Thng tin ebook

Tn sch : Bit Ngi

Nguyn tc : La Connaissanee Des Hommes
Tc gi : Philippe Girardet
Dch gi : Phm Cao Tng
Th loi : Tm l hc
Nm xut bn : 1956
----------------------------------

Ngun : http://vnthuquan.net
nh my : ldlvinhquang
Chuyn sang ebook (TVE) : santseiya
Ngy hon thnh : 26/10/2008
Ni hon thnh : H Ni
http://www.thuvien-ebook.com
Mc Lc

LI NI U CA DCH GI
PHN MT: C TNH CA CON
NGI
CHNG I - NHNG LI CH CA TM
L HC
CHNG II - NHNG PHNG PHP
CA TM L HC
CHNG III - NHNG CHNG BNH
TINH THN DO TH TNG GY RA
CHNG IV
CHNG V - C TNH TP THNH
CHNG VI - TM TR
CHNG VII - TM TNH
CHNG VIII - CI PHNG TRNH CA
C TNH

PHN HAI: TM L NG
CHNG I - GUNG MY CA TM NO
CHNG II
CHNG III
CHNG IV - CH

PHN BA: NHNG P DNG CA

TM L HC
CHNG I - BN B V GIA NH
CHNG II - HN NHN V HP ON
CHNG III - I TNH V PH N
CHNG IV - TM L HC V VN
CHNG
CHNG V - TM L HC V NGH
THUT BN HNG
CHNG VI - VN TUYN TRCH
CHNG VII - BN V CCH CHN
NHNG NGI GIP VIC
CHNG VIII - BN V LI KHO XT
NGI CCH TRC TIP

CHNG IX - TM L HC P DNG
VO VIC CI TO BN THN
CHNG X - M TN, TP TC V TN
NGNG
CHNG XI - NHNG TH THUC C
GIT NGI
CHNG XII - CN LAO, T DO V
HNH PHC

LI NI U CA DCH GI

Tm l hc l mt khoa hc ngi ta thng nhc nh n nhiu

nht, song cng l mt mn khoa hc m t ngi hiu n nht, li
cng t ngi bit p dng mt cch hu ch trong i sng thc
tin.
Trong rp ht, sau khi anh kp cao hng x mt trng l lun di
dng v kt thc bng mt cu i : Tin! Tin! Than i i ny
ch c tin, ch v tin, tin l tt c. Tin! Tin! V mi m ngi ta
phm bao nhiu ti c. Mt trng pho tay pht ln t nhng
hng gh cui cng, ng khn gi ngi k ti cng gt u ni vi
ngi bn: ng l tm l ht sc!.
C Hai bn hng c xong mt quyn tm l x hi i tnh, tiu
thuyt trong k li mt cu chuyn c rch nh qu a cu i
khi: Chng yu nng, dan du vi nng, nhng sau nghe li cha
m b ri nng ci mt c gi khc c b th hn, bnh phm
vi c bn ng s: Tht ng l tm l ngi i!.
, i phn ng ngi ta ch hiu tm l hc qua mt vi im
tm l s ng nh th. Ngoi ra h khng bit r tm l hc nghin
cu nhng g, nhng phng php hoc cng dng ca tm l hc
ra sao c.

Chng ta ng ngh rng nhng ngi vn ha kh cao, nhng

ngi tng theo hc lp trit hc ban t ti chng hn c mt
nim r rt hn v tm l hc. Vng, trong nhng lp trit hc h
c hc qua mn tm l hc tht, cc gio s ging gii cho h bit
nhng sinh hot ca tnh cm, ca tr thc, c nh ngha cho h
hiu th no l thc, th no l v thc. H cng phn loi cc
khuynh hng, cc cm gic, cc nh tng. H cng bit phn bit
thuyt ch nghim khc thuyt ch l ra sao. Nhng sau my nm
n sch, m tr thc h thu thp v tm l hc vn l t, ri
rc, c th tha mn c t m ca tr thc nhiu hn l gip ch cho
h. V th khng my ngi bit nhn nh mt cch r rt, tng
qut v ci khoa hc ca i sng y v khi bc ra thc t
khng my ngi bit p dng tm l hc mt cch c ch li.
V tm l hc, ngoi cc phn tm l hc thun ty m ngi ta
cng gi l tm l hc nh trng, cn phn tm l hc thc tin,
ci phn tm l hc c th dng vo mt cng vic g m cc nh
tm l hc hin gi, nht l nhng nh tm l hc AnhM vn
vn c c thc tin, c bit ch trng v ang hng nhng tm
ti, kho cu ca h vo .
Ngi ta c th p dng tm l hc vo cc ngnh i :
V y hc: Khoa phn tm thn hc, tm l hc.
V chc nghip: Hng dn trong vic chn ngh, tuyn trch

ngi lm, t chc cng vic lm.

V gio dc: Hng dn vic hc, tuyn trch, tm l nhi ng,
khoa s phm.
V thng mi: Bn hng, qung co.
V ngay trong i sng hng ngy, ngi ta lun lun c dp nh
n tm l hc nhn nh r rt c tnh ca ngi mnh giao tip,
hiu r dc vng, s thch ca h, bit h mun g, suy ngh
nhng g v cm tng h ra sao. Ngi bn hng cn bit gi s
ham thch ca khch hng h mua hng. Nh y s cn bit phn
on v ngi bnh. Vin s quan cn hiu nhng binh s di tay
mnh. Nh vn cn hiu tm l cc nhn vt mnh to ra. V chng
cn hiu nhau. Cha m cn hiu con ci.
u cng l mt khuyt im ln ca nn gio dc hin ti, ch
quan tm n ch Tr m t ngh n ch Hnh, ch lo dy cho
bn tr bit tht nhiu iu m khng dy cho chng bit hnh
ng hoc t ra vch cho chng bit ng li hnh ng. Cc
gio s thng nhi nht vo c cc sinh vin m hiu bit hn tp
vi nhng l thuyt, nhng gi thuyt, nhng ti liu, nhng th
nghim m cc nh tm l hc xa nay thu thp. C my ngi
bit vch cho bn tr r: Bng cch no ngi ta c th dng tm
l hc pht trin c tnh ca mnh, c th dng k thut tm l
hc no lm cho mnh thm sc hng hi hot ng hoc thm

sc chu ng, dng tm l hc cch no quan st, phn tch v

nhn xt tm tnh ca nhng ngi mnh gn gi?
V th, a s cc bn tr (k lun nhng bn tr c hc) rt ng
ngng khi bc ra i thc t v h thng t ra bt lc khi phi
hnh ng. M kin thc ca h ch l nhng mn trang hong
ch khng phi l nhng dng c c th gip h xy dng mt i
sng ti p cho ring c nhn h ch ng ni n vic thc hin
nhng cng cuc g ln lao c th gip ch cho x s, cho nhn loi.
Quyn La Connaissanee Des Hommes ca Philippe Girardet m
chng ti dch v trnh din sau y l mt quyn sch thc tin.
Tc gi vn l mt nh vn nhng tng ln ln trong gii doanh
nghip, gn gi vi thc t nn nhng sch ng son phn nhiu
u c tnh cch thc tin. Da vo mt l thuyt v c tnh con
ngi ca hai gio s F. Achille Delmas v Marcel Boll, ng th p
dng thuyt y vo i sng thc tin v theo li ng th nhn:
Khng lc no ng thy n sai. c bit nht l ng kho trnh
by mt vn tru tng bng mt cch rt sng, ng kho
ging gii mt khoa hc khc chit mt cch rt sng sa.
Ring chng ti, cng nh may mn c dp c qua quyn La
Personnalit Humaine ca F. Achille v M. Boll m thy thch th
nghin cu v tm l hc v cng ng hiu n mt cch r rng
hn. Chng ti cng th p dng tm l hc mt cch ch li
trong nhiu ngnh m chng ti c dp trnh by vi c gi hai

quyn Ngh Bn Hng v Tm L i Tnh. Cng t lu ri,

chng ti c nh gii thiu l thuyt ca hai gio s y vi c
gi trong nc nhng cha bit phi trnh by th no cho d hiu
v nu dch thng quyn La Personnalit Humaine ca F. Achille
v M. Boll ra Vit vn th chc khng b ch bao nhiu v hai nh
tm l hc ny trnh by thuyt ca h theo li cc nh bc hc
ngha l ng trn tm hiu bit ca h m gii thch, bt chp trnh
hiu bit ca phn ng c gi, th hc chng ch c ch cho mt
s him ngi tng gn gi vi nhiu loi sch tm l. Tnh c
chng ti c dp c quyn La Connaissanee Des Hommes ca
Philippe Girardet trong tc gi cng c nh nh chng ti l
th gii thch thuyt y cho a s ngi c c th hiu, l d nhin
l cho c gi Php, v th p dng thuyt y vo i sng thc
tin.
ng Philippe Girardet vit mt quyn sch chng ti nh vit.
Khng phi mt th gi lm li cng vic c ngi khc lm v
lm rt hay, chng ti thy ch vic xin php tc gi cho dch sch
y ra Vit vn l c th thc hin nh ca mnh. Tc gi vui
lng cho php v hm nay qu c gi c dp c quyn Bit
Ngi, tm l hc p dng vo i sng thc tin, sm hn chng
ti tin liu.
S d chng ti dch quyn Bit Ngi v mun gii thiu vi c
gi mt khoa hc rt hu ch: Tm l hc, m nht l v l mt
quyn sch ph thng kho hc ng vit bng mt li vn ht

sc gin d, d hiu. l mt th nghim chng t ngi ta c th

ging gii nhng khoa hc khc chit bng mt li vn thng thng
cho mi ngi c th c v hiu. Tc gi c ni r nh ca mnh
chng u sau y. Ring v phn tc gi, chng ti nhn thy
ng t mc ch mt cch rc r. Nhng ai tng c dp c qua
quyn La Personnalit Humaine ca F. Achille v M. Boll v
quynLa Connaissanee Des Hommes ca Philippe Girardet t
cng phi ng vi chng ti rng chnh ng sau ny gip
chng ta hiu r l thuyt ca Delmas v M. Boll cn hn hai
ngi cha ra thuyt y.
Nhng v phn dch gi, chng ti c t c mc ch y chng?
iu cng cn ty s rng lng ca c gi. Khoa tm l hc
i vi chng ta cn mi qu, sch v tm l cha c bao nhiu,
chng ta li thiu c nhng danh t v tm l hc. V th trong sch
ny mi khi phi dng n mt danh t hi chuyn mn hoc cha
c thng nht chng ti c chua thm ting Php c gi c
dp i chiu v phn sau sch chng ti c lm mt t vng gii
thch cc danh t y.
Tin rng mt khi hiu qua nhng kh khn y, qu c gi chng
nhng s khng qu nghim khc i vi chng ti m cn sn
lng ch bo cho nhng khuyt im v chng ti xin c li thnh
tht cm n trc.
Dch gi cn ch
Thng 5/1956

PHN MT: C TNH CA CON NGI

CHNG I - NHNG LI CH CA TM
L HC
Mt iu hi l, trong vic o luyn con ngi, ngi ta khng
my quan tm n mn tm l hc. Trong chng trnh hc vn,
ngi ta khng m xa n n hoc ch dy pht qua. C l ngi
ta ngh rng nhng lp trit hc m mt s t sinh vin ban trung
hc c dp theo ui, l nhng hnh l y h xng pha trn
trng i. Ngoi ra ngi ta ph thc h cho i ch dy.
Theo kin mt vi nh gio dc, chng ta nhi nht vo tr c ca
tr em qu nhiu tri thc. Chng ta mun nho nn khi c ca
chng tr thnh mt b bch khoa ton th sng, nhng chng ta
qun dy chng ci khoa hc ct yu, qun trao cho chng ci cha
kha c th m cc cnh ca: tm l hc.
Ngoi tr b giam hm sut i trong mt phng th nghim hoc
trong mt xng my, chng ta lun lun cn nh n ngi khc
p dng nhng iu hiu bit ca mnh hoc i ph vi s th
, ght v ca h.

Nn chng ta dt c v tm l hc, nu chng ta khng hiu v

nhng nh lut bt dch chi phi nhng th dc ca con ngi, nu
chng ta khng ng dn dt bi nhng chn l tng th nghim,
th vi hiu bit ca chng ta rt c th a chng ta ti tht bi.
Chng ta c th ni khng s lm rng: s hiu bit ca mi ngi
c c dng chng l ty thuc s thu o v tm l ca h.

Kin nghim v khoa hc:

nh rng, kinh nghim ca s i cng c th gip chng ta
nhn xt hiu bit ngi. Thng gn gi vi ngi ng loi,
chng ta c th phn on v h, nu chng ta c cht t kh nng
v vic nh gi con ngi.
Nhng chng ta ng lm ln vic p dng thc tin mt khoa hc
vi kho cu nhng nguyn tc ca n. Ci kinh nghim chng ta
thu rt khi chung ng vi i c th hp thnh mt phng php
kinh nghim. (Phng php kinh nghim l phng php ch c
cn c vo nhng kinh nghim, khng chu tm hiu nguyn do,
khc vi phng php thc nghim cn c trn nhng th nghim
khoa hc. Th d ng y da vo phng php kinh nghim v
Ty y sau khi tri qua giai on kinh nghim, tin n giai on
thc nghim). D khng c khinh r phng php kinh nghim,
chng ta cng phi nhn thy n c lm bt tin. Mun dng ng
n chng ta phi tr mt gi kh t: phi tri qua nhng li lm,
au thng, phi mt bao nhiu thi gi, bao nhiu c gng. l
cha k mun p dng ng nhng kinh nghim y chng ta phi c

i cht kh nng thin nhin; tri li, phng php thc nghim
cn c trn nhng nn tng khoa hc c th gip ch cho mt s
ng ngi c nhng kh nng tm thng.
ngoi i, chng ta tng thy c ngi vn ha rt km (m
chng ti t cho h ci tn hi bt cng l nhng ngi s
ng) chim ng nhng a v kh quan trong x hi. C nn v
m kt lun rng vn ha khng cn thit thnh cng?
C lm tay ngang thiu hc chuyn mn nhng cng cy cc rt ti
c th rp ni mt b my v tuyn truyn thanh rc ri. Tuy
khng bit qua v l thuyt nhng nh c m tay vo thc hnh
nn h cng c th bn v tn s, v cun xen, v my pht
sng mt cch kh rnh r. C phi v th m chng ta nn cho
rng mun hc v v tuyn in khng cn phi hc qua phn l
thuyt? Chc chn l khng ai s ngh nh th, v ai ai cng thy r,
mt tay ngang thiu c s khoa hc m rp ni b my truyn
thanh y, t mt bao nhiu th gi, bao nhiu d dm v bao
nhiu nhn ni mi c th t n ch, l cha k hn phi c
nhiu ti quan st. Mt k s in hc, tri li ch cn vi gi suy
ngh l c th rp xong my y nh p dng nhng hiu bit v l
thuyt m ng ta thu thp c khi hc trng.

Bit ngi:
B quyt ca thnh cng, trong i sng cng nh doanh nghip
gm hai ch Bit Ngi. y chng ta khng nn hiu hai ch
thnh cng vi ci ngha hp hi l thu ot c nhiu tin ca,

nhiu danh vng, m nn hiu rng l s tin b v tri thc cng

nh v vt cht, l s hon thnh mt cch hp l ci nhim v m
i sng vch cho mnh.
Mt ngi bn hng, mt thng gia d sn c nhiu kh nng th
cht hot ng tm thn cng cha t d thnh cng nu h thiu
c mn tip, thiu hiu bit v tm l hc c th gi s thm
thung ca khch hng.
Mt k s khi nguyn trng bch khoa xut thn rt c th
tht bi trong nhng cng trnh ca mnh, nu h khng bit g v c
tnh ca nhng nhn vin lm vic di tay h.
Mt doanh nghip c th suy sp d rng c iu khin bi mt
vin gim c c ti, nu ng ta lm li trong vic tuyn chn
nhng nhn vin cn thit gip ng ta lm trn nhim v.
Mt tay cuc ch i cho mi khch hng bo him nhn mng, d
rng c bit r s ch li v mt x hi ca vic bo him, cng cha
t c th khuyn d khch hng k hp ng nu hn khng bit
cch trnh by nhng l l mt cch kho lo cho khch hng gt
u.
Mt ngi c th c ti vit vn, nhng lm bo li rt d nu h
khng hiu tm l qun chng. Mt ha s d c sn thin t cng
cn thu o c tnh ca ngi mu mi mong t c sc din ca
ngi y ni. M t ngh s phi thu hiu c tri ca mnh. M t trng

s: nhng thn ch ca mnh. Mt y s: nhng bnh nhn ca

mnh. M t s quan: nhng qun s ca mnh. M t v thuyn trng:
on thy th ca mnh. Ch c nhn vin thu thu l khng cn
hiu nhng tn dn en.
Trong i sng thc tin, nhng cuc xo xo trong gia nh, nhng
xch mch gia bn b, nhng bt mn do ngi gip vic bt tn
gy ra, nhng tht vng v ng tnh duyn thng c nguyn do
bi s dt nt v tm l hc.
Nh chng ta thy, bt lun trong ngnh sinh hot no, chng ta
cng cn bit r c tnh ca nhng ngi m chng ta c lin lc gn
hay xa.
Nghin cu v tm l hc chng nhng gip ch chng ta rt nhiu
trong phm vi chc nghip, ngoi ra n cn gip chng ta thu ot
nhiu kt qu thit thc trn ng giao thip.
Ngy nay, tm l hc l mt khoa hc c th truyn dy cng nh
bao nhiu khoa hc khc. Vi mt b c thng minh trung bnh
ngi ta cng c th hc v hiu n. N cng khng bt buc ngi
hc phi c s vn v trit hc. N cn c trn nhng yu ch v
nhng nguyn tc c l cn gin d hn mn hnh hc hoc vt l
hc. Ngi c mt c s tm l hc s d m rt ta nhng ci
hay trong m kinh nghim m i sng s a n cho h sau ny.
H s d thng cm, mau hiu ngi ng loi hn cng nh vin

k s in hc d m ra nhng b quyt ca v tuyn in hn mt

tay ngang ch da vo m kinh nghim.

Li vn trit hc:
Ni cho ng, vic c sch kho cu v tm l hc thng d
lm cho ngi d hiu hc n u cng m ra chn nn. Nn v
li vn trit hc m phn nhiu tc gi sch ny quen dng, li
vn m A. Abalat ch trch gt gao trong my tc phm bn v
ngh thut vit vn. K ra li vn trit hc ny c th so snh vi
li vn s cm m Andr Thrive tng ch giu. V c khi n
cn t hn, v trong li vn sau ny, nhng danh t dng sai ngha
song ngi ta cn c th on c ch c li vn trit hc th
chng khc g c sm k, bi tc gi thng kho che y mt ci
trng khng to tng di mt lp danh t khc mc c v khoa
hc.
nh rng vn ca Bergson (Nh trit hc Ly Lp) cng ti m
song t ra chng ta cn thng thc ng cch b tr cht ch nhng
c thuyt rt tn k ca ng. D vy, ti cng mn php trch ng
iu ny l ng khng bit lm cho mt ngi ch c c thng
minh trung bnh hiu ng t tng ng. Mun hiu ng, phi c
qua nhng sch din gii t tng ng.
Ti vn nghi k nhng li vn chuyn mn dnh ring cho tng
khoa hc. V ngi ta rt d lm dng n le i v nh vy
ngi ta ch cn hc qua mt m thut ng l c th bn n nhiu
vn v l di ci v snh si.

Anatole France ni rt ng: S dt nt s d c l do trong ngn

ng chng ta cn lm danh t ngha khng c ch xc.
Trong quyn Lun V Tr Nng Con ngi nh i t tng
Locke ni: Mun cho ngi ta thu nhn nhng ch ngha phi
l hoc k hoc, khng c cch g hay bng bao ph nhng l
thuyt y di mt lp danh t ti ngha, m m hoc khng nh
r ngha.
Ti tin rng ngi ta c th bn gii nhiu vn mc m bng mt
li vn thng thng, vi nhng danh t thng dng, ch dng n
nhng thut ng khi chng ta khng tm thy trong ngn ng thng
thng mt danh t tng ng v nu phi dng n mt danh
t chuyn khoa t ra chng ta phi nh ngha n cho rnh mch.
cng l quy tc m chng ti c gng theo khi son ra sch ny.
Chng ti c sung sng nu tt c bn c u c th hiu
chng ti, d l ngi ch c sc hc c s s hc.
C cn g phi ni khng phi mt khi gp quyn sch ny li m
qu bn c tr thnh mt nh tm l snh si.
Vic d dm, kho xt c tnh con ngi l mt cng vic t nh v
mi con ngi l mi trng hp ring bit.
Nhng mun gii p bi ton, t ra cn phi bit nhng nh l cn

bn. y ch l mt m ti liu v khoa hc ca tm hn m chng

ti c mong rng n s gip cho nhng ai mun tm hiu bi gii
v c tnh con ngi.

CHNG II - NHNG PHNG PHP CA

TM L HC

i xem mt cuc trin lm hi ho, chng ta nhn thy cc bc

tranh trng by chng nhng khc nhau v ti, v khun kh m
cn khc nhau rt nhiu v sc . Bc th mu sc rc r, bc l
m, hoc lng ly, hoc vui hoc bun. C bc th n sc, c bc
li gm c nhiu mu sc i chi nhau mt cch ng nghnh, c
bc hnh dng chng khc g mt tm thm.
Tuy th, tt c nhng bc tranh y u ng to nn vi mt t
mu chnh, lc no cng th.
C tnh ca con ngi cng ging nh cc bc tranh ni trn. Tuy
n hin ra di bao nhiu sc thi nhng tu trung n cng ch ng
to nn bi mt t bm mu cn bn. Chnh s phi hp v cng
phc tp ca nhng bm cht ny lm cho c s khc nhau gia
loi ngi, lm thnh bao nhiu hng ngi.
Tm l hc nhm hai mc tiu: Tm xem u l nhng bm cht ct
yu ca con ngi v sau khi nh r gi tr mi bm cht mt
ngi, s tin on thi , li x s ca ngi y.

Hai c tnh ca con ngi:

T lu ri ngi ta ng ng rng nhng yu t cu thnh c
tnh con ngi c th phn lm hai loi. Ngi ta nhn thy mt
cch m h rng trong thm tm ca mi ngi u c mt ci g

vng vng, sut i khng thay i v bao ph trn ci ci phn

y, nh mt ci mt n, cn c mt c tnh khc, uyn chuyn hn,
bin ha hn, li chu nh hng ca nhng bin c bn ngoi.
Mt trong nhng thng li ca tm l hc hin gi l ch nh
mt cch r rt rng trong mi ngi u c hai c tnh.
Lc cho i chng ta mang sn trong ngi ci c tnh thin
nhin. Nhng yu t ca n lm nng ct cho ci kh cht v ci tr
tu ca chng ta. Ci c tnh th nh c gi l c tnh tp thnh
bi n c kt thnh do nhng hin tng bn ngoi, do tt c
nhng bin c ca i sng.
i khi cc nh khoa hc cng gi n l bn ng cn bn, bn
ng ngoi din. Nhng chng ta xin min dng nhng ting lng
y v ch c th ni mt cch gin d l mi ngi khi sinh ra i
u c nhn c mt s dng c hoc tt hoc xu, l c tnh
thin nhin. Di nh hng ca nhng hin tng i sng, h s
dng nhng cng c y xy dng c tnh tp thnh.
By gi chng ta hy xem xt ci c tnh thin nhin y lm bng
nhng g? Lc sinh ra i, chng ta nhn c nhng dng c g?
Nhng bm cht no l nhng bm cht cn bn? Bao nhiu cu hi
m by lu nay ngi ta khng tm ra li gii.
Tuy th, t lc no cng nh lc no, con ngi lun lun mun

tm hiu l do nhng hnh ng ca mnh. H t d la, kho st, t

th. H ghi chp kt qu ca nhng cuc kho st ny trong bao
nhiu sch v: tiu thuyt, k s, khi lun, kho cu v thu thp
rt nhiu ti liu song chng i n mt kt qu kh quan no.
Khng th xp thnh loi m ti liu y, cng khng th rt ra
nhng quy tc tng qut. Ngay vic t v nh ngha cc danh
t, nhng tc gi cng cha ng thay. Vic dng phng php
ni quan tm hiu tm l con ngi tht bi.
V sao? Bi khi ngi ta ch trng qua mt bc tranh th khng ti
no c th phn nh nhng mu cn bn m ha s dng v
bc tranh y. Hn th d rng loi ngi cha bit thut hi ha.
C th no qua mt bc tranh chng ta phn tch ni trong bc
tranh y c bao nhiu cht mu xanh, v cch phn phi mu xanh
y ra sao? Chng ta c bit mu xanh l mu cn bn chng? Chc l
khng, cho n khi chng ta tm ra mt phng php c th lm
ni bt ra mt mu ny hoc mt mu khc trong by mu ca cu
vng. Lc by gi chng ta mi r: ch c by mu chnh, by mu
cn bn, cch phn phi nhng mu y ra sao, v chng ta bit r
tt c cc sc do s pha trn ca hai hoc nhiu mu tr ra.
Cch nh tm l hc hin gi tm ra mt th thuc th na n
nh th phn tch r rt nhng yu tt to thnh c tnh con
ngi. Thuc th l bnh in.

Thuc th ca bnh in:

Nu khoa hc tm l v con ngi ngy nay c mt nn tng

vng chc l nh cng trnh ca nhiu nh chuyn v bnh tinh

thn nh Ernest Dupr chng hn v nht l nh nhng pht minh
ca hai nh bc hc: Gio s F. Achille Delmas, mt tm y s c
ting v gio s Marcel Boll, mt nh khoa hc m cng l mt nh
vn, mt nh ph bnh nhiu ngi bit n.
H ng cho chng ta ghi n. Chnh h l nhng ngi sng to ra
nn tm l hc tn thi. Chng nhng h lp ra mt li phn loi
rt hp l v cc bm cht cn bn ca c tnh con ngi, ngoi ra
h cng l nhng ngi u tin phn bit c hai loi tm l hc:
Mt th tm l hc tnh kho st v c tnh thin nhin v cc
tnh tp thnh. Mt th tm l hc ng kho st v li c x,
thi ca con ngi. Ni mt cch khc, c th tm l hc
chuyn kho xt v cc b phn ca gung my li c th chuyn
kho v cch vn dng ca gung my y.
Chnh ti cn c trn l thuyt ca hai nh khoa hc y xy
dng ci nn tng vng chc ca sch ny, v trong bao nhiu p
dng m ti cp trong sch ny ti cha h thy l thuyt y
sai chy mt im no.
Mun hiu r ti sao ngi ta c th dng ngi in phn tch
tm tr ca ngi c l tr, chng ta cn hiu qua v nhng chng
bnh tinh thn v cch xp loi ca n.
Xa kia ngi ta khng bit g v bnh in c. Thy ngi no ni
xm ni nhm hoc c nhng hnh ng k d, ngi ta cho rng h
in hoc khng, khng hn khng km. Tuy rng ngi ta nhn

thy c nhiu chng cung tm, lon c song khng ai bun nghin
cu nhng bnh y. Cho n cui th k XVIII ngi ta vn cn
xem nhng ngi in nh loi c th, ngi ta cm xch h li, h
sng mt i sng ng thng hi.
n u th k XIX, mi c mt nh y s t tm bit nghing mnh
xung s phn hm hiu ca nhng ngi bc phc y. l ng
Pinel. ng ko h ra khi chn cc hnh, bt u nghin cu
v h mt cch hp l.
Sut th k gn y, nhiu ngi khc tip tc vic kho cu
ny v ngy ngay, khoa tm y hc tc l khoa hc nghin cu v
cc chng bnh tinh thn tin b mt cch kh quan. Nhng
cng cuc nghin cu lin tc ny gip ngi ta tm ra mt li
xp loi rt quan trng: Phn chia cc chng bnh tinh thn ra lm
hai nhm ring bit: Nhng bnh do thng tch gy ra v
nhng bnh do th tng tc l do s cu thnh ca th cht
to nn.

Nhng bnh in do thng tch gy ra:

Nhng bnh in do thng tch c nhng c im ct yu sau
y:
Con bnh lun c nhng vt thng trong c, ngi ta tm thy
nhng vt thng ny khi m thy ngi cht khm nghim.
C th y l mt chng bnh tp thnh ch khng phi do thin

bm, v nhng vt thng ny pht ra sau khi con ngi sinh ra

hoc nu sm hn, th cng l khi bo thai tng hnh.
Ty theo vt thng c tnh cht vnh vin hay tm b, ngi ta s
chia nhng bnh do thng tch ny lm hai loi:
Loi u gm nhng chng mt tr, ngu n, ng kinh, bt toi,
in cung, lm cm v gi nua. Loi sau gm nhng bnh in pht
sinh bi mt vt thng hoc mt cht c (ru, thuc phin
v.v).
Nhng bnh ny thng u bt tr, tr nhng bnh thuc loi th
hai v trng hp m cht c ch gy nhng thng tch nh.

Nhng bnh in do th tng gy ra:

Nhng bnh tinh thn thuc nhm th hai, tc l nhng bnh
in do th tng sinh ra, mi ng cho ngi mun nghin cu v
tm l hc quan tm hn.
Nhng bnh thuc nhm ny c hai thuc tnh:
N do thin bm. Mm gc nhng chng bnh y sn c trong
ngi con bnh t lc h mi lt lng. Rt c th v thng khi
nh th, bnh y cha pht trin y lc con bnh cn th u,
bi s pht trin y c th hoc sm hoc mun, tuy nhin ngi
ta lun lun nhn thy iu ny l nhng bnh y do th tng ca
con bnh tc l do c cu th cht m h c sn t lc h ra cho

i. (Gio s F. Achille Delmas nh ngha c cu tm bnh nh

th ny: l mt nhm xu hng tm thn nht nh, thuc c
tnh thin nhin ca con bnh, pht trin lc ngi y mi sinh ra,
v sut i h, bc l bi nhng phn ng mnh hay yu n c
th i n nhng chng bnh thn kinh tun hon, thuyn gim
trong chc lt hoc tim tin (ngha l bnh in pht trin trong
mt thi k gn hay xa hoc tun t m tin). Bi phc trnh v
tm bnh hc hi ngh Limoges, t ngy 25 n 30 thng 7 nm
1932.
(Cn vn : Bng cch no v do u bnh in c th pht sinh
t mt c cu tm bnh th ngi ta ch hiu l m. Trong bn
phc trnh ni trn, gio s Delmas ch th tm cch gii).
Nhng con bnh ny khng mang vt thng tch no trong c
c. Khi ngi ta khm t thi mt ngi bnh in thuc nhm ny,
ngi ta thy c h chng khc g c mt ngi lnh mnh. Rt c
th s ging nhau y ch c mt ngoi, cn nu c ch khc nhau
th nhng phng tin tm ti hin gi cng cha cho php chng
ta nhn thy nhng c im ca cc khi c bnh hon y.
iu quan trng cng l iu ct yu trong vic nghin cu ca
chng ta l nhng chng bnh y ch l s lch lc, s pht trin
qu hoc s khuyt km nhng yu t cn bn to thnh c tnh
ca mt ngi lnh mnh.
ngi lnh mnh, nhng yu t y pha trn, phi hp ln nhau

mt cch iu ha kh lng cho chng ta phn bit.

nhng con bnh tinh thn tri li tnh cch bt thng ca nhng
yu t y lm cho n ni bt ln trn c tnh, nh chng ta rt d
thy.
V th chng ta c th dng nhng bnh in thuc nhm sau ny
nh mt th thuc th m chng ti ni trc. Mt khi c
th phn bit v xp nhng chng bnh y thnh loi th chng ta
cng bit r c bao nhiu bm cht cn bn to thnh c tnh con
ngi. Cng trnh nghin cu ca hai ng F. A Delmas v M. Boll
l xc nh li phn loi y.

CHNG III - NHNG CHNG BNH TINH

THN DO TH TNG GY RA

C th chia nhng bnh ny lm ra nm loi. Di y chng ta s

nghin cu ring tng loi.

Chng cung vng (paranoia):

Loi ny l do s cung vng ca c i hi gy ra, y hc gi
n l bnh paranoia, nhng xt theo ngun gc th danh t ny t
cha tht xc ngha, bi theo ting Hy Lp th paranoia c ngha l
l lun lc .
Chng ta c gi l bnh cung vng cho d hiu.
Ngi b cung vng lun lun i hi hn nhng quyn li hoc
quyn hn m h c. H t ban cho mnh nhng ti sn phi
thng, t t cho mnh nhng tc v khng th tng tng. H
mong ch nhng gia ti kch s, t xng l vua l hong i khi
l Thng . (ng N. P. Thin vng no m va ri bo ch
c ni n, t gn cho mnh ba cp bng thc s v t xng l
hong Vit Nam, r l mt con bnh cung vng (1956).
V ng nhin h khng bao gi ot c nhng g m h tng
rng h phi c, hoc c quyn hng, nn h m ra bt mn,
tng rng mnh b ngc i hoc b nhng k th tng tng m
hi. S cung lon ca tinh thn b ngc i l kt qu ng
nhin ca bnh cung vng.

Nhng con bnh cung vng ny cng nh nhng con bnh s c

k di y, mi xt ra chng ta khng thy v g t ra l ngi
cung tr, nhng h c th tr nn nguy him. Bi nh ni
trc, h cho rng ni kh tm, nhng tht vng ca h l do
nhng k th ch v danh gy ra, v mt ngy kia h c th nhn
thy k th ch y mt c nhn hoc nhng ngi no
ri h s tr th li. Nhng n mng do ngi cung vng gy ra
kh m o lng bi tnh h vn hay ng vc nn khng c ai l tri
k, khng ai bit c nh ca h.

Chng gian c (la perversit):

S thc lon ca tm c tc l bnh gian c thuc loi th hai.
Ngi mc phi bnh ny mt c gic quan lun l, h khng bit
lun thng o l l g na. H c nhng hnh ng phn x hi
v nh vy khng v mt nguyn do no c.
Trong loi ny chng ta c th k nhng ngi in kht mu, git
ngi khng gm tay, t nh cho vui mt, nhng tay bo dm tc
l nhng ngi tm thy s khoi tr bnh hon trong s hnh h,
git hi ngi khc, nhng ngi n cp vt v.v (n cp vt l
mt hnh vi phn x hi, l d nhin phi k n vo bnh gian c.
Nhng cng cn ty, c nhng k n cp vt khng v tham lam
hay lm hi ai c, song l do mt s m nh bnh hon khin h
n cp nhiu mn khng ch li g cho h, trng hp ny
phi xp h vo hng a cm xc m chng ti s ni phn sau).

Nhng tay bo cha ngy xa nh hong Nron t thnh

Roma, Tn Thy Hong t sch chn hc tr, t K xi Tr
Vng xy B Lc i u l nhng ngi m tm c b thc lon.
V ngy nay c dn d nhng h s trn ton n chng ta cng tm
thy lm v n mng m th phm r rng l nhng con bnh thoi
loi ny nh Landru, ngi Php git by, tm ngi v, nh
Kuerten m bo ch t tn l con di ht mu Dusseldorf,
git ngi ht mu.

Chng khoc lc (la mythomanie):

Bnh th ba trong nhm ny l bnh khoc lc. Ngi mc phi
chng bnh ny ni dc th tt bc v ni mt cch rt t nhin.
Nhng s khoc lc ca h thng khi khng c mc ch lm ai c
ch mun lm cho ngi ta quan tm n mnh, kim cht danh
vng ho. Trong loi ny c th k nhng t s ni dc hay ba
chuyn trn tri di t le i, nhng ngi hay gi v, nhng
c tnh ng bng.
Thnh thong trn mt bo chng ta thy k li mt vi k cng
ca nhng con bnh ny. Mt ngi cho rng h b trm, b cp,
b m st. i khi ngi ta thy qu thc h b nht khn vo c, b
tri thc k hoc b nh sng mt, bm mnh. Nhng nh s iu
tra sng sut ca nh chc trch, ngi ta mi bt nga v nn
nhn th nhn rng chnh h gin cnh nh th ch khng ai
cp bc, hnh hung h c (Hn bn c cn nh v b thiu y
hay i y no Gia nh v thua bc nn gin xp mt v
b cp theo li ny). C ngi xp t tn tung y v mt s

li ch no , nhng i khi cng c ngi ch v mun thy tn

tui ca mnh c nu trn mt bo.
Ngoi ra chng ta cng c th k nhng tay bp bm thch mang
nhng huy chng gi, thch n vn qun phc hoc eo lon gi
t ban cho h chc thiu t hay thiu y, nhng ngi gi v b tai
nn, nhng ngi vit th ri (thng bo mt) v.v
Ni cho ng li bp bm ca nhng con bnh khoc lc ny cng
khng my khi lm hi ai mt cch trc tip, song n c th a
n nhng v n oan rt ti hi bi ni khoc mt cch rt t nhin,
t khi t phn ly h nn d ta n c sng sut cng cha d g lt
mt n ca h.
V n thiu y De La Roncire xy ra bn Php vo gia th k
XIX l mt trng hp c trng cho s lm lc ca ta n gy ra
bi mt con bnh khoc lc. Mt c gi n t co thiu y De La
Roncire toan cng bc c, v thiu y ny b ta ku n kh sai,
nhng v sau ngi ta mi nhn thy ni oan c ca ng ta.

Chng tm thn bt nh (la cyclothymie):

Bnh th t thuc nhm bnh ny l bnh tm thn bt nh.
Ngi mc phi chng ny tnh tnh khng iu ha khi th h b
kch thch nn bng bt, hng hi mt cch thi qu m nh vy
khng v l do chnh ng no c. Khi th tri li h t ra u oi, suy
nhc, bing i, bing ni. Tm thn h bt nh, lun lun chuyn
t thi cc ny n thi cc khc. Trong loi ny chng ta c th

k nhng ngi in thiu no, ngi r mt ni, nhng ngi in

th rong ru.
Ring ti c bit mt b n khng c v g mt tr hay lon tm,
nhng i khi ba ta b ca nm nh c i ba tun l, ri lin sau
li sng trong nhng ngy nhn nhp, tip tn, tic tng, du lch
khng ngt. K b ta li tr v vi cuc i tu tnh, l lc tm
thn ba ang xung dc, lc y, d chng bnh hon g b ta cng
nm l trn ging khng chu i ng.

Chng a cm xc (Ihypermotivi):
Bnh th nm cng l bnh cht trong nhm ny l a cm xc.
Ngi a cm xc rt d xc cm, xc cm mt cch thi qu m
khng c mt nguyn do no gii thch thi ca h.
Trong loi ny chng ta c th k nhng ngi b m nh, nhng
ngi lo u, nhng ngi lo s mt cch khng u, s c ci bng
ca h. i khi chng ta li thy h y ny i tm nhng cm xc.
Lun lun h ngh n s cht. Mi vic i vi h u rt quan
trng. Mt s bt mn cn con i vi h thnh mt thm kch
trong i sng. S lch lc ca cm tnh ny thng gy ra bi mt
vic hoc mt trng hung no thng trc m nh h.
Bnh cm tnh cung lon ny c th pha trn vi bnh tm thn
bt nh to ra nhng tn st nhn m chng ta kh hiu ni,
nh trng hp mt tn st nhn git v v mt a con, nhng li
dung tha cho a khc (trng hp bnh su lo y ny).

c tiu s ca Lucile De Chateaubrind, em gi nh i vn ho

Php, chng ta thy r con bnh thuc loi ny.
Ngoi ra chng ta tm thy nhiu th d khc trong lch s.
S xp loi ny rt quan tng, chng ti tng cn tm lc n li
bng mt bng k hu cc bn d nhn nh.

Nhng bnh do th tng sinh ra tc khng

phi do thng tch gy ra:
- Cung vng: c i hi, c nhn xt b cung lon.
- Gian c: B kch thch lm nhng vic c phng hi n x
hi.
- Khoc lc: B kch thch ni dc, ni khoc.
- Tm thn bt nh: Hot ng tnh mt thng bng (c tt
ring, bun b).
- a cm xc: Cm tnh pht trin n mc thi qu, bnh
hon.

CHNG IV

I. KH CHT - NHNG BM CHT CN

BN THUC CM TNH
Chng ta nhn thy mi chng bnh trong bng k trc y
tng ng vi bnh thi ca mt bm cht cn bn thuc cm tnh
ca c tnh chng ta.

Lng tham mun:

Bnh cung vng ch l s pht trin qu mc ca mt bm
cht thin nhin: lng tham mun. y chng ta khng nn hiu
ch tham mun theo ci ngha xu m ngi ta thng gn cho
n. l mt bm cht thin nhin n khin chng ta bit i hi
nhng g chng ta c quyn c hoc c quyn hng nhn
ly ca i sng nhng ti sn vt cht hoc tinh thn m chng ta
thy rng cn thit cho chng ta. l mt bm cht hu ch, n
em li cho chng ta mt mc ch sng m ngi ta thng gi
mt cch hi th l li lc.
Ty ngi, lng tham mun c nhiu gi tr khc nhau. Nu ni v
ti sn vt cht (tin bc, bn gh, nh ca, t ai) n c th i t
c v t, bt v li n lng gian tham v t s nhn nhng hoc

khim tn n thi quen kiu ngo, nu ni v nhng ti sn thuc

tinh thn hoc danh vng.

Lng nhn:
S thc lon ca tm c l bnh gian c, do s thiu bm cht
lng nhn mt khuynh hng thin nhin n khin chng ta yu
ngi ng loi, mun kt thn vi h, lu tm n h, ngh n h
cng nh chng ta ngh n mnh, ni tm li, n lm cho chng ta
c lng nhn, bit thng nhau. (Lng nhn l s gt b nhng li
lc ring ca mnh mt khi bit rng mun ot c nhng li lc
y tt phi lm thit hi k khc (A. Delmas). S gian c ch l s
khuyt km lng nhn n khng nh ngi ta thng tng l s
i ngc vi lng nhn. S gian c khng phi lun lun c
ngha l lm c mt cch c tnh, i khi ch l mt hnh ng
m ngi lm khng lu tm g n nhng thit hi hoc nhng
au kh gy ra cho k khc. S gian c n thuc v bnh l, l mt
s khuyt km, ch khng phi s mt hn lng nhn. Ngi ta
nhn thy tnh thng ngi gian c, tnh thng y thng
hng v mt ngi hoc s rt him ngi.
Khng c danh t no ring ch v mc cao nht ca lng nhn.
Ngi ta c th gi l lng i nhn vn ton.

c hp on:
Bnh khoc lc l s pht trin qu mc ca mt bm cht t

nhin: c hp on. Bm cht ny khin chng ta bit lm cho

ngi khc quan tm n mnh, khin cho chng ta tm kim, mua
chuc hoc chinh phc tnh cm, s knh n hoc lng tt ca k
khc. Tht th, ngi khoc lc l ngi c nhiu c hp on nht,
h t iu v chuyn cao mnh mt cch thi qu, ot
c nhng li lc v mt x hi, lm ngi khc phi ngc
nhin, phi bt ng v.v
c hp on khc lng nhn ch, mt ng th tm kim cn mt
n th phn b tnh cm.
c hp on l iu kin tt yu ca i sng tp th: N ny sinh
ra php lch s, php x giao, nhng nghi thc, nhng nghi l v.v
phn cao ca n l tnh dim da, tnh khoc lc bp i, lo di,
ni mt cch chung l s gi di.
phn thp n l tnh trng trn, tnh ni xng, ni thc nhng
cc lc, ni nh di c chm mm.
c pht trin iu ha, n ny sinh ra tnh thc th.

Hot ng tnh:
Bnh tm thn bt nh l s lch lc ca bm cht ct yu th
t: hot ng tnh.

Hot ng tnh ch v sc hot ng mnh m cng c ngha l s

cn dng hot ng. (Mt ngi hot ng khng bt buc phi l
mt ngi khe v th cht. Chng ta thng thy nhng ngi m
yu nhng hot ng rt hng, tri li c ngi voi vt khng
ng nhng li t ra bi hoi, suy nhc). Hot ng khng ct l
vn ng, n gm nhng c ch, nhng sc mt, nhng thi ,
nhng li ni, xt cch chung, n gm tt c nhng phng cch
din t tnh cm, biu l t tng. Bm cht ny gip chng ta
chuyn t tng sang hnh ng.
ng lm ln hot ng tnh vi thi v li x s ca mt ngi
n thuc v ng lc. Hot ng tnh l mt kh nng c trong
chng ta, l nhng g chng ta c th lm. Thi v li x s l
tng kt nhng hnh ng c thc hin, l nhng g chng ta
lm. Hot ng tnh thuc v tim t, thi v li x s thuc v
thc t.
a ht trn ca hot ng tnh l: tnh lin thong, no ng, bc
l, ci m. a ht di l tnh nhu nhc, chm chp, bt ng.
Hot ng tnh c nhiu cp bc n i t s thoi mi ti s khch
ng.
Hot ng tnh ty thuc mt thit vi mt trng thi th cht
chung m ngi ta gi l ton thn cm gic. Ton thn cm gic l
tt c nhng cm gic bn trong con ngi do trng thi thn kinh

chng ta gy ra. Khi b thn kinh chuyn vn iu ha ton thn

cm gic chng ta tt, chng ta cm thy mt s khoan khoi ton
th kh t, mt cm gic khoan khoi n gip cho s chuyn vn
ca hot ng tnh. Tri li khi ton thn cm gic chng ta khng
c tt th hot ng tnh b ngng tr.

Cm xc tnh:
a cm xc l s pht trin qu ca bm cht cm xc tnh,
bm cht th nm v sau cng ca nhng bm cht thuc cm tnh.
Cm xc tnh l phn ng ca mt ngi trc s khin d ca
ngoi gii, n c th l mt s au kh, mt nguy him, mt nim
vui. Cm xc tc l bun, vui, s hoc gin d. l bm cht c
bit gip bn ng phng th, mt b my phng, mt con ch
gi nh n nhn bit u l th, u l bn ca ch n. N gip
chng ta phng, t v.
phn cao n l tnh nng ny, a cm. phn thp tnh lanh li,
tnh thn nhin.
Nhng phn ng sinh l c th lm cho nhng cm xc l ra ngoi:
Khi chng ta gin d hoc s hi, mt chng ta s bng hoc ti
xanh, tay chn run ry.
Nm bm cht cn bn y: tham mun, lng nhn, c hp on,

hot ng tnh, cm xc tnh c gi l nhng bm cht thuc

hot ng v tnh cm. l nhng trng thi tin nhin, do tri
sinh, do cch cu thnh th trng ca con ngi.
Hai trong nhng bm cht y l hot ng tnh v cm xc tnh
c lin quan mt thit vi sinh l v c th biu l ra ngoi mt nn
c gi l nhng bm cht thuc hot ng. Cn li ba bm cht
kia lng tham mun, lng nhn, c hp on th c ghp vo
nhng bm cht thuc cm tnh.
em mt ngi ra m xt, chng ta thy nhng bm cht y khng
thay i, lc no chng cng hin din v gi nguyn gi tr. Chng
n tn ti sut mt i ngi v vn mt mc , nhng phn
sau y, chng ta s thy bng cch no ci c tnh tp thnh c th
che y n, kch thch n hoc lm gim sc hot ng ca n.

II. TR TU - NHNG KH NNG TINH

THN
Cn c vo nhng chng bnh tinh thn do th tng sinh ra, chng
ta nhn nh nm bm cht ct yu ca kh cht, nhng cn
nhng bm cht ca tr tu th ra sao? V sao nhng chng bnh ni
trn khng th gip chng ta bit g v nhng bm cht ca tr tu
c?
Tha, bi mt l gin d l nhng chng bnh ny tr tu khng

h b thng tn. Ni cho ng, nhng ngi mc bnh tham

vng, khoc lc khng phi l nhng ngi cung tr hn. u
c h ch b lch lc mt im no thi, ngoi ra h vn bit
suy lun ng n, tr tu h khng h hn g c. V th, lu nay
ngi ta vn cho rng h hon ton chu trch nhim v nhng hnh
vi ca h (v hin gi vn th, ta n vn kt ti h), h l nhng
ngi na khng na in. Khi h b giam gi, ngi ta c th dng
h lm nhng cng vic cn n tr tu.
Ngi ta c th ng rng nhng bnh thuc nhm u, nhng bnh
do thng tch gy ra c th gip chng ta bit r v nhng bm
cht ca tr tu, v nhng chng bnh ny c nh hng n nhng
bm cht thuc tr tu, v nhng con bnh y u l nhng ngi
in tht s. Nhng ngi ta vng phi mt li b. Nhng thng
tch gy nn nhng chng bnh y cng lm h hng c gung
my tr tu. B no ca nhng con bnh y khng ging nhng
ngi khc, v th cng khng rt ta c mt vi nhn xt hay ho
no v nhng b no lnh mnh.

Ngun gc ca s sng:
Phi kho xt mt ngun gc khc: ngun ca s sng, n
gip chng ta kim im nhng bm cht thuc hot ng v
cm tnh v l ng nhin, nhng bm cht ny cng xut hin
cng mt ngun gc y.

Khng c cch no khc nh ngha s sng hn l da theo

nhng biu hin ca n. c tnh ct yu ca s sng l s lin tc.
Mi sinh vt u do mt sinh vt khc sinh ra. Mi t bo u bt
ngun gc mt t bo khc. Nhng ai sng to ra t bo u
tin?
Vn ny gy ra bao nhiu cuc bn ci si ni cho n nay
vn cha chm dt.
Nhng ngi tin theo thuyt quyt nh, thuyt duy vt cho
rng s sng l s hp thnh ton b nhng hin tng thuc l
ha hc m v cch truyn chng, chng ta cha hiu c, khng
phi v khng hiu ni bn th ca nhng hin tng y m v tnh
cch v cng phc tp ca chng.
Nhng ngi thuc phi vn vt sng to th tin rng phi c mt
ng ti cao dng nn vn vt. Mi phi u c mt s ngi bnh
vc cung nhit. Chng ta khng d vo cuc bn ci y, n vt
qua khi phm vi sch ny. Chng ta ch bit rng cho n ngy
nay chng ta cha h bit g c v ngun gc s sng. Nu chng ta
r c, chng ta lm nhng bc thn thnh, nhng chng ta ch
l ngi, ngha l cha c g ng k.
Song nu chng ta cha bit g v ngun gc ca s sng, t ra
chng ta cng bit c nhng iu kin cn bn ca s sng. Mi
sinh vt sng u biu th bi bn hin tng ring bit.

Nhng hin tng ca s sng:

Hin tng u tin l dinh dng. Tt c mi sinh vt u
bit t dng, ngha l mi sinh vt u c mt s trao i nhng
thc cht vi hon cnh m n ang sng. Nhng sinh vt th s
nht ch gm c mt t bo, nh loi protiste chng hn, cng
nhn c ca ci hon cnh m chng ang sinh sng, nhng cht
b cn thit n ngm qua ci v bc nguyn sinh cht ca chng.
Cng bc cao ln trn ng cp sinh vt, chng ta s thy c nng
dinh dng c quy nh vo mt c quan do nhng c quan
ny tr nn phc tp.
Hin tng th hai l hin tng sinh sn. Tt c nhng sinh vt
u c truyn tn, ni di. l do tnh cch lin tc ca s
sng. thi hnh cng vic y, to vt dng nhiu phng thc
khc nhau v bt chp ci lun l ca con ngi. i khi, nhng
sinh vt th s, ci t bo nguyn khi t chia ra lm i sinh ra
hai sinh vt mi ring bit; c trng hp sinh vt y ny sinh
thm bng cch ny mm n mng, li cng c khi nhng sinh vy
y to ra nhng t bo c bit, c gi l t bo tnh dc. Hai t
bo trng mi s kt hp nhau sinh ra mt sinh vt mi. l
li sinh sn tnh bit.
Hin tng th ba l hin tng di ng. Tt c nhng sinh vt
u c th di ng, t ng, vn ng, chuyn ng. D l nhng

sinh vt s ng nht, trng mt ngoi hnh nh khng c ng

lc, nhng bn trong vn c nhiu s vn chuyn d l yu t.
Nhng s my ng ny c th rt chm nh ging san h hoc
nhanh nh loi chim n.
Hin tng sau cng l cm th tnh. Tt c nhng sinh vt u b
khch ng hoc t hoc nhiu bi nhng khch ng ca hon cnh
bn ngoi. Tt c u bit cm gic. L d nhin ng cp di,
nhng cm gic ny rt th thin, n c cm gic bi ton b ca
t bo. Cng ln cao ng cp sinh vt n cng tr nn phc tp.
Cc sinh vt cao ng c nhng c quan ring bit cho mi loi cm
gic.
Ngi ta cng nhn thy bn iu kin ca s sng ny nhng
vt th v t chc nhng ch thy ring tng hin tng mt. Mt
ngn la chng hn, cho chng ta thy hnh nh ca s dinh dng.
N cng bit hp th v bin ha nhng thc cht ca cnh vt bn
ngoi.
Vic thnh lp nhng tinh th trong mt th nc m cht thuc
tan n nung , gn ging nh s sinh sn. S vn ng rt thng
thng trong to vt: nhng con nc, ci trng lc, nhng tinh t,
u di chuyn.
Sau ht mt vi vt th cng bit cm th, cng c nhng cm gic
thc s. Cht thp thu nhn mt vi tnh cht mi khi gp phi

mt t d v bin thnh nam chm. Di nh hng ca nh sng,

cht glatine bichromate khng cn tan c trong nc, v cht
glatino bromure dargent (hai cht ny dng trong vic lm
phim nh) s tr nn en sm. in tr ca cht slnium i thay
ty theo sc sng v in tr ca cht kim kh th thay i ty theo
nhit v.v
Nghin cu v nhng sinh vt, chng ta nhn thy iu ny: bn
tnh cht ni trn, xt ring tng tnh cht mt th n ch thuc v
phng din l ha hc. Ngi ta ch c cch phn bit mt hin
tng sinh sng vi mt hin tng vt cht bi mt ci g , m
hin tng sau ny khng th c.
Tt c vn l s hin din ng thi ca bn hin tng n biu
th cho s sng.
Bn tnh cht ny va y va bt bin. y v mt khi
c bn tnh cht ny th c s sng. Bt bin v khng mt sinh
vt no m khng c bn tnh cht ny.
Ngi ta nhn thy ngay hai tnh cht u tin (dinh dng v sinh
sn) l hai c nng bo tn c mc ch lm cho sinh vt c
trng tn. Cn hai tnh cht kia (vn ng v cm th tnh) l
nhng c nng tip ngoi, gip cho sinh vt lin lc, giao dch vi
cnh vc bn ngoi, hoc t s dng hoc t bo v.

Ngun gc ca nhng bm cht thin nhin:

Nhng bm cht tm l lm c s cho c tnh chng ta, chc
chn c lin h mt thit vi bn tnh cht ca s sng. Nu khng
do m ra th do u? Sau y chng ta s tun t xem xt qua.
S dinh dng ny sinh ra nhng bn nng thm kht nh kht
n, kht ung, h hp v.v Nhng bn nng ny v phng din
tm l, i ng vi bm cht tham mun. V li li tc ngi ta
cng thng ni l: thm tin, kht danh vng v.v
S sinh sn to ra tnh nng n su mi sinh vt. V mt sinh
l tnh nng to ra lng nhn v cc giai on ph thuc: i
tnh, tnh mu t, tnh b bn, tnh thng, lng i nhn. Freud
c ni, tuy ni li h v nh hng ca tnh dc trong c tnh con
ngi.
Tnh dc cng gy nn gia nh v bnh trng ra lp thnh
nhng b lc, nhng ging dn ni tm li l x hi. Trong ngnh
ny, tnh nng cng pht sinh ra c hp on, iu kin cn
thit cho cuc sng chung.
S di ng th chuyn thnh bn nng: mt thuc v hot ng,
tin ti, di chuyn, hai l thuc v phn ng t v. Mt sinh
vt c th dng ci cnh vc sinh sng hoc bo v s sng.

Bn nng trc l ngun gc ca hot ng tnh, bn nng th hai

l ngun gc ca cm xc tnh m chng ti ni l li phn
ng phng th.
Tnh cht sau cng l cm th tnh pht sinh nhng kh nng
tr tu ca chng ta. iu c th on bit, v cm th tnh l du
vt ca hon cnh in trn sinh vt. Nh n m chng ta c th
hiu ni nhng hin tng chng ta chng kin, nhng hin
tng bn ngoi chng ta.
Cm th tnh sinh ra ba kh nng: tr nh, tr tng tng v
c phn on.
Tr nh l s hp th nhng tri gic, s gn gi, k gi, xp t
c th nhn bit li nhng tri gic y khi cn. l c nng tr tu
th ng.
Tr tng tng l kh nng lm cho tri gic, nhng k c m
chng moi mc trong tr nh c th gn gi, tp hp hoc lin
kt vi nhau i chiu, tng phn nhau v to thnh nhng lin
hp mi m. l yu t ct yu ca s sng to di mi hnh
thc.
c phn on l kh nng gip chng ta phn bit nhng tri gic
bng cch i chiu, so snh v nh gi nhng tri gic y.
Tr nh, tr tng tng v c phn on l ba bm cht ct yu

hp thnh tr tu ca chng ta.

n y chng ta c th lp thnh bng k ci c tnh thin nhin
ca con ngi nh sau y:

III. NHN TNG QUT V C TNH

THIN NHIN
Nh chng ta thy, c tnh thin nhin ca chng ta cn c trn tm
yu t cn bn:
Nm yu t thuc cm tnh v hot ng, hp thnh ci kh cht
con ngi.
Ba yu t thuc tinh thn, hnh thnh nn tr tu con ngi.

