Pojam i podela osnovnih sredstava

Finansijski kapital pribavlja se sa ciljem da se uloi u poslovanje i da se nakon

zavrenog poslovnog ciklusa vrati uvean.Obavljanje poslovne aktivnosti zahteva
da se izvre odgovarajua ulaganja.U zavisnosti od funkcije koju imaju u procesu
proizvodnje ukupna uloena sredstva se mogu podeliti na osnovna i obrtna
sredstva.
Osnovna sredstva su sva ona sredstva koja u process proizvodnje ulae svojom
celokupnom vrednou,ali se pri jednom poslovnom ciklusu ne troe u celosti, ve
se njihpva vrednost usled fizikog I moralnog rabaenja postepeno smanjuje, I do
kraja zadravaju svoj prvobitni oblik.
Osnovnim sredstvima se smatraju prirodna bogatstva I sredstva za rad kao I
ulaganja u prirodna bogatstva I sredstva za rad. Knjigovodstveni pojam osnovnih
sredstava neto se razlikuje od pojma sredstava za rad.Osnovnim sredstvima
smatraju se I materijalne investicije kao to su patenti,licence I osnivaka ulaganja
koja ne predstavljaju sredstva za rad u uem smislu. Iz osnovnih sredstava je
iskljuen sitan inventar koji u sutini predstavlja sredstvo za rad.
Osnovna sredstva se mogu javiti u obliku stvari, prava I novca koji je namenjen
ulaganju u stvari I prava iz osnovnih sredstava.
U naem zakonu osnovna sredstva su podeljena prema kriterijumu koji uzima za
odnos osnovna sredstva prema procesu proizvodnje.
Prema ovom kriterijumu,osnovna sredstva se dele na :
a) Osnovna sredstva u pripremi
b) Osnovna sredstva u funkciji
c) Osnovna sredstva van funkcije.

OSNOVNA SREDSTVA U PRIPREMI (IZGRADNJI)

Obzirom na to da ulaganja u osnovna sredstva zahtevaju znaajna finansijska

sredstva,pribavljanju osnovnih sredstava predhodi odluka organa upravljanja
preduzea. U odluci se precizira koje stvari ili prava treba nabaviti i iz kojih izvora
e biti izvreno finansiranje nabavke.
Kada se osnovna sredstva pribavljaju izgrdanjom, tada se visina potrebnih
novanih sredstava odredjuje na osnovu podataka sadranih u investicionom
programu i tehnikoj dokumentaciji.
Ulaganja u osnovna sredstva mogu se vriti sa ciljem da se :izgradi novi kapacitet,
proiri postojei kapacitet , modernizuje ili izvri zamena postojeeg kapaciteta.
Od poetnih ulaganja do aktiviranja osnovnog sredstva protekne krai ili dui
vremenski period , u okviru koga se osnovna sredstva ije je pribavljanje u toku
smatraju osnovnim sredstvima u prepremi.Osnovna sredstva u pripremi su ,prema
tome ona ija izgradnja jo nije zavrena i koja zbog toga nisu spremna za
ukljuivanje u poslovnu aktivnost. Faze pripreme osnovnioh sredstava obuhvata
sve pripremne radnje poev od obezbedjenja novanih sredstava preko nabavke
investicionog materijala i opreme, izgradnje i montae, sve do zavretka osnovnog
sredstva i njegovog ukljuivanja u funkciju. Osnovna sredstva u pripremi se mogu
stoga javiti u obliku :
a) Potraivanja za avanse po osnovu investicija
b) Potraivanja po osnovu zajednike izgradnje osnovnih sredstava
c) Investicija u toku.
Po zavretku faze pripreme , osnovna sredstva se ukljuuju u poslovanje, odnosno
postaju sastavni deo osnovnih sredstava u funkciji.

