Pjesa e 3-t

Vlersimi i riskut
Rezultatet e t msuarit pr pjesn e tret

Prshkruaj rndsin e vlersimit t riskut si nj faz kritike t rndsishme n procesin e

menaxhimit t riskut.

Prshkruaj nj varg t teknikave t vlersimit t riskut q jan n dispozicion pr tu

prdorur dhe prparsit/ beneficionet dhe mangsit e cdo teknike.

Prshkruaj rndsin e mnyrave t klasifikiuar t rrezikut dhe prshkruaj tiparet kryesore

t sistemeve t vlersuara si m t mira.

Jepni shembull t prdorimit t matjes s rrezikut, duke prfshir ato shembuj dhe duke
prdorur at pr t treguar se si rreziku kryesor do t prgjigjet n t gjitha pjest q kan
t bjn me matjen e rrezikut.

Prdorni nj mnyr pr matjen e rezikut pr t treguar apetitin (gjrsin) e rrezikut t nj

organizate dhe n qoft se organizata sht n rrezik kundrshtues ose n rrezik agresiv.

Prshkruaj komponentn kryesore t humbjes s kontrollit si parandalim i humbjes,

kufizimin e dmit dhe kontrollin e kostos dhe jep shembuj praktik

Trego prdorimin e humbjes s kontrollit t veprimeve pr t zvogluar ndikim e nj

ngjarje q ka rndsi t madhe para lehtsimit.

Nnvizoj medodat alternative pr zvoglimin e rrezikut dhe metodat praktike n

prdorim pr strategji, projekte dhe veprime.
Nnvizo rndsin e planinifikimit t biznesit dhe jepni nj shembull praktik duke dhn
nj plan se si biznesi mund t shrohet nga nj fatkeqsi e madhe.
Prshkruaju metodn e ndrmarr gjat nj analize n ndikimin tek nj bizesi dhe si
analiza mbshtet vazhdimsis e planifikimit t biznesit.
Prshkruaj karakteristikat kryesore t planit t vazhdimsis s nj biznesi, duke prdorur
metodn e njejt pr vazhdimsin e biznesit, si n BS 25999.

Pjesa 3 Lexim t mtejshm

-

British Standart BS 2599D1 (2006) Menaxhimi i vazhdimsis s biznesit Kodi i

praktiks

HM Ministria e financave (2004) Libri Portokalli: Menaxhimi i riskut D parimet dhe

konceptet, www.hm-ministria e financave.gov.uk

Standarti Ndrkombtar IEC/FDIS 31010 (2009) Menxhimi i riskut D Teknikat e

vlersimit t riskut, www.iso.org.

Menaxhimi i konsulencave t shoqris (2007) Zvoglimi (prmbysja) i rrezikut,

www.mca.org.uk.

Shtete e Bashkuara t Qeveris (2004) cdo biznes duhet t ket plan, .ready.gov.

13
Konsiderata e vlersimit
t riskut
Rndsia e vlersimit t riskut
Njohja e riskut dhe shkalla e riskut se bashku ndrtojn komponentat e vlersimit t riskut t
procesit menaxhimit.Vlersimi i rrezikut prfshin njohjen e rreziqeve dhe vlersimin e tyre pr
t prcaktuar rreziqet me t cilat prballet organizata, projektet ose strategjit.Kjo sht e
definuar n Standartet British BS 31100 si process i prgjithshm identifikimit t rrezikut,
analizave dhe vlersimin e rrezikut.Meq t dhna strategjiket n menaxhimin e riskut fokusohen
n vendimarrje, vlersimi i riskut sht menaxhimi i riskut kryesor t t dhnave n formulimin e
strategjive.
Rreziqet mund t jen bashkangjitur n objektivat e korporats, pirtja e palve t interesuar,
proceset kryesor dhe varsia kryesore. Cilado nga kto vecuri e zgjedhur si piknisje, mund t
prdoret si vlersues i rrezikut. Qllimi i vlersimit t riskut sht t identifikoj rrreziqet e
rndsishme q mund t ndikojn n funksionet e zgjedhura.
Ndonse vlersimi i riskut sht me rndsi, nse prfundimet e vlersimit prdoren pr t
informuar vendimet/ ose t identifikoj prgjigjen e prshtatme t riskut pr llojin e rrezikut n
shqyrtim.Kjo duhet t konsiderohet si piknisje e procesit t menaxhimit t riskut dhe kjo
sigurisht q nuk shtpika e fundit sa i prket piknisjes t procesit t menaxhimit t riskut.
Nj tipar i rndsishm i ndrmarr i vlersimit t rrezikut sht t vendos nse identifikimi i
rrezikut sht duke u vlersuar n nivelin e natyrshm ose n nivelin e tanishm (t
mbetur).Vlersimi i riskut t pandar sht ndrmarr pa marr parsysh kontrollet q jan
aktualisht n vend. Kjo sht metodw e rekomanduar nga auditort ndrkombtar, dhe ISO
31000 vlersimi i rrezikut duhet t ndrmerret n nivelin e natyrshm dhe t mbetur.

