v nhng ngy khnh tit cc b c ni dng tin v
dng l t trong bui k.
Ti in ny, trc y trn ng th vua Gia Long v b Tha Thin Cao Hong hu c t
mt thoi vng gm hai phn bng nhau trn khc dng ch Th t hu, Qu Mo b thin
thi tn vt (Vt lm tin ny ca hai ngi v Hu Th t trong bui di i nhiu ni cch
tr nhau nm Qu Mo (1783).
Sch i Nam Chnh bin lit truyn, s tp ghi li s tch thoi vng hai mnh y nh sau:
B Tha Thin Cao Hong hu, h Tng. Nm ln 18, Nguyn nh ci b vi y
nghi l truyn thng v tn phong lm Nguyn Phi. Tnh tnh cn trng, c ch oan trang nn
b c Nguyn nh qu trng. B sinh c hai trai. Ngi con u mt sm, ngi th
hai l hong t Cnh.
Sau ngy triu Nguyn c thnh lp, vua Gia Long hi b chuyn thi vng nm xa B
ung dung em vng ra trnh ln. Gia Long v cng cm ng, cm ly na thi vng v bo
rng:
Vng ny m cn gi c, tht l n tri gip cho trong lc gian nan, chng
nn qun lng. Vy phi dnh v sau cho con chu bit.
Dt li, vua ly na thi vng ca mnh rp vi na thoi vng ca b Nguyn Phi (lc
c phong hong hu) ri trao ht cho b.
Hong hu vng theo li d, v sau trao li cho vua Minh Mng.
Khi Minh Mng ln ngi, ng lin em thoi vng hai mnh y a cho hai v i thn Phm
ng Hng v Nguyn Hu Thn xem v phn rng:
Vng ny l ca tin m c Th t trao cho Hong t (tc Tha Thin Cao Hong
hu), nay Hong t li trao cho Trm.
Chng 10
Vua Gia Long l ngi can trng, to bo. ng tng nh ng dp bc, nm gai nm
mt sut my mi nm di mi gy dng li c c nghip nh Nguyn, thu tm quyn
lc c nc trong tay mnh. Vi mt ngi nh th tng chng nh trn ci tri Nam lc y
khng th c mt mnh lc no dm i ngc li mun ca ng. Th nhng ai c th
ng c trong chn ni cung xy ra nhng chuyn tht ri rm.
Trong mt cuc gp g ring, nh vua ni vi Se-nh: ng tng rng sau khi bi triu, v
thanh ton xong mi vic chnh tr v hnh chnh trong ngy l cng vic ti xong v th l
ti c th ngh ngi trong hu cung sao? ng lm . ng khng th tng ci g ang ch
ti y (vua ch v pha hu cung) sau khi ti ra khi ni ny. y, ti thch th v c
ni chuyn vi nhng ngi hiu bit, ngi bit nghe, hiu ti v nu cn vng li ti! Vo
trong y, ti gp phi nhng con qu d. Chng gy g, nh p nhau, cu x nhau ri
sau cng ko nhau n i ti phn x. Nu lm ng th ti phi tr ti c bn, v khng bit
r trong c bn y c a no khng c c bng my a no!
Sau mt hi im lng, Gia L
ong ni tip: Ny y, mt chc na, ti s phi ng gia mt by qu ci, chng n s go
tht lm ti ic c tai. Nh vua gi ging mt ngi n b ang cn gin gi: Xin Ngi xt
cho, xin Ngi xt cho! Con y n chi tui, n xi x tui, xin Ngi xt cho!. Mt t khc, lt na
s n r vo tai ti: Hong b tui, con kia c lng Hong , tui i xin phn tui!.
Ngoi hai b hu l Tha Thin (m hong t Cnh) v Thun Thin (m vua Minh Mng),
vua Gia Long cn sc phong cho b L Th Ngc Bnh (con vua Hin Tng v l em Ngc
Hn cng cha) lm Tam cung.
Vua Gia Long c tt c 13 ngi con trai v 18 ngi con gi, khng k nm ngi con trai l
Chiu, Xng, Khi, i, Nht cht sm.
Nu so vi cc vua Minh Mng v Thiu Tr th Gia Long l ng vua c s con t nht.
Chng 11
Vua Gia Long c mt ngi ch cng cha khc m l b Ngc Du. Nm 1788, b Ngc Du h
gi cho V Tnh, ng ny lm quan n Hu Qun. Nm Tnh tun tit Qui Nhn (1801)
c vi b mt ngi con trai l V Khnh v hai ngi con gi. Sau ngy khc phc c
cu kinh, Gia Long xy ph cho b ti lng Xun Ha b an dng tui gi.
B Ngc Du l thi trng cng cha, chng l V Tnh c v cng oanh lit, em l vua Th
T ang tr v, trong x hi t ngi c th nh b. Bi th khi v gi tnh tnh b rt kh chu,
b xem thng tnh mng, ca ci ca nhn dn. Ngi chung quanh ph ca b ku
tri khng thu. Tnh tnh ca b dn dn nh hng n bn gip vic trong nh. Bn ny
li dng th lc ca b ra ng c hip nhn dn. Nhiu ngi b oan c qu liu mnh n
ph kin vi b, b ngonh mt lm thinh. Bn gip vic c b che ch ngy cng lm gi.
n thi vua Thnh T tr v (1820), chuyn ngi trong ph b Ngc Du hip p dn
chng n tai vua. Vua Thnh T ni gin bn gi con trai ca b l Kinh Xa y V Khnh
n trch rng:
Nc c in hnh (lut php), sao ngi khng khuyn rn m cho m lm nhng
iu c c?
V Khnh s hi tha rng:
-
Vua bo rng:
M ngi tuy l Thi trng cng cha, nhng sinh ra ln ln trong thi chinh chin
khng c hc hnh, khi giang sn c khc phc th ln tui, li ga ba lm sao hc
c na. Ngi l ngi c n hc, c dy d li lm n khinh xa y, in l nm
trong tay ti sao ngi khng khuyn can m cho m lm cn quy phi chu ting xu vi
thn dn? Lm con th cha m phi nn ly li ni du dng can ngn lc vic chm pht,
cho cha m ng mc vo iu phi ngha, ngi khng lm th th nhng sai lm ca m
nh ngi phi chu trch nhim!