OSNOVNA SREDSTVA U FUNKCIJI

Sva osnovna sredstvakoja koja se koriste za obavljanje delatnosti kojom se
preduzee bavi smatraju se osnovnim sredstvima u funkciji. Ona obuhvata sledee
stvari i prava :
1. zemljita koja slue u privredne svrhe
2. ume
3. gradjevinske objekte
4. oprema
5. dugogodinje zasade
6. osnovno stado
7. materijalna prava
8. osnivaka ulaganja
9. ostala osnovna sredstva.
U zemljita kaja slue u privredne svrhe ubrajaju se poljoprivredna zemljita,
nepoljoprivredna zemljita, zemljita za eksploataciju rudne supstance,
gradjevinska zemljita i ostala zemljita za privredne svrhe.
ume obuhvataju prirodne ume,plantae uma i ostale ume.
Gradjevinski objekti mogu biti : gradjevinski objekti hidrogradnje, saobraaja i
transporta, privredne zgrade i ostali gradjevinski objekti.
Opremu ine maine, uredjaji, postrojenja, transportna sredstva i sredstva veze,
standardni i specijalni alati,laboratorijska oprema ,pogonski i poslovni inventar isl.
Dugogodinji zasadi smatraju se vonjaci, vinogradi, hmeljarnici,plantae
drvea i sl.
Osnovno stado obuhvata radnu i priplodnu stoku.
Materijalnim pravima smatraju se : patenti, licence, pravo na model, pravo na
uzorak i druga slina prava.
Ovde treba napomenuti da se licenca, koja predstavlja parvo korienja tudjeg
izuma, smatra pa prema tome i evidentira kao osnovno sredstvo, samo u sluaju
kada se naknada za korienje odredjenog patenta plaa jednokratno.Ukoliko se u
ugovoru o kupovini licence odredi da se naknada plaa srazmerno obimu
proizvodnje licencnog proizvoda ili pak u odredjenim vremenskim intervalima,
onda je takva licenca obrtno sredstvo.
Osnivaka ulaganja su izdaci koji su uslovljeni izgradnjom novih preduzea ili
njihovih delova (pogona) a koji se ne mogu ukljuiti u nabavnu vrednost pojedinih
osnovnih sredstava.Ovde se pre svega ubrajaju tokovi izrade investicionog
programa i investiciono tehnike dokumentacije, izdaci na ime otkupa i odtete,
3

izdaci uslovljeni obrazovanjem kadrova do poetka rada preduzea, interkalarna

kamata i dr.
OSNOVNA SREDSTVA VAN FUNKCIJE
Obustavljene investicije i osnovna sredstva koja se ne mogu vie koristiti zbog
svoje fizike porabaenosti ili je njihovo korienje postalo ekonomski
necelishodno, zbog toga to su moralno zastarela, kao i sredstva koja su zbog
izmene proizvodnog programa izgubila upotrebnu vrednost za dato preduzee ine
kategoriju osnovnih sredstava van funkcije.
Iako se ova osnovna sredstva ne koriste pri obavljanju poslovne aktivnosti,
pa zbog toga i ne uestvuju u stvaranju uinaka, ona se takodje otpisuju.Pored
toga, dranje ovih sredstava izaziva i druge trokove, kao to su , primera radi,
trokovi osiguranja.To znai da ona optereuje svojim trokovima proizvode u
ijem stvaranju ne uestvuju i time izazivaju direktno smanjenje ukupnog
finansijskog rezultata.Otuda se osposobljavanje ovih osnovnih sredstava i njihovo
ukljuivanje u njihovu aktivnost , kada je mogue, njihovo otudjenje putem
prodaje, privremeno ili trajno ustupanje drugim preduzeima i rashodovanja
dotrajalih osnovnih sredstava javljaju kao mere koje su ne samo u funkciji
maksimiranja finansijskog rezultata,ve i sa gledita drutva kao celine imaju svoje
puno opravdanje.
Otpisivanje osnovnih sredstava koja su van funkcije je u skladu sa zahtevom
vlasnika,u ijoj svojini se nalaze sredstva za proizvodnju, da se ouva integritet
osnovnih sredstava. U tom smislu ,osnovica za amortizaciju se ne moze smanjivati,
a amortizacija se obraunava na sva osnovna sredstva,bez obzira na to da li se
koristi ili ne.Ouvanje celine osnovnih sredstava nalaze da se eventualni gubitci
nastali usled :
- rashodovanja osnovnih sredstava koja nisu u celini otpisana
- prodaje osnovnih sredstava po ceni koja je nia od knjigovodstvene sadanje
vrednosti
- tete koja osiguravajui zavod ne nadohnadjuje odnosno nadohnadjuje ih
samo delimino, moraju se pokriti na teret sredstava rezervnog fonda ili
ukupnog prihoda.