Prfitimi i ndrmarrjes s vlersimit t riskut t natyrshm sht se diferenca n mes nivelit

aktual dhe niveli t natyrshm mund t indetifikohet. Kjo do t jep nj tregues t rndsishm t
mass t kontrollit egzistues dhe informacioni q sht prdorur nga auditort brendshm pr t
ndihmuar n identifikimin e kontrolleve kritike dhe prioritete e prcaktuar t auditimit.Ndonse
kjo mund t jet nj metod/afirm e dobishme, mund t ket vshtirsi t mdha n identifikimin
e vlerave t riskut t marr.
Praktikuesit e shndetit dhe siguris pr shembull, preferojne t marrin vlersimin e riskut me
kontrollet aktuale n vend. Kjo mund t jet nj process i thejsht, megjithat mbshtete m
shum n kontrollet aktuale se gjithmon do t punojnn aftsin m t mir t saj. Pr shembull,
n qoft se nj vlersim i nj maqine x-ray sht duke u ndrmarr, person i siguris do t
supozoj se muret ose kabinete jane n gjendje t mir dhe rreziku duhet t vlersohet n baz
n asaj se cfar sht duke par. Auditort brendshm do t jen t aft t njohin m leht se
muret ose kabineti jan faktor kyesor q duhet kontrolluar m shpesh.

Mnyra e vlersimit t rrezikut

Ka mnyra/metoda t ndryshme q mund t prdoren kur jemi duke planifikuar se si t
ndrmarrim vlersimin e riskut. Njra nga vendimet kryesore do t jet kush t prfshihet n
ushtrimet e vlersimit t riskut. Nonjher vlersimet e riskut jan ndrmarr nga drejtort e
bordit si nje ushtrim lart-posht. Vlersimi i riskut mund gjithashtu t ndrmerrt ku prfshihen
pjestar t stafit kryesor. Ky mnyrae fundit lart-posht gjithashtu sht e vlefshme.
Mendimi i shefit ekzekutiv (CEO) pr t kritikuar sht me rndsi, sepse kjo ndihmon pr t
prcaktuar qndrimin e prgjithshm t rrezikut t organizats. Nuk ka dyshimi q shefi
ekzekutiv (CEO) do t jet n gjendje t jap nj pamje t strukturuar mir t rreziqeve t mdha
me t cilat ballafaqohet ndrmarrja. N qoft se bazohemi tek opinion vetm i (CEO) t metat do
t jense CEO fokusohet m shum te rreziqet me nj periudh t gjat kohore. Edhe pse CEO
do t jen t shqetsuar n lidhje me menaxhimin financiar dhe rreziqet e infrastrukturs, kta
rreziqe t brendshme mund t mos jen sheqtsim i tyre ose pjes e interesit.
N prgjithsi, metoda e prgjithshme e organizats pr vlersimet e rrezikut do t jet t ndikuar
shum nga teknikat e vlersimit t riskut q jan t selektuara. Teknika t caktuara krkojn
prfshirjen e individve t vecant dhe krkojn nj mnyr t vecant pr ndrmarrjet e
vlersimit t riskut. Kjo sht me rndsi se mnyra q sht prdorur sht n prputhje me
kulturn e organizats.

