NOTA IMPORTANTE_

Co obxecto de promover a comercializacin de produtos tursticos, Turismo de Galicia

levou a cabo unha licitacin a travs de procedemento aberto (en libre concorrencia)
dirixido especialmente a axencias de viaxe.
Os itinerarios includos neste folleto son o resultado das propostas de paquetes
confeccionados pola axencia adxudicataria.

A flor de Galicia
G

alicia pose as caractersticas ptimas para o cultivo da camelia. Un clima hmido,
temperaturas suaves e solos frtiles e acedos fan que o crecemento destas plantas sexa
espectacular e sorprenda a expertos de todo o mundo.
As camelias chegaron a Galicia a finais do sculo XVIII, procedentes de pases afastados
como China e Xapn. Nun principio instalronse nos xardns dos pazos e casas seoriais
da nobreza galega, pero co tempo introducronse nos xardns e terreos, tanto pblicos
como privados, de toda a nosa xeografa, ata converter Galicia nun referente internacional
no cultivo e producin desta planta. Na actualidade a comunidade atesoura case 8.000
variedades diferentes de camelia.
Propomosvos varias rutas por algns dos xardns mis espectaculares de Galicia.
Determonos nos fascinantes espazos verdes que albergan os pazos mis singulares das
provincias da Corua e Pontevedra. Coeceremos todos os segredos que ocultan tanto
as pedras como as especies botnicas destes lugares cheos dun encanto particular. Os
produtos tpicos e os vios de cada territorio intensificarn a exquisitez da nosa viaxe.

EDITA_

Turgalicia. Estrada Santiago-Noia, km 3.

15896 Santiago de Compostela
Tel. 902 200 432 I 981 537 588 I cir.turgalicia@xunta.es
COORDINACIN_ xxxx
DESEO E MAQUETA_ Va Lctea Comunicacin, S.L.
FOTOGRAFA_ Arquivo Turgalicia
IMPRESIN_ xxxx
DEPSITO LEGAL_ xxxx

ndice

1 Camelias durmindo en...

Paradores

De Santiago de Compostela a
Cambados, paseamos polos xardns
mis sorprendentes dos seus pazos.
Coecemos as diferentes
especies que acubillan e todas as
curiosidades que esconden estes
mxicos espazos.
px

4 A ruta das camelias

2 Camelias durmindo en... pazos

3 Camelias e adegas

En Padrn iniciamos esta ruta, que

nos leva a Santiago de Compostela
e aos pazos mis emblemticos ata
Pontevedra e Soutomaior. Ademais
dos seus xardns, gozaremos da sa
historia e da sa gastronoma.
px

20

Esta experiencia conxuga a visita

a algns dos mis belos xardns
palacianos e seoriais de Galicia
cun percorrido polos viedos e as
adegas con Denominacin de Orixe.
Nesta viaxe o vio acompaa
aos excelentes peixes e mariscos
das ras galegas.
px

32

A ruta das camelias

A ruta das camelias

21
12

experiencias

EXPERIENCIA

12

I
da 2I

Santiago de Compostela

I
da 4I

Vilagarca de Arousa Meis Cambados

da 1

3
12

da 3

132 132
3
3
3
3 23

Santiago de Compostela Vedra A Estrada

Vedra Santiago de Compostela
Cambados

23

EXPERIENCIA

Padrn

I
da 4I

Vilagarca de Arousa Cambados Meis Pontevedra

da 3

Santiago de Compostela Vedra A Estrada

Vedra Santiago de Compostela
Pontevedra Soutomaior

EXPERIENCIA

REDE AUTONMICA SECUNDARIA

REDE DE ALTA CAPACIDADE

FERROCARRIL VA ANCHA

REDE DE ESTRADAS DO ESTADO

FERROCARRIL VA ESTREITA

REDE AUTONMICA BASE E COMPLEMENTARIA

PARQUES NACIONAIS/NATURAIS

6 A ruta das camelias

Camelias e adegas

I
da 2I

Cambados

I
da 4I

Illa da Toxa O Grove Meis Illa da Toxa

da 1

AUTOVA

Camelias durmindo en... pazos

I
da 2I
da 1

AUTOESTRADA DE PEAXE

Camelias durmindo en... Paradores

da 3

Cambados Vilagarca de Arousa Ribadumia

O Grove Illa da Toxa
Illa da Toxa Poio Pontevedra Soutomaior

A ruta das camelias

Camelias durmindo en...

Paradores

Ames
AC-403
AG-56

Ro Tambre

Outes

1-7 e11

AC-543

Noia
AC-301
Lousame

omo flor de inverno ou flor de
Galicia, as se coece aqu camelia.
Anda que unha especie orixinaria
da China e Xapn, onde a consideran a flor
mis fermosa do mundo, hai 300 anos achou
excelente acomodo nos aristocrticos xardns
dos pazos galegos. A nosa proposta lvavos
de paseo por estes espectaculares escenarios,
onde a camelia viste pedra e xuntas
conforman ambientes cheos de encanto.

Catoira

AC-305

Rianxo

Boiro
AG-11

Vilagarca
de Arousa
13

12

Ribeira

Ra de
Arousa

AP-9

N-640

PO-214

PO-220

Cambados
15-17
AG-41

Meis

A Estrada

Cuntis
PO-222

N-550

N-541
PO-232

Hostal dos Reis Catlicos. Tel_ 981 582 200

Pazo de San Lourenzo_ www.pazodesanlorenzo.com
> Pazo de Santa Cruz de Ribadulla. Tel_ 981 512 011
> Pazo de Oca. Tel_ 986 587 435
> Pazo de Rubins_ www.pazoderubianes.com
> Finca da Saleta. Tel_ 986 872 323
> Parador do Pazo de Bazn. Tel_ 986 542 250
> Adegas do Pazo de Fefins_ www.fefinanes.com
>

Camelias durmindo en... Paradores

8
9

da 2

MIS INFORMACIN_
>

N-525

Santiago de Compostela
1_ Hostal dos Reis Catlicos
2_ Catedral
3_ Casco histrico
4_ Ra do Franco
5_ Ra da Raa

PO-841

PO-230

14

da 1

PO-213

Caldas
de Reis

Vilanova PO-301
de Arousa

INICIO_ Santiago de Compostela

FIN_ Cambados
XORNADAS_ 4

Pazo de Oca

Ro Ulla

Pontecesures
Valga

O Grove

I>

Vedra
10
Padrn

EXPERIENCIA

AC-261

AP-53
AG-59

N-550

AC-550

Santiago de
Compostela

Santiago de Compostela
6_ Alameda
7_ Pazo de San Lourenzo
3_ Casco histrico
Vedra
8_ Pazo de Santa Cruz de Ribadulla
A Estrada
9_ Pazo de Oca
Vedra
10_ Localidade de Vedra
Santiago de Compostela
11_ Santiago de Compostela
da 3

Vilagarca de Arousa
12_ Pazo de Rubins
13_ Localidade de Vilagarca de Arousa
Meis
14_ Finca da Saleta
Cambados
15_ Parador do Pazo de Bazn
16_ Barrio de Fefins
da 4

Cambados
17_ Pazo de Fefins

A ruta das camelias

I da 1 I
O encanto do casco histrico composteln
O Hostal dos Reis Catlicos
foi un hospital de peregrinos
Esta proposta parte de Santiago de Compostela, onde
vos aconsellamos chegar pola tarde para gozar dun paseo
relaxado polo seu monumental casco histrico, declarado
Patrimonio da Humanidade en 1985. A cidade pose
unha ampla oferta de aloxamento. Pero o seu emblema
o Hostal dos Reis Catlicos, antigo hospital de peregrinos
e Parador dende 1954.
A situacin privilexiada do Hostal, na Praza do Obradoiro,
ao lado da catedral, provoca a admiracin dos visitantes. Ante
a sa porta, de fina ornamentacin plateresca, podemos
identificar aos Reis Catlicos, Isabel e Fernando, encerrados
nuns medallns; as figuras nas de Adn e Eva; e os doce
apstolos aliados no friso. E, por riba destes, a Virxe Mara,
Xess, San Xon Evanxelista e o Apstolo Santiago con
vieira e bastn de camiante. Ao mirar mis arriba destaca a
cornixa, decorada con grgolas grotescas e obscenas.