V Khnh ci u nhn li.
V nh Khnh k li chuyn b qu pht vi m, thi trng cng cha Ngc Du nghe chuyn
ri khc. T b thay i cch i x vi dn. Nhn dn Xun Ha ly lm mng.
Thng tnh ch nghe chuyn m dy con, cn chuyn con phi khuyn rn m c l xa nay
him.
(theo NLT, NLT v sch V Tnh ca H Vn Trung)
Chng 12 -
Nhiu ngi ni v vit v cc b v vua Vit Nam di triu Nguyn, nhng cha c mt
cng trnh nghin cu no chnh thc cng b cho bit cc vua Nguyn c bao nhiu v,
ng cp phm tc nh th no? Trung Quc, cc i vng thng lp su cung
thnh hai dy: mt cung pha trc, nm cung pha sau. B chnh ring mt cung, ba
b phu nhn mt cung, chn b Tn mt cung, hai mi by b Th ph mt cung, tm
mi mt ngi mt cung, c thy 121 b u l v vua (Theo T D Hong Thi Hu,
Nguyn Lin Phong, 1913, trg 17).
Ti Vit Nam, t triu Minh Mng, cc b trong cung cng c sp xp theo cu giai ging
nh cu phm trong ngch quan li.
Nht giai Phi
Nh giai Phi
Tam giai Tn
T giai Tn
Ng giai Tip D
Lc giai Tip D
Tht giai Qu Nhn
Bt giai M Nhn
Cu giai Ti Nhn
Di Ti Nhn l Ti Nhn v nhp giai (nhng ngi ang ch i c tuyn vo lm Ti
Nhn), di na l cung nga, th n (tc l k hu ngi h) gi chung l cung nhn.
ng u cc b Phi l Hong Qu Phi (tc v chnh ca vua). Nh Nguyn (tr triu Gia
Long v Bo i) khng lp Hong Hu, cc b phi ch c truy phong hong hu lc cht.
Cch xng h cc bc t Tip D tr ln gi bng b, t Qu Nhn tr xung ch c gi
bng ch.
Ch ca cc b v vua u tp trung trong T-Cm-Thnh, cc cung, vin ca cc b
thng c gi chung l Tam Cung Lc Vin.
Theo cch trnh by y, nhng ch ca cc b v cc i vua triu Nguyn c mt vi im
hi khc. Cn c trn thc t, cc cung, cc vin dnh cho cc b v vua trong T Cm
Thnh, ta thy c:
Cung Khn Thi l mt cm kin trc lm t u triu Gia Long (1804), c in Quang
Minh Trung Chnh pha sau in Cn Thnh (ch vua ) cch mt ci sn. B Hong Qu
Phi y.
Bn phi ci sn nm ngn gia in Cn Chnh v in Cn Thnh c in Trinh
Minh xy nm 1810 (thi Gia Long) ni ca cc b nht v nh giai Phi; cc b Tn (tam v
t giai Tn) vin Thun Huy, ta lc pha ty ca sn sau in Cn Thnh. Cc b Tip D
(ng giai v lc giai Tip d vin oan Huy) ngay pha ty in Cao Minh Trung Chnh ca
cung Khn Thi. Vin ny xy nm 1827 i Minh Mng. Cc b thuc hng Tht giai Qu
Nhn, Bt giai M Nhn, Cu giai Ti Nhn, cc b cha nhp giai cng tt c cc cung nhn
chia nhau cc vin cn li: nh oan Trang (pha sau v thng gc vi in Thun Huy)
xy nm 1827; vin oan Thun, nm pha sau v song song vi vin oan Huy, lm nm
1830, vin oan Ha, gm hai dy pha ty v song song vi in Kin Trung sau ny.
i Thnh Thi xy dng khu vc pha sau in V Hin v in Trinh Minh mt s kin
trc c tn chung l ng Kinh Cc theo kiu thc min Bc dnh cho cc Phi, Tn v Cung
n.
Tt c nhng di tch ny u mt.
Thm cung triu Nguyn gm cc b m vua, nhng ngi phc dch vua v cc b v vua
tt c to thnh mt x hi nh. c im ca x hi ny l, tr cc thi gim, ch c mt
ngi n ng l vua, s cn li l n b
Chng 13
Vua Minh Mng c hng trm b phi, nhng ch c hai b sinh c nhiu ocn v c vua
sng i hn c. l b Hin Phi Ng Th Chnh v b L Tn Nguyn Gia Th.
Sau cuc tranh quyn trong triu thn i Quang Ton nhiu nhn vt tng ph Ty Sn b
trn vo Nam theo Nguyn nh. S ngi ny lp c nhiu chin cng nn rt c
Nguyn nh tin dng.
Nhng sau thnh Bnh nh cng tht th, Ng Vn S chy thot ri tr trn vo dn tm
ng v vi Nguyn nh.
Sau khi dit c nh Ty Sn, Nguyn nh ln ngi ly nin hiu Gia Long, di mt ci
tn khc, Ng Vn S c c lm Qun o trn Thanh Hoa ngoi (sau ny l tnh Ninh
Bnh).
Trong chin dch tr th nh Ty Sn, Gia Long pht hin ra ngi ng u v c cng
Thanh Hoa ngoi li chnh l mt trng thn ca Ty Sn, l danh tng Ng Vn S. S
nh Nguyn, Lit Truyn chp v S lm vic lu li gii nn Gia Long tha cho ti cht,
ch cch chc m thi. Thc ra, S c tha ti cht khng phi v S gii trung thnh vi
nh Nguyn m cn v mt l do khc na
Di triu Minh Mng, trong cm cung c hng trm cung tn m n, phn ln l con ca cc
quan i thn c th lc, th m b Chnh li chim phn u th trong tri tim ca v vua tiu
biu cho quyn lc nh Nguyn. Tht l mt iu l!