Tm bm cht ny c tnh cch tin nhin, cn bn v thng

xuyn.
Tin nhin, v chng ta tha hng nhng bm cht y bi di
truyn, do cha m, do ng cha t tin chng ta. (ng Jean Rostand
mt nh sinh hc c ting ch trng rng: Di truyn nh hng
n tr tu nhiu hn tnh tnh. Chng ta khng hiu l do. V nhng
bm cht thin nhin ca chng ta c l cng phi c truyn
sang bi nhng yu t di truyn ca nhng nhim th nh nhng
c tnh ca th cht v chc chn cng do theo nhng nh lut
ging nhau).
Cn bn, v l nhng vt liu lm c s hnh l, l nhng kh
nng chng s theo ngi trong cuc thi chy trn ng i.
Thng xuyn, v t lc mi sinh ra n lc chng ta cht, nhng
bm cht y khng h thay i. Chng ta khng th thay i mc
ca chng. l nhng cng c t sn trong tay chng
ta, chng n nh th no, hoc tt, hoc xu, hoc t, chng ta cng
phi nhn lnh; nhng nh ci th ca c tnh tp thnh, chng ta
c th lm gim bt hoc gia tng hiu nng ca chng.
Tm bm cht ny c phn pht cho chng ta khng theo mt
cp bc, mt phm trt no c. Nu chng ta nhn thy ni mt
ngi c mt bm cht mc cao, iu y khng ch rng nhng
bm cht khc tt cng mc y. Mun phn on v mt

ngi chng ta phi bit r tt c nhng bm cht ca h, v s lin

kt gia nhng bm cht y c th sinh ra v s nhng bm cht
ph thuc khc m sau y chng ta s c dp xt quan.
S khc bit gia kh cht v tr tu thc ra khng qu r rt nh
ngi ta c th tng khi nhn qua bng k trc y. Mt ngi
khng phi l mt tinh thn thun ty, h cng khng phi l ti
i ca nhng bm cht thuc cm tnh. Hai loi bm cht ny lun
lun c nh hng i li nhau.
Mt bm cht c gi l quyt nh khi n c nh hng u th
i vi ton din ca c tnh. N c xem l ph tr khi n ch
ng mt vai tr ph thuc. M t bm cht quyt nh ch ng c c
tnh, mt bm cht ph tr ch c th tu chnh, iu chnh c tnh.
Nn gi ngay rng ba thnh phn ca tr tu ch ng mt vai tr
ph tr, n khng bao gi c tnh cch quyt nh. Ni mt cch
khc, chng ta thnh ng theo nh hng ca nhng bm cht
thuc cm tnh. Tr tu ch xen vo b chnh, tu chnh nhng
hnh ng ca chng ta.
Nm bm cht thuc cm tnh v hot ng tnh c tnh cch quyt
nh hoc ph tr.
Mt ngi qu tham n ni khng cn bit trng quyn li ca k
khc s bit dng nhng ngn x giao, lch thip, nhng giao du

kim li lc. y bm cht tham mun ch ng cn c hp on

th tu chnh.
Li c ngi ch bit tm cch cao mnh ln, lm cho ngi ta yu
thch mnh, thch tm danh vng hn l tin ti, h dm tn bc
mua chuc danh vng. y lng tham mun l mt tu chnh cho
c hp on.

nh hng ca nhng bm cht thuc cm tnh:

Lng tham mun l mt bm cht quyt nh, n l nguyn
ng lc mi hnh ng ca con ngi. Ni rng T li dn dt
loi ngi l mt iu tha. La Rochefoucauld chng ni: o
c mt trong t li cng nh con sng no ri cng tr ra bin c.
Nhng bm cht tham mun cng c th ng vai tr tu chnh khi
n nh hng tu chnh s thi qu ca mt bm cht khc.
Lng nhn thng c tnh cch tu chnh hn l quyt nh. Nhng
bc i nhn hon ton rt him. Thnh Vincent de Paul, thnh
Gandhi l gng sng ca nhng c tnh b lng nhn chi phi. Vn
nghip ca Tolstoi cng trn ngp tnh yu nhn loi.
c hp on va tu chnh va quyt nh. N chi phi nhng
ngi dim da hay lm dng, nhng thch ni, ham ni, nhng
ngi hay khoe khoang, khoc lc v.v

Hot ng tnh l mt yu t tu chnh, nhng n c th tr thnh

quyt nh nhng ngi say m hot ng. Chng ta h chng
thy c ngi sut i mnh hng v mt mc tiu: hot ng, h
hnh ng m hnh ng v i khi thiu suy xt.
Cm xc tnh khi th b tr, khi th quyt nh. N ng vai tr tu
chnh khi n khch ng mt bm cht no ca c tnh chng ta.
Do cm xc tnh c th nh hng n ngi hot ng lm cho
h m ra cung nhit v mt ngi giu bc i n c th gi ra
lng thng hi.
Cm xc tnh c tnh quyt nh trong vic i tm nhng thch th
tinh thn, trong nhng cng trnh ca nh nghin cu, nh bc hc,
nh ngh s. S khch ng thng can thip vo nhng sinh hot
tinh thn c tnh cch thc tin hn l t duy. S phi hp ca hai
tnh cch ni trn cng thng thy.
Cm xc tnh d vo, vi t cch l thnh phn trong vic i tm
nhng th vui xc tht, t th vui lnh mnh do th thao em li
cho n nhng th vui v nhc dc. trng hp sau, lng tham
mun v s khch ng lin kt vi cm xc. Nhng s i hi h
cp v sinh l, khng phi ch ty thuc lng tham mun. Ngi a
cm lm khi cng l ngi a dc.

nh hng ca nhng bm cht thuc tr tu:

Tr nh l mt yu t th ng nhng vai tung ca n rt

quan trng trong vic thnh lp ci c tnh tp thnh m cng s ni

n.
Tr tng tng l mt kh nng cn thit cho s sinh hot. Thiu
n, i sng kh m tn ti, Bergson ni: i sng chng ta
hng v tng lai. C nhng ngi tng rng h km tng
tng, d vy h cng c dng n n, dng tin on v tng
lai thin cn.
c phn on l kh nng trng yu nht ca c tnh. N ng
trn cht vt ci ta nh tr tu v nh n m chng ta c th nh
gi, o lng s vt. N cng nh hng rt mnh n i sng tnh
cm chng ta. Nh th, vai tr ca c phn on cng nh hng
n tt c mi th thc ph din, trong i sng thc tin, trong
trng doanh nghip, trong i sng tnh cm, cng nh trong i
sng tinh thn.
Nhng thi m tn, nhng li lm, nhng h hnh u do phn
on sai lm m ra c, nguyn do v c phn on do bm sinh rt
km hoc v mt bm cht no thuc cm tnh pht trin qu
mnh c th hy dit c phn on trn mt vi phng din
no .
Mi ngi u c ci c tnh thin nhin v c tnh ca n l bt di
bt dch, n c di truyn t lc chng ta sinh ra, do nhng t
hp mi m song khng c s tin b no v phm c, bi n

c kt hp mt cch may ri, nhng nh thn hc c th da vo

bnh vc tin iu cho rng mi ngi u mc ti t tng v
nhn loi cn c cu ri
Song nu mun bc li, ngi ta cng c th vin l rng s d mt
phm ca con ngi nhn thy ci tnh cch bt di bt dch ca c
tinh thin nhin l bi ci thi gian ca nhng thi k lch s ch
l mt nhy mt snh vi nhng thi i a cht hoc thi i
thin vn. (Mt nh bc hc, ng Rchard Carrington vit trong
quyn A Guide To Earth History: Nu chng ta thu gn li lch s
qu a cu trong mt nm thi chng ta s thy rng phi i n
tm thng qua s sng mi xut hin. Hai thng k tip ch c
nhng sinh vt th s, t nhng vi phn, nhng vi trng ch c mt
t bo n nhng con sa. Loi vt c v ch xut hin vo tun l
th nh ca thng chp. V con ngi, con ngi nh chng ta thy
hin gi ch ra i vo ngy 31 thng chp lc 23 gi 45 pht. Cn
ci lch s vn minh c bin chp li ng hong th ch thy k li
t pht sau cng trong nm (dn theo tp ch Slection s thng 4
nm 1956).

CHNG V - C TNH TP THNH

i sng con ngi c c trng bi hai phn: con ngi v ci

hon cnh m con ngi y sinh sng.
Con ngi c tiu biu bi c tnh thin nhin m chng ta va
xt qua , n th bm c tnh thin nhin ny t lc mi sinh ra
i. Hon cnh do nhiu phn ng khc nhau, s to ra cho con
ngi mt c tnh th hai n bao trm c tnh trc . l c
tnh tp thnh.
y, chng ta thy ngay s lm lc ca nhng trit gia th
k XVIII nh Jean Jacques Rousseau v Bernadin de Saint Pierre
tin tng tnh thin ca to vt v cho rng s d con ngi b
h hng l do nhng lut l khng hay m x hi lp ra. Thc ra,
nu con ngi sng ring bit khi vng nh hng ca x hi,
ngi ta s thy rng c tnh ca con ngi cng s khc nhau v
khng b c khun theo mt l tng tt p no. C tnh ca h
vn gi nguyn hnh nh ca c tnh thin nhin.
Ci tnh thin ci lun l ca to vt, ch l nhng danh t v
ngha. To vt khng tt cng khng xu, khng lun l cng khng
v l. N ch theo ui mt mc tiu: lm cho s sng c trng
tn v t mc tiu y, n thng dng nhiu phng tin l
lng. (V thng khi khng phi l nhng phng tin tt u.
Lm trit gia tng nhn mnh v tnh cch thiu ha hp ca

to vt). K thc, ch l mt cuc st sinh khng l. Nh t

nhin hc E. Fabre c thut li nhng tp tc v cng c c l d
nhin l theo quan im ca con ngi ca mt vi loi su b.
Nhng ng v quan im to vt, nhng th on c c tinh t
y l iu cn thit cho s trng tn ca chng loi.

nh hng ca hon cnh:

Nhng chng ta hy qua bn vn ca to vt tnh vn
thin hay khng thin, xt v nh hng ca hon cnh i vi
con ngi.
Ci hon cnh m chng ta ang sng rt l phc tp, n thng
bin i l lun lun tin ha. Hin gi rt him ngi sinh trng,
sng v cht mt ni. S pht trin ca cc phng tin giao
thng, s thu hp ca qu a cu bi c gii lm cho con ngi
hin gi nhiu dp sng trong nhiu hon cnh khc nhau.
Chng ta cn ni n qu hng, x s nhng hin gi c my ai
cn ngh n ly tre xanh ca lng mnh. V chc nghip, v s x
dch, v s du lch, v nhng bc thng trm ca c nghip, hon
cnh sinh sng chng ta c th thay i lun.
Vn c tnh tp thnh v th rt phc tp. Chng ta bao gi cng
trnh nhc nhn, s au kh. Do bn nng, chng ta t nhin bit
tm cch thch ng vi hon cnh sng mt cch tin nghi. Do
ny sinh ci tnh tp thnh n lun lun thay i, sut i chng ta
ty theo nhng bin c chng ta tri qua.C tnh thin nhin

chng ta vn khng thay i, song c tnh tp thnh n bao ph

trn c tnh thin nhin y c th ngn tr hoc c xut nhng biu
hin ca c tnh thin nhin ty trng hp.
Cng t chu nh hng ca hon cnh, c tnh thin nhin chng ta
cng gi li c ci trng thi nguyn khi ca n. Nhng ngi
sng trong ng bi xa th thnh hoc trn rng ni t khi chung
ng vi x hi m c c mt c tnh tp thnh l do chnh h
to nn (t gio dc) bi th n gn ging vi c tnh thin nhin.
Do tnh tnh ca h thng c tnh cch c on (v th c mt
s nh vn thch nghin cu v hng ngi ng bi y nh
Balzac, Zola, Prochon, Jean Giono v.v), nh chng ta s thy
sau y, bi c tnh tp thnh ng mt vai tr san bng, n bo
gt bt nhng gc cnh.
tui th, c tnh tp thnh dng nh khng c, tr con chu nh
hng ca c tnh thin nhin. V th trong tm l hc, vic nghin
cu tm l tr con rt quan trng. Xt qua ci thi hoc li x s
ca mt ngi lc h cn th u, chng ta c th on bit c
thc cht c tnh ca con ngi y, d v sau c tnh ca h c b
che y bi nhng g h thu thp khi chung ng vi i sng.
Cc nh gio dc khng nn xem thng nhng vic m h thng
cho l c tnh cch tr con v thc ra l nhng du hiu chc
chn nht c th hng dn h trong vic gio dc con ngi.

C ba loi s kin c th nh hng n c tnh tp thnh:

Trc ht l nhng s kin thuc th cht. Mt tui th au kh,
s thiu tnh thng ca cha m, mt i sng bn cng, mt cm
xc qu mnh c th nh hng su xa n c tnh tp thnh. Qua
cc tc phm ca hai vn ho J. J Rousseau v Jack London chng
ta thy r sut i h, gi mi du vt ca nhng au kh m h
tri qua lc thiu thi.
Nhiu quyt nh ca vua Louis XIV (nht l vic di v
Versailles) c nguyn do ci k nim khng hay ca ng ta v
cuc ni lon La Fronde. Lc cn b, vua Louis XIV b au kh
v tinh thn ln vt cht v cuc bo ng ny, ng b xc ng qu
mnh nn sui i vn gi mi ci n tng y.
S au kh v th cht ca dn c nhng vng b chim ng lc
chin tranh chc chn cng c nh hng n c tnh tp thnh ca
h.
K l nhng s kin thuc sinh hc. Mt tt bnh c nh
hng n c tnh tp thnh. Bnh cn th chng hn lm thay i
thi v li x s ca mt a tr.
Lc thiu thi, thi ho Byron tnh tnh nht nht hay lo s, hay
ng vc, c l v ng b tt chn. V sau, mc d ng tr nn
mt nhn vt c ting tm, ng cng khng thot khi nh hng

y.
Sau ht l nhng s kin thuc x hi. Nhng s kin ny va
nhiu v cng va quan trng. l nh hng ca gia nh, ca
nh trng, ca bn b, ca sch v, ca gio dc, ca nhng cuc
du lch, ca nhng cuc thnh cng, tht bi
Nhng s kin xy ra hng ngy c th bin chuyn ra nhiu s
kin mi rt phc tp. V th kh m nghin cu mt cch tinh t
tng s kin mt. Lc no chng ta cng b nh hng ca chng,
khng nhiu th t, chng ta cng thch nghi theo chng.

S phn ng ca cc bm cht thuc cm

tnh:
Mt ngi m c bm cht tham mun qu nhiu s c nhiu
tham vng vng t qu cao, trn a v x hi ca h v t nhin
h s b nhiu tht vng ch, lng t i h b va chm. Nhng h
s rt c m kinh nghim hay nu h bit phn on, m kinh
nghim y c th gip h phng lng tham vng ca h, v sau
h s bit liu cm gp mm khng cn mng o nhng vic qu
xa vi. (bm cht tham mun).
Mt ngi v qu tt bng m b k khc li dng, hoc ly n lm
on. V sau, mt khi h nh thi n cho ai iu g, h khng cn
khinh xut, h s bit d dt hn. Lun lun h vn mun m rng
lng ca h, song nhng mi tht vng va qua s gim bt li,
hoc ngng hn ci ngun nhn i ca h. (bm cht lng nhn).

Mt a tr tinh nghch, ming hay bp xp, n ni trng tri,

khng bit n nang hoc m xa n ngi khc s b cha m qu
mng. Cha m n gii thch cho n hiu, nu v thin m ni th n
s lm bun ngi ta, cn nu v mun cao mnh th n s b
ngi ta xem r v.v (bm cht c hp on).
Khi bm cht hot ng tnh pht trin qu n c th chuyn
hng vo nhng cuc hot ng hu ch nh chi th thao chng
hn. (bm cht hot ng tnh)
C th ci thin mt ngi tnh nng ny hoc a cm do bm sinh
bng cch khch ng mt bm cht khc nh lng nhn, lng tham
mun hoc c hp on. (bm cht cm xc tnh).
S gio dc d phn rt ln trong vic to nn c tnh tp thnh,
c th lm gim bt nh hng ca mt bm cht quyt nh bng
cch dng nhng bm cht khc dit bt nh hng ca n. N
ng mt vai tung san bng, iu ha. Song gio dc s khng nh
hng ni nhng bm cht pht trin n mt mc qu cao
khng cn c th lm gim bt, hoc khi n khng th cy nh
nhng bm cht khc can thip. V th c nhng th tnh tnh bt
tr.
Kt qu s thch nghi ca c tnh chng ta c gi l kinh
nghim, ni v i sng tnh cm v s thnh thc, gi dn ni

v tinh thn.

K c, kin v tn ngng:
L ng nhin, tr nh cng ng vai tr quan trng trong vic
to thnh c tnh tp thnh. N ghi nh v lu tr tt c nhng
vic, nhng s kin nh hng chng ta, n thu thp tt c
nhng kinh nghim ca chng ta tri qua. Khi cn x s, chng
ta s chn ly trong m k c y nhng ti liu cn xt. Tr nh
c th km, nhng khng my khi n ni qu t chng ta khng
cn bit thu rt nhng kinh nghim. Kinh nghim c c l do
chng ta bit p dng c phn on.
Nhng ngi m chng ta bo rng h khng hc c g vi i
sng c l nhng ngi c nhiu tham mun song c phn on
km hoc gi c phn on ca h b ngn tr bi mt bm cht
pht trin qu nh bnh khoc lc chng hn.
V phng din tinh thn, c tnh tp thnh gm c nhng k c
chng ta rt ta trong khi ni chuyn hoc xem sch bo, nhng
kinh nghim chng ta tri qua, nhng cm gic chng ta xc
cm.
Di nh hng ca c phn on, mt vi k c ny s kt thnh
h thng bin nhng phng thc t tng thng thng. c phn
on s quyt nh rng mt iu g ng tin l thc, mt
trng hp no phi c mt hnh ng g. Lc by gi nhng
quyt on chng ta chc nh ra chm t khng thay i

na cho n khi mt bin c no khc vch cho chng ta thy rng

anh lm lc. Nhng mt khi quyt on chng ta khng cn
phn on, suy xt na. Nhng k c y bin thnh nhng tn
ngng nu l thuc cm tnh, hoc thnh nhng kin, nhng
tr thc nu phn tr thc chim u th.
Tt c nhng tri thc chng ta thu thp trong i sng s hp
thnh ci thc ca chng ta. Nhng ng nhm ln ci thc
ny vi ci lng tm ca lun l hc n ch l mt sc thi c
bit ca ci thc tng qu.

Thi quan v tp tc:

Trn phng din pht ng, c tnh tp thnh c kt thnh
bi nhng thi quen.
Thi quen khi u bng mt hnh ng c suy ngh. Hnh
ng y c lp li mi s khng cn nh n c suy ngh v bin
thnh thi quen.
Nhng thi quen c th c tnh cch c nhn hoc tp th. Nhng
thi quen c nhn rt nhiu v thay i ty ngi, th d lc ra
ng quen cm cy gy trn tay, i mi theo mt con ng, quen
c mt th bo, ht mt th thuc v.v Chng ta nhn thy
trong cch p dng tm l hc, mc ch ca qung co l gy mt
thi quen ca khch hng.
Nhng thi quen c tnh cch tp th l phong tc, tp qun.
Nhng thi quen y cng c th to ra lm thi quen c tnh cch

x hi khc.

Nhng th hiu v nhng khuynh hng:

V phng din cm tnh, c tnh tp thnh c kt thnh bi
nhng th hiu, nhng khuynh hng. Nhng th hiu lin quan
vi tt c nhng bm cht, nhng khuynh hng tri li ch do bm
cht lng nhn sinh ra.
Nhng th hiu, nhng khuynh hng lun lun pht sinh mt
cm xc m ngi ta cho l th v, m i, bi thch hp vi mt
khuynh hng thin nhin. Ngi cng bt u tm cch hng
tr li nhng cm xc y. Song nhng cm xc y nu c lp li
mi s sinh ra s chn ch, nn s chn ch ny ch c tnh
cch nht thi, khi s lp li cch khong tha tht hn th ngi ta
li ht chn.
Lng tham mun gy ra nhng th hiu thuc th vui vt cht, nhc
dc, thi m n, thi gi trt t thuc v vt cht. (Thi gi trt t
v vt cht l thi quen sp xp cc vt cho ngn np v sau khi
dng vt y ri th u li khng h sai sin. Ci trt t
ny thuc v th hiu, nhng mun tp cho c, cn phi c i cht
tham mun v tr nh. Nhng ngi khng ham thch g c
thng khng bit trt t, ngn np).
Hot ng tnh c quan h vi th chi th thao, tp th dc,
lm vic bng tay chn, i b, i du lch, khu v hoc tt c nhng
th g c th tha mn bm cht hot ng ca con ngi. S suy
nhc s gy ra thi n khng ngi ri, thch m p. Ngi hot

ng chu rt rt gii, ngi nhu nhc lun p chn bng, mc

m.
Cm xc ny sinh ra nhng th hiu thuc thm m m nn tng l
cm xc m nhc, hi ha, iu khc, vn chng, kch. Th thch
chy nhanh l do cm xc tnh. Th nh bc, th mo him cng
do cm xc tnh m ra.
Nu phi k tt c nhng th hiu th rt di dng, v li, nu mun
xp n thnh loi ty theo nhng bm cht nh hng n n
cng khng kh.
C nhng th hiu b chi phi bi nhiu bm cht. Th d su tm
l do lng tham mun v cm xc tnh gy ra.
S thch mun c nh ca m cng l do lng nhn (yu gia nh)
do c hp on (ph trng s xa hoa) do cm xc tnh (thch
nhng vt p).
L ng nhin, gio dc cng c th to nn hoc pht trin nhng
th hiu song t ra ng nhn phi sn c nhng bm cht thin
nhin tng xng v mt mc kha kh.
Nhng khuynh hng u do bm cht lng nhn m ra. N bt
ngun mt hin cm thin nhin i vi mt ngi, mt vt, mt
ch , mt cng cuc, mt thc th, cng c khi l i vi mt
ngi qu vng (thi tn sng nhng k c).

Cng nh i vi nhng th hiu, ci thin cm y ny n do s i

mi, n pht trin v sau cng s c kin c. trng thi sau
ny khuynh hng c c mt i sng ring bit. N c th thay
i, ny n, n nh hoc bin mt.
Nhng khuynh hng k ra th tht nhiu, sau y l mt vi th:
tnh thng, tnh bng hu, lng qu chung, tnh yu di mi
hnh thc, lng hm m, s knh n, lng bit n, lng i quc, lng
m o, lng t thin, lng yu sc vt. (Danh t tnh cm l mt
trong s nhng danh t m m khng r ngha m khi cp v
tm l hc ngi ta thng dng n. y tng cng nn nh
ngha n li cho minh bch. Thng khi ngi ta dng danh t tnh
cm m ch ci m y chng ti gi l khuynh hng tc l
nhng trng thi c bit. Nhng chng ti ng vi Marcel Boll
l nn dnh danh t tnh cm ch v nhng trng thi tm b,
ch din ra trong mt thi gian ngn ngi nh s thm mun, s s
st, s bng lng, s chn nn).
Mt khuynh hng c th hnh ng ngc li lng nhn, th
d: tnh kh thng, s him khch, th on
Cn phn bit r nhng khuynh hng, nhng th hiu v nhng
hnh thc ca tm tnh.
Th hiu, khuynh hng l nhng p dng c bit ca cc bm
cht thin nhin chng ta, cn nhng hnh thc ca tm tnh m sau

y chng ti s c dp ni n, l nhng li phi hp thng

thng con ngi.
Tnh bng hu chng hn l mt khuynh hng, mt thin cm
chng ta c i vi mt ngi. V li, mt ngi hin t v c c
hp on bao gi cng l ngi thun hu. Tnh thun hu l mt
trng thi tng qut i vi mi ngi. Chng ta c tnh cm ring
i vi mt ngi nhng chng ta t ra thun hu vi mi ngi.
Mt ngi rt c th c cm tnh ring i vi mt ngi no v
t ra kh thng i vi mt ngi khc.

Nhng am m:
Khi nhng th hiu, nhng khuynh hng tin n mt mc
qu cao, s bin thnh nhng am m.
Khi mt th hiu tr nn khn khit n c th li cun, bt buc
mt ngi phi tha mn n n cng, nu ngi y khng c mt
c phn on chc chn vch cho h thy nhng tai hi ca th
hiu y. Qu thch nh bc s gy ra s m nh bc. M t khuynh
hng qu mnh thin v mt ngi s gy ra th tnh yu say
m.
S am m t khi c pht hin ra mt cch t ngt. Lun lun
am m bt u mt th hiu hoc mt khuynh hng n ny
n hoc nhanh hoc chm. Ci tnh yu st nh m ngi ta
thng ni n, d sao cng rt him. Ngi ta thng gp n
nhng ngi a cm xc. (V thng khi ngi ny rt d lm lc,
trc mt cm xc qu mnh, c phn on ca h m ra bt

lc). Lm tiu thuyt gia v kch gia tng nghin cu v s pht

trin ca nhng mi tnh si. Stendhai (vn s Php, tc gi quyn
De Iamour) tng vch r s tin trin t mt khuynh hng
n mi tnh si khi ng ni v s kt tinh ca tnh i. ng lm
ni bt ci im then cht m t mt khuynh hng bin thnh
am m. S kt tinh y chng qua l ci thc am m v mt
bin c n vch r cho mt ngi thy rng khuynh hng ca
mnh n nng nhit l bao, khi m trc h khng bao gi ng.
Mt khuynh hng nng nhit i vi nhng vic c tnh cch x
hi: qu hng, tn gio, chnh tr cng c th gy ra nhng am
m. Lng i quc c th tin n mc bi ngoi, lng m o c th
i n s cun tn v.v
Cc nh tm l hc u nhn thy iu ny: cng gp tr ngi bao
nhiu, nhng am m cng pht trin mnh by nhiu. Hnh nh s
kh khn l iu kin cn thit nhng am m ny ny n. V
cng nh nc triu dng ln, ph v cc b ri sau trn
lan mt cch d dng khp ng ni, nhng am m ch ph trng
lc lng ca n khi n gp phi tr lc, nu c tha mn mt
cch qu d dng, t n s dp tt n.
S pht trin ca mi am m nht l ca tnh si u c dnh dng
n gi tr ca mt vi bm cht. Tt c nhng am m u l
nhng ngi nhiu tham mun, li a cm xc.
S ham thch l h lun ca am m. Mt ngi bt v li t nhin

s khng ham thch g c. Cng nh mt ngi im nhin khng h

b li cun bi mt am m no, bi lc no h cng t ch c
hoc ch xc ng nh thi.
c phn on mt mc cao c th tit ch nhng am m.
Nhng mi tnh si ch c th pht sinh nhng ngi nhy xc
cm, giu lng nhn v c kh nhiu tham mun.
Tm li am m l mt trng thi cm tnh ca c tnh do mt vi
th hiu hoc khuynh hng b cn ngn s pht trin sinh ra.

S quan trng ca c tnh thin nhin:

Vai tr ca c tnh tp thnh rt quan trng nhng khng phi
l ct yu. Chnh c tnh thin nhin mi thc l ngi du dt
chng ta, n chi phi chng ta mt cch v thc. Thng khi chng
ta hnh ng theo mnh lnh ca n m chng ta khng ng ti.
c khn ngoan ca dn chng ni r s thc ny trong nhng
cu tc ng: ui ci bn tnh i, n s chy si tr li, Ngi
tnh th no s ra th y, Khng th i thay tnh ngi v.v
Bi chng ta khng lm ch c c tnh thin nhin v lm khi cn
b nh hng ca n m chng ta khng d, cho nn trong li x s
v hnh ng, chng ta c mt phn no c c tnh thin nhin ch
nh, xin ni r ch nh ch khng phi l tt nhin. Chng ta
b c tnh thin nhin thc y phi hnh ng theo mt hng li

no v tt chng ta phi bt buc hnh ng theo hng .

C tnh tp thnh c th can thip sa i li x s v hnh
ng chng ta v nht l trnh nhng hnh vi khng hay v mt
x hi.
c phn on chng ta da vo nhng tri thc c, s vch r
ng li nn theo, do chng ta c cm tng rng mnh c c
t do ch phn no, song thc ra c l ch l mt o tng.
Nhng, chng ta c th xt v trch nhim ca mt hnh vi di
mt gc cnh khc. V phng din x hi mt hnh vi c th b
trng tr khi m n lm hi cho on th v khi ngi c hnh vi
y c thc r rt l n c phng hi. V s trng pht, theo
quan nim y khng c ngha l trng tr mt hnh vi nghch vi
lun l x hi hoc lun l ca Thng m l mt li phn ng
bo v x hi. Thuyt ny cng ngy cng chim u thng trong
vic php ch. V lch s ca trng pht nh ngi ta ni, ch l
nhng bi min lin tip.
D sao s phn nh gii hn trch nhim vn cn l mt bi ton
kh gii cho cc quan ta nht l cho nhng y s gim nh lun
lun phi gii quyt nhng v n.
S quan trng ca c tnh thin nhin l tnh cch n nh, vng
chi ca n v cng bi n bt ngun t huyt thng t tin
chng ta, trc khi chng ta sinh ra t lu. N c kt thnh bi

mt s pht trin chm chp m chng ta cha bit r, cn c tnh

tp thnh th mi thnh lp sau khi chng ta ra i v lun lun
thay i.
Khi mt ngi no ni ti thay i rt nhiu, chng ta ch
nn tin h bng li. V thc ra ch c c tnh tp thnh ca h b i
thay do nhng bin c, cn c tnh thin nhin ca h vn khng
thay i. S thay i ca c tnh tp thnh l vic thng xy ra
trong i ngi, t lc xun xanh n tui gi. Mt vi bin c phi
phng c th lm ni bt s bin i ca c tnh. S sp mt
c nghip, mt ci tang au n, vic lp nn c mt cch nhanh
chng v.v thng khi l nhng yu t su xa c th thay i c
tnh.
Nn chin tranh, m bao nhiu ngi b li ko ra khi ci hon
cnh sinh sng ca h b t vo nhng cnh sng rt qui n,
cng lm cho c tnh tp thnh ca nhiu ngi bin chuyn rt
nhiu.

Tr khn ca loi vt:

Tt c nhng nhn xt trn y gip chng ta ri mt t nh
sng vo vn hi ph thuc: vn tr khn ca loi vt.
bit rng, c tnh chng ta l do nhng iu kin nguyn thy
ca s sng to thnh, chng ta c th suy ra v cho rng loi vt
cng c mt c th, l d nhin c th y t phc tp v khng c
tin b nh con ngi. Descartes lm lc khi ng cho rng loi

vt ch l nhng b my v c l Gassendi, ngi chng li

Descartes, c l hn. Thc ra, trong ng cp sinh vt, t loi vt
khng xng sng n loi ngi, tng c bao nhiu th c th,
t th n s nht cho n th phc tp. Song ch nhng loi vt
cao cp, gn ging loi ngi, chng ta mi nhn thy nhng s b
ca c tnh.
Loi vt gn ging chng ta nhng bm cht thuc cm tnh. Th
d, chng ta nhn thy loi ch cng c lng tham mun, l d
nhin lng tham mun ny ch tu trung vic kim n. C
nhng con ch tham n n phi m, li c nhng con khc rt c
tit .
C nhng con ch t nhin tnh vn hin lnh v c nhng con ch
hung d. C nhng con ch rt d giao du, thch ngi ta nng niu,
c nhng con li khng thch.Cng c con li bing v nhng con
rt sing nng. Cc tay i sn u bit rng c nhng con ch bm
sinh vn a cm v c nhng con tnh li rt im nhin. Sau ht,
loi ch cng bit ghen tung nh ai kia
i vi ging mo, nga v n loi chim ngi ta cng c nhng
nhn xt tng t.
Trn a ht tinh thn, nhng bm cht ca loi vt cng km ci.
Tr tu ca chng thng ch gm c tr nh, thng khi c ny
n rt kh, nht l loi nga v ch.

i khi ngi ta cng nhn thy mt vi loi vt c du vt ca

tr tng tng, nhng c phn on th tuyt nhin khng c.
Thnh thong ngi ta cng nhn thy loi vt mt vi hnh vi c
th lm cho chng ta ngh rng chng bit phn on t nhiu,
nhng ng thi chng ta cng chng kin bao nhiu hnh vi phi
l khc ca chng.
C th kt lun rng ci m chng ta cho l tr khn loi vt ch
l nhng biu hin gy ra bi nhng bm cht thuc cm tnh ca
chng v ci tr khn thc s ca chng gn nh khng c. M
nh th k cng hay, s d chng ta yu loi vt l v chng sng
bng tnh cm ch khng phi bng l tr. Nu loi vt c tr
khn thc s th cng l s m phng rt xu x, rt nh nhng
ca con ngi. Bi chng b ch huy bi nhng bm cht thuc cm
tnh, cho nn chng ta c dp thy i khi chng bit t ra mt lng
tin tng rt cm ng, mt tnh thng khng b bn, khng toan
tnh i vi chng ta, nu nhng bm cht y tt v nht l chng
ta t ra hiu bit chng. (Nhng vn s bit t rt kho loi vt l
nhng ngi thuc hng linh tnh v vn nghip ca h thng
chu nh hng rt nhiu ca nhng bm cht thuc cm tnh ca
h. N vn s Colette lm cho chng ta hiu nhiu v loi vt l
mt gng sng).

Tm lun:
Vi bng k di y, chng ta s c mt ci nhn ton din v

c tnh con ngi.

Kh cht: L tng s nhng bm cht thin nhin thuc cm
tnh.
Tm tnh: L kh cht thm vo nhng th hiu, khuynh
hng, thi quen, am m ca chng ta.
Tr tu: L tng s nhng bm cht thin nhin thuc tinh thn.
Tm tr: L tr tu hp vi nhng g m i sng mang li cho
chng ta: gio dc, kin, tn ngng v.v
C tnh trng vn: L tng hp ca tm tnh v tm tr.

CHNG VI - TM TR

Gia tm tr v tm tnh khng c mt s khc bit qu r rt nh

chng ta c th tng khi nhn qua bng k trc y.
Thc ra gia tm tr v tm tnh lun lun c mt s phn ng i
li nhau. Tm tnh t v thm cho tm tr v ngc li tm tr cng
nh hng n tm tnh.
Ba yu t c bn ca tr tu: tr nh, tr tng tng v c phn
on khi phi hp vi nhau v sau khi b nh hng ca c tnh
tp thnh gm c nhng k c, kin, tn ngng v.v s to nn
nhiu th tm tr. Chng ta c th ni: mi ngi u c mt tm
tr ring bit. Sau y chng ta s th xt v nh hng ca nhng
bm cht thuc tinh thn.

Nhng ngi c ti nh gii:

Ngi c nhiu tr nh s bit ghi v gi li nhng k c mt
cch d dng. Nh vy, tr nh l mt mn dng rt tin li cho
s p dng nhng quan nng khc.
Ngi c nhiu tr nh khng hn l ngi thng minh. C nhng
ngi v hc c th hc v nh lu lu nhng bi tht di m h
khng hiu g c, c khi l nhng bi bng ngoi ng. Ngi ta k li
c ngi c qua mt mch hng chc trang trong quyn nin gim
in thoi v c th c nm lng li khng st mt ch. (Nn ch

: nhng ngi lm tnh bng tr gii khng hn l ngi c

nhiu tr nh. Php tnh nhanh bng tr ct thut nhi trn
nhng con s v thu r nhng tnh cht ring ca nhng con s
y).
Tri li, mt tr nh tht tt cng c th sng chung vi mt s
quan nng thng ng. Nguyn tng thng Php, ng R. Poincar
chng hn c mt tr nh k diu, ng c th c nhng bi din
vn tht di khng cn nhn vo bi m vn khng b st mt ch
no.
ng Louis Loucheur, nh k ngh v nh chnh tr Php vn l mt
khi c thng minh v cng l mt ngi c ti nh dai.
Nh chng ta thy, tr nh l mt quan nng hon ton ring bit
vi nhng quan nng khc v nhng quan nng ny khng nh
hng g n n. l mt quan nng th ng, mt dng c.
Tr nhng trng hp thuc v bnh l, khng ai l ngi khng
c tr nh, ch c ngi km tr nh. mt phn sau chng ta s
thy, bng cch no gio dc c th bi b s suy km tr nh v
quan nim chng ti v s hun luyn tr nh ra sao.

Nhng ngi giu tng tng:

Tr tng tng c nhiu th, nhiu loi khc nhau. Tt c
nhng sng to trong a ht ngh thut, khoa hc, k ngh, u i
hi mt tr tng tng kh di do. l mt trong nhng iu
kin cn thit ca vic sng tc, nhng khng phi l tt c.

Trong sinh hot hng ngy, nhng tay th may sng ch nhng
kiu qun o, nhng chuyn vin trang tr nh ca, nhng nh tiu
cng ngh, nhng nh v qung co v.v u l nhng ngi giu
tng tng.
Nhng ngi giu c tng tng lun lun hng v tng lai, t
khi nhn v d vng. (Ngi La M thi xa t tng lai bn
phi v d vng bn tri. Cng nn , nhng vn hnh trong
to vt u hng v bn phi: v c, t cy u cun v bn
phi. Kim ng h cng quay t bn tri sang phi).
S m mng v i sng trm t mc cm i hi nhiu c
tng tng. S tin liu nhng s vic xy ra trong i sng hng
ngy cng cn n c tng tng. Nhng thng gia, k ngh gia,
v ni chung, nhng tay ch huy lun lun cn n c tng tng
xp t chng trnh hnh ng. Mun lm vic t ra chng ta
phi bit r nhng g chng ta sp lm. Cng a v cao, s tin
liu ny cng phi nhm tht xa. Vic t li l mt bn hp
ng mi xt qua c th cho l mt cng vic khng th mng cht
no, nhng thc ra n cng i hi t nhiu c tng tng, v
mun t mt bn hp ng cho kho cn phi tin liu nhng
hu qu ca n trong tng lai.
Ngi km tr tng tng ch sng trong hin ti. t khi h ngh
n ngy mai. Khng bao gi h bit tho ra k hoch hay chng
trnh. Phn ng h t thch v m thut v ch hng v nhng

cng cuc c tnh thc tin. H ch quan tm n nhng g h thy.

Nhng g ngoi phm vi ca h, trn trnh hiu bit ca h, h
k nh khng th c. l nhng ngi thc t, sng l x mt
t, nhng u c hp hi. V khng bit tin liu bng cch suy
lun nn trong i sng ca h gp lm tht vng.

Nhng ngi bit suy ngh:

c phn on, c tnh ch yu ca tm tr, cng i thay ty
ngi. N khng n chu vi hc vn, gio dc. C nhng ngi hc
cao nhng suy lun, phn on sai v c nhng ngi qu ma, vn
ha km li bit suy lun rt ng.
y, chng ta nn phng mt s lm lc rt thng thy.
Nhng ngi hc cao c th m mt, la phnh chng ta bng
cch ph by tri thc ca h. S hiu rng ca h c th lm cho
chng ta lm tng rng h c nhng kin tn k, nhng t kin.
Mun nh gi h cho ng, phi t h nhng tnh th mi m
m m tr thc ca h s khng gip ch g h c. Lc by gi
chng ta s thy h l lun lc v thc ra h ch bit nhai li
nhng phn on, nhng t tng ca ngi khc.
c phn on l nn tng ca c ph bnh. Thiu n, chng ta
khng th c nhng kin ring v ngi v s vt.
Mun o lng bm cht ny mt ngi, chng ta phi lu tm
n nhng bm cht thuc cm tnh v hot ng tnh ca h.

Ngi ta h chng thng ni: Anh ny thng minh lm, nhng

hn x s nh mt thng ngc. l c phn on b am m
lm m m, m nh bc, m gi, m o, m chnh tr v.v Cng
nn ni r, h ch b ti mt v nhng im g c dnh dng n am
m y, cn ngoi ra h vn sng sut, vn bit suy lun ng n.
Thnh thong ngi ta thy, v cng l u nhiu tiu thuyt
hoc phim nh,c nhng bc i nhn, u c sng sut li tr
thnh nhng mn chi trong tay mt ngi n b m trnh
km.
Mt am m v chnh tr c th lm cho mt s ngi phn on
sai, mc du v vn chng hoc m thut h vn l nhng tay ph
bnh li lc. Trng hp ca Lon Daudet chng hn. Khi mt
ngi ng ra chng i vi mt iu g mt cch am m th
h khng cn tinh thn khch quan nhn xt.
Tnh h tin cng c th lm cho mt ngi rt khn ngoan li c
nhng hnh ng ngu xun. Mt tay keo kit khn ngoan, hc rng
v c gio dc nhng trong i sng hng ngy li c th t ra bt
lch s, th l, khi ng ti mt vic g c dnh dng n tin nong
d l mt s tin mn.
Ni tm li c phn on l mt kh nng gip chng ta nhn nh
mt cch ng n nhng phi hp ca tri thc tng tng m
vt liu l do tr nh cung cp.V th c phn on l yu t rt

quan trng trong c tnh. Chnh n gip chng ta nh gi nhng s

trng tm l.
S ngu ngc, n n l nhng chng ngi kh vt, l nhng vt
xu n su, khng th cha d nhng bm cht khc c tt chng
na. Trong thng trng th gp mt tn im khn ngoan hn l
mt thng ngc. V t ra vi tn bm bi kia chng ta cn thu
thp c mt bi hc cn i vi thng ngc th chng ta chu

V s hun luyn nhng bm cht thuc tinh

thn:
Bng cch no chng ta c th dung ha s bt bin ca c tnh
thin nhin vi vic gio dc, vic hun luyn nhng bm cht
thuc tinh thn nh tr nh, tr tng tng, c phn on?
Nu cho rng c th rn luyn nhng bm cht y th lm sao c
th ni rng c tnh thin nhin bt di bt dch?
S mu thun y ch c mt ngoi. Thc ra s gio dc khng ci
bin hn nhng kh nng thin nhin ca chng ta, nhng n c th
dy cho chng ta cch s dng nhng kh nng y mt cch hay
hn, kho hn, c li hn.
C th phn bit nhiu loi tr nh n ty thuc vo nhng gic
quan chng ta.
Trc ht c th tr nh thuc th gic. Nhng s vt chng ta
trng thy s in vo tr nh chng ta, hoc nhiu hoc t v trong

nhng s vt ny c ci li d in vo tr nh chng ta hn nhng ci

khc.
Th d, c ngi nh gii v nhng on vn, nhng tranh nh.
Ngi khc li gii nh v nhng cnh vt, nhng ng x, nhng
thnh th, l tr nh a l Li c ngi khc li nh mt ngi
rt ti. Ngi c th nh gii nhng on vn song hay qun mt
ngi hoc a th nhng con ng.
K l tr nh thuc thnh gic. Loi tr nh ny cng c nhiu
th. C ngi nh r tn ngi hoc tn thnh ph, ngi khc li
c ti nh nhng nt nhc: tr nh m nhc. C ngi c th th
nh ngay m c vn xui th nh km hn.
Sau ht, c nhng loi tr nh thuc khu gic, v gic v xc
gic, song nhng loi tr nh ny khng pht trin bao nhiu. Mc
du ngi ta cng c thy mt vi nh chuyn mn th ru
nho, ch nm qua cc ru c th bit ru y thuc vng no sn
xut nm no hoc mt nh bn len ch s vo nhng si ch len c
th on bit th len y thuc hng no, cng c nhng nh ha
hc chuyn mn ch nc hoa c th nhn bit mi g do cht g
ch ra v.v
C th so snh tr nh vi lp nha ca knh nh hoc mt tp nh
dn nhng knh nh hoc phim nh gm c nhiu trang. Ci g bt
bin l ci mc n nh ca nhng knh nh hay phim nh .

Nhng phim nh ny b tc dng bi nhng quang tuyn t nh n

xuyn qua nhng ng quan chng ta, trong trng hp ny,
nhng ng quan y c th snh vi nhng ng knh ca my nh.
Cc th ng knh y: mt, mi, tai v.v c th tt hoc xu, l
do bm sinh chng ta khng th sa i n.
V chng ta cng bit rng vic nh n vo phim ty thuc vo ba
yu tt: sc nhy ca knh nh, sc sng ca ng knh, s chiu
sng ca mc chng ta nh chp v ci thi gian chng ta nh
sng lt vo ng knh.
Xt qua th d trn y, chng ta hiu r gung my ca tr nh
v vai tr ca gio dc, ca hc vn.
Ngi c nhiu tr nh v thnh gic l ngi c c mt th ng
knh tai rt nhy, mt th ng knh c sa cha, trong rt
c th h ch c mt ng knh mt rt tm thng. Sc nhy ca
tr nh vn mt mc song nhng tri gic do l tai em vo s
n tng su v mnh hn nhng tri gic do i mt thu thp.
Xt ring v tr nh thuc th gic chng hn, s d mt bi vn c
th n su vo tr nh hn mt gng mt l do phm cht ca ng
knh mt c th nhng tri gic bi vn lt vo tr nh hn
nhng tri gic gng mt. (C th so snh hin tng ny vi s
khc nhau ca tc dng nhng mu sc i vi knh nh. C
nhng mu khng n vo cht nha glaitino-bromure ca knh
nh thng. Nhng c th snh mt tr nh tt vi phim nh n

nhiu mu).
Gio dc c th can thip vo vic ri sng nhng mc,
ngun gc ca tri gic, v vo vic nh sng lt vo ng knh. Khi
chng ta ch vo nhng mc y, chng ta ko di ci thi gian
nh sng lt vo ng knh v cng ri cho nhng mc y c
thm sng t. N tp chng ta nhn xt v mc y lu di hn,
n cng gip chng ta nhn bit mc y r hn v do n gip
tr nh chng ta ghi li nhng tri gic y, nhng tri gic khi
chng phai.
V th, chng ti ni rng ngi ta khng th luyn tp lm tng
tr nh, nhng ngi ta c th tp s dng tr nh mt cch kho
hn, c lc hn.
Ngi thng so snh tr tng tng vi tm bng gn mu ca
cc ha s. C ngi c c mt tm bng gn mu tht to, gm
nhng mu sc khc nhau, ngi khc ch c mt tm bng va
phi, li c ngi ch c mt hp ng mu nh nh cc em hc
sinh.
Hng ngi trc c phng tin to nn nhng bc tranh
mt cch d dng. H khng cn phi trn mu v h sn c
mu sc. Hng gia vn cn nhiu phng tin nhng t ra h phi
bit pha trn mu. Hng sau cng ch c th to nn nhng bc
tranh xu x v h thiu c nhng mu sc cn bn.
i vi hng sau ny gio dc c th dy cho h cch dng mt t

mu ct yu m h c v nn nhng bc tranh kh d xem c.

y cng th, gio dc khng bin i hn nhng ming mu trn
bng gn mu ca h s, n ch c th ch cho ha s bit cch s
dng mt cch hay hn nhng ming mu m h c.
C th snh c phn on vi chic ng h. Ngi bit l phi l
ngi c c mt chic ng h Thy S chy tht ng, hoc nu
c x xch th cng sai chy trong mt vi sao (giy). Ngi khc
ch nhn c chic ng h hng thng c th chy sai c nm
mi pht trong mt nm. Mt ngi th ba nhn c mt chic
ng h ng gt i sm hoc i mun c chc pht trong mt
ngy. Li cn mt anh khc na v phi chic ng h tri nh
ch nhng gi pht theo ring ca n khng ging ai c
S gio dc c nh hng l ch n c th tnh v on bit chic
ng h y chy nhanh hay chm. i vi ngi m c c phn
on cha mt hn, s gio dc c th nhc nh cho h bit nn
phng li suy lun ca h v nn kim tra n. Ngi c gio ha
nh vy c c mt phng trnh ring ca h v h cn c vo
sa i nhng phn on tin khi.
V ci th d ny rt ng, bi gio dc khng sao ci bin anh kh,
ci anh chng c c chic ng h tri nh lc chy chm lc
th chy nhanh. Gio dc khng th to cho chng ta mt phng
trnh ring. V th mt ngi kh d c hc thc bao gi cng vn
l ngi kh.

Mt vi th u c:

Mt ngi c nhiu tr nh nhng thiu c tng tng ch c

th lm nhng cng vic c tnh cch bin tp, su tm, tham bc.
l mt ngi tha hnh hn l ch huy. H co th tun theo
nhng ch th tha hnh, nhng khng c s sng kin, h khng
bit s sng to d a ht no. Chng ta c th vit:
Nh bin kho hoc nh k thut = tr nh dai + c tng tng
km.
Gi tr ca mt chuyn vin l c phn on ca h.
Mt ngi b kch thch mnh hoc giu tng tng s c mt tr
c rt tinh nhanh nhng nu c phn on km h s thiu phn
su sc.
Tr c tinh nhanh = kch thch + tng tng di do.
c phn on km hp vi mt tr tng tng ngho nn s sinh
ra mt th tr thc n n, hp hi.
Nhng ngi m ba bm cht tinh thn: tr nh, tr tng tng v
c phn on c ny n, pht trin iu ha h rt su sc, minh
mn, lanh li. Nu nhng bm cht thuc cm tnh v hot ng
tnh ca h li cng tt na th h s l nhng ngi thng ng,
trch vic.
Tm tnh c nh hng n tm tr nh chng ta s thy nhng

th d sau y:
Mt ngi c tr c iu ha nhng c nhiu hot ng tnh v a
cm xc s thnh mt ngi bn chn, nng ny.
Nu hot ng tnh ca h mt mc tht cao, u c h s
y nhit huyt, lun lun hm h nhng cng vic thuc tri thc.
Mt ngi thng minh nhng suy nhc th tr c s chm chp.
H suy ngh v lm vic hi chm nhng vic lm ca h rt tt v
bn b.
Mt ngi thng minh c c mt hot ng tnh kh s thnh
mt u c nhanh l hiu mau m lm cng nhanh.
Nhng nu trong ci c tnh trn y c phn on km, chng ta
s thy mt th u c u t, hay lm xng, lm by, thiu suy ngh
v c phn on cng km bao nhiu th tt xu ny cng ln by
nhiu.
Tr c s thin l do c phn on khuyt km hp vi tr nh t.
Mt ngi thng minh, hot ng, nhiu tham vng thng hng
v vic kinh doanh, v h s d thnh cng trn ng i, nht l
khi c phn on h li rt tt.
C th phn tch gung my tm l ca ngi quen sng trong o

tng, trong mng o, lun lun toan tnh nhng cng cuc khng
th thc hin.
Tr tng tng qu sung mn s cung cp cho h nhng vt liu
h xy p nhng tr nh ngng cung. Hat ng tnh khng ngt
thc y h thc hin, nhng v thiu phn on nn h khng cn
bit nhn nh mt cch ng n nhng hy vng rt l mong manh
c th thnh tu trong nhng cng cuc y. V lc by gi h s
nhm mt lm liu.
Ngi o tng = Tr tng tng qu sung mn + Hot ng
tnh mnh + c phn on km.
c ngoan c l do bm cht tham mun kh mnh hp vi c phn
on km. Lng tham mun kch thch nhng tham vng song c
phn on khng th phn bit nhn bit nhng c vng,
nhng tham vng y c hp l chng. V ngi ta m ra c l,
bng bnh, ngoan c. Nhng hng ngi u b, cng c nh
la u l nhng ngi km c phn on.
C th vch ci chng trnh ca c nghch thng nh sau y:
Mt vi c tnh tinh thn hp vi nhiu c hp on. Bi bm
cht ny tin n mt mc qu cao nn ngi ta hay khoc lc,
di gi, l ni v a ht tinh thn. Xt k ra, s nghch thng
ch l mt kin k quc, phi l nhng c tnh by mt cch
kho.

Nhng c c nghch thng lm khi rt thnh thc vi h, v mi

ch trng nhng kin trch thng y tht ri h tin tng nh
tht.
Ngi c c hoi nghi l ngi khng tin tng g c. l mt
ngi c nhiu tham mun nhng trm tnh v km lng nhn. Nu
l ngi thng minh, s hoi nghi ca h c tnh cch cao thng
nhng nu km thng minh h ch l mt ngi v tn ngng tm
thng.
Qu thng minh cng c th dn dt n s hoi nghi. Ngi hiu
bit ht mi s khng cn tin tng g c.
Mt ngi hin lnh, km hot ng v thiu phn on rt d b
dn d. Nhn xt v h, ngi ta ni: Hn lun lun nhn rng
ngi no ni cu sau cng l ngi c l. c phn on qu km
lm cho h khng cn sc chng tr vi nhng dn d ca ngi
khc v bi h hin lnh v nhu nhc nn h s ng theo kin
ca ngi khc, v s st v cng c khi ch v khng mun lm
pht ai.
c ti t l mt li sinh hot tinh thn lm cho ngi ta c th lo
lng, m tay vo nhiu vic trong mt lc nhng khng bao gi am
m vic g v ch thch rt ta nhng lc th trong cng vic y.

Ngi no c c ti t bit phn on, c t nhiu tng tng v

cng d xc cm. H t hot ng, km lng nhn v khng th m
say nhng vn h nghin cu.
Ci phng trnh ca c ti t c th vit ra nh sau y:
c phn on kh + Tr tng tng di do + Cht t a cm +
Lng nhn v hot ng tnh km.
Ngi c c tinh nhu l ngi bit nh gi s vic mt cch
chc chn v nht l ng vi ci phng sc ca n. Ngi tinh t
l ngi mn tnh, sng sut. H c nhiu c phn on, tr tng
tng di do v cm xc tnh kh nhiu.
c k h i li vi c tinh nhu. Ngi c c k h xt on s
vic mt cch nghim khc, khng di dng gii thiu cng khng
bnh lun. H o lng v cho bit kt qu mt cch kh khan. c
k h c th nhanh hay chm, si ni hay n ha nhng lun lun
n xc ng. Bit phn on l c tnh u tin ca mt ngi c
c k h song h km tng tng v cng t nhiu cm xc.
Trong c tinh nhu c mt phn ln cm tnh d phn vo, do
ngi c c tinh nhu cng d b n nh lc trong phn on,
nhng c k h th khng h lm lc. Tri li, c k h bi bm cht
vn khng quan tm n nhng hin tng thuc cm tnh, c th
c nhng quyt nh rt ng n, nhng kt qu lm khi khng

hay. i khi ngi ta c li v c l hoc t ra bi ngi ta ni

qu r kin ring ca mnh d l kin y c gi tr - nu ngi
ta khng chu hiu rng ch l mt chi tit nh khng ng k
trong ton khi ca vn . Lm nh chuyn mn c c k h ny
tng b n trc nhiu v kh au, khi h phi iu khin nhiu nhn
vin di tay h.
La tinh c cu phng ngn: Khi ngi ta p dng lut php qu
gt gao ngi ta phm nhm nhiu ni bt cng. y th, lut
php l ci biu hin rt r rt ca c k h.
Dung ha c hai khi c trn y chng ta s c th c siu
ng. Ngi c c siu ng bit phn on chn chn, tr tng
tng di do v tr nh tt. Cm xc tnh s gip h bit nhn
nh mt cch tinh nhu.

CHNG VII - TM TNH

Tm tnh l kt qu s phi hp ca nm bm cht thuc cm tnh

v hot ng tnh.
Trc ht ngi ta nhn thy c nhng th tm tnh n gin lm
bng mt khi, b chi phi bi mt bm cht duy nht.

Nhng ngi tham vng v nhng ngi bt

v li:
Lng tham mun qu mnh gy ra tm tnh ca mt hng ngi
lun lun i hi n kia, bt lun u h cng mun c ch tt
nht lnh phn to nht. Lun lun h ko chn bng v pha h.
Trong cng cuc lm n phi gc hn ngi. Bt lun u h cng
mun ng u d phi ln t ngi khc vt ln. Ngi li bn
h cm a trc nht v khng nh n ai c. H khng lo ly
ting m ch cn c ming. Tha mn dc vng ca mnh trc
, l khu hiu ca h.
Ty hon cnh x hi, hon cnh sinh sng, hoc h s c nhng
tham vng v ti sn thuc vt cht v h s tr thnh ngi tham
lam hoc gi h s tham mun nhng li lc v tinh thn hay tr tu
v h s m ra kiu hnh. Nhng hng ngi hnh tin u l
nhng ngi nhiu tham mun.

Ngc li , nu lng tham mun km, chng ta s thy mt th

tm tnh n gin khc: ngi bt v li (nhiu khi tnh bt v li
cng do tinh thn suy nhc m ra), ngi khim tn, nhn
nhng l ngi lun lun chu np ci phn ca mnh ng hng
lun lun np mnh d c thit thi cng cam.

Ngi hin v k d:
Bm cht lng nhn qu nhiu s sinh ra tnh i nhn, hay
thng ngi; qu t, h s thnh tnh hung c.
Lng nhn c c nhiu cm xc ph ha vo s sinh ra tnh hay
thng hi. Mt ngi hin t nhng lnh lng c th giu nhm
lng nhn ca h bn trong v vn c x rt nhn o. Ngi a
xc cm tri li biu hin lng nhn ca h.
Hp vi hot ng tnh lng nhn s to ra tnh n cn tc l tnh
hay gip ngi. Ngi c tnh n cn do hot ng tnh thc
y s dng lng nhn gip ngi khc. Thiu c hp on,
mt ngi hin t s thnh mt gt tnh nhng tt bng, xu
ming nhng tt lng.
Khi bm cht lng nhn qu km, n mc c th sinh ra tnh
hung tn th n khng cn chng tr ni vi nhng phn ng ca
cc bm cht khc.
Ngi ta c th nh ngha cng c phn ng ca lng nhn i
vi cc bm cht khc.

Ngi thch giao du v ngi ght i:

c hp on to ra hai th tm tnh n gin: tnh v vnh v

tnh trng trn. Molire v r hai th tnh tnh ny hai nht
vt Philinte v Alceste. (Hai nhn vt trong v kch Le
Misanthrope (Ngi Ght i). Philinte tnh bi bui, d di, hay
tha th li lm ca ngi. Alceste tri li tnh thc th nhng xng,
rt gt gao vi tt xu ca ngi).
Ngi v vnh lun lun tm cch cao mnh hoc bng cch
n mc, bng dng iu hoc bng li ni. Lun lun h ng kch
v ng kch rt ti. Nhng ngi hay kiu cch, ngi theo thi
trang mt cch m qung u thuc hng ngi ny. (Nhng ngi
thch lm cho ngi khc bit n mnh hoc phch li l nhng
ngi va kiu ngo li va c nhiu c hp on nht).
Nu kh nng tinh thn ca h tt, h c th lm nn min l h
c hot ng tnh, cm xc tnh v h khng b lng nhn lm tr
ngi. Song khng ai c th m mt ngi ta sut i v d ngi v
vnh c thng minh n u, c ngy h cng b lt mt n.
Nhng n b dim da cng thuc hng ngi v vnh, h thng
c thc v v p ca h, thng ngh n hoc thch cao
nhng u im th cht hoc thc s hoc tng tng ca h. Ni
di cng l mt phng sch m ngi c nhiu c hp on quen
dng.
Ngi trng trn tri li km c hp on, tnh ngay thc, thng
thn ca h i n s trng trn. Bng ngh th no h ni ra th
y, bt chp li d ngh ca ngi khc. Nu lng nhn km, h s

cm thy mt s khoi tr bng cch lm cho ngi khc bi s

ngay thng ca h. Ngi gt gng, khng thch giao thip l ngi
km c hp on nhng n khng biu l ra ngoi. H thch n dt
sng ring bit ngoi vng x hi. y, tnh thch c c li i
chung vi lng nhn.