Da catedral s tapas do Franco e A Raa

A catedral impresionaravos pola gran cantidade de tesouros
artsticos que alberga, como o Prtico da Gloria, obra
cumio do Romnico. O resto da tarde aconsellmosvos
que vos perdades pola ras empedradas do casco antigo,
mesturndovos entre a masa de peregrinos, universitarios,
visitantes e compostelns, que marcan o carcter tan
xenuno desta cidade. Atoparedes abundantes monumentos
e igrexas que se poden visitar, ademais de numerosos
museos e salas de exposicins.
E hora de tomar algo ou cear hai establecementos de
todos os ambientes que satisfacen os gustos mis variados:
restaurantes, marisqueras, locais de tapas, viotecas,
xamoneras, mesns e asadores, bares ou tabernas. Un
costume moi composteln ir de tapas ou racins, en especial
percorrendo as pintorescas Ra do Franco e A Raa.

I>

Claustro do Hostal dos Reis Catlicos

Chove en Santiago
meu doce amor.
Camelia branca do ar
brila entrebecida sol.

I>

Federico Garca Lorca

Alameda de Santiago

O interior do edificio pode visitarse sen necesidade de ser

hspede, coa compaa dun gua turstico. Desta maneira
podemos percorrer os seus catro patios interiores e unha
fermosa cepela oxival, declarada Monumento Histrico
Artstico en 1912.

I da 2 I
A Alameda de Santiago
e os xardns dos pazos
prximos cidade
A Alameda pose un enorme valor botnico
O verde ten caracterizado dende sempre a paisaxe de
Santiago. Tamn no casco antigo, onde os seus xardns
histricos son lugares emblemticos e moi transitados. O
preferido para os paseos e o recreo dos compostelns a
Alameda, que podemos visitar tralo almorzo. Divdese en
catro zonas: Campo da Estrela, Paseo da Ferrradura, Paseo
da Alameda e Carballeira de Santa Susana.

I>

I>

Catedral de Santiago dende a Alameda

10 A ruta das camelias

EXPERIENCIA

Alameda de Santiago

Camelias durmindo en... Paradores

Os seus xardns, bancos, estatuas, esculturas, fontes,

estanques, quiosco da msica, pombal e igrexas axudan a
recrear ambientes decimonnicos, modernistas e actuais.
Ademais, destaca o seu valor como xardn botnico, pola sa
gran variedade de especies vexetais, moitas delas exticas.

A ruta das camelias 11

I>

I>

Carballeira de San Lourenzo

A Carballeira de Santa Susana

pose exemplares de
mis de trescentos anos

Camelias japnicas,
mis dun sculo mirando cara catedral
Os tileiros prateados do Campo da Estrela dannos a benvida
cando accedemos por Porta Faxeira. Camiando baixo a
bveda arborada do Paseo da Ferradura atoparemos algns
dos 66 exemplares de camelia japnica que levan mis dun
sculo contemplando unha das imaxes ms fermosas da
cidade sobre a sa catedral e a zona monumental.
O mesmo lle ocorre ao xigante Eucaliptus globulus que dobra
a esquina. Non deixedes de pasar un momentio sentados
no banco de madeira que o rodea, respirando o seu aroma
fresco e desconxestionante, ao mesmo tempo que se admira
a fachada do Obradoiro da catedral.
Despois veredes a Perona, un espcime de Abies
nordmanniana que se plantou en 1947 para conmemorar
a visita de Eva Pern cidade. E, en ascenso, rodeando o
monte de Santa Susana, a sa impoente carballeira, con
exemplares de mis de trescentos anos.

12 A ruta das camelias

Carreira das Oliveiras. Pazo de Santa Cruz de Ribadulla

O Pazo de San Lourenzo

conserva exemplares de camelia do sculo XIX
Dende a Alameda alcanzamos rapidamente outra carballeira
centenaria, a Carballeira de San Lourenzo, cruzando a
Avenida das Burgas. Se prestades atencin non ser difcil
ver asomar un esquo de entre algn tronco oco.
Detrs desta carballeira levntanse os xardns e o bosque do
Pazo de San Lourenzo, protexidos por una alta muralla de
pedra. A sa visita pode organizarse de maneira particular.
unha grande oportunidade para contemplar mis de cen
especies vexetais, onde tamn destacan as camelias, cuxos
exemplares mis antigos pertencen ao sculo XIX.
Pero no xardn claustral onde se esconde a xoia do pazo,
unha gran sebe de buxo tallada que constite unha das pezas
mis relevantes da xardinera xeomtrica espaola, tanto
polo seu tamao como polos seus catro sculos de vida.
Paseando entre xardns terase ido a ma. Aconsellmosvos
regresar ao casco antigo seguindo as ras de San Lourenzo,
Poza de Bar e Hortas. Esta ltima unha longa subida
empedrada cara Praza do Obradoiro. No seu contorno
existen locais de mens con prezos alcanzables e outros que
representan a vangarda culinaria da cocia galega.

Unha gran sebe de buxo tallada,

de hai catro sculos,
unha das pezas mis relevantes da
xardinera xeomtrica espaola
EXPERIENCIA

En Vedra visitamos a que foi

residencia temporal de Jovellanos
Pola tarde podemos continuar paseando entre xardns. Existen
excelsos exemplos preto da cidade de Santiago, seguindo a
N-525 en direccin Ourense. altura do vecio concello de
Vedra atopamos un desvo ao Pazo de Ortigueira, coecido
tamn como Pazo de Santa Cruz de Ribadulla, que foi
residencia temporal do poltico e escritor Jovellanos.
Os seus xardns, abertos s visitas, estn considerados por
moitos expertos como o espazo botnico ornamental mis
fascinante de Galicia. Neles as mltiples variedades de
camelia japnica xntanse formando fermosos paseos, como
o chamado Carreira das Noivas. Hai exemplares xigantes
non s de camelias, que aqu se cultivan para a venda, senn
tamn de magnolios.
Durante o percorrido existen multitude de espazos para
deixarse perder, pero non marchedes sen ver a fonte
barroca da Coca ou a Fervenza. E, por suposto, a
Carreira das Oliveiras, un longo paseo de oliveiras
centenarias, cuxas races grosas e nodosas se descobren
da terra, capaces de transportarnos coa imaxinacin s
paisaxes dun libro de Tolkien.

Camelias durmindo en... Paradores

I>

Pazo de Santa Cruz de Ribadulla

A ruta das camelias 13

O Pazo de Oca,
considerado o Versalles galego
Trala visita reincorpormonos N-525, seguindo en direccin
a Ourense. Imos camio do Pazo de Oca, que moitos
denominan o Versalles galego, precisamente pola beleza
dos seus xardns, que se poden visitar. Atoparemos o desvo
dereita sinalizado, xa no concello da Estrada.
Tras un pequeno percorrido desembocamos na sa gran
praza exterior, presidida pola fachada principal do pazo, do
sculo XVIII, que remata nunha torre medieval. Ao fondo, en
ngulo recto co pazo, hai unha capela barroca comunicada
con este por un bonito corredor de arcos.
Os seus xardns, rodeados por una alta muralla de pedra,
tamn son histricos e recrean varios ambientes. No xardn
francs digno de admirar un gran labirinto de buxo inspirado
nun debuxo do pavimento da catedral de Canterbury. No
mis paisaxista camiamos por sendas cun halo de maxia
e misterio. E no hortcola anmannos os cultivos de flores
e emparrados. Este crzao en diagonal o elemento mis
admirado do conxunto, o seu grande estanque.