Pr shembull, nse nj oraganizat nuk i mban normalisht takimet dhe mbledhjet e puns,
pastaj nj orkshop nuk mund t jet mnyra m prshtatshme pr vlersimin e
riskut.Prndryshe, nse kultura e organizats mbshtetet kryesisht n raportet dhe letrn e
shkruar, kjo mund t jet mnyra m e sofistikuar pr t br vlersimin e riskut .
Prdorimi i softuerit sht br e njohur n koht e fundit. Pr organizatat si kompanit e mediave
t njohura me kt teknologji, kjo mund t jet mnyra m e prshtatshme pr t marr prsipr
vlersimin e rrrezikut. Megjithat, pr organizatat q nuk jan t etura pr teknologji, n t
kundrtn prdorimi i mjeteve t tilla mund t shihet si metod jo e vrtet se heq dor nga vlera
e orkshopit.
Prdorimim i softuerit mund t siguroj informacione shtes mbi orkshop-in e vlersimit t
riskut. Jo vetm q sht e mundur t indetifikoj pozitn e shumics n relacion me gjasat dhe
ndikimin e nj rreziku t materializuar por sht gjithashtu e mundur t identifikojopinionin e
shprndar. N qoft se ka nj prhapje t gjr t mendimeve, kjo ka nevoj t eksplorohet,
sepse mund t prfaqsoj nj keqkuptim t natyrs s rrezikut q diskutohet.

Teknikat e vlersimit t riskut

Ka nj gam t gjr t teknikave t vlersimit t riskut dhe Plani Final i Standartit
Ndrkombtar (FDIS) koht e fundit ka qen i publikuar me kusht q informacionet e
hollsishme n gam t plot t teknikave t vlersimit t riskut t mund t prdoren. Tabela 13.1
tregon listn e teknikave kryesore t vlersimit t riskut q jan n prdorim t prbashkt dhe
gjithashtu sigurojn nj prshkrim t shkurtr t secilit prej ktyre teknikave. Me siguri qasjet e
vlersimit t rrezikut m t zakonshm jan prdorrimi i lists kontrolluese/ pyetsorve dhe
perdorimin e njerezeve n nj forumi grupi pr t zgjedhur problemin, normalisht gjat
vlersimit t riskut n orkshop.

Tabela 13.1 Teknikat pr vlersimin e riskut

Teknikat

Prshkrimi i shkurtrt

Pyetsort dhe listat kontrollues

Prdorimi i pyetsorve dhe listave

kontrolluese pr t mbledhur informacione q
do t ndihmojn me njohjen e riskut t madhe

Puntorit dhe idet

Inspektimet (shqyrtimet) dhe auditimet

Flocharts dhe varsia e analizave

HAZOP dhe mnyra e FMEA

SOT dhe analizat PESTLE

Mbledhja dhe ndarja e ideve n orkshop pr t

diskutuar ngjarjet q mund t ndikojne n
objektivat, n thelb t procesit ose varsive
kryesore
Shqyrtimet fizike t objekteve dhe aktiviteteve
dhe auditimeve t pajtueshmrise me sistemet
dhe procedurat
Analizat e proceseve dhe aktivitete brenda
organizats indetifikojn komponentat kritike
q jan celsi drejt suksesit
Hazard dhe studimet e operabitlity and failure
modes effects analysis are quantitive technical
failure analysis techniques
Pikat e forta, dobsit, mundsit, krcnimet
(SOT) dhe analizat politike, ekonomike,
sociale, teknologjike, ligjore, mjedisore
(PESTLE) ofrojn mnyr t strukturuar pr
identifikimin e rrezikut.