Ngi hot ng v ngi suy nhc:

V phng din hot ng tnh, chng ti ni rng ngi ta
c th phn bit hai th tm tnh: hng ngi no ng v hng
ngi suy nhc. Chng ti cng ni r hot ng tnh lin h
mt thit vi cc trng thi thuc th cht m ngi ta gi l ton
thn cm gic n do s vn ng iu ha ca ton din b giao
cm thn kinh.
Ngi hot ng c l ngi c c mt ton thn cm gic tt.
H hnh ng nhanh, ni nhiu, ph sc nhiu, quyt nh ngay.
H cho chng ta ci cm tng rng h c rt nhiu kin bi h
suy ngh tht nhanh. H thng vui tnh, h gc b nhng t tng
en ti, nhng cnh tng au thng. Gp phi nghch cnh hay
tht bi h trn tnh c ngay v nhn thy b mt tt ca s vic.
Nu l ngi a cm h li thm tnh nng, cng gp kh khn bao
nhiu h cng hng, cng kch thch by nhiu.
Nhng ngi tc mch, nhng ngi hay ni, nhng tay xi ln,
nhng nh i doanh nghip, nhng tay du lch nhiu u thuc
hng ngi nhiu hot ng. Ni v h ngi ta bo: H khng th
ngi yn mt ch, hoc H nh c cht n trong ngi. Lun

lun h phi hot ng, bng cch ny hay cc khc. H quan nim
i l mt cuc hot ng khng ngng v khng lc no h ngh
n vic dng gi.
Nhng tay kin quc lng danh, nhng nh ci tr c ti u l
nhng ngi nhiu hot ng.
Thnh Paul, d l m yu cng l mt ngi rt hot ng. Colbert,
Lazare Cornot, Napolon v bao nhiu ngi khc na cng u l
nhng tay hot ng c.
Nhng ngi suy nhc thng l nhng ngi bi quan, l
nhng nng Cassandre (nhn vt trong thn thoi Hy Lp c
trng cho hng ngi hay tin on nhng iu khng hay) hay
tin on nhng tai ng, thm ha.
t cm xc h l nhng ngi khng hay nghch ngm, nhng ng
n. Tri li nu a cm xc h l nhng ngi bun bc, bi quan,
nhng ngi lun lun c b mt a m ma.
M t th tm tnh khc do hot ng tnh to thnh l tnh tm thn
bt nh. l do s pht trin bt thng ca hot ng tnh,
nhng khng phi lun lun n bin thnh mt bnh thi.
Thc ra trong chng ta ai cng c khng t th nhiu tnh tm thn
bt nh ny. C lc chng ta thy hng hi, vui v thch hot ng
v chng ta vui v lm vic, lc khc chng ta thy u oi, bc

nhc, bing ni, bing ci. Nu s bin chuyn t trng thi hng
hi n trng thi an tnh qu r rt, n c th sinh ra th tnh tnh
bt thng, tnh hay di i, tnh ngng.
Nhiu bc thin ti thuc hng tm thn bt nh. Lc m tinh thn
h suy nhc, thng khi h rt au kh, h ghi li nhng cm gic
lm ti liu cho nhng tc phm ca h, trng hp ca Jean
Jacques Rousseau l mt.

Ngi a cm v ngi thn nhin:

Hai th tm tnh cc oan do cm xc tnh to thnh l tnh d
cm v tnh thn nhin.
Ngi d cm thng xc cm mt cch t ngt, nhanh chng,
km theo l nhng phn ng mnh m. H phn ng rt d dng
trc mt nim vui cng nh mt ni bun, rt c th h mi va
ci ri li khc ngay. Lun lun h trong mt tnh trng cp
bo, mt lun lun rnh rp, h run s v nhng chuyn khng u.
Trong ngn ng thng ngi ta gi h l nhng ngi cau c.
Nu h li thm chng tm thn bt nh th tnh d cm ca h
cng thm r rt.
Ngi thn nhin tri li t cm xc. Nu c cng rt him v chm
chp. D l gp cnh hung nguy nan h cng khng cung qut v
lun lun bnh tnh. Nhng bin c dng nh khng nh hng
i vi h. Trc v im nhin bnh tnh ca h chng ta c cm
tng nh ng trc mt tm vch, mt tng kh b xay st.
Nhng thn nhin qu mc l mt tt xu, ngi khng bit cm

xc quyt nh rt chm chp.

Maurice De Fleury c thut li chuyn mt v i t m ngi ta
phi thuyn chuyn v hu qun. Di cn la n, ng ta im
nhin nh bn thch v do ng khng thy nhng nguy him,
khng bit phn ng li v gp mt cnh ng bt ng ng khng cn
bit hnh ng nhanh chng i ph li.
Gio dc c th c ch cm xc tnh phn no nht l i vi nhng
ngi c c mt vi c tnh tt khc, v d c phn on tt.
H c th nn nhng cm xc vo bn trong. Cm xc tnh ca
h khng b trit hn. N ch khng biu l ra ngoi. Nhng ngi
y thng c mt i sng bn trong phong ph, nhiu cm xc, do
h thng au kh nhiu hn.
ng lm ln cm xc tnh vi lng nhn. C nhng ngi a cm
nhng khng nhn i cht no. Trc cnh kh ca mt ngi,
ngi a cm c th xc cm mnh, nhng bi bm cht lng nhn
h rt km nn h khng th hy sinh mt phn no ca h, v cng
khng lm mt iu g xoa du bt ni kh y. (Ci thi thng
hi v cm xc ny thng thy trong vn chng. Do chng ta
mi c th hiu ti sao mt ngi tnh vn ch k li c th vit nn
nhng sch m lng nhn i). V th chng ta thy c lm ngi
a l trc au kh ca ngi, nhng l h khc cho h, khc v
h, bi bit rng rt c th h cng gp nhng cnh hung khng
hay y nn h ti thn. Ci khc ca nng Kiu trc m m
Tin:

au n thay phn n b,
Li rng bc mnh cng l li chung

Nhng th tm tnh pha trn:

Nhng bm cht ct yu ca tm tnh c th ha trn phi hp
ln nhau, c khi hai, c khi ba bm cht phi hp vi nhau, cng c
khi nhiu hn na. Kt qu ca nhng phi hp ty thuc ci
gi tr tng i ca nhng bm cht lin kt, cng ty thuc gi
tr ca tm tr nhun sc nhng bm cht y.
Mt ngi va a cm va tham lam s c tnh tin tn nu cm
xc ca h tri hn lng tham mun. Nu ngc li lng tham mun
tri hn cm xc tnh v nu h suy nhc tc l km hot ng
tnh h s m ra h tin, keo kit.
Mt ngi a cm v nhiu lng nhn s c tnh hay thng hi
nu cm xc tnh ca h tri hn lng nhn, cn tri li th h l
ngi cn thn bit lm vic mt cch c lng tm.
Lng nhit huyt l s phi hp ca cm xc tnh vi hot ng
tnh thm vo l cht lng nhn. Ngi giu nhit tm l ngi
b kch ng va a cm va hin lnh.
Nhng ngi c tnh rt r, lng l, ngn ng, do d l nhng
ngi a cm v suy nhc. Bi khuyt km bm cht hot ng
tnh nn khng bit quyt nh.

Ngi to bo l ngi thn nhin, hat ng nhng km phn

on. Nh t cm xc v khng bit phn on nn h thng
khng thy u l him nguy.
Ngi nhiu tham mun m thiu lng nhn s m ra ch k. Tt
c nhng thi ch k u do s phi hp hai bm cht tham mun
v lng nhn nhiu cp khc nhau.
Ngi cao vng l ngi nhiu tham mun v nhiu c hp on
nht.
Ngi c c hp on v hin lnh l ngi c tnh nh nhn, kh
i.
c hp on v hot ng tnh phi hp vi nhau s sinh tnh d
thng nu hot ng tnh tri hn. Tri li, nu c hp on nhiu
hn th sinh ra phch li.
Ngi gi hnh l ngi v vnh m thiu lng nhn. Tnh nham
him l tnh gi di thm vo s suy nhc.
Ngi keo kit hon ton m Molire bt h ha trong vai
Harpagon v Balzac trong vai lo Grandet, l mt ngi tham lam
a cm nhng suy nhc, km hot ng.
Nu trong c t nhiu hot ng tnh chng ta s thy mt th

tm tnh h tin khc. Ngi h tin m hot ng s bit tiu tin

trong mt vi trng hp, trong cng cuc lm n. Hoc gi trong
nhng th m say no khc nh th su tm chng hn nhng
trong nhng trng hp khc th h vn rt cha ng cng ko.
Mt ngi tham lam nhng c c hp on dm tiu tn bc vn
trong nhng cuc tip tn, i ng hoc trong nhng dp c th
mua ly s din vi hng xm song nh th h bt v con n cm
vi rau mung luc chm mui vng.
Ngi mu s l ngi c nhiu c phn on n khin h hay ni
di; ng thi h c nhiu tham mun, km lng nhn, song rt
nhiu hot ng tnh n khin h thch ua tranh vi i.
Tnh ghen tung ng cho chng ta nghin cu mt cch ring.
l hnh thc c bit ca mi th tm tnh rt phc tp m chng ta
nhn thy c t ra hai hnh thc.
Trc ht l th ghen tung do lng tham mun gy ra. Bi
ngi ta cho rng mnh l ch ca mt vt, ca mt ngi (hoc gi
ngi ta mun l ch) nn ngi ta ghen. Tr nh ghi li tt c
nhng s kin c dnh dng n ngi yu v nht l c tng
tng c th t v thm nhng s kin y ph ha vo, v lm
cho tnh ghen thm si ni.
Li c th ghen tung do mt cm tnh lo u, y ny m
Crommelynck nghin cu rt t nh trong v kch Le cocu

magnifique (Anh chng b mc sng hin ngang). Ngi ghen

tung lm vo mt tnh trng lo u, bng khung y ny khng cn
th chu ni, nht l khi h ch ng vc m khng c bng c xc
thc no v s phn bi ca ngi yu, h thch b phn bi hoc
xi ngi yu phn bi h, nh vy ct h c l l ghen
tung. V khi b phn bi thc s, h cm thy nh kh hn
v khoan khoi mt cch m ut.
L d nhin ghen tung c nhiu cp bc, nhiu mc khc nhau
ty theo tr s ca nhng bm cht kt thnh n. Th d mt
ngi ghen m km tng tng th ch ghen bng mt, hn
khng b ng vc, nghi ng, hnh h v l hn khng th tng
tng nhng g ngi yu c th lm sau lng hn. Hn phi nhn
tn mt mi c th ni cn ghen.

Nhng th tm tnh phc tp:

Ngoi ra cn nhiu cch phi hp khc, phc tp hn. Mt
ngi hot ng v hin lnh c th mang tt li bing v thiu
tham mun nn khng c tham vng. Nhng tham mun li cn
thit, t ra trong mt cp no : mun lm vic c lc cn phi
bit ham thch, phi c mt mc ch.
C ngi li bing do mt s suy nhc tin thin. Mt ngi
suy nhc km lng nhn hoc km cm xc cng d sinh li
bing mc d h c tham mun.
C ngi hot ng nhng v thiu lng nhn nn cng m ra li

bing, h ch hng sc hot ng vo nhng cuc chi bi.

Nhiu bm cht c th khin cho mt ngi tr nn sing nng.
Ngi ta c th thch lm vic v s thch (cm xc tnh), v li lc
(tham mun), v bn phn (lng nhn), v t i (s d lun ngi
i: c hp on); cng c khi ch v thi quen, kt qu ca s pht
trin ca c tnh tp thnh.
Lng can m cng c nhiu ngun gc. C ngi t ra can m nh
bit nn s s st (cm xc tnh) (ci can m ca v tng
Turenne lc ra trn run s nhng c trn tnh mnh bng cu:
thn xc ny, my c run), nh bit suy lun (kh nng tinh
thn tt).
Cng c th do hot ng tnh b kch thch hoc v danh vng, v
ting tm (c hp on). C ngi t ra can m bi c lng i quc
hoc tn ngng (hnh thc tinh thn ca lng nhn).
Lng tham mun, tnh ham m ca ci cng c th lm cho mt
ngi tr nn can m. Harpagon th cht khng chu mt ca. (Ti
c bit mt b i in ch lc tnh, hai phen b bn cp bt
nh, tra tn rt d man, nhng b ta vn khng chu ch ch b ta
giu vng bc).
Sau ht cng c ngi can m ch v h km cm xc tnh, do
t nhin h t ra bnh tnh.

Trong lc chin tranh, nhng ngi a cm xc thng rt b kh,

mc d h c nhiu c tnh khc.
C tnh tp thnh c th nh hng do thi quen. Mt ngi khng
c khuynh hng v h tin nhng sng chung mi vi nhng tay
keo kit tht ri nhim ly tt xu y.
Mt ngi tham vng nhng b i bc i s tr nn mt ngi
nhng nhn, nu h km hot ng v c i cht lng nhn.

Bim nh v tro lng:

By gi chng ta th xt qua mt trng hp hi phc tp,
trng hp nhng hnh thc ca tnh bim nh, ca tnh tro lng,
tc l khuynh hng tinh thn hay lm ni bt ci gc cnh l lng,
ng ci ca ngi, ca s vic.
C s ca tnh bim nh hoc c c tro lng, th tro lng c
nh, l c tinh nhu. ng kt hp vi ba bm cht lng nhn, c
hp on v hot ng tnh, c tinh nhu s nhum cho tnh bim
nh nhiu mu sc khc nhau ty theo ci cp tng i ca ba
bm cht y.
Ci bim nh chua cay chn chng l do lng nhn km (tnh c),
thiu c hp on (tnh trng trn) v thiu hot ng tnh (tnh bi
quan).

Nu trong c nhiu hot ng tnh th s bin thnh th bim

nh cay c. Tnh trng trn, tnh c c lm cho ngi ta thch ni
chua cay v hot ng tnh em li cho ngi ta ci tinh thn ph
phch.
Nu lng nhn tuy km, nhng c hp on v hot ng tnh kh
nhiu n ny sinh ra ci tnh khm tc l tnh c nhng c v t t.
Nu ba bm cht lng nhn, c hp on v hot ng tnh u tt
c th chng ta ch thy nhng tnh tru chc, ch giu m ci
xa khng c lm hi ai c.

CHNG VIII - CI PHNG TRNH CA

C TNH

Mang dng nhng k hiu ca s hc trong a ht tm l hc, s e

c ngi s cho rng chng ti c nhiu cao vng qu chng?
Nhng, mc d khng c ngh rng li dng k hiu ny c th
a n s chnh xc ca khoa hc, chng ti thy rng li nh s
m chng ti p dng sau y c th gip ch cho chng ta phn
no trong vic kho xt v tnh con ngi.
nh li thnh phn ca nhng tm tnh v tm tr m chng ti
va phn tch, chng ta c th dng li nh s sau y:
0 tiu biu cho tr s trung bnh ca mt bm cht.
>0 tiu biu cho tr s trn mc trung bnh.
0< tiu biu cho tr s di mc trung bnh.
C th tng trng cho tm bm cht ct yu nh sau y:
M = Tham mun.
L = Lng nhn.

H = Hot ng tnh.
= c hp on.
C = Cm xc tnh.
N = Tr nh.
T = Tr tng tng.
P = c phn on.
By gi chng ta c th lp mt bng k tm lc nhng th tm
tnh con ngi nh sau y:
Tnh bng bt: H >0 C >0 (Tc l hot ng tnh v cm xc tnh
trn mc trung bnh).
Tnh chm lt: H <0 (Tc l hot ng tnh di trung bnh).
Tnh nhanh nhn: H >0
Tnh nng ni, u t: P <0 H >0
Tnh nng cn, s thin: P <0 H >0

c khng tng: P >0 H >0 C >0 T >0

c ngoan c: M >0 P <0
c nghch thng: >0
c hoi nghi: L <0 C >0
Tnh d cm: L >0 H <0 P <0
c ti t: P >0 T >0
c su sc: P >0 T >0 C >0
c k h: P >0 T =0
c siu ng: P >0 T >0 N >0
Tnh n cn: L >0 H >0
Tnh thng hi: L >0 C >0
Tnh nh nhn: L >0 C >0
Tnh gt gng: L >0 <0

Tnh h tin: M >0 C <0 H <0

Tnh thn trng: L >0 C >0
Lng nhit tm: H >0 C >0 L >0
Tnh lng l: C >0 H <0
Tnh mo him: H >0 C <0
Tnh ch k: M >0 L <0
Tnh gi di: L <0 >0
Tnh nham him: L <0 >0 H <0
c tham vng: M >0 H >0
Tnh mu s: M >0 H >0 >0 L >0
Tnh ghen tung: C >0 M >0 T >0 N >0
Tnh nhn nhc: H <0 L >0
Tnh li bing, tnh sing nng, tnh can m: Do nhiu nguyn
nhn khc nhau (xem trong bi).

By gi chng ta c th th din t mt c tnh bng li nh s gn

cho mi bm cht cn bn mt tr s.
ng cp ca li nh s ny c th i t 0 n 10 hoc t 0 n
20, ty chng ta t . Nhng, lm r rt thm nhng tr s
trn hoc di mc trung bnh trong nhng th tm tnh khng
khng thuc bnh l, chng ti p dng li nh s m Marcel Boll
dng, n gm c by tr s i t -3 n +3, s 0 tiu biu cho
mc trung bnh. Khi phi ni, trong mi c tnh v i vi mi
bm cht cp bc ca mi tr s ny rt l rng ri, ch khng phi
ch c trong gii hn ca by tr s y.
V th, chng ta ch nn xem nhng phng trnh sau y vi tnh
cch biu th. ch l nhng ci khun th s, tm phn nh mt
cch khi qut ci ranh mc ca tm tnh v tr tu. Thc ra c tnh
con ngi phc tp hn nhiu, nht l trc s h tr rt bin
thin ca c tnh tp thnh. Nhng ng c mt ngi dn ng,
tm thy mt ci mi nh trong ci gt cng l iu ng k trong
vic d xt tm tr v tm tnh con ngi.
Sau y l mt vi phng trnh lm th d v nhng gii thch
ca n:

Phng trnh ca mt nh doanh nghip, mt

ngi ch huy:
Tham mun.............. +1

Lng nhn................ 0
c hp on............. +1
Hot ng tnh......... +3
Cm xc tnh............ -1
Tr nh...................... 0
Tr tng tng........ +2
c phn on........... +2
Nhiu hot ng tnh hp vi lng tham mun va phi to ra mt
cao vng hp l.
Lng nhn iu ha, cm xc tnh km, hp vi c phn on tt v
c tng tng di do gip cho h bit phn on mt cch chc
chn, c c cng bng v nhiu tnh kh.
c hp on va phi gip h gieo cm tnh vi nhng ngi
chung quanh, h ng nhiu ngi thng, b giao du rng ri gip
cho h nhiu trong cng vic lm n, v li h sn c tnh n cn,
bi bi.

Phng trnh ca mt g gian h (nh

Casanova chng hn):
Tham mun.............. +1
Lng nhn................ +1
c hp on............. +3
Hot ng tnh......... +3
Cm xc tnh............ +2
Tr nh...................... +3
Tr tng tng........ +3
c phn on........... 0
c im ca c tnh ny l c hp on pht trin qu mnh, gn
bin thnh bnh khoc lc, sc hot ng cung nhit, mt tr nh
v tr tng tng rt di do. Nhng c phn on rt tm thng
khng sc ch ng s thi qu ca nhng bm cht kia. Cm xc
tnh kh mnh lm h d am m (m nh bc, m gi, ham du lch,
thch phiu lu). Nh c lng nhn kh nhiu nn k ra h cng kh
i. Lng nhn ca h khng nhiu n ni gip h bit thn trng
gp dp h m liu lnh song n cng kh lm cho h thnh

thong c nhng hnh ng t tm.

Phng trnh ca mt ngi suy nhc (nh

vua Nga Triu):
Tham mun.............. -2
Lng nhn................ +1
c hp on............. -1
Hot ng tnh......... -2
Cm xc tnh............ -2
Tr nh...................... 0
Tr tng tng........ -2
c phn on........... -1
Trong c tnh ny tt c cc bm cht u suy nhc tr lng nhn.
Km hot ng, thiu cm xc, tnh tnh t bc l, ngho tng
tng, c phn on cng km. Trc nhng bin c ngi suy
nhc thng b tay, h khng c mt phn ng no d l trong
nhng hon cnh nguy him, bi thng khi h khng th hiu ni.

Phng trnh ca mt ngh s:

Tham mun.............. -2

Lng nhn................ +2
c hp on............. -1
Hot ng tnh......... +2
Cm xc tnh............ +3
Tr nh...................... 0
Tr tng tng........ +3
c phn on........... 0
Nh ngh s va a cm xc va c c tng tng di do. Lng
tham mun km lm cho h t bit quan tm n li lc. H khng
bit bo v quyn li vt cht ca h bi ng thi h cng nhiu
lng nhn.
Rt sing nng, hot ng nhng tnh hi bt nh, t bc l, h rt
khim tn v khng thch danh vng cng khng thch ci x hi
ph phim. (y l ni v mt ngh s chn chnh).

Phng trnh ca mt tay mu s nguy him

(theo kiu To Tho):
Tham mun.............. +2

Lng nhn................ -2
c hp on............. +3
Hot ng tnh......... +3
Cm xc tnh............ -2
Tr nh...................... +2
Tr tng tng........ +1
c phn on........... +1
c hp on pht trin thi qu hp vi nhiu tham mun v nhiu
hot ng tnh lm cho ngi mu s thm nguy him v h vn
hung c (km lng nhn) rt im nhin (km cm xc) li rt thng
minh.
Tnh kh khan, mo him, to bo nhng ch k v hay gi v, nu
cn h khng n n g m khng nghin nt nhng tr ngi bc
ng tin ca h. Thiu lng nhn v c hp on qu nhiu l
nhc im ca c tnh ny.
Lm mt bi ton nh, chng ta s thy ngay tm tnh con ngi

rt phc tp.
tin vic lp phng trnh, chng ta ch tm n nh cho mi
bm cht cn bn by cp bc. L d nhin trong thc t th nhng
cp bc ny nhiu hn s bi phn, nhng hy c tm nhn by
cp bc y. Bit rng c tt c tm bm cht cn bn, chng ta c
th tnh ra con s nhng phi hp c th c, khc nhau t nht mt
cp bc l 78 tc: 7x7x7x7x7x7x7x7=5.764.801.
Vi ci thuyt y, d km hn thc t nhiu, chng ta cng thy
rng vi bn chc triu dn s, mi ngi Php u c mt phng
trnh c tnh khc nhau.
Ci hy vng tm thy hai phng trnh ging nhau hn l hn l
khng th c.

PHN HAI: TM L NG

CHNG I - GUNG MY CA TM
NO
Trong nhng chng va qua, chng ti nh ngha c tnh con
ngi, vch r ci c cu v nhng thnh phn ca n. C th
xem nhng bm cht cn bn ca tm tnh v tm tr l nhng c
quan tinh thn ca tm no cng nh tim, gan, phi, l nhng c
quan ca thn th. l chng ta mi xt v phn tm l tnh.
By gi chng ta hy th nghin cu v cch vn dng ca nhng
c quan y, tc l nghin cu v nhng cch pht l ca c tnh, v
ci ng ca n, tc l phn tm l ng.
Ni tm li, chng ta xt xem bng cch no v do then my no
khin chng ta hnh ng.

Ci chu k tm l:
Ni mt cch khc, bng cch no nhng t tng chng ta
ng thnh lp v bin thnh nhng tc ng?

S din tin ca nhng t tng t lc chng mi pht sinh ci

chung cuc thng thng ca chng l mt tc ng, ngi ta gi l
chu k tm l.
Chu k ny khi u bng mt tri gic hoc mt hi tng rt
trong tr nh. K c v hi tng khc nhau: k c l hnh nh ng
ghi k vo tr nh, hi tng l k c pht hin tr li trong tr c.
K c l phim nh, hi tng l vic chiu li phim nh y trn
mn hnh.
Nhng d khi u bng tri gic hay mt hi tng iu y cng
khng quan h n s din tin ca chu k, v thc ra hi tng ch
l s hi xun ca mt tri gic c.
Ci n tng, ci hnh nh do tri gic hoc do hi tng y gi ra s
gy mt phn ng lm vn dng mt trong nhng bm cht ca c
tnh chng ta; cm xc tnh. S phn ng thuc cm xc ny c hai
phng din: mt thuc v cm tnh tc l thuc v ci cm xc y,
v mt thuc v th cht di hnh thc ca nhng phn ng sinh
l.
Lc by gi, tr tng tng mi ra tung, chp ly ci cm xc
phn ng y, gp nht nhng hnh nh rt trong cm xc v trong
tr nh ri dng nn mt truy tng.
Tip theo s truy tng l mt pht hin thuc cm tnh v hot

ng tnh: tnh cm, do s vn dng ca nhng bm cht khc:

tham mun, c hp on, lng nhn. ng thi v song song, trn
a ht th cht ngi ta nhn thy s pht hin mt kh sc tc l
mt trng thi c bit ca sc cng ca gn tht m sau y
chng ti s c dp ni n.
Tnh trng y s tn ti trong mt thi gian di hay ngn cho n
lc c phn on xen vo c lng. N s i chiu bin c
hin ti vi nhng k c v vi ton din ca c tnh tp thnh
to ra mt kin v bin c ny v sau rt, s quyt nh i n
mt tc ng.
Bng lc di y tm lun mt chu k tm l y :

Nh chng ta thy, mt chu k tm l y vn dng ton din

c tnh chng ta t th cht n tinh thn. V th ngi ta thng
ni th cht nh hng n tinh thn v ngc li.
Ci chu k tm l l s ha trn nhng biu th, nhng biu hin v
nhng biu l.
Tt c nhng bm cht cn bn m chng ti ni u c d phn
vo v c nh hng t nhiu.

Mt vi th d:
Mt vi th d din ra sau y s gip qu bn hiu r s din

tin ca nhng chu k tm l.

Chng ta ang i ngoi ng, mt ting vang m lm chng ta
ngoi c li nhn. Hai chic t va ng nhau. S nhn thc ting
ku m y gi ra cho chng ta mt cm xc trn a ht tnh cm
v ng thi gy ra nhng phn ng trn a ht th cht (t nhin
chng ta m ra ti mt, ni khng ra li).
Tr tng tng lin xen vo, chng ta truy tng rt trong k c
nh li nhng v tai nn tng t m chng ta ng chng
kin, hoc chng ta thy k trn bo. Chng ta nh n nhng thn
th b bp, nhng cnh tay gy, nhng mnh c vng ra, nhng
mu me m a. Vic truy tng ny gi ra mt tnh cm s st v
mt kh sc lo u, s hi.
Lc by gi c phn on li xen vo c lng bin c va xy
ra. C l ting xe ng nghe rng rn tht, nhng s thit hi khng
bao nhiu. Sau ht chng ta bc sang hnh ng, th d chy n
cp cu nhng nn nhn hoc i gi cnh st.
V y l mt th d khc c tht, v mt chu k tm l y .
Ln n nhn i do theo ven b, ti thy c m ng ngi ang
t tp v gia m ng y c ngi ku khc m . Tin li gn, ti
mi r l mt chng thanh nin va b cht ui v nhng ngi
ang k l khc than l cha m ca ngi bc phc y. Nhng
ting khc than thm thit lm cho ti phi xc ng (cm xc)

v mt bng ti nht (phn ng).

Tr tng tng xen vo. Ti tng tng n nhng mi au kh
m thn nhn chng thanh nin y tri qua, mt gia nh ang xum
hp bng chc li vng bng mt ngi, mt cuc i tan v v s
truy tng y dn dt n mt tnh cm s st, ti ngh di, nu
mt tai nn nh th xy ra n cho con ti, v ti m ra lo u.
c phn on lin d vo, ti c lng v bin c y nhng khc
vi th d trc, s c lng ny khng kt thc bng mt tc
ng. N li dn dt n mt chu k tm l khc: ti lin tng n
thng con ti, tuy n bit li kh nhng tnh hay liu lnh
Nh chng ta thy, thng khi mt chu k tm l ny dn dt n
mt chu k tm l khc.
Nhng chu k tm l theo li ny ng gi l chu k hon b y
. Nhng him lm. Thng khi mt chu k ny ni tip, hoc
dm ln mt chu k khc. Lm chu k li khng tri qua ht cc giai
on m ngng li mt na. Song lun lun n din ra mt cch
ht sc nhanh. iu na l s quan trng ca nhng si dy xch
ni tip ny thng khng ng u, n cn ty thuc vo s d
phn ca cm tnh hoc tr tnh.
Ngoi nhng chu k y ny cn nhng chu k n gin hn
m sau y chng ta s nghin c n.

Nhng chu k sinh l:

C nhng chu k ch thuc phm vi sinh l. trng hp ny,
nn tng ca n l mt cm gic. Ngi ta thng thy nhng chu
k thuc loi ny trong i sng ca loi vt v nhng tr con.
M t cm gic s ng c th ng thi gy ra mt cm xc a ht
tinh thn v mt phn ng a ht th cht, ri i n mt tri
gic.
Cm gic => Cm xc => Phn ng s ng => Tri gic.
Th d chng ta l ung lm mt th nc ng, chng ta b
mt cm xc kh chu v lin sau , mt phn ng lm chng ta
mau mau nh cht nc y ra. Chng ta nhn thc rng mnh
va lm mt vic khng hay.
Ngi ta mi anh ngi xung mt chic gh ph ti m . Ci cm
gic m anh nhn thy khi ng mnh trn chic gh y gy cho anh
mt cm xc d chu, m i v ng thi mt phn ng lm cho anh
bit dui thng tay gin x cc gn tht cho n ngh ngi. V anh
nhn thc r rt tc ng y.

Nhng chu k tinh thn:

Nhng chu k tinh thn ch huy cc cng vic thuc v tr thc,
cm tnh khng d phn vo nhng chu k ny. N khi u bng
mt tri gic hoc mt hi tng ri bc sang mt truy tng
ri kt thc mt c lng.

Tri gic/Hi tng => Truy tng => c lng.

Cng nn ni r: ci chu k tinh thn thun ty rt him. V
thc ra ngay trong nhng cng vic lm bng tr thc lun lun
cng c t nhiu bm cht thuc cm tnh xen vo. Mt tiu thuyt
gia chng hn kh m che y c tnh ca mnh sau nhng nhn vt
trong tiu thuyt m h to ra. V chng thng khi chng ta
lm nhng cng vic tr thc bi ham thch (bm cht ham mun)
bi yu thch (bm cht lng nhn), hoc bi nhng th hiu hoc
thi quen ca chng ta.
Mt th d v chu k tinh thn: mt nh vn nh din t mt cnh
vt m ng tng trng thy. Vi c tng tng ng xp t,
t im gi ra mt cnh tr mi. Trong khi y ng cng dng n
c phn on ghi r mt vi nt c th lm ni bt cnh tr y,
hoc dng c phn on thch ng, lng khun cnh tr y
vo ct truyn.
Hnh ng l c th ha nhng c lng ang nm trn mt giy.
Khi mt chu k khng tin n giai on c lng ngha l khi c
phn on khng d phn vo th n bin thnh s m mng.
M mng l mt s nh u, mt li chuyn bng gia k c v tr
tng tng. Nhng hi tng gi ra nhng truy tng, ri
nhng truy tng ny s lm giu tr li cho k c. Ci chu k ny
b gin on. N ch nng mnh tn ti v n c th tn ti kh

lu, nhng hnh nh c th tr i tr li di nhng mu sc khc.

Trong s m mng, c tnh hnh nh khng ng k. c phn on
khng d phn vo, c nhiu truy tng rt k l nhng chng ta
li xem vic y rt t nhin v chng ta cng thch th m mnh
trong m mng.

Nhng chu k t ng:

Gung my nhng chu k t ng n gin hn c. T tr gic
bc thng sang tc ng. Nhng chu k t ng l kt qu ca tp
qun, ca gio dc. Khi mt tc ng, kt cc ca mt chu k tm
l y hay khng y , ng lp i lp li nhiu lt th
nhng then xch, nhng giai on ca chu k y b lu m dn ri
tiu hn i.
l then my ca thi quan, ca t ng tnh n chim mt phn
ln trong i sng chng ta. Nu khng c thi quen v t ng
tnh chng ta khng th sng. Nu trc mi tc ng chng ta u
phi suy ngh th tr thc chng ta d b mi mt, ln bi. Nhng
chu k t ng gip chng ta trnh s vt v y. y l mt vi th
d:
Mt ngi ang li xe sp ln dc, khi h thy xe chy chm li
khng cn phi suy ngh h bit tr s ngay. Khi h bit sp n
gp phi mt chng ngi vt, t nhin h lin hm xe li khng cn
suy ngh. Nhng tc ng ca ngi ti x trong vic li xe u ng
thc hin mt cch t ng.

Khi mt va lic thy mt nt ch hoc tai va nghe c thong

qua mt ch, ngi nh my lin t ng t ngn tay ng vo
nt ch . Ngi chi dng cm hoc v cm cng dng n
nhng chu k t ng. Ngi n ng t nhin bit d nn trc
khi bc vo nh ai hoc khi ng trc mt ngi n b c
mt tc ng t ng, kt qu ca s gio dc.
Tt c nhng thi quen, nhng tp qun chng ta u t trn c s
nhng chu k t ng. Nhng thi quen ny rt h trng trong
thut bn hng. Nhng li lm qung co, nhng li l chut ngt
ca ngi bn hng, nhng li khai thc mi hng u nhm mc
ch to cho nhng khch hng trong tng lai nhng chu k t
ng. S lp i lp li mi tn mt th ru khai v chng hn s
khin cho ngi tiu th khi vo qun ru bit gi t ng mt
cc ru hiu y. Nhng tiu ng dng trong vic qung co, nhng
cu p vo c thng ng nhc i nhc li mi cng c mc
ch gi ra mt cch t ng trong tr nh ngi tiu th hnh nh
ca mn hng.
Nhng chu k tinh thn v nhng chu k t ng l nhng phng
tin hay nht chng ta thch ng, bi trong khng c nhng
yu t thuc cm tnh, u dy mi nh ca s hn n, s thc
lon, s ri rm trong nhng hnh vi ca chng ta.

Nhng chu k ton thn cm gic:

Chng ti c dp bn qua v s sinh hot ca ton thn cm
gic n l mt trng thi chung ca cc c quan tng ph trong

ngi chng ta.

Ci ton thn cm gic ny c th l ngun gc ca mt vi chu
k. N gy ra nhng cm gic v thc bn trong ri pht hin
ra bng mt cm xc trn a ht cm tnh v mt trng thi kh sc
thuc th cht, sau cng s i n mt tri gic.
Cm gic ni ti (ton thn cm gic) => Tnh cm => Trng
thi khi sc => Tri gic.
Khi bnh cm st mi bt u, chng ta c mt cm gic v
thc bn trong n din l bng mt tnh cm bun b v mt khi
sc bc rc. Ci tnh cm kh sc ny a n vic tri gic mt
trng thi kh chu, bn thn khp thn ngi m chng ta
khng nh r nguyn nhn.
Ci ton thn cm gic thng l nguyn nhn ca nhng trng
thi vui o , bun r ri m i khi chng ta cm thy
nhng khng gii thch ni nguyn nhn. C hm, sng thc dy t
nhin chng ta thy bn thn hoc d di, chng ta bun
bun hoc thy i en ti. Thng khi, nguyn nhn nhng
trng thi y u do mt tnh trng bt iu ha trong c th (b
my tiu ha c ch no b lch lc) m chng ta khng tm r
nguyn nhn.
Nhng ni vui khng duyn c l do mt ton thn cm gic tt.
V th, nhng ngi khe mnh t khi bun.

Nhng chu k am m:
Chu k am m ngng li giai on tnh cm kh sc,
khng tin n giai on c lng, n pht sinh do mt tri gic s
ng rt mnh m, cng ca tri gic y cng gia tng bi nhng
truy tng. Do ci tnh cm kh sc tr nn qu mnh ln t
c s phn on, c phn on m ra bt lc t ra trong mt thi
gian no .
Ci chu k am m din tin nh sau y:
Tri gic hoc hoi tng => Cm xc => Phn ng => Truy
tng => Trng thi am m => Xung ng.
Mt th d: chng ta va b mt ngi thn yu phn bi. S
tri gic ny gy cho chng ta mt cm xc km theo nhng phn
ng. Sau tr tng tng chng ta xen vo, chng ta hi tng li
cn ngi phn bi, nhng li th tht trao i, ci d vng,
nhng n sng chng ta th ra cho h. Vic truy tng ny cng
lm cho tri gic y thm t r v chng ta cng thm tc ti, sc
gin d tin n mc am m n lm t lit c phn on v trn
phng din th cht c th gy ra nhng xung ng thiu suy ngh:
dm chn, dm cng, p ph c, qu tay qu chn, cng c th
gy ra nh git ngi.
Trng thi am m ny c th tn ti mt thi gia kh di v c th
tin n mc cc oan nguy hi.

Nhng cp tnh nhn thng sng trong trng thi ny. Thng
nhng chu k ca h ch gm c nhng tri gic lin tc, vui sng
hoc au bun nhng khng bc n giai on c lng. H
khng cn suy ngh, l lun. V th h bc sang mt cch d dng
t trng thi vui ci hn h n ni bun r ri. H c th c
nhng hnh vi rt anh hng cng nhng h c th lm nhng iu
r di. Ngi ta thng ni: i tnh c chic khn bt mt, rt ng
vy. Chic khn y cng bao ph lun c phn on.

Tnh cch thng xuyn ca nhng chu k:

Trong i sng hng ngy, nhng chu k tm l lin tip din ra
mt cch ht sc nhanh chng v khng bao gi ngng. N ni tip
nhau, chng cht ln nhau v th kh m phn tch. Mi ngy trong
tm no chng ta c bao nhiu chu k din ra? iu ny khng ai
c th bit, tuy nhin ngi ta c th on bit tnh cch thng
xuyn ca chng.
Nhng chu k am m rt him (u cng l iu may). Nhng chu
k ton thn cm gic v nhng chu k tm l y cng him.
Nhng chu k tinh thn v nhng chu k sinh l din ra thng
hn. Nhng chu k t ng din ra rt thng.
Bng k sau y tm lun cc loi chu k tm l:

CHNG II

I. T TNG V CH
S din tin ca mt chu k tm l gm c ba tc ng tinh thn:
tri gic, truy tng v c lng.
Vic tri gic, d l do t nhin m c hoc d nh moi mc trong
k c m ra, lun lun a n kt qu ny: mt cm tng hoc
mt nh tng.
Truy tng l dng tr tng tng kt hp nhng nh tng,
nhng cm tng y; l moi mc trong m k nim rt ly
nhng k c no c v thch hp vi bin c ri ha trn tt c
li to thnh mt bc tranh mi, nht nh, r rt.
c lng l tc ng tinh thn h trng hn c, bi n vn dng
mt bm cht ct yu: c phn on. c lng l vic i chiu
cc bin c ng truy tng vi c tnh tp thnh ca mnh, vi
s gio dc, hc vn, vi nhng t tng, vi nhng th hiu ca
mnh. C tnh thin nhin c ra tung trong nhng tc ng
trc.
Ci chu k s i n mt kt qu: hoc l mt tng trn a ht

tri thc, hoc l mt quyt nh trn a ht cm tnh.

Nhng tng, nhng quyt nh chng ta u chu nh hng
ny. V l , dng php ni quan xt mnh ch em li nhng
kt qu khng hay cho lm.
Trong khi tri gic, truy tng hoc c lng chng ta dng n
ba bm cht thuc v tri thc: tr nh, tr tng tng v c phn
on tuy nhin trong thc t, nhng cng vic y khng phi nht
thit dnh ring cho mt trong ba bm cht . Th d trong vic tr
tng tng chn la nhng k c th c phn on cng c xen
vo t nhiu. Trong vic hi tng cng th.

Gung my ca ch :
n y chng ta c th hiu qua gung my ca mt hin
tng m ngi ta gi l ch .
Ch khng ng k l mt yu t cu thnh c tnh, n ch l mt
trong nhng cch biu l ca c tnh. Trong ngn ng thng, ngi
ta din t rt ng, khng ai ni ngi y c s ch m ngi
ta ni ngi y bit hoc khng bit ch . Ch l mt li biu
l c tnh cch ng n khng phi l mt c tnh tnh, n b
ch nh bi nhng yu t ca c tnh.
C th nh ngha ch nh th ny: l s p dng ca c phn

on, s hin hu ha ca c phn on. M khi p dng c phn

on tt ngi ta phi vn dng n ci hin tng tng quan l
ch .
Ngi ta khng th ch tht k n hai vic cng trong mt lc.
i khi ngi ta ng rng c th ch hai hoc nhiu vic trong
mt lc nhng thc ra ch l s nh u rt nhanh ca sc ch t
vic ny sang vic khc.
Trong khi ni chuyn vi mt ngi, chng ta ch n li l
ngi y tht ra. Tuy nhin trong lc y chng ta c th nghe lm
cu chuyn ca mt ngi khc ni, trng hp ny sc ch
chng ta u a tht nhanh t ngi ny sang ngi khc. Hin
tng ny c th snh vi vic ngi ta nh nhiu in tn cng
trong mt lc trn mt lung in. Thc ra nhng pht in ca
nhng in tn y khng b chng ln nhau, n ch ni tip nhau,
mi ngi nh in tn s dng lung in trong mt khonh khc
tht ngn.
Cng v th, chng ta c th va lm mt cng vic no li va
tip chuyn, nhng trng hp ny chng ta ch ch n li
ni, cn v cng vic lm th chng ta lm mt cch t ng, chng
ta ng iu khin bi nhng lot chu k t ng.
Tri thc cng ny n ngi ta cng d ch n nhiu vic trong
mt lc v nhng u c tht thng minh cc chu k tm l din

ra nhanh chng. Ngi ta thng nhc li vic hong N Ph

Lun c th cng trong mt lc c hai no th cho hai vin th k
vit.
Sc ch n nhiu vic trong mt lc cng c th ny n nhng
ngi ch s dng c phn on trong mt vi chu k tm l no
. Vin th qun mt i banh lc no cng gh mt n s i li
ca tt c nhng cu th trong i banh mnh. Sc ch v u a
mt cch ht sc nhanh t cu th ny sang cu th khc. Nhng
tay nho ln, i dy, lm tr o thut do ngh nghip rn tp cng
quen ch mt cch rt linh hot.

Nhng iu kin ch :
Nhng ngi bit ch gii thng l nhng ngi bit phn
on mt cch gin d, nhanh chng, v phm vi ca ch l s
c lng. Mt ngi c th nhn thy v phn on nhiu vic
trong mt lc tt phi c nhiu kh nng tr thc tt. Ngi c tr
nh dai thng ch rt gii. Trng hp mt vi tay danh k c
th cng trong mt lc nh nhiu vn c vi nhiu i th.
C th rn tp sc ch , v mt phn ln n ty thuc c tnh tp
thnh, nhng mt vi bm cht thin nhin pht trin thi qu c
th lm tr ngi s rn tp sc ch . Mt u c thng minh c
th ng tr nu h b kch thch mnh hoc qu xc ng. Ngi
tinh thn suy nhc, thiu bm cht tham mun khng bit ham

thch g c cng c th ng tr. Nh chng ta thy, nhng bm cht

thuc tinh thn rt quan trng trong gung my tinh thn chng ta.

Ch v c tnh thin nhin:

Ch c nhiu cp bc m ngn ng thng thng bit phn
bit: thy v nhn thy; nghe v lng nghe. Chng ta thy ton din
ca sn khu nhng chng ta nhn thy nhng din vin. l hai
cp bc khc nhau ca sc ch .
Ch khng cn thit trong nhng cng vic lm do s t ng
tnh, iu khng l, v nh chng ta bit, trong nhng chu k
t ng c phn on khng cn tham d. Mt nhc s chi dng
cm ch cn quan tm n iu nhc m khng phi ch n
nhng ngn tay ca h. ngi li t ch ch n nhng khc
khuu ca con ng m khng cn ch n tay li.
C tnh tp thnh nh hng rt ln n sc ch v l, chng ta t
nhin bit ch ngay n nhng bin c n ph hp vi thi quen
v th hiu, vi xu hng chng ta.
Mt ngi thch su tm tem ro bc theo mt dy ca hng c
th khng ch n ca hng no c, nhng khi i ngang mt hiu
tem, sc ch ca h t nhin khin h dng chn li trc ca
hng y.

Nh bc hc trong phng th nghim cng nh ngoi i c th l

ng vi tt c nhng g khng dnh dng n cng vic kho cu,
tm ti ca h.
Bn n ng chng ta thng t quan tm n o qun, n cch
phc sc ca cc b, song cc b th ch n tng ci inh khuy,
ci vt o ca ch em bn.
M t ngi chi sch bc vo nh ai t nhin hng mt n ci t
sch trc nht v.v
Mt ngi yu sc vt ang ro bc ngoi ng cch l ng
nhng gp con ch hay con mo i ngang t nhin h bc li
xoa u vut ve con ch.
Trong vic vn ha, chng ta thng thy r s li ch ca ch .
C bit ch , chng ta mi ng ci tnh t m, ham hiu, mun
hiu bit mi vn . Xem th chng ta thy rng c th rn tp sc
ch , nhng rt him ngi chu kh gia cng rn tp pht trin
sc ch , ngoi tr nhng iu g h ham thch.
Ngi ta th nghim v nhn thy ch c mt s rt t ngi cng
mt ng, c th k nm lng tt c nhng ca hiu trn con
ng y.
c tnh qu nht ca cc nh trinh thm l sc ch rt linh ng
ca h. V ngh nghip h phi tp ch n mi vic, mi chi tit

nh nht m ngi thng khng lu n nn h c th g ra

manh mi nhiu v n ly k.
Sau ht, mt am m c th lm cho chng ta ch mt cch rt t
m n nhng g c dnh dng hoc xa hoc gn ci i tng m
chng ta m say, nht l tnh ghen tung. Mt ngi n b ghen,
hoc gi ch yu thi, cng thng , quan tm n tt c
nhng vic nh nht c dnh dng n ngi yu, nhng vic m
thi thng h chng bao gi lu n.

II. THC V V THC

T in Littr nh ngha thc: l mt s nhn thc v chnh
mnh l mt th cch ca cm gic tnh tng qut n gip chng ta
bit nhn xt, phn on v nhng kinh nghim ca chnh mnh.
Bng cch no chng ta to cho mnh nhng tri thc tng qut?
Bng cch p dng c phn on vo mt vic, bng cch ch n
n ri ghi tc n vo tr nh.
M t s trng ng xem l c thc khi:
1. N c chng ta ch n.
2. N c lu li trong k c chng ta.

Tt c nhng s trng c thc ny hp thnh ci thc hiu theo

ngha rng.
Ci lng tm m thng nhng sch lun l hay cp n l mt
trng hp ring ca ci thc tng qut ni trn. Ci lng tm,
tc l ci thc c bit ny hn nh trong phm vi nhng s
trng c dnh dng n nhng hun lnh ca gio dc, ca lun l
hoc tn gio. Ci ting ni ca lng tm khng phi nh ngi
ta tng, l mt bm cht ring bit ca c tnh chng ta, l mt v
quan ta c lp c nhim v khin trch nhng hnh ng khng
hay ca chng ta v khen lao nhng vic thin ca chng ta. Nu
th th trn i ny lm g li c bao nhiu ngi sut i khng
bit hi hn g? V quan ta c lp ny phi c trong tt c mi
ngi. Khng, ci m ngi ta cho rng l ting ni ca lng tm
thc ra ch l s truy tng nhng hun iu m lun l, tn gio,
gio dc un nn chng ta v n n su vo c tnh tp thnh
chng ta tr thnh mt phn trong ton b c tnh. Nhn xt ny
rt ng, v nhng ngi thiu gio dc, nhng ngi s khai v
nhng tr con lm g c ting ni ca lng tm y?
Ch gip chng ta nhn thc nhng s trng v tr nh ghi li
nhng s trng c thc y.
Nh vy, chng ta c th phn bit hai loi s trng c thc:
nhng s trng m chng ta tri gic v nhng s trng t trong tr

nh chng ta pht hin tr li. Mt s trng b xa nha trong k

c khng cn l mt s trng thc na. Hin ti ang ung cc
nc, l mt s trng thc. Ti nh rng hm qua ti c ung
nc, l s trng thc t trong tr nh ti pht hin tr li.
Tm li, tr nh l tng hp nhng g chng ta tri thc, thu
thp nh bit ch v nhng tri thc y thm nhp vo c tnh
tp thnh chng ta di hnh thc k c.

thc khng ng t tr:

Nh chng ta thy, thc khng phi l mt gic quan c bit
thuc bn trong chng ta, cng khng phi l mt quan nng ring
bit gip chng ta nhn bit nhng s trng tm l cng nh th
quan gip chng ta nhn bit hnh dng ca s vt hoc thnh quan
gip chng ta nghe c nhng m thanh. Nhiu trit gia, nht l
cc trit gia thuc phi E-ct (Ecossais) v sau nhng trit gia
thuc phi Chit trung (Eclectiques) ch trng rng thc
ngoi vng cc s trng tm l. Phn nhiu cc trit gia thuc phi
duy tm cho rng thc l linh hn v xem n nh mt thc th
ring bit.
S d c s lm ln nh th v mi pht hin ca tr thc d l pht
hin n gin nht cng i hi sc ch tc l c dng n c
phn on. Trong tt c nhng sinh hot ca t tng, c phn
on u c d phn khng t th nhiu.

Tr nh ghi li nhng iu ti t tng m cng khng ghi li

bng cch no v do qu trnh no ti t tng. Xem th, ci
thc t tng khng phi l mt ci g vt trn i sng tinh thn
chng ta, n lin thuc mt cch cht ch vi sinh hot tm l
chng ta.
V vy, thc tc l bit r tt c nhng g hp thnh c tnh tp
thnh chng ta v tc l cng bit r iu mnh tri thc.
S d nhng trit gia trn mc phi o tng y l do khi chng ta
t tng vic t tng v vic chng ta thc v t tng y ng
din ra cng trong mt lc. V th ngi ta rt d ng rng l hai
hin tng do quan nng khc nhau.
S tht, hai hin tng y khng cng din ra trong mt lc, n
ch ni tip nhau, nhng n din ra mt cch qu nhanh cho nn
chng ta khng nhn thy s tip din y. Vic phn bit hai hin
tng tinh thn c l cng b l thuc bi nhng nh lut tng t
vi nhng nh lut ch huy vic tip din nhng hnh nh ri sng.
Trong mt khong thi gian no , nhng hnh nh y chng ln
nhau, ghp lm mt.

Nhng cp bc ca thc:
Cng nh sc ch , thc chng ta c nhiu cp bc. iu y

cng khng l v thc ng c l do sc ch chng ta t vo

nhng s trng.
L ng nhin, chng ta s thc r rt nht v nhng s trng
ng chng ta ch nhiu nht. Nhng s trng y s tn ti lu
di trong thc chng ta. Nhng s trng m chng ta ch ch
mt cch qua loa s chng b phai m.
S lng qun tc l nhng k c b phai m c th can thip vo
thay i thc. Nhng k c in vo tr nh chng ta song cng
nh vic in nh, nhng chic nh no m th chp nh in vi
cht thuc pha khng ng sc s chng phai mu ri lu m hn
i.
Ngi ta nhn thy hin tng ny: mt ng lo c th nh r
nhng k c thi th u nhng li khng nh r nhng vic mi
xy ra. Nhng s trng ng in vo tr nh ng ta trong tui th
u ng khc su v n c tnh cch mi l v do ng ta ch
n n nhiu.
Cng nn im ny: mt c cng ng gi ra thng, n cng
d phc hi. Vic hi tng c nh hng n k c nh th thuc
lm cho knh nh thm r.
Do s vn dng ca lng qun v s ch nn ton khi ca thc
lun lun tin ha, mi ngy mi khc.

V thc:
V thc l mt danh t ngi ta thng lm dng. Lm trit gia
hoc trit gia gi hiu cho rng v thc l mt th gii diu k, cht
cha nhiu ngun lc l lng n iu khin chng ta m chng ta
khng d.
iu m khng ai chi ci l v thc chim mt phn quan trng
trong i sng chng ta, nhng v thc l g? L d nhin n l tt
c nhng g m chng ta khng thc n, nhng tuy th n vn c
nh hng n chng ta.
Sau khi bit r nhng g hp thnh c tnh con ngi, nh chng ta
phn tch, chng ta s hiu d dng ch c th ba loi v thc:
1) Ton thn cm gic: Chng ti gii thch ton thn cm gic
l g v cng chng t nhng cm gic bn trong con ngi do
ton thn cm gic gy ra d c nh hng n gung my tm l
nhng vn ngoi vng thc thuc a ht v thc.
Ngi d dy yu, sau mi bui n kh sc thng bun b. H c
bit g u h bun b? Khng, v nu c ai bo h l do d dy
yu, vic tiu ha khng tt nn h khng ng vui, c l h s gin
l khc.

Mt chng bnh ni thng tuy khng gy ra nhng cn au r rt

bn ngoi cng c th nh hng n kh sc ca mt ngi. Bnh
d rut gi chng khng ln cn hnh, bnh ung th lc mi pht,
bnh gan suy km, rt tiu biu v im ny.
Ph n cho chng ta mt th d r rt v nh hng ca ton thn
cm gic n gung my tm l. Lm n b tnh tnh bnh thng
rt d thng nhng trong vi ngy trc khi c kinh h li m ra
cau c. V ngi ta cng nhn thy r l h khng bit g v trng
thi ca h lc by gi.
Nhng ngi m tnh dc b dn p cng cho chng ta thy mt
th d hay v nh hng ca nhng cm gic bn trong i vi thi
v li x s con ngi.
2) C tnh thin nhin: Chng ta bit c tnh thin nhin khng
thay i v n tn ti sut i chng ta. Chng ta khng bit r v
n cho lm, v l mt thnh phn khc ca v thc chng ta.
C tnh tp thnh vch cho chng ta nhng mc tiu phi t, ch
cho chng ta nhng l do hnh ng, nhng l do m chng ta
tng rng chng ta c, song thc ra nhng xung ng y bt ngun
t ni c tnh thin nhin m chng ta khng c thc g c.
Mt anh kh khng bao gi nhn thy anh ta thiu c phn on.
Mt ngi m mng cho rng m tng l mt vic rt t nhin.

Ngi h tin khng th hiu ni ti sao ngi ta li khng bit tin

tn. Ngi hot ng khng hiu ni l do nhng hot ng ca h.
Ngi suy nhc th thng hi nhng ngi hay hot ng
Phi nhiu c gng, nhiu luyn tp v nht l phi c c phn on
tht sng sut mi c th nhn nh i cht v c tnh thin nhin
ca mnh.
3) Nhng th hiu, nhng thi quen, nhng khuynh hng: Nhng
yu t y hp li thnh mt phn khc ca v thc. l nhng g
chng ta ng c m khng phi ch n, v th n lt vo t
ng tnh.
Phn v thc ny ng kt thnh bi v s s trng m chng ta
tng thc, nhng sau v thi quen chng ta khng cn thc
na.
Thng khi chng ta thu tr nhng k c ri chng s b lu m
dn v tn mc trong v thc. Mt ngy n, chng s pht hin tr
li, nhng ch c k c y tr li thi, cn v im: bng cch no,
trng hp no chng thu thp k c y th vn b chn su
trong ci v thc. C hiu im ny mi c th gii thch ti sao i
khi ng trc mt cnh tr hoc bc tranh chng ta cht nh li
hoc nh mang mng rng chng ta tng thy cnh tr y u
y. Cng c th gii thch mt vi v nh cp vn mt cch v
tnh. Chng ta c mt on vn, on vn y in vo trong tr nh,

nhng k c y phai m i, ri mt ngy kia n hin tr li,

song ci k c v quyn sch m chng ta c vn cn chn su
trong ci v thc chng ta m chng ta tnh thc li ng rng on
vn y l do tr c mnh ra.
Tm li, mt phn ln ca phn tm l tnh chng ta thuc v v
thc, cn phn tm l ng tc l thi v cch x s ca chng
ta th thuc v thc.
Chng ta ch c thc v nhng tc ng ca mnh nhng v ci
cn ca bn cht chng ta th chng ta vn m tt.

CHNG III

I. NHNG CM XC V PHN NG
Xem qua nhng chng trc, chng ta bit trong s din
tin ca chu k tm l, trc ht l vic tri gic sau l s biu
hin mt cm xc i i vi mt phn ng sinh l.
Sut i sng chng ta, lun lun chng ta c nhng cm xc hoc
mnh hoc yu, thng khi l nhng cm xc rt nh. V th xa
nay cc nh tm l hc thng tm nghin cu v nhng cm
xc.
V li cch y khng my lu, danh t cm xc vn cha ng
nh ngha r rt. Cch phn chia cc loi cm xc cng cha nht
nh. Ngi ta thng lm ln cm xc vi khuynh hng am m,
tnh cm, trng thi kh sc. Chng ta bit, nhng khuynh
hng, nhng am m l thuc v c tnh tp thnh tc l thuc ci
phn tnh trong chng ta. Cn nhng tnh cm m chng ti s nh
ngha r sau y, v nhng trng thi kh sc l mt hnh thc ca
cm xc ng c nh.
Chnh ng Ernest Dupr, mt nh tm l hc c ting nh ngha
nhng cm xc mt cch minh bch trong nhng cng trnh kho

cu ca ng v nhng bnh thi cc cm xc.

Trc ht, cn phn bit cm xc vi ngc nhin. S ngc nhin
cng l mt tri gic song nhng yu t ca tri gic y u hon ton
mi l. Trc mt s kin bt ng, cha bao gi xy ra, c tnh
chng ta hnh nh l lng. Khng c s biu l no trn a ht
cm tnh cng khng c mt phn ng no c, cho n khi bin c
y ng gii thch mt cch m chng ta c th tha nhn.
C tnh tp thnh l ton th nhng s trng m chng ta ng
chng kin, v th l ng nhin mt ngi m c tnh tp thnh t
pht trin rt d b ngc nhin. Cng v l nhng tr nh, nhng
ngi bn khai v nhng ngi hc km cng thng d b ngc
nhin.

Bn loi cm xc cn bn:
C bn loi cm xc. Hai loi thuc hng kch thch: vui v gin.
Hai loi thuc hng suy nhc: kh v s.
Cng nn : hai loi cm xc vui v kh l kt qu ca mt tnh
trng. N ch biu l khi bin c y xy ra ri. Tri li hai cm
xc s v gin l mi gii gia hai tnh trng. N xy ra trc khi s
trng pht sinh ra n kt thc.
Mi cm xc ni trn u c nhiu cp m ngn ng thng

bit phn bit.

Tha thch, th v, m cm, xc ng u l nhng sc thi ca vui
sng.
Ru bun, au kh tinh thn, kh chu, bt mn, lo u v trong
ngn ng bnh dn, nhng ting khn cha, nguy qu u l
nhng cp khc nhau ca au kh.
Cu tit, bc dc, thnh n u l nhng cp ca gin d. Cn
s hi, kinh khng, kinh khip l nhng biu hin ca khip s.
Bng k di y tm lun cch phn chia cc loi cm xc.

Nhng phn ng:

Chng ta bit, khi mt cm xc biu hin th lun lun c
km theo mt phn ng tc l c mt nh hng hoc t hoc
nhiu trn a ht sinh l. trng hp , y hc cho rng c mt
s bin i ca sc cng ca cc bp tht.