Ng Th Chnh l mt b Hin tn c vua Minh Mng dnh cho nhng n sng cha tng
c i vi cc b khc trong ni cung nh Nguyn
Tht vy, khi b Chnh cn sng, vua Minh Mng t mt bi sc tn phong b Chnh lm
Hin Phi li l rt trang trng oi tng Hin Tn h Ng, con dng ca ging, xng trang
nghi phm trong su cung! Nng theo trm t lc tim (1) n by gi (2) hn ba mi
nm (3) khi phong tiu, khi vin qu, khi gi phng, khi mn loan, trp nng khn, oan
trang nt ngc, thc khuya dy sm, chu chc ven mn. Cng sng quyn chng no li
cng khim thun chng ny. Vy nn, l ban gia mi nh, lin chiu lut gia phong.
Nhng ngy son tr, b Hin Phi h Ng thng nng nu vi vua rng: D vua c thng
thip bao nhiu i na th n khi cht, thip cng ch ra i hai tay khng m thi!. V th, khi
b mt, vua Minh Mng thn hnh n tn ch b nm, cm theo hai nn bc, truyn thi
gim m hai bn tay b ra, vua t hai nn bc vo ri bp li. , trm cho khanh ci
ny khi ra i hai tay khng vua ni, v xc ng (c ngi ni l hai nn vng).
Khi b Hin Phi mt, vua Minh Mng rt thng tic. Vua Thiu Tr (con Minh Mng) hiu lng
cha nn vo nm 1843 lp mt n chnh ng ba gian, hai chi t hu, th b Hin Phi
h Ng ti x Ph Xun.
Khng k ngi mt lc mi sinh, bn con trai ca b Hin Phi u c chc tc ln: Vnh
Tng qun vng (Min Hong), Ph Bnh cng (Min o), Ha Quc cng (Min Qun),
Qung Ha qun cng (Min Uyn).
Vic c tnh ngha nht ca vua Minh Mng i vi b Hin Phi l s kin: nm 1822, vua
phc chc cho nhc ph l cu tng Ng Vn S chc Chng C tng b tc di
triu Gia Long (c l v Gia Long pht hin c rng: h Ng, mt danh tng ca Ty Sn
v hng li giu khng khai chc tc v h tn tht?). Vua Minh Mng cn phong cho em b
Hin Phi l Ng Vn Thng lm quan vi chc Cai i.
Chng 14
B THC TN DY CON
Lc mi sinh, Min Thm (sau l Tng Thin Vng) t ng, nhiu m khc thu canh. Cc
ng y cho rng Ngi Mi mc chng D . B Thc Tn khng qun nhc nhn t
mnh chm sc, nui con.
Ln ba tui (1821) Min Thm mi bt u c sc khe tng i: bit ni, bit i vng vng.
Chiu chiu b Thc Tn thng dt con i do trong cc trng lang, qua ht vin n n
cung kia, va chu b ni, va tp cho con quen vi nng gi.
Mt ngy nh mi ngy, bui sng, bui chiu, trang im xong, b Thc Tn thn hnh i ly
mi cho chim n. By chim thy b ch, bay nhy, p cnh ku ht lu lo mng r. Ting
chim vang xao ng bu khng kh thanh tnh ca vin oan Trang. Chim n xong, b xch
nc ti hoa. Ti xong, b ly cy bt lng c chm nc nh nhng ra tng l lan, ht
khm ny n gi khc
Trong khi m chm sc chim, ti hoa, ra lan Min Thm lc thc theo chn m S Min
Thm qung chn vp ng, b Thc Tn ny ra sng kin sn cy bt ra lan cn t vit
vo thm nhng ch ln ri bo Min Thm i lm si sp vo tht nhanh, nu chm
l nc kh ch mt nt. Bng cch ny b Thc Tn va dy khai tm cho con va dt
c chuyn cu b c nu o ln qun theo chn m Min Thm thch th lm si sp
vo ngay.
Hm sau, li va sp va c:
-
Con mun hc v ?
Min Thm khng p, c h hoy sp cho c hai tai, hai mt. B m li hi:
-
Th th l nhng ch g?
Nghe con ni mt cch d dm thng minh b Thc Tn mng r m con vo lng hn ly,
hn B sung sng t con ngi ngay ngn v dy tip nhng ch khc
B Tip D, sinh mu Ngi Mi mt Min Trinh vin oan Chnh, nghe tin Min Thm
bt u khai tm, lin a con sang vin oan Trang thm. Hai b m ngi ni chuyn v lm
thy bt hai ng con phi vit n, vit tp
Hai ng hong Mi (Min Thm) v Mi mt (Min Trinh) con vua Minh Mng v sau
tr thnh hai nh th ln th k XIX ca Vit Nam l Tng Thin Vng v Tuy L Vng.
Thi ti ca hai ng tng c vua T c, mt ng vua gii th, khen l: Thi o Tng,
Tuy tht thnh ng! (1).
___________
(1)Th m ni n Tng Thin Vng v Tuy L Vng th khng cn thi thnh ng v
th ca na.
Chng 15
An Thng cng cha, con gi th t ca vua Minh Mng. B l ngi c Tuy L Vng
khen tng rng:
Tht gii gi thun. Tam tng cht ch.
Bn phng ngm phc, N chc soi gng
Sch Cai D K Thc ca Phan Vn Huy vit di thi T c cho bit: m cng cha l
b M Nhn Nguyn Th Sm, qu qun Qung Tr. B Sm c tin vo Ni lc vua Minh
Mng cn Tim (nay l c quan Tnh y Tha Thin Hu). Sau khi hong t m (tc
vua Minh Mng) c tn phong Hong Thi T in Thanh Ha (1816), cung Chn Hanh,
c mt nm th cng cha An Thng ra i. An Thng cng m vi hong t th 9 tc
Hm Thun Qun Cng (1819-1859).
Vo tit Vn Th, vua Minh Mng cho cc ni cung, cc cng cha vo hu tic. By gi c
mt vin quan ln dng sm. Vua em chia cho cc cng cha. Ai cng n rt ngon ming
Vua ngc nhin thy cng cha An Thng c ngm khng chu nut! Vua quay li nhn,
ci v dy rng:
Mn ny ngon lm, li him c. Chng nhng ngon m cn b dng na, ngi n
khng quen ?