Listat kontrolluese dhe pyetsort kan prparsi se ata jan zakonisht t thjeshta pr t
prfunduar dhe harxhojn m pak koh se sa ndonj teknik tjetr per vlersimin e riskut.
Megjithat, kjo metod vuan prej t metave se nqoftese cdo rrezik nuk i referohet pyetjeve t
duhura nuk mund t njihet si e rndsishme. Nj analiz e thjesht e prparsive dhe t metave e
secils prej teknikave t zakonshme t vlersimit t riskut sht prcaktuar n tabelen 13.2.

Tabela13.2 Prparsit dhe t metat e tekniks s vlersimit t riskut.

Teknikat

Prparsit
T metat
Struktura e qndrueshme
Menyrat t ngurta mund t rezultojne n
garanton qndrueshmri.
disa rreziqe t humbura.
Pyetsort dhe listat
Prfshirje m t madhe se n
Pyetjet do t bazohen n njohurit historike.
kontrollues
repart (puntori).

Puntorit dhe idet e

nje grupi (njerez te
mblehdur me qellim
per te shkembyer ide)

Inspektimet
(shqyrtimet)
auditimet

dhe

Flocharts dhe varsia

e analizave

HAZOP dhe metoda e

FMEA

SOT dhe
PESTLE

analizat

Mendime t konsoloduara prej

t gjitha palve t interesuara.
Bashkveprimi m i madh
prodhon m shum ide

Menaxhimi i lart ka tendec t dominoje.

Cshtjet do t humbin nse prfshihen
njerzit e gabuar.

Dshmia fizike formon bazn

e mendimeve.
Rezultatet e mnyrs s
auditimit n struktur t mir.

Shqyrtimet jan m t prshtatshme pr

rrezikun Hazrd.
Mnyra e auditimit ka tendec t t
fokusohet n prvojn historike

Prodhime t dobishme q
mund t prdoren dikund
tjetr.
Analiza na jep nj kuptim m
t mir pr proceset.

Qasje e strukturuar n
mnyr rreziku te mos
menjanohet/neglizhohet.
Prfshirja e nj game t
gjr t personelit.
Teknikat e ndrtuara mir me
rezultate t vrtetuara.
Analiza SOT mund lidhen
me vendimet strategjike.

Vshtir pr tu prdorur pr rreziqet

strategjike.
Mund t jet shum i detajuar dhe harxhon
koh.

M e leht t aplikohet n operacionet e

prodhimit.
Metod qe do shum analize dhe te humb
shum kohe
Mnyrat e fokusuara mund t humbasin
disa kategori t rrezikut.
Struktura e ngurt e kufizon t menduarit
imagjinar.

Duke marr parasysh se rreziqet mund t jen bashkangjitur n aspekte tjera t organizats
prvc se ose n vend t objektivave, e prshtateshme sht dhe nj mnyr e thjesht pr t
analizuar rreziqet sht pr t indetifikuar varsin kryesore me t ciln prballet organizata.
Shum njerz brenda nj organizate do t jen n gjendje t indetifikojn aspektet e bisnesit q
jan thelbsisht t rndsishme pr suskesin e tij t ardhshm. Duke identifikuar faktort q jan
te nevojshm pr sukses do ti japet nj ngritje lists pr varsit kryesore pr organizaten.
Varsit e rndsishme mund t analizohen m tej duke pyetur se n far mund t ndikojn
secili prej tyre. Nse analiza Hazard sht duke u ndrmarr pastaj pyetja sht: cfar mund t
dmtoj secilin prej ktyre varsive kryesore? Nse rreziqet e kontrollit jan duke u identifikuar,
ather pyetja mund t shtrohet: Cfar pasigurie (paqartsie) do t shkaktonte n varsite
kryesore? Pr nj mundsi te analizs s rrezikut, pyetje do ishte: Cfar ngjarjesh ose rrethanash
do te rritin statusin e secilit prej varsis kryesore?
Pr shum organizata, sasia e ekspozimit t riskut sht thelbsore dhe teknika e vlersimit t
riskut q sht zgjedhur duhet t jet e aft pr t dhn sasi t nevojshme. Kuantifikimi sht i
rndsishm vecanrisht pr instuticionet financiare dhe stili i menaxhimit t rreziqeve i
punsuar n kto organizat sht prmendur si nj menaxhim operacional (ORM).
Workshop e rrezikut jan ndoshta m t zakonshmet e teknikave t vlersimit t rriskut. Grupi i
staffit pr t shkmbyer ide gjat nj orkshopi mundson q idete n lidhje me rreziqet e mdha
me t cilat organizata ballafaqohet te shkmbehen. Duke ndar ide nj pikpamje e prbashkt
dhe t kuptuarit e cdo rreziku arihet. Megjithat, t metat mund t jen se njerzit me pozit m
t lart n dhom mund t dominojn n bised, dhe kundrshtimi me mendimet e tjerve mund
t jet i vshtir dhe i padshirueshm.