Bnh thng d ang lc chng ta khng c ng nhng bp tht,

chng ta cng khng ng hon ton ngh x. Chng thng co rt
hoc cng thng t nhiu. S co rt y, y hc gi l sc cng.
Cm xc lm thay i sc cng y hoc bng cch tng gia hoc
gim bt.
Trong thn th chng ta c ba th bp tht:
Nhng bp tht c rch: n iu khin tip ngoi sinh hot chng
ta. Th d nhng bp tht cnh tay, chn, c v.v l
nhng bp tht gip chng ta i ng, c ng, lm vic v.v
Nhng bp tht trn: n iu khin s sinh dng sinh hot chng
ta. Th d nhng bp tht iu khin s vn ng ca b my h
hp.
Nhng bp tht ng qun: n iu khin s tun hon ca mu
huyt trong cc qun huyt.
Nhng cm xc khuch tn khp cc bp tht y v cng khuch
tn n nhng tuyn trng trong thn th v n c th nh hng
n s bi tit.
Nhng phn ng kt qu ca s khuch tn ca cm xc trn a
ht sinh l rt bin thin. Mi cm xc khng phi ch c nhng
phn ng ring thuc ca n. Ngi ta c th tht ln v qu vui
hoc qu au n, ngi ta c th run ry v gin d cng nh v

khip s, ngi ta c th cung chn v qu vui hoc qu bun,

ngi ta c th mt v gin d cng nh qu vui v.v
C th xp nhng phn ng thnh loi nh sau y:
Nhng phn ng ca cc bp tht thuc tip ngoi sinh vt: Tt c
nhng g c vn dng n nhng bp tht vn ng, ting la ht,
ting than th, ting nc, ting ni lp, s run ry, s rng mnh,
nhng c ch khng u, s i ng hi h, s vung tay, dm chn
u thuc loi ny.
Nhng phn ng thuc dinh dng sinh hot: l nhng phn
ng kch thch cc c quan bn trong c th. Nhng chng git
ca d dy (nn, ma), ca cung hng (s ni qua khng ra ting),
mt th, hoc th hn hn, nhng chng git ca b rut (au tht
rut v bun ru, s hi) ca bng quan, tim b p mnh v.v
Nhng phn ng thuc v s bi tit: Nhiu tuyn trong c th
cng b nh hng ca phn ng nh: tuyn l (bun hoc vui th
sa nc mt), nhng tuyn nc bt (khi lo u, y ny th ming
kh), nhng tuyn thuc v da n bi tit m hi (khip s th
trong ngi r m hi lnh).
Nhng phn ng thuc v ng qun: Khi b mt cm xc ngi ta
nhn thy mu tu li lp mt ngoi ca da (mt my ng ),
hoc mu me ngng lu chuyn (mt my ti nht).

C mt ngi ta bn ci nhau kh lu bit chnh nhng mi

cm xc gy ra nhng phn ng hay ngc li chnh nhng phn
ng ny gy ra mi cm xc.(Vn ny nhng trit gia
Herbard, de Lange, William James c nhng l thuyt ngc nhau).
Nhng tranh bin nh th tng khng ch li g. Cm xc v phn
ng cng u l nh hng ca mt hin tng: vic tr thc mt
hoi tng, nh chng ti gii thch chng trc.
Thuyt minh va qua gip chng ta hiu v nhng hin tng bt
lc v tnh dc m mt s n ng a cm xc (v mt s n b
cng th) thng mc phi.
C nhng n ng a tnh m thi thng h vn lm trn vai
tung ca ngi n ng nhng i khi h li m ra bt lc
trc mt ngi n b m h say m, v l h vn a cm xc nn
khi i din vi ngi yu, h cm xc qu mnh do ci phn
ng sinh l li nh hng n nhng bp tht thuc qu quyt.
C nhng n b m ra lanh li v lc gn gi ln u tin vi
ngi n ng h gp phi mt ngi khng kho lo, i i vi
h bo tn nn h m ra s st, chn ght s giao hp.
Mt th d khc v nh hng ca phn ng sinh l: anh chng n
au rng, rng hnh nhc nhi chu khng thu nn m n nh mt
nha s cha, nhng khi hn bc qua ngng ca phng bnh, t

nhin hn bng thy ht nhc rng bi chng ta cm xc qu mnh.

II. TNH CM V KH SC
Theo di s din tin ca mt chu k tm l chng ta nhn
thy: sau ci cm xc phn ng, n ch din ra trong khonh khc,
th tip theo sau l s truy tng, con ca tr tng tng.
S truy tng biu hin trn hai phng din, trn phng din
cm tnh n pht sinh mt tnh cm, trn phng din th cht n
pht sinh mt kh sc.
Danh t tnh cm l mt danh t m trong mn tm l hc ngi ta
thng dng mt cch m m khng nh ngha r. Thng khi
ngi ta dng danh t tnh cm ch v tnh thng, tnh bn,
lng nhit huyt, lng i quc v.v Nhng chng ti c dp
nh ngha nhng trng hung y v cho rng l nhng khuynh
hng. l nhng trng hung vng chi, lu bn.
y chng ti dng danh t tnh cm ch v nhng rng thi
tm b, ngn ngi nh: ham thch, s st, tha thch v.v
Tnh cm l mt biu hin ca cm tnh trong mt thi gian tng
i ngn nu so snh vi c tnh chng ta.
Tu trung, l s tin trin hoc s c nh tm b ca cm xc,

b s truy tng thay i t nhiu. Cm xc xm chim chng ta

mt cch t ngt nhng khng tn ti lu di, tnh cm tri li len
li vo chng ta v tn ti lu bn hn.
V th chng ta s khng ngc nhin nhn thy c bn th tnh cm
tiu chun, tng xng vi bn loi cm xc:
- S vui sng gi ra tnh cm tha thch.
- S gin d gi ra tnh cm ham thch.
- S au kh gi ra tnh cm chn nn.
- S khip s gi ra tnh cm s st.

Bn trng thi ca kh sc:

phn sau chng ta s nghin cu thm v nhng tnh cm,
nhng ngay y chng ta hy xt qua v trng thi kh sc.
Nh chng ta bit, vic truy tng c gy ra trn a ht th
cht mt trng thi kh sc no . V th chng ta nhn thy c
bn trng thi kh cht tng xng vi bn loi cm xc v tnh
cm.
S vui v i i vi tha thch, s bc dc i km vi tnh cm ham

thch, bun b i i vi chn nn, lo u i i vi s st.

Bng k sau y tm lun cch xp loi nhng tnh cm v nhng
trng thi kh sc.

Nh th, chng ta rt d nhn thy rng cc trng thi kh sc

thc ra ch l nhng hnh thc ca nhng phn ng cm xc
ng c nh t ra trong mt thi gian no .
Ci sc cng ca gn tht b cm xc lm xo trn nn cha kp
quay v trng thi bnh thng. N vn bin i, thay i mt cch
trng tn cho n khi trng thi kh sc tiu tan.
Th d: s vui sng gy ra nhng phn ng nh ting la ht, nhy
nht, hoc qu tay, ma chn, sc cng ca bp tht b cm xc
vui sng kch thch mnh. Theo sau cm xc vui sng l ci
kh sc vui v, sc cng ca gn tht vn cn b kch thch nhng
khng cn mnh nh trc. Ngi ta cm thy ng khe thm,
thy cn tiu dng bt ngh lc, cn lm nh ngi i. Ngi ta biu
l rt d dng: ni ni, ci ci v.v..

Nhng phn ng ca gin d thng mnh lit. Chng cng kch

thch sc cng rt mnh. Kh sc bc dc l mt s c nh ca
nhng phn ng y; s kch thch qu y c th gy ra mt cm
gic au n (nhn mt, nhu my, qu tay, qup chn) hoc gi n
c th khin chng ta c nhng hnh vi thiu suy ngh (nh ngi,
p ph vt), ri sau sc cng ca gn tht lin tr li trng
thi bnh thng.
Trong kh sc bun b th tri li, nhng bp tht dn ra, thn th
nh xui x, con ngi nh suy nhc, thiu ngh lc, i ng mt
cch u oi, c ng mt cch chm chp, nng n. S st km ca
sc cng ny c th truyn sang nhng bp tht trn (n mt ngon,
yu tim) v nh hng n nhng tuyn (ri l). Trong nhng hnh
thc cp pht, kh sc bun b c th i n s lit nhc ton
thn. Khi b tht vng ngi ta m ra bi hoi, bing n, bing ni.
Trong khi sc lo u nht l nhng hnh thc cp pht ca n nh
s u t, sc cng ca gn tht bin i nhiu cch. Khi th n kch
thch ngi u t (i ng khng ngt, tay chn c ng lun), khi
th n khin cho h m ra bi hoi. Cng c khi hai hin tng
cng din ra trong mt lc (php phng, trng ngc nh v chn
bc i khng ni).
Chng ta phn bit im khc nhau gia mt phn ng v mt
trng thi kh sc. Phn ng l mt s gin on bt thnh lnh ca

sc cng gn tht, trng thi kh sc l mt trng thi mi m.

Nhng trng thi kh sc thng c nguyn do bn trong, hoc do
ton thn cm gic tt hay xu, nh chng ti gii thch mt
phn trc. Thc ra khng c mt ni vui hoc mi bun no m
khng c l do. Nu khng phi v mt nguyn do tm l th
cng c mt nguyn do sinh l. Nhng nguyn do sinh l khng
my r rt ny dn dt chng ta n mt s truy tng bun b
ri pht sinh mt trng thi kh sc.
V th, s vn ng nh tp th dc, chi th thao hoc mt cng
vic lm y hng th c th ci thin nhng trng thi kh sc v
n lm cho ton thn cm gic chng ta thm tt.
Trong i sng thng ngy, nhng trng thi kh sc ny tip din
nhau nhanh hoc chm v nht l n thng ni tip nhau hoc c
chp chng ln nhau. Mi va khc , ngi ta li c th ci nt
n. Ngi ta c th va vui v li va bc dc nu t ngi ngi
ta gp phi mt bin c may mn m t lu ngi ta mong i.
Ci kh sc vui v chng ln ci kh sc bc dc n ch tn ti t lu.
Cng v l ngi ta c th va b bc dc li va b lo u v.v

Nhng xung ng:

Nhng xung ng do nhng trng thi kh sc m ra. ng lm

ln xung ng vi phn ng. Nhng phn ng c tnh cch t pht,

ngu nhin, v tnh, kh lng m ta km ch chng. Chng bt
ngun c tnh thin nhin. Nhng cm xc b nh hng ca di
truyn, chng ta khng lm ch ng chng.
Nhng xung ng tri li, l do s trm trng ha ca mt trng thi
kh sc. N ty thuc ch chng ta phn no, chng ta co th km
ch n t nhiu nh c tnh tp thnh. Thng khi, ci hon cnh
xung quanh c nh hng n trng thi kh sc chng ta v c th
gy ra nhng xung ng.
B mt cm xc au kh, nc mt chng ta t nhin tro ra.
Nhng khi chng ta b mt kh sc bun b xm chim, chng ta c
th c gng cm nc mt li. Chng ta thy r nhng nh hng
ca hon cnh xung quanh i vi xung ng, trng hp ny: khi
mt ngi ang bun b nu chng ta t v thm no nh mun
chia st ni bun ca h, t nhin nc mt h rn ra Hnh nh
ci v mt bun thm ca chng ta gia tng cng ci kh sc
bun b ca h. Tri li, nu chng ta t v vui ti ln th h s
bt bun mt phn no, ni theo ngn ng thng thng l
chng ta lm cho tinh thn ngi y ln.
B khip s t nhin chng ta ht ln, l mt phn ng khng
th c ch, nhng b ai lm cho mnh tc di m mnh dn lng
khng tht ln mt ting chi th l mnh km ch ng
mt xung ng nh s gio dc, tc l c tnh tp thnh.

Nhng tnh cm phc tp:

By gi chng ta hy nghin cu tr li v nhng tnh cm n i
km vi trng thi kh sc. Chng ta bit c bn loi tnh cm
tiu biu: tha thch, ham thch, chn nn, s st: nhng bn loi
tnh cm c trng y li c th pha trn vi nhau ny sinh
nhiu th tnh cm phc tp khc.
Chng ta c nhiu cch xp thnh loi nhng th tnh cm phc
tp y.
1) Xp theo ci tnh cm no ng vai tr chnh trong tnh cm
phc tp y.
2) Xp theo s lng v bn cht ca nhng tnh cm tiu biu no
hp thnh tnh cm phc tp y.
3) Xp theo bn cht ca ci tnh cm no va mi din ra trc ci
tnh cm mi y.
Loi th nht:
a) Tnh cm tha thch sanh ra nhiu th tnh cm khc trong
n l mu cht: khm phc, tin tng, cm n, thin cm, triu
mn, tnh yu u l nhng bin th ca tnh cm tha thch.

Ci cm xc tin khi trong nhng mi tnh cm ny l s vui

sng v ci trng thi kh sc tng xng l kh sc vui v. Cp
ca tnh cm kh sc l c th bin i v hnh thc ca n ty
thuc mi tng quan ca bm cht lng nhn v i tng ca n.
b) Tnh cm ham thch ra nhng tnh cm phc tp nh: c
cm, cm hn, phn ut, ut c, khinh r, ng vc.
Cm xc tin khi ca cc mi cm y l s gin d, ci trng thi
kh sc tng xng l s bc dc v ci bm cht ng vn dng l
bm cht tham mun.
c) Tnh cm chn nn bin sanh nhng tnh cm nh: tic hn,
h thn, thng hi, hi hn.
Cm xc tin khi l au kh, trng thi kh sc tng xng l bun
b v trong nhng mi cm ny bm cht lng nhn ng vn
dng.
d) Sau ht l ci tnh cm s st sanh ra mt tnh cm mi: tnh
d dt.
Cm xc tin khi l s khip s, trng thi kh sc tng xng l
s lo u v bm cht lng nhn l u dy mi nh ca nhng mi
cm ny.
Nh chng ta thy, bm cht lng nhn thng d phn nhiu mi
cm. Nhng danh t tnh cm, cm tnh, hiu theo ngha thng
thng din t , khi ngi ta ni n tnh cm, cm tnh,
mc nhin ai cng hiu trong c ngha thng yu.

Loi th hai:
C th k mt vi tnh cm phc tp:
Lo ngi do tnh cm s st v chn nn hp thnh. Chng ta lo s
v mt iu g v chng ta m ra chn nn trc.
Bt mn l s ha trn ca hai tnh cm ham thch v chn nn.
Khi chng ta bt mn v mt vic g hoc v mt ngi no th
chng ta chn nn v ng thi chng ta li mun cho vic y xy ra
theo chng ta hoc ngi y i vi chng ta mt cch khc hn.
Hy vng l mt tnh cm mi, do hai tnh cm ham thch v tha
thch hp thnh. Chng ta mong mi, c mun mt iu g v
bi chng ta tin rng iu s ng thc hin nn chng ta tha
thch trc. cng l mt hnh thc khc ca tnh cm ham thch
trong kh sc vui v n ty thuc ton thn cm gic (tc l ty
thuc sc khe) rt nhiu. V th nhng ngi khe mnh thng
vui v, yu i v nhng ngi suy nhc thng bun bc, bi
quan. S tng hp ba tnh cm ham thch, tha thch v s st ny
sanh ra mt tnh cm phc tp mi m chng ta cha tm ra mt
danh t no ch v n. l mt th tnh cm khin chng ta
quyn luyn v mt vt hay mt ngi no m chng ta rt
thm mun nhng ng thi li cng va e s, ci tnh cm n
khin mt s n b va s b ng m cng va thch ng vo tay

mt g S Khanh.
Loi th ba:
Tc l cc th tnh cm phc tp ng xp theo bn cht ca
ci tnh no va din ra lin trc .
S an i l tnh cm tha thch ni tip theo s chn nn.
Tnh cm tha thch ni tip tnh cm s st ny sinh ra khuy
kha.
Chn nn ni tip mt ham thch s gy ra mt tht vng.
Chn nn ni tip theo mt hy vng (chng ta bit hy vng l do
hai tnh cm tha thch v ham thch hp thnh to nn s mt
mng).
Chng ta tht vng v ngi ham thch nhng dc vng chng ta
khng t thnh. Chng ta mt mng v nhng hy vng chng ta
thnh ra my khi.
S chn nn k tip theo s st sanh ra mt tnh cm mi m
cng cha bit phi dng danh t g ch v n. l mt th
tnh cm n lm cho mt ngi c mt cch trm ut m nhn
thy rng h tin on ng, song nhng tin on ca h thng
thuc v nhng ti ha, nhng hon nn, nhng iu khng may.

Nhng ngi m chng ta cho rng ming n mm n mui

thng c th tnh cm ny. Trc mt bin c khng may, h xoa
tay ni y, ti ni trc m, ti bit trc m, vic g
phi n n v.v

Nhng trng thi am m:

Khi nhng tnh cm kh sc tin n mc cp pht n s bin
thnh nhng trng thi am m.
Ci dp nghin cu qua v nhng am m chng ta bit: l
nhng th hiu, nhng khuynh hng ny n n mt cp
thi qu.
Mt tnh cm kh sc c th bin thnh mt am m khi n tr nn
mnh lit hoc gii khi n trng hp vi mt am m khc kch
thch n.
Hai th d sau y s vch r then my ca hai li bin i y:
Mt anh n cp tay mt ngi bn gi i do ph. C bn y b
ngi ta s nhc. Tc khc sau khi bit ng iu y (tri gic anh ta
ni xung thin ln cm xc gin d) v ng thi mt anh ti nht,
tay chn run ry, ni khng nn li hoc c lp l lng (phn ng).
Cng trong nhy mt sau , bao nhiu cnh tng din ra trong tr
c anh: vic khng hay ny ri s gy ra bao nhiu tai ting, bo ch

s ni n thi v phu ca ngi gy ra vic khng hay y, s s

nhc m c bn gi anh phi hng ly; c bn gi m do c gio
dc anh cho rng phi ng knh n (truy tng). S truy tng
ny li gy ra mt tnh cm khi sc: bt bnh, sanh bt bnh v s
bt bnh ny c th tin n mt cp mnh lit lm cho anh ta
si tit ln, anh c th nh , hoc chi mng k tht phu kia.
Trng hp ny chng ta thy rng ci tnh cm kh sc bt bnh
bin thnh mt tnh trng am m l do tnh cch mnh lit ca n
ch khng phi do mt am m khc, chng ta hn th d rng c
gi i vi anh ta ch l mt ngi bn ch khng phi l mt
ngi tnh, tc l anh y khng phi v mt am m m m ra c
trng thi am m.
y l mt th d khc: mt ngi c tinh thn quc gia rt mnh
khi ngi mt ngi ngoi quc ni xu v x s ca mnh, t nhin
cng gin d ni xung thin ln (tnh cm kh sc) nh anh chng
chng kin vic ngi bn gi b s nhc. Song trng hp ny s
n kh ca nh i quc chn chnh ia bt ngun ngay mt s am
m m h sn c: lng i quc cung nhit.
Tt c nhng tnh cm kh sc u c th bin hnh nhng trng
thi am m.
Th d, tnh cm tha thch, vui v c th gy ra trng thi yu say
m.

Nhng trong i sng thng ngy, chnh nhng hnh thc ca tnh
cm kh sc ham thch bc dc m cm xc gin d l c s, thng
gy ra nhiu trng thi am m quan trng v mnh lit nht.
C th no chng ta c ch mt trng thi am m hoc km hm
n chng? Rt c th, nhng ch trong mt phm vi no thi.
Ngun gc ca am m l mt cm xc. M cm xc c mnh lit
hay chng la do cp c ca bm cht cm xc tnh chng ta. mt
on trc chng ti c ni: bng s gio dc chng ta tuy khng
th lm gim bt cp ca bm cht cm xc nhng chng ta rt
c th tit ch cch biu l ca n, tit ch nhng pht hin ca n
ra ngoi. L d nhin, ngi c nhiu c phn on s gio dc d
c hiu nghim hn. Ngi thiu suy ngh d ni gian di hn ngi
bit phn on. Trc khi sa vo mt trng thi am m, ngi c
c phn on bit c lng l bit nh gi, bin nhn nh mt
bin c ng gi, ng mc ca n. Ngi km phn on tri li c
th ni xung thin trc mt vic cn con khng u. Nh chng
ta thy v iu ny chng ti c nhn mnh: bit phn on
ng n c nh hng rt ln trong l li hnh ng ca chng ta.

CHNG IV - CH

C ngi s ly lm l t u n gi chng ti cha bao gi cp

n vn ch.
Mc d nhng sch tm l hc xa nay thng cho rng ch l
mt bm cht ct yu, mt c tnh. V ngi ta cng thng ni
n vn luyn ch, rn ch.
Nhng tht ra ch khng phi l mt bm cht c lp, ring bit
nh lng nhn, hot ng tnh v.v N ch l kt qu nhng nh
hng nhiu bm cht nh chng ta s thy sau y.

ch vn ng:
Sng tc l hot ng v nh th c ngha l i n nhng tc
ng.
iu ny rt quan trng, cho nn ngn ng c mt danh t ring:
ch, ch v ci vic m t tng c th bc sang tc ng mt
cch kh hay d. V dng nh ngi ta mun dng danh t ch
ny chng t rng l mt quan nng c bit ca tr tu, n
gip cho t tng c th i n tc ng. Nhng xt k ra, chng ta
thy rng ch vn ng, l s vt qua, s chuyn sang c
d dng hay chng ca t tng n tc ng, l s quyt nh
hnh ng.

Trc ht, chng ta nhn thy rng quyt nh cn quan trng hn

tc ng. (L d nhin y l n v phng din tm l. V phng
din php l ch c tc ng l ng k). V tc ng ch l mt hin
tng th cht, mt s hp thnh, cn quyt nh mi l ti
thng. Nu s quyt nh khng ng trn vn, hnh ng c th
bt thnh. iu ng ch khc l s bt ng cng i hi nhiu
ch hn,v mt tc ng c th gii tn mt trng thi cng thng ca
thn kinh. (Chng ta thng thy, mt ngi ang cn gin d sau
khi c dp p ph mt vi mn th con gin d cng du
bt). Bit c ch trc mt bin c i khi cn kh hn hnh ng.
Rt cuc li, chng ta thy ch l kh nng quyt nh theo
mt hng ny hoc hng khc. ch l hnh thc ca tm
tnh nh tnh li bing, tnh can m v.v m chng ta c dp
xt qua, khng phi l mt kh nng bit lp.

Nhng bm cht cn bn to nn ch:

By gi chng ta th tm xem nhng bm cht cn bn no c
th chi phi to nn ch.
Trc ht, chng ta thy r l cn nhiu hot ng tnh, v n l
bm cht hng chng ta hot ng. Mt ngi suy nhc khng
thch hot ng v do cng khng thch quyt nh mt vic g.
Nhng hot ng tnh y cng khng nn i n mc no ng,
khch ng mt cch ri rc.
iu kin khc l lng tham mun va phi, v tham mun v hot
ng tnh l hai bm cht lm cho nhng tc ng chng ta c

ngha, c mc ch.
Khng nn c nhiu cm xc tnh. Ngi a cm xc hay rt r, s
hi, hoc hnh ng thiu suy ngh.
c phn on phi tht tt ch c th hnh ng ng ng
li.
C th gom nhng iu kin y trong phng trnh sau y:
M va phi + H nhiu + C km + P tht tt.
Nhng ngi km ch thng l nhng ngi suy nhc, nhng
ngi hon ton bt v li, nhng ngi a cm. l nhng ngi
mm yu, khng bit hoc khng dm quyt nh, ngi ta gi h l
nhng ngi thiu tnh kh. Lng nhn qu nhiu cng nh hng
n ch: i khi ngi ta khng dm quyt nh hnh ng v
s pht , lm bun ngi khc.

Rn luyn ch:
C th no chng ta rn luyn ch ng chng? bit r n
ty thuc c tnh thin nhin th kh ngh n vic hun luyn n.
Lm sao c th sa i nhng bm cht ct yu m theo nh ngha
n vn l bt di bt dch?
Tuy th, i khi ngi ta cng c th thnh cng trong vic rn
luyn ch. iu k ra cng c th hiu ng, cng vic rn ch

ch c nh hng tt i vi nhng ngi m do bm sinh h sn

c nhng bm cht tr nn ngi c ch, nhng h khng bit
cch dng nhng bm cht y. C th snh h vi nhng ngi th
sn c trong tay nhng dng c tt, nhng li to ra nhng mn
vng v, xu x. Vi hng ngi , ngi ta c th ch dy h cch
s dng nhng dng c y kho lo hn v cng c th rn tp h
cch lm vic.
Nhng i vi nhng ngi khc, nhng ngi suy nhc (thiu
hot ng tnh), nhng ngi bt v li (thiu tham mun) kh m
rn tp cho h c ch. Chng ta cng nhn thy iu ny: nhng
ngi kin tm, tr ch theo hc nhng lp hun luyn ch l
nhng ngi t ra h c ch mt phn no. Nhng ngi bm
cht vn suy nhc, khng sc c gng eo ui n cng
chng trnh hun luyn, thng b d na chng.
Nhng lp dy rn ch thng ru rao nhng kt qu m mn m
mt s mn tp theo phng php h ch dy thu thp
ng. Song nhng mn thng l nhng ngi thuc hng
tm thn bt nh m trc chng ti c ni qua. H bt u
theo nhng lp rn ch y vo lc tinh thn h ang xung dc. Sau
thi k suy vi ny tt nhin li n mt thi k khch ng v
nhng hc tr rt d ng rng h tm li ng ch mt.
H tng rng h ot ng kt qu, t n ch, h rt sung
sng lm l t thy nhng sau , thi k trm tr, suy vi li
n v h phi khi tp li

Trong mt bi kho lun ng trong tp ch Mer de France

Marcel Boll bi xch mt cch cay c nhng phng php rn
luyn ch nh phng php Pelman, Cou v Christian Science.
Nh tm l hc ch c th gip ch nhng ngi mun luyn ch
bng cch ch nh ci phng trnh c tnh ca h v gip h
phng nhng phn ng n bt ngun nhng bm cht pht
trin mt cch qu mc hoc b suy km. Nh tm l hc l mt
y s c th on trng cn bnh nhng than i, t khi cha ng
bnh. Ngi ta cha tm ra th thuc no nga bnh h tin,
bnh ghen tung, bnh ch k, bnh ni di.
Ngi ta ch c th nh hng phn no n ch bng cch tp th
dc, bng cch to nn ci ton thn cm gic, ni tm li bng
cch to nn mt sinh lc di do. Chng ti ni, nng xut ca
bm cht hot ng tnh c th ci thin khi sc khe ng gia tng
nh bit gi v sinh, bit tp th dc mt cch hp l.
Hot ng tnh l mt thnh phn ca ch, mt khi n ng ci
thin t nhin ch cng ng nh hng tt.
V l thm mt l l chng ta trao di sc khe.

PHN BA: NHNG P DNG CA TM L

HC

CHNG I - BN B V GIA NH
Chng ta c th p dng tm l hc trong nhiu a ht. Con
ngi l mt con vt c c hp qun. Trong i sng, chng ta lun
lun c dp chung ng vi ngi khc, nhng gi khc m chng ta
phi sng c lp, l loi rt him.
L ng nhin khng phi i vi bt lun ngi no chng ta
cng cn quan tm, ch n h. Chng ta ch lu tm, ch t m
mun bit n nhng ngi no c lin h n chng ta hoc c mt
ci g ng cho chng ta quan tm v khng n ni lt lo, v v,
hoc qu tm thng. Xt ra cng l mt sai lm v i vi ngi
bit quan st th bt lun mt ngi no cng c th gip h bit
thm mt iu g , l d nhin y l ni v phng din tm l.
Nhng lun lun chng ta c ch li m kho xt bit qua nhng
nt chnh v tm tnh v tm tr ca nhng ngi m i sng bt
buc chng ta phi gn gi, hoc ca nhng ngi m do mt thin
cm thin nhin khin chng ta mun gn gi h v do h ng
lt vo i t chng ta.

B bn:
Kt thn vi mt ngi tc l chn lc v ni mt cch khc, c
l hi ch k l hy vng rng giao thip y em li cho mnh nhng
iu hay hoc iu li no .
Phi nhn rng t c tnh b bn no ng thun ty, ngha l khng
c mt s tnh ton v li lc. Phn tch a s tnh b bn, chng ta
thy n ng kt thnh mt phn bi thin cm (do bm cht cm
xc tnh), mt phn do lng v tha (bm cht lng nhn) v mt
phn l mt tnh cm ch k (do bm cht tham mun). Chng ta
yu ngi bn v h cng c, m cng v nhng th vui h mang
n cho chng ta bi s c mt ca h, bi nhng cu chuyn
duyn dng m h lm qu, bi ci tr xo ca h m chng ta bit
thng thc; ni tm li, bi nhng g h mang n cho chng ta v
mt tinh thn. l chng ti khng ni n nhng tnh bn t c
s trn lng ch k thun ty, v mong ot nhng li lc v vt
cht hoc nh gy th lc.
Nhng bt ng chua cay m bn b em n cho chng ta thng
do chng ta thiu c tnh xc. Chng ta nn m ngc v t vn
mnh trc. ng l, trc khi kt thn vi mt ngi, chng ta
phi quan st tm l ca h phn tch c tnh ca h. Phng
sch hay hn ht trnh nhng bt ng l tm xem bn b c th
mang n cho mnh nhng g?

Bit r nhng bn b:
Mt ngi nhiu tham mun nhng km lng nhn rt c th l

mt ngi bn bi bi, kh i nu h c kh nhiu tr tu v cm xc

tnh. Nhng nu mt ngy kia, chng ta c dp cn nh h v tin
bc th ng mong, v h ch c th mang n cho chng ta nhng
li khuyn.
M t ngi bn suy nhc (km hot ng tnh) v tha v a cm c
th hin cho chng ta mt tnh thng nng nn, sn n chng ta
t vic nh. Nhng khi chng ta tri qua mt cn ging t, h ch
bit khc, ch bit thng cm ni kh ca chng ta m khng gip
ch chng ta v mt tinh thn no. Tri li, mt ngi bn nhiu
hot ng tnh thng rt im nhin (t cm xc) v nu h ng
thm nhiu lng nhn h c th lm cho chng ta ln tinh thn rt
nhiu trong nhng lc chng ta phi vt i qua trung.
Mt ngi bn ch k c c hp on c th gip ch chng ta khi
h xt ra ci ho y c th m rng ng giao thip hoc cao
s quan trng ca h v mt x hi. Nhng h s tp li ngay khi
h thy bn thn h b thit phn no. l mt ngi bn m
chng ta ch nn nh v mt vi vic no thi.
Mt ngi tt bng (nhiu lng nhn) nhng c phn on km, c
th l mt ngi bn kh i ng giao thip, min h c t nhiu tr
tng tng, bit cm xc v t ra bt v li. Nhng ng qu
trng mong vo h, v h rt d b ngi khc nh hng v tr li
phn bi chng ta, mc d h khng c c . H s b ri chng
ta d dng.

Mt ngi nhiu hot ng, nhiu c hp on, u c minh mn

(giu tr tu) d km lng nhn cng ang cho chng ta giao thip,
min l chng ta ch xem h nh mt ngi bn vui tnh, hot bt.
Chng ta ch nn trao gi h nhng g m chng ta k nh
mt. c hp on pht trin qu mnh khin h khoc lc, ni
nhiu. H thuc hng ngi c th hy sinh mt ngi bn tht
cho k c mt cu ni cao c tinh khn ca h.

Nhng iu kin to thnh mt tnh bn

bn vng:
Chng ta nn chn bn trong s nhng ngi c nhiu c phn
on v c t nhiu lng nhn. Tnh bng hu khng th thiu lng
v tha. Phi bit cho nhn, chnh chng ta cng c lm tt
xu v thng khi bm cht thin nhin chng ta hoc v suy km
hoc v pht trin thi qu khin chng ta i hi nhng bn b
chng ta qu nhiu, nhiu hn nhng g theo l phi h c th cho
chng ta.
c phn on l m bo chc chn nht ca c v t, khng thin
v. N gip cho i bn trnh nhng xch mch do tnh c l gy ra,
mi ngi u qu ch quan, kh kh gi vng lp trng ca
mnh cho rng ch mnh l ng. Nhng va chm thng do lng t
i qu cao nhng ngu xun gy ra. Ngoi ra, nu v l g chng ta
khng my tin nhng phn on ca mnh, chng ta c th nh
n ngi bn bit phn on, nhng li khuyn chn chn ca h
s gip ch chng ta rt nhiu.

S khn ngoan dy ta nn c mt s bn b c nhiu c tnh khc

nhau, ng qu trng mong vo h, cng ng i hi h qu nhiu,
khng c tnh bng hu no c th ng vng trc lng ch k ca
mt ngi nhng v phn chng ta, nn i x vi h nh bt nc
y. Mt nh vn, ng Joubert chng ni: Khi ti nhn mt
ngi bn cht mt, ti ch thy xin.

V cch tuyn chn nhng gia inh:

B ch nh nu l chn mt ch bp khng tt, cha phi l
mt mi tht vng ng k, nhng cng l iu hi ng phin v
tin ch th b phi li ra nhiu m thc n khng my di do.
Nu hiu bit cht t v tm l, b c th trnh bao nhiu lm ln
ng tic. By gi ngi ta khng gi nhng gia inh l nhng y
t m ch gi l nhng ngi gip vic nh, nhng d sao mun hu
h ch, ngi gip vic nh y cng phi tn ty, tn tm. l
ngi trong nh, d sao h cng phi sng chung vi chng ta hng
ngy, h cng ng lt vo i t chng ta t nhiu, khng tn cn
ni h chng ta khng th chp cha h.
Trong vic chn mt tn gia inh, ngoi nhng kh nng v ngh
nghip, im ng cho chng ta quan tm nht l bm cht lng
nhn ca h. nh rng c tnh lim chnh khng hn do lng nhn
m ra, song ngi ta c lng nhn thng bit t ra thn trng, chu
o v l mt yu t tu chnh nhng bm cht khc th d nh
lng tham n khin cho ngi ta phi gian xo.

Theo nguyn tc y, ti khng thch chn nhng gia inh khng

bit yu tr con, thng loi vt, hoc t ra khm nm trc k b
trn m hch dch v x c vi k di.
Cng nn bit c lim chnh c nhiu cp bc, nhiu hnh thc v
l l mt bm cht tp thnh. C ngi gip vic thy ch nh
b qun hng trm bc trn bn khng ng lng tham, nhng khi
ch nh i mua hng, h s n bt mt vi chc.
iu khc, c lim chnh khng phi l mt yu t bt bin. N c
th gia tng hoc tiu dit v nh hng ca mt am m: m nh
bc, m gi chng hn.
Mt anh bi hoc ch bp c tnh hay tr treo, ch ni ng n l
mt my chu hoc c tnh l lm l du hiu mt c phn on
km, nhng a cm li nhiu tham mun. Tuy nhin ngi c tnh
l lm vn c th c lng nhn.
Nu bit cch, ngi ta c th dng nhng ngi u y, ngha l
bit hng tnh c l ca h vo nhng vic hu ch v bit nng
lng t i hp hi ca h bng mt vi s nhng b mt ngoi.
Chng ta cng thng i hi nhng gia inh phi bit n c trt
t. Trt t l mt thi quen do c tnh tp thnh m ra, song n
cng t nn tng trn nhng bm cht thin nhin nh: tr nh,
hot ng tnh v lng tham mun. Ngi khng bit ham thch

(thiu bm cht tham mun) hoc suy nhc (km hot ng tnh)
thng bn v ba bi. Ca h, h cn khng thit g, th lm sao
h bit sn sc, gi gn ca ngi khc.
Tm li, chng ta nn chn nhng gia inh cn c (c lng nhn,
nhiu hot ng tnh, cm xc v tham mun ch cn va phi). Tr
nh cng ng cho chng ta ch . Nu ng thm c phn on th
cng qu nhng cng him lm.
V th c cu ngi ta ni a: C bao nhiu ng ch ng c
nhng c tnh m h i hi mt ngi gip vic?.

CHNG II - HN NHN V HP ON

Vic chn mt ngi bn i l c nhin l quan trng hn vic

chn mt ngi bn hoc mt tn gia bc. Tm l hc s vch cho
chng ta bit nhng iu kin thc hin s ha diu trong gia
nh.

V s hp on:
Trc ht nn nhn xt iu ny, trong nhng cng vic hp tc
lm n, tt hn nhng ngi hn hp ng c nhng phng trnh
c tnh ging nhau. Hai ngi nh cng nhau chung sc, gp ti
hoc chung vn thnh cng trong mt cng cuc, khng c ch
li g m ging tnh nt nhau. H ch cn bit tha thun vi nhau.
Mt ngi hot ng, nhiu cao vng, u c tinh nhanh v giu
tng tng rt c th hp tc vi mt ngi c c k h, trm
tnh, bit t tn v phn on rt chn chn. Trong s hp tc y,
ngi trc s ng gp nhng s kin bao qut, ci tinh thn tho
vc, nhng k hoch to bo. Ngi sau ng vai tr ph bnh, lm
ci thng sit bt li, v lc i qua ci c phn on va trm tnh
va chc chn ca h, nhng l hi ca ngi kia.
Trong mi x nghip chng ta thy c mt phn ng (sn xut,
bn hng, qung co, lin lc vi bn ngoi) v mt phn tnh
(qun c, k ton, ti chnh). Hai phn y tng xng vi hai th
tm tnh ni trn.

Hai ngi cng hiu ng hoc hai ngi cng suy nhc c m
hp tc nhau s khng lm nn tr g. t c ngi ng iu ha
hon ton v mi ngi trong chng ta u c t nhiu tt xu. Mt
s hp tc hp l phi l mt m bo i vi nhng khuyt im
ca mt c tnh. Nu phi hp tc vi mt ngi ng c tnh vi
mnh th l chng ta hnh ng ring mt mnh cn hn. (Cc chnh
khch cng nn bit qua nhng nh lut tm l, nht l khi h c
dp thnh lp ni cc chnh ph. ra ngoi kh nng chuyn mn
ca cc ng b trng, chng ta c th quan nim rng trong mt
ni cc chnh ph, mi b phi ng iu khin bi mt ng b
trng c nhng c tnh tm l c bit. ng b trng ti chnh
khng nn c c tnh ging ng b trng ngoi giao hoc ging
ng b trng quc phng).

Hn nhn:
Hn nhn cng l mt li hp on trong c thm yu t
tnh dc. Tt hn tnh dc ca i v chng phi cng mt in
lc ngang nhau, c cng trn mt lung sng in h mi d
ha hp, nhng khng phi l iu kin tt yu.
S ha diu ca xc tht, s tng ng vi nhau v mt th cht hn
l mt nn tng kh vng chc cho vic hn nhn. Nhng
khng phi l mt m bo cho s trng tn ca hn nhn. Tnh
yu nhc dc gia hai ngi khng phi l mt hnh hy-p-bol
hng thng ln tn my xanh. N vt ln tuyt nh ri s chm
dn dn xung thp.

Nhng trong vic hn nhn, mt khi si dy xch thng ca xc tht

b t, cn c s tng ng ca tr thc, cn c i sng chung,
cn s kt hp nhng quyn li, cn nhng con ci v nhng yu
t ny cng rt quan trng c th thnh nhng si dy rng cht
hai ngi cng chung mt s phn.
Cng c nhng n b c th yu ngi n ng m h xem r. Li
cng c nhng n ng c th say m ngi n b ch c v ngoi
cn u c th rng tuch, mc d nu l mt ngi n ng
thng minh hn s lun lun but ming ni vi ngi yu ci cu
m mt thi s tht: Hn l mt ngi p, ri im ming.
Trong nhng cuc nhn duyn tm b nh th, tm l hc cng
nh b tay, khi m hai ngi ch bit c nhc dc. Nhng tm l
hc c quyn ln ting khi m hai ngi ngh n hn nhn, n
vic lp gia nh. N s gip chng ta bit c phn on c b lu m
v am m chng, n s gip chng ta cn nhc nhng l l trong khi
chn la hoc gip chng ta hiu r l do ca mt khc t.

Nhng i v chng b tc:

L d nhin, th hiu v ngay c thi quen ca mt i v chng
m hai ngi u c ci phng trnh c tnh nh nhau tt ging
nhau, bi cch phn phi nhng bm cht thin nhin hai ngi
cng nh nhau, min l nhng bm cht cn bn y khng c ci
no pht trin qu mc. Khi nhng bm cht y ng phn phi
mt cch trung bnh hai ngi, cuc hn nhn c th tn ti lu

bn. i v chng y s khng c mt ci g c sc, c khi hi t

nht, nhng h s n vi nhau bn vng.
Tri li hai ngi c tnh hoang ph phi hp vi nhau th s ngho
tng chc chn s bit tm ng ln m n ving gia nh ca h.
Hai ngi cng thuc hng a cm xc n vi nhau l t nhin
sng bt thng xo ng. Hai v chng cng c tnh ghen tung
nu khng gy ra mt thm kch, khng sm th mun cng s xa
nhau sau nhng cn ci v y nc mt. Hai ngi km c phn
on khng sao c t cch lo li gia nh v s lm vp v
nhng hnh ng thiu suy ngh. Hai ngi qu tham lam sng
chung vi nhau s bn xn nhau t cht mt. H sng mt cch bn
tin v lm kh nhng ngi chung quanh khng t.
V th hai ngi tm tnh ging nhau hn khng c tnh nt no ni
bt qu r. Nhng cng may l rt him c hai phng trnh c tnh
ging nhau nh khun c, thng th tm tnh con ngi u khc
nhau.

Nhng iu kin lp thnh mt gia nh m

thm:
Cuc hn nhn l tng l s phi hp gia hai ngi m c
tnh c th b tc ln nhau. Nhng, cng nn phng i khi
ngi ny khng iu kin b p ch lch do s khuyt km
hoc s pht trin qu mc ca mt bm cht ngi kia.
Mt ngi hot ng tnh nhiu, kh m dung ha vi mt ngi

suy nhc, bi nhng th hiu ca h do bm cht hat ng tnh

sinh ra s qu cch bit nhau.
Mt ngi n b dim da ch thch ph trng, thch sng gia
x hi phn hoa no nhit, kh m thch ng vi ngi n ng km
c hp on, khng thch giao du, thch sng c c nh mt thy
tu.
Mt ngi n ng rt thng minh ci phi mt b v n khng
sm th mun cng rung b gia nh.
Hai v chng tnh tnh khng ging nhau hn cng c th ha hp
nhau, min l h khng c s chnh lch qu r rt nhng bm
cht ct yu, ngha l khi ly mt bm cht no ra m xt hai
ngi, chng ta khng thy mt s cch bit qu r rt v cp .
Tuy khc nhau, h vn c th tha hip vi nhau v nhng th hiu,
nhng khuynh hng ca h, do bm cht ct yu y ny sanh s
khng n ni khc nhau n mc khng cn dung ha vi nhau
c. Khi mt bm cht ng phn phi mt cch khc nhau,
nhng vn mc trung bnh th s b tr v nhng u im v
khuyt im ca hai tnh tnh cng thm d dng.
M t ng chng v km tham mun c tnh tiu hoang, nu ng mt
b v c tnh tin tn s tp bt ng li phn no. M t b c tnh
tnh dim da, bi bi v c nhiu c hp on s b p li ci tnh
xng ca ng, n lm hi trong vic giao thip lm n. Mt b v

hot ng, vui tnh s thc y mt ng chng bi quan v thiu hot

ng tnh. Ngc li mt b v v a cm xc, qu hng hi, nhit
thnh s nh mt ng chng c tnh trm tnh, lnh lng km hm
bt. Mt ngi chng c nhiu tr nh s gip ch cho b v c tt
lng tr v.v
Nhng c tnh ct yu cn phi c mt ngi bn i l: lng
nhn. Vic dung ha, b tc nhng tt xu cho nhau c ngha l i
bn phi bit nhng nhn, chu ng hoc tha th ln nhau v nh
th i bn phi c nhiu thin ch. Thiu lng nhn, kh lng thc
hin ng s dung ha y.
Ch c lng nhn mi c th gip chng ta chu ng nhng th
hiu, nhng khuynh hng ca ngi kia lm vui lng h v
cng buc h li thnh thong phi chu ng tnh nt ca mnh.
Mt i v chng ha thun l mt i v chng m hai ngi u
bit un nn c tnh tp thnh ca h cch no h c th sng
chung vi nhau, trong s chung ng hng ngy h khng gp
phi nhng va chm, nhng iu pht , mch lng.
Vi mt c phn on c i cht gi tr cng iu khin mt
gia nh. Tr nh v tr tng tng c nhiu hay t cng chng sao.
Nhng nu trong hai ngi m c mt ngi khuyt km v bm
cht lng nhn th cng lm tan r mt gia nh.
Phi vt sut ng i y chng gai, nhiu tranh u v trong

khi hnh ng li trnh c iu c l mt vic kh thay. V th

cng nn ht sc trnh nhng k dng tm lm hi ngi hoc
khng bit c gng trnh nhng hnh vi phng hi n ngi
khc.
Ghen tung l th thuc c nguy him nht cho gia nh. Chng
ghen tung m bin thnh cn bnh nng do bm cht tham mun
qu mnh, tr tng tng hi thi qu, cm xc tnh qu nhiu m
c phn on bp bnh. Mt ngi ghen nh Hon Th d c
lng nhn, bm cht sau ny cng khng sc cha ci
tnh ghen. Chng ghen tung bt ngun c tnh thin nhin. V th
kh m chy cha bnh ghen, c tnh tp thnh t nh hng n
n.
Nhng c gi khng thch ly ngi chng ghen nn ch quan st
v c phn on ca c lang qun tng lai. Ngi bit phn on
khng my khi vng phi thi ghen. Ngi bit phn on chn
chn tc bit c lng, bit nh gi nhng bin c mt cch
xng ng. S d mt ngi m ra ghen tung thng l v h phn
on lm lc v nhng iu g m h am m v l bi c phn
on ca h khuyt km.
Nh chng ta thy, ci tm hn bn m cc thi s thng ni n,
xt theo tm l hc thc ra khng phi l ci bn ng th hai, mt
ngi th hai ging nh mnh. Tm l cho chng ta thy, nhng gia
nh m thm, ha hp, xng i thng l nhng gia nh m trong

 hai v chng c hai c tnh khc nhau, b tc ln nhau. Song

nhng i v chng y cng ng qun rng d sao s thng bng,
s ha hp y cng bp bnh. Mun cho gia nh m thm mi,
mun cho cn cn gi ng thng bng, khi nhch ln tr xung, c
mt phng trnh hay hn c l giao cho n con phn s chm gi
ci cn cn y.
Nu hai v chng ci v, chi ra nhau trc mt chic ni, th
thc ra h chng cn cht gi tr no

CHNG III - I TNH V PH N

Yu v yu:
Anh c yu em chng? Em yu qu ca anh. My cu
i p mun i m t thu no nhng cp tnh nhn trn th gii
ny tng tht ra. Nhng chng ta nn tm hiu ngha nhng g
chng ta ni. Ngn ng Php tuy rt phong ph v nhng danh t
gn ng ngha nhng li rt ngho nn v nhng danh t ch v
yu ng. Chng ta ch c mt danh t l i tnh v nhng danh
t do gc m ra din t bao nhiu trng thi khc nhau ca
tm hn. Khi ngi ta ni n i tnh mt cch gn ln, thong qua
ngi ta khng bit r mnh ni g. ni v mi tnh m cu th
sinh trao gi cho o chp bng, ch v tnh yu ca mt tn
lang i vi giai nhn, ch v mi tnh gia mt cp tnh nhn, v
mi tnh ca nh th i vi nng th hoc ca g S Khanh i vi
c gi sau cng va sa vo cm by ca hn? Hoc ca i trai gi
va c hn? Chng ta nn nh r ngha.
Nh chng ta bit, i tnh khng phi l mt khuynh hng n
gin nh lng i quc hay yu sc vt. Chng ti cng ni: i
tnh t c s trn bm cht lng nhn, m lng nhn li do tnh
dc, mt trong nhng iu kin sng m ra, nhng i tnh cng b
nh hng bi nhiu yu t khc. Trong i tnh ngi ta c th
nhn thy trc ht l s li cun ca xc tht, s thm kht v

tnh dc bt ngun ni phn sinh l ca chng ta. Ni mt s trng

ny cng sinh ra lm th i tnh, t th tnh yu thun nhc dc
n tnh yu khng tng.
Nhng ngoi ra, ton b c tnh chng ta u c d phn trong tnh
yu, nhng bm cht thin nhin chng ta d vo vi t cch l
nhng yu t b chnh. Mt ngi c qu nhiu bm cht tham
mun rt d b ci c chim ot chi phi, nu ngi y li a cm
xc, t nhin y phi mc chng ghen tung nguy hi.
Mt ngi suy nhc s yu ng mt cch nht nht, c khi h
chng dm t tnh trong khi ngi nhiu hot ng tnh chinh phc
ngi yu mt cch to tn. Ngi hot ng bit chia cuc i ra
nhiu ngn nh vy trong nhng lc lm vic h bit ui xua hoc
dp qua bn nhng chuyn tm tnh. Ngi bc nhc, tri li
khng dm tht ra mi tnh p trong thm tm ri b n m
nh mi. Ngi a cm s yu mt cch nng nhit hn ngi c
tnh thn nhin v do bn cht, ngi thn nhin khng biu l
nhng cm xc ca h. Ngi ch k theo li cc c gi va yu
nhng cng va hnh h con ch con yu qu ca h. Ngi v tha
tri li sut i qu ly di chn ngi yu.
Tr tu v nht l c phn on cng c th tham d vo tnh yu,
b tc, sa i, km gi n mc trung bnh.
iu nguy hi trong tnh yu l khi nhng quyn r ca xc tht v

nhng tnh cm khng ng phi hp, khng ng chng ln nhau

m li i song song. C khi ngi n b gn gi ngi n ng m
h yu nhng h li ch nm ng nhng khoi cm tng i thi,
thng l mt khoi cm thuc u c. Cng c khi h yu ch v
xc tht thi. iu ny nhn xt v nhng n ng cng ng.
Sau ht cn bao nhiu yu t khc thuc bn ngoi cng c th nh
hng n s pht trin ca tnh yu. Khng phi bnh lun di
dng, chng ta c th nhn thy nhng yu t sau y c nh
hng n tnh yu: s t do hoc p bc, s sng chung hoc s
xa cch, s cch bit v a v x hi, v hc vn, v gio dc, v
hon cnh sng, v ti sn v ngay nhng chc nghip cng c nh
hng n tnh yu.
Nh th chng ta c th ni: tnh yu ht sc ch quan. Khng c
mi tnh ca mt ngi no li ng ging mi tnh ca mt ngi
khc.
Em khng yu anh nh anh yu em. Cu phin trch mun
i ca nhng cp tnh nhn. Cu phin trch rt v l ny li l
nguyn do ca bao nhiu tht vng, bao nhiu thm kch. V im
ny khng c cp tnh nhn no bit nhn xt sng sut.
Khn ngoan hn, chng ta nn nhn ly ngi yu, tm hiu v tm
cch dung ha vi h. Trong tnh yu cng nh trong tnh bn ng
i hi ngi kia nhng g m h khng th cho chng ta.

C hiu bit nhau, mi mong c hnh phc. iu ct yu khng

phi l ci sc thi ca tnh yu m chnh l ci lng thnh ca
ngi hin mi tnh y cho chng ta.

Tm l hc v n b:
Nhng dn c ca tm l hc l d nhin c th p dng cho n
b cng nh cho n ng, tuy th hai phi vn t co ln nhau rng
khng ai hiu mnh c.
Cc b thng cho rng bn n ng l ch k v cc ng thng
cho rng u c n b km ci tr thc khng bng h.
Nu phi lun v ci kha cnh ca thi ch k ca cc b, nht l
cc b ang si tnh, c l phi mt nhiu trang giy. Cn v s ch
trch ca cc ng, n ch ng mt phn no thi. Vn bit rng
trong nhng a ht m thut v khoa hc, phi n khng sao b
ni vi phi nam, khng k mt vi trng hp ngoi l, tuy th cc
b cng chng km thng minh hn cc ng. Ci trc gic, ci linh
tnh m cc b thng t ho ng d do l li gio dc, cc b phi
quan st nhiu hn cc ng. H gp nht, phi tr ci k nim ca
nhng vic nh nht ri h rt ly kt lun nhng thng khi
khng my ng.
Nhiu tiu thuyt gia tng thu dt chung quanh ci ti: s b
mt ca ngi n b, v lng nham him ca ngi n b hoc v
lng d kh lng ca ngi n b. C nn nhc li cu th ny

ca J. Samain:
i n b, mt ci h su thm n gi mit nhng ai m mnh
vo y.
l mt b mi hay mt cm by, d sao cng ch l mt tm
thn dt ton bng mng.
Tht ra c tnh ngi n b khng b mt g hn ca ngi n
ng, nhng khi mt ngi bn phi ny phn on v ngi bn
phi kia th lun lun h b nh hng bi yu t tnh dc. Do bn
nng, khi gp nhau ln u, h t xp loi nhau theo my hng: c
th yu hoc rt c th yu. (Mt cnh thng thy: Trong mt
nh hng hoc mt ni no khc tng t. Khi c mt ngi n
b bc vo, tt c bn n ng c mt u lic mt ri ngonh
mt lin sau , nu ngi n b y khng c g hp dn. Khi
c mt ngi n ng bc vo? Tt c nhng cp mt xanh cng
u ngc ln ri tr nn lnh li nu ngi n ng y chng
c g c sc, ni theo thi i nguyn t ny l khng c in
lc). H ch nhn xt theo yu t tnh cm, c cm tnh hay c
cm, mt yu t khng n chu vi vic mun tm hiu c tnh ca
mt ngi. Chng ta thy nhn xt trn rt ng v khi ngi n
b lung tui, bng sc v chiu th i vi bn n ng h
cng khng cn l mt ci g b mt na.
Mt trit gia ni: Ngi ta chn bn, khng ai c th chn nhng
k th ca mnh. Da theo cu ny chng ta cng c th ni:
Ngi ta chn v (t ra trong mt phn no ), khng ai c th
chn ngi nhn tnh ca mnh.

Mt cuc tnh duyn c ng ny n hay chng thng do nhng

trng hp thun li v cnh tr, v khng kh, v cch trang phc
v cng do nhng iu kh d a n thun chiu hay chng, hoc
v ngi ta bit chc mi tnh y s ng gi kn o. i khi ch v
thiu mt trong nhng yu t thun li m mt vi n b khi
sa ng, gi ng tit trinh, v mt vi n ng c dp lm cao.
Mun yu, hai ngi ch cn thch nhau, d l ch thch nhau trong
giy lt, song tnh yu y c thnh tu hay s tan, iu y khng
thuc quyn ca h (mc d c ngi vn tng rng h c th chi
phi ng tnh yu) n cn ty hon cnh ca mi ngi lc gp
g.
Sau n on v mng v lc u hai bn u gi k, h khng
thch vn tm mn d vng ca nhau hoc c vn ln h cng ch
trnh by nhng kha cnh no p nht, l ng nhin l rt sai
vi s thc; iu khc, lc by gi sc quyn r ca xc tht lm
cho h ti mt, v nhng nng lc ca h dng nhn xt v tm
l hnh nh b t lit.
M t ngi n b, d l ngi nh th no i na, cng khng c g
l b mt. M un phn on v h, hiu h, ngi n ng ch cn
qun mnh l ngi n ng v hy nhn qua cch sng ca h.
Ngoi ra, trong vic kho xt v ph n, chng ta cn vp phi kh
khn ny l c tnh tp thnh ca h thng b che kn ch khng

bc l nh ngi n ng. H ng gio dc cch nghim ngt hn

chng ta. Khi cn con gi (d l hng tn thi) h cng khng ng
t do nh bn trai. Lc c i bn, h thng b cu thc bi
nhng rng buc ca x hi, ca l gio. Mc d iu ny cng cn
ty a v x hi ca mi ngi. Nhng n b thuc hng tiu t
sn sng thnh th v chng bn vic sut ngy c l ng t do
hn nhng b ln thuc hng trng gi thng b bn gia inh
rnh m, hoc nhng n b hng dn gi thng bn bu v cng
vic nh.
S d cc b thng c v b him l bi con ngi, mt con vt c
c a ch xy p nhng bc thnh kin c chung quanh h.
T thu b, ngi ta dy h cch giu nhm mi phn ng v
ngi ta cng tp cho h tnh e d, kn o, mt cch gt gao hn
bn n ng.
Kho lo trong cch ni chuyn, h bit dng li ni che y
tm t. Lun lun h d dt, kn o khng phi do bm sinh m
do gio dc.
Nhng ngi ta vn c th lt ci mt n y ra, bng chng l giai
on sau y: C b n n nghe ng Marcel Boll din thuyt, li
cht vn ng:
- Ti tin chc rng khng sao ng c th bit r c tnh ca ti.

Din gi chn ngay:

- B khi ni thm, vi cu b va thch , ti bit r c im
ca tm tnh b.
n ng chng ta thng khng my ngi am tng v cch n
mc ca ph n. Chng ta thng ch bit mc bp phi tr tin
cng th may cho cc b. u cng l iu ng tic, v lic qua
m c th on bit chic o ca b kia ang mc n xut x t ni
mt nh may c ting hay t mt nh bn qun o may sn, hoc
gi bit phn bit th bt tt bng t nhn to cng gip ch cho
chng ta kh nhiu trong vic xt on ph n.
Mt ngi n b trang sc mt cch gin d nhng rt phong nh
chng t h c c hp on, c nhn thc, c tnh chng mc do
c phn on. S phong nh khng o lng bng xa hoa, bng tin
ca. Mt ngi n b c th n vn mt cch phong nh vi
nhng th hng vi r tin. Nu h khng thuc hng d gi th s
dung d trong cch phc sc cng lm t r nhn thc ca h.
Nhng g c tnh cht xa hoa gi hiu hoc kiu cch: kim cng gi,
v da c su gi, o vin ren khng phi ch, nhng nt o kiu k
d, giy c dnh y kim tuyn hoc ht chai v.v; s thiu ha
hp trong phc sc: o bng hng c tin li i i vi v cm tay
kiu tm thng mua h hiu Pazar hoc chic o di mu hng mc
chung vi chic o lt mu xanh da tri v.v tt c nhng lm li

v nhn thc y chng ch mt ngi km c phn on.

Mt ngi n b c c phn on bao gi cng bit n mc thch
hp vi a v x hi ca mnh v nh vy h vn c th t ra rt
phong nh, mt s phong nh n khp vi a v ca h.
Cng c nhng n b khng thit ngh g n vic trang sc.
Thng l nhng n b c u c n ng hoc nhng n b phi
lm nhng ngh nghip ca n ng.
Mi tng quan gia tui tc v cch trang sc cng l mt im
quan trng. Mt b tui t tun li mc o mu ti ri nh c
gi mi tm chng nhng t ra h thiu nhn thc m cn chng
t h c nhiu tham mun. Nhng ngi qu tham vng d l tham
v danh vng, v tin ti v th vui vt cht thng khng bit sng
theo tui.
Tri li, ngi n b gi trc tui v khng chu sn sc v ngoi
ca mnh, chng ch ngi c tnh khim tn, chu np mnh trc
nhng g khng th trnh.
Ngi thch trang sc le lot, nu khng phi l s bt buc v
ngh nghip, l chng ch s thiu nhn thc v mt c hp on
pht trin qu mnh. Ngi ta c th le bp bng li ni cng
khng bng b cnh.