Un estanque con ponte, embarcadoiro e muo

metade do percorrido, unha ponte de arcos atravesa o
estanque. Baixo a mesma refxiase un embarcadoiro e un
muo, que anda funciona. Unha das metades do estanque
que divide a ponte representa a paz na figura dun pescador
de pedra. A outra simboliza a maldade e a guerra, con
canns e ptreas feras. Partindo do centro do estanque e en
perpendicular xorde unha grande avenida de tileiros, onde,
se deixamos voar a imaxinacin, fcil evocar escenas de
trepidantes carreiras de cabalos entre os nobres.

Unha camelia de doce metros e

unha secuoia xigante

En Vedra tpica a orella de porco e os vios

e augardentes do Ulla

Estes xardns posen un importante valor botnico.

Destaca un espcime de Camellia reticulata Captain
Rawes de doce metros de alto e unha Criptomeria
japnica centenaria, que figuran no Catlogo de rbores
Monumentais de Galicia, ademais dunha secuoia xigante. E
unha longusima ringleira de camelias Mont Blanc cruza
a prctica totalidade da ala oeste do xardn, tingundoa de
branco na sa poca de floracin.

Finalizada a visita, estar prxima a hora da cea.

Recomendmosvos que no camio de volta a Santiago
paredes en Vedra. Tede en conta que a rica gastronoma
do concello ten dado lugar s festas da orella e dos vios e
augardentes do Ulla.

Aconsellmosvos que vos tomedes o voso tempo no

paseo por este seoro de natureza, auga e pedra, pois
numerosos elementos captarn a vosa atencin. o caso
da sorprendente Fonte da Mona ou a Fonte da Troita.

Nun dos xardns do pazo hai

un labirinto de buxo inspirado nun
debuxo do pavimento da
catedral de Canterbury

I>
14 A ruta das camelias

EXPERIENCIA

Camelias durmindo en... Paradores

Pazo de Oca

I>

Pazo de Oca

I>

Pazo de Oca

A ruta das camelias 15

I da 3 I
Pazos e camelias no Salns

En Vilagarca degustamos mexilln,

vieira e ostra con vio albario
Rematada a visita suxermosvos que vos acheguedes vila
de Vilagarca de Arousa para comer. A sa ra feudo de
excelentes mariscos, como o mexilln, a vieira e a ostra,
cultivadas nas bateas. E os seus viedos son o reino do
albario da Denominacin de Orixe Ras Baixas.

Tras almorzar poemos rumbo comarca do Salns, en

pleno corazn das Ras Baixas, onde a camelia sntese moi a
gusto grazas ao seu clima suave e hmido. A simbiose entre
pazos e camelias sorprndenos tamn aqu con exemplos de
extraordinaria beleza.

No sculo XIX plantronse as primeiras

camelias no Pazo de Rubins
O noso primeiro destino o Pazo de Rubins, no concello de
Vilagarca de Arousa. A va principal de comunicacin con
Santiago a AP-9. Aqu concorren un pazo de cinco sculos
de antigidade conservado en perfecto estado, un gran xardn,
un horto e un bosque axardinado, un viedo de albario e un
monte de sobreiras. O conxunto suma 65 hectreas.

I>

I>

Pazo de Rubins

Pazo de Rubins

Coas sementes destas camelias

elabranse aceites, cos que
as monxas do Mosteiro de Armenteira
fabrican xabns

Mis de cen especies de flores adornan o xardn, pero a

camelia o seu emblema dende que a principios do sculo
XIX se plantaron as primeiras, regalo do duque de Caminha.
Sen dbida, outro elemento que vos chamar a atencin son
os seus eucaliptos, trados polo bispo de Tui a esta propiedade
sobre 1820 e que hoxe se atopan entre os mis grandes de
Europa ao superar os catorce metros de permetro.
Solicitndoo con antelacin, o persoal do pazo serviranos
de gua. Ademais de orientarnos por este tesouro
natural ideado en 1870 polo paisaxista francs Martn
Dorgambide, explicarannos o proceso de elaboracin de
aceites esenciais de camelia. A Estacin Fitopatolxica do
Areeiro destlao das sementes obtidas neste terreo, que
logo empregan as monxas do Mosteiro de Armenteira
para fabricar xabns artesns, que tamn podemos levar
de aqu como aromtico recordo.

I>
16 A ruta das camelias

I>

Pazo de Rubins

EXPERIENCIA

Camelias durmindo en... Paradores

Pazo de Rubins

A ruta das camelias 17

I da 4 I
Visita s adegas, o viedo e o bosque do Pazo de Fefins

A Finca da Saleta, en Meis,

pose un extenso xardn de tipo ingls
Pola tarde agrdanos o ltimo verxel da camelia na Finca
da Saleta, no concello de Meis, onde chegaremos dende
a PO-531. O lugar exacto cocese como San Vicente de
Meis. Aqu atoparemos un xardn de cinco hectreas de tipo
ingls, deseado pola arquitecta paisaxista Brenda Colvin e
que se pode visitar con cita previa.

Tralo almorzo podemos aproveitar a ocasin de atoprmonos

na coecida como capital do albario, prncipe dourado
dso vios para lvaro Cunqueiro, e organizar unha visita
s adegas de Fefins. Estas alxanse nun impresionante
pazo integrado nun conxunto artstico do sculo XVI,
declarado Ben de Interese Cultural, do que forman parte
a Igrexa de San Benito, unha atalaia-miradoiro e un
fermoso arco-ponte barroco.

entrada chase unha gran casa de labranza; unha capela

dedicada Virxe da Saleta, que no seu interior conserva un
retablo e unha bveda policromada; e un gran hrreo. Mis
adiante tamn veremos un pombal de planta octogonal
rodeado dun bosque de carballos, eucaliptos e sobreiras.

Ademais das adegas, o interior do Pazo de Fefins acolle

unha hectrea de viedo con cepas centenarias de albario e
un bosque de especies autctonas e buxos centenarios, entre
os que poderemos pasear.

No xardn hai moitas plantas de orixe extica: rododendros,

azaleas, protceas e mirtceas australianas e ericceas
sudamericanas. E numerosas variedades de camelia, de
ptalos brancos, rosas, vermellos, violceos, xaspeados e
reticulados que tinguen o xardn ata a entrada da primavera.
Acharmolo todo perfectamente identificado e etiquetado,
grazas ao inxente labor do matrimonio britnico Gimson,
recoecido con importantes premios e mencins.

Cambados, un bo lugar para cear e durmir

Toda a comarca do Salns ofrece establecementos de
calidade onde poder durmir, como hoteis, casas e hoteis
rurais con encanto. Pero o smbolo o Parador do Pazo
de Bazn, en Cambados. A localidade tamn goza dunha
exquisita oferta de restauracin para poder cear. No seu
aristocrtico barrio de Fefins concntranse gran
nmero de restaurantes, cuxo prato estrela o marisco e o
peixe da ra, acompaados dunha copa de vio albario, da
Denominacin de Orixe Ras Baixas.