-
.
- : ,
, , ,
.
,
, , .
-
.
.
-
( ).
-
.
, .

KNJIGOVODSTVENA EVIDENCIJA OSNOVNIH SREDSTAVA

Preduzea su obavezna da organizuju evidenciju o osnovnim sredstvima tako da se
u svakom trenutku moe sagledati ne samo nabavna ,otpisana i sadanja vrednost
osnovnih sredstavau celini , ve i svakog osnovnog sredstva pojedinano. S tim u
vezi , preduzea vode evidenciju o stanju i kretanju osnovnoh sredstava kroz :
1. glavnu knjigu
2. knjigu inventara
3. analitike kartice osnovnih sredstava.
1. U glavnoj knjizi se vodi sintetika evidencija i evidencija po grupama osnovnih
sredstava . Preko ovih rauna prati se stanje i kretanje osnovnih sredstava samo po
vrednosti.
2. Knjiga inventara osnovnih sredstava je oblik analitike kartice.Ona je obavezno
povezana i ne moze voditi u slobodnim listovima. Knjiga mora biti povezana
jemstvenikom i overena od strane ovlaenog lica. Da bi se spreile zloupotrebe
,pored potpisa i peeta pri overi se obavezno navodi i broj stranica
knjige.Evidencija o osnovnim sredstvima kroz knjigu inventara je obavezan oblik
evidencije. S obzirom da treba da prui podatke o stanju i promenama na osnovnim
sredstvima, knjiga inventara sadri najee sledee kolone :
1. inventarni broj
2. nomenklaturni broj( broj iz nomenklature osnovnih sredstava)
3. naziv osnovnih sredstava sa bliim oznakama
4. dobavlja i njegovo sedite
5. broj i datum dokumenta o prijemu osnovnih sredstava
6. vek trajanja osnovnih sredstava
7. datum stavljanja u upotrebu
8. nabavna vrednost
9. otudjenje,rashodovanje sa naznakom datuma i
10.primedba.

Upisom u knjigu inventara svaka stvar iz osnovnih sredstava dobija inventarni

broj,koji se ne moe menjati niti koristiti za oznaavanje drugih stvari iz osnovnih
sredstava ak ni kada se te stvari otudje ili rashoduju.
Jedna grupa preduzea , u elji da obezbede jednoobraznu i preglednu evidenciju,
otvaraju za svaku stvar poseban inventarni broj bez obzira koliko takvih istovrsnih
stvari ima,dok druga grupa preduzea vodi vei broj istovrsnih stvari pod jednim
inventarnim brojem,pod uslovom da one potiu od istog dobavljaa,odnosno iz iste
nabavke. Kod nas je regulisano da se na jednoj kartici vodi jedno sredstvo s tim da
se ukoliko dodje do eventualnih dorada na sredstvu takvo sredstvo stalja u
evidenciju zajedno sa osnovnim sredstvom.
3.Analitika evidencija o osnovnim sredstvima vodi se na slobodnim listovima
karticama. Za svaku stvar iz osnovnih sredstava otvara se posebna kartica.Na
prednju stranu kartice upisuju se osnovni podaci o osnovnom sredstvu i to :
inventarni broj,nomenklaturni broj,naziv osnovnig sredtva, dobavlja, datum
stavljanja sredstva u upotrebu i drugi podaci uslovljeni vrstom osnovnog sredstva.
Na poledjini kartice knjie sen stanje i promene u vrednosti osnovnog sredstva.
Skup analitikih kartica ine kartoteku osnovnih sredstava.
Poored pomenutih evidencija osnovnih sredstava u preduzeima se esto vode i
pomone evidencije. Reversna knjiga predstavljaupravo takvu pomonu
neobaveznu evidenciju, iji je zadatak da prui podatke o tome gde se, u kome se
delu preduzea nalaze i koriste stvari koje ine osnovna sredstva. Reversnih knjiga
ima onoliko koliko ima korisnika osnovnih sredstava. U reversnu knjigu kao i
knjigu inventara osnovna sredstva se unose hronolokim redom,tj. Onako kako i
pristiu u odnosni organizacioni deo.