Cng cha An Thng lin trnh ra ngoi chiu, qu xung tu rng:
Thn nghe phn dy, nhng m thn ang bnh nng, nhn bui khnh tit khng
th n phng hu, thn rt ly lm bun. Hung na my ba nay m thn n ng khng
ngon, hnh sc tiu ty. Nghe ni mn ny b dng mun em v dng m, nn thn khng
n nut, ch no phi n khng quen.
Vua nghe ni rt cm kch, khen ngi lng hiu tho v phn rng:
-
Dt li, vua sai n quan em mt a n vin ban cho b m cng cha An Thng.
Lng hiu ca cng cha An Thng lm cho vua Minh Mng lu n b M Nhn.
Chng 16
Cng cha Qui c bit hiu Nguyt nh, con gi th 18 ca vua Minh Mng, em (cng m)
vi Tng Thin Vng Min Thm.
B Qui c l ngi thng minh nhanh nhn, tnh nt thun hu. Thu nh hc n s ni
cung, ln ln b hay ngm vnh v hc lut th ng vi Min Thm.
Cng cha sinh chn thin gia, ly chng nh thch l, nhng vn gi np sng khim tn,
khng h xa x, khoe khoang. V sch c b ch a th (tc sch hc nh trng) v
ch s (truyn k). Khi ly chng, b cng chng xng ha th, ph v thng c nhng
bi hay c cc bc vng trng khen ngi.
Nm 1861, gic Php n Nam K, vua T c mt chiu cho ng Phm Thut chng b,
vo Nam phng st. Nhim v kh nng n v nguy him, Phm Thut hy sinh. Vua T
c rt thng tic v hi b rng:
B c mun a quan cu Ph m v ngay hay i cho xong vic, dng thuyn ch v
Kinh hoc c a v Gia nh an tng, cho tu r thc tnh!
Cng cha lin dng biu xin cho trm a v Kinh ng. Bi biu ny c ngi ng thi
ht li ca ngi. Ti nng v tnh cm ca cng cha i vi chng, i vi t nc th
hin rt r qua li vn.
Sau y l nguyn vn bi biu:
Lang qun ti, thng trc vng mt chiu, chn cm mn ti ni bin cnh, th hong ba
d hi thng v vic nc lc ri ren, chn l khch dn d, mt trong khi lm phn s,
chn tit lm ti, khng di tui th.
Cht nghe tin d huyn minh cm vic quan (1) u dm lnh nn, Vit C l ngha t (2) ti
chng c hu T Xa dng bnh (3) li chng nghi lm Kim lu m ch tan y! C
th nhn c, ch c th ct thoa, b phn nh l mang ting sut i, dy dt gng tan,
gng ngm hn gia ng m thi, nhng m chng chi hu, ht hn ym ch
lm bng ma, thip H Dng gii ni khc than, tay cm ngc quyt xt chng lin cnh,
khi m vn, khi xun th, xa trng nghn dm, no linh cu, no xuyn xa, m gi tc bc
kha ra hng, con lng son ry o trng, gi nh nhng khch qua ng, cn v thng
xt, tr khng phi thn g , sao i c lu?
Rt s nh bng mt tri tn, cy nm a, nh c non yu ui bng tru lung lay, cht gp
nhau chn minh minh, bn hi r tng lc trch ly ngha phu ph, ly tnh t sinh, th ti
ly g m ni li vi ngi di ton i, cho khi ph ci cng dy d chn cng cung, ti
ngh i ngh li, th an tng Ph Xun l hn.
Nay vng sc mng i trung suy ra lng xch t, nhng theo ngi con gi y bu
bn sng Li th cn km xa (4) .
Ci xin ngh n vic ngu thn th nc, xt n lng nghi ph co ai, mong c khinh
quan (5) , ch nn chuyn o (6), cho chuyn cu nh chuyn T C, xin ph tang nh
Vin Th (7) . Ln qua quan i ni rng, chng ngi sng to gi ln, thc l nh vua hu t,
khng phi thn thip dm mong, ti xin t xut 120 lng bc chia cho nhng trm phu h
tng, nu c i n vua soi xt, ti khng nhng lm con chim ngm lp b ng khi
sng gi, li xin lm ngi kt c buc qun dch chn cng trng.
Vua T c xem biu thy tnh t ai thit, chun cho. Ban chiu cp cho phu trm a quan
ti v Kinh.
Cng cha lm mt sanh phn cnh m ng Thut . T by gi th trong tm, khc n
ra mu, mt mnh chn c phng, khng ra khi ca, hu hn 10 nm, ngi ta khen l
kh tit.
Cng cha c tp th Nguyt nh thi tho. B l ngi trinh tnh, xut t thin tnh, c
gio hun trong cung khn v cc ngi anh, vic lm trc sau u theo l chnh. Cho nn
trong bi ta tp th, Tuy L Vng Min Trinh vit:
Pht ra tnh, dng l ngha, cng th H Qung, th Ti Tr V Phong.
______________
tng v, vua khng nghe nng Vit C ni Tt thay c ca Qun Vng, ti xin theo
vua. Ni ri lin t t nn ngi ta ni l ngha t.
(3) Thin n xung h, trong khi L chp: T Xa cht nc V, ngi nh bn vic tun
tng (em ngi sng chn theo).
(4) ng Chu Lit Quc chp: T T chy sang nc Ng gia ng b bnh, xin n trn
bn sng Li. C ngi con gi hi du bn sng Li m bu cm cho n, ri ngi con
gi t hi, y bu cm li, gieo mnh xung sng Li m cht.
(5) Tam Quc Ch chp: Tiu Chu khi xc mt, dn ngi nh rng: Lu nay ta b bnh,
cha tng vo chu. Sau khi ta mt, nu n vua cho triu phc, ch mc vo mnh, nn v
ch m c, lm o quan nh chu n.
(6) Kinh L, Thin Tp k, chp: L tn l thng ng m i.
(7) Nam s chp: Vim Gim Thm theo Lu Khi sang Giao Chu ri mt, ngi v h
Trnh khc rng: Hn h Vin cn mc y th mt mi no v nh ra mt m chng lc
by gi h Trnh hai mi tui, con l Vn Ngng mi sinh, th m qua Giao Chu mun
dm, em c xc chng v qu chn. Ngi ta u ngc nhin khen phc.