Ngi n b khng thch son phn v tt l ngi n b c gio

dc, ng n, nh ngi ta thng ngh. Chng ta c th gii
thch: chng qua ngi n b y km c phn on v tnh qu
khim tn. Nhng l ngi n b m khng thch t im tht
l iu rt him thy vy.
Th thng v d a v no, ngi n b cng bit dng trang
sc lm p, l d nhin phi dng mt cch va phi. Trang
im thi qu l mt li lm v nhn thc m cng chng t s
thiu gio dc. Ngi n b t phn trng tot nh qut vi chc
chn l ngi thiu c phn on, v ngh thut trang im ct s
kn o, ct sao cho ngi khc (t ra l bn n ng, v i vi cc
b th kh qua mt h) ng nhn thy s t im ca mnh
C nhng cha m qu gt gao, khi thy con gi ca h tp tnh bi
son th vi v em giu cy son ngay. Ti sao khng ch dy cho c
y bit cch thoa son, c phi l hn khng? Bit dng nhng
phng thut trang im, l d nhin dng cch va phi, lm
tng v p cng l mt phn trong chng trnh gio dc ph
n. M nh chng ta bit ch tr mt s rt him, a s ph n
cng cn ng gio dc qua im ny.
Lu nay ngi ta thng c thnh kin l phn son lm hng da
mt, nhng cng nn bit r, da mt b hng l do phn son hay l
do s khng bit cch dng son phn?

Nhng hnh ng v l ca ngi n b:

Cm tnh chim mt phn quan trng trong c tnh ca ngi

n ng; ngi n b c chim mt u th r rt. Bi thng
hnh ng thiu suy ngh nn ngi n b c th c nhng hnh
ng cao qu, h bit hy sinh, tn ty hn ngi n ng, nhng
h c th lm nhiu vic tc t hn ngi n ng.
V th chng ta kh m tin on cch phn ng ca ngi n b
trc mt vic xy ra. Nhng tri chng, nhng hnh ng
ngng cung ca n b lm cho chng ta sng st, l nhng
hnh ng theo cm tnh trong mi lun l u b gt b. Nhng
n ng m ngi ta cho rng h rt hiu n b (v nh th cc
b rt thch h) l nhng ngi bit t gt b, khng lc i nhng
hnh ng ca cc b y qua c phn on ca h v nht l h bit
lm tung nh khng ngc nhin cht no.
Trc mt hnh ng v l ca mt ngi n b, nu ng bit
im nhin t ra khng ngc nhin cht no v s v l y, ng s
ng nghe ngi n b y th th: Tht, ch c anh l ngi hiu
em. Mc d chnh h cng khng th gii thch ni l do hnh
ng ca mnh. (Mt th d rt sng v s v l ca ph n: Mt
b n rt yu qu chng, t may chic o. Bc th may mang o
n, b mc th trc mt c lang qun v b thy rng chic o
y may hng khng th cha. B rt bc tc v khng dn ni s
bt mn, nu chng may ng chng y li tm li l an i b, b
s ni xung ln v tr li c n ng chng. ng ta ch cn cch
ku tri v khng cn hiu ni ti sao mnh phi mang ly ci v

ca bc th may kia. C g u, b t may chic o y ch v mun

lm p lng ng, chng may n khng va b th d sao cng l
ti ng vy).
Cng c nhng n b c tnh im nhin, im tnh, song rt
him. Tnh im nhin ca n b thng do chc nghip to ra,
mt t ng tnh tp thnh bi ngh nghip. l trng hp
nhng b , nhng c y t hoc cc n bc s. Thng hn, ngi
n b c c ng un nn bi gio dc cng kh nn cm xc
tnh ca h. Ngi ta chng c thnh kin nh nhn v tng bc
n b vn a cm?
Bm cht hot ng tnh cng tr sanh ra nhiu loi, nhiu th tnh
tnh nh ngi n ng. C nhng n b l , suy nhc, hot
ng, vui tnh, li c nhng n b thch bt nh, khi hot ng
thi qu, khi r nm co nh ngi bnh.
c hp on thng pht trin qu mnh ph n. C n b no
khng thch lm dng? Cha t h thng ni di hn n ng,
song chc l h ni di kho hn chng ta.
V lng nhn th hai phi u ngang nhau. Ph n thng t ho
rng h khng ch k nh bn n ng chng ta, l bi h lun
lun c n np hnh bng mt ngi m (tr mt vi trng hp
rt him). Bn nng lm m l im lm cho n b cao thng hn
n ng, l mt n sng ring, bn n ng chng ta khng ng
hng. ng lm tng rng tnh cha con l mt bn nng thin

nhin, lng cha thng ty thuc c tnh tp thnh. Bit lm m

l mt thin tnh, bit lm cha l do tp thnh.
Xt v bm cht tham mun chng ta nhn thy ngi n b
ham thch th vui hn tin bc. Nu h chung tin bc chng qua
h xem l phng tin c th gip h mua nhng th vui. Ngi
n ng h tin ng khinh b, ngi n b m keo kit tht
ng gh tm, bi nh th h khng lm trn nhim v x hi
ca h.

CHNG IV - TM L HC V VN
CHNG

Chng ta c th chia cc nh vn lm hai hng: nhng nh vn c

thin t v nhng nh vn c ti nng. Xin min bn n hng vn
s tin rng h va c thin t, va c ti nng.
Song phn bit nh th no cng cha my r rt, v c v gi to.
Lm sao phn bit ranh gii ca thin t, ca ti nng? Trong lch
s vn hc chng ta ng thy lm nh vn vit tht nhiu song
chng vit nn vn phm no c gi tr, nhng ri do s ngu nhin
no , h li ra mt tc phm tuyt tc. Ngi ta ni lc y
h gp hng hoc ng nng th hu i.
Chng ta hy th dng tm l hc xt v vn ny.

Nhng nh vn lm vic theo phng php v

nhng nh vn lm vic theo trc gic:
Khi chng ta nghin cu v phng php lm vic ca cc nh
vn, chng ta nhn thy h ch c hai l li lm vic: c ngi lm
vic theo phng php, c ngi lm vic theo hng, theo trc
gic.
nhng ngi lm vic theo phng php, s cu to vn phm
ca h ny n, pht trin cch iu ha, t lc ci tin khi va

chm n trong c n khi h tho nn b cc tng qut trn mt

giy. C th ni: h lm vic chung quanh mt chnh ri h phn
chia n ra tng phn, tng on to ra ci khung cnh m h s
theo vit, hon thnh tc phm. H khng b qua mt chi
tit no, h bt u vit ch phi khi u v h chm du ht
ch phi chm dt. V th mi ngy h c th sn xut ra u u
ng ci s trang m h nh vit.
T lc ci chnh ca ct truyn pht hin trong tr c, h c
th tin on trong thi hn bao lu h s vit xong quyn truyn
y. Nhng chu k tinh thn ca h lun lun y v tip din
rt mch lc. V th nhng tc phm ca h thng ng xy dng
cch chc chn, nhng hnh nh thiu mt ci g li cun, ci thn,
n nh du mt thin ti.
Xt v tm l hc, nhng nh vn lm vic theo phng php l
thuc hng u c k h, tm tr iu ha, km cm xc nhng hot
ng bn b. Buffon, Boileau thuc hng nh vn ny (Xt v cc
nh vn Vit Nam c th k: Phm Qunh, Nguyn Vn Vnh,
Nguyn Vn T, o Duy Anh vo hng ny). Thin t ca h nu
c, chng qua l mt s kin nhn di
Hng sau thng gm c nhng bc thin ti, chng ta nhn thy
l nhng ngi c tm thn bt nh ph ha vi tnh a cm
xc. Ngi c tnh bt nh s thu thp nhiu cm gic lc h tri
qua giai on suy nhc, cng a cm xc h cng thu thp ng

nhiu cm gic. Chnh trong thi gian ny, ci tng qut ca tc

phm pht sinh trong c h, n ny n mt cch ngu nhin, v
chng, trong mt pht m mng, mt bui i do, do mt s vic
xy ra, mt bin c, tuy th n vn cha thnh hnh, cha ng
vng chi. Do nhng chu k tm l, nh vn s m tng v ,
nhng chu k ny gip h moi mc trong k c, gi ra nhng truy
tng, sau rt h s phn on, c khi c phn on li xen vo.
Lc by gi nh vn cng cha c nim c th s nh th no, n
s di hay ngn, h cng cha bit.
Lun lun ngi ta thy du vt ci giai on m nh ny trong thi
k khi nguyn ca nhng tc phm c gi tr. Giai on ny c th
di hoc ngn. Sau n giai on khch ng, bao nhiu truy
tng, bao nhiu cm gic thu thp trong giai on trc s tun
tro ra nh mt dng sui, khng bao gi cn, y mnh ngn bt
ca nh vn chy mt mch trn trang giy. Tc phm thnh
hnh, n bt ra nh mt khi tng v i khi mang du tuyt m,
n thnh mt tuyt phm.
Nhng bc thin ti chnh hiu trong tt c cc ngnh m thut u
l nhng ngi c tm thn bt nh li a cm xc. J.J. Rousseau,
M olire, Beethoven, Baudelaire, M usset l nhng th d sng t.
S d nhiu vn ngh s hay t t hoc m mnh vo nhng ci
thin ng gi to, ht xch, ch chn, v nh ni trn, bn cht
h vn a cm li thm tnh bt nh.

Gp lc tinh thn xung dc, i khi nh vn phi nh n nhng

cht ma ty (nh thuc phin) n kch thch h rt mnh trong
nht thi, lm cho h ng rng nng tin nu mang n cho h
nhiu t gip h sng tc d dng. (Theo ng Thomas de
Quincey, tc gi quyn Hi k ca mt ngi nghin thuc phin
(Les Confessions dun mangeur dopium) th cht ma ty khng
ny sanh ra t, n ch gip chng ta nh li nhng k c gn
phai m. V y, kin ca ng V. Descreux, ngi bnh lun tc
phm ca ng Quincey:
C th no nh vn dng thuc phin hoc nhng cht ma ty
tng t gip cho tinh thn thm sng sut chng? C th tr
li: C. Nu nh vn dng n to nn nhng iu kin thun
tin cho cng vic trc tc, lm du bt nhng ni au n v
th cht hoc tinh thn n l tr ngi chnh trong cng vic trc
tc. Chng ti s tr li: Khng. Nu nh vn nh dng n
sng to, hoc ch nhn xt. Trong v kch Hamlet, Shakespeare
ni: Trong thc t c lm iu m vi tt c ci trit l ca anh,
anh cng khng dm m tng n.
Nh chng ta thy, cht ma ty ch c th lm du bt trong nht
thi ci trng thi lo u, nhng n khng th cung cp cho nh vn
nhng ti liu mi m no). Nhng ri khng my chc, h s phi
hng ly nhng hu qu tai hi, khc lit ca s u c ny. Xem
li tiu s ca Verlaine, Oscar Wilde, Jarry, Musset Edgard Poe,

(nht l E. Poe, chng ta thy r chng tm thn bt nh). (

nc ta, nhiu nh vn thuc thi tin chin u nghin ngp:
Nguyn Tun, V Trng Phng, Nguyn Bnh, Lan Khai).
Khi cn khng hong tinh thn y tr nn quyt lit, n c th
a nh vn n ch t st. H s mt ht tin tng, ng vc tt
c, ng vc c ci thin t, ci vn nghip ca mnh, h thy ch
cn c cch l n tr trong ci cht, trng hp ca vn s Grard
de Nerval. (Gio s Achille Delmas nhn thy tinh thn bt nh l
nguyn nhn ca 90% v t st. nh mnh ca ngi t st l do
mt kh cht tm l bt thng Khng phi ai mun t st m
c (Psycho, logie pathologique du suicide) Alcan X.B Pariss
1932).

Vic cu to mt quyn tiu thuyt:

Vic cu to mt tc phm thuc loi tng tng nh tiu
thuyt, i hi nh vn nhiu c tnh. Khng bn v li hnh vn
hoc v ct truyn, ngay ci truyn m nh vit tiu thuyt k li
c hp dn c gi hay chng mt phn ln l im nh vn y c
bit din t nhng phn ng ca cc nhn vt trong truyn ng vi
tm l chng. Nu chng ti khng lm, mt tiu thuyt gia ni
ting, ng Paul Bourget c ni i : Mt quyn tiu thuyt kh
th lm say m c gi nu trong khng c mt phn no c
th tin c.
Trc khi vit truyn nh vn gn cho mi nhn vt trong
truyn mt c tnh nht nh. Nhng ch ca bi ton ng

nu ra trc. Nhng phn ng ca cc nhn vt ng trc nhng

hon cnh m truyn nu ra, khng cn ty thuc vo ngi vit
tiu thuyt na. Nhng nhn vt y phi hnh ng ng theo c
tnh m nh vit tiu thuyt gn cho h.
Quyn truyn s km phn hp dn nu c tnh ca cc nhn vt
trong truyn l m, khng ng r rt. c gi s thy ngay l
nhng hnh nm m tc gi git dy ch khng phi nhng con
ngi c tht, nhng nhn vt sng v ngi c s trch tc gi
t sai vn . (V im ny chng ta phi phc nhng tc gi
son ra cc pho truyn tu nh Tam Quc, ng Chu, Thy H.
Cc nhn vt trong truyn y phn nhiu l nhng nhn vt t
trng, khng ai c th lm ln mt Quan Cng, mt To Tho,
mt Lu B. C nh ph bnh nhn xt: c bit nht l truyn
Thy H, trong c hng my chc nhn vt chnh song mi
nhn vt li u c nhng c tnh c bit khng ai ging ai c).
Mt khc, nu nhng nhn vt ng tc gi to ra c nhng tnh
nng ring bit, song nhng nhn vt y li hnh ng khng ng
vi c tnh ca h th chng ta s ngc nhin mt cch kh chu.
(Khi Hng l mt nh tiu thuyt c ting l snh tm l, nhng
khi c truyn Trng Mi ca ng, chng ta khng khi bt mn
v thi v c ch rt kh hiu ca hai nhn vt chnh trong
truyn: Hin v Vi. Hin mt c gi trng gi, c hc, thuc hng
tn thi, say m anh Vi, mt anh chng nh c, ch v anh ta c
mt thn hnh p nh pho tng. c qua truyn y, chng ta c
cm tng l ha chng truyn y ch c th xy ra bn kia tri u

ch khng th xy ra bn t Vit Nam v n qu cch bit tm l

ph n Vit Nam. Tuy th y ch l tiu thuyt v chng ta cng
cn c th chm ch cho c tng tng qu mc ca tc gi.
Nhng khi xt n nhng hnh ng v thi ca Hin v Vi th
chng ta khng sao cn hiu ni. Ai i mt c gi m trai m
khng bit giu dim tnh cm ca mnh li cn ph by cho tt c
mi ngi bit, chng nhng th, c gi thng minh y li cn
mi ngi yu rt ngc t ca mnh n d bui tic tr m ng
cc bn lch lm v hc thc ca mnh. C phi c ta mun ch
giu anh Vi chng? Khng, c ta yu say m anh chng ta.
yu say m th c ai li n em ngi mnh yu ra lm tr
ci cho thin h, ti sao tc gi li gn cho c nhng c ch va
khch mn va v l y?). trng hp ny tc gi t ng vn
song li gii sai.
Nhng dn chng ca tm l hc hin gi rt cn thit cho nh tiu
thuyt cng nh cho nh son kch. ra nhng nhn vt, tc
gi c quyn to cho cc nhn vt y mt c tnh no . Nhng,
khi ci phng trnh c tnh ca cc nhn vt y ng nu ra, tc
gi khng c quyn thu dt na, tc gi bt buc phi lm th no
mi nhn vt y phi hnh ng, ngh suy ph hp vi c tnh
ca h.
Trong v kch Su nhn vt i tm tc gi (Six personnages en
qute dauteur), Pirandello nhn thy im quan trng y. Bn
tai ti cn vng vng nhng li phn i ht hong ca mt trong

su nhn vt y trong lc tp tung, khi hn thy ng bu gnh

nh sa i vai tung ca mnh.
Nhng nhn vt trong cc v kch cng nh trong cc tiu thuyt
phi c mt c tnh bt di bt dch. C nh th n mi trng tn.
(Nhiu nhn vt tiu thuyt thnh nhn vt in hnh: khi ni
n ngi h tin chng ta nh ngay hnh nh lo Grandet ca
Balzac, ni n hng anh hng rm, chng ta lin tng n chng
Don Quichotte ca Cervants, ni n g bm bi, chng ta nh
n S Khanh v ni n hng bun tht ngi l chng ta thy
ngay hnh nh m T B ca Nguyn Du). S trng tn ca mt
vn phm cn c im chnh ny l n c ng vi tm l hay
chng. Mt quyn tiu thuyt vit cch y ba mi nm vn cn
c ngi thch c nu n cha ng c t nhiu thc cht ca
mun i. Tri li n s b chn vi trong lng qun nu n thuc
hng tm l gi hiu, ngha l ch hp vi th hiu thi i. Khi ci
thi y qua, khng cn ai bun xem tc phm y na. Xt trong
vn hc s Php, quyn Asire ca Hononr l mt pho tiu
thuyt rt ng hoan nghnh th k XVII, nhng hin gi c ai
cn can m c n?
Hin gi, nu xem li nhng tc phm ca thi k lng mn tng
lm ri ly bao nhiu thanh nin nam n trong thi y, chng ta bt
ph ci. V sao? Ch v cc nhn vt do nhng tc gi ca thi y
to ra khng ng vi nhng mu ngi c thc m ch l nhng
mu ngi thch hp vi th hiu ca thi , hoc do c tng

tng ca cc tc gi y ra. H tra cho cc nhn vt y mt b

cnh tm l hp vi thi trang ca th k th XIX tht, nhng
hin gi, khi thy mt ngi n mc theo thi y, chng ta s tng
chng nh h n mc theo li tr hnh. (Xt trong vn hc Vit Nam
hin gi c ai cn tm xem quyn T Tm ca Hong Ngc
Phch khng? Khng phi v n xa, quyn Kiu ca Nguyn
Du cn xa hn, song ngi ta vn c v vn thng thc
Kiu nhng khng ai c T Tm na ch v cc nhn vt
trong truyn y khng st thc vi tm l. Nhiu tiu thuyt ca L
Vn Trng cng trng hp y. C mt thi tiu thuyt ca L
Vn Trng ng c gi hoan nghnh, nhng hin gi t ai
xem. Thi y thanh nin hoan nghnh L Vn Trng v ng cao
trit l sc mnh, nu ra nhng ngi hng rt hp thi, bi
sau my mi nm b h, b p bc, t nhin con ngi ta phi
thch ci g hng, mnh. Rt tic l nhng nhn vt ng to
ra c v g p, nhng ngi hng min cng ca ng c v
nhng hnh nm hn l nhng ngi thc nn s mnh ca chng
cng mong manh).

Tm l hc v nhng tc phm c in:

Chng ta phi chu rng nhng nh lut ca tm l hc hin i
l ng khi chng ta nhn thy: tt c cc nhn vt trong nhng tc
phm ng ngi ta cho l c in u c nhng c tnh r rt.
Xem nh nhng tc phm ca Stendhal, lc ng sanh tin, tc l
vo thi k lng mn, khng ai thch xem nhng hin gi ngi ta
li hoan nghnh. (Bn c lu : Thi im xut bn sch ny l

1956 ldlvinhquang). Ngi ng thi khng hiu ng, ch v

thi lng mn y Stendhal li c can m a ra mt Julien Sorel,
nhn vt chnh trong tiu thuyt Le Rouge et le Noir, mt mu
ngi rt thc nhng khng hp vi phong tro lng mn thi
by gi.
Chng ta c th phn tch c tnh ca Julien Sorel: mt ngi nhiu
hot ng, nhiu tham mun. c hp on cng qu mnh gn nh
n mc khoc lc. Nhng bi km lng nhn nn hn phi git
ngi tha mn cao vng ca mnh.
Xt ngay trong truyn Kiu ngoi phn vn chng trc tuyt
m y chng ti xin min bn, chng ta cn thy ci ti ca
Nguyn Du im: ch trong mt tp truyn ng to ra bao
nhiu nhn vt in hnh v mi nhn vt u c mt c tnh ring
bit, nhng nhn vt y li c nhng suy ngh v hnh ng hp
vi c tnh ca h, tc l rt ng vi tm l, rt st vi thc do
m cc nhn vt y sng mi vi thi gian.
M t nng Kiu a cm li a tnh (giu lng nhn, rt nhiu cm xc
tnh) nhng t ngh suy hoc ch ngh suy bng qu tim (km c
phn on) li qu suy nhc (thiu hot ng tnh) nn cam sng
mt cuc i th ng ph mc cho nh mnh:
Phn sao nh vy cng vy
Cm nh chng nhng ngy cn xanh

Tnh li bt nh gp lc tinh thn xung dc dm m mnh xung

sng Tin ng.
M t Kim Trng tng trng con ngi iu ha, bit suy ngh, tm
tnh bn trong xng vi ci m ngoi vo trong phong nh ra ngoi
ho hoa, vn a tnh (giu lng nhn) nhng khng qu a cm
(cm xc tnh va phi), bit nhn nh s vic (nhiu c phn
on). Phi l ngi rt qun t, c lng bit suy ngh mi c
th tht ra cu:
By lu y b m kim
L nhiu vng , phi tm trng hoa?
Ai ng li hp mt nh
L l chn gi mi ra st cm.
M t T Hi:

Giang h quen thi vy vng

Gm n na gnh, non sng mt cho.
Tiu biu cho hng ngi hot ng, nhiu tham vng (rt nhiu
tham mun, nhiu hot ng tnh) song di ci v kh khan c n
np nhiu tnh cm, khi c ngi bit nh vo ch yu cng bit
rung cm nh ai:

Khen cho con mt tinh i

Anh hng on gia trn ai mi gi
Mt li bit n ta
Mun chung nghn t cng l c nhau.
Nhng km c phn on, do mi phi cht mt cch nng ni
v tay H Tn Hin, bi nghe li ngi yu v u hng. Cho nn
v sau, nng Kiu phi khc:

Khc rng: tr dng c tha

Bi nghe li thip nn c hi ny.
Hin gi ngi ta cn tm c truyn Kiu v ngi ta vn cn nhn
ra nhng nng Kiu, nhng Kim Trng, T Hi hoc S Khanh,
Hon Th ngay trong x hi hin i.
Trong s cc nh vn cn i, c l Khi Hng l tc gi s trng
v tm l nht, cng c th k thm Nht Linh. Tuy nhin nhng
nhn vt ng a ra c gi tr khng ng u, c nhng nhn vt
tht sng, li c nhng nhn vt rt gi to, khi ng c g p
mt vi nhn vt y thnh ra nhn vt l tng. Chng hn trong
Na Chng Xun, Mai v Lc vn cn yu nhau (theo tc gi),
nhng tc gi vn khng cho hp nhau, ch v mun cho h c
thi cao thng nhng chnh l ch hng v ngi c thy
ngay tnh tnh gi to. C Hin trong Trng Mi cng rt gi to

hoc ch c c tng tng ca tc gi v tc gi to ra cho c

nhng hnh ng v l, nhng hnh ng khng ngi cht no.
Tri li b n Ba trong Tha T rt in hnh cho hng n b
tho vc, keo kit (nhiu tham mun), thng con nhng thng v
mnh ch khng v hnh phc ca con (km lng nhn v thiu
phn on), sng v d lun nhiu hn v mnh (nhiu c hp
on). B nh g Cc, con ring ca b cho ngi con chng ch v
mun c cht nn hng sau khi cht v nh tan tt c nhng
iu d ngh ca thin h v s i i ca b vi cc con chng.
V gio Hnh, trong tiu thuyt ngn Hnh, mt thanh nin nht
nht, m mng cng rt tiu biu cho con ngi nht nht v suy
nhc (rt nhiu cm xc tnh nhng km hot ng tnh).
Mt tiu thuyt gia tin bi, c H Biu chnh, cng to ra
nhiu nhn vt rt sng, d cha ni bt hn thnh nhn vt
in hnh. Tiu thuyt ca ng thin v vic k chuyn nhiu hn l
t tnh, tc l t phn tch tm l, tuy nhin phn nhiu cc nhn
vt ng nu ra u din ng tnh tnh ca h qua nhng hnh vi
v thi . C l nh cht thc ny m hin nay c gi (nht l
c gi min Nam) vn thch xem tiu thuyt ca ng.
Nhiu tc phm c tnh cch ni quan nh: hi k, tiu thuyt t
thut, k c v.v cng c th tn ti vi thi gian mc du trong
nhng vn phm thuc loi ny tc gi thng v tnh hay gia v

phn no, nhng tu trung n cng phn nh ng mt c tnh c

thc. V l nhng tc phm ca P. Loti, ca b Colette c
nhiu ngi mn chung. Nhng tc phm tc gi t em mnh ra
phn tch nh b Essais ca M ontaigne, Penses ca Pascal
vn trng tn cng v l do ni trn. Trong vn hc cn i Vit
Nam, chng ta thy c Nguyn Tun (Nguyn Tun trong thi tin
chin) l nh vn ph by con ngi ca mnh mt cch thnh
thc trong nhiu tc phm ca ng. Qua nhng tc phm nh
Thiu Qu Hng, Mt Chuyn i, Chic L ng Mt
Cua ngi c hiu r tm hn ca tc gi mt cch khng my sai
chy, mt tm hn ng vc nn m ra khch bc, bt mn hon
cnh hin ti nhng v tm thn suy nhc li bt nh nn ch bit
i ph bng cch trn i, thch x dch m ng ta gi l phiu
lu.

Tm l hc v mn kch:
Nh son kch vn phi thu hiu tm l hc hn nh tiu
thuyt. M t quyn tiu thuyt c khuyt km v tm l, i khi c
th nh cu vn bay bm hoc mu sc ca nhng khung cnh
trong truyn che lp i phn no. Nhiu tc phm ca
Chateaubriand chng hn ch nh cu vn quyn r m hin nay cn
ng ngi tan ham thch, ch xt v ni dung thc ra khng cn
ng cho chng ta ch . (Tr tc phm Mmoires doutretombe ca ng n thuc loi ni quan. M thc vy, hin gi trong
s nhng tc phm ca Chateaubriand ch c tc phm ny l ng
ngi ta thng nhc nh nht. Trong dp k nim bch chu nin
Chateaubriand gn y ngi ta n hnh li tc phm ny).

Nhng trn sn khu, chng ta ng thy cc din vin sng vi

vai tung ca h. Khi nhng vai tung ny khng cu to st vi
tm l, ch khuyt im y s n bt ln ngay v d khng snh v
kch ngi ta cng d nhn thy.
Chng ta thng thy khuyt im ny trong nhiu phim nh hin
nay, lm ct truyn phim rt ngy ng lm sao y, bi nhng nhn
vt trong phim ng dng nn mt cch gi to. Ci lng ly ca
hnh nh, s rc r ca cnh tr khng lm cho chng ta qun rng
cc nhn vt hot ng trn mn bc l nhng con ngi. im
ny chng ta cng nhn thy r thin ti ca Charlie Chaplin. C l
ng l nh son phim v din vin duy nht c th sm tung trn
mt cch ng hoang m khn gi s khng mt ai nhn thy s
thiu thn v bi cnh.

CHNG V - TM L HC V NGH THUT

BN HNG

C mt nh ngha rt hay v thut bn hng: Bn hng tc l ngh

thut lm sao cho khch hng mua nhng mn hng v khch s tr
li m trong tay khng mang theo nhng mn hng y.
nh ngha ny chng t: ngh thut bn hng khng ct vic
tng mn hng i cho bng c m cn phi quan tm n vic
gi khch.
Nh vy, bn c mt mn hng l va gi cho khch ham thch
mn hng v ng thi cng phi bit tha mn khch hng
khch c th tn nhim ni ngi bn.
Xem th, s thu hiu tm l rt cn thit cho ngi ng bn hng
cng nh cho nhng chuyn vin lm qung co m nhim v l ct
lm cho khch va bit n mn hng va ham thch, mun mua
ly mn hng y.

Nhng iu kin bn hng:

Mun bn ng hng phi c mt vi iu kin no m hai
iu kin ct yu l hiu bit v mn hng v bit r kh nng mua
hng ca khch tc l bit r sc mua ca h. Nhng iu kin khc
nh: sc ham mun ca khch i vi mn hng, s cn dng mn
hng ca khch ch c ch nhng khng cn thit.

Ngh thut ca ngi bn hng ct ch bit gy ra cho khch hng

s ham thch y v lm cho h cm thy cn dng mn hng.
S ham thch l mt tnh cm bt ngun bm cht tham mun v
c tng tng. Ngi ta thch c mt vt g v ng thi
ngi ta cng tng tng trc nhng li ch hoc nhng thch
th m vt y s mang li. C th ni lng tham mun l nn tng
ca mi vic mua chc, song nh chng ta s thy sau y, nhng
bm cht khc ca c tnh cng c xen vo trong mt vi trng
hp no .
Ngi ta quan st v nhn thy rng s ham thch ca khch hng
pht sinh t trc, trong ci thi k p trng m khch hng
b nh hng ca qung co, v xem qua nhng tp in mu hng,
hoc trng thy mt hng.
Trong thi k p trng ny, s ham thch ca khch hng ny n
thm, song ngi bn hng hoc vic cho hng phi n cho kp
thi, v nu khch hng khng ng cho n ng dp, lng ham
thch ca h s b gim i, nht l khi lc y c mn hng no khc
cu sc ch ca h. S ham thch mt vt g c th b mt s
ham thch khc bp cht t trong trng.
S ham thch pht sanh do lng tham mun v c tng tng, cn
ng bi b bng nhng hnh nh.

V th, mun gi lng ham thch ca khch hng chng ta nn cung

cp cho h nhng nh tng hoc l nhng gii thch. l vai tr
ca nhng co bch bng tranh nh, nhng tp catalogue, nhng
bch chng.
Cc hiu bun ln nh Au bon March, Galerie Lafayette
Canufactures darmes et cycles de Sainte-Etienne v.v lun lun
bit p dng nguyn tc ny. Trong nhng tp catalogue ca cc
hiu y, khi h rao mt mn hng no th lun lun c km
tranh v hoc nh chp mn hng.
Cc s du lch khiu gi s thch du ngon ca hnh khch bng
cch ph by cc phong cnh p ca nhng phng tri xa l, kiu
mu nhng chic my bay vng chi, nhng chic tu thy in
y tin nghi v.v
Nhng cng ty xy dng nh ph bn cn i xa hn na. Chng
nhng h trnh by ha ca nhng gian nh, h cn bit trnh
kiu mu thu hp li ca nhng gian nh y nh n ng ct
xong.
Bit p dng im quan st tm l ni trn nn cc hiu bun tn
tin hin gi bit by bin t hng ca mnh mt cch hp dn.
Tm li, lun lun nn gii thch vi khch hng bng nh tng,

ni bng hnh nh, kch thch c tng tng, nh mnh vo

phng din tnh cm hn l phng din l tr ca c tnh.

Bn hng l mt cng vic t c s trn tm

l hc:
Chng ti ni, ng lc chnh trong vic ma hng l tham
mun, v mun mt mn hng tc l chuyn sang quyn lm ch
mt mn hng t trong tay nh bun v tay mnh.
Tuy nhin, lng ham thch mua hng lm khi cng pht sinh do s
kch thch ca mt trong nhng bm cht thin nhin no ca
chng ta hoc mt vi nt phc tp no thuc tm tnh chng ta.
C nghin cu k v cch bn hng nht nh no , chng ta mi
d nhn thy bm cht no lm ng lc thc y vic mua
hng.
i vi nhng mn hng thuc nhu cu khn thit nh cm, tht,
rau ci hoc nhng mn hp, ch c nhu cu sinh l d vo. D
vy, trong vic mua cc mn hng cn thit y, nhng bm cht
nh lng tham mun, c hp on cng c xen vo. Cc nh bn
tht lun lun bit chng by nhng khc tht ho hng, nu nh
bn tht mi khch mua nhng mn tht hng thng, khch c th
lm tng rng nh hng khinh d h.
Ngoi mt s t mn hng ni trn, a s nhng dp bn hng u
cn c trn mt trong nhng bm cht thin nhin ca chng ta.

Vic bn cc thc im trang nh son, phn chng hn, cn c trn

c hp on (tnh lm dng) ca ngi khch.
C nhiu l do khin ngi ta mua ci my ht hoc chic my
radio. C ngi mua v thch nghe nhc (cm xc tnh) hoc thch
khu v (hot ng tnh). C ngi mua v lng nhn thc y, mua
v v con cng c dp vui chi, cng c khi do c hp on xui
khin: trong nhng bui hp gia anh em, ng c thm cht nhc
m vo th khng kh bui hp s th v hn. Cng c khi do phn
tm tr thuc c tnh tp thnh lm ng lc (khao kht hc hi,
thch m mang s hc ph thng).
Vic mua mt chic t vn dng tt c nhng bm cht thuc cm
tnh. Do tham mun (dng t i lm n), do lng nhn (thch lm
vui lng v con), do c hp on ( ln mt vi hng xm), do
hot ng tnh (thch hnh ng nhanh chng), do cm xc tnh
(thch mo him, thch chy nhanh).
ng c thc y vic mua mt quyn sch cn ty ni dung ca
sch y. Ngi mua mt quyn sch gio khoa hay mt quyn sch
kho cu l do lng tham mun (mun m mang kin thc) hoc gi
ch v ham thch hc hi, tha mn c t m v khoa hc (hot
ng tnh).
Ngi mua mt quyn tiu thuyt tnh l do cm xc tnh, mua mt
quyn truyn phiu lu l tha mn tr tng tng v.v

Vic mua nhng tri phiu, nhng c phn hi bun l do lng

tham mun, nu ch tm ngi mua ch dnh tin; nhng ngi
mua c phn vi mc ch u c trn th trng chng khon l do
lng tham mun m cng do cm xc tnh (s khoi tr v hi hp
trong khi nh cuc vi may ri m nhng con bc u bit).
Tri li, nhng vic mua chc c tnh cch dnh vn nh vic
mua phiu tit kim, bo him sinh mng l do tnh phng xa thc
y. Tnh phng xa l s phi hp ca tham mun v lng nhn.
Mt thng gia sm dng c vn phng l do tham mun: li thi
gian, li tin bc m cng do hot ng tnh: mun cng vic chy
nhanh chng.
C nhiu l do phc tp thc y vin ch hng trang hong ca
hiu li cho tin nghi hn, cho mi m v p hn. Trc ht l do
lng tham mun (hy vng s bn hng chy hn), do c hp on
(v mun s din vi cc ng nghip), do cm xc tnh (c thm
m, c nhiu ngi thch lm vic trong nhng vn phng lng ly)
v cng c khi l do lng nhn ( nhn vin c th lm vic trong
hon cnh m cng, y tin nghi).
Mt ch gia mua sm bn t trang hong nh ca l do bn nng gia
nh, thch sng yn vui (lng nhn). C khi l do tnh thch tip
tn, i ng b bn hoc v s din (c hp on) v mt cch gin

tip l do tham mun ( gy th trn a ht x hi). Ngoi ra cng

c th l do cm xc tnh (c thm m, yu chung nhng vt
p).
Vic mua mt ci t st l do bn nng bo v ti sn (tham mun),
do cm xc tnh (s mt cp, b chy nh). Ngi lo bo him nh
ca cng do nhng l do ni trn.
C nhiu l do khin ngi ta mua sm qun o. Nhng l do ny
thay i ty theo loi y phc ngi ta nh mua sm.
B khch t may chic o d hi lng ly l do c hp on thc
y (mun lm p, lm dng) cng c th do cm xc tnh (c
thm m) hoc do lng tham mun ca ng chng (tnh kiu ngo).
Mt ng sm b va i giao thip lm n l do lng tham
mun (n mc bnh bao mi c th p phe ln).
Mt b ln sm chic o da lng cu t gi l do lng tham
mun v c hp on (tnh ph trng ca s xa hoa).
Vic bn bnh, bn mt ko cn c trn tham mun (tnh tham n)
nhng cng c th do c hp on (i vi cc nh bn bnh mt
vo dp Tt Nguyn n hoc Tt Trung Thu) khch mua bnh
mt khng ct n m lm qu.

Ngi t mt chic my in thoi l do c hp thch hot ng

m cng do tham mun.
Ngi bn hng da (rng, va li, cc mn hnh l) c th khch
ng hot ng tnh ca khch hng (thch th x dch), c hp
on ca khch hng (ng dp ph trng cc hnh l c tin
trong cc l qun).
Nh bn dng c th thao s bit khch ng hot ng tnh (thch
vn ng), cm xc tnh (nhng cm gic th thao) v c hp on
ca khch hng (nht l v cc mn th thao qu phi nh qun
vt, u kim, u nga v.v).
Ngi ta mua nhng mn ph tng t v mun ph trng
chic xe (c hp on) v c thm m, i vi mt vi mn ph
tng taxi t im chic xe (cm xc tnh), v tnh tit kim xng
nht hoc gi c th gip chic xe khi h hao (lng tham mun).
i khi v l mun chic xe thm tin li, chy nhanh hn hoc khi
sang s tay (hot ng tnh).
Ngi ch nh in c th kch thch khch mun in mt tp
catalogue p bng cch gi lng tham mun (gia tng thng v),
gi c hp on (ly s din, thm ting tm) hoc gi cm xc tnh
ca khch hng (c thm m).
Vic bn nhng m phm nh tranh, l s, tng v.v cn c trn
cm xc tnh (c thm m, lng yu ci p) trn tham mun (hy

vng s c li, c u c), (c nhng tay u c, l d nhin l

nhng ngi va rt am hiu hi ha li rt tinh mt, mua tranh ca
mt ha s lc ha s y cha c ting, nh h mua vi gi r, i
lc ha s y ni ting s bn nhng tranh y vi gi t gp nghn
ln) trn c hp on (theo li cc nh giu mi ni ln mua tranh
khoe vi bn b rng mnh cng bit thng thc ngh thut
nh ai kia).
Ngi thch su tm cng nh ngi thch u c l ngi va c
nhiu tham mun va can m. Song ngi su tm c nhiu cm
xc tnh hn tham mun. Chng ta ng thy nhiu nh su tm
khi m say mt mn vt no , h chng tic cng tic ca, lo
kim cho bng c nhng vt y su tm. (C ngi su
tm tem bu chnh, sch qu, tranh p, c, li c nhng ngi
thch su tm nhiu vt l: cc kiu ng pip, cc bp-b, cc
kiu mt n, gm gio v.v). Nhng mt khi h rt ht cc
cm xc thch th su tm mang n, khi h khng cn khoi tr
ngm nhn cc vt y na, h li bn i khng cht luyn tic.
Ngi bn c s bit nhn mnh hai im ni trn, nhng
ngoi ra, vic mua mt chic bn hoc mt ci t xa cng c th do
c hp on gy ra ( ly s din l nh giu xa).
Ngi bn hoa s bit gi cm xc tnh (thch p), lng nhn (
lm vui lng ngi yu), c hp on (v nhu cu x giao) ca khch
hng.

Vic mua sm nhng mn hng lm qu cn c lng nhn (

tng ngi thn thch), c hp on ( bt cu lin lc, v x
giao), hoc lng tham mun (ly con tp bt con tm).
Vic mua sm c th dn nhiu th d khc. Nhng bao nhiu
cng cho chng ta thy im quan trng ny l: trong vic quyt
nh mua mt mn hng, nhng bm cht thuc tr tu t khi can d
vo. Ngha l h mua hng thng do tnh cm hn l do l tr.
(Mun mc tin ca khch hng nn nh rng ci v (bp) ca h
gn qu tim hn khi c).
l iu m cc tay bn hng phi nh k. Mun bn ng
hng, khng cn phi bin lun vi l tr ca khch hng m chnh l
phi p mnh vo tnh cm ca khch hng, bng cch gi ra s
ham thch mua hng n bt ngun t c tnh thin nhin ca con
ngi.

CHNG VI - VN TUYN TRCH

Mt v th lnh, d l mt vin ch hng to c hng nghn nhn

cng di tay hay mt vin cai xp ch iu khin mt kp th,
lun cng phi i din vi vn kh khn l tuyn trch v chn
la nhng ngi gip vic.
Ngi Anh ni: Ngi no ng ch y. Ngi Php ni: Khi
cn mt ngi lm tnh gii, th ng chn mt anh khu v kho.
Nh vy c ngha l mi chc v chng ta phi bit chn ngi
c nhiu kh nng nht lm trn chc v y, cng l iu kin
tt yu mt x nghip c th i n thnh cng, nhng cng l
vn kh thc hin nht.
Vic chn la ngi lm cng ng gi l cng vic tuyn trch
nhn vin l mt khoa hc cha my ng ph thng. V cho n
hin nay, trong vic tuyn trch, ngi ta cng ch p dng mt vi
im nh xt v nhng kh nng th cht hoc v nhng kin thc
k thut m mt nhn vin cn phi c hnh ngh.

Nhng phng php thng dng trong vic

tuyn trch:
Trong vic m lnh chng hn, ngi ta ch ch trng v phng
din th cht. Ngi lnh tng lai phi c mt vng ngc o bao
nhiu phn, cn nng bao nhiu, phi c mt sc khe trung bnh,
khng vng phi bnh tt di truyn.

Mt li tuyn trch khc, thng ng cc cng s v t s p

dng l li xem xt cp bng ca ngi xin vic. Trong li tuyn
trch ny ngi ta cn c theo s hc chuyn mn ca th sinh,
theo d vng, theo ci kinh nghim m ngi ta c on rng h
phi c. Cng c khi ngi ta buc cc th sinh tri qua nhng cuc
kho xt v kh nng chuyn nghip.
Thng khi ngi ch hng chp nhn hay khng chp nhn ngi
xin vic ch do theo tinh ca h. H rt am hiu rng cc giy
chng nhn gip vic khng c gi tr my. V thng khi cc ch
hng cp giy chng nhn cho ngi gip vic mt cch ly l,
khng my khi h bnh phm v gi tr, v ti nng ca ngi
gip vic cho h. Li c nhng ngi ch qu tt bng, cp nhng
giy chng nhn tn dng ngi gip vic cho h mt cch qu
ng.
Trong vic thu nhn ngi gip vic li cn phn ri may xen
vo. Trong s nhng ngi n xin vic, ngi ch thng nhn
nhng ngi no n trc nht, nhn mt ngi no c th tm
dng cng c. H khng nhn ni i kho xt hng chc
ngi.
Ngoi ra cn yu t gi gm. Lm khi ngi ch v n nang mt
ngi quen bit no gi gm ngi n xin vic, nht l khi
ngi gi gm y li c a v trn h, nn h phi nhn khi

ph lng ngi trn.

Nhng nn tng trong vic tuyn trch hp

l:
Bao nhiu ngi ch phi tht vng, bt mn v nhng ngi
gip vic. iu y chng t rng nhng phng php xa nay
ngi ta p dng trong vic tuyn chn ngi lm cha ng
hon b, m nh th l bi ngi ta khng quan tm n yu t
quan trng ny: gi tr v tnh cm v tinh thn con ngi.
Khi mt cng vic lm khng cn l cng vic hon ton thuc sc
vc, hoc c tnh cch my mc th chng ta phi quan tm n c
tnh ca ngi lm vic. Cc x s v hnh ng ca mt ngi,
trong i sng thng ngy cng nh trong khi lm ngh, u l
thuc c tnh. Mt nhn cng khng phi l mt chic my. Khi h
bc chn vo s lm, h vn mang theo c tm tnh v tm tr ca
h. Thng khi h c giu nhm n i phn no, khi h thy nhng
bm cht thin nhin c phng hi n vic hnh ngh.
V li, hu ht cc ngh nghip u c vn dng t nhiu nhng bm
cht thuc cm tnh nhng kh nng tinh thn.
Mt ngi khng thch giao du, suy nhc li km tr nh lm sao
tr thnh mt tay bn hng gii? Mt vin thanh tra thiu c phn
on lm hi nhiu hn l lm ch cho hng. Giao cho ngi a cm
xc iu khin mt b my, h d lm h hng. Ch c th dng
ngi n n, lnh lng, km tr tng tng trong nhng cng

vic c tnh cch my mc, giao cho h nhng chc v i hi

nhiu sng kin hoc sng to l hng. Nhng chc v i hi s
tin cn khng nn lt v tay mt ngi qu nhiu tham mun. Mt
vin ch s phng bt ton phi c c k h. Mt anh kh lm
sao thi hnh ni mt cng vic i hi c phn on? Mt k thut
gia giu tng tng v a cm s a ra nhng phng lc qu
vin vng v.v
Cng nn nhn mnh: nhng bm cht thin nhin ca con ngi d
c b nh hng phn no ca gio dc, ca hc vn, cng cn gi
li ci mm gc. Chng ta c th dng nhng kin thc mt cch
hay hoc d.
S thnh vng ca mt x nghip l thuc nhiu yu t: ti sn ca
nhng dng c, s t chc ni b, nhng trn ht nhng yu t y
cn mt yu t khc rt quan trng nhng t ai quan tm n: ci
tinh thn ca x nghip. Ci tinh thn n lm cc nhn vin thm tin
tng s thnh cng chung, n lm cho h thm st sng, hng
hi, tin cy cng vic chung. Ci tinh thn y l tng s ca
nhng tinh thn ring ca tt c mi nhn vin gip vic cho x
nghip.
V th trong khi tuyn chn nhn vin, chng nhng ngi ch phi
bit chn ngi tho ngh, hiu ngh m cn phi la nhng ngi
m xt ra c tnh ca h c th thch ng vi cng vic, nhng ngi
m xt ra bm cht thin nhin ca h c th to nn s iu ha

trong x nghip.

Nhng trc nghim tm l k thut:

Chng ta thy t nhiu v cch tuyn trch ngi lm trong
nhng ngh i hi nhng c tnh tm l k thut nh ngh li xe
t but, ngh li xe la, ngh li phi c v.v
Trong cc ngnh ngh ny, khi tuyn chn nhn vin ngi ta
bit dng nhng phng php khoa hc, nhng my o lng
nhng phn ng ca th sinh.
Nh vy hin nay ngi ta c th o lng mt cch khng my sai
chy kh nng ch ri rc ca mt ngi tc l kh nng lm
cho mt ngi c th ch n nhiu vic trong mt lc. Ngi ta
cng c th nh gi mt ngi tc l khi nghe thy mt hiu lnh
ngi y s thi hnh theo mnh lnh y nhanh hay chm. Cng c
th dng nhiu trc nghim o lng sc chu ng vi s mt
m, mc cm xc, khin c lng nhng khong cch ca mt
ngi.
Do kt qu ca nhng trc nghim th nghim th sinh, ngi ta
s rt ly mt con s bin hiu ri so snh vi s bin hiu ti thiu
m trc ngi ta lp thnh hu da theo xt xem th sinh
y c kh nng lm ngh chng.
Phng php ny em li nhiu kt qu tt trong nhng ngh
nh li ph c, li xe ha hoc t but m s an ninh cng cng

phi nm trong tay ca mt ngi. Nhng bng thng k chng

t rng nh bit tuyn chn nhn vin theo phng php tm l k
thut nn nhng tai nn do s bt cn ca ngi li xe gy ra
gim bt rt nhiu. Tng khi phi ni kh nng ca con ngi c
th thay i bi tui tc hoc bnh hon. V th sau mt thi gian
no , ngi ta li buc cc nhn vin y tri qua mt cuc th
nghim mi.

Nhng phng php tuyn trch:

o lng nhng phn ng sinh l ca mt ngi tng i m
xt, c th cho l vic d. Nhng, ch nh cch r rt nhng h s
tm l ca mt ngi thc ra cho n ngy nay cha ai tm ra mt
phng php no chc chn c.
Vic kho xt v tm l ny rt t nh v i hi nhiu kinh nghim,
nhiu c chnh xc. Tuy khng c cao vng quy nh thnh
phng php, chng ti thy c th dng bn phng tin say y
kho xt v kh nng tm l ca mt ngi.
- Dng li cht vn.
- Dng nhng trc nghim.
- Dng li on tung ch.
- Dng li kho xt cch trc tip.
Phi ng thi dng bn phng tin ny ri i chiu kt qu,

sau s rt ly trung bnh mi c th on ng st.

Cn mt phng tin khc: xem tng din, nhng chng ti khng
cp n mc d c nhiu ngi tn dng n. mt phn sau
(Chng: Kho xt trc tip) chng ti s ni r ti sao li xem
tng din khng c gi tr.

Dng li cht vn:

Trong i sng hng ngy, khi mun hiu bit v mt ngi
no, chng ta thng tm cch tr chuyn vi h, hi han h v
iu kia vic n. Quan st c tnh con ngi theo li ny rt d lm
lc. V ngi b cht vn t nhin bit che y ngh ca h, nu
gp phi ngi a cm, suy nhc, h li khng tr li ngay nhng
cu hi ca mnh.
Nhng thay v cht vn bng ming chng ta c th ghi cc cu hi
trn giy h tr li cng bng giy mc.
Phi t ra nhiu cu hi v nhng cu hi ny phi ng chn la
cch kho lo ct nhng cu p t ra c lin h trc tip n mt
trong nhng bm cht ct yu ca cc tnh ngi b cht vn.
Th d nu chng ta hi mt ngi: Anh c yu tr con, c yu
sc vt khng?, Anh c cho bn b mn tin chng?, Anh c
tham gia nhng cng cuc phc thin chng?. V nu ngi y
tr li c i vi nhng cu hi y, chng ta c th cho rng lng
nhn ca h kh nhiu.

Hi v nhng cao vng, nhng c vng ca mt ngi chng ta c

th phn on v bm cht tham mun ca h, l d nhin l phn
on mt cch tm b.
Nhng li th nhn bng giy mc ny c gi tr ra sao? Sau y l
kin ring ca chng ti.
Trong li cht vn ny phi bit phng b mt vi iu. Trc ht,
phi lm cho ngi b cht vn ng an tm, phi lm cho h hiu
rng h c ch li m ni thc v nht l phi cam kt vi h rng
nhng li th nhn y s ng gi b mt. Li na, ng ngi b
cht vn c th gi suy ngh qu lu: ch cho h mt thi gi nht
nh, th d na gi chng hn khi nhn ng cu hi l h phi np
xong nhng cu p.
Mun nhn nh gi tr nhng ti liu nhn c cn phi bit
on gii. Nu kho t nhng cu hi th ngi b cht vn d
c nhiu c hp on tc l hay c tnh ni di i na cng kh m
giu gim tm t ca h qua bao nhiu cu hi. Ch ni mt vic h
khng tr li v mt vi cu hi kh ngh no hoc gi h tr li
min cng, tr li trn thot cng cho chng ta nghi ng lng
thnh tht ca h (bnh khoc lc). Nu trong nhng cu p ca
h li nhiu im tng phn nhau, chng ta c th on h l
ngi gi v, gi di. Chng hn mt ngi b cht vn mt on
trc tr li rng: H rt d b xc ng trong nhng cng trnh k

thut, ri mt on sau li th nhn rng: H l ngi rt im

nhin, s lm cho chng ta ngh rng h khng thnh thc.
V mt khc, li cht vn ny cng l mt hng din hay d xt
c tnh tp thnh ca mt con ngi.
Tm li, sau khi mi xt qua nhng cu p, chng ta cha nn
phn on mt cch vnh quyt, chng ta ch nn xem, chng ta ch
nn gn cho nhng kt qu y mt cch tm b, ri nu c dp
khc s kim sot li.

Dng nhng trc nghim:

Trc nghim l mt phng tin khc dng kho xt c tnh
ca con ngi. Trc nghim l mt cng vic, mt tc ng ng
xp t trc m ngi ta bo ngi b trc nghim lm nhng
khng cho ng nhn bit trc, ct lm t r mt vi bm
cht ct yu v tm tnh hoc tm tr ca ng nhn.
C nhiu thc trc nghim, y chng ti ch dn c mt vi th
d.
Mun kho xt v tr nh, ngi ta c th dng nhiu trc nghim
khc nhau:
Tr nh v thnh gic: c mt on vn tht chm cho ng nhn
nghe ri bo h lp li.
Tr nh v th gic: Bt ng nhn c mt on vn ri bo h

tm lun. Bt ng nhn c mt lot con s ri bt h lp li

v.v
Mt trc nghim xt v tr tng tng: cho ng nhn xem
mt vt g rt tm thng, sau bt h din t li v ni tht
di dng v mn vt y trong nm mi pht, l d nhin h
phi thu dt thm.
C nhiu trc nghim v c phn on, sau y l mt: Bt ng
nhn c mt bi kh di trong c mt chnh ph din, sau
hi h trong bi y c on no l on quan trng m ngi ta
khng th b, v nu b th bi y s mt ngha.
Nhng cu mo khng i hi nhiu kin thc c th dng
lm trc nghim xt v c phn on.
Sc ch l mt p dng ca c phn on. Nhng trc nghim v
sc ch c th gin tip cho chng ta bit v gi tr c phn on
ca mt ngi. Sau y l mt vi trc nghim v sc ch :
ng nhn ngi i trong mt gian phng c nhiu mn vt hi
l mt, hoc c mt tm bng vit nhng dng ch hi khc thng,
sau t nhin s hi ng h nhn thy nhng g. Hoc gi,
bo ng nhn t li on ng h tri qua i t nh h
n s lm. Mt trc nghim khc: trc mt ng nhn mt
ng vt khc nhau ri bo h xp thnh loi, thnh hng.

C th nhn xt v c hp on bng th nghim sau y: Bt

ng nhn thut li mt vic, mt bin c no m h chng
kin v chng ta cng bit r. Nu h thut li mt cch khng sai
chy, khng thm bt chng ta s bit mc lng thnh thc ca
h n u.
C th o lng cm xc tnh mt cch kh chc chn. Sc in tr
ca ln da b thay i ngay khi ngi ta xc ng. Nu khng sn
c nhng my o lng cm xc, chng ta cng c th quan st
nhng phn ng ca ng nhn bng cch t nhin t h vo
nhng tnh trng nguy bin, th d thnh lnh ri mt mn k
bn h hoc tnh c t mt cy pho.
Mun quan st v hot ng tnh chng ta c th bo h lm mt
cng vic tm thng no , ri xem cc h thc hin nhanh hay
chm.
Th nghim v lng nhn hi kh, tuy th chng ta c th ngh ra
mt trc nghim hi t nh v c lim khit (m c lim khit l
du hiu ca lng nhn). Trc nghim y nh th ny: Lp mt
bng k nhiu hnh vi khc nhau, t nhng ti c n nhng vic
thin, qua nhng hnh vi gn vt qua mc lim khit. Th d: git
ngi v mun cp ca hoc v tnh yu, cn cp v tham lam, n
cp v thch xa hoa, gian ln quan thu, n cp ca ch, ni gian di,
cu ngi b nn v.v Phi k t ra 30 hoc 40 hnh vi khc nhau.
Sau chng ta s bo ng nhn xp hng nhng hnh vi y theo

mt trt t nht nh. ng u nhng hnh v hp vi ng lim

khit v i dn xung di, nhng hnh vi km lim khit, thiu hn
lim khit. Ngoi ra bo h phn nh ranh gii nhng hnh vi lim
khit v nhng hnh vi gian tr.
Cng c th d xt lng nhn bng cch bo ng nhn ni v gia
th, v v con, gia nh ca h v.v
Mun o lng bm cht tham mun, chng ta phi kho gi
chuyn v hng cu chuyn v nhng ni kh khn ca i sng,
v vic n tiu, v tin bc, v danh vng v.v
C th dng mt vi trc nghim d xt v nhng th tnh tnh
pha trn, th d tnh n cn, hay gip ngi (lng nhn + hot
ng tnh), tnh nh nhn (lng nhn + c hp on).
Chng ta cng nhn thy iu ny: i vi nhng bm cht biu
hin mt cch pht ng nh hot ng tnh v cm xc tnh hoc
i vi nhng bm cht c tnh cch th ng, chng ta d lp ra
nhiu trc nghim kho xt. Tri li nhng bm cht nh lng
nhn, tham mun, c hp on chng ta phi dng n chc thut
mi c th d xt. Phi bit cch t ngi b th nghim vo mt
hon cnh mi l c th lm ni bt bm cht chng ta mun d xt.

Dng li on tung ch:

T lu ri ngi ta bit dng li on tung ch lm trc
nghim. Nhng ngi ta cng thng gn cho n mt gi tr qu

ng trong vic nhn xt v c tnh con ngi.

nh rng vit ch l mt c ng c tnh cch t ng v nh th,
n c lin quan phn no n nhng bm cht ct yu ca con
ngi. Nhng l mt c ng ng rn tp m loi ngi mi
thu thp cch y khng bao lu, tng i m ni. Xa nay c
bao nhiu ngi dt khng bit vit. V th n khng lin quan n
nhng phn ng din ra ng thi vi nhng cm xc, nhng cm
xc c t khi c nhn loi.
Tung ch lin thuc n c tnh tp thnh nhiu hn c tnh thin
nhin. iu ny d nhn thy, v tung ch ca mi ngi i thay
rt nhiu qua cc giai on i sng.
V li tnh trng th cht ca ngi vit c th nh hng mnh n
tung ch nh chng ta bit, trong php on tung ch, khi
thy nhng dng ch vit i ln, ngi ta on l im ch mt
c tnh hng hi, hiu ng, cn nhng dng ch i chm xung di
l du hiu tinh thn suy nhc. Nhng c lm ngi hot ng li
c th vit nn nhng dng ch i xung, chng hn gp lc h ang
tri qua mt cn au yu tm thi. Xem tung ch h vit lc by
gi ri on h l ngi km hot ng tt nhin l sai.
C ngi lc ban sng vit ch rt u dn nhng vo bui ti li
vit cong quo, nht l nhng ngi c tui, vit nhiu rt d b
mi tay, run tay. Nu thy tung ch vit u n m cho rng
l du hiu tnh thn trng, chn chn s e c khi sai.

Nhng xem nt ch on trnh hc thc ca mt ngi th

khng my sai chy. Ngi hc cao vit ch li gin d gn ging
nh li ch in, nht l nhng ch ci khng nh vng cong queo,
rc ri. Ngi dt vit tung ch gn ging tung ch tr con,
nhng nt ch rt r, mp m khng ng chc chn.
V th, chng ta phi d dt khi xem tung ch nhn xt v c
tnh thin nhin. N ch c gi tr phn no xt on v nhng
bm cht thuc hot ng tnh (tc l hot ng tnh v cm tnh).
Ngi nhanh, ngi a cm kh m vit ch u n. Song nhng
bm cht nh lng nhn, tham mun, c hp on khng my khi
l hnh trong nt bt. D c dng li kho xt trc tip nhn xt
v nhng bm cht y cng cn kh thay. Nghe mt ngi ni
chuyn, chng ta c th on bit h hiu ng hay suy nhc,
song chng ta kh d bit h hin hay d, ngay hay gian, nhiu
tham vng hay bt v li, v l nhng bm cht nh lng nhn, c
hp on, lng tham mun khng biu l r rt.
V li nh ng F. Michaud nhn xt rt ng: vic xem tung
ch ch cho chng ta bit v phm hn l lng ca mt bm
cht. Mt ngi tinh thn bt nh c th c mt tung ch c
bit m cng c th tung ch ca h rt thng thng. C nhng
con bnh tinh thn vit ra nhng nt chc c bit, li c nhng con
bnh khc khng l v g trong tung ch vit ca h c.