I>

I>

Finca A Saleta

18 A ruta das camelias

I>

I>

Finca A Saleta

EXPERIENCIA

Camelias durmindo en... Paradores

Pazo de Fefins

I>

Pazo de Fefins

Pazo de Fefins

A ruta das camelias 19

Camelias durmindo en... pazos

AC-403

Outes

4-6 e10

AG-56

Ro Tambre

Noia
AC-301
Lousame

Boiro Rianxo
AG-11
AC-303

Castelo de Soutomaior

Boqueixn

Catoira

Vedra

PO-204

PO-213
PO-841

AP-53

A Estrada

N-550
PO-220

Vilagarca
de Arousa
Cambados
12-13

Caldas
de Reis

Cuntis
PO-222

Forcarei
PO-534
PO-230

14Meis

O Grove

AP-9

Ro Lrez

PO-224
AG-41

Sanxenxo

PONTEVEDRA
16-17
15

Marn

Ra de Pontevedra
Bueu

Cerdedo
Serra
do
Cando

PO-233
PO-234

C-531

PO-244

C-531

Soutomaior
18

Pazo de Lestrove_ www.pazodelestrove.com

Pazo de San Lourenzo_ www.pazodesanlorenzo.com
> Pazo de Santa Cruz de Ribadulla. Tel_ 981 512 011
> Pazo de Oca. Tel_ 986 587 435
> Pazo de Rubins_ www.pazoderubianes.com
> Adegas do Pazo de Fefins_ www.fefinanes.com
> Finca da Saleta. Tel_ 986 872 323
> Pazo de Lourizn_ 986 805 000
> Castelo de Soutomaior_ www.hotelpousadadelcastillo.com
>

Camelias durmindo en... pazos

Serra
do
Candn

OU-213 N-541

OU-212

A Lama

MIS INFORMACIN_
>

Silleda
PO-201

11 N-640

Ra de
Arousa

PO-205

N-640

EXPERIENCIA

PO-260

Ribeira

INICIO_ Padrn
FIN_ Soutomaior
XORNADAS_ 4

I>

Valga

AC-305

ropomosvos unha escapada en
contacto coa pedra mis nobre de Galicia, a
dos seus pazos, e todo un universo vexetal
concentrado nos seus bosques e xardns.
Neles, as especies autctonas e exticas
conviven entre estanques, fontes e fervenzas.
E xogan en composicins xeomtricas,
ao estilo francs, ou se envolven dunha
apariencia agreste, mis inglesa.
A presenza destacada da camelia, unha
das flores mis emblemticas dos xardns
palacianos de Galicia, aprtalles beleza e
unha marcada personalidade.

Ro Ulla

1 -3

Padrn

Touro

N-525

AC-550

AC-240

AC-261

AG-59

AC-543

Muros

N-547

Santiago de
Compostela

Ames

da 1

Padrn
1_ Xardn Botnico-Artstico
2_ Pazo de Lestrove
3_ Casco antigo
da 2

Santiago de Compostela
4_ Alameda
5_ Pazo de San Lourenzo
6_ Casco histrico
Vedra
7_ Pazo de Santa Cruz de Ribadulla
A Estrada
8_ Pazo de Oca
Vedra
9_ Localidade de Vedra
Santiago de Compostela
10_ Santiago de Compostela
da 3

Vilagarca de Arousa
11_ Pazo de Rubins
Cambados
12_ Pazo de Fefins
13_ Vila de Cambados
Meis
14_ Finca da Saleta
Pontevedra
15_ Pazo de Lourizn
16_ Casco histrico
da 4

Pontevedra
17_ Pontevedra
Soutomaior
18_ Castelo de Soutomaior

A ruta das camelias 21

I da 1 I
Os xardns de Padrn
Os nobres xardns de Galicia son espazos que se prestan ao
paseo sosegado e charla. Podemos iniciar o noso percorrido
en Padrn, vila de resonancia literaria e xacobea, dentro da
comarca do Sar, ao sur da provincia da Corua. Para gozar
con calma destes escenarios suxermosvos chegar a primeira
hora da tarde e buscar hospedaxe na localidade ou no seu
contorno, que ofrece hoteis, pensins, casas rurais e pazos
convertidos en aloxamentos tursticos.

No Xardn Botnico-Artstico
conviven 300 especies diferentes
Unha vez acomodados podedes dirixirvos ao Xardn BotnicoArtstico, declarado Ben de Interese Cultural con categora
de Xardn Histrico en 1946. Est situado ao p da estrada
nacional ao seu paso por Padrn, na Avenida de Compostela.

O seu deseo lembra moda francesa, que se incorporou

s caractersticas dos pazos galegos. Est rodeado por unha
reixa de ferro forxado de estilo decimonnico que incrementa
o aire romntico que xa lle concede a sa frondosidade. A
entrada condcenos ao corredor principal de plataneiros,
que axuda a distribur as sendas e as diferentes reas nas
que se divide o xardn.
Aqu conviven trescentas especies, moitas exticas e algunhas
nicas en Espaa, en apenas unha hectrea de terreo. Destacan
a secuoia vermella, que representa o teito vexetal do xardn, ao
lado da estatua do trobador medieval Macas o Namorado; a
rbore do amor, cuxas ramas espiosas enrdanse formando a
coroa de Cristo; ou a palmeira de Senegal, que proporciona as
palmas para o Domingo de Ramos. Se a nosa visita invernal
gozaremos do colorido das sas camelias e se a principios de
vern da fragrancia das gardenias.

I>

Pazo de Lestrove

O Pazo de Lestrove ten cinco hectreas

de terreo axardinado
O xardn pose unha secuoia vermella,
unha rbore do amor e
unha palmeira de Senegal

Moi preto do centro da vila, seguindo a Ra do Carme,

despois de cruzar a ponte sobre o ro Sar, hai outro destino
interesante pola sa arquitectura e espazos naturais, que se
estenden en cinco hectreas de terreo axardinado. o Pazo
de Lestrove, un edificio orixinario do sculo XVI que serviu de
mansin de recreo aos arcebispos compostelns e que hoxe
un hotel-monumento con categora de catro estrelas.
Tamn se coece como Pazo Anxo da Garda pola
advocacin da sa capela. Suxermosvos que entredes nela
para ver unha impresionante talla a tamao natural da
Dolorosa, obra do escultor Ferreiro. Outro dos elementos
que mis encanto rene unha fonte de pedra de tres
alturas coroada cun Santiago peregrino, que nos d a
benvida dende o patio da entrada.

Os afamados pementos de Padrn

Ao rematar o percorrido podedes cear no restaurante do
pazo ou optar por facelo en Padrn. Nos restaurantes, locais
de tapas, polberas e tascas tradicionais do casco antigo
non faltan os produtos da mesa tipicamente galega. Aqu o
protagonista o pemento de Padrn da Denominacin de
Orixe Protexida Pemento de Herbn, polo que coecido
este concello e o dito que acompaa a sa degustacin:
Uns pican e outros non.

I>

I>

Xardn Botnico. Padrn

22 A ruta das camelias

EXPERIENCIA

Camelias durmindo en... pazos

Pementos de Padrn

A ruta das camelias 23

I>

I>

I>

Alameda de Santiago

Aproveitando a proximidade de Padrn con Santiago de

Compostela, propomosvos dedicar a ma a coecer os
seus espectaculares espazos verdes. Podemos chegar pola
autoestrada ou pola estrada nacional. Atoparedes unha oferta
hoteleira variadsima para aloxarvos: hoteis con encanto,
hostais, pensins, albergues e establecementos rurais.
Ao chegar, suxermosvos comezar o percorrido pola Alameda,
que podera considerarse o xardn palaciano da cidade,
polo papel que xogaba na vida da fidalgua galega como
rea de entretemento e recreo. As mesmas actividades que
os habitantes actuais da cidade desenvolven neste espazo
tan prximo ao centro. Divdese en tres zonas: A Alameda,
a Carballeira de Santa Susana e A Ferradura; cada unha
pertence a pocas e deseos diferentes.

24 A ruta das camelias

Vista dende a Alameda de Santiago

O paseo central da Alameda

estaba reservado antano alta sociedade e
os laterais s clases mis modestas

I da 2 I
Os xardns de Santiago e dos pazos do seu contorno
A Alameda,
o grande espazo verde de Compostela

Monumento a Rosala de Castro na Alameda de Santiago

A escultura das Maras, a mis fotografada

A Alameda nace entrada de Porta Faxeira, onde nos reciben
aliacins de plataneiros, camelias, un magnfico exemplar
de Sequoia sempervirens e unha magnolia plantada pola
Sociedade de Amigos do Pas. Ao final atopmonos coa
escultura das Maras, que representa a das mulleres
que foron moi populares en Compostela. habitual vela
rodeada de xente desexosa de ter unha foto xunto a estas
pintorescas personaxes.
Detrs da escultura estndese un gran paseo central, antano
reservado alta sociedade compostel. As clases sociais
menos privilexiadas podan percorrer os laterais, onde filas
de camelias e tileiros prateados dan sombra a bonitos bancos
de pedra e forxa da antiga fundicin de Sargadelos. Se a
nosa visita coincide en inverno veremos esplendorosos os
exemplares de magnolia de Soulange.