Chng 17
Ni xong b qu xc ng ng xung v hn m
(1) c ky s: t c nguyn ri
Chy n An Ho th tri chp chong ti, ng i quanh co khc khuu khng bit nn
i li no. Ngi mt mi, chn tay r ri, ni ra chng c chi, cc b ch cn bit n
nhau m khc Qua cn xc cm, cc B bn nhau : c i theo ng ci quan n ni
hnh ti l c.
Qua ht canh mt th va n ph v Cng Cha a Lc. Tic thay, Cng cha i vng, ch
cn Ph m nh. Cc b mt nhoi, va i li va kht nhng nh ngi m nhau ch
tri sng.
Chng 18
T thu nh b ni ting thng minh, hin c, tnh tnh hiu thun. Nm 14 tui b
c Thun Thin Cao, hong hu(v th vua Gia Long) tuyn vo hu h Min Tng ti
Tim . Nm 1841 Min Tng ln ngi, nin hiu Thiu Tr, b c phong lm Cung Tn,
hai nm sau phong Thnh Phi, su nm tip theo, b thnh Giai Phi, ri nht Giai Phi. Vo
cui i, vua Thiu Tr mun phong v lm Hong Hu nhng cha thc hin c nh th
vua bng.
B c Thiu tr sng i, c con l vua T c ht lng phng knh, cuc sng vt cht
ni vng triu t n tuyt nh. Nhng b vn gi c np sng rt gin d...
Khi vo ti cung Gia Th( nay l Din Th) ngi ta sm sa cho b theo mc giu
sang tt bc, b chi t:
- phng dng cho bn thn ny u l ca thin h cung np, mnh khng lm ng
s chi li ch cho nh nc th thi, c sao gim vng phi?
Mt hm nhn n cung Gia Th thnh an m, vua T c thy trong cung nhiu vt dng
qu c k, nh vua rt ng lng: ci qut tre bng pht giy hi rch, ci th vi cm rn
nt mt ng di, vua truyn quan hu i nhng th mi, v khot tay khng cho. Vua li
cm ci dy ng knh eo mt ln xem, thn y mm nhn, nhiu ch st ch, tuy
may li rt kho nhng khng giu c s ngho nn ti nghip. Vua li ngh xin quan
cho i ci khc, B bo:
- King thu tinh y eo vo ch mt con mt trong chc lt thi ch cng chng hiu nghim
chi hn. Nu i ci dy mi th lu ri cng s c nh ra. Chi bng n m dng c tin
hn khng !
Nhn chuyn ny, ngi xa c bi t rng:
B Thi t kim cn tr ni
Vi nh to dng mi khng thi,
Gip C Xng Chu nghip vun bi
Nhn kit di thip hu n i.
Lnh T D y kia khng i
c hnh kia phng pht nh i.
Bn vng Nguyn triu gc ci
Ninh lng hi hip cha ti.
Hng ngy cung nhn nhng n sp thp trong cung Gia Th, b thng dy ct bt i. Mi
ngy dnh mt t, n khi c s nhiu b sai ngi em vo d tr li ti kho nh nc.
Phn sp nhiu ra b gp qut li dnh c li thnh cy dng cho mnh gim bt mt
phn ca kho
B bo quan hu rng:
- Ta thu nh, gia nh tuy khng d d nhng cng n. Vy m cc th du nc khng
thp cho trn m; hung nay nga nh n tri t, t tng c giu c trong bn b,
mt si t, mt ht la u l du m ca dn, nu xi ph tm by thi khng ch chi m
cn c ci nn tic lm. Lu nay tn np cho ta nhng chu bu v gm, nhiu s, t... ta
u giao cho quan kho tt c. V bn tnh ta khng thch s ho nhong, hu ho. Sch c
ch : xa x y triu ngho, kim cn l ngun phc, con chu phi nh ly!
Chng 19
LM M VUA
- Vt cng nh ngi, bn cht con trng thi con mi thng nh, bn con con thi con m
thm bun, ra thi bn lm chi? Mun tp bn thi bn sng iu thng cho quen, bn bia
hay hn... T hu phi bt bt i, chng nn st hi sanh vt. Mt hm rnh vic triu chnh,
vua T c ng sn bn ti rng Thun Trc, bn b sng Li Nng. V s ma phi i
gp, nh vua khng kp bm mng, ng dn n quan nh tu ln b hay. Chng hay v n
quan bn rn cng vic qun lng khng tu. n khi tri ma to im bo sp c lt ln b
mi hay vua T c i sn. B ht sc lo u. Hn na trong Ni sp c k vua Thiu Tr, m
vua T c cha v khng bit sp t th no.
B lin sai quan i thn Nguyn Tri Phng i rc...
i c na ng, c Nguyn Tri Phng thy thuyn ng ang cho ln. V nc chy
mnh nn d c ht sc thuyn cng khng i mau c. Gn ti, thuyn ng mi v n
Nghinh Lng. Tri vn ma nh trt, vua T c vi v ln kiu trn ng thng vo cung
Gia Th ly xin chu li vi m.
- C mt m mt con, con i u lu, thi m nh trng i lm. Sao con i khng bo cho
m hay trc? Thi, tha cho. i chi quan qun cc kh th phi ban thng cho ngi
ta!
Vua T c khu u ly t li:
- T nay con khng dm vy na!
Khi vua T c lui ra, b cn dn:
- Lo ban thng cho xong ngy mai i hu k.
Vua ri cung Gia Th.
Chng 20
B T DU V V TUNG NG CHINH TY
Vua T c nghe m ph phn i Thanh Bnh ng cng cm thy mnh c phn trch
nhim. Sau , chonhwngx chuyn nghch l kiu y khi xy ra na, ng ra lnh thu tt c
cc bn tung ang lu hnh trong dn gian a v Kinh nhun sc. V no khng ng vi
o l Vit Nam- theo quan nim ca T c u phi sa. K t , tung Vit Nam c bn
Kinh v bn Phng.