Chng ta c th kt lun: li xem tung ch khng phi l mt trc

nghim chc chn. C th dng n quan st mt vi phn no
trong c tnh con ngi. V lun lun trong vic kho xt chng ta
nn d dt, ch nn kt lun tm thi, ch khi c dp s kim im
li nhng nhn xt.

V cch tuyn trch:

Mun tm ngi gip vic ngi ta thng ng qung co trn
bo. Nu phi chn nhng nhn vin cao cp, ngi ta ng tm
ngi trong nhng tp k yu ca cc hi i hu cu sinh vin cc
trng ln.
D c dng li no, cch thc vit mt bi rao trn bo tm
ngi cng khng khc. Phi ni r nhng iu kin ti thiu: tui
tc, kh nng, tnh cc ca chc v, nhng cp bng chng ch
v.v Tt hn nn hi tht r nhng chi tit nh th nhng ngi
xin vit xt ra thiu iu kin s khng phi mt cng n hi. Cng
nn buc ngi xin vic tr li bng th tay nh vy chng ta c
dp xem xt tung ch ca h v c mt quan nim u tay v h
(l d nhin vi tt c s d dt).
Lc mi ngi xin vic n, chng ta nn hn vi h mt gi nht
nh, hu c vic nhn xt v tnh thn trng ca h (xem h n
sm hay mun). Trc khi dng nhng trc nghim hoc li cht
vn m chng ti bn trc, nn tip chuyn vi h trong giy
lt. l cuc kho xt u tay.
chng VIII sau y, ni v cch kho xt trc tip nhn nh

c tnh ca mt ngi, chng ti s ch r cch thc iu tra ny.

Trong lc tip chuyn, chng ta phi chn mt hai thi sau y.
Hoc gi ra v nghim khc, kh knh, xng xm, ph phng, ct
lm kh ngi xin vic d xt nhng phn ng ca h. Hoc gi
gi thi bi bi, nh nhn cho h vng bng, tin cy. Hai
chin thut th ngi ny u c mt s ng ch nhn mang
dng v mi phe u c nhng l l rt hay. Phi trc cho rng
dng li cng rn nh th mi c th o lng tinh thn chin
u ca ngi xin vic. Ring ti, ti thch dng li mm do hn.
ng qun rng ngi i xin vic b t trong mt tnh th
lp v v tinh thn h t nhin b st phn nhiu. Bt nt h ch
lm cho h thm lng tng v nh th e chng ta s phn on v
h mt cch sai lm. V li, mun nhn xt v sc hot ng ca
h, chng ta c th dng nhiu phng tin khc. Lm cho h vng
lng, an tm, chng ta s d nhn xt v h hn.
C th p dng chin thut cng rn khi chng ta mun chn
ngi lnh mt vi chc v no i hi nhiu hot ng,
nhiu cng quyt.

Nhng giy chng nhn:

Chng ti ni: Nhng giy chng nhn khng c my gi tr.
Mun xt v qu kh ca ngi xin vic chng ta ch cn lu tm
ba im sau y:
1) H gip vic cho bao nhiu s? Thi gian h gip vic mi

ni ny di hay ngn? i vi mt ngi nng thay i ch lm

chng ta c th on rng h c mt vi tt xu bt tr no nn b
ch cho v, nhng cng cha ng lm bi c ngi thay i s
lm v tnh h thch di i, c ngi thay i s ch v h gp mt
bc chng may no .
2) Nhng l do khin h ngh vic. V im ny ngi xin vic
hay giu s tht v thng a ra nhng l do khng u. Mt vi
ng ch lm khi v tnh cng che y cho nhn vin mnh.
3) Nhng phn s h nhn lnh trong chc v trc. im
ny khng cn phi gii thch.
Tm li, dng li kho xt trc tip chng ta ng bit v nhng
kh nng thuc th cht, v c tnh tp thnh ca ngi xin
vic.Trong khi tip chuyn vi h chng ta c dp kho xt v
trnh vn ha, v kin vn, v th hiu, v thi quen ca h, tc
l v c tnh tp thnh.

V cch chn ngi:

Theo nguyn tc, nn phng nhng ngi m cc bm cht
thuc cm tnh v hot ng tnh ca h pht trin qu mc hoc
qu km.
Nh chng ta thng thy, n mc cc oan y h bin
thnh nhng con bnh.
Kh m dng mt ngi th , khng bit ham thch (km tham
mun) v h thiu mt ng lc thc y h hnh ng. V ngc
li, mt ngi qu nhiu tham mun d i n ch gian xo.

Mt ngi giu lng nhn t nhin c tnh yu ui, khng th

dng h trong nhng chc v i hi nhiu uy tn, nhng ngc li,
mt ngi gian c thiu lng nhn cn nguy him hn bi phn.
Nn d dt i vi ngi c nhiu c hp on hay ni thm, bt.
i li, ngi cau c, khng thch giao thip cng khng th nhn
lnh mt vi chc v (nh ngh bn hng chng hn).
Phi gt b nhng ngi suy nhc qua mt bn, c mong g mt
ngi khng bit hot ng gip chng ta? C th dng mt
ngi hiu ng trong nhng chc v cn nhiu hot ng nhng
ng t h nhng chc v qu nhn ri.
Li c ngi hiu ng v b kch thch qu mnh nn sanh ra chng
tm thn bt nh, khi th h hng hi khi th h nm co. n ci
mc gn thnh bnh y, kh m dng h.
C th dng ngi lnh lng, im nhin (km cm xc tnh) vo
nhiu vic tr nhng cng vic i hi t nhiu cm xc. Khng th
giao cho nhng ngi a cm thi qu nhng cng vic i hi c
im nhin (ngh ti x chng hn).
Xt v nhng bm cht thuc tinh thn, c phn on lun lun
cn thit tr phi nhng chc v m cng vic lm ng t chc
mt cch my mc khng cn dng n tr tu.

c phn on l tnh ct yu trong c tnh con ngi, n gy ra sc

ch v n l yu t quan trng ca ch. Trong vic chn ngi,
nn quan st k v c phn on, nht l i vi nhng chc v i
hi t nhiu lng tri.
Tr nh lun lun c gip ch trong vic hnh ngh, c nhng ngh
n li tr nn khn thit. Khng th dng ngi hon ton ng tr
trong mt cng vic no c.
c tng tng qu di do c khi bt li. nhng chc v ty
thuc, h cp tt hn nn chn ngi ch c c tng tng va
thi. Chnh c tng tng khin cho lm ngi c nhng hnh
vi bt thng mc d nhng bm cht khc ca h rt bnh thng.
L ng nhin trong nhng ngh nghip i hi sc sng to, bt
lun trong a ht no, ngi hnh ngh bt buc phi c mt c
tng tng tht di do, d c tht qu nhiu i na cng chng
sao.

CHNG VII - BN V CCH CHN NHNG

NGI GIP VIC

Nhng iu kin tng qut:

Khi nhn mt ngi gip vic d thuc hng no, chng ta u
i hi ngi y t ra phi c hai c tnh ct yu khng th thiu:
sing nng v lim chnh. Lm sao c th dng mt ngi li
bing, gian tham, d l dng h lm mt cng vic nh nht no.
Thi li bing c nhiu nguyn do. C ngi li bing v km
tham mun, thiu lng nhn hoc thiu hot ng tnh.
mt phn trc, chng ti c phc ha tm l ca mt ngi
sing nng. Ngi sing nng, cn c lun lun c t nhiu tham
mun, n lm cho h nhn thy mt mc ch trong cng vic lm,
h c t nhiu hot ng tnh (thch hot ng), t nhiu cm xc
tnh v i cht lng nhn nh h c tnh thn trng.
Tnh lim chnh khng hn l do c tnh thin nhin m ra, bit lim
chnh l bit knh trng quyn s hu ca ngi khc, bit gi li
ha, bit phn bit ci g thuc v ngi v ci g thuc v mnh.
Ngi ng c c tnh y l do gio dc, do nhng lut l lun l
x hi. Nhng tr con t bit lim chnh.
Bt c mn g ca ai m h chng bt gp l chng chp ly ngay,
chng xng vo nh ngi khc khng cht e ngi, hnh c th gii l

thuc v chng.
Tuy nhin, mt vi bm cht thin nhin c th khin con ngi
vt qua nhng lut l lun l, mc d khng c tnh cch quyt
nh.
Ngi qu nhiu tham mun rt d c nhng hnh ng gian xo
hn ngi t tham mun. Tuy nhin mt ngi nhiu tham vng
vn c th rt lim chnh nu h c chu nh hng nhng nguyn
tt gt gao ca tn gio hoc gio dc. Hot ng tnh km, c hp
on pht trin qu mnh cng c th lm cho ngi ta gian xo.
Ni di, tc l thiu c lim chnh v tinh thn (m, nh chng
ta bit: ngi c nhiu c hp on thng nay ni khoc).
Nhng ch c bm cht lng nhn l nh hng mnh nht n tnh
lim chnh. Ngi thiu lng nhn rt d sa ng vo ng bt
chnh, tri li ngi giu lng nhn d c ng lng tham i na
lm khi nh thy r s thit hi do hnh vi bt chnh ca h gy ra
cho ngi khc m khng n lm.

Nn dng mi mu ngi lm mi cng

vic:
Nhng hy tm cho rng nhng nhn vin do chng ta tuyn
chn c hai iu kin cn bn tc l d nhn lnh chc v
nh hay ln no, h cng tnh sing nng v c lim chnh. By
gi chng ta th xt qua nhng bm cht ct yu m nhng ngi
gip vic cn phi c nhn lnh nhng chc v khc nhau.

i vi nhng chc v thuc hng nh th k thng (Chng

ti gi th k thng phn bit vi chc v th k gim c.
Th k gim c l mt v tr quan trng n i hi nhiu kh
nng) ch c phn s bin chp lt vt, nh cc ngh khng cn
chuyn mn hoc nhng chc v no khc tng t nh th, ngi
gip vic ch cn c t nhiu hot ng tnh, tr nh kha kh vi i
cht c phn on l . Bi cng vic ca h gn nh ng vch
sn, khng my khi thay i, t c vic bt ng. D h c km tr
nh cng khng my hi d h t phn on cng khng sao, min
l h khng qu kh tnh gy ra bt ha vi nhng ng
nghip ca h. Chng ta thng thy ci mu ngi gip vic ny
trong tt c nhng x nghip m cng vic lm ng t chc.
By gi chng ta th phn tch mt chc v phc tp hn: chc
thanh tra thng mi trong mt hiu bun ln chng hn. Chc v
thanh tra thng mi i hi nhiu c phn on v vin thanh tra
c th gp trng hp phi lm trng ti trong nhng v tranh chp
nho nh gia cc nhn vin ng bn hng, hoc gia ngi bn
hng vi khch hng. c tng tng khng phong ph cng ch
sao nhng phi c nhiu tr nh. Cm xc tnh cng t cng hay,
mt vin thanh tra bao gi cng phi trm tnh. Hot ng tnh d
c km cng khng hi, bi chc v i hi nhiu ch , nhiu quan
st hn l hot ng. c hp on cng nhiu cng tt, vin thanh
tra lc no cng phi nh nhn, lch s vi nhn vin cng nh i
vi khch hng. Lng nhn ch cn va phi, ngi qu nhiu lng
nhn i khi v yu lng m b gim bt uy quyn cn thit trong

khi hnh s. Sau ht, mt vin thanh tra khng nn c qu nhiu

tham mun c th m bo c lim chnh.
Mt bt ton vin hoc thu ngn vin cn c c phn on, tr
nh phi tt, hot ng tnh kh v l ng nhin phi lim chnh.
Ngoi ra ngi gi kt phi bit ch , bit lm vic theo phng
php trnh nhng lm ln trong khi thu tin v tr tin. nhng
chc v ny th mn ngi tr c chm chp nhng cn mt cn
hn l dng ngi c tinh nhanh song cu th.
Ngi cai ra kiu v ng ct cho mt nh may y phc ph n cn
phi c c tng tng tht di do, ngun gc ca sng to v cm
xc tnh kh cao c th am hiu v thm m. H cng khng th
thiu hot ng bi h ng u mt ngnh trong ca hiu. c
phn on phi kh , tr nh c th km nhng cn nhiu tr nh
v th quan trong nhng bui d hi hoc tic tr, c th ghi vo
c nhng kiu o mi l m h trng thong qua.
Mt tay ha s chuyn v qung co, mt ngi chuyn by bin
t hng phi c c tng tng v cm xc tnh mc kh cao.
V li tt c nhng nh ngh s hay nh sng ch u cn c hai c
tnh y.
Nu cn chn mt anh ti x, mt ngi th ng coi my, chng ta
phi chn ngi t cm xc c im tnh v c c phn on
kh c sc ch .

Ngi gi kho cn nhiu tr nh, phi c hot ng tnh, mt

u c phng php v nhng bm cht m bo c lim chnh
m chng ti c dp ni qua.
Ngi gc ca ca mt khch sn cn nh gii, kho x giao v trm
tnh tc t cm xc.
Ngi xp ng tip rc mt hiu n bt buc phi l ngi
hot ng mau mn, nhanh nhn, c mt khp ni. Phi c c
phn on v tr tng tng trnh nhng h hnh, nhng li
lm ti k trong ngh.
C tnh ca nhng ngi c chc v ch huy d cp bc no cng
phi gn ging nh bng k sau y:
c phn on phi tht chnh xc. V l c tnh ct yu ca
nhng ngi c phn s ch huy. C th snh ngi ch huy vi
mt v thuyn trng v c phn on l a bn ch hng.
Tr tng tng khng th thiu v ch huy tc l tin liu, l lun
lun sng mt tng lai hoc gn hoc xa. Bit tin liu tc l bit
nhn thy trc nhng hu qu ca hin ti tng lai. on trc
hu qu ca nhng hnh ng, xp t mt chng trnh hnh ng,
i hi nhiu tr tng tng.

Tr nh khng quan trng lm v ngi ta c cch khc thay th

mt tr nh km, v li nh chng ti c dp chng t: ngi
ng c mt nn vn ha kh cao d tr nh km cng v hi.
Cm xc tnh ch cn va phi. Mt ngi ch huy bt lun trong
trng hp no cng cn trm tnh, khng ng gin d. Phi c
nhiu hot ng tnh. Ngi ch huy phi t ra l ngi hot ng
lm gng cho cp di. c hp on ch cn va phi, ngi
ch huy khng nn c tnh qu trng trn hoc bp i.
Lng nhn cng cn mc trung. Ngi ch huy c tnh hay
thng hi ngi cng hng vic nh ngi qu c.
Sau ht, ngi ch huy phi c kh nhiu tham mun v l ng
lc chnh ca nhng hnh ng. Ngi ch hy chng nhng nn c
m cn phi c nhiu cao vng.
Cng nn lu im ny: tt c nhng ngi c trch nhim ch
huy d l vin cai xp trng coi nm by tn th hay v s quan ch
hy mt tiu on c hng nghn binh s di tay cng u phi c
nhng bm cht thin nhin ni trn. Tm tr v tm tnh ca hai
ngi c trch v ch huy y u gn ging nhau. Ch khc nhau
gia h l v c tnh tp thnh.
Khi phi chn gia hai ngi m c tnh ct yu gn ging nhau
chng ta s chn ngi no m c nn vn ha, hc vn, kinh

nghim tc l c tnh tp thnh c phn tri hn.

Xt k chng ta nhn thy c nhng ngi do thin bm c nhiu
kh nng ch huy. Nu h khng tin n mt a v cao l bi v
h km ng hc vn v gio dc. Nhn xt ny lm cho nhiu
ngi hin ang nm lo li trong cc ngnh k ngh, thng mi
bt t kiu, t c.
Song nhng c tnh ch hy him lm. Thc ra khng my ngi
ng c ci phng trnh c tnh iu ha ca mt v ch huy m
chng ti va vch ra trc y. Hoc gi nu ng c th l do
thin m, tc l do s may ri.
Mt ngi c nhim v i cng cn tc l ngi c nhim v thay
mt cho chnh ph mnh, hoc cho x nghip ca mnh d dm
ng t, dn xp mt cuc tranh chp, thng thuyt mt
tha hip, cn phi c c tinh nhu tc l va bit phn on chc
chn va c nhiu tr tng tng v t nhiu cm xc tnh. c hp
on v hot ng tnh cng khng th thiu.
Vin ng l vn phng ca mt v b trng, vin tng th k ca
mt x nghip ln cng cn c nhng c tnh ni trn.
Nu chng ta cn chn mt nhn vin b th, chng ta phi i hi
h mt c phn on kh chnh xc h khng vp phi nhng h
hnh, mt tr nh do dai b p tnh ng tr ca ngi ch, tr
tng tng d c km cng v hi, hot ng tnh ch cn va

phi, v chc v ca h h khng phi tip xc nhiu vi bn

ngoi, tri li h phi c tnh kn o, cn mt, cng nhiu chng
no cng tt chng y.
c hp on ch cn c va bit gi nhng php x giao
thng thc. Cn c lng nhn m bo c thn trng. Hot
ng tnh d c km cng v hi.

Ngi bn hng v ngi khch hng:

Cng nn xt qua tm l ca ngi bn hng v ngi khch
hng. Chng ta s nhn thy rng khng ai c kh nng c th
va l mt ngi bn hng gii va l ngi mua hng kho, hoc
gi, ngi ta c ti mua hoc gi ngi ta c ti bn.
Xt v nhng kh nng tr thc, ngi bn hng khng cn nhiu c
phn on. H cn c nhiu tin tng hn c ph bnh. Mt c
phn on va phi, dng trong i sng hng ngy cng ri.
Ngi mua hng ( y ngi mua hng nn hiu l ngi ng
trng nom ngnh b hng mt hiu bun ln) tri li cn nhiu c
phn on, h cn so snh, cn nhc chn nh cung cp hng,
chn hng. H phi bit d on khuynh hng th trng mt
cch ch xc, tt c nhng cng vic y i hi mt c phn on
chc chn.
Ngi bn hng cn nhiu tr tng tng n gip h tm ra nhng
l l trau chut mn hng, c th ng p vi khch hng khi

b khch hng ct vn, c th ba vy khch hng bng nhng

chin thut bn hng mi l, bng nhng li trnh by hng rt hp
dn.
Ngi mua hng tri li ch cn mt t tr tng tng c th tin
liu vic b hng, v li cng vic ny mt ngi no khc cng c
th lm.
Trong vic bn hng, tr nh bng mt v bng tai l yu t quan
trng thnh cng. Ngi bn hng c bn phn phi nh mt
hng, thuc tn tt c nhng khch hng, nu nh r c nhng b
con, quen thuc ca ngi khch hng th cng hay. Ngi bn hng
phi c tr nh nh li nhng g h ni, ha vi khch
hng. H cng phi thuc nm lng nhng mn hng h c.
Ngi mua tri li khng cn nh gii. Mt quyn s tay ghi
chp nhng g h cn mua cng ri.
By gi chng ta th xt v nhng bm cht thuc cm tnh v hot
ng tnh. Ngi bn hng ch cn c mt t tham mun va
lm ng c cho sc hot ng. Nu c qu nhiu tham mun h s
m ra tham lam v khng bit nhn nhng v gi c do mt
khch, hoc gi h s khng dm tiu tn nhng mn tin th tc
cu ly nhng mi hng b.
Ngi mua tri li phi c nhiu tham mun. Lun lun h phi

mc c gi v trnh trn v iu kin bn hng ca i phng. Xt

theo nh ngha, th h l ngi b tn cng cho nn h phi bit
gt, phi bit phng th.
Ngi bn hng cng nh ngi mua ch cn c bm cht lng nhn
bc trung. Nhiu qu hoc km qu cng u c hi.
Ngi mua khng cn cn phi c c hp on, tuy th khng v l
c tin l ca cha m h phi t ra qu gt gng, hoc bt trn bt
mo ngi bn. H ch cn gi mt thi lnh lng, kn o
ngi bn kh m d dm bit h ngh g, mun g ri bt cht
h.
Hot ng tnh l c tnh ct yu ca ngi bn hng. Bn hng l
mt cuc chinh chin, ngi bn hng lun lun phi gi th cng.
Ngi bn hng cn hng hi, nhit tm, vui v, lc quan, nhng
c tnh do bm cht hot ng tnh m ra. Lc th tn cng rt
bo, lc mm do, lc th quyn r khch, ngi bn ch ct sao
t c mc ch cui cng l lm cho khch phi mc cu.
Ngi mua khng cn nhiu hot ng tnh, h co th ng mt vai
tung th ng, ngi mt ch, ti vn phng hoc ng ngi trn
mt chic gh ph-t m h vn c th thi hnh trch v ca h.
Mt ngi gy yu, mt ngi c bnh tt vn c th l ngi mua
hng gii.

Ngi bn hng khng bt buc phi l ngi a cm, tuy nhin

nu h qu kh khan cng c hi. Ngi bn hng lnh lng, im
nhin khng th cu khch. V li ngi bn hng cn bit thch
ng vi hon cnh bn ngoi, phi bit n gi trng bum,
phi bit on ai l ngi c th mua hng, phi c i cht cm
xc tnh ha hp vi hot ng tnh hu to ra lng nhit huyt
cn thit trong ngh bn hng.
Ngc li, c tnh qu nht m ngi mua l tnh im nhin. i
vi nhng cuc tn cng dn dp ca ngi bn, h phi thn
nhin v cng thn nhin h cng d thot khi sc quyn r ca
ngi bn hng.
Nh chng ta thy, nhng c tnh thin nhin ca ngi bn
hng lun lun i ngc vi nhng c tnh ca ngi mua, v
iu y tng khng c g l. Ngi mua v ngi bn h chng
phi l hai ch th? Mt c tnh ngi bn hng thng l mt
tt xu ngi mua hng. V th kh m tm ra mt ngi va bn
hng gii va mua hng kho. Cng v th m trong cc hiu bun
ln ngi ta thng giao ph hai vai tung y cho hai ngi khc
nhau.

CHNG VIII - BN V LI KHO XT

NGI CCH TRC TIP

Bt lun mt cng cuc lm n no, xt theo ngha chung cng phi

i n ch tranh chp v quyn li, d l mt cuc mua bn, vic
k kt mt t hp ng, mt bn tha hip hay vic thnh lp mt
hi bun.
Kinh doanh l mt cuc tranh u m chng ta phi chin thng
nhng khng bp i phng v trong nhng cng cuc lm n
phi c lm th no cho i phng tr nn mt ng minh, mt
ngi bn vi mnh, mi l thng sch.
Trong cuc tranh u y, bit r i th l mt im li khng nh.
L ng nhin, trong nhng cng cuc lm n to, trc khi xut
trn ai cng bit d dm ng t trc hoc lo thu thp nhng ti
liu, nhng iu cn bit v cng cuc y. Chng ta cng hay d xt
v b th, v d vng, v a v x hi ca nhng ngi mnh nh
hp tc, song v c tnh ca h th chng ta khng my r bi
chng ta ch gp g h trong cng vic lm n, khng c dp i su
vo i t ca h.
Nhng tay doanh nghip c m ngi ta khm phc v quen gi h
l nhng con co gi trong thng trng l nhng ngi rt hot
ng, u c li tinh nhu, ph vo , h rt giu kinh nghim v

ngi v vic.
Ni rng s thu hiu nhng nh lut tm l c th thay th hn
ci kinh nghim qu bu y c khi hi qu ng, song iu chc
chn l n c th gip chng ta thu thp kinh nghim y mt cch
d dng, nhanh chng hn v bit s dng n mt cch kin hiu
hn.
Trong i sng, chng ta thng gp phi bi ton ny: chng ta
mu tnh mt cng cuc lm n, chng ta nghin cu n; trong giai
on nghin cu y chng ta c dp tip xc vi mt ngi no
m thng khi chng ta ch bit v a v x hi ca h. Nh vy
lm th no nhn nh r c tnh ca h? Lm cch no vch
ra ci phng trnh c tnh ca ngi y?
Nhng phng php d xt c tnh con ngi m chng ti va
ch chng trc khng th p dng trong trng hp ny. Ch
c li d xt trc tip v nhng cuc quan st tinh xc mi c th
gii quyt phn no bi ton kh gii y.

Trc ht phi nhn xt v ci mt tin ca

ngi:
Vic quan st u tin m chng ta c th lm l quan st c
tnh tp thnh, ci phn c tnh d nhn xt nht. Trc khi giao
dch lm n vi ai, l d nhin chng ta phi d xt v ngi .

Chng nhng d xt v ci chn ng ca h trn thng trng,

da theo nhng ti liu do cc ngn hng hoc cc c quan chuyn
mn cung cp; ngoi ra chng ta cn phi d xt nhng th hiu,
nhng thi quen, xt v t tng, v trnh vn ha ca h.
Ni mt vic phn tch ci c tnh tp thnh nh chng ti c
ch mt phn trc, cng c th gip chng ta hiu i cht v
mt ngi no .
Mt nh th thao (nn hiu l ngi thch tp th thao ch khng
phi ngi thch xem nhng cuc thnh din th thao), mt ngi
hay i du lch, nng x dch, quen dy sm, c th k l ngi hot
ng.
Mt ngi thch chi bi, thch n nhu t c t nhiu tham
mun.
Ngi c c thm m, thch m nhc, thch chi tranh, vit vn
hoc ngm th t phi c nhiu cm xc tnh, nhiu tr tng tng.
C trng vo nh mt ngi, nu chng ta thy ni y thng c
nhng cuc tip tn, tic tng, chng ta c th on ch gia l ngi
c nhiu c hp on, nhng cng ng qun nh hng ca ngi
n b; lm gia nh c b mt rt nim n, nhng chng ta ng
vi on rng ch gia l ngi thch giao du, v thc ra ch l s
thch ring ca b v, cn ng chng th tnh vn thch c c, km

x giao.
Thy mt ngi tham gia nhiu hi h, hoc c chn trong hi th
thao, hi phc thin, chng ta c th tm on: lng nhn ngi
y kh cao. Ngoi ra nhn xt ny cng c th l chng ch ca lng
tham mun, ca c hp on bi c ngi tham gia vo nhng cng
cuc y ch v ho danh, ham chc. Chng ta h chng thng thy
nhng tm danh thip trn c ghi hng lot chc v no l ch
tch hi ny, tng th k hi kia, hi trng danh d phong tro
n, li c nhng ngi bt lun m no ngi ta cng thy h
chng mt n.
Nhng tham vng v chnh tr cng l im ch v lng tham mun
v c hp on.
Tri li, ngi nhn lnh chc tng th k ca mt hi i hu, mt
chc v trong bng ti nhng i hi nhiu hy sinh, bi vin tng
th k ca mt hi trng phi cng ng hu ht cng vic ca
hi, t phi l ngi bit hy sinh tc l giu lng nhn.
Trong mt vi cuc gp g kh m nhn xt c phn on ca mt
ngi, ha chng chng ta bit da vo mt vi cu chuyn ngi
khc ni v h ri suy din ra d bit.

Sc khe:

 c nhng ti liu u tin y by gi chng ta s trc tip

d xt ngi y tm hiu h r hn.
Cng vic phi lm trc tin l th on v sc khe ca h.
(Trong quyn tiu thuyt Nhng Con Ngi ca Pierre Hamp,
mt bc th co ni: Khi i tay ti nm gi ly ci u ca mt
ngi khch, ti t hi ng ta mc chng bnh g?). mt phn
trc chng ti ni qua v nh hng ca ton thn cm gic i
vi hnh ng v thi ca con ngi. Chng ta c ch li m
nhn xt v sc khe ca nhng ngi chng ta nh hp tc. Sc
khe ca h di do, tinh thn h vui v, bi bi, h yu i. Thiu
sc khe hoc mc bnh hon, h s l ngi lnh lt, cau c, v li
i vi ngi bnh chng ta phi d dt khi mu sinh vi h nhng
cng cuc lm n di hn, h c th nm trn ging bnh hng
nm, chng ta gnh ly tt c cng vic, hoc gi h dm b ri
chng ta dc ng bc sang th gii khc.
Chng ta s khng xin hi kin vi ngi au d dy sau bui n, v
lc y h b d dy hnh v h m ra cu knh. Tri li, ngi sung
huyt rt vui v sau khi n ung no . i vi ngi thuc thn
kinh cht nn tip xc vi h vo bui sng hn bui ti.
Hnh dng th cht ca mt ngi cng c th l nhng im ch v
cc chng bnh thuc tng ph. nh rng nhng du hiu bn
ngoi y cha quyt on v cn bnh, mt ngi gy yu li
thng ho khc khc cha hn l ngi b lao, mt ngi mp mp,

hng ho c th mang chng bnh ung th, nht l thi k bnh

ny mi pht trin.
Nhng triu chng ch v bnh tt m chng ti vch ra di y
ch l nhng phng on, nhng ti liu u tay, tuy th tng
cng nn bit qua.
Nhng gn mu hai mang tang ni g ra l im ch ngi sung
huyt. nhng ngi c tui, l triu chng bnh mch cng.
Ci bu tht c (tri cm) v mt li (mt c bu) l du hiu
tim yu.
Ngi gy t, nt mt nhn thng au qun d dy, sau ba n
b bc rt, hay cu knh, l im ch bnh n kh tiu kinh nin,
hoc cung d dy sng, ni bu, nu khng phi do gc ung th,
c th cha ht bng cch m.
Ngi b lao thng gy cm, i mt sng mt cch c bit, hay
ho khan, kh th.
Nhng khp xng ngn tay ni g hoc mo m l triu chng
bnh thng phong, bnh phong thp.
Ngi au gan, con mt thng vng nh ngh. Nc da ngi yu
gan cng thng vng v ngm ngm.
Tr nh t nhin b mt, nht l trng hp n mt hn nhng ch

trong mt chp l du hiu bnh kinh gin.

Tr nh b mt dn dn, nht l ngi hi c tui l im ch bo
hiu bnh lm cm. Bnh tim la n vo c, bnh nghin ru, nghin
thuc phin cng c th lm suy gim tr nh.
Nhng thng tch, tinh thn b xc ng qu mnh cng c th lm
mt tr nh mt phn no hoc mt hn.
Mi da ch li c nhng chm nu nu l triu chng ca bnh
addison tc l chng bnh thuc v thng thn.
Ngi thiu mu th da mt thng mt hoc trng bch chn, mi
trng nht, mt thiu thn mt sc. ngi thiu mu khng hn l
ngi gy nhng lun lun h cu knh v c v u oi, mt nhc.
C hai mu ngi nghin ru, mt mu bm nhu c in: sc
mt lo lin, gng mt y lun lun nhum mu t, gn mu
mt ni g, u chp mi au; mt mu bm nhu khc da mt
li ti mt, khun mt gy g, da kh li xi. Mi v li ngi
nghin ru thng b run nn h hay ni lp. Lc cha n, khi h
t bn tay xung bn v xe nhng ngn tay ra chng ta thy
mt vi ngn run ry. Nn iu ny l ngi c th vng
bnh nghin ru mc du cha bao gi b say ru.
c im ca ngi nghin thuc phin hoc cc cht ma ty nh

cocain v mt-phin l khi no say vi ph dung th h tri qua

mt giai on khch thch, ni nng huyn thuyn, c ch nhanh
nhn, ri mt thi gian sau , h li tri qua mt giai on suy
nhc nm khng mun ca quy, lo u, r ri, nu h khng kp
tip t cht c y vo ngi.
Chng run ry c nhiu nguyn do: run v rt lnh, v s hi, v qu
xc ng l nguyn do sinh l. Song ngoi ra c nhng chng run
ry khi u u khi bt thng, l do s suy nhc ca thn
kinh, ci run ry ca nhng ngi a cm xc.
Mi v li nhng ngi b chng t lit ton din thng run
ry. Do h nut mt nhiu ting khi ni chuyn (ni t t).
Nn iu ny: trong giai on u ca chng t lit ton din,
ngi bnh hay c nhng tt ca tr con.
Ngi cm ly ru a vo ming ung m tay run ry c triu
chng ngnh kt. Ting ni hi run, bc i chp chng cng l
triu chng ca bnh ny.
Tay ca ngi b lm v cht c ca thy ngn, ca thuc l, ca
thuc phin trng cng b run ry nh ngi nghin ru (khi bt
h xe cc ngn tay ra).
Lc i m chn b run hoc bc i cng nh hnh nm l triu
chng ca bnh ta bt (tabs), mt chng bnh c nguyn nhn xa

bnh tim la.

Chng i ng khng c du hiu bn ngoi, ngi mc chng
bnh y c khi mp mp php php, c khi li gy t. Tuy nhin,
xem cch n ung ca h: c cc thc n c cht ng, c cht bt
chng ta c th on bit.
Nhng ngi b sng nhip h tuyn b au thn, b bnh tr khng
th ngi lu mt ch c.
Nhng ngi b chng tnh mnh trng, ni gn xanh hoc sung
tnh mch, ng lu khng c. Hai chng bnh ny do mu
huyt lu thng khng u. Ring v bnh sng tnh mch, nu
khng kho cha c th gy ra bnh tt huyt.
Nhng tt git gn cng ng cho chng ta quan tm. Nn phn bit
nhng tt git gn vi nhng tt git tht. Tt git tht thng din
ra trn mt v c tnh cch bt thng, v thc. Tt git gn tri
li l mt s lch lc ca vn ng tinh thn. Thot tin tt git gn
l mt c ng c mc ch r rt nhng v ng lp li mi v sau
bin thnh mt c ng t ng.
Nhng tt git gn (nh vut ru, gi tay, cy mi, cn mng tay)
thng ng lp li mt cch v thc, t ng.
Nh ni trc, tt git gn thot tin l mt c ng thc (th
d nheo mt, li nhng mt ca ngi cn th).

Phi nam hay phi n v tui no cng c th vng tt ny,

nhng sm nht t ra cng phi t ln nm ln su tr i.
Nhng ngi c tt git gn lun lun l ngi a cm xc.
Nhng tt git gn c tnh cch hay bin i. N c th din ra tng
chp, tng qung bt thng, khng theo mt nhp iu duy nht
no c. N thng din ra tng hi, tng cn. C lc tng nh n
chm dt nhng ri n li ni cn ln cn mnh hn trc. Trong
gic ng n mi du bt v ngng hn.
C nhng tt git gn thuc v mt, n lm git mi, ming, li,
con mt, c nhng tt git gn thuc v c (tt ngoy c, lt lc
u), thuc v thn vai (lt un mnh) v.v
Li c nhng tt git gn thuc v b h hp (ho hen, ng hng),
thuc v cch pht m (thinh khng li pht ra nhng ting a a,
oa), thuc v li ni (trong khi ni chuyn m vo nhng ting
v ngha).
Ni lp (ni c lm) khng phi l mt tt git gn.
Ngi ni lp c th l ngi thng minh. Ngi ni lp l ngi
nhiu cm xc v mun ni nhanh qu nn b lp.

Nu bit cch hun luyn c th cha c tt ni lp.

chm dt on ni v bnh hc, chng ti tng cng nn ni
qua mt li quan st khc on v sc khe ca mt ngi.
l cch xem h i cha bnh thnh ph no. (Bn Php c nhng
thnh ph ngi ta n cha bnh hoc dng bnh. Phn
nhiu my thnh ph ny c nhng mch nc thin nhin m
trong nc c cht thuc chuyn tr mt vi chng bnh no khi
sui Vnh Ho mit Phan Thit).
Thy mt ngi thng i ngh vichy, chng ta c th on
h yu gan au d dy hoc b i ng. Ngi i cha bnh
Vittel, Evian chc c au khp xng. Ngi i dng bnh Aixles-Bains chc c b phong thp v.v

Quan st v th cht:
Ngoi vic quan st nhng bm cht thuc v bnh hc m
chng ta va duyt qua trn, vic quan st v th cht ca mt
ngi cng c th gip chng ta nhiu ti liu hiu r v h.
iu ng ch trc tin l ging ni, cch n ni ca h. Mi
ging ni c b mt ring ca n. iu ny ai cng phi nhn nhn,
v ch nghe qua mt ging ni trong in thoi chng ta c th nhn
ra ngi ang ni u dy. M i ngi u c ging ni khc nhau.

Ngi ni qu nhanh, hoc khi nhanh khi chm, ni nhng cu

khng t on thng l ngi a cm xc. Ni vic quan st mt
ngi ni nhiu hay t cng cho chng ta c on v c hp
on ca h. Ngi ni nhiu, song ch ni nhng chuyn khng
u, nhng cu v ngha l hn l ngi c nhiu c hp on, rt
c th l ngi ni dc, ni khoc, hoc gi l b kch thch n

Ngi n ni chm ri, t tn, ni tng cu mt ngn, nhng r

rng, chng ch mt ngi trm tnh, im nhin, km cm xc tnh.
Ngi hot ng cng ni nhanh song r rng.
Ngi t cao lun lun bt u mt cu ni bng ting Ti. Ti
nh th ny, Ti s lm th kia. Ngi khim tn tri li
khng thch a ci ti ca h ra trc v t hay ni v h. Tri
li ngi kiu hnh hoc vnh vo d l khi h t qun st v h.
Cp iu ca ging ni cng c nhiu ngha. C nhng ging ni
g b, sa ging, chng ch mt tm hn gi di. C nhng ging
ni m du, giu m iu chng ch ngi giu tng tng, cm xc
tnh v c hp on iu ha.
Li c nhng ging ni cht cha chng ch mt ngi ch k, thiu
c hp on.

Cu ni:
Mi cu ni, xt trong ton th cu chuyn, c th gip chng
ta nhn nh v trnh vn ha hoc tnh gio dc ca mt
ngi.
Ngi vn ha kh cao trong khi ni chuyn dng li vn khng
my khc vn vit. T nhin h bit trnh cu vn tm thng,
nhng danh t khng r ngha nhng cu khch so, hoc nhng
cu lp i lp li mi. Bit dng nhng danh t st ngha, dng
nhng cu ngn nhng vn y , b bt nhng li l v ch, l
chng ch mt ngi va c vn ha kh cao va c nhiu c phn
on. Tuy th, trong khi ni chuyn chng ta khng bt buc phi
hon ton p dng li vn vit, trong vn ni, chng ta c th dng
li ly i ly li n lm cho cu vn thm mnh, hoc nut bt
nhng m cui cng c th ni nhanh.
Nhng ngi lc ni chuyn quen g b, un nn cu vn y theo li
vn vit chng t hai iu: hoc gi l ngi kiu cch, hoc l
ngi b nh hng ca chc nghip. Nhng gio s, trng s, thm
phn, c thi quen mang dng li hnh vn nh ngh trong cu
chuyn hng ngy.
Ngi thiu gio dc quen dng nhng danh t th tc, nhng ting
lng, nhng cu vn khch so. Ngi km phn on ni
chuyn nht pho, v v.

Nhng bc nh qu, thiu hc thng dng sai danh t, ni trt c

php, nhng nu h khng thiu c phn on, h vn bit ni
chuyn mt cch c nh.
Ci cch m mt ngi nghe ngi khc ni chuyn cng l im
ch ng quan tm. Ngi c gio dc bao gi cng bit nhn ni
nghe ngi khc ni, khng bao gi ngt li ca k i thoi. Ngi
km sc ch hay t v xao lng trong lc nghe ngi khc ni.
ng lm ln vi ci v xao lng ca mt ngi trm tnh, h lm
tung nh khng nghe song h vn ghi r trong tr nh nhng li
ni ca ngi khc.

Mt li xp loi li thi:
T ngn xa, ngi ta bit xp loi con ngi thnh bn
hng ty theo kh cht ca h: hng a huyt cht; hng thn kinh
cht; hng lm ba cht; hng m trp cht.
Li xp loi y c tht, nhng c knh cha t c gi tr. ng
v mt tm l hc m xt, nhng danh t: thn kinh cht; a huyt
cht; v.v khng th ch nh r rng v mt hng ngi no c.
Nu c th xp nhng con ngi thnh bn loi, d l ch xp loi
mt cch i khi i na th thc cng qu gin d. Hn th d rng
c th phn chia con ngi thnh bn hng ty theo kh cht ca
h, v c th phn lm bn loi kh cht tht l thun ty ngha l

khng b pha trn th vi hng h sa s con ngi sinh sng trn

qu a cu ny t xa n gi, chng ta phi ngh rng kh cht ca
nhng con ngi y tng b pha trn hng bao nhiu lt.

Tng hc, mt khoa hc gi hiu:

(Theo ngi dch: V on ny chng ti khng hon ton
ng vi tc gi. D vy chng ti vn dch ng theo nguyn
bn khng b bt on no, ct gi ng t tng ca tc gi).
V th chng ta khng nn quan tm n li xp loi theo kh
cht, cng nh ng qu tin tng khoa xem tng, ci khoa hc
m ngi ta cho rng n c th gip chng ta on bit tnh tnh v
nhng kh nng tr thc ca mt ngi bng cch quan st hnh thi
ca gng mt, ca tay chn, ca thn hnh, hoc ca mi tc ngi
y.
Tng hc khng phi l mt khoa hc mi m g. T th k 18,
ng Lavater nhn quan st ch ging nhau ca mt vi gng mt
ngi vi mt ca nhng cm th, lp ra nn mng khoa xem
tng. N gn ging khoa xem xng s ngi ca ng De Gall, cho
rng nhng xng g trn s ngi c lin quan n tnh tnh con
ngi, phng php xem xng s ny hin nay khng cn my ai
dng.
Thiu c s vng chc, phng php xem tng ca Lavater ln

hi b chm trong lng qun, nhng trong th k va qua mt vi

nh sinh l hc trong khi nghin cu v s lin quan gia nhng c
ng cc th tht trn mt vi nhng cm xc, gin tip lm sng
li khoa xem tng y trong mt thi.
My nh tng hc lp thnh mt bng k ch r s lin quan gia
nhng bm cht thuc tnh tnh v tr tu con ngi vi hnh dng
ca mi, ming, trai, ca lng my, khun mt v.v Nu ch
trng ca h ng th cn g hay bng. Chng ta ch cn hc nm
lng bng k y l c th thu r tm can bc hng xm v tt c
mi ngi u l quyn sch lt sn, chng ta ch cn gh mt
qua l c thng sut ni dung sch y.
Nhng ngi ch trng xem tng ny c quyt nhiu im tht
ng kinh ngc. Chng hn h cho rng khng cn phi nghin cu
v tm l hc, cng khng cn g hiu qua cc th tnh tnh, ngi
ta vn c th dng php xem tng nhn bit u l mt tn cn
, d rng tn cn y n vn rt sang chng khc mt trang
cng t.
Hoc gi c ngi c quyt rng: Mt ngi gy yu, c m teo,
c v bnh hon tr mt vi trng hp rt him, kh m tr nn
mt tay ch huy gii. Thc ra ngi tht ra cu y hn qun
pht nhng nhn vt nh thnh Paul, nh hong Napolon lc
cn l tng Bonaparte nh trn i li, nh Richelieu l nhng
ngi khng c v g l bm trn, lc lng c, song h vn l
nhng v th lnh i ti, v cc nh xem tng y cng qun hn

rng c rt nhiu chng trai tr vm v, c b mt gn guc, nhng

khi ra trn th nhu kh ca h bay u mt.
C ngi cho rng: C th on bit mt ngi l cng chc khi h
c nhng iu b nha nha. Theo cc nh tng hc y, mt c
quan, mi nt mt u c ngha khc nhau ty theo chiu di,
theo chiu ngang, theo b dy v.v V nhng c tnh tinh thn
ca con ngi th l din nhng vng khc nhau trn khun mt
v nu vng ny to rng hn vng kia l nhng triu chng rt
ng quan tm. Nhng ngi c cp mt xanh bic th tnh tnh lnh
lt, nu ha hon ci nhn ca h m v tnh t th l gi di.
Nhng i mt nhung chng ch nhng tm hn nng nhit. Nhn
xt ny lm cho chng ta nh li mt thnh kin hi ng nghnh v
rt ng ph thng l nhng n b ngi Y-pha-nho vi nhng
cp mt en huyn ca h thng rt nng nhit. Nhng tht ra
khng thiu g n b Y-pha-nho lnh lt, tri li nhiu n b
phng bc vi nhng cp mt xanh bic li t ra rt nhit tnh.
c nhng sch bn lun v tng hc, chng ta thy khng bit
bao nhiu l quyt on i tho nh loi va k qua. Li kho
xt ca my nh tng hc ny tht l t m: nhng vt nhn ca ci
cm, nhng chi tit ca mt ngn tay, ca m tc v ngay cho n
ci hnh dng, ci v tr ca mp tai i vi h cng rt quan trng.
nh rng h cng kho ro n l khng nn cn c vo mt im
no ri c on m phi nhn xt ton din, kim sot, i

chiu mt im ny vi im khc, mt im tt c th gim bt tai

hi ca mt im xu. Nhng, chng ti cng tng nghe my b
thy bi bi hoc my gio s xem t vi dng lun iu y.
Ai mun chng minh qu nhiu s khng chng minh ng g. V
sau y l mt t nhn xt ca chng ti v khoa hc gi hiu y.

Hnh thi hc khng lin quan chi n tm l hc

c:
Trc ht chng ta nhn thy: nhng im tng quan gia
hnh dng bn ngoi vi tm tr ca con ngi m cc nh tng hc
thng nu ra khng c g lm chc chn, bi trong m thut ng h
dng khi cp n tm l hc cn nhiu danh t qu c l, ci
thut ng cn m m cha phn bit cm xc vi tnh cm, cn ni
n nhng g thuc v u c vi nhng g thuc th cht, hoc
cn phn loi kh cht con ngi lm bn hng v.v li phn
loi m chng ti va c dp nhn nh gi tr ca n.
iu sai lm ca cc nh tng hc l h tin rng c s lin quan
mt thit gia nhng hnh dng bn ngoi, ni theo cc nh khoa
hc l gia hnh thi hc vi nhng bm cht thuc tm l. Song
thc ra ch c s lin quan gia nhng pht hin vn ng bn
ngoi tc l nhng phn ng, nhng xung ng, nhng hnh ng
vi mt vi bm cht tm l.

M l hai iu khc nhau hn. Mu sc ca i mt chng hn,

khng th n chu g n tnh tnh. Nhng c im theo th cht
loi ny (v c l nhng hnh dng bn ngoi cng th) ng truyn
sang tng phn ring bit nhau, t i cha n i con theo nhng
nh lut di truyn m ng Mendel (Mendel (Johann Gregor), v tu
s m cng l nh tho mc hc ngi o (1922 1884). Trong
khi nghin cu v cch gy ging lai cho cc loi cy, v s di
truyn ca loi tho mc ng tm ra mt vi nh lut v s di
truyn) nu ra v sau ny nhiu nh sinh vt khc nh Morgan
(Morgan (Thomas Hunf), nh sinh vt hc ngi Hoa K (1866
1945) chuyn khoa kho cu v nhng c tnh ca di truyn, gii
thng Nobel 1933) chng minh. Hn na, nhng c tnh th
cht ny khng l thuc nhng yu t tm l n ng di truyn
theo nhng th thc m hin gi ngi ta cha th nghin cu tuy
khng phi l mt iu b mt m ch v ngi ta cha tm ra
mt th n v no o lng nhng bm cht tm l ny.
Nhng c tnh th cht ca chng ta l kt qu mt s phi hp
mi m ca nhng yu t m cha m chng ta truyn sang, chnh
nhng ng sanh thnh chng ta ng tha hng nhng yu t
ny ca ng cha do mt s phn phi theo ri may. iu nn bit
l ci di sn ny chng ta tha hng mt phn bn ni v mt
phn bn ngoi. Song ci di sn th cht m cha m chng ta li
khng hn l nhng g m cc ng y c s dng trong i
sng ca h. Rt c th chng ta tha hng mt c tnh n ch
ngm ngm, ch tim tng cha m hoc ng b chng ta t bao

nhiu i. Nhng c tnh tm l cng ng truyn sang theo th

thc y.
Trong vic di truyn chnh l do ri may nh ot. Chng ta d
nhn thy ci s cch bit gia nhng c tnh th cht v nhng
c tnh tm l.
Hai anh em rut ging nhau nh c, tnh tnh c th khc hn
nhau. Mt a tr, v th cht c th ging bn ni nhng v
nhng c tnh tm l th li ging bn ngoi hoc tri li. (V im
ny chng ta c nhn xt hi tm thng sau y: Con ci ca
nhng bc thin ti thng khng ng u t ca cha m, tri li
nhng bc v nhn thng xut thn t ni nhng gia nh tm
thng. Tuy th, lut a s n ch huy vic di truyn i khi cng c
th bo tn nhng c tnh tr thc hoc tm thn t i ny sang
i kia nht l khi c hai h ngoi v ni u ny sinh nhng
ngi u t.. .C nhng gia nh m con chu u l nhng ha s,
nhc s, vn s hoc chnh khch c ti, song thng hn, tri qua
hai ba i, ci thin t y cng tiu dn. Cng c th n tn ti
nm by i nhng l nhng ngoi l n chng minh quy tc).
Cc b m ni v con ci ca h cng bit nhn xt i : V
mt, dng ngi ca n th ging ti, nhng v tm tnh th n ging
cha n. Ch nhng ngi sanh i thc s (tc l do mt trng n
sanh) l c th ging nhau v th cht cng nh v tm thn, bi h
u do mt nhim th m ra. Nu khi trng thnh c tnh ca
h khng cn ging nhau na l do c tnh tp thnh, bi h

sinh sng trong nhng hon cnh khc nhau.

Nhng sc mt:
Nu mu sc ca cp mt chng hn, khng n chu g vi nhng
bm cht tinh thn, tri li sc mt, th d cch biu l ca i mt
chng hn, c lin quan mt thit n phn tm l, bi l mt li
pht hin ca th cht. Nhng y chng ta cng nn d dt khi
xn on.
Ai cng bit nhng cp mt hay nhn xo l chng ch ngi nht
nht (nhiu cm xc tnh), nhng n cng c th chng ch mt tm
hn nham him (suy nhc v ch k) hoc gi l mt c tnh
tp thnh (ci nhn ca nhng a tr b n).
Nhng ngi m mng tc l nhng ngi giu tng tng, khng
nhn xo nhng li c ci nhn xa xm, nhn ln tri. H quen nhn
ln cung trng nh ngi ta thng ni. (Nhng nh thy th cng
c ci nhn xa xm y v trong s nhng ngi eo theo ngh b v
xu hng c lm ngi c tm hn thi s m h khng ng). Song
c ch ny - v cch nhn cng l mt c ch - l mt kt qu ch
khng phi l mt nguyn nhn.
Ci nhn thng thn, nhn ngay vo mt ngi l im ch ngi
hot ng, nhiu t tin, xin nh chng ti khng ni l im ch mt
tm hn ngay thng, chn thnh. Bi khng c g chng t rng

ci nhn thng thn l du hiu tnh cch ngay thng. im ch y

cn phi ng kim sot li. Khng thiu g g lu manh c ci nhn
ng ngi hoc nhng n b trc nt c i mt thin thn.
V mt ca mt ngi bc nhc, thiu ngh lc, t nhin ln hi s
m ra b x. Lun lun bun bc, h c thi quen tr mi nhu
my, tht ri nhng nt mt b r. Mt ngi hay suy ngh, quen
ch s sm c nhng vt nhn trn trn. Mt tay hot ng, yu
i v hay ci tht ri nim hn hoan ca h cng biu l trn
gng mt.
Cng nn l ch c mt vi bm cht tm l c th biu l ra
ngoi, i khi nh cm xc tnh v hot ng tnh.
Mun xt on v mt gng mt chng ta nn nh rng con ngi
rt d b nh hng ca li trang im, cch n mc v ci khung
cnh bn ngoi. Ly mt ngi thuc hng phong lu, c v l
ngi lng thin ng n, cho h n mc qun o t ti, tc tai
bm xm, d dy, khi nhn li h chng ta s c cm tng khc
ngay. Hoc gi khi chng ta c dp nhn thy mt ngi n b xinh
xn nhng khng son phn ang lau nh, qut bp
Nh chng ta thy, gia hai hnh thi v c tnh con ngi khng c
s lin quan no chc chn c. Chng ta vn tm thy nhiu tm
hn cao thng n np sau nhng b mt tri nh, hoc cha
ng trong nhiu thn hnh xu x.

iu ng k l ci sc mt, nhng ng qun rng khng g chng

thay i bng sc mt. Cn mt nhn xt na, l s vui v, s
khoan khoi cng nh mt mi au kh v hn c th thay i hn
sc din ca con ngi, lm chng ta khng cn nhn ra h na.
Ngoi ra, trong khi nhn xt chng ta cn phi lu n triu
chng ca cc chng bnh. Chng ti thy mt quyn sch dy
xem tng cho rng: ngi c i mt li l ngi thiu t tin (th
l khng hay cho nhng ngi v yu tim nn c bu c v mt
li), cn ngi c i mt sng hp l ngi khng bit km ch th
tnh, ngi a vt dc. Nhng hi i, nhng ngi au gan mt
cng thng b sng hp.
c bao nhiu ti nhn ra trc ta i hnh vi v mt rt lng
thin v c bao nhiu n b c i mt b cu, gng mt trong
sng nh thin thn nhng thc ra l qu.
Nn xp khoa tng hc vo hng cc tr chi khch thnh l hn.
Ch c vic quan st mt c ch, mt ci nhn, mt iu b, mt sc
mt mi c th dn dt nh tm l hc vo con ng chn l.
Nhng bm cht tm l thin nhin khng bao gi l din trn nt
mt, k ra nh th cng c ch hay v nu tri li th thc kh sng
trn ci i ny.
Vic mt ngi ru hay khng ru hoc cch h ru cng

c ngha i vi nh tm l hc v l mt s quyt nh ca
ngi y.
Ngoi tr trng hp nhng ngi v b thng tch lm mo mt
hoc lm cm thng ru di che lp vt thng, thi quen
nhng ngi ru di l nhng ngi tt bng, hoc l ngi bt
chp nhng rng buc ca x hi, nhng d lun ca qun chng,
cng c th l ngi c c chm bim ( ru theo li nh hin trit
Socrate) (B ru ca nh vn chm bim Php Trisian Bernard)
hoc gi l ngi hay gi v. V b ru l mt th mt n ngi ta
mang ln mt lm cho n c v im nhin.
Nhng tay hot ng, nhng nh th thao thng ru mp (ru
Clark Gable) (Cng nn bn thm: Si Gn hin nay c nhiu
chng trai tr thuc hng c l ch bit th rong ngoi ph v
thn hnh m teo nh cng sy ngha l khng hot ng v khng
chi th thao nhng cng tp tnh ru Clark Gable) cho ging
my ng kp xi-n. Vy chng ta c th nhn xt thm: rt c th
my si ru mp ln phn l chng ch mt tm hn a dua, hay
bt chc). Mt b mt nhn nhi, trn bn khng ru ria tuy
khng hn l mt im ch v tnh ngay thng nhng rt c th l
im ch mt ngi thnh thc khng c g phi giu gim, hoc gi
l mt ngi gi v t cm xc.

Nhn xt v cch n mc:

Khng c cu tc ng no sai lm bng cu o mc khng lm

thnh mt v thy tu. Thc ra, xem v cch n mc ca mt ngi
chng ta c th on bit t nhiu v tm tnh ca h. (Ngi Vit
chng ta c cu: Quen s d, l s o).
Ngi a v x hi kh cao nhng n mc li thi t ra tnh
keo kit, thiu c hp on. Tri li, li n mc li thi thng
chng ch ngi km tham vng hoc ngi ln thn hay lng tri,
trng hp ca mt vi nh thng thi.
Ngi nhiu c hp on lun lun bit chi chut, o qun lc no
cng bnh bao, cng l chng ch lng tham mun v b cnh l
ci mt tin c th gip ta trong cng vic giao thip lm n.
Ngi khng bit cch n mc: mang nhng c vt le lot hoc eo
vng vng chi l ngi thiu nhn thc. M nhng li lm v
nhn thc l do c phn on sai lm hoc do s khuyt km v
gio dc.
Thy mt ngi vt chic khn ti mu sc rc r hoc ti o
trn c mt cp bt my ng xp hng cho ra v ngi lm n d
l bt hiu Parker hay Evershap chnh cng chng ta c th on:
t cch ngi y rt tm thng.
Ngi n mc qu nghim chnh, lun lun vn ln c vt mu
xm, chng ch mt tm hn o mo, bi quan, i khi cng l
du hiu ca ngi km c hp on, khng thch giao du.

Ngi u c iu ha cng n vn theo thi trang nhng mt cch

kn o, khng theo i mt cch m qung, thi qu. Brummel
(Mt trang ho hoa phong nh ngi Anh c ting bn u Ty th
k 19) chng tng ni i : ngi phong nh l ngi n mc
lch s nhng kn o, nn li phc sc ca h khng nh vo
mt ai c.
Ngi ch eo mt mn t trang nhng tht qu hay tht him
chng ch ngi c c thm m cao v nhiu cm xc.
C cch khc xt li im ch ni trn c ng chng, l quan st
ci khung cnh ngi y sinh sng hng ngy. Ngi c c thm
m t nhin bit chn ci khung cnh sng thch hp vi mnh tc
l ng thm m. D rng mt ngi gip vic, khng c quyn
trang tr bi bin ci phng vn cho thch hp vi thch ca mnh
song nu ngi gip vic y c c thm m h rt c th t im
ci phng vn i khi qu tm thng y bng mt vi mn
trang tr ring ca h: mt bc tranh, mt l hoa, mt mn vt
by bin bn giy m kiu v rt c o v.v

Tnh ng mc:
Tnh ng mc l mt im hay chng ta quan st. Bt mt
ngi khch m chng ta hn mt gi nht nh phi i ch l
thiu l . Ngi qu bn v cng vic c th sai hn vi pht hoc

mi lm pht. Nhng mt ngi sai hn c gi hn l ngi

thiu trt t, thiu c phng php. iu y cng c th gii thch:
l ngi b kch thch, ngi qu giu tng tng.
Khi chng ta l bt ai phi ch i mnh mt cch v l, v nu
chng ta bit ni mt cu xin li iu chng t chng ta c gio
dc v bit nh nhn (c lng nhn li c c hp on).
Nn bit rng c khch n ving v tuy cha tip ngi ng
nhng chng ta vn bc ra phng xin li v yu cu khch chu
kh i trong chc lt, c ch y cng t ra chng ta c nhiu lng
nhn, nhiu c hp on.