EXPERIENCIA

Carballos, camelias e eucaliptos centenarios

Dende a estatua de Rosala de Castro

contmplase o Campus Universitario

Un estanque e o templete da msica acaban de compoer

este ambiente modernista. Tamn detrs das Maras
vemos un camio que ascende ata a Igrexa de Santa
Susana, que se rodea dunha magnfica carballeira con
exemplares de mis de trescentos anos. Este o espazo
mis antigo de todo o conxunto, mercado local dende a
Idade Media e que algns compostelns anda lembran
como escenario da feira de gando.

Mis adiante, un enorme Eucaliptus globulus, xa centenario,

ofrcenos un banco de madeira ao seu redor para
sentrmonos un anaco a respirar o aire perfumado das sas
follas e contemplar a fachada catedralicia do Obradoiro. A
continuacin, outro interesante espazo presidido pola estatua
da insigne poetisa galega Rosala de Castro proporcinanos
unha vista privilexiada ao Campus Universitario. Compltase
con outras esculturas como a da Leiteira, ademais de
fontes e estanques e un alto pombal.

A Ferradura enlaza os dous extremos da Alameda. Por un

dos seus lados unha gran bveda de carballos en compaa
de camelias centenarias, coecido como o Paseo dos Lens
polas das estatuas que figuran en senllos piares entrada,
cobre o paseo. Dende aqu a catedral e a zona monumental
reglannos o escenario perfecto para unha foto.

A Ferradura conta con notables exemplos arbreos,

como a Perona, un espcime de Abies nordmanniana
plantado en 1947 para conmemorar a visita de Eva Pern.
Tamn hai algns cipreses de Lawson, abetos do Cucaso
ou cedros e destacan as ringleiras de palmeiras canarias e
de castieiros de Indias.

Camelias durmindo en... pazos

A ruta das camelias 25

I>

Pazo de Oca

A beleza dos xardns do Pazo de Oca

Se despois nos reincorporamos N-525 en direccin a
Ourense atoparemos o desvo ao Pazo de Oca, xa no
concello da Estrada. Moitos chmano o Versalles galego
pola beleza dos seus xardns. No exterior, pazo e capela
nense en ngulo recto por un corredor de arcos formando
un fermoso conxunto diante da praza.

I>

I>

Pazo de San Lourenzo de Trasouto

Debo advertir que `aha es lo que dicen las camelias cuando abren,
y `hota cuando se desprenden de la rama y caen;
los japoneses son quienes nos han enseado esto.

Exemplares xigantes de camelia

no Pazo de Santa Cruz de Ribadulla

lvaro Cunqueiro

A poucos quilmetros de Santiago existen dous magnficos

exemplos de xardns palacianos, perfectamente sinalizados
no traxecto pola N-525 en direccin Ourense. O primeiro
o Pazo de Santa Cruz de Ribadulla, altura do concello
de Vedra. O desvo atopardelo indicado como Pazo de
Ortigueira, polo lugar onde se sita.

O Pazo de San Lourenzo

acubilla mis de cen especies vexetais
Dende o miradoiro aos xardns do Campus Sur descenden
unhas magnficas escalinatas. Se baixamos por elas e nos
desviamos dereita, cruzando a Avenida das Burgas,
chegaremos Carballeira de San Lourenzo. s sas costas
levntase o pazo do mesmo nome, construdo entre os sculos
XIII e XVII, includo dentro do Patrimonio Artstico Nacional.
O seu extenso bosque e os seus xardns, completamente
amurallados, esconden mis de cen especies vexetais. A xoia
atpase no xardn claustral e unha gran sebe de buxo de
catro sculos de vida tallada cunha rica simboloxa relixiosa,
que a converte na peza mis relevante da xardinera xeomtrica
espaola de tipo relixioso.

26 A ruta das camelias

Pazo de Santa Cruz de Ribadulla

No casco histrico degustamos

as tpicas racins galegas
O final do percorrido coincidir coa hora da comida. As
ras do casco histrico, en especial O Franco, A Raa e
outras prximas, ofrecen unha gran variedade de locais
onde degustar as tpicas racins galegas: polbo feira, raxo,
pementos de Padrn, orella, berberechos, mexillns, lacn
ou xamn asado, entre outras. Ou, se preferides, podedes
decantarvos por un caldo e cocido galego, mariscos ou peixes
en caldeirada ou tenreira galega.

EXPERIENCIA

Moitos expertos considrano o espazo botnico ornamental

mis fascinante de Galicia. As camelias estn aqu
representadas con mltiples variedades e algn exemplar
xigante. Na coecida como Carreira das Noivas forman
un fermoso corredor de ambiente buclico. Pero se o que
preferides maxia e misterio, entn percorrede a Carreira
das Oliveiras, un longo paseo entre oliveiras centenarias,
cuxas ramas se entrecruzan sobre as nosas cabezas.
Tampouco debebes perdervos recunchos cheos de encanto
como a fonte barroca da Coca ou a Fervenza.

Camelias durmindo en... pazos

No interior poden visitarse os xardns, totalmente

amurallados. Un dos elementos mis sorprendentes un
grande estanque a modo de ro que cruza diagonalmente
o xardn. Unha ponte de arcos de pedra, baixo a que se
refuxia un embarcadoiro, atravsaa no medio do seu curso.
Separa simbolicamente o ben, representado nunha metade
do estanque por un pescador de pedra; do mal na outra,
con esculturas de canns e feras ptreas.
No xardn francs posible admirar un labirinto de
buxo, inspirado nun debuxo do pavimento da catedral de
Canterbury. As plantas de camelias prodganse por moitos
recunchos. Na avenida dos Tileiros fcil evocar escenas de
poca con paseos ou carreiras a cabalo. Aconsellmosvos
que vos deixedes perder percorrndoo todo para atopar
fontes, lavadoiros, floreiros e ocos de pedra e cermica con
plantas no seu interior. Acharedes espcimes destacables
como unha gran Camellia reticulata, unha Cryptomeria
japnica centenaria ou unha secuoia vermella, entre outras
moitas variedades vexetais.

O grande estanque que atravesa o xardn

pose unha ponte que separa
de maneira simblica o ben e o mal

Ceamos en Vedra
hora de cear recomendmosvos parar en Vedra antes de
regresar a Santiago para saborear a sa rica gastronoma.
Produtos como a orella e os vios e augardentes do Ulla
gozan de festa propia neste concello.

A ruta das camelias 27

I da 3 I
Os xardns palacianos das Ras Baixas
Seguindo a pista de belos xardns palacianos, propomosvos
que vos dirixades comarca do Salns, nas Ras Baixas,
despois do almorzo. Ademais, aqu resulta moi doado atopar
aloxamento, pois existe unha ampla oferta e de calidade
en toda a zona. Mesmo se consideramos hospedarnos nun
Parador, atoparemos o excepcional Pazo de Bazn en
Cambados e, prximo tamn, o de Pontevedra, situado
nun cntrico pazo renacentista.

Os eucaliptos do Pazo de Rubins,

con 14 metros de permetro,
estn entre os mis grandes de Europa

I>

Pazo de Rubins

28 A ruta das camelias

A adega e os xardns do Pazo de Fefins

Dende Vilagarca de Arousa axia chegaremos a Cambados.
Nesta vila tan marieira como seorial podemos visitar os
xardns e o Pazo de Fefins, na cntrica praza do mesmo
nome, onde tamn se levanta a Igrexa de San Benito,
unha atalaia-miradoiro e un belo arco-ponte barroco. Todo o
conxunto est declarado Ben de Interese Cultural.