Chng 21
Vua Hip Ho ni ngi mun y theo li cn dn cui cng ca hong huynh nh tn phong
b chc Hong Hu. Nhng tnh hnh chnh tr lc by gi qu cng thng, bi t, ni lo u
m p bn lng, b xin c t mnh. Hip Ho ni n, b vin l do c tang m li vic
Dc c b tng ngc b cng c phn chu trch nhim, do b ch xin mt n hu l c
ln Khim Cung ngy em lo vic hng khi phng th c hong m thi.
c chp thun, b Trang cng hng trm th phi ca vua T c ri Hong thnh ln
Khim Cung.
Vua Hip Ho lnh cho inh thn tham cu s c tm mt tin l ca c nhn sch phong
cho b mt cch danh chnh ngn thun. Cc triu thn lm vic khn trng. Sau mt thi
gian su tm c cc s liu nh: i nh ng c Bu Lch hong hu in Ngha
An c phong l Ngha An hong hu; i Tng Hin Tch Thi hu cung Minh c cng
c phong Minh c hong hu.... Nh vy chiu s liu, c th ly tn in, tn cung m
tn phong.
Th l b Trang Khim cung c sch phong l Khim Cung Hong Hu. Bn sch
phong c rc ln Khim Cung v long trng tuyn c, b Trang phng mnh v mi
vic thnh tu m p. Khim hong hu tc L Thin Anh hong hu sng ti Khim
Cung cho n ngy 24-5-19120 mi t th. Lng b c xy dng ngay trong khun vin
lng T c, l Khim Th lng, ni y mi ngy c hng trm khch du lch n thm
quan.
Chng 22
Thng tun thng ging nm 1889 vua Hm Nghi c p gii n Alger ( Bc PHhi) v b
giam lng ti lng EI Ba cch Alger chng vi cy s. y l mt vng hoang d trn dy i
Mustapha Superieur. Nh vua c giao mt ngi nh bnh dn, trc c mt khong sn
rng, chung quanh l vn hoa. Li i t trong nh ra c hai rng thng, trn cng vo treo
lng lng mt ci bin mang ch Tng Hin ( villa des pins:bit th nhng cy tng).
Tuy sng x ngi nhng vua Hm Nghi vn gi cch phc sc ca dn tc,vn khn
lt,o di.V th dn bn x thng gi ng l ng Hong An-Nam le Prince d An-nam.
Nhng trc khi mi ngi bit n ti nng, ngi ta v cng knh phc b v
phong cch: sut thi gian theo hc b thng phc sc theo kiu n b Vit nam v c
mnh danh l c An-Nam.Cc nh bo ch hi v sao b li ch trng nh th,b cho bit
theo mun ca vua Hm Nghi
xong bng thc si Nng Lm,b Nh Mai v Alger sng vi vua cha mt nm,sau
b i thc tp trng Agro.Sau ngy vua Hm Nghi mt(1947) c bit b ang lm
vic Cannes.Ngoi bng Thc s Nng Lm,b cn nhiu bng cpv khoa hc
Ti nng ct cch ca cng cha Nh Mai gp phn lm sng t thm tinh thn
yu nc v lng t trng dn tc ca v vua yu nc Hm Nghi.
Ch thch:
(1).Cng cha Nh L kt duyn cng vi mt i t khng qun dng di hong tc
B,hong t Minh c v sau lm s quan chin xa
Chng 24
DI CT TM VNG
Tin vua Duy Tn ng np nhi lan ra khp Kinh Thnh.Th l cc b mnh ph,cc ng
i thn c con gi,chu gi,nhng ngi tng c chi tr ct bt vi nh vua lc cn
th u vo chu Mu hu nhc li tn tui cc con,cc chu mnh mong c ngi c
lt vo s ch ca mu hu
Tng truyn sau t cung tin y cc thi gim lp c mt danh sch chng 25 ngi
ng vua la chn.Nhn c ci danh schcon ng chu cha y,nh vua chng thch
th g.ng c hn ry hn mai,ln khn mi khng chu chm mt c no.Ch i mt thi
gian khng t c kt qu,Mu hu m ra st rut.B ch thn cm t danh sch hai
mi lmngi p cha ra trc mt vua v yu cu vua thch c c no th phi chm
ngay.Vua chu np phi sinh ngi ni nghip l hnh phc ca trm h,ging ca mu
hu hi gay gt,khng giu c s quyt lit bn trong.Duy Tn bit khng chn ch c
na bn chm chm ci tr li mt cch thn nhin:
-Con khng th chm c ai c,v con c ngi yu ri!
B mu hu mng r,nc mt trn mi,b hi ging nng hi:
-Ngi yu ca con m? Ln my tui?
- Ca Tng.Hn con mt tui!-Duy tn bn ln khai p.
m ngy m c sm c ngi ni nghip tng ng Mu hu gn hi v ngi yu ca
nh vua.Khng giu c Hong mu,Duy Tn hn:
Ra Ca Tng ngi chi sut nm ngy lin khng thy bng dng ai l ngi yu ca vua
Duy Tn c.Hi th v,th v ni nh vua c tip xc vi ai u.Mu hu ht sc tht vng
nhng khng tin ni ra.n ngy th tm,ngi ph trch th v nu mt iu kh hiu vi
mu hu:
-Khng hiu sao my hm nay mi ln ra bi tm vua rt say m vic o bi ct,c ln
o rt su.Chng ti khng hiu tu th Ngi pTa ang i ct tm vng y!
23 -
Di thi cc cha Nguyn Phc Lan v Nguyn Phc Tn, Kim Long l ni hi. sau khi
cha Nguyn Phc Trn (1687) a th ph v Ph Xun,Kim Long c giao li cho cc
ng hong,cc gia nh quan li lm nh th,lp vn v chng bao lu,Kim Long tr
thnh mt vng ngoi xinh p,tri cy bn ma khng thiu th g c bit l con gi
Kim Long phn ng lm ngh th cng ch im mt,li xut thn t cc gia nh c n
np,c vn ho cho nn va p ngi va nt na,duyn ang,rt d thng S hp
dn,nt dim kiu ca con gi Kim Long ni ting v vang xan ni cc bc qun
vng trong cung cm phi chy c m ri trn triu thnvi hnh n tn ni mong
nhn tn mt giai nhn.Dn gian ghi nhn trng hp trong cu ca:
Nghe th c li lng Kim Long thn thng, ci mt nhn l ch khc.Mt quan khc qua
ln tui,khn en o di chng chc chng nh va mi d l v,tm tm ci,vui v bo c
li:
-Ni,o t! O c ni ng coi th n!