ULAGANJE U OSNOVNA SREDSTVA

Proces ulaganja u sonovna i obrtna sredstva odbija se kroz dve osnovne faze koje
su predmet knjigovodstvenog obuhvatanja. Prva faza obuhvata kupovinu i prijem
materijalnih vrednosti , a druga isplatu obaveza po nabavljenim sredstvima.
Obe faze ine celinu procesa ulaganja novca u sredstva i faktore
proizvodnje, zbog ega se kupovina odnosno prijem i novani izdatak prikazuje
paralelno.
Preduzea mogu stvari i prava koja ine osnovna sredstva pribavljati :
- kupovinom
- izgradnjom
- na ostale naine.
Isplata pribavljenih osnovnih sredstava moe se vriti iz sredstava :
- sa iro- rauna
- izdvojenih sredstava za investicije
- odobrenih zajmova
- kombinovano iz prethodnih izvora.
KUPOVINA OSNOVNIH SREDSTAVA
Preduzea nabavljaju najvei broj stvari i prava koja ine osnovna sredstva na
tritu, poto su prethodno obezbedila potrebna finansijska sredstva bilo iz
sopstvenih izvora ili iz spoljnih izvora kredita. Kupovinom osnovnih sredstava
zamenjuju se dotrajala osnovna sredstva , odnosno proiruju postojei kapaciteti
preduzea.
Pored osnovnih sredstava , preduzea ne retko kupuju ve upotrebljavana osnovna
sredstva.
IZGRADNJA OSNOVNIH SREDSTAVA
Zbog injenice da preduzea ne mogu nai gotove na tritu sve stvari koje ine
osnovna sredstva, pre svega gradjevinske objekte, one ne retko koriste izgradnju
kao jedan od naina nabavljanja osnovnih sredstava.
8

Izgradnja osnovnih sredstava u najveem broju sluajeva se poverava onim

preduzeima ija je to delatnost mada se izgradnja moe vriti i u sopstvenoj
reiji, ako je to ujedno osnovna delatnost preduzea ili ako ima posebnu strunu
slubu koja se tom delatmou bavi.

.

() .
.
:

(),
( ),
, , ,
.

.
:

. ,
:

,

.

(') .
9

 = '/100
= 100%/
:
= 100.000 : 5
= 100%/5 = 20% = '/100 = 100.000
20/100 = 20.000

1.
2.
3.
4.
5.

100.000
100.000
100.000
100.000
100.000

'
20%
20%
20%
20%
20%

20.000
20.000
20.000
20.000
20.000

20.000
40.000
60.000
80.000
100.000

80.000
60.000
40.000
20.000
0

.
.

, .
:
= 1.000.000,
200.000.
' = 1.000.000 / 200.000 = 5

1.
1.000.000 70.000

'

5
350.000
350.000 650.000

10

2.
3.
4.

1.000.000 50.000
1.000.000 60.000
1.000.000 20.000

5
5
5

250.000
300.000
100.000

11

600.000 400.000
900.000 100.000
1.000.000 0