Metoda (pr t matur nj ngjarje rreziku) e rrezikut

Kur nj rrezik sht i njohur si i rndsishm, organizata duhet t vlersoje rrezikun, kshtu q
rreziqet me prparsi t rndsishme mund t identifikohen.Teknikat pr rreziqet e rangut jan
shum mire t ndrtuara, sht gjithashtu nj nevoj pr t vendosur se cfar fushveprimi
ekziston pr t prmisuar m tej kontrollin. Konsiderata e fushs pr prmisimin e mtejshm t
kostos efektive sht nj konsiderat shtes q ndihmon qart t identifikoje si prioritet rreziqet e
mdha.
Ka shum lloje t ndryshme q prdoren si form pr t vlersuar rreziqet .Forma m e
zakonshme pr t matur nj ndodhi rreziku sht ajo q tregon marrdhniet n mes t mundsis
s paraqitjes s rrezikut t materializuar dhe se n qoft se ndikimi i ngjarjes duhet t prfshihet.
Karakteristikat tjera t riskut mund t prezentohen n nj hart pr rreziqe duke prfshir arsyet qe
mund t kriojn rrezikun.Pr shembull, qllimi pr arritjen e prmirsimit t mtejshme t rezikut
sht prezentuar shpesh n nj hart rreziqesh. N kt rast, harta e rrezikut do t vrtetoj
8

nivelin e rrezikut, n lidhje me masat shtes q mund t meren pr t prmisuar menaxhimin e

riskut dhe n kt mnyr t vendos nj nivel t synuar pr te arritur at q duhet.
.
Nj rrezik sht i rndsishm nse ai mund t ket nj ndikim m t madh duke prdorur nj lloj
testi q prdoret pr t krahasuar komponentet e mjaftueshem pr llojin e rrezikut. Identifikimi i
rreziqeve potenciale t rndsishme mund t ndrmerret duke br radhitjen e rreziqeve n form
ushtrimi. sht e nevojshme pr t vendosur:

A duhet t prfshihet madhsia e ngjarjes se rrezikut;

Madhsia e ndikimit q kjo ngjarje do t ket n organizat.

Gjasat e rrezikut t materializuar n ose mbi etap.

Hapsir pr prmisim t mtejshm n kontroll.

Kto shembuj na drgojn n identifikimin e qart t rreziqeve me proritet t rndsishm.

Shumica e organizatave tregojn se numri i prgjithshem i rreziqeve t identifikuara n ork shop
sht n mes 100 dhe 200. Pasi vlersimi i rrezikut t ket prfunduar, sht tipike pr numrin e
rreziqeve me prioritet me t cilat ballafaqohet organizata pr ti identifikuar si n mes 10 dhe 20.

