Decembar 2010.

Panevropski univerzitet APEIRON Banja Luka

Pravni fakultet; Opte pravo

PRAVA AKCIONARA
0

DIVIDENDA KAO JEDNO OD KARAKTERISTINIH PRAVA

PREDMET: BANKARSKO PRAVO I HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

PROFESOR: ZDENKA URI

STUDENT: INGA LUKAJI

Br. INDEKSA: 85-08/VOP

SEMINARSKI RAD NA TEMU:

SADRAJ

UVOD...................................................................................................................................2

II O PRAVIMA AKCIONARA................................................................................................3
III ZATITA PRAVA AKCIONARA........................................................................................4
IV SUDSKA ZATITA.................................................................................................................5
1

V ISPLATA DIVIDENDE (kao jedno od karakteristinih prava akcionara)............................5

VI ILUSTRACIJA SLUAJA - U pojedinim sluajevima dividenda se mora plaati.............7
Sluaj: Dodge vs. Ford Motor Co................................................................................................7
VII ZAKLJUAK.....................................................................................................................8
LITERATURA:..........................................................................................................................9

I UVOD

Ulaganje u akcije predstavlja investiciju koja investitorima donosi status akcionara i niz
prava koja pripadaju kupljenim akcijama.
Akcionari se oslanjaju na prava koja dobijaju u zamjenu za svoju investiciju.
Za veinu akcionara, to u prvom redu obuhvata pravo na uee u dobiti drutva.
Meutim, druga prava su takoe vana, naroito s aspekta odravanja i poveanja vrijednosti
investicije.

II O PRAVIMA AKCIONARA
Neka od znaajnijih prava obuhvataju:

pravo glasa o sastavu nadzornog/upravnog odbora,

usvajanje izmjena i dopuna osnivakog akta i promjena kapitala,
usvajanje godinjih finansijskih izvjetaja,
kao i pravo pristupa informacijama o drutvu i njegovim aktivnostima.

Realizacijom ovih prava, akcionari osiguravaju da rukovodioci drutva ne potroe njihovu

investiciju nenamjenski.
Kvalitet zatite investitora ima nekoliko implikacija u vezi s korporativnim upravljanjem, kao
to su dubina trita kapitala, struktura vlasnitva, politika dividendi i efikasnost dodjele
3

resursa. Naime, okruenje koje u dijelu zastite akcionarskih prava karakterizira kvalitetan
regulatorni okvir, i njegova efikasna primjena, istovremeno karakterizira i vea
zainteresiranost investitora da svoja slobodna sredstva ulau u akcije, to nadalje vodi ka
ubrzanom razvoju i poveanju kvaliteta finansijskog trita. S druge strane, kada zakoni ne
tite adekvatno akcionare, razvoj finansijskih trita je usporen.
Takoer, kada prava akcionara titi zakon, a i samo drutvo, vanjski investitori su spremniji
platiti vie za akcijski kapital. To proizilazi iz razloga to shvataju da bolja pravna zatita
istovremeno znai i sigurniju investiciju ove vrste, te veu izvjesnost da dobit nee prisvojiti
rukovodioci ili kontrolni akcionari, ve e im se vratiti u obliku dividende i/ili kapitalne
dobiti.
Samo "slovo zakona na papiru" nije dovoljno da garantira adekvatnu zatitu prava akcionara,
ve je neophodno da zakonske propise prati i njihovo efikasno sprovoenje. Od kljune
vanosti za zatitu prava akcionara je i ponaanje samog drutva - to posebno vai za drutva
u BiH koja jo uvijek ne osjeaju pogodnosti efikasnog sistema korporativnog upravljanja.
Mnogima od njih reputaciju kvare brojni skandali u vezi s korporativnim upravljanjem koji
su obiljeili godine privatizacije.

III

ZATITA PRAVA AKCIONARA

Zatita prava akcionara je centralni element korporativnog upravljanja i od posebne je

vanosti za drutva koja posluju na tritima u razvoju ili tranziciji Ova zatita se realizira
kako interno, preko internih korporativnih procedura i drugih garancija predvienih
kompanijskim i drugim relevantnim zakonima, tako i eksterno, preko lica van drutva.
Zakoni pruaju brojne garancije za realizaciju i zatitu prava akcionara Neke od ovih
garancija su proceduralne prirode i odnose se na organizaciju skuptine akcionara.
Druge se odnose na posebne obaveze organa upravljanja i rukovodilaca drutva (npr. lanova
nadzornog/upravnog odbora, generalnog direktora i lanova izvrnog odbora).