C li nh bo ni nhanh:
-ng!
Vua Thnh Thi thch th ng dy i v pha li,cm tay c ko ra u mui thuyn.Mc cho
c gi thn thng dng dng,ng bo:
-Ra th Qu Phi ngi ngh trm cho cho!
Chng 25
Tng chng cn nn t chi na,chng ti cng ngi mt chiu vi Vng Phi.Vng Phi
d trp tru mi chng ti n,rt nc cho chng ti ung.
Trong khi ni chuyn,Vng Phi ni bng ging rt nh nh,ng nh,m ru,thnh thong li
im mt n ci xinh xn,n nt bun ru thm thm
Ngi lu,mi,Vng Phi nh nh tr chn,tay nng vt o tm hng c che chic qun lnh
ci mu ua a.Ti thong thy mt ming v bng bn tay i bn phiNhn quanh ba
gian nh thp hp,chng nhn ra c mt thc g l du vt ca ngi bu ngy xa,ti i
ngi!...
Ti mun bit cch sng ca Vng Phi khi cn trong cung,nhng m u cu truyn rt
kh,gi dn ti nh bo hi:
-D,dp Hi ch Hu n b c i khng?
-My ba tri ma lun,ti khng i,nhng nghe ngi ta ni li th Hi ch Hu cng
chng to bng Hi ch Si Gn,H Ni!
-Th th ra B c xem Hi ch Si Gn,H Ni!
-Phi,ti c i,hi mi my nm v trc,khi Php v!
-Lc B cng c sang Php na sao?
- c ch.Khi o Runion t bit Ngi m v,ti c xin php Ngi tt qua Paris xem
chi my ngy.Lc va gp sau cn nh chin.
-Xin php b,khi ngoi quc b c cm tng th no?
-Ni thit,khi mnh cha i khi nc,mnh t cho t nc mnh l p,l to.Nhng lc
thy c phong cnh t nc h ri,nhn li x mnh th ci p,ci to chng vo u!
-Tha b,Ngi sang n o Runion bao lu th B sang?
-Khng.Ti i vi Ngi mt ln.Lc Ngi b i th ti i ngay vi Ngi.
- o kh hu v nhn dn ra lm sao?C d chu khng,tha B?
-D chu,t nc khng c c g c.Nhn dn th ton lm mt ngh chi li.H vui v
lm,mua bn cng t t. th sn tht nhiu c,n c quanh nm.
- c bao lu th b v?
-c hai nm.
-B i cng chu hon nn vi Ngi,chng ti tng B lun bn y,khng hay s
B v!
-Hi u ra i ,ti h chng ngh nh vy?Nhng ti khng bit lm sao, o Runion
phong th tuy tt nhng m hnh nh sc kho ti khng hp,nn ti hay au.V th m ti
xin Ngi cho ti v!
-T n gi(1936)B c sang thm Ngi li ln no khng?
-Ti mun i lm.Nhng ng s xa xi,mt ln i l mt ln kh.Trong thi bui kinh t
ny,xin nh nc mt mn tin i khng phi l s d,m b tin nh ra th ti khng c
tin.Gp cnh nghch u l phi chu.
-Ngi c nng gi th v tham B khng?
Cu ca B va ni lm cho ti thm o no,ti khng th khng ngh n,s sinh hot l loi
hiu qunh ca b,ti phi hi:
-Th th lu nay b sng vi g?
Thy ti trc lm quan thanh lim nn nh chng c chi.Cn lng tin ca ti chng bao
tm.Trc kia mi thng ch c 15 ng,sau ku ni lm thm c 10 ng.Nu nh nc
bit ngh,pht cho ti mt thng 50 ng tng cng khng qu ng.
Chng 26
Nhn chuyn v tham ca b Fernande Antier ti Hu,ti tranh th thc hin mt cuc phng
vn nh nhm cung cp thm cho cc c gi mt s t liu v qung i lu y ca v
hong yu nc.
B F.A Ngi Runion khng bit g v Vit Nam.V th Duy Tn chng bao gi ni chuyn
Vit Nam vi h.Duy Tn sng thm lngThi gian ca Cu hong ch dnh cho hai
vic:hc m mang tr tu,chi th thao luyn tp thn th trng kin.
B F.A Cu hong cn c khiu m nhc,Ngi chi violon(v cm) gii v c chn trong ban
nhc i ho tu ti Saint Denis;vit vn hay,nui nga v ua nga.Cu hong git gii
nht trong cuc ua nga ln o.Nhng tri hn c l s thch v v tuyn in!
B t y o Runion,cu hong thch v tuyn in khng ch v ngnh k thut ny
hay,c th gip gia nh sinh sng m cn v y l phng tin duy nht cho php Cu
hong lin lc vi th gii bn ngoi.
B F.A C bn ngi
1.
2.
3.
4.
B F.A Hong ph Thnh Thi c gii thch v cc con ti u c tn Vit Nam, nhng sau
ngy cu hong Duy Tn mt,hong ph Thnh Thi v nc,chng ti khng nh c tn
Vit Nam cho nn ny ra tnh hnh nh th.
NX Tha b,b c bit v sao cu hong Duy Tn khng chung vi hong ph?Gia hai
ngi c s bt ng no chng?
B F.A v Roger Vnh San (cng p): Tuy l cha con nhng hai ngi tng l hai ng
vua,c hp th hai nn gio dc khc nhau,hai ngi c hai ci nhn khc nhau v tng
lai: Cu hong Thnh Thi th bt hp tc vi ngi Php gi kh tit n cng; cu
hong Duy Tn li mun gn Php tm con ng ginh li nn thng nht, c lp cho
t nc. Nh th lm sao cha con c th gn nhau c. Nhng cu hong Duy Tn rt
knh n hong ph Thnh Thi: hng tun Roger ni m ti thng nu mt mn xp
ngon nht dng ln ng ni
NX Tha b,Cu hong thng giao du vi gii no?Xin b cho bit mt vi ngi bn
thn ca cu hong Runion.