A camelia reina no Pazo de Rubins,

entre mis de cen especies de flores
Pola autoestrada AP-9 chegaremos a Vilagarca de Arousa,
en cuxas aforas, pola estrada de Pontevedra, est o Pazo
de Rubins. Aqu a camelia a seora entre mis de cen
especies de flores, dende que o duque de Caminha as
obsequiou a principios do sculo XIX. Hoxe recllense as sas
sementes para destilar o aceite esencial co que as monxas
do Mosteiro de Armenteira elaboran xabns artesns, que
tamn atoparedes no pazo.

O interior do pazo alberga a adega mis antiga do lugar,

en activo dende 1904. Percorreremos unha extensin dunha
hectrea de viedo en emparrado e pasearemos entre os
xardns, que gardan especies autctonas e buxos centenarios,
coidados con esmero. Tamn posible acceder s estancias
do pazo, onde descubriremos o gusto refinado da fidalgua
galega que se asentaba en vilas e cidades.

Nas sas 65 hectreas de extensin, o pazo garda, ademais

do xardn, un monte de sobreiras e un viedo de albario,
que alimenta a producin de vios da adega, amparada pola
Denominacin de Orixe Ras Baixas. Chamaranvos a atencin
os seus exemplares de Eucaliptus globulus, plantados en 1820
como regalo do bispo de Tui. Estn entre os mis grandes de
Europa, con catorce metros de permetro.

I>

Trala visita ser xa hora de xantar. Nas ras prximas

concntranse restaurantes, mesns e locais de tapas que
nos sorprendern cos seus mariscos e peixes da ra. Non
esquezades regar a comida cun albario da Denominacin
de Orixe Ras Baixas, non en van estamos na sa capital.

As mltiples cores da camelia

na Finca da Saleta
Pola tarde podemos organizar a visita Finca da Saleta
no prximo concello de Meis. Nesta ocasin agrdanos
unha gran casa de labranza con hrreo, pombal e capela.
O conxunto est rodeado por cinco hectreas de carballos,
eucaliptos e sobreiras e un xardn de tipo ingls, deseado
pola paisaxista Brenda Colvin.
Tamn aqu a camelia protagonista, tinguindo a paisaxe
de branco, rosa, vermello, violceo ou xaspeado durante a
sa floracin. Pero tamn atoparemos rododendros, azaleas,
protceas e mirtceas australianas e ericceas sudamericanas,
perfectamente etiquetadas e identificadas.

Pazo de Rubins

EXPERIENCIA

Peixe e marisco en Cambados,

capital do vio albario

Camelias durmindo en... pazos

I>

Pazo de Fefins

I>

Finca A Saleta

A ruta das camelias 29

Impresionantes exemplares de camelia no Pazo de Lourizn

Poemos rumbo a Pontevedra. Moi preto desta poboacin,
na estrada que se dirixe a Marn, atpase o Pazo de Lourizn
e o seu gran terreo de 54 hectreas, que hoxe alberga o
Centro de Investigacins Forestais. A sa relevancia
botnica e arquitectnica merece unha visita.
Impresionaranos a gran edificacin de estilo modernista,
cunha escalinata de corte imperial, profusas columnas,
enormes ventanais, estatuas e ornamentos. Fxoa levantar o
poltico Montero Ros, quen negociou o Tratado de Pars de
1898 que puxo fin guerra hispano-norteamericana.
O contorno contn numerosos puntos de interese como o
invernadoiro de cristal, o pombal, o hrreo, o lagar, as runas
do muo, o lavadoiro, a charca das troitas, o Parque das Ras,
diversas fontes histricas e a Gruta dos Espellos, adornada
con vidros de cores.

O Xardn Botnico, creado en 1949 coa denominacin de

Arboreto, conserva especies tanto exticas como autctonas
que se plantaron dende o sculo XIX ata a actualidade.
O cedro do Lbano, a Metasequoia glyptostroboides e a
formacin de castieiros xaponeses e chineses estn includos
no Catlogo de rbores Singulares de Galicia. Pero tamn
destacan o olmo holands, as palmeiras raa ou a avenida
de magnolias. Os expertos cualifican como impresionantes
os seus exemplares de camelia Alba Plena. As plantas de
camelias mis antigas datan do sculo XIX.
Trala visita podedes cear en Pontevedra. No casco histrico
da cidade atoparedes bos mesns e restaurantes da excelente
cocia tradicional galega.

I da 4 I
O Castelo de Soutomaior e o seu Xardn de Excelencia Internacional
Tralo almorzo en Pontevedra aconsellmosvos aproveitar
a ma cunha ltima visita ao Castelo de Soutomaior, na
localidade prxima do mesmo nome, onde chegamos
en pouco mis de media hora en coche. Os seus xardns
foron os primeiros de Espaa en obter o ttulo de Xardn
de Excelencia Internacional, outorgado pola Sociedade
Internacional da Camelia durante o Congreso Internacional
da Camelia, celebrado na China en 2012, dada a importancia
que esta flor ten no parque botnico de Soutomaior.

Neste parque botnico existen 400 plantas de camelia de ata

25 especies diferentes, algunhas delas centenarias. Un dos
exemplares consta de 18 troncos que medran dende a base
da rbore e un dimetro de copa de 17 metros, o que a
converte na mis ancha de Galicia.
Nas sas 35 hectreas de extensin conviven palmeiras,
laranxeiras, eucaliptos, castieiros, carballos e magnolios
sobre este outeiro no que se alza o castelo medieval. A sa
construcin primitiva data do sculo XII e nel fixo o seu
feudo Pedro Madruga, figura clave da Galicia do sculo
XV, tanto na loita contra as revoltas campesias como
contra os Reis Catlicos.
Ao conxunto amurallado accdese por unha ponte levadiza.
Sobre a porta distinguiremos o escudo dos marqueses de Mos.
Dentro do palacio podemos contemplar as estancias totalmente
restauradas e a excelentemente labrada Galera de Damas,
que constite un magnfico miradoiro ao patio de armas.

O Xardn Botnico pose

castieiros xaponeses e chineses,
cedros do Lbano e olmos holandeses

I>
30 A ruta das camelias

A rbore de camelia mis ancha de Galicia

EXPERIENCIA

Camelias durmindo en... pazos

Pazo de Lourizn

I>

Pazo de Lourizn

I>

Castelo de Soutomaior

A ruta das camelias 31

Camelias e adegas

Vilagarca
de Arousa
Vilanova
de Arousa

A Illa
de Arousa

EXPERIENCIA

Moraa

da 1

AP-9

10

14

Portas

PO-301

Ra de
Arousa

uxermosvos vivir unha experiencia
enoturstica combinada coa visita aos
mellores xardns palacianos e seoriais de
Galicia. Nestes espazos a flor da camelia
brilla con luz propia. E acompase doutras
especies, autctonas e exticas, de alto valor
botnico e esttico, coidadas con aloumio
e esmero. Ao noso paso tamn nos veremos
rodeados de hortos, froiteiros e viedos, de
cuxas uvas saen os excelentes caldos das
denominacins de orixe galegas.