 Najbolja praksa:
Vano je da osnivaki akt drutva utvrdi prava /akcionara u skladu sa zakonom kao i da jasno
definira mehanizme kojima se osigurava njihova realizacija i zatita.
Na primjer, prava akcionara da predlau take dnevnog reda za sjednicu skuptine akcionara
garantira sljedee kompanijske pravne odredbe koje se tiu ovlatenja i obaveza
nadzornog/upravnog odbora
lanovi nadzornog/upravnog odbora mogu odbiti prijedlog samo po osnovu
proceduralnih razloga koje predvia kompanijski zakon, ime se sprijeava da se s
dnevnog reda skinu pitanja kojima se lanovi nadzornog/upravnog odbora jednostavno ne
ele baviti;
lanovi nadzornog/upravnog odbora moraju obrazloiti odbijanje prijedloga;
lanovi nadzornog/upravnog odbora moraju razmotriti prijedlog u precizno definiranom
periodu; i
lanovima nadzornog/upravnog odbora je zabranjeno da mijenjaju tekst prijedloga.

IV SUDSKA ZATITA
Sudska zatita akcionara moe da se ostvaruje u vidu podnoenja raznih prijedloga i tubi za
pokretanje postupaka sudovima koji su nadleni za sprovoenje zakona u tom pogledu.
Te tako imamo:
Prijedlog za pokretanje sudskog postupka zbog odbijanja upravnog/nadzornog odbora
da sazove vanrednu skuptinu akcionara;
Prijedlog za pokretanje sudskog postupka zbog odbijanja upravnog/nadzornog odbora
da ukljui odreena pit u dnevni red skuptine koju zahtijevaju akcionari;
Tuba za pobijanje odluke skuptine akcionara;
Podnoenje individualne tube protiv lana upravnog/nadzornog i izvrnog odbora za
naknadu tete koju mu je to lic prouzrokovalo povredom dunosti koje ima prema
drutvu;
5

 Podnoenje tube protiv upravnog/nadzornog i izvrnog odbora radi naknade tete

drutvu prouzrokovane od tog lica povredom dunosti koje ima prema drutvu

V ISPLATA DIVIDENDE
(kao jedno od karakteristinih prava akcionara)
Isplata dividendi se vri na osnovu odluke Skuptine akcionara, a na prijedlog Upravnog odbora
preduzea. Prilikom donoenja tih odluka, menaderi vode rauna o veem broju faktora, kao to
su:
finansijska situacija,
ciljevi preduzea,
razvojne mogunosti,
stanje na finansijskim tritima, itd.
Na osnovu detaljne analize biraju se odgovarajue strategije i politike dividendi. Rije je o
jednoj od vrlo vanih oblasti finansijskog upravljanja. Pri definisanju politike dividendi,
preduzee mora voditi rauna i o osnovnim karakteristikama dividende, koje se sastoje u
sljedeem:

Isplata dividendi ne predstavlja prioritetnu obavezu za preduzee;

Ukoliko kompanija na plaa dividendu to ne povlai zakonske sankcije, odnosno za razliku
od neplaanja kamate na emitovane obveznice emitent usled toga nee ii u
bankrotstvo;
Za razliku od plaanja kamate koja se tretira kao troak, isplate dividendi nemaju takav
tretman. Prije nego to kompanija odlui da isplauje dividende akcionarima mora da
plati porez na dobit korporacije;
Za akcionare dividenda predstavlja prihod, koji takoe podlee oporezivanju;
Ukoliko kompanija posjeduje akcije drugih preduzea, i na toj osnovi dobija dividendu,
takav prihod se ne oporezuje u cjelini, ve samo djelimino.
Problem kod fizikih lica je problem dvojnog oporezivanja - i profita korporacije i
prihoda od dividendi.

Iznos dividende koju e dobiti svaki akcionar odreuje se tako to se podjeli dio neto dobiti predviene za
isplatu dividendi sa ukupnim brojem emitovanih akcija.
Tako dobijen iznos dividende po akciji se dalje moe izraziti kao relativni pokazatelj - procenat, bilo od
nominalne ili neke druge utvrene vrijednosti akcija (moe biti knjigovodstvena ili trina na odreeni
dan). Dividenda se moe isplaivati dva (u Velikoj Britaniji), etiri puta godinje (u SAD, mada i
tamo u poslednje vreme se plaa dva puta), ili ak samo jednom.
Sama isplata dividendi moe da se vri u jednom od sljedeih oblika:
U gotovini - to znai da se svakom vlasniku akcije alje ek na njegovo ime sa iznosom
dividende za odreeni period vremena.
Postoje i drugaiji naini isplate dividende u gotovom, kao na primjer direktnim
odobravanjem i prebacivanjem sredstava na raun vlasnika.
U naturi-imovini, robi ili proizvodima firme-to je ipak rjei sluaj (bilo je zastupljeno
6

u pojedinim zemljama u toku I svjetskog rata).