Ci khung cnh:
Ngi nh nhn bao gi cng mau mn ng ln n khch khi
khch bc vo v lc khch co t cng bit chu kh tin khch
n tn ng. Tri li ngi khng thch giao du (km c hp on)
vn im nhin ng ngi trn gh ph-ti, lnh lng mi khch
ngi v cho khch t m u cu chuyn, khng c mt c ch
no nh tan khng kh t lnh bui s giao.
Cn bao nhiu du hiu khc c th gip chng ta nhn xt v mt
ngi m chng ta mi gp g ln u bn tnh cng vic lm n.
Nu chng ta c dp gp h trong ci khung cnh lm vic hng
ngy th vic nhn xt c phn d hn v ni , trong ci khng kh
h sinh sng hng ngy y h khng g b, tri li rt ci m, do

chng ta d nhn xt c tnh ca h hn.

Chng ta u bit trong gii doanh nghip c nhng quy tc v
php x giao. Chng hn ngi a v x hi km hoc ngi mun
xin x hay cu cnh ai mt iu g th t nhin phi ch thn n
ving ngi y trc ni gia c hoc ni phng vn ca h. M nh
th ngi khch c nhiu im li hn ngi ch, v ngi khch
mun giu gim tm t ca mnh ch c mt vic l phng, gi
gn con ngi ca mnh thi, trong khi h c th chng nhng
l nhn xt v con ngi ca ch gia m con c th quan st ci
khung cnh, ci ng ngch trong nh, hoc gi khi ngi i phng
khch h c th gi chuyn vi cc gia nhn hiu thm v ngi
ch nh. C ai ng rng trong mi lm pht ch i phng
khch y, ngi ta li c th bit ng rt nhiu iu.
Nhng vin ch hng tin tn khng dm dnh ring mt cn phng
tip khch hoc gi ch dn mt phng khch s si cho ly c, tht
tit kim khng phi li. Nu h li t vin gc in thoi ngi
ngay li bc vo phng khch, hoc giao cho ngi y thm phn
s rc khch th h li thiu d dt, bi vin gc in thoi thng
bit rt nhiu iu trong nh ch, l hn ta c tnh hay bp xp
Nghe mt ngi ch hng ni chuyn vi ngi gip vic chng ta
cng c th on bit t nhiu v tm tnh ng ta. C nhng cch
ni, nhng ging ni n th l tnh giao bo gia ch v nhn vin.

Trong lc vin ch hng tip chuyn vi chng ta, nu h phi

ngng cu chuyn nhiu lt tr li in thoi, iu y chng t
vin th k ca h khng rnh ngh. Hoc gi n chng t ngi
ch y qua tham quyn, tham vic nn ngay trong nhng cng vic
nh nh vic tr li in thoi chng hn h cng khng dm
ngi khc lm thay h V mt tm l iu y chng t qu
nhiu tham mun nhng c phn on km. Thiu s tin cy
ngi l do lng nhn km.
Cch bt tay cng c ngha. nh rng nh gio dc ngi ta c
th tp tnh cch bt tay ng l li x giao nhng thng hn, ci
bt tay y bc l c tnh con ngi v n l mt c ch t ng.
Ci bt tay chc nch, nhng khng sit qu mnh chng ch ngi
hot ng, thnh tht, cm tnh va phi.
Ci sit tay qu mnh, qu cht (theo li v s nhu o) chng ch
ngi rt nhiu hot ng tnh nhng li km lng nhn, t cm xc
tnh.
Ci bt tay h hng c v min cng ly l (hoc ch cha hai ngn
tay ra hoc a tay tri) chng ch ngi t kiu, t mn (nhiu
tham mun).
Nhng cch cho hi khc cng c th gip chng ta nhiu nhn xt
hay.

Nhn xt v cch ni chuyn:

Trong khi hu chuyn nu chng ta nhn thy ngi i thoi
hiu chng ta rt nhanh, l do nhng chu k tm l h hot
ng rt mnh. V im ny chng ch vn ha ca h kh cao,
gung my tr thc ca h thng ng vn dng. Cng c th
on: c phn on h rt tinh xc bi h c lng rt nhanh.
Khi chng ta trnh by mt vn no vi ngi no m h bit
nhn nh ngay vn , ri kt lun mt cch ch xc, ta c th
on: h c nhiu c phn on.
Tri li khi chng ta nu ra vn cho ngi giu c tng tng l
h thng tn rng thm, bc sang nhiu vn khc lm khi
khng n chu vi vn chnh. Nu h li va c nhiu cm xc
tnh, h c th i n o tng. Cn nu ng thi h li b kch
thch nn ni rt hng, ni huyn thuyn (v qu nhiu hot ng
tnh) im y chng ch mt u c ln xn, v t chc, thiu
phng php.
Ngi lnh hi chm khng hn l ngi km c phn on. Mt tr
khn chm lt, lu hiu thng l do sc khe khng di do (ton
thn cm gic khng tt) nn cc chu k tm l din ra rt chm.
Mt ngi i n kt lun chm nhng bit kt lun chnh xc vn
l ngi bit phn on.

Nhng cng nn phng chnh mnh. Lm khi chng ta inh ninh

rng nhng kin hoc nhng vn chng ta nu ra l hay l ng
m ngi i thoi vi chng ta li khng ng . trng hp
ny khng nn vi cho rng ngi y thiu phn on, rt c th
chnh chng ta sai lm. iu ng cho chng ta quan tm khng
phi l vic h c ng quan im vi chng ta chng m phi xt
xem cch lnh hi ca h, l ng nhin trc chng ta phi
bit trnh by vn mt cch minh bch, y .
Nh chng ta thy, mt cuc m lun v cng vic lm n l
mt cuc tranh u gia hai c phn on. Nu chng ta phn on
km tt nhin chng ta s nhn nh sai lm v ngi i thoi.
Ngi c c phng php bit trnh by vn cch r rng, c
lp lang nhng c v my mc, kh khan. Trong bi trn thuyt
ca h c ba phn: khai ; ph din; kt lun. N r rt, minh bch
nhng cc lc, kh khan.
Trong khi trn thut ngi c c tinh nhu tri li bit a ra nhiu
kha cnh, nhng nt xut sc ca vn v cng bit gia v thm
cht thi v hay tro lng, hoc m thm cht mu sc. Ngi c
tinh nhu ng cho chng ta ngn hn ngi c c k h l
im . H c th thu phc chng ta ch v nhng t tng,
nhng kin h a ra gi ghm cch kho lo, rt quyn r tuy
rng cha t chnh xc.

Ngi bit suy ngh khng bao gi thu nhn mt kin m khng
kho xt li. Lun lun h bit nhn xt vn y di mi phng
din cho n khi h khng cn tm ra l l chng i. Lc by
gi h mi chu thu nhn. Nu c phn on h chc chn h c
th kt lun nhanh chng.
Ngi nht nht t khi dm quyt nh ngay mc d khng c l do
chnh ng h vn di li mi ci gi pht quyt nh, nh th l
bi c phn on ca h khng tinh xc hoc gi h c tnh nht
nht (km hot ng tnh nhng nhiu cm xc tnh).
Mt ngi tuy trong thm tm quyt t chi iu g nhng
vn m khng dm ni thng ra l ngi gi di hoc nht nht.
Ngi thnh tht d khng tm ra l l t khc vn ni thng
nh ca h.
Ngi nhiu hot ng v a cm xc khi v ng mt kin hoc
t tng no l h v chp ly ngay mt cch tin tng v nng
nhit d h cha kp suy ngh. Tuy nhin, d h c qu quyt nh
th no chng ta cng ng vi tin rng h chp thun t tng
y mt cch vnh vin.
Nhng nu ngi y c mt c phn on thng ng rt c th
h nhn nh tt c vn . V thnh thong ngi ta cng gp
mt vi u c siu ng, c c tng hp, c tng tng rt di

do li c hot ng tnh v cm xc tnh. Nhng u c y nh

bit phn on tinh xc nn ch cn xt qua mt lt l c th nhn
nh cch ng n ton khi vn . V rt c th h dm quyt
nh ngay. Song nhng bc u t y him lm.
Nh chng ta thy, nu bit p dng tm l hc ngi ta c th
rt ta nhiu bi hc kh hay trong nhng nhn xt nh nht. Nu
tch ring ra nhng nhn xt y hnh nh khng c gi tr l bao
song nu bit gom li n nhn xt tng qut n c th gip chng
ta nhiu iu ng bit v nhng ngi chng ta cn bit.
Tm li khi mun phn on v mt ngi trc ht chng ta phi
xt xem nhng bm cht thin nhin ca h mc no, nhiu
hay t. Song song theo chng ta s th phc ha con ngi ca
h, nhn theo c tnh tp thnh ca h m v li.
Phi hp hai phng din quan st y chng ta s c mt nhn
nh tng qut v c tnh ca h v do chng ta s bit cch ng
ph vi h khi cn.

CHNG IX - TM L HC P DNG VO
VIC CI TO BN THN

Nu tm l hc c th p dng trong vic tm hiu c tnh nhng

ngi ng loi, n cng c th gip chng ta trong vic tu b c
tnh ca chnh mnh trong vic ci to bn thn.
bit rng c tnh thin nhin con ngi l bt di bt dch, nhng
chng ti gii thch bng cch no chng ta tuy khng th sa
i gi tr ca nhng bm cht ct yu y li vn c th hng dn
cch s dng v hnh ng ca mnh n nhng kt qu mong
mun.
Mi ngi cn thu o c tnh thin nhin ca mnh. Chng ta
phi tm hiu chnh mnh mt cch thnh thc c th ch nh gi
tr ca nhng bm cht thuc cm tnh hu bit r rt h s ca
nhng bm cht tham mun; lng nhn; c hp on; hot ng
tnh v cm xc tnh. nh gi nhng bm cht thuc tinh thn
nh tr nh, tr tng tng v c phn on. nh rng c tnh
thin nhin chng ta n np trong phn v thc v nh th mun
quan st n khng phi d. Tuy th chng ta co th quan st n
mt cch gin tip, bng cch xt d vng tm xem nguyn nhn v
hu qu nhng hnh ng ca mnh. Hoc gi chng ta nh nhng
bn thn va thnh thc va c c phn on cho bit kin ca
h v chng ta.

Ngi bit ngh n vic ci to bn thn tc l bit gia tng vn

may ca h trong cng cuc tranh th thnh cng trn di. Nhng
trc khi xt v vn ny chng ta hy xt qua v vn vn
may.

I. VN MAY
Trong nhng yu t c lin quan n s thnh cng trn i, vn
may l yu t km quan trng nht. Ni th s c nhiu ngi phn
i nhng chng ta hay bnh tnh m nhn xt vn .
Trc ht, hy th nh ngha vn may l g? l nhng dp,
nhng c hi thun tin n khng ty thuc chng ta, n n ng
dp, ng lc gip chng ta thc hin nhng cng cuc chng ta
tr liu. Vn may, ci vn may thun ty l nhng lot c hi thun
li.
Ci vn may thc s y m chng ti gi l vn may thun ty n
khng ty thuc con ngi, n hon ton khch quan.
Lut xc sut cn c trn thuyt a s cho rng ci vn may y n
khng bc i ai c, ngha l mi ngi u c hn hnh ng n n
ving mt s ln gn nh nhau. Xem th, trc ci vn may thun

ty y mi ngi u bnh ng. (Ngi xa chng ni: Mt

tri soi sng chung cho mi ngi cn g).
Tuy nhin ci vn may trong i sng c khc ci vn may
trong nhng tr bc c tnh cch ri may hon ton nh nh
chng l hoc xc a chng hn, v trong i sng chng ta t c dp
gp vn may, bi trong bao nhiu bin c ca mt kip sng c
my bin c ng gm c s ngu nhin may mn m chng ta va
ni trn? (Chng ti ni nhng tr bc c tnh cch ri may
v c nhng tr bc m nh ci gc hn nh con phn no. Th
d trong mn roulette nh ci gc t ngi sao v trong mn ti
xu th nh ci gc t bo, nhng vy ngay trong lut l ca
nhng tr chi y nh con c t phn may hn nh ci ri l
cha k phn ly xu ca ch cha. V th nhng ngi th thi
vn trong nhng tr en y tht khng c c phn on, bi khi
vo cuc thy r vn may h km hn i phng ri m
cn th lm g? Nu qu tht hai ngi mun th thi vn th nn
st pht nhau trong nhng mn c bc hon ton may ri nh
nh chn l, nh xp nga, nhng tr chi m phn n thua ca
hai bn ng nhau khng ai gc ai. Song nh lut xc sut
chng minh th ci vn may thun ty ca hai ngi y u nh
nhau, ngha l khng ai hn ai km, nu ch st pht nhau trong
mt thi gian ngn rt c th c mt ngi n mt ngi thua,
nhng nu ko di canh bc trong mt thi gian di th hai ngi
s ha nhau. Ngi c c khoa hc c th gin tin trong giy
lt gii tr ch khng bao gi ngu xun nh lm tin bng

cch nh bc).
Ci hy vng gp nhng ngu nhin may mn y km ci,
chng ta cng khng c cch g gip cho vn may y ny n, th
trong nhng cuc mu tnh lm n chng ta nn gt b yu t y l
hn. Nu chng ta va tht bi nm by keo lin tip ng cn c
theo lut may ri m hy vng rng sau vn en y thi vn chng
ta s tr li.

Nhng vn may cha t hon ton do may

ri:
Xt k vn , chng ta s thy rng nhng g m chng ta
thng cho rng do vn may a n thc ra khng phi do s
ngu nhin to ra. C th tm thy nguyn do ca mt c hi may
mn trong ci d vng xa xm.
Ci vn hi tt p m ngy nay chng ta hng ly kt qu bit
u l chng do hnh ng ca chng ta trong thi gian qua, lc
by gi chng ta hnh ng mt cch bt v li khng ngh g
n kt qu tt p m chng ta c th rc ly.
Xt ngay trong vic lm n chng hn, lm khi chng ta lm nn l
nh s gip ca mt ngi bn hoc nh bit dng ng nhp
ch quen bit. Nhng khng phi v c chng ta may mn gp
v qui nhn y. Rt c th h gip chng ta v trc lc

chng ta cha bao gi ngh n s gip ca h chng ta thu

phc cm tnh ca h, hoc bi lng thnh tn chng ta lm cho
h cm mn.
C th ni vn may ca chng ta c lin quan trc tip n c
tnh chng ta. Chnh nhng kh nng th cht v tinh thn chng ta
gip chng ta thnh cng. Ci vn may thc s l ci di truyn
chng ta tha hng ca ng cha. Nh khoa hc hin nay chng
minh, di truyn ny l do mt s phn phi hon ton may ri.
mt on sau chng ta s c dp xt li vn di truyn ny mt
cch k hn.

Ci vn s khng may thc s:

Khng ai chi ci rng mt ngi lc ra cho i mang tt
qu chn, m mt, g lng hoc rt xu x tht qu c mt vn s
khng may. Song ch l mt iu thu thit m ngi ta c th
vt vt li phn no bng cch pht trin tn ci c tnh tp
thnh. Trong doanh nghip chng hn, ci v p th cht thin
nhin khng nh hng quan trng lm. nh rng ngi bn hng
xu x kh ly lng khch hn ngi bn hng bnh trai. Nhng c
bit bao nhiu ngi khng ng to vt hu i song h vn rt kh
i, c bit bao tm hn siu ng lt thng nhng khuyt km
th cht.
Trong lch s khng thiu nhng th d y. Hong Napolon

ngi vn thp b v sc khe rt km, Thnh Paul ngi xy

p nn mng cho quc gio hi La M l ngi gy yu. Nh
cch mng Mirabeau rt xu x. Ai cng r sut trn i chin th
nht thng ch F. Foch mc phi bnh au thn. C tng thng Hoa
K F. Roosevelt l gng mu ng ngi ca mt ngi lt
thng s suy i ca th cht (ng b t lit chn). V gn chng
ta hn, cng khng thiu nhng th d. Chng ta tng thy nhiu
thng ph binh thch ng li cuc i mt cch can m. Ha s
Lemordant b m, b t lit nhng vn hot ng c lc. Mt v
trng s ni ting ta n Paris, ng M. Bloch b m mt t lc
mi lt lng. V hn chng ta cn nh gng ng ngi ca mt n
b M, b Helen Keller va m va cm li va ic nhng vi
mt ngh lc khng b bn b t to mt nn hc vn uyn
thm.
D th cht ca mt ngi c khuyt km n u, nu c tnh h
c gi tr h vn cha n ni tuyt vng.
V th chng ta nn quan tm n nhng bm cht ct yu hp
thnh c tnh thin nhin v th xem nhng bm cht y ng
truyn sang cho chng ta nh th no.

Vn di truyn:
Nhng nm gn y khoa sinh vt hc v khoa di truyn hc
tin b kh nhiu, nhng trong i chng t ai n nhng tin

b y.
mt chng trc nhn c dp cp n khoa tng hc
chng ti c dp ni s qua v vn di truyn, nhng mun
hiu r vn vn may tng cng nn xt k v vic di truyn.
Cch y 70 nm (sch ny xut bn nm 1956) mt v tu s ngi
o m cng l mt nh tho vt hc tr danh, ng Johan Mendel
nu ra nhng nh lut u tin v cch di truyn. Nhng thi
khng my ngi nhn thy s quan trng nhng cng trnh ca
ng. Phi i cho n u th k 20 ny ngi ta mi nhn thy gi
tr ca nhng cng cuc tm ti y. Chnh ng tm ra nhng nh
lut v cch gy ging lai trong khi ng th nghim v cch gy ging
nhng cy trong khu vn nh ng.
Bt u t nhiu nh khoa hc nh Morgan bn M v Cunot
bn Php nghin cu v vn di truyn.
Nghin cu v mt ging rui tn Drosophile, tc gi l ging rui
bu theo gim chua, ngi ta tm ra nh lut ch huy vic di
truyn sang nhng c tnh. Nhng y chng ta khng cn bit
r cch kho cu ca nhng nh bc hc y m ch cn bit nhng
kt lun ca h ra sao.
Xa nay ngi ta vn inh ninh rng nhng g m ng cha chng ta
thu thp, nhng tnh tt cng nh nhng tt xu v tr thc cng

nh v tinh thn s ng di truyn li cho con chu. Ngha l chng

ta chc chn tha hng hoc t hoc nhiu nhng c gng ci
tin ca ng cha chng ta v phng din tr thc hoc tinh thn.
Song nhng kt lun ca cc nh khoa hc hin nay lm cho
chng ta v mng. nh rng trong ci di truyn m chng ta tha
hng ca ng cha, mt na thuc bn ni v mt na thuc bn
ngoi. Nhng khoa sinh vt chng minh mt cch khng chi ci
rng: khi ci trng (ci trng do s phi hp nhng t bo ca
ngi cha v ngi m kt thnh) b chia i th n tr sanh
nhng t bo mi thuc hai ngun gc khc nhau. Mt hng t bo
mang tn l t bo thuc th cht, c nhim v to nn nhng phn
khc nhau trong thn th ca mt con ngi mi. Mt hng t bo
khc mang tn t bo tnh dc c nhim v sinh sn, truyn ging.
Trong nhng t bo thuc hng sau ny l d nhin c nhng cha
cht trong mm ging ca ngi cha v ngi m mang khi hai
ging y phi hp nhau kt thnh ci trng. Nhng t bo ny
ch c tnh cch sinh sn, do mt s kt hp mi ca mm ging
bn ni v bn ngoi v ch c ci mm ging ny l ng di truyn
t i ny sang i khc. (V nh Jean Rostand ni r, khoa
hc tm ra mt l l xc thc chng t rng nhng c tnh v
th cht cng nh v tinh thn li c th tim nhim vo nhng t
bo sinh sn tc l nhng t bo truyn ging. khng nh
hng n nhng t bo ny, nhng c tnh y khng th di
truyn li).

C hiu nh th mi c th gii thch tnh cch bt bin ca c

tnh con ngi v chng ta mi hiu ti sao bn cht con ngi xa
nay vn khng thay i. (Ch c nhng hin tng ngu bin l
c th lm mt tnh cch bt bin ny, lm thay i mt cch t
ngt ci di sn ca cha ng, song nhng hin tng ngu bin
y rt him thy trong loi ngi. V li thng n ch nh hng
n nhng c tnh ph thuc. iu na l n din ra mt cch
may ri v thng nh hng mt cch khng hay cho ni ging,
c khi li hy dit ni ging y bng cch to nn nhng con ngi
thc lon). Chng hn tm l cc nhn vt trong nhng v hi kch
ca Aristophane (nh son kch tr danh ngi Hy Lp) vn cn
gi tr i vi ngi thi nay. (Xt v nhng nhn vt trong cc
truyn Tu cng th. Nhng To Tho, Lu B trong Tam Quc.
Nhng Hn Tn, Qun Trng, Trng Nghi trong ng Chu Lit
Quc vn rt gn gi vi ngi thi nay). Nhng th dc, nhng
khuynh hng, nhng tm tnh con ngi thi c vn khng khc
vi con ngi thi vn minh ny.
Mi a tr mi ra cho i qu l mt con ngi hon ton mi,
bi do mt s phi hp duy nht khc nhng phi hp c t
trc n gi, song nhng yu t cu thnh con ngi mi y xt
v nguyn th, xt v nhng yu t cu to vn khng khc g
nhng yu t cu thnh cc bc t tin ca n. Tt c nhng g
m cc bc tin bi y thu thp trong i sng ca h tiu
tan i mt khi h la ci th. H chuyn sang cho con chu ci mm
ging cn nhng c tnh v th cht cng nh v tinh thn m h

 thu thp h khng th truyn sang cho con chu.

Bi, ch c s lin tc gia mm ging ny n mm ging khc t
l trn phng din vt cht m thi, nn v phng din tinh thn
c mt s gin on r rt gia hai th h ny v th h khc.
(Ngi Vit chng ta c cu cha lm thy con t sch). Hai
phn ny hon ton bit lp nhau cho n ni chng ta c th ni
rng mi ngi khi sanh ra i u phi bt u hc li tt c
nhng g cn thit sinh sng. Nhng cng trnh, nhng c gng
chng ta ch c gi tr vi chng ta. Con chu chng ta khng tha
hng ng nhng g m chng ta c hoc thu thp. Chng
ta khng th truyn sang cho con chu th ti sn y. Tt c
nhng g chng ta c hoc thu thp u mt i mt khi
chng ta cht. Chng ta tin b hay chng l do sc mnh v ch
c chnh mnh l hng ly.
Xem th, chng ta ch tha hng ca ng cha ci c tnh thin
nhin, m nhng yu t to thnh c tnh ny li ng phn pht
cho chng ta mt cch may ri trong s nhng yu t di truyn m
ng cha chng ta mang trong ngi h v h khng th thm tht
hay sa i chi c. Nhng tin b ca h v tinh thn, ci vn ling
vn ha h thu thp, tt c ci c tnh tp thnh ca h i vi
chng ta k nh con s khng.
C th snh vic truyn sang s sng vi mt cuc thi chy rc
uc. Duy c im khc l mi ln c dp chuyn b uc sang tay

ngi khc th ngi cm uc li khng th chuyn trn b uc

y m phi chia n ra lm hai phn b uc u nhau chuyn
sang v sau hai phn b uc y li kt hp li to nn mt
th nh sng mi.

Ci vn may tht s ca chng ta:

Ci vn may thc s ca chng ta l phn c tnh thin nhin
m chng ta tha hng ca cha m. Chng ta nhn thy vai
tung quan trng ca n. Trong ci phn c tnh thin nhin y, t
tin chng ta truyn lai cho chng ta hoc t hoc nhiu kh
nng, mt m vt liu hoc tt hoc xu, ni tm li mt m dng
c hon ho hay chng. Nhng n cn vn trng yu khc l
chng ta c bit s dng nhng dng c y chng. Chnh cch s
dng nhng kh nng y m mi ngi c th lo li con thuyn i
ca mnh theo mnh.
i vi ngi kho s dng, d nhng dng c ca h khng hon
ho h cng c th to nn mn kh tt. Vi nhng vt liu tm
thng ngi ta vn c th xy dng nhng ta nh kin c cng
nh c lm ngi sn c nhng tng cm thch tuyt p xy
dng nh li lm st m i.
Khi bc ra thi ua vi i, mi ngi trong chng ta tng i m
snh, u c ch hn km nhau t nhiu.

Nu khng b vn s bc i thm t th mi ngi u c th v

n mc vi mt a v kh quan. Khng phi nhng ngi v tp
u lun lun l nhng ngi chim ngao u.
mt phn trc chng ti c ni: iu ng k l cch phn
ng ca bm cht lng nhn i vi nhng bm cht khc. Ni r
hn: cng lao ca mt ngi chnh ch h bit c gng nhiu hay
t s dng nhng bm cht thin nhin hoc khuyt km hoc
pht trin qu .
Mt ngi a cm xc bit gi bnh tnh trc nhng bin c trong
i l d nhin c cng kh hn mt ngi tnh vn thn nhin.
Mt ngi c tnh tham nhng nh nh hng ca gio dc, bit
gi mnh ng lim chnh hn ng ngi hn ngi v km tham
mun m khng bit tham lam v.v
Nh chng ta thy, nhng iu kin thnh cng trn i ct
ch bit tu b v bit s dng m vt liu v th cht cng nh v
tinh thn m ng cha chng ta truyn li.

II. V SINH THN TH

nh rng ci ton thn cm gic cha th gi l sc khe, bi n
cn ty thuc trng thi b thn kinh, nhng khng ai chi ci rng
nu bit gi gn sc khe cho kin ton th ng thi ngi ta cng

 gia tng nng sut ca c tnh phn no, hoc t ra ngi ta cng
dit tr nhng nguyn nhn lm suy km sc hot ng.
Cng vic lm bng tr no d l di hnh thc no cng tiu dng
mt lng sinh lc quan trng chng km nhng cng vic lm bng
tay chn nng nhc nht. Lch s vn hc cho chng ta nhiu th
du. Nu Victor Hugo khng khng phi l mt ngi khe th d
c thin ti nh ng cng cha to nn mt vn nghip s
nh chng ta bit. Nh i vn ho Balzac mc d rt cng
trng cng th khng qu nm mi v lm vic qu nhiu. Nh
son kch Molire (Molire l mt ngi thuc hng tnh bt
nh) cng ng gc trn cng vic lm. Chng ta thy gng
bao nhiu nh doanh nghip th yu, sc khe h chng hao mn
v nhng cng trnh sng tc.
Nh chng ta thy, ci c s th cht cng rt h trng. Tr khi lc
sinh ra vng phi mt chng bnh do bm sinh, ai cng c th
gi gn sc khe bng cch tun gi nhng quy tc v sinh thch
hp, cng c tui cng phi tun gi nghim ngt.

Vai tr ca ng thy thuc:

Nhc li cu m ngi ta thng nhc: Con ngi khng cht,
chnh con ngi t st s e qu nhm tai. Tuy y khng phi
l ni ging v y hc chng ti tng cng nn ni s qua v l
li sng ca mt nh hot ng.

Nguyn tc ca li sng ny gm cu cch ngn La tinh In

medio stat virtus. (C ngha l: c tnh ch ng mc
trung, cng mt vi thuyt Trung Dung ca Khng T). Khng
nn khinh thng sc khe cng nh khng nn cho thi s
mc bnh m nh, hi nht ng nht tnh l ro thy, chy thuc.
Ngi hot ng khng bt buc sng theo li dng sinh kh hnh
ca v tu s nhng cng khng nn khinh thng li khuyn ca y
s.
Tht ra t ngi bit cch dng thy, dng thuc. Bnh thng
khng ai chu hi han kin ca y s, ch n khi lm bnh ngi ta
mi chy n h cu cu. V lc by gi, ngi ta li i hi y s
phi cha bnh sao cho chng lnh. ng thy no khng bit ra toa
dy dng tht nhiu th thuc s b con bnh cho l km ti.
Ch c khoa gii phu l c th tr tuyt gc mt vi chng bnh.
S cng hiu ca nhng mn cao n hon tn ch c thi hn.
Mt vi th thuc chng hat huyt thanh m y hc tm ra cch
dng cch y khng bao lu, ngoi mt vi th thuc chuyn tr
mi sng ch gn y nh cc v thuc tr sinh khng c bao
nhiu th thuc tht linh nghim. Phn nhiu cc mn thuc chng
ta thy trng by nhan nhn cc hiu thuc (ni v thuc ty
cng nh thuc ta) ch c th xem l nhng tr c, n ch tr
gip ch khng th cha hn cn bnh. Vic cha lnh bnh hay

khng phi do sc c gng ca ngi bnh phn no.

Chng ta ch nn xem v y s nh mt ngi giu kinh nghim, c
th on bit cch ch xc bn cht ca cn bnh (L d nhin
tng i m ni. Thc ra ng thy thuc khng phi l ng thy
bi), m nh th cng nhiu lm ri. Ngoi ra ng thy thuc ch
c th gip chng ta phn no bng cch t chc vic v sinh thch
ng chng ta theo hu phc hi sc khe.
ng thy thuc s gip chng ta c lc hn nu chng ta bit nh
n h lc chng ta cn khe mnh, tc l lc bnh cha pht. Mt
v y s gii c th tm thy triu chng nhng bnh thuc tng ph,
nhng triu chng ny ngi thng phm nh chng ta kh th
nhn thy, do v y s c th quy nh cho chng ta nhng php
dng sinh thch ng hu chn ng cn bnh trong trng.
Cu ni hy hu ca ng Ambroise Par (Mt v danh s ca Php
thi xa (1510 1590) chuyn v khoa m x): Ti bng b ngi
bnh, nhng Cha cha h khi bnh vn cn ng. Nhng
ngi hoi nghi, khng tin thn thnh c th nhi li cu y ni
mt cch khc: ng thy thuc tr bnh, song chnh ngi bnh t
cha khi bnh.
M t nh hot ng cn phi bit nghe li khuyn ca y s bo v
ci vn sc khe ca mnh trc khi bnh hon lm cho n st m.

Khi c tui, mt nm ri hoc hai nm nn i thy thuc

khm sc khe mt ln, xin th mu, nc tiu, ri kin v.v... l
mt cch hay bo v sc khe.

Mt li dng sinh khn ngoan:

Nhiu nh doanh nghip lm khi tng rng h b au d dy
hoc au gan. Nhng thc ra nu hai c quan ny c trc trc
l do li n ung hi h, bt thng ca h, hoc gi v h c thi
quen n ung tp np, n qu nhiu m sinh ra.
Nu s vn ng ca d dy khng iu ha thng khi l do b
thn kinh. Khi ci ton thn cm gic khng ng tt, chng ta
thy au d dy, lc ci ton thn cm gic y ng ci thin
chng au d dy li bin i.
Nu lc y chng ta li chy n thy thuc, t nhin h s ra toa,
bc thuc v bt chng ta n king ny n. Nhng thc ra vi mt
vi quy tc gin d v php dng sinh chng ta cng c th t
cha bnh cch nhanh chng. C th gom li nhng quy tc ny
trong vi hng: n chm ri, trong ba n ng ung nhiu (trc
khi n kh lu c th ung vi cc nc l) nn dng th bnh m
tht chn hoc nng. (i vi ngi Vit chng ta tng nn nhc
li iu ny: dng cm go lc b hn cm go gi trng mt
ht cm).

D khng mc bnh g chng ta cng nn tun gi nhng quy

tc chung ca php v sinh trong vic n ung.
Php dng sinh ca nh doanh nghip t nn mng trn tit .
Ch nn n va phi, c iu , thc n phi chn nhng mn gin
d, tht nng, c nng, rau ci hp, qu hn nhng mn chin xo
rc ri. V li ngi snh n bao gi cng thch nhng mn n n
gin. Thnh thong c i yn mt ba cng khng hi g, song
ngy k phi b tr li ngay bng mt ngy nhn n (ch ung
nc l) hoc n khem (ch n tri cy, ung sa v nc l). B
my tiu ha l mt gung my m chng ta ch nn bt n vn
ng va phi v iu ha. L c bt n lm vic hi nhiu th lin
sau phi n ngh ngi.
Ru rang (ru cht) ung va phi trong ba n cng c phn
b.
L c nhin nn trnh nhng th ru mnh, ru khai v, nhng
cng ng qu s n nh s thuc c. Ngi nghin ru thng
l ngi c tnh lo u (km hot ng, c phn on t).
Nhng cht kch thch nh c ph v thuc l c ngi dng v hi
v c ngi dng li sanh c, l ty kh cht ca mi ngi.
Nhng ngi thuc thn kinh cht, nhng ngi b thc kh, nhng
lao tm nn ngh tra sau ba n.

Th dc v th thao:
Php dng sinh hp l bao gi cng ch trng vic tp th
dc, chi th thao. Nhng n cng khng khuyn ai sng m hai
mn ny mt cch m qung.
Bt lun mn th thao no lm vn dng tt c nhng bt tht trong
ngi v chng ta c dp h hp thong kh u tt. i b l mn
vn ng va bnh dn, va tt nht. Nu c dp nh qun vt, i
nga cng hay nhng khng cn thit, iu cn l c dp h hp, c
dp lm cho cc gn tht trong ngi vn ng.
Mi bui sng tp th dc trong mi lm pht l mt li vn ng
rt tt. Nhiu ngi ni n th dc song khng my ngi tp
iu mc d h c thin ch. Phn ng chng ta mt mi v lm khi
phi lm vic v m, sng dy rt tr, m mt ra l cng vic tp
ti, chng ta m ra hp tp, vi v, khng cn cn m ph
mi lm pht cho vic rn luyn thn th. Mc d l iu kin
cn thit, mi bui sng lm vn dng cc bp tht khp chu thn,
h hp nhiu s lm vn chuyn mu trong ngi do s thm
phn khi khi bt tay vo cng vic trong ngy.
Ngi c tui nn trnh nhng mn th thao dng nhiu sc (
banh, chy b v.v) c th chi cc mn y nhng phi hi kin
thy thuc. Nhng mn th thao nh nhng hn nh: i b, nh
qun vt v.v th ngi c tui cng c th chi, min l bit d

dt ch chi va phi. Nhiu ngi c tui b au tim m h khng

ng, nu tim yu khng nn chi mn th thao no c.

Gic ng:
Trong php dng sinh, gic ng iu ha l iu quan trng.
Thi thng khng cn ng nhiu lm, by n tm gi cng ,
song gic ng phi tht ngon lnh. C ngi cho rng a th ca
chic ging nm c nh hng n gic ng. t chic ging xoay
u v hng bc s em li cho chng ta mt gic ng an tnh hn
l n xoay u v hng ng. iu ny c th l do t trng
ca qu a cu m nhng ng pht lc n i t hng bc xung
hng nam.
Chnh ti c dp th nghim thuyt ny v thy ng. Tuy nhin
qu bn c nn th nghim li th xem. Ai cng tha bit phng
ng phi thong kh. Nu khng quen ng m ca s m th cng
nn tm cch no khc lm cho phng ng ng thng kh.
Tm li: gic ng chng ta cn iu ha v chng ta cn ng tht
ngon gic. Nhng gp lc b nhng mi lo ngh v vp th lm sao
ng cho ngon gic? Lch s k li nhng bc v nhn nh Turenne,
Napolon, Joffre, mun ng lc no cng ng d l gia ni trn
a. Cha phi l v nhn, chng ta nn bit mt vi phng thut
nho nh nhng lnh hiu d gic ng.

Trc ht phi tp thi quen ng ng gi v dy ng gi. Trc

khi ng c th xem sch nhng nn trnh nhng tiu thuyt qu
hp dn, qu kch thch, nn chn nhng sch i hi nhiu suy
ngh. c quyn sch vit bng mt ngoi ng m chng ta mi hc
v nhiu nh nhem cng l mt li ru ng hay. S gng sc tm
hiu lm chng ta mau u oi v bun ng.
Song cch d gic ng hay hn ht l tt n ri ng suy ngh g
c. Vi mt t cng phu luyn tp ta c th qut sch mi t
tng trong u ngha l khng suy ngh g c. C nhng phng
chc my mc hn l m chm chm t mt n mt trm, hoc
nh mt cnh tng m p, mt cuc du hnh l th v.v
Ngi ng hay b thc gic hoc b mng m kinh hong l do n
ung khng tiu. Ngi b bnh mt ng tc l kh d gic ng
thng l do mt trng thi suy nhc hoc b cm xc thi qu.
Nn trnh nhng thuc ng. Trc ht v cc thuc y d sanh thi
quen, cng dng lu phi dng thm mi thy cng hiu. iu khc,
tt c cc th thuc ng khng t th nhiu u c cht c, n nh
hng n trung khu thn kinh. Gp lc thn kinh b kch thch lm
cho kh ng, chng ta ch cn tm bng nc hm hm trc khi
ng, hoc ung mt cc nc thuc sc vi hoa b .
C ph v tr l nhng cht kch thch c th lm cho nhng ngi
khng quen dng n vo bui ti phi mt ng. Cng nn nh
thnh ny: bng trng s d ng hn. Cc loi vt sau khi n no

lun lun i ng. Nhng, l c nhin nu n qu nhiu chng ta

cng b mt ng v b my tiu ha c th mt bi vn ng qu
nhiu.
Sng thc dy nn cho c th lm vic tr li mt cch t t,
ng bt tay vo nhng vic nng nhc ngay sau khi nhy xung
ging, nht l i vi ngi b tng huyt p.
Trong ngy, gia bui lm vic thnh thong nn ngh ngi trong
giy lt cho gn tht c dp ngh x. Mt cch hay nht ngh
ngi khi thy c th mt mi l rt vo mt gian bung nh sng l
m, ng ngi ra trn gh ph ti m hoc nm di trn mt chic
gh di, dui thng tay chn ra, ct cho cc gn tht gin ra, ri nm
yn ng ng y, cng ng ngh n iu g c. Nm ngh nh
th trong mi pht chng ta s thy khe khon mt cch k l.

i tnh:
i tnh chim mt phn quan trng trong i sng con ngi,
thit ngh cng nn cp n n nhn dp bn v li sng ca
ngi hot ng.
c tinh khit khng phi l iu kin bt buc thnh cng trn
ng i. V li, cc hch sinh dc c vn dng iu ha, b thn
kinh mi ng thng bng. Nhng lm dng n mt cch thi qu li
cn t hi hn. V im hi t nh ny thit tng chng ta nn

nng theo thin nhin hn l n p n. Chng ta quan st thy

phn nhiu cc nh doanh nghip li lc u sng mt i sng
khc kh. Cng c mt s t ngi hay cp xch vi nhng ngi
sao trong lng chi nhng chng qua l h mun lm ra v
nh giu (?), mt cch h lm qung co. Khng phi a s nh
doanh nghip y, thn thnh g hn chng ta. S d h khng
thit ngh n vic chi bi v h cm thy nhng th vui, nhng
cm xc do cng vic tranh thng ot li mang li n c phn ho
hng hn nhng th vui yu ng. Hn l chng ta c quyn
ngh khc hn h.
Mt mi tnh cung si c th l ng lc thc y ta lm nn
nhng cng cuc v i. Mi tnh cung si thng xy ra trong lc
k si tnh tri qua mt cn cng tnh tng ln qu do n nh
hng n i sng hot ng ca h. Mt tnh yu m thm gy
ra thi yu i, vui tnh, nhng iu kin tt thnh cng. Song
khng phi tt c nhng cuc tnh duyn no cng i n ch tt
p u. Khi m k si tnh b tht vng th h nh mt thn, mt
ci l xo khin h hng hi hot ng v nguy hn l h c th
lm nhiu iu in di. (Chng ta thng thy gng nhng ngi
v m say mt bng hng bit ni m bn r lng tm, tr nn
gian xo. Xin nhc li c lim chnh khng ty thuc nhng bm
cht di truyn, n l kt qu ca nhng khuynh hng, ca gio
dc). Xt k li, c bao nhiu ln chng ta quyt nh v cng n
vic lm nhng li khng ng v phng din kinh doanh xt
ch li hi m ch nghe theo ting gi ca qu tim.

iu ti k m nh doanh nghip no cng phi trnh l ng xen

nhng tr chi tnh i vi nhng cng vic lm n. L phi dy
chng ta nh th.
Nhng thi gi dnh cho cng vic lm n, cho chc nghip l
nhng thi gi bt kh xm phm. D gp lc cm hng n u
chng ta cng nn gc ngoi ca vn phng nhng bi ton lng.
Ngi khn ngoan bit phn chia hai phn ring bit: nhng vn
kinh doanh v nhng vn thuc qu tim.

III. V SINH TINH THN

Cng c chnh ca mt ngi hot ng l b no, phi c gng gi
gn b no y cho khi nh hng. Bit gi v sinh tinh thn c th
trnh ng s lao tm.

B no con ngi cng b thm mt v suy yu:

Trc ht chng ta cn phi bit thay i cng vic lm ca tr
no, ng nhng cng vic thuc v ngh nghip hon ton xm
chim c no. Trong tp Tiu Lun nh hin trit Montaigne
c ni v iu ny mt cch rt hay, qu ng l mt bc khn
ngoan. Ch nn dnh cho cng vic lm n mt thi gi nht nh
no , ngoi ra nn cho u c thnh thi. Mun ng th phi
bit lm vic c quy c, c phng php Chng ta thng thy

lm ngi lun lun b b u v cng vic lm n. Lm vic khng

bit gi gic, n ng khng yn v lun lun h bn tm bn tr.
Lun lun h phi i nhng gi hn vi khch d vy h cng
khng lm ht mt na cng vic h nh lm. V h chp ming
than: i g m vt v th. Khng sao c thi gi lm mt
cng vic g.
Hy quan st h: t lc sng h b chm tr, mt nhiu thi
gi v li lm vic thiu phng php, h lm nhng cng vic m
ngi khc c th lm gip h, tri li khng lo ngh n nhng vic
thuc thm quyn ca h. Nng sut ca h km v nguy hn l h
mt sc rt nhiu.
Ngoi tr trng hp c bit khng ai c th lm cng vic bng
tr no rng r by tm ting ng h trong mt ngy. Ngoi mc
y ta s b mt ngay. C nhng ngi tng chng h c th lm
vic bng tr no trn by tm ting ng h song thc ra l h
khng k nhng thi gi cht trong h khng sn xut ng g m
tri li cn lm gim nng sut chung ca h trong khong thi gian
ni trn. Cng nh cc cng vic lm c tnh my mc, trong nhng
cng vic bng tr no chng ta cng c th phn chia thi gi c
dng v nhng thi gi cht. Chu kh phn tch mt cht ta s gp
lm bt ng.
Trong tiu thuyt Babbit vn ho Sinclair Lewis c thut li cu
chuyn ng nghnh sau y: Nhn vt chnh trong truyn v mun

gi sc khe nn can m quyt tm khng ht thuc l na.

ng ta vt my hp x g vo mt ngn t, kha ngn t y li, hn
na li cn thn b cha kha t y vo ngn ko bn vit, kha
ngn ko bn vit ri giu cha kha vo mt ci t khc. Sau ng
bc ra khi nh ri tt qua hng bn thuc l.
Lm nh doanh nghip ging lo Babbit ni trn. Khi bc ra khi
s lm h khng bit kha cht cc ngn ko cha ng nhng
vn lm n trong c no h. Nhng mi lo ngh v cng vic lm
lun lun theo h nh bng vi hnh, h lo u, ngh v vn v trong
nhng cu chuyn lun lun h nhc n cng vic ang tr liu,
nhng hy vng, nhng ni lo ngi ca h.
V phng din v sinh tinh thn l mt thi quen tai hi. No
c l mt b my c th b hao mn nu chng ta lun lun bt n
lm vic trong mt a ht nht nh. C tay chy ua b no m
sut ngy ch tp chy? S mt nhc ca tm no pht hin ra
chm hn s mt mi ca gn tht, song b lao lc c th phc hi
nhanh chng hn b lao tm.
Ngi ra khi s lm m cn nghin ngm mi v cng n vic lm
lm suy gim ci th nng lm vic ca h, h b mt ng v sng
dy h khng cn khe khon bt tay vo nhng vic hng ngy.

To thm mt cng vic lm cho tay tri:

Mun gii ta tr no khng phi l mt vic d nu khng c

s tr gip no. Mt cch hay gii ta tr no l tm ra mt cng
vic no khc hn nhng cng vic lm hng ngy, ngha l thay i
cng vic lm, to ra mt cng vic lm tay tri. Cng vic lm
ph thuc ny c th l cng vic thuc tinh thn hoc v tay chn
cng khng quan trng, iu cn l n gip chng ta qun hn cng
vic lm n chnh ca chng ta.
Mt hm, anh bn ti cng l mt chnh khch c, mt ngi rt
thng minh, ni: i ny mun ng hnh phc phi say sa,
say sa mt ci g n khng lm hi mnh v th cht cng nh
v tinh thn.
Cu ni bng a ny thc ra cha ng mt chn l su sc: sau
khi tan gi lm vic chng ta phi qun ht cng vic lm cho n
ngy mai, v bt u c say m mt tr gii tr hoc mt cng
vic g khc, chng hn nh nh c, chi ch, nh qun vt,
su tm tem bu chnh, tp v, tp chi n, hoc ng sch hay
tp lm mc. Ti ng bit mt nhn vt gii ta tr no bng
cch su tm nhng chic xe la in nho nh theo kiu ca tr con
chi, trong gi ri ri ng ta t nhng ng ray nho nh khp
phng cho xe la chy dc chy ngang.
Ngoi gi lm vic nh doanh nghip nn thot ly hn vi ci khng
kh, ci khung cnh, ni tt l ci gii doanh nghip, v nu mi m
mnh trong gii y chng ta li phi ni, phi ngh n cng vic lm

n. My ng bc s c l nh hiu r hn chng ta nhng nguy hi

ca s lao tm nn ng no cng bit t to thm cho mnh mt
cng vic lm bng tay tri v khi chng ta c dp tip chuyn
vi h ngoi i, tt hn l ng bao gi ni n nhng vn y
hc.
Sau ht, nu mi ti chng ta cn kha cht cc ngn ko cha
ng nhng cng vic lm n th mi nm t ra mt ln chng ta
cng nn tm ng ca hiu trong mi hm i ngh mt tc l
ngh ngi mt cch hon ton.

i ngh mt:
Thay i ci khng kh cha hn l i ngh mt. Nht l ci
khung cnh ca ni ngh mt y li khng my khc ci khung cnh
thnh ph chng ta sng thng ngy, hoc c khc chng l
nhng chic qun i, nhng chic o lnh ngoi ra ni chng ta
li gp nhng hiu n, nhng tu qun, nhng nh khiu v, nhng
hp m. Bit i ngh mt tc l bit ngi ngh hon ton m nh
vy bn phi cho tr no ngh x hon ton, tc l tm sng tr
li i sng ca ngi hoang d, ch sng bng th tnh. Li ngh
mt r tin nht m cng hiu nghim nht l li sng no c th
lm cho chng ta sng gn thin nhin nht.
Trong mi ngi u c bn nng du h du ngon, u c s thm
kht nhng chn tri xa l, n khin chng ta thch th th rong th

ru. Phn ng ai cng thch du lch. Xe ha, xe hi ri tu bay l

nhng kh c m mang no t do cho chng ta. Nhng hin gi, vi
nhng ng l y xe, cuc hnh trnh khng cn khe khon nh
xa Nu phi t mnh li t tn khong 500 cy s ngy chng
ta s thy thn kinh mt mi.
i tu bay tuy khng nhc sc nhng v s thay i kh hu qu
t ngt cng lm mt ngi.
Ch c li cm tri (hoc i b, i xe p, hoc i thuyn cm
tri) l c th to cho chng ta nhng iu kin sng gn gi vi
li sng s khai nht. N c th cha chng ta khi cn st do
d no nhit ca thnh th gy ra. Ngoi ra n mang n cho chng
ta mt bo vt: s im lng. C l s n o ca thnh ph lm hi
cho sc khe chng ta nhiu hn l ci khng kh d bn ca n.
Nh cm quyn v nhiu hi nh hi Touring Club c tm cch
bi tr nhng ting n trong cc thnh ph, song nhng cng cuc
bi tr y ch mi ngn nga, khng tai ha y bnh trng ch
tht ra cha lm gim bt.
B thn kinh cng thng mt mi ca chng ta c th gin x, ngi
ngh trong ci khung cnh an tnh ca ni rng hoc gia s im lng
khn t ca mt con knh lch mnh gia cnh ng hiu qunh, lc
chng ta ng mnh trn chic thuyn con, tai ch nghe ting lch
chch ca sng nc v hai bn mn thuyn, hoc ting gi r rt
trn nhng cm cy mc theo ven b knh.

Chng ta ai cng cn t nhiu ngh lc vt ln nhng tr ngi

hin ti, tng lai. D c tht bi n u, d c mt mt nhng
g i na chng ta cng cn mt th vn ling m chng ta phi bo
v bt c gi vi gi no: s nguyn vn ca th cht v ca tinh
thn. Mt khi chng ta cn gi gn ng s vn y, chng ta cha
c quyn tht vng. Chng ta cha mt mt g c, bi vi s vn y
chng ta c th gy dng li tt c.

IV. NHNG IU KIN THNH

CNG
Nh chng ta r, tr tu c ba thnh phn: tr nh, tr tng
tng v c phn on. Ai cng bit mun thnh cng trn i ny
cn phi c thng minh, tc l phi c ba yu t cu thnh
nn tr tu. Nhng thc ra ch c c phn on l cn thit.

i khi cng nn phng ci tr tu:

Lm khi chng ta cng nn phng ci tr tu y. C nhng
ngi rt thng minh, tc l c ba bm cht ni trn mc
kh cao, vn ha cng khng thiu nhng li tht bi lin min.
Chng ta c th hiu v u:
Ngi thng minh, vn ha cao c th hiu mi vn mt cch

nhanh chng. H c th c lng ngay phng din tt v xu ca

s vt, c th ch nh bao nhiu yu t m ngi thng phm
khng th nhn nh. Tuy nhin h kh lng m nhn nh nhng
phn ng ca hng ngi thuc bc trung bi h lm ngh rng
nhng ngi y cng thng minh nh h. Cng nh lo h tin
khng bao gi bit rng mnh keo kit, hoc ngi hot ng
khng th nhn rng ngi ta c th khng, mt ngi thng
minh c th nhn rng c lm ngi n n. i vi h vic g
cng d dng, do h li tng rng i vi ngi khc n cng
phi d dng nh th. M phn nhiu nhng cng cuc tranh
thng li t nn mng trn s phn ng ca qun chng m trnh
trung bnh rt thp. (Mt anh bn ti, vn l ha s v qung
co, k li rng trc khi ng cho ng bo mt tranh qung co
hoc cho in mt bch chng do anh sng to ra, lun lun anh hi
kin ca m gc ca nh, xem m ta c hiu qua ngha ca
nhng qung co y chng).
Ngi thng minh rt c th phm nhng li lm, hoc gi h
ch trng mt cuc lm n m h inh ninh rng a s qun chng
s bit tn thng, hoc gi h gc b nhng cng cuc kinh doanh
m h ngh rng qun chng s khng quan tm n.
Ngi qu thng minh cng m ra ng vc. Ngi hiu qu nhiu
s khng tin tng iu g c m c tin li rt cn thit cho ngi
hot ng. Nu h khng tin tng nhng g nhng g h ch
trng th lm sao h c th lm cho ngi khc tin tng?

Chnh l b quyt s thnh cng ca nhiu nhn vt. H bit to

ra chung quanh h mt thun thuyt. Lng tin m h truyn ra, to
nn mt khng kh tn ngng m d h b sp ri vn cn
lm tn sng bi.

Mt c phn on tt:
Chnh c phn on mi l iu kin cn thit thnh cng.
Trc mt bi ton nu ra ngi bit phn on t nhin s cho
gii php hay nht.
c phn on l c s ca tinh thn c lng s vt vi tinh
thn ny ngi ta c th ch dng tr m c lng vi bao nhiu
n v trong mt i lng c th o lng. l s tinh mt.
Th d khi ving s qua mt xng may, ngi tinh mt rt c th
bit, l d nhin ch phng : xng may y chim bao nhiu
thc t, dng bao nhiu nhin liu, c bao nhiu my mc v s
thng v hng nm l bao nhiu.
S tinh mt y gip cho vin th k ta son ngi trc ng bi
v c th c lng, bit phi a bao nhiu bi v cho th xp
ch mi mt khun bo, gip cho nh bun ch nhn vo s
khch ra vo c th bit mn tin thu trong ngy, gip cho vin
c cng bit liu phi dng bao nhiu kp th l dng hon

thnh mt cng vic trong mt thi hn nht nh v.v

Ci tinh mt y khng n chu vi s hiu bit v ton hc, bi n
do mt bm cht thin nhin ca chng ta: c phn on. Lm vin
k s khng ng ci tinh mt y, h khng th lm mt bi ton
nh no m khng rt cy thc dng tnh trong ti ra.
Tri li, php tnh nhm m mi ngi u cn bit, c thch gip
ch chng ta nhiu.
c phn on vn l mt c tnh thin nhin do chng ta mi
c th gii thch v sao c nhiu ngi km nhng li thnh cng rc
r trn i: c phn on ca h tt.
iu na, c phn on gip chng ta bit p dng nhng quy tc
ca tm l hc. Mt ngi bit phn on tin b rt nhanh trong
vic tm hiu ngi ng loi v chnh mnh.
C th no chng ta ci thin c phn on chng? V ci gi tr ca
n l d nhin l khng th thay i, tuy nhin s hc vn, nhng
tr thc ni chung v vn ha c th gip chng ta bit cch s
dng c phn on mt cch ng n v ch li. Ngi c hc t
nhin s bit nhn nh ngay h phn on sai hay ng v sai
nhiu hay t. Nu h nhn thy phn on sai, sau h s bit
tm cch sa li, hoc kim im li nhng nhn xt ca h.

V th mt ngi hot ng cn bi b s hc ph thng ca mnh,

nn t m tm hiu mi iu, d l nhng iu khng dnh dng n
ngh nghip ca mnh. S hc hi khng c b bn. Cng i su vo
vic hc h cng thm ng tin.

Phi c t nhiu tr tng tng:

Mun hot ng phi c t nhiu tr tng tng. Lm vic,
khng nhng l hnh ng m cn phi bit tin liu. Trc khi bt
tay vo vic chng ta phi bit r nhng g mnh phi lm v xp
t trc mt chng trnh hnh ng, bng khng nhng c gng
chng ta s b tn mc v do nng sut cng s km i.
Nu cng cuc hot ng ca chng ta khng thuc phm vi sng
tc, th tr tng tng qu di do s lm hi hn l gip ch chng
ta, bi n s a n nhng o vng, iu ti k trong doanh
nghip.
Ngi c c tng tng qu di do c th nh c phn on
km hm m in trong nh y. Cng c th nh gio dc, hc
vn, ci bin tr tng tng qu km hoc hm bt mt tr
tng tng qu sung mn.

Tr nh:
Tr nh dai l mt kh c hu ch nhng khng cn thit.

Nu tr nh km chng ta c th bi b n mt cch gin tip bng

cch dng nhng k thut luyn tr nh hoc gi dng mt cun s
tay ghi ch nhng g cn nh.
C cch hay s dng mt tr nh km l gt b ra khi tr c
nhng g khng hu ch cho i sng hng ngy v ch tp nh k
nhng iu cn bit.
Nu chng ta khng c tr nh v nhng con s th cn g phi mt
tr nh s in thoi ca nhng ngi quen bit? Khi cn dng,
ch lt quyn nin gim hay quyn s tay ra cng .

Cm xc tnh:
Trong trng i cng nh trong doanh nghip, ngi km cm
xc tnh c li hn ngi a cm. Ngi c tnh im nhin t b
kh hn v cng t ch hn d gp bt c hon cnh no. Tp ng
c t ch m ngi Anh gi l self control l nm ng mt
u th. nh rng ngi c nhiu cm xc th i sng bn trong
ca h cng ng phong ph hn, nng nhit hn. Nu h d b au
kh th h cng thng thc nhng th vui m ngi c tnh
im nhin khng th hng.
Nhng, y chng ta ng v mt thc tin m xt, chng ta c
th khuyn nhng ngi a cm xc nn kim hm bt nhng bng

bt ca con tim. V li, tp t ch khng c ngha l hy dit mi

cm xc m ch l ngn nga ng bc l qu r rt. Nhng l
cng vic ca gio dc, ca vn ha.
Nn ni thm: im nhin thi qu cng l mt tt xu. ngi khng
bit cm xc g c t nhin s c mt thi trung lp trong nhng
hon cnh i hi s hnh ng, thnh th h m ra bt lc.

Cn nhiu hot ng tnh:

L di nhin, thuc thnh cng khng th thiu hot ng tnh.
nhng chng trc chng ti ni r v nhng th tnh tnh c
chu nh hng ca hot ng tnh nht l v mt th tnh tnh rt
c bit: tnh bt nh.
Xt v phng din hot ng tnh chng ta c th xp thnh my
hng ngi sau y: hng bc nhc, ngi l , ngi kch thch,
ngi u t, ngi hot ng. Li c nhng ngi tnh bt nh, khi
th h hng hi vui v lm vic rt hng, lc th d di, ru ru,
nm co ri sau li hot ng mnh.
Tnh bt nh vn l mt bm cht ty thuc c tnh thin nhin
nn kh m ci bin. Tuy nhin nu tnh bt nh y ch mc
va phi n khng phng hi g n nng sut ca mt ngi. C
khc chng l tit iu lm vic ca h. Trong giai on kch thch
ngi c tnh bt nh s lm vic gp i b tr li nhng lc
h ngi khoanh tay r.

Khng ai li khin trch mt ngi c tnh bt nh v nh th

chng khc no qu trch mt ngi m mt hay mt anh qu chn.
B thn kinh ca ngi c tnh bt nh bi lch lc, hay dao
ng, thng trm d c qu trch h n u cng khng sa i
ng phn no. Tuy th ngi ta vn c th gim bt nhng hu
qu ca bm cht thin nhin y.
Trc ht phi sn sc nhng dy thn kinh nh ngi ta
thng ni. Song v iu ny ni th d m lm th rt kh. Cho n
ngy nay y hc cha tm ra mt phng php chc chn no c th
iu ha b thn kinh b lch lc.
Khi tnh bt nh cn trng thi nh, gp hi thn kinh suy, tinh
thn con bnh ang xung dc, ngi ta c th tm cha bng cch
cho h thay i cnh sng hoc cho h gii tr, i khi ch cn mt
vi ngi bn vui tnh gy ra mt khng kh vui v l h c th
chng li cn khng hong y d dng.
Song trng thi trm trng tht kh lng m gip ngi bnh.
V li chnh h cng khng my r v trng thi ca h. Lc h b
nhng t tng en ti m nh h ng rng s b n xm chim mi
mi khng bao gi tri c th sng tr li mc d h vn cn nh
mang mng rng va ri mi tri qua mt giai on vui ti.
Trong lc ny nhng ngi xung quanh h phi hnh ng mt

cch kn o, nht l ng bao gi l lun hoc qu trch h. Nh

th ch lm cho h thm bi quan. Tt hn l h yn v lm ng
nh khng bit v tnh trng ca h.
Cn suy nhc ca ngi tnh bt nh khng sm th mun ri
cng s chm dt, song chng ta c th gip cn khng hong y
chng qua bng cch thay i nhp sng ca con bnh, bng cch
a h i du lch, h gii tr, chi th thao, ni tm li dng
nhng phng tin no c th gii thot h khi ci khng kh, ci
hon cnh lm cho h u t. V y cng nn d dt, ng bao
gi cho h bit r nh chng ta bt h thay i li sng nh th
ct gip h dit tr nhng tng en ti ang m nh h, bi
nh th h s chng i ngay.
Y hc cng c th gip h phn no vi nhng th thuc ch thng.
Gic ng, d l gic ng gi to vn cn l mt th thuc hay.
Nhng cng ng qu tin tng thuc men v s cng hiu ch l
tm b, nht thi.

c hp on v lng nhn:
c hp on v lng nhn ch cn thit trong mt phn nh.
Ngi mun thnh cng phi bit t to nhng dp may hin nhin
m chng ti ni mt phn trc. Nhng dp may y m do
nhng bm cht phc tp m ra: tnh ha nh l do s pha trn ca
c hp on v lng nhn; tnh hay gip l do s phi hp ca

c hp on v hot ng tnh.
Ngi thiu c hp on kh m thnh cng. Khng mt ai c th
lm vic mt cch n thng c m m dng nn nghip ln. Tt
c nhng cng cuc lm n u i hi s hp tc ca nhiu ngi.
C th no chng ta lm nn khi chng ta th ght ngi ng loi?
t ra chng ta phi bit chu ng h.