PO-305
N-640

Caldas
de Reis PO-221

Cambados

Ribadumia 16 Meis

Barro
N-550

PO-231

1 -7

12

11e15

PO-223

13

17-18

AG-41

Illa da
Toxa

O Grove

N-541

PO-224

da 2

Ro Lrez
Meao

Poio
19

VG-4.1

PONTEVEDRA
PO-242
20-21

PO-308

Sanxenxo
Portonovo

Marn

Ra de Pontevedra
PO-244

PO-264

Soutomaior

N-550

INICIO_ Cambados
FIN_ Soutomaior
XORNADAS_ 4

MIS INFORMACIN_

Pazo de Bazn. Tel_ 986 542 250

Museo Etnogrfico e do Vio. Tel_ 986 526 119
> Adegas do Pazo de Fefinss_ www.fefinanes.com
> Pazo de Rubins_ www.pazoderubianes.com
> Pazo Quinteiro da Cruz_ www.pazoquinteirodacruz.es
> Finca da Saleta. Tel_ 986 872 323
> Castelo de Soutomaior_ www.hotelpousadadelcastillo.com
>
>

22

Cambados
1_ Pazo de Bazn
2_ Alameda da Calzada
3_ Museo Etnogrfico e do Vio
4_ Runas de Santa Maria Dozo
5_ Praza de Fefins
6_ Pazo de Fefins

Cambados
7_ Vila de Cambados
Vilagarca de Arousa
8_ Pazo de Rubins
9_ Carril
Ribadumia
10_ Pazo Quinteiro da Cruz
O Grove
11_ Paseo Martimo
12_ Porto deportivo
Illa da Toxa
13_ Illa da Toxa
da 3

Illa da Toxa
13_ Illa da Toxa
O Grove
12_ Porto deportivo
14_ Ra de Arousa
15_ Porto
Meis
16_ Finca da Saleta
Illa da Toxa
13_ Illa da Toxa
da 4

Illa da Toxa
17_ Capela das Conchas
18_ Tenda-museo
Poio
19_ Combarro
Pontevedra
20_ Casco histrico
21_ Capela da Peregrina
Soutomaior
22_ Castelo de Soutomaior

I>

Pazo Quinteiro da Cruz

Camelias e adegas

A ruta das camelias 33

I da 1 I
En Cambados, o berce do albario
Cambados, vila seorial e marieira, est situada na
comarca pontevedresa do Salns, nas Ras Baixas. un
excelente punto de partida para esta aventura que une
viedo e xardn. Ser moi doado chegar ata aqu grazas
proximidade da Autoestrada do Atlntico (AP-9) e doutras
importantes vas de comunicacin.
Recomendmosvos chegar a primeira hora da tarde, con
tempo para instalarvos no hotel e comezar a descubrir os
mltiples encantos da zona. A oferta de aloxamento incle
pazos, casas rurais e seoriais e tamn adegas que ofrecen
hospedaxe. A insignia hoteleira o magnfico Pazo de
Bazn, edificio do sculo XVII, convertido hoxe en Parador
de Turismo, onde no seu da se aloxou o Xeneral De Gaulle.
O pazo goza dunha cntrica situacin, fronte Alameda
da Calzada, onde os chopos e os lamos dan sombra aos
visitantes durante a Festa do Vio Albario, que se celebra
na primeira semana de agosto e est declarada de Interese
Turstico Nacional. Se facedes coincidir a visita con este evento

I>

veredes o lugar convertido nun bulicio de xente entregada

boa comida, bebida e charla nas casetas que instalan
os adegueiros. Durante eses das ofrecen os seus mellores
albarios a prezos populares, que se poden acompaar cos
excelentes mariscos da ra.

Os segredos do vio do Salns

Propomosvos comezar a tarde no Museo Etnogrfico e do
Vio, un dos primeiros de temtica vitcola que se fundou
en Espaa. Dende a Alameda da Calzada transitamos un
tramo da Avenida de Vilario ata o cruzamento coa ra de
San Francisco, que seguimos ata onde se cruza coa Avenida
da Pastora, por onde ascendemos ata chegar ao museo. Est
instalado nunha antiga casa reitoral do sculo XVI, chamada
Casa de Ricoy, e identificarmolo polo seu gran letreiro na
fachada. No seu interior descubrimos os segredos do vio do
Salns e da Denominacin de Orixe Ras Baixas.

As runas de Santa Maria Dozo

De vios polo barrio de Fefins

A poucos pasos atpanse as runas de Santa Maria Dozo,

declaradas Monumento Nacional, que albergan un cemiterio,
ao que lvaro Cunqueiro describiu como o mis melanclico
camposanto. En canto atravesedes o enreixado que d
paso ao que queda desta igrexa, representativa do estilo
gtico marieiro, comprenderedes por que a sa visita
imprescindible. Os restos que se conservan dos muros de pedra
anda sosteen uns arcos, nus cara ao ceo, pero ricamente
ornamentados con adornos de blas. No solo reprtense o
espazo multitude de lpidas con cruces, esculturas e as flores
que as decoran, xunto rebelde vexetacin arbustiva que se
fai forte entre as pedras.

Unha vez concluda a visita seguro que xa ser unha hora

apetecible para a degustacin dos vios albarios do Salns.
Suxermosvos que volvades ao centro de Cambados e vos
internedes no aristocrtico barrio de Fefins ata chegar
praza do mesmo nome. Esta formidable explanada de pedra
est rodeada por un conxunto artstico levantado no sculo
XVI e declarado Ben de Interese Cultural. Del forman parte
a Igrexa de San Benito; unha atalaia-miradoiro, chamada
Torre da Homenaxe; un precioso arco-ponte de traza
barroca; e o portentoso Pazo de Fefins, flanqueado por
dous curiosos balcns circulares a modo de plpitos.

As hipteses que falan da destrucin parcial da igrexa no

sculo XIX apuntan a un incendio, fortuto ou provocado,
debido aos enfrontamentos ou s continuas revoltas da
poca. A sensacin de melancola e romanticismo que pode
inspirar este lugar multiplcase en das anubrados ou, se son
soleados, hora na que o Sol declina polo Atlntico dende o
Monte da Pastora. Nese momento este escenario prstase
a belos xogos de luces entre os arcos, polo que ser unha
boa oportunidade para captar unhas preciosas imaxes.

I>

Alameda da Calzada. Cambados

34 A ruta das camelias

EXPERIENCIA

Camelias e adegas

Runas de Santa Maria Dozo

Unha visita s adegas de Fefins

O interior do Pazo de Fefins alberga dende 1904 a adega mis
antiga do lugar. Bodegas del Palacio de Fefianes produce tres
tipos distintos de albario e augardentes. Se o programamos
con antelacin podemos percorrer as sas distintas salas de
fermentacin, crianza e embotellado. E ver o proceso produtivo
in situ, acompaados do persoal da adega, que nos guiarn
para explicarnos paso a paso a elaboracin dos seus caldos, que
poderemos degustar. Nunhas instalacins con tanto avoengo
vemos como conviven as modernas tecnoloxas produtivas en
harmona coa crianza do vio en barricas de carballo, gardadas
nun ambiente dominado pola pedra e a madeira.

I>

Adega do Pazo de Fefins. Cambados

I>

Pazo de Fefins

A ruta das camelias 35

O viedo, o xardn e o bosque mxico

do Pazo de Fefins
Outro atractivo dentro do pazo o viedo histrico, cuxo
percorrido organiza a Adega Gil Armada. posible pasear pola
plantacin guiados por unha enloga, que nos explicar as
cualidades particulares desta uva, o seu cultivo, o seu clima e o
seu solo. Despois acompaaranos na cata final para axudarnos
a identificar aromas que lembran ao limn, a herba mollada,
a rosa silvestre ou s froias tropicais. Toda unha sinfona de
olores e sabores que poden sar da nosa copa.
Ao final das hortas, onde se conservan estes antigos viedos,
est o bosque mxico. O apelativo merecido, pois aparece
por sorpresa tras atravesar un corredor de vides en emparrado.
Como por arte de maxia vmonos dentro dunha impresionante
bveda de buxo, rodeada de especies autctonas como
carballos e castieiros centenarios. Tamn percorreremos o
xardn, que, segundo a poca, dixase invadir de diferentes
cores e olores, grazas s rosas, as peonias, as lilas, o helitropo,
o philadelphus ou o muguet, entre outras.