Meutim, ovaj nain plaanja dividende moe se sresti i u novije vreme. Tipian primjer su
akcije Londonske elektrodistribucije koja je privatizovana u Velikoj Britaniji tokom 1990.
godine. Tada je akcionarima ponuena mogunost da im se dividenda isplauje u struji,
odnosno da plaanje rauna za struju bude "prebijeno" sa dividendom koju budu dobijali u
toku godine. Mnogi investitori u ove akcije su se opredelili upravo za takav nain isplate
dividendi.
U akcijama - podrazumeva da svaka akcija svom vlasniku donosi nove akcije u odreenom
procentu. Na primjer, 10% dividendi u akcijama znai da se na svakih 10 akcija dobija 1
nova akcija na ime dividende. Da bi dividenda mogla da se isplauje na ovaj nain
preduzee ne smije da emituje nove akcije, ve mora da ih obezbjedi na druge naine, bilo
da ih ve posjeduje kao odobrene a neemitovane, bilo da ih otkupi na sekundarnom tritu
kroz bay back program, itd. Treba imati na umu da oni akcionari koji se odlue da uzmu
akcije umesto dividende mogu poveati svoje uee u vlasnitvu u odnosu na one koji
to ne uine.
Kombinacijom prethodna tri metoda.
Konano, na kraju analize prava na dividendu, treba ukazati da je mogue razlikovati redovno od
specijalnih ili ekstra plaanja dividende, koje se obino vri na kraju godine.

VI ILUSTRACIJA SLUAJA
U pojedinim sluajevima dividenda se mora plaati
Sluaj: Dodge vs. Ford Motor Co.
Koliko je plaanje dividende bitno i osjetljivo pitanje najbolje svjedoi sluaj iz 1919, godine
kada je sud u amerikoj saveznoj dravi Miigen naredio Henri Fordu, osnivau i veinskom
vlasniku Ford Motor Company da isplati dividendu akcionarima.
Sluaj - Dodge vs. Ford Motor Co. - je ostao upamen kao presedan, poto plaanje dividende
nije zakonska obaveza emitenta.

Problem je nastao kada je Henri Ford odbio da isplati 10

miliona dolara specijalne dividende, pa su ga braa
Dod (Dodge Brothers) tuila.
U to doba Ford je posjedovao oko 60%, a braa Dod
oko 10% kompanije. Ford Motor Company je imala
izuzetno stabilnu finansijsku situaciju i do tada nije
imala problema sa redovnim isplatama dividende.

Glavni akteri sluaja Dodge vs. Ford Motor Co. jedan od brae John F. Dodge i Henry Ford

Ford je tvrdio kako je kapital potreban kompaniji da bi proirili kapacitete i izgradili jo jednu
fabriku. Smatrao je da su posle I svjetskog rata cjene automobila isuvie visoke i da ih treba jo
vise smanjiti to e biti jedino mogue poveanjem obima proizvodnje.
Takoe, tvrdio je kako su vlasnici akcija ve dovoljno dobili i kako treba pomoi radne ljude
u uslovima depresije koja se osjeala neposredno poslije zavretka rata.
Meutirn, mnogi su smatrali da Fordovi motivi nisu bili ba toliko altruistiki, ve da je po srijedi
bilo nesto sasvim drugo.
Naime, Ford je naslutio kako braa Dod ele da uu u samostalni biznis sa automobilima i
jednostavno nije elio finansijski da podri njihovu inicijativu.
Sud je donio presudu u korist brae Dod. U zavrnom obraanju Sud je podsjetio Forda na
njegove obaveze prema akcionarima.
Istaknuto je kako je "lijepo biti velikoduan, ali ne novcem drugih". Takoe. u svom dopisu
zakljueno je da "poslovne korporacije predstavljaju organizacije koje posluju kako bi
prevashodno kreirale profit za svoje vlasnike".

VII ZAKLJUAK

O pravima akcionara bi se moglo govoriti mnogo, jer je to jedna kompleksna oblast koja
obuhvata veliki broj pravila i zakona koji govore o zatiti istih.
to se tie zatite prava akcionara ono e ostati i dalje kljuno pitanje za mnoge investitore
8

koji razmatraju mogunost investiranja u drutva u BiH.

A sa druge strane, sami akcionari su esto pasivni,
(pozitivan primjer rjeavanja sluaja Dodge vs. Ford Motor Co. u korist manjinskog akcionara u sluaju
kada nema pasivnosti) to nam ukazuje na nedostatak akcionarske kulture meu investitorima u
BiH na emu je potrebno raditi mnogo, kako bi se situacija u narednom periodu poboljala
ne bi li dolo do posljedinog udruivanja glasova i do realizacije pojedinih prava.

LITERATURA:

KORPORATIVNO UPRAVLJANJE; Prirunik za firme u BiH Sarajevo 2009.g IFC

Sarajevo

FINANSIJSKA TRITA I INSTRUMENTI, Dr Dejan D. Eri II izmjenjeno i

dopunjeno izdanje, igoja tampa, 2003. Beograd

LEKSIKON BANKARSTVA sa strunom terminologijom, Dobrivoje Milojevi I

izdanje, MeGraf tampa, 2003 Beograd

U OBLIKU NOVCA, Kenneth M. Mois, Alan M.Siegel, prof.dr Stojan Dabi, I izdanje,
IQ Media 1995. Beograd