Mt lng tham mun va phi:

Tham mun l mt ng lc cn thit cho nhng ai mun thnh
cng trn i. V li thnh cng l g? Phi chng l t ra mt mc
ch v c gng t ly mc ch y. Ngi thiu bm cht tham
mun lm g c mc ch?
Phi bit dng c tnh tp thnh, s gio dc khch ng bm
cht tham mun nu n qu km ci, hoc hm bt n li nu n
qu sung mn, n pht trin va hu nui nng mt o vng
chnh ng.

Tnh kin nhn v tnh lc quan:

Kin nhn l sc ch ng ko di ra mt cch bn b. Chng
ta cng bit sc ch ch l mt p dng ca c phn on. y
l mt c tnh rt hu ch gn nh cn thit.
Ngi hot ng c quyn v c bn phn suy ngh tht lu, tht

k mt khi quyt nh th phi ra tay hnh ng ngay v nht l

hnh ng mt cch bn b.
Nh hin trit Hy Lp Bias ni: Lc mu toan th phi trm tnh
m khi hnh ng th phi nhit tm v kin ch.
Tnh lc quan l do nh hng ca hot ng tnh v ca ton thn
cm gic. N l mt yu t ca c kin nhn gip chng ta san
bng mi tr ngi.
Lc quan khng phi l nhn thy i ci g cng tt p cng d
dng. Lc quan l nhn nh r nhng ni kh khn c th xy ra
trn ng i song tin chc rng chng ta s lt thng.
Nhng d lc quan n u cng phi c mt gii hn: khi s tht
bi qu hin nhin. Cng nh trong lc hnh ng chng ta phi
bit quyt nh tht nhanh th khi phi ng u vi nhng tr
ngi chng ta bit chc khng th lt qua, chng ta cng bit
ngng li ngay, ng c l mt cch v ch.
Lm lc, tht l mt kh tm khi phi quyt nh cch tiu cc nh
ni trn. Gp trng hp ny chng ta phi nh c phn on, xt
li mi kha cnh ca tnh trng hin hu, cn nhc tt c ch li
hi, o lng nhng nguy c, nhng thua l cng nh mt t dp
may cn st li, sau khi cn nhc k chng ta phi quyt nh chn
ly gii php no t hi nht. Kinh doanh cng nh kin tng, khi
cn trong vng tranh chp nu thy r mnh bt li th tt hn nn

iu nh. S c l l tt xu nguy hi nht cho nh doanh nghip.

V li trn i ny c my ai l ngi ch thnh cng m khng tht
bi? Khi tr liu mt cng cuc lm n chng ta phi tin liu ci
ngy m m y. V i tng ti danh nht lm khi cng nm mi
tht bi. Bi trng cng cha sao, iu nn trnh l mt cuc i bi
ton din nh Napolon trn Waterloo.

CHNG X - M TN, TP TC V TN
NGNG

Nhng s tin nhm nh tin chut rc, chim c ku, nhn sa

v.v l do c phn on khuyt km thm vo mt cm xc
tnh qu mnh, hoc gi l do mt trng thi y ny n lm t lit c
phn on, c th l do s thiu hc. Thi xa ng bi, ngi
ta tin ma uc v thnh thong v m ngi ta thy nhng m
la nh nhem trn mt ao h, nhng by gi trng s hc cc tr
con u bit rng ao h c th bc ln mt th kh gi l kh ao h
(gaz) v th kh ny t nhin c th pht ln chy. V th hin nay
ngi c cht hc thc khng ai cn tin ma tri, ma uc na.

Nhng im xui:
Bi khng am tng v nhng nguyn tc ca khoa s hc s
ng hoc ca khoa tnh xc xut nn s ng qun chng hay tin
tng nhng im lnh hoc im xui. M t no bo ch c
ni n v Tchaikowsky. (Nh son nhc tr danh ngi Nga).
Nhiu nh bo k rng: nhc phm m Tchaikowsky son ra
trc khi qu vng, c hung v ngi ta nhn thy rng n mang
ha cho nhng ngi tham gia trong nhng bui ha tu bn
nhc y tc l nhng nhc cng, nhng nh t chc hoc nhng
ngi quen thuc ca h. Ngi ta cng a ra bng c l c nhiu
ngi trong nhm ni trn cht. Tuy rng khng ai dm ni r
nhng thnh gi tng d nhng bui ha nhc y c phi chu s
phn khng may y chng?

Xt theo nhng nh lut ca php tnh xc xut iu y chng c g

ng cho chng ta kinh ngc. Nhng nh bo him u bit: nu
chng ta ly s 100 ngi, tui trn di t 35 n 40 ra m xt th
mi nm u trong s 100 ngi y t ra cng c mt ngi cht. S
d ngi ta cho rng tc phm ca Tchaikowsky c hung bi
l mt nhc phm tuyt vi, li na l cng trnh cui cng ca
ng ta (ng son ra trc khi la trn) do n d lm ngi ta
ch n. Nu ngi ta chu nhn xt v cc nhc phm khc theo
li y, th kt qu s khng my khc.
Cng bi tin nhm theo li ny nn no thin h ng i
rng nhng nh kho c tm ra m m ca Tou-Ank-Ammon (V
vua Ai Cp m mt s nh kho c chuyn nghin cu v Ai Cp
thi xa tm ra m m vo khong nm 1922) u b ng thn
hay ng thnh no vt cht. Thc ra cng c mt vi nh kho
c y cht, nhng ngi ta qun rng cc nh kho c y phn
nhiu tui gn t xa tri v li kh hu min thng Ai Cp li
khng my hp vi ngi ngoi quc, mi l nhng l do thc t
gii thch ti sao trong nhng nh kho c o m vua Tou-AnkAmmon li c nhiu ngi cht.
Thc ra con ngi ch cht v nhng nguyn do rt t nhin: cht
gi, cht bnh, cht v tai nn, gic gi, i khi cht v au kh hoc
gi ni theo ngi tin o, v Cha B xt chng ta lm xong
nhim v dng th ny nn ct chng ta i. Ngoi ra nhng nhc

phm v nhng m m cc v vua Ai Cp khng n chu g n s

cht chc con ngi. K ra nh th cng hay, bi loi ngi sng
ch rt nhiu phng tin git ln nhau, by thm mt li git
chc theo kiu ni trn tng khng ch li g.

Nhng mn n trang c hung:

Li cn c th m tn khc cho rng c nhng mn n trang c
hung tc l ngi no mang n s b tai ha. (i ngi ta cho
rng: nhng ngi lm ch ht kim cng Rgent mt trong
nhng ht kim cng to nht th gii u b tai ha). nh thi
m tn ny khng kh: sut mt i ngi my ai khng b tai bay
ha gi t ra cng mt ln, lm khi li nhiu lt, b tang ch, au
m, b tai nn hoc hao ti. Khi mt bin c khng may x n cho
ngi ch mn n trang y t nhin h nhn thy mt mi lin
quan gia vic xui xo y vi vic eo mn n trang , ri h cho
vic xy ra sau l nguyn nhn vic trc v ti cho mn n
trang y c hung nht l khi ngi ch trc cng gp cnh
khng hay nh th. Thc ra mn n trang kia c dnh dng g n
nhng ti ha xy ra cho ngi mang n u. Ngi hiu lut xc
xut c th phng on nhng tai ha ny s din ra bao nhiu ln
trong mt i ngi. S d mn n trang y b ngi ta v v
lc tai ha y xy ra ri cho n l chnh lc y ngi ta c mang
n trong mnh.
Gn y mt t bo c thut li vic xui xo xy ra cho ti t
M ichel Simon m chng ta tng c dp thng thc ti ngh trn
mn bc. ng ta mua mt bp b Trung Hoa mc du nh bn

c mch trc vi ng rng con bp b y c hung.

t hm sau , ngi gip vic cho ng b t gy chn, con kh ng
nui cht v v kch ng ang din b tht bi. ng hong ht vt
b con bp b c hung y.
Gi ng gi n li cng khng sao. B gy chn khng phi l mt
tai nn him xy ra, ging kh nui tri ty t nhin d au m v
khng hp phong th, cn nhng v kch b gy tng cng l
vic rt thng

Nhng thi m tn khc:

Nu c ai hi ti: ng c tin rng nhng ngi d ba tic c
13 ngi khch th trong nm y th no cng c mt ngi cht?.
Ti s p: Ci cn ty tui tc v tnh trng sc khe ca
nhng ngi khch d tic. L d nhin nu tui ca nhng ngi
d tic y u qu tht tun hoc gi nu c mt ngi trong
m c bnh ung th hay bnh ho gan th rt c th s c mt
ngi mn phn trong nm . Bng nu 13 ngi y u l nhng
g trai trng cp vt khng ng th c phn chc h s th thm
mt tui na.
Thnh thong, c bo nhc n nhng v nh c ma, ngi cht
hin hn v. Nu c dp iu tra k lng ngi ta s thy nhng
hin tng y hoc c nhng nguyn do rt t nhin, hoc gi l
do mt ngi chi trc mun ph phch xm ging cho b ght,
cng c th l do mt ngi khoc lc mun cho thin h

n mnh nn phao tin l. (Nh ng no G Vp phng

tin l Pht v c M hin trong nh ng).
V nhng li tin nhm khc nh ra ng gp gi th xui, gp m
ma th hn, hoc nhn sa l c tin, chim c ku l trong nh c
ngi cht v.v u c th gii thch l do li nhn xt qu nng
cn ca mt s ngi ly hin tng cho l nguyn nhn.

Nm mng v on mng:
T thi xa c nhng bc tin tri on im gii mng v
hin gi nhng sch on mng vn bn chy nh tm ti.
Mc du hin nay cc nh kho v thn kinh hc vch r nguyn
nhn ca gic mng. Trc ht nn bit trong lc ng m rt c th
chng ta nm mng m chng ta khng hay bit cng khng nh r
thy nhng g. Nhng gic mng m chng ta cn nh li v ch
nh m m lc tnh gic l nhng gic mng trong lc tnh. Theo
s gii thch ca cc nh thn kinh hc th nhng gic mng l
nhng chu k tm l v trt t din ra trong ci khonh khc t
gic ng m n lc chng ta ln hi tnh tr li. C nhiu nguyn
do lm cho chng ta nm mng. Hoc do nhng cm gic ni thn
nh au tht d dy chng hn, hoc bi li nm ng khng ng
thong th (nm p ngc, nm nghing) cng c th l do mt bin
c bn ngoi nh ting chung reo, cnh ca p mnh, hoc nhng
ting ng di ng m ngi ang ng li on nhn bin c y
mt cch ht sc nhanh, cho rng l kt qu ca mt trng
hung.

Mt nhn xt khc, t khi chng ta nm mng v nhng bin c mi

xy ra d l nhng bin c quan trng ng cho chng ta ghi nh.
C iu hi l: nhng sch on mng xa nay m hu ht l quyn
ny cp nht theo quyn kia u gii thch loanh quanh my
im nh: nm mng thy nc, thy phn ngi l c tin
vo, thy rn l b phn bi, thy rng rng l b bnh v.v nhng
khng thy quyn no th gii thch v tu bay, v t, my in
thoi, my v tuyn in hoc v bom nguyn t

T my lc - cc - t tin sinh n my ng
gio s on mng:
My ng thy bi d dng phng tin no on tng
lai vn mng i na: hoc bi bi, xem ch tay, xy ng ln ct hay
on theo nhng vt mc v.v cng ch l nhng ngi kh snh
v tm l con ngi. Nh kho quan st h c th thu hiu c tnh
ca ngi n nh h on vn mng (xem li chng ni v cch
kho xt trc tip). Trong lc tip chuyn h kho thm d
tng ca khch bng cch gi chuyn. May ra gp ngi khch
nhiu cm xc th h d dng khai thc bu tm s ca khch.
V li ni ci vic mt ngi thch i xem bi cng chng ch h
c nhiu cm xc tnh v ang tri qua mt trng thi y ny. Bi
chng ta vn thy lm ngi thng minh c n hc li thch i
xem bi. My ngi gio s c ting h chng tng qung co
rng h xem vn mng cho chnh khch ny, nhn vt kia. Tr tu
khng n chu g vi nhng phn ng ca cm tnh, n ch kim hm

nhng phn ng y ng phn no khi nhng phn ng y cha

n mc mnh lit. V th xa nay c nhng bc thng minh, hc
rng li b nhng am m li cun: m nh bc, hoc m gi l ra
c kh gii t v h phi d lt thng nhng am m y
hn ngi thng phm.
Chng ta cng nhn thy my ng lc cc t hay gio s
y thng ch on v nhng vic tng qut, h kho d dt bng
cch on p m, chit trung. Xt theo lut xc xut trong s mt
trm vic h on t phi c mt hai vic xy ra. Ngi i xem ch
nh n hai vic on trng y thi, cn bao nhiu li tin on
khc b lc qu th khng ai nh n.
Ngoi ra li tin on ca h cng rt mp m ch c lng v
phm khng bao gi cp n lng. i khi h ch ni vi
khch: ng sp c tin, B s c dp i nhng c bao gi h
on r s tin l bao nhiu, hoc ni r i xa hay i gn, i trong
thi gian bao lu? Ci ng vng h dng rt kho chn lc on
theo li hng hai i : B s c mt ngi n ng tc en
gip, ng s gp mt ngi n b hi lng l, C s c tin,
C ngi n ng n c
Mt khi nhn r ci phng trnh c tnh ca mt ngi, bit
r v tnh trng sc khe ca h chng ta cng rt c th, khng
phi tin on tng chi tit, tng im mt v tng lai ca h,
nhng t ra cng on ng i khi v cch h phi hng cuc i

nh th no, v nhng ti nn, bnh tt c th xy ra cho h. Cng

nh khi nhn vo nhng g din ra trong lch s ca mt nc
chng ta c th tin on v tng lai ca nc y, l d nhin ch
ng phn no thi, bi chng ta l ngi phm ch phi u l
thn thnh.
Nhiu ngi hi chng ti: ng c tin tng khoa thng thn
hc chng?. Chng ti lun lun p: Nu qu tht ngi ta c
th m o vi mt ngi thn yu qu vng th l mt gio
l rt hay v v lng ngi. Song tic thay, xa nay khi ngi
ta gi hn ngi cht v, bng cch nay hay cch khc ngi ta ch
nhn nhng cu tr li rt so, rt v v, iu ny cng d nhn thy
khi ngi ta gi hn mt bc danh nhn.
Cn v nhng ng ng, c ct chng ti ch tin quyn lc
ca h khi gia thanh thin bch nht v trc mt mi ngi
chng v t c ai lm cho chng ti ng thy ci hn hay ci
va t trong mt ngi xut ra hoc gi ng thy nhng mn
khng ai s ng n li c th b di i.

Chim tinh hc:

Chim tinh hc, ci khoa hc gi hiu cho rng xem v tr cc
hnh tinh trong nhng chm sao l c th on v tng lai ca
ngi, thc ra ch l mt tr bp bm.
Trc ht, nn bit rng cc hnh tinh u vn chuyn theo mt
vng quanh, nu s vn chuyn y c v phc tp th l do s
vn chuyn ca a cu snh vi s vn chuyn ca mt tri.

Li na, nh ng Paul Courdec nhn xt trong quyn Nhng

chng ng ca thin vn hc:
1) Nhng hnh tinh khng pht ra th nh sng no khc hn l
nh sng ca mt tri. Mt tri chiu nh sng vo hnh tinh v
nh sng ny phn chiu li a cu. Song th nh sng m nhng
hnh tinh phn chiu vo a cu n km hn nh sng m mt
tri chiu thng vo a cu mun triu ln.
2) Nhng chm sao ch l nhng o nh n lm cho chng ta thy
mt s ngi sao lun lun hin ra trn mt gc tri no m thc
ra nhng ngi sao ny cch xa nhau hng bao nghn nm nh
sng. Nu c th vt ra ngoi a cu, ng mt gc vm tri
no kh xa a cu nhn th chng ta s thy v tr cc chm sao
khng cn sng nh chng ta ng a cu m nhn.
3) Mt hnh tinh khng th trong mt chm sao, ni theo li
cc nh chim tinh hc, v rng mt hnh tinh bao gi cng gn a
cu hn mt ngi sao. V li v tr cc ngi sao vn thay i t th
k ny sang th k khc bi mt hin tng m thin vn hc gi l
s tu sai ca tit cn phn.
Xt ngay v mt trng, n rt gn chng ta, n c nh hng n
nhng con nc, n s xoay hng ca cnh cy, chic l tuy th
cho n nay cha ai c th chng minh mt cch khoa hc rng n

c nh hng n kh tng hc hoc n nng nghip.

Hin nay cc bo ch ( nc ta cng nh ngoi quc) thng c
nhng trang t vi, u s. iu ny cho chng ta thy r s ngu
mui v cng tn ca loi ngi.

Ti sao li s cht?:
Ngi ta by v lm iu m tn xung quanh ci s cht.
Hin gi t ai dm phiu lu vo trong mt ngha a lc m
thanh vng. Thc ra cn ni no an tnh hn cc ngha a. Thi xa
ngi La M chn xc dc theo cc ng l nh hin gi chng ta
vn cn thy cc vng gn thnh Ajaccio thuc o Corse. Th
Nh K ngha a l ni dn chng n hng mt. ( thnh
Gnes () c mt ngha a mang tn l Campo Santo, trong
phn nhiu cc ngi m (l d nhin l ca nhng bc ph gia) u
l nhng cng trnh m thut ng k. Du khch thp phng ai
t chn ln thnh Gnes u c n ving).
Chng ti khng hiu ti sao hin gi ngi ta li ro kn cc
ngha a. Nhng ngi nm trong d c thnh ma h cng
cha t c phng tin trn thot, cn nhng ngi hin cn
ngoi vng th c ai li mun nhy vo ni an ngh cui cng y?
Thi s nhng ngi cht cng l mt iu kh hiu, i vi nhng
ai tin theo thuyt s sng bt dit th ngi cht chng qua l
mt nm tro bi cn linh hn ca h th ang tiu diu ni ci xa
xm no; cn i vi nhng ngi v tn ngng khng tin g c
th ti sao li s mt nm xng tn?

Phi vn dng nhiu tng tng mi c th suy nim trc mt

nm m. Ngi qu vng u c di ba tc t. H ch sng
trong tr nh chng ta. Nu l nhng ngi thn yu h s sng
mi trong tr c chng ta cho n khi ngi i khng cn nh n
h na th h s bc vo ci h v.

V nhng tm ting ca mi thi i:

Ngi i thng gn cho mi thi i cng nh cho mi mt
ngi mt th ting tm. C nhng thi i ng ngi ta khen
tng l c hnh nh thi vua Louis XIV, li c nhng thi i b
mang ting l try lc nh th k XVIII v nht l thi Nhip
Chnh bn Php. (ng qun trong Lc Vn Tin chng ph
phn:
Ght i Kit, Tr m dm
dn n ni sa hm sy hang

Ght i Thc, Qu phn bang

Sm u ti nh, lng qung ri dn

Thng l thng c thnh nhn

Khi ni Tng, V, lc Trn lc Khung
Thng thy Nhan T d dng)
Thc ra khng c thi i no l tt hay xu hn thi i
no. Lm g nn phong ha ca loi ngi c th thay i mt cch
nhanh chng nh th? C nhng thi i hn lon (i nh cc
thi hu chin) m ti li v s khn kh con ngi ng phi by
ra trc mt mi ngi mt cch khng thn thng. V c nhng

thi i m thi h nt xu ca con ngi b lut l kim hm mt

cch qu cht ch, lm cho chng ta ng rng thi y o c
c thng ti li. Nhng thc ra ci v o c y ch m lp
ngoi. Bt lun th h no, ci t l gia nhng ngi tt v
nhng ngi xu cng vn khng my khc nhau. Bi, nh chng
ti ni trc, d loi ngi c vn minh tin b (?) tht song
con ngi lc no cng l con ngi. Nhng nhim th ca t bo
sinh sn chng ta hin nay vn khng khc nhng nhim th cu
to t tin chng ta vo thi i Thch kh, tuy c mt vi bin
i do hin tng t bin gy ra song n ch nh hng n nhng
c tnh ph thuc. Mi con ngi sanh ra i l mt con ngi
hon ton mi. Nu con ci chng ta c ging chng ta phn no
l do s ngu nhin.
C tnh thin nhin ca chng ng to thnh do mt s ha trn
hon ton mi ca nhng c tnh m chng ta tha hng ca
t tin v chng ta di truyn li cho con ci sau khi mang dng
mt phn no thc hin i sng chng ta. Nhng c tnh tng
qut ny rt t tuy rng nhng sc thi ca n th rt nhiu, v th
tnh theo lut xc xut, t l v cc loi c tnh con ngi vn khng
thay i d th h no.
D thi i no, ci t l gia nhng ngi tham n v ngi tit
, ngi hin lnh v ngi hung c, ngi hot ng v ngi nhu
nhc, ngi a cm v ngi im nhin, ngi bit phn on v
ngi nng ni, ngi khn ngoan v ngi kh di vn khng thay

i.
Nh chng ti ni phn trc, ch c nhng c tnh tp thnh
l bin i do nh hng ca bao nhiu yu t: phong tc, tp
qun, lut l x hi, gio dc, nhng bin c tang thng hay tt
p, chin tranh, s thnh, suy v.v Chnh c tnh tp thnh ny
to ra ci c tnh ca mi thi i. V li ci c tnh ny ch
tm b v ch c mt ngoi bi nhng c tnh tp thnh y ch l
nhng lp mt n, n khng ng di truyn t th h ny sang th
h khc, n ch c gi tr ring i vi mi ngi. Hn na, ngay i
vi mi ngi n vn c tnh cch tm b, nht thi. Ni mt vic
thay i kh hu cng c th thay i c tnh tp thnh ca mt
ngi, ri nhng c tnh thin nhin pht l tr li.
Ly mt th du, hng ngi i nam ni n thi i no cng c
t nhiu, bi s nghch o ca tnh dc khng phi l mt c tnh
tp thnh m l do mt bm cht thin nhin b mt trng thi
cm xc quy nh theo mt iu kin no . Nhng cng trnh
kho cu ca gio s Pavlov v nhng phn ng c iu kin, ca
cc gio s Ernest Dupr, Delmax, Marcel Boll v cm xc
chng t rng thi ng tnh i luyn v nhng chng thc lon ca
tnh dc u do mt th tng a cm xc v mt phn ng b
quy nh theo mt cm xc ring ca tnh dc gy ra.
V th thi i no cng c hng ngi i nam i n. Sng
nhng thi i m cn bnh y b x hi khp vo ti t hnh th

nhng con bnh t nhin v s st phi giu nhm tt bnh ca

h, khng dm n chng ra mt cch cng khai. Cc s gia thi
sau rt d lm tng rng thi nhng chng thc lon ca tnh
dc bt i hoc b tiu dit. Thc ra n vn tn ti, song n ch
pht l mt cch kn o m thi.
Thi xa, La M lut Julia kt n t hnh nhng n b ngoi
tnh. (V thi bn nc ta nhng hng n b y cng b voi
ch, nga x hoc b kt b th tri sng). thi Trung C,
o Cng Gio cng t ra nhng lut l rt khc khe bo v
thun phong m tc, nhng lut l m tri qua cc thi i sau
bt gt gao dn dn v hin nay ngi ta cn thy du vt trong
b dn lut. Nhng khng phi v th m s nhng ng chng b
cm sng suy gim. Lc nhng lut l kht khe y cn hiu lc
n ch lm cho cc cp nhn tnh bt hp php thm d dt.
Cng nh vo u th k XVII bn Chu u c rt nhiu thy tu
sa a. Song ng thi li c nhng bc thnh thin nh Vincent de
Paul, Francois de Sales, Bossuet, Bourdaloue v.v
Cn c vo buc ti hay cao o Cng Gio cng u lm
lc. Ly trung bnh m xt, cc on vin ca gio hi thi khng
xu m cng khng tt hn nhng ngi thi y. Thi y c nhng
thy tu ng mn v s tuyn trch cha ng chu o cho lm.
C nhng ngi khng b th, chn con ng tu hnh lm bc
tin thn, v lc by gi o Cng Gio rt c th lc, l tn gio

ng chnh quyn nhn nhn. Nhng t cui th k XVII v nht l

hin gi, vic tuyn trch cc v tu s gt gao v sng sut hn
nhiu. Nhng phi i mt thi gian lu na mi thy kt qu tt
ca cng cuc chn hng y.
Nh chng ta thy, mt chnh quyn mnh m, mt tn gio c
uy quyn rt c th dng lut l to nn mt lp sn o c
mt ngoi, nhng di, lng dc con ngi vn ngm ngm si
sc. Khi nhng ch nghim khc y i thay th nhng mt n
y cng ri xung. Lc by gi nhng ngun lc b nn qu lu
bn bc dy thm mnh m v s phn ng ny c th a n
mc thi qu to nn mt phong thi hoang dm phng tng ri
ngi ta lm tng l c tnh ca thi i.

Lng tn ngng ca con ngi l mt thin

bm:
Do nhng nhn xt trn y, chng ta c th hiu ti sao thi
i no cng c nhng ngi v tn ngng, ngay nhng thi i
c ting l sng tn nh thi Trung C bn u Chu cng th.
Ngun gc ca s v tn ngng l c ph bnh n do s lin kt
ca mt vi bm cht thin nhin m ra. Ni mt cch khc, c
nhng ngi tr tu km hoc tm thng nn d chp nhn nhng
tn iu m khng cn suy xt, li c nhng tm hn m o, t
nhin h c gic quan thnh linh v cng c mt s t ngi thiu
gic quan y. Nh th cng d hiu, bi nhng ngi c c ph
bnh gi dn bao gi cng him, ngi ta thng bo: Con ngi l

mt con vt bit tn ngng.

Nhng lm khi c ph bnh y khng th t do pht huy, chng
hn nhng thi m ai khng chu t tng ng theo ng li
ca thi thng li b a ln gin ha. Chng ta rt hiu ti sao lc
by gi nhng ngi m vn ho Montaigne bo rng h ng u
vo chic gh m ca hoi nghi li cm ming. Chng ta c th tin
rng trong thi m nhng gio ng s ng dng ln, s ngi
m o, tn o cng vn tng ng vi s ngi gi o cch
lnh lt, hoc v o y nh hin gi.
C nhiu bng c khc chng t rng s tn ngng l do mt
thin bm. th k XVII, trc thi cch mng Php, vic hc vn
u do gio hi m nhn. Tuy th nn hc vn thin v o y vn
ung c ra lm nh trit hc v thn, lm nh cch mng. Ngay hin
gi vn c nhng ngi nghch o xut thn t nhng nh tu v
lm bc gio s tr danh li ng hun luyn cc trng ngoi o.
Ta cng thng nhn thy trong nhiu gia nh, hai anh em chu nh
hng mt nn gio dc nh nhau, song ngi anh th rt m o
cn ngi em th v tn ngng. Gio dc khng sc ci
bin nhng bm cht thin nhin.
Bi nhng l ni trn cc nh chnh tr ch trng tc ha cc
trng hc tc l khng cho tn gio xen vo vic gio dc, l
mt chnh sch sai lm. Khng m xa n tn gio hoc gi c

bi tr cc tn gio nh chnh sch Nga-S hoc ca mt vi chnh

khch cng u lm lc nh mun lp ra mt tn gio duy nht cho
ton dn. Xm phm quyn t do tn ngng ca dn chng l mt
chnh sch bo ngc tht sch, khng th thnh cng, cng nh
bao nhiu chnh sch bo ngc khc.
Cng nn nhn xt v im ny l bao gi gio hi (Tc l Thin
Cha Gio Hi La M) cng ngn nhng ngi t gio hn
nhng ngi v thn. iu y k ra cng d hiu v ngi v thn
khng my khi c ci tinh thn st sng truyn b t tng ca
nhng ngi mi nhp o, bi c hoi nghi khng th truyn dy
ng, ngi v thn vn khng tin rng c th lm cho ngi ta tr
li o.
Bi th, gio hi yn nhng k v thn, bit rng khng chy th
kp cng s c dp em h v mi o, lc h lm chung. Di
mt gio hi nhng k t o mi tht l nguy him hn. Bi h ch
trng nhng iu sai lc vi gio iu chnh thc do h ph
ngay ci nn mng ca o. V li h cng l ngi c tn ngng.
M thi thng lm cho mt ngi thay i tn gio bao gi cng
kh hn l truyn o cho mt ngi cha bit tin tng o no
c.
Chng ta cng nn d dt vi nhng v tr li o gi cht. Lc
gn mnh chung, tr tu v tnh kh con ngi thng suy yu hoc

khng cn sng sut nh thi thng do nh hng n s

quyt nh sau cng.
Trc gi cht con ngi c nhng thi khc nhau bi c tnh
con ngi c lm th chnh trong gi lm t y nhng khuynh
hng thin nhin li pht hin ra mt cch r rt. Gia thi ca
mt ngi m o xa nay nh n sng m c mt lng tn ngng
mnh lit, thn nhin ch n t thn tc sang ci thin ng v
thi ca ngi v thn bt tr, n gi cht vn khng chu tin
o, chng ta cn thy lm thi khc nhau. C ngi tnh vn
hin lnh, xa gi khng bit o hnh l g nhng trc gi cht ch
v khng mun lm bun lng ngi thn quyn nn nghe theo li
h m tr li o. Li c lm ngi lng chng, sut i lng l
nan phn, na mun sng theo nhng th dc ca mnh cho tha
thu, na s nhng hnh pht a ngc nn lc gn cht h tr li
o, v mun n chc h nh cuc theo li nh trit hc Pascal
dy tc l c tin theo thuyt c thn thnh c thin ng i, v l
khng c cng chng thua thit g.
C nhng trit gia sut i sng mt cch thanh thin ng theo l
lut ca o nhng lc gn cht h vn hoi nghi s bt dit ca
linh hn bi ci v tr v bin h nhn thy con ngi chng qua l
mt ht bi, v h xt rng linh hn c vnh cu bt dit hay chng,
cng khng phi l iu ng k. Lc lm chung nhng ngi y
rt c th nhn chu cc php theo nghi thc o ch v h mun
gi ng l. Li c nhng ngi tm thng v y l s ng, sut

i c tnh gt b qua mt bn ci lng tn ngng hn nhin m h

tim nhim t thu b ri n gi cht li bm vu vo .

CHNG XI - NHNG TH THUC C

GIT NGI

mt chng trc bn v vn chng chung ti c cp n

nh hng ca cc cht ma ty ( phin, mt phin v.v) trong vic
sn xut nhng cng trnh ca tr thc v chng ti chng t
rng nh hng y k nh khng c. Nhng cht ma ty khng
mang li cho nh vn ngh s mt kin mi m no, n ch lm t
lit thn kinh, gip cho ngi tinh thn ang suy nhc tm thot
khi mt cn m nh.
y tng nn bn thm vn ny v n c dnh dng rt gn
vi tm l hc.

Bng cch no ngi ta tr nn nghin ngp:

Tt nghin, nghin thuc phin hay nghin ru l mt thi
quen ng tp thnh nh bao nhiu thi quen khc ngi ta nhim
ly bng cch lp i lp li mi mt hnh ng m ngi ta xt ra c
ch hoc c mang li mt thch th no.
Nhng trong ci thi quen nghin ny li thm nh hng ca c
th, mt c th thm nhim, quen vi cht c, nu t nhin
c th y b thiu cht c y, n s mt thng bng v tr li hnh
h, cng pht ngi nghin mt cch d di lm cho h b au n
kh chu do n cng tng cng tnh cch t ng trong hnh
ng ca h.

Tt c nhng thi quen ca chng ta v tt nghin cng th, u c

ngun gc nhng bm cht thin nhin. Chng ta kh th tim
nhim mt thi quen khng hp vi xu hng thin nhin chng ta.
Mt ngi c nhiu hot ng tnh d c mun tp thi quen n
khng ngi ri cng khng th tp, cng nh ngi suy nhc t
nhin ght tp th dc, ngi c tnh tiu hoang kh lng m tp
tnh cn kim cng nh ngi thiu c hp on t nhin rt s
nhng cuc hi hp, nhng chn ng ngi.
C th ni ngi sn c nhng bm cht thin nhin khng thch
hp vi vic dng cht ma ty kh m tr nn nghin ngp.
Th d mt ngi vn hiu ng, d c mun tp nghin thuc
phin cng kh thnh, bi sau khi ht tha thu, ngi ht lun
lun tri qua mt giai on suy nhc, u oi m ngi hiu ng
t nhin cm thy kh chu. khng thy th h s khng mun
tm dp ht na nh thi quen y kh th tp thnh.
Xt v nhng ngi tham vng (vn c nhiu bm cht tham
mun), ngi im nhin (vn km cm xc tnh), ngi bit suy
xt (vn c nhiu c phn on) cng th. Ngi tham vng khng
thch nghin ngp v h thy rng tt y lm ngn cn bc tin ca
h. Ngi im nhin khng cm thy thch th no trong vic i
my v gi. Ngi bit suy xt nh thy r nhng nguy hi ca
bnh ghin nn xa lnh n.

Nhng ngi nghin thng l nhng ngi suy nhc v a cm

tnh (km hot ng tnh v nhiu cm xc tnh). Do bm sinh h
lun lun bun thm v tinh thn suy km do h thch tm lng
qun trong men ru, trong khi thuc. Khng cm thy sinh th,
h tm ht mi cch thot ly cuc i d c hi n sc khe ca
h cng mc.
Nh chng ta thy, cht ma ty cha hon ton chi phi nhn loi,
k ra cng l iu may. Tuy nhin nhng cng cuc bi tr ma ty
vn l cng vic cn thit v s ngi suy nhc v a cm tc l
nhng ngi d b nghin ngp bao gi cng l s ng trong nhn
loi.

Cocaine:
Nu phi xp hng cc th thuc c git ngi chng ta phi
t cht cocaine tc gi l phin trng ngay ln hng u. Ngi
nghin n chng khc ngi lnh n n t hnh. nh hng khc
hi ca cht cocaine va nhanh chng va mnh lit, ngoi ra n
cn a ngi nghin n nhng hnh vi phn x hi. S khch
ng mnh lit do cht ma ty y gy ra lm lc lm cho ngi
nghin ni cn gin d mt cch kh hiu, c th a n ti c.
Cch dng cht c hi y li d dng, bt lun u v lc no
ngi nghin cng c th ht mt hi cht tuyt. (Ting lng
ch cht cocaine v n l mt th bt trng tinh ging nh tuyt.
Ngi nghin b cht tuyt y vo mi ri ht). C iu may cho
cc tay nghin cht ma ty y l n t hn vng nn thng khi

bn bun lu trao cho khch nghin th tuyt gi c pha trn

nhng cht khng c, nh bn nghin cng hi. Nhng d
soa, ngi nghin cng bc vo ca t mt cch chc chn.

Morphine (mt - phin):

Sau phi k n cht morphine. nh hng ca n chm hn
phin trng v mt vi c th c th quen dn vi cht c nn
d b ngm c cng vn chu ng ni, khng b hi ngay. Tuy n
chm, nhng nh hng khc hi ca cht morphine cng rt chc
chn v s phn ca k nghin n cng khng may mn g hn
ngi nghin cocaine. Ngoi ra, ngi nghin n cng d sa ng,
try lc. N nh hng n c tnh tp thnh lm cho ngi nghin
mt c gic quan lun l, khng cn bit n nhng nguyn tc s
ng trong vic x th. Tt c nhng hun iu do gio dc to ra
ct lm cho cuc sng x hi ng trn tru, ha ho th k nghin
u bt chp. Tht l mt tnh trng bi thm, nht l k nghin y
khng thiu thng minh.

Ru mnh:
K l ru mnh. Xa nay ngi ta tng vch r nhng
nguy hi, nhng bnh tt do cht c y gy ra.
Kh m bi tr ru v n l mt con dao hai li, nu bit dng n
va phi n l mt cht thuc b, nhng dng qu mc n li bin
thnh mt th thuc c. Ch kh l lm sao phn nh ranh gii
n mc no s dng ru mi bin thnh mt tai ha. S lm c
do cht ru cn ty thuc sc chu ng ca c th ca mi
ngi, cn ty li sinh hot th cht ca h v cng ty trong hon

cnh no h dng ru. Li na, tt nghin ru c th xm chim

chng ta m chng ta khng d. Ch v khng nhng hoc v quen
nhm nhi mi ngy m chng ta m ra nghin ru. C ngi
cha h bit say sa l g nhng vn mang bnh nghin ru.
V im trc, phi bnh vc ru thng a ra bng c c
nhng trung thnh ca lu linh, song vn sng lu. Nhng
ch l nhng trng hp ngoi l n xc nhn mt quy tc. Gi
nhng ng lo y khng ung ru bit u h chng th nh Bnh
T.
V im sau, chng ti c th trng ra mt trng hp sng nh
sau y: n chng ti c dp cai qun mt xng my, trong
xng c nhng bc phu khun vc than , mt ngh rt nng
nhc. Mi ngy h nc su by lt ru vang nhng khng h
hn g c. Trong lc c mt vin chc c phn s ngi coi cn
than, ch ung mi ngy mt lt vang, ngoi ra khng dng ru
mnh cng khng nhp ru khai v nhng li cht v bnh ho gan.
My mi nm v trc bn Hoa K, chnh ph tng ra lnh
cm bn ru nhng vic cm on y khng em li kt qu nn
v sau phi b lnh y. Cng cuc bi tr ru l thuc vn gio
dc, cng p khng li cn hi thm.

phin:
Bn u Ty t ngi dng phin, k ra cng l iu hay. (Tri
li bn ng phin ng thng dng hn cocaine v

morphine). Cht phin snh vi cht morphine hoc cocanin

tng i t c hn. V li theo cch dng thuc phin ngi ta
thng ch ht ch khng tim thng cht c vo mu nh li
dng morphine. Nhng cht alcaloides tc l cht c trong phin
s tan theo my khi hoc tn ti trong m nha nht cn st li
nh cng hi. (V th, my ng tin ngho v khng tin
ht thuc hp phi ht thuc xi, hoc nut nha d b h ngi
hn my ng tin d tin ht rng thuc hp). V phng din
sinh l khi thuc phin vn lm hi c th nhng nh hng chm.
Nu b thn v l gan ca ngi nghin tt h c th chu ng cht
c y trong nhiu nm cng cha sao. Gi thay v ht, h li ung
th s thuc phin h dng hng ngy cng a h v chu
Dim Vng t lc no. Cng nh cht nha nicotine cha ng
trong mt gi thuc l lm thnh mt liu c git ngi, song
xa nay lm ngi tng ht gi thuc l ny n gi thuc l
khc m khng sao c.
Mi hi ca phin trn phng din tinh thn cn c hi hn
trn phng din th cht. Ngi nghin mt bao nhiu thi gi
nm quanh bn n, m mng v ng. H khng cn thit tha g
c: cng n vic lm, gia nh, b bn, i vi h k bng khng. H
t o thi h ra khi vng nhn loi, h bin thnh nhng ci
xc khng hn tuy rng h khng lm hi ai c.

C th no cha bnh ghin chng?:

Hn l c th cha, song phng php ty c i hi nhiu
thi gi, lm cng phu; trong lc cha ngi bnh li b hnh h kh

s m kt qu th ch tm thi thi. Mun ty c phi n nh cc

v y s chuyn mn. Cc nh chuyn mn u bit rng sau khi ty
c, nu khng kim sot nghim ngt cc ng tin c th ng tr
li vo tay ph dung. Vn tnh suy nhc v a cm, sau khi ra
khi bnh vin, h vn b nhng trng thi lo u, y ny giy v, t
nhin h li i tm lng qun trong cht c.
Cha t tuyt ng nguyn nhn th cng cha tr tuyt cn bnh.
Chng ta nn thng hi hn l buc ti nhng ngi nghin. Hin
gi y hc vn cha tm ra phng php kin hiu no lp li s
iu ha cho b thn kinh do bm sinh b lch lc, mt thng bng.
Mt khi cho h ty c cn phi chm nom sn sc h lun
lun, ng h c dp sa ng li. Trong vic ny s chm nom
y u ym ca mt ngi v, s sn sc y hiu bit ca nhng
b bn c hiu lc hn s cng bc.

CHNG XII - CN LAO, T DO V HNH

PHC

Trong phim T do l thuc v chng ti ( nous la libert) nh

in nh Ren Clair ch trch mt cch cay c li sng tn thi.
Bng mt li chm bim va ngng nghnh va tro lng, ng cho
chng ta thy rng cc xng my ti tn hin gi m cng vic sn
xut ng t chc theo li dy xch tht chng khc nh t v ng
kho lm cho chng ta thm thung li sng phiu lng, ham thch
nhng th vui trong sch ca k lng t sng trn va h hoc di
gm cu.
Trc ng, t c nhng nh kinh t hc o mo ln n li t
chc cng vic lm theo khoa hc hin gi tc l li lm vic theo
dy xch. Cc nh kinh t hc y cho rng bt nhn cng lm vic
nh mt ci my theo li Taylor l hy hoi c tnh ca con ngi,
tht ri con ngi s m ra n n. (Trong tp ch Europe s
thng 3 nm 1932, O. Lavand cng ln n mt cch hi k d
phng php lm vic ca Taylor. ng Lavand cho rng l mt
phng php p bc ca t bn. ng lm nh dn Nga-S ngi
ta khng p dng phng php Taylor. Tht ra Nga-S vn dng
phng php nhng li i tn l Stakhanovisme ch khng gi
l Taylorisme na).

Vn cn lao:
Hin gi trong tt c mi ngnh hot ng ngi ta u hng

n vic t chc cng vic lm theo l li khoa hc, vi mc ch

tng gia nng sut v gim bt sc lao ng.
t n mc ch y ngi ta phi hn ch nhng sng kin c
nhn phn no, tc l khng cho cng nhn lm vic ty hng
na, ngi ta quy nh trc nhng l li lm vic v nhn cng c
phn s l lm ng theo .
Theo l li lm vic c t chc ny nhn cng nhc sc cng bt
mt tr nhng ng thi h li phi hy sinh t nhiu t do c nhn.
Chng ta th cn nhc nhng im li, hi ca ch trng y.
Ni n t do ca con ngi, chng ta phi ph ci. Ngay v
phng din tinh thn chng ta c bao gi hng ng t do
hon ton u? Nh bit, chng ta hnh ng do c tnh thin
nhin, m ci c tnh thin ny ny c ty thuc chng ta u? V
li, lc no chng ta cng b li sng vn minh chi phi.
Bc ra ng? Chng ta phi i theo nhng khong ng dnh
ring cho b hnh. Mun i xe t but? Chng ta phi lm ui
i n phin ly v. Li t? Chng ta phi tun theo nhng
hng i bt buc hoc tun theo mnh lnh ca vin cnh st gc
ng. ng mun i xem ht vo ngy th by? Nn cn thn ly
v t hm th nm. ng phng? ng phi tun theo ch th ca
ngi cho thu phng. ng l thng gia? Nhn vin thu v lc

no cng c quyn lc xt nhng s sch b mt ca ng. ng mun

du lch? Phi xut trnh bao nhiu giy t phin phc Xt ra,
i sng x hi ch c th tn ti khi con ngi bit hy sinh phn
no nhng t do ca mnh.
Vn cn lao (Danh t cn lao y nn hiu l ci chc
nghip, ci ngh chnh mu sng) c lin h n vn hnh
phc ca con ngi.
Chng ta phi tm hnh phc trong nhng gi lm vic hay trong
nhng gi nhn ri?
Chng ta phi tm thy ngha i sng trong vic cn lao, xem n
l mt phn quan trng ca i sng?
Hoc gi chng ta phi xem n nh mt s bt buc tha mn
nhng nhu cu vt cht cng nh tinh thn. Ni tm li chng ta
phi xem vic cn lao nh mt phng tin hay nh mt cu cnh?
(Chng ti c dp c mt bi bo ca nh ph bnh tr danh, ng
Andr Rousseaux (bo Figaro s ra ngy 3-5-1950) trong s c
on sau y: Li lm vic theo dy xch l mt hnh thc mi
ch n l, m ngi ta cho rng b tiu dit, li o vo x
hi chng ta ng c ting phn i cho rng l mt s
vi phm thn phn con ngi, cho rng khi ngi ta ch m xa
n nng sut th khng cn ai ngh n vic sn xut nhng cng
trnh m thut na m ch lo to ra nhng mn hu dng, v
cng khng mt ai thi gi suy tng. C l ng A.

Rousseaux qun rng, s t chc cng vic lm (m li lm vic

theo dy xch ch l mt phn) i n kt qu tt p l gim bt
s vt v ca con ngi v tng thm gi nhn h cho h. Nhn li
nhng tin b do li t chc vic lm mang n trong vng 50 nm
va qua chng ta phi k: n lm st gi nhiu mn hng nh
sn xut ng nhiu nn gi bn r, do lp ngi ngho cng
hng ng nhiu tin nghi, n cng rt bt th gi lm vic
trong cc xng trc kia lm 12 gi by gi ch lm 8 ting ng
h . l cha k, vi s tin b ca khoa hc, gi lm vic ny
cn c th gim bt c).
Nu con ngi c th chn ngh nghip ph hp vi th hiu,
vi xu hng thin nhin ca mnh th vic cn lao qu l mt yu
t to ra hnh phc trn ci i ny. l cha k nhng nhn
xt ca gio s M. Boll v A. Delmas cho rng vn hnh phc
cn ty thuc nhng yu t bn trong tc l ty thuc trng thi
ca b thn kinh m ngi ta quen gi chung di danh t l ton
thn cm gic. Mt ngi tinh thn suy km do bm sinh, c tnh
y ny, lo u kh mong tm thy hnh phc trong i sng hoc
trong vic lm.
Nhng khng my khi chng ta bit chn mt ngh nghip thch
hp vi nhng bm cht thin nhin bi l chng ta t bit r v c
tnh thin nhin ca mnh. Chng ta thng chn mt ngh no
chng ta thch hoc d lm, hoc chn ngh no kim ng nhiu
tin nht, hoc c th em li nhiu danh vng nht. Ngoi mt s
rt him ngi bt v li nh mt t ng chn tu, mt t nh

khoa hc, c my ngi trong chng ta tm thy nhng thch th

trong chc nghip ca mnh nh cc nh truyn o cm thy khi
h thi hnh thin chc ca h.
K ra tht kh m quan nim mt x hi trong mi ngi u
nhn lnh mt trch v hp vi c tnh thin nhin ca mnh. Bi
khng chn ng mt ngh nghip thch hp vi bm tnh ca h
nn lm ngi khng tm thy hng th trong vic lm v xem s
cn lao nh mt cc hnh.
Nhng phng php tuyn trch ngi gip vic m trc chng
ti nu ra c mc ch thch ng ngi lm vic vi cng vic
lm. Song nh chng ta r, s tuyn trch y khng phi l vic
d.
Li t chc cng vic lm theo phng php mi hin gi c mc
ch xp t nhng cng vic ng c thnh khun ct cho
mt s ng ngi d kh nng th cht c khc nhau t nhiu vn
c th thch ng vi cng vic. Chng ti khng hiu ti sao c
ngi li ch trch ch trng y.
C l n lc chng ta phi thay i quan nim v vn cn
lao. Ci quan nim con ngi v b tri pht nn phi lm vic vt
v n ti li thi. Bn ngi mn r ch lm vic kim n
hng ba, ct mt ci chi che ma nng. Ngoi ra chng th
rong, nm ngh, hp nhau khu v hoc tm th yu ng.

Mun t n mc ch tht ca i sng c l chng ta phi gt b

nhng thc mc v vn nh mng, m ch lo lm nhng cng
vic mnh thch th n ph hp vi nhng th hiu, nhng khuynh
hng thin nhin ca mnh, v tm thy nhng th vui trong sch
trong s cn lao, gt b vn kim tin qua mt bn. Theo ngha
, s cn lao phi l mt phng tin to ra cho con ngi nhng
thch th m nu thiu, i sng s thnh ra v ngha.
Nu chng ta khng tin tng i sau, mt ci thin ng m
con ngi c th hng ng hnh phc hon ton v vnh cu,
thit tng ngoi ra cn lao khng cn phng th no khc hn
to ra mt i sng hnh phc di ci trn ny, d rng ch l mt
th hnh phc tng i.

nh mnh ca con ngi:

Khi phi nhn xt v cuc sng hin ti, chng ta ch c hai thi
. Hoc chng ta s gii thch theo thuyt siu hnh, v nh th
vic i tm hnh phc ci trn ny khng thnh vn v b li
nhng hy sinh, nhng c gng sng theo mt li sng kht khe
ng l lut ca tn gio, chng ta s ng hng phc i i
trn thin ng.
Hoc gi chng ta s cho rng cuc i ny v ngha bi xt theo
khoa hc, thuyt chung cuc nguyn nhn (Thuyt cho rng trn
i ny lm vic g cng c nhn v c qu) khng ng vng v
xt v to vt th v tr ny ch l mt cuc tn st v i m s c

c l mt trong nhng iu kin sinh tn. Sinh vt ny nut

sinh vt khc sng. To vt sn sng hy sinh hng triu hng c
sinh mng khc mc d ng trn thc t m xt, chng ta khng
hiu ni ti sao s sng li phi trng tn trn qu a cu ny.
To vt khng c lun l tnh dc, ni ng l n khng bit mt
th lun l no c; nu trong to vt c mt l li lun l yu
ng th c mt th cch truyn ging theo mt l li nht
nh. Nhng xt theo to vt, ci truyn ging bin i ty theo
mi loi, mi ging vt. Ci to vt m qung v lnh m y ch
bit c mt vic: lu truyn s sng bt c bng phng tin no,
vi th cch no cng ng. loi vt cng c s thc lon v tnh
dc, mt vi ging li bit dng n phng php kt thai gi to.
phi hp nhau chng bit dng th thc m loi ngi
bit: t ch c th, a th, mu h v.v Chng li dng mt
th thc m loi ngi cha bit: li sinh sn hng lot, ch mt con
mi chu thai mt ln ri sinh ra hng bao nhiu con khc.
C th ni nhng hin tng ca to vt l nhng cuc th nghim
k tip v rt khc nhau. S sng ng lu truyn do mt s ri
may. To vt cng khng bit chn la mt th thc thch ng vi
mi vt, c khi li dng n nhng th thc c phng hi cho
ging ni. Cc nh sinh vt hc nhn thy hin tng t bin
thng din ra mt cch bt li cho vic tin ha cc sinh vt.
Nhng hin tng ca to vt thng din ra mt cch ngu nhin,

khng theo mt trt t nht nh no, li thiu c s ha hp lm

cho lm nh khoa hc, lm nh t tng phi suy ngh.
Chng ta c th dn ra hng trm th d v s thiu ha hp trong
to vt. Theo lut chung ca sinh l hc th c mt con tinh trng l
c th gp non cu kt hp v kt thai. Song trng ca loi ch
li cha n ba tinh trng. L d nhin ch c mt tinh trng kt hp
cn hai anh kia th ngi xem.
Mt th d khc: a s cc sinh vt (thc vt hay ng vt) u
thuc hng lng tng nhim th tc l trong nhng t bo ca
sinh vt y u c hai ging nhim th. Nhng ng thi t bo ca
mt s ngi hoc vi ging vt li c nhiu ging nhim th.
Nhng ging ny to ln khc thng.

Thi ca ngi hin:

Trc mt to vt m qung m con ngi khng o lng ni
nh, trc ci v tr v bin m con ngi ch l mt phn nh
nht khng ng k, nhng ai khng may mn ng c mt lng tn
ngng nh tm thy s an tnh ca tm hn, lm sao khi thc
mc v vn nh mnh ca con ngi? Phi ta vo u tm
thy mt l sng? Phi c thi no tm hnh phc trong i
sng?
Trc ht, chng ta phi cn c im thc t ny: s au kh l
cn thit, khng au kh chng ta cng khng sao nm ng hnh
phc. Nu c th dt b ht mi ni au kh i ny chng ta s

i n, khng phi s thn nhin ca tm hn m phi khc k

ch trng, song l i n ch bt ng ca mt hn , mt khc
g.
Hnh phc trn i ny va chng qua va tng i. Khng mt
con ngi no, mt bin c no c th mang hnh phc n cho
chng ta. Ci hnh phc y, chng ta phi t to ly do sc c gng
ring ca mnh. Trc ht phi bit tm cch lm gim bt nhng
mi au kh ca ring mnh, gim nhng mi kh v th cht bng
cch bo v sc khe, gim nhng mi kh v tinh thn bng cch
to nn mt c tnh tp thnh sc kim hm hoc lm du bt
nhng bm cht thin nhin no c phng hi.
Nhng cn nht l ng bao gi gieo rc s au kh chung quanh
mnh, tri li phi tm cch xoa du ni kh ca k khc. Trc s
au kh, mi ngi u lin i vi nhau.
Ngi ch k ng rng c th to ly hnh phc bng cch gieo ha,
gi kh cho k khc. Tht ra h lm lc to. Khng chy th kp
nhng au kh h gieo rc s quay tr li dy v chnh h.
c khn ngoan ca loi ngi chng tng dy: khng ai c th
xy dng hnh phc ca mnh trn s au kh ca nhng ngi
khc.

T chc nhng gi nhn h:

Ch trong nhng gi nhn h chng ta mi c dp m mang kin

thc, bi b tinh thn hoc tr thc, to nn s bnh qun gia ni

thn v ngoi cnh, hng n hnh phc.
Nhng gi cn lao ch xen vo pht trin nhng cng vic ni
trn, ng thi tha mn nhng nhu cu ct yu ca chng ta.
Nu chng ta mun nhc nhn v cn lao chng ta phi bit gim
bt cng vic lm. Nhng ngi mn chung t do thng bit hn
ch cng vic lm, h ch lm nhng cng vic no khn thit thi.
Ni th khng c ngha l khuyn ai xem r vic cn lao hoc cho
rng ch nn lm vic mt cch gng go, min cng. d vo
mt tr chi chng ta phi tun theo lut l ca tr chi y tc
khng lm vic th thi m lm th phi c gng tin n ch tn
thin, tn m. C bit lm vic vi tinh thn y chng ta mi c th
mong hng ng t nhiu t do cn st li.
Nh th, tt c nhng phng php no c th gin d ha cng
vic lm, gim bt sc ngi, rt bt thi gi u ng ng k l
mt li ch x hi. nh rng lm cho con ngi nhn h cng c
im khng hay, rt c th v qu nhn h m ngi ta m ra h
hng. Cha t g tt c mi ngi u bit dng thi gian nhn ri
ca h tu tm ci tnh. Nhng nu h bit dng nhng gi nhn
h y mt cch v hi k ra cng qu lm ri
Cng cuc t chc cng vic phi i i vi cng cuc gio dc x

hi. Mt khi cng vic lm ng t chc th n cng mt

hng th phn no, ng v phng din tinh thn m xt, nh vy
phi tm cho con ngi nhng th vui khc h khi m mnh
trong nhng khoi lc c hi nh ru, thuc phin. T chc
nhng th vui cng quan trng nh t chc cng vic lm.

Mi thm ha ca thi i ny:

Nu cho rng hnh phc chng ta ty thuc phn no ci ton
thn cm gic, tc l s thng bng ca b thn kinh th tt c
nhng nguyn do no c th lm mt s thng bng y u c nh
hng n s th thi ca tm hn tc l n hnh phc ca chng
ta. i vi nhng ngi do bm sinh m tinh thn b suy km th
mt bin c khng hay no xy ra cng c th bin thnh thm ha.
Nhng ngi tnh vn lc quan d chng tr vi nghch cnh hn.
Song d c lc quan n u cng c mt gii hn. Trong khc
quanh ca lch s m chng ta ang sng hin nay, c th ni hnh
phc ca loi ngi lun lun b e da.
Qu bom nguyn t hy dit thnh ph Hiroshima nm 1945
lm cho a s dn chng phi kinh ngc. V ngoi tr mt s him
ngi c thc hc, a s dn chng u khng nhn nh r bc
tin trin k l ca khoa hc trong vng 50 nm gn y, n lm
o ln nn mng nhng kin thc loi ngi. Cc nh khoa hc
hin nay lt nhiu gi tr c. T thuyt tng i ca
Einstein, thuyt lng t ca Plank, thuyt c hc ba ng ca
Broglie n nhng cuc tm ti v nguyn t lc, nhng g m cc
nh khoa hc ch trng t my th k trc u b lt nho. Khi

nghin cu v nhng g thuc ci th gii v cng tiu ngi ta

nhn thy n khng my khc ci th gii v cng i m chng
ta tng quan nim khi c dp ngc mt nhn ln vm tri thm
thm trong m h.
Xa kia ng cha chng ta quan nim mt ci v tr rt n gin m
qu a cu l trung tm im, chung quanh c mt tri, mt
trng v cc ngi sao. Sau nh thuyt Newton chng ta hiu
r hn v cch cu to, v mt t nh lut ca v tr. Nhng hin
gi, chng ta phi nhn rng my chm sao m chng ta nhn thy
trn vm tri nhng m trong sng, thc ra ch l nhng tinh
vn trong s bao nhiu tinh vn khc m chng ta cha r bi n
cch xa chng ta hng bao nhiu c cy s. V mi tinh vn nh th
l c mt v tr.
ng thi mt thc h mi li nn trn su trm triu ngi,
v cn lm le xm chim c nhn loi. Mt thc h gm c nhng
chn l m ngi ta t t ra sn, n bt buc con ngi phi t
tng, phi cm ngh theo nh lut duy nht, tri ngc vi nhng
g t bao nhiu th k lm thnh gi tr con ngi.
Mt phn ln dn chng trn qu a cu ny hin ang sng trong
kinh hong, v nm np lo s mi e da y.
S tch m ph thy tp s by ra lm php huyn diu ri
nhng php y tr li m hi mnh ngy nay thnh mt s tht.

-- Ht --