Perceptimi i rrezikut
Kur bjm ushtrime pr t kontrolluar rrezikun, ndodh shpesh q t pranishmit e ndryshm t
mbledhjes t ken nj pamje t ndryshme pr riskun. Ka disa mnyra pr ndarje t mendimeve t
ndryshme.N disa raste, votimin softare mund ta prdornim pr t identifikuar pikpamjen e
shumics. Beneficioni i ksaje mnyre sht se nj mjet i thjesht i identifikimit t pozits
mesatare t grupit, n t njejtn koh pr t vrtetuar prhapjen e mendimeve.
Megjithat, sht e dobishme pr t diskutuar pse njerzit kan pikpamje t ndryshme pr nj
rrezik. Duke eksploruar pse pikpamjet e tyre ndryshojn, sht shpesh e mundur t arrihet nj
pajtim mendimesh. N kt mnyr do t ket prfitim se masat m t prshtatme t kontrollit do
t jen t identifikuara dhe t implementuara.
Pikpamje t ndryshme mbi rndsin e rrezikut mund t jen t pranishme tek staffi me nivele
t ndryshme n kuadr t organizats. Kjo sht e dobishme pr procesin e vlersimit t rrezikut
pr t nxjerr mendime nga t gjitha nivelet e menaxhimit, kshtu q prespektivat e ndryshme t
9

nj rreziku mund t identifikohen.Prsri, prfitimet e ksaj metode jan m t mirat e

komunikimit t riskut, rreziku me kuptim t plot dhe identifikimi i duhur dhe masat praktike t
kontrollit.
N mnyr q ti kuptojm rreziqet q ballafaqohet organizata dhe t jemi n gjendje t
ndrmarrim nj vlersim t sakt t rrezikut sht e nevojshme t kemi njohuri t gjra mbi kt
cshtje. Pr t prfunduar nj vlersim t sakt t rrezikut duhet t identifikojme rreziqet e
mdha dhe pastaj vazhdon t identifikoj kontrollet kritike q jan koh harxhuese bashk me
ushtrimet intensive.
N lidhje me perceptimin e publikut pr riskun, antart e publikut shpesh vetm kan qasje n
infomata jo t plota dhe jan subjekt i argumenteve t forta nga lobi dhe grupet e tjera t vecanta
t interesit. Prandaj, t kuptuarit e publikut dhe perceptimi i riskut nuk mund t jet mjaft i
informuar ose trsisht objektiv. Gazetart dhe reportert e lajmeve kan pr detyr t paraqesin
histori t reja n nj objektiv dhe n mnyr t panashme, e cila nuk mund t jet e leht kur
njerzit gjat marrjes s informacionit nuk kan kuptim t plot pr rreziqet e prfshira. BBC ka
dhn kshilla pr gazetart gjat raportimit mbi cshtjet sa i prkasin rezikut:
Nj studim i br nga gazetart e BBC tregon shqetsim krahas ekspertve shkencor n lidhje
me potencialin e mediave pt t deformuar riskun dhe pr t krijuar frig t tepruar. Duke
prdorur listat e mposhtme mund t ju ndihmojn pr t siguruar se konteksti sht i qart dhe
pr t shmangur deformimin e rrezikut.

Cfar m saktsisht sht rreziku, sa i madh sht dhe kush e bn at t ndikoje?

Mund t gjykoj publiku rndsin e ndonj statistike ose hulumtime tjera?

Nse ju jeni duke raportuar nj ndryshim n nivelin e rrezikut, a keni deklaruar n

mnyr t qart shifrn baz?

A sht m e prshtatme dhe e matur pr t pyetur: Sa e sigurt sht kjo? N vend s :

sht kjo 100 prqind e sigurt?

Nqoftse mendimi i nj kontribuesi sht n kundrshtim me mendimin e shumics s

ekspertve, sht kjo e qart ne deklaratn ton, pyetje dhe hedh cdo diskutim?

A keni marr n konsiderat ndikimin mbi perceptimet publike t rrezikut n qoft se ne

pasqyrojm vecuri emocionale dhe dshmi personale?

A ka nj krahasim t prditshm q mund bj m leht pr ta kuptuar madhsin e

rezikut?

10

A mund informacioni n lidhje me rreziqet krahasuese t ndihmoj publikun pr t

vnduar rrezikun n praktik dhe t bj zgjidhjen e duhur te informuar?

Mund audienca t jep burimet e informatave t mtejshme?

11