B F.A iu chi phi tm tr Ngi nhiu nht l lm th no thot khi Runion mt cch
chnh ng tm c hi cu nc Vit Nam.C l chnh ph Php bit iu ny cho nn
tm mi cch y Ngi o cho n cht,lm cho Ngi nhiu lc mun pht in !
NX Khi Cu hong t nn my bay,chnh ph Php c thng bo cho gia nh b bit
khng?
B F.A Chng ta c quyn suy ngh.Nhng khi cha tm c nhng ti liu chnh xc th
khng c li cho ai!
B F.A Nm 1955 gia nh chng ti phiu lu theo Suzi sang tm vic Madagascar v
10 nm.n lc Georges ra lnh xin lm vic Php,th l ln lt gia nh chuyn sang
Php lun.
NX Xin cm n b gip chng ti thc hin cuc tip xc ny.Chc b nhiu sc kho
Vit Nam cn c dp n b v thm nhiu ln na.
Chng 27
Nhiu ngi bit Khi nh bt lc, chnh vua cng nhn iu .Th nhng cc quan i
thn th vn mun tin cung con gi mnh vo lm v vua. Kh lng chi t,vua thng ni
vi cc quan
Ni cung ca Trm l mt ci cha ( ni khng c chuyn i n tnh dc),ai mun
tu th c vo!
Trong s ng o cc b v vua Khi nh,c nhc n nhiu nht l nht Giai phi h
Trng,b n phi H Th Ch v b Hu phi Hong Th Cc (tc b T Cung).
Chng 28
LY CH LM CON
Khi Bu o n cui thp ph thip, hai b vui mng i ci con quan i thn Trng Nh
Cng cho con trai mnh ngay. Cuc hn nhn ny tht tuyt vi: lm r h Trng va c
th lc va c ca ci, bit u tri t oi hoi Bu o c chn lm vua,no ng
v chng Bu o n vi nhau khng c hnh phc.Ngy m Bu o ch ham thch
nh bc khng ng ngng n b v mi ci,khi v chng gp nhau, Bu o ch bn c
mt vic l lm sao xin gia nh h Trng cho tht nhiu tin. V Bu o rt bun,nhiu
ln phi khc lc vi cha m mi xin c tin cho chng tiu xi.
Lc u,gia nh h Trng cn gi uy tnh cho ng Hong Phng Ho Cng (tc ca Bu
o lc cn Tin ) nhng v sau Bu o c p v v ly tin hoi,Trng gia rt bt bnh
nhic chng r l bt lc v hu.
Bit chuyn con trai duy nht ca mnh khng c hu hai b Thnh Cung v Tin cung bun
b tht vng no n. Sut ngy than th cng nhau v hu vn. V c th, ni lo lng chng
cht lm cho m mt ng, ngy bing nsc vc ca hai b ngy cng sa st tiu tu
Tuy ham m c bc nhng Bu o l a con c hiu, thy hai m mnh au bun nh th
ng cng pht lo.
Tin c Cc c thai vi Bu o n tai b Tin Cung v b Thnh Cung v nhng thn thch
trong gia nh Phng Ho xem nh mt php l.
xc minh thc h,cc b sai o mt ci h (su khong hai tc) bo c Cc nm
sp, ci bng c mang nm lt di h, ri dng roi nh tra hi c Cc ly ai m dm
vu chu Phng Ho Cng. C Cc cn rng chu ng hnh pht v ch inh ninh mt li khai
l ch th c mang vi Bu o. Th l cc b mng r cng b cho hong tc bit Phng
Ho Cng sp c con.
V lc y, trong hong tc d tin hay ng u phi cng nhn nh th.
S tht,theo ng Phan Vn Dt v ng Ng ng th v Nguyn c Vng th khng c
chuyn Bu o dng c Cc v may mn c Cc c thai. C Cc mang thai vi chnh
Hng .t trc. c Hng . nhng cho mt bo thai, Bu o rt hm n ngi
ng. n n,Bu o gip rt nhiu (v quan tc cng nh vt cht tin bc).
Ngy 22-10-1913 Vnh Thu ra i th mt thng ri sau (7-2-1913)ng Linh, con chnh
thc c Hng . cng ra i. Hai cu b ny ln ln u to bo kho mnh ging nhau, nh
ca hai ngi t cnh nhau thy ging nh anh em rut.
Thy ng ng cn cho bit thm: B ngoi ta thng vo cung Din Th cho thnh an
c T Cung.c T Cung gi b ngoi ta (tc l m v c Hng .) bng d d b ngoi
ta khng c h hng thn rut g vi c T Cung.
(1) Trong bi h vua Minh Mng chn sn ch lt phn bit ng h cho 20 i con
chu mnh nh sau:Min Hng ng Bu Vnh Bo Qu nh Long Trng Hin Nng Kham
K Thut Th Thoi Quc Gia Xng.Theo ph h trn,Bu o phi gi con c Hng .
bng ch nhng Bu o c c Hng cho mt a con(d cn phi thai trong c Hong
Th Cc) th c ngha l Bu o nhn mt ngi ch lm con mnh
Chng 29
Sau ngy ng gi hi loan (9-1932),ti phi m trch nhim v bo v nghi l.Ti c gng
hon thnh mt cch xut sc.Hng ngy phi thi l trc bn th lit thnh v khng qun
ra vng ngoi yn tnh v p ngoi Kinh Thnh cung nghim cc tn lng.
Cng trong cch thc y, sau khi nm c quyn hnh triu nh,ti ban sc phong tng
cho m ti lm Hong thi hu.
T ngy ti tr v nc trong Ni c mt cuc tranh ginh chuyn np phi cho ti.Hong thi
hu,cc i thn mi ngi c mt d tuyn ca mnh.Ti gp thong qua ngi ny mt
cht,ngi kia mt cht ch cha c ch tm vi c no.Ti bit vn la chn phi tn ca
mt v hong tu thuc vo quyt nh ca inh thn,ti ch ngi ta gii thiu vi ti
nhng ngi chnh thc.
Sau nhiu ln gp g tnh cm yu thng nhen nhm gia chng ti. Chng ti cu mong
c sng bn nhau.
Li nguyn c bn nhau ca chng ti trn cao nguyn -Lt, nay thnh s tht.
HT