I>

Pazo de Fefins

36 A ruta das camelias

O interior do pazo
A mesma adega tamn organiza a visita s estancias do
pazo, cuxa decoracin reflicte os gustos exquisitos dunha
fidalgua asentada en vilas e cidades, mis afastada do
universo cultural campesio. Seguro que vos sorprenden
elementos como o belo papel pintado inspirado en motivos
orientais dun dos salns. Foi un capricho extico trado polo
primeiro marqus de Figueroa de Rusia, onde exerceu como
embaixador a principios do sculo XIX.

Peixe, marisco e albario

Ao despedrmonos das adegas e dos seus distintos espazos
ser hora de cear. Peixes e mariscos desta ra preparados
prancha ou con salsas e guarnicins mis ou menos
sofisticadas, mesmo a base de albario, reinan nos mens
dos restaurantes e locais de tapas das ras lindantes
Praza de Fefins.

I>

Pazo de Fefins

I>

Pazo de Rubins

I da 2 I
Camelias e viedos nos pazos de Vilagarca de Arousa e Ribadumia
O Pazo de Rubins,
un maxestoso xardn de inverno
Despois
dun
almorzo
tranquilo
en
Cambados
aconsellmosvos comezar a ma cunha visita de alto valor
botnico, enolxico e histrico-artstico. Refermonos ao
Pazo de Rubins, moi prximo poboacin de Vilagarca
de Arousa, onde chegaremos en apenas vinte minutos en
coche pola VRG-43.
Ao siturmonos ante o portaln de entrada propiedade
xa reparamos na inscricin histrica realizada por Garca de
Caamao e Mendoza, Seor da Casa de Rubins. A visita, de
das horas de duracin, estar guiada por persoal do pazo e
desenvolverase como un paseo moi didctico polos xardns,
o parque, o bosque e o viedo ata conclur no interior da
Casa de Rubins, que, dende a sa reforma no sculo XVIII,
quedou convertida en pazo.

I>

EXPERIENCIA

Pazo de Rubins

Camelias e adegas

Aqu a camelia a seora entre mis de cen especies de

flores, dende que o duque de Caminha llas obsequiou aos
seores da casa a principios do sculo XIX. A idade e o porte
tenas convertido en formacins sorprendentes. Hoxe
existen mis de 35 especies e 800 variedades diferentes, que
fan de Rubins un xardn de inverno maxestoso.
Un dos lugares mticos do paseo o Estanque das Ras,
coa sa prgola e glorieta emparrada e circundado por
plataneiros e buxos. Tras del internmonos nun bosque
axardinado de frondosas rbores de especies caducifolias.
Se o da soleado fixdevos como a luz revela toda a
vexetacin do sotobosque.

As camelias imperan no Pazo de Rubins,

dende que o duque de Caminha
llas regalou aos seores da casa
a principios do sculo XIX

I>

Pazo de Rubins

A ruta das camelias 37

I>

I>

Pazo Quinteiro da Cruz

Pazo Quinteiro da Cruz

Poderemos participar na vendima,

se a poca
Dende este espazo ascendemos por unha ladeira cultivada
fundamentalmente de albario, dende onde gozamos
dunhas magnficas vistas da ra e de Vilagarca de Arousa. O
viedo estndese ao longo de 25 hectreas e o seu cultivo
realzase en emparrado e espaleira. Quizais poidamos
observar as tarefas dos operarios do viedo. Se o desexamos
tamn posible participar na vendima, cando sexa a poca,
programndoo previamente.
Tralo viedo descubrimos a zona mis nova do xardn, de
25 mil metros cadrados, que alterna zonas de pendente
rochosas e un fermoso salto de auga. A filosofa que impulsa
os traballos aqu, algns anda en fase de proxecto,
recuperar unha zona que quedou afectada durante a vaga
de incendios de 2006 en Galicia.

O peculiar cheiro do alcanfor

Os nosos anfitrins non deixarn que perdamos detalle
do conxunto de elegantes criptomerias, de palmeiras, das
perennifolias da entrada, dos calocedros, das enormes
sobreiras e dos alcanforeiros, convidndonos a partir
unha folla destes ltimos para comprobar o tpico cheiro
do alcanfor. Seguro que tamn nos asombraremos ante
a magnitude dos xigantescos exemplares de Eucaliptus
globulus plantados en 1820, entre os que se atopa o mis
grande de Europa, con 14 metros de permetro. As sorpresas
parecen non ter fin en Rubins.

38 A ruta das camelias

A Camelia de Ouro,
no Pazo Quinteiro da Cruz

I>

Pazo Quinteiro da Cruz

Visita ao interior do pazo,

a sa panadera e a sa adega
Despois de percorrer o exterior o momento de entrar no
pazo, con estancias decoradas ao estilo do sculo XVIII. As
mesmo, visitaremos a capela familiar, unha construcin do
XVI consagrada a San Xos, onde podemos observar unha
rareza da simboloxa relixiosa: os esponsais da Virxe. Tamn
atoparemos inusual a representacin do coecido como
San Xos Milagreiro, unha imaxe do santo de mozo co
Neno Xess en brazos.
Rematamos cun percorrido por diversas construcins que
levan en p dende o sculo XV, como a panadera, a adega
e as cortes, que se restauraron e hoxe dan servizo s visitas
e tenda. Nela atopamos produtos de elaboracin artesanal
relacionados co universo vexetal de Rubins como candeas
de alcanfor, xabns de aceite de camelia, xoiera artes,
ademais do vio producido nas adegas do pazo.

EXPERIENCIA

O Pazo Quinteiro da Cruz pose

instrumentos do lagar e apeiros de labranza
catalogados no patrimonio histrico
vitcola europeo

As ameixas de Carril
Para cando sexa a hora de xantar propomosvos facer un
pequeno traxecto en coche ata Vilagarca de Arousa, unha
das principais vilas de Galicia, onde os seus restaurantes
serven excelentes peixes e mariscos. Outra opcin conducir
dez minutos mis cara ao norte, ata chegar poboacin
de Carril, famosa pola sas ameixas, exaltadas cunha festa
gastronmica propia en agosto. Recomendmosvos un men
deste exquisito bivalvo, acompaado con outros mariscos da
zona, sen renunciar aos albarios da subzona do Salns, da
Denominacin de Orixe Ras Baixas.

Camelias e adegas

Trala sobremesa, animmosvos a visitar un dos exemplos

de xardn palaciano mis sobresantes de Galicia, o Pazo
Quinteiro da Cruz, na parroquia de Lois, dentro do concello
de Ribadumia. un espazo de elevado valor botnico e
ornamental, onde a camelia a protagonista do xardn, non
s porque aqu se cultivan mis de mil variedades, senn
porque faise con aloumio e sabedora, grazas ao cal foi
merecedor, en varias ocasins, do galardn Camelia de
Ouro no Concurso-Exposicin Internacional da Camelia.
Ao pasear por este terreo de sete hectreas comprobaredes
como o contorno semella que destila a esencia de boa parte
do simbolismo galego polos elementos que o compoen:
a casa nobre; unha fermosa construcin do sculo XVIII;
dous hrreos espectaculares, un que mide ata 15 metros de
lonxitude e o outro incorporado a un estanque-lavadoiro;
dous cruceiros, fontes ornamentais, o pombal e a capela.
Notaredes como todos se envolven da sinxela beleza do
granito galego, macerado durante dcadas na humidade
do musgo e do lique.
A propiedade incle un alpendre con soportais onde se
expoen elementos de importante valor etnogrfico como
unha antiga lareira, instrumentos do lagar e apeiros de
labranza, catalogados no patrimonio histrico vitcola
europeo e no patrimonio histrico-artstico de Galicia.

A ruta das camelias 39

I da 3 I
Marisco, xardns e augas mineiromedicinais

Unha adega familiar

O xardn est rodeado de viedos de albario, que tamn
imos percorrer. Deles extraen unha producin limitada, pero
exquisita, coa que elaboran os seus cotizados vios brancos
na adega familiar, aloxada nunha antiga construcin de pedra
dentro da propiedade. No interior podedes contemplar todo
o equipamento necesario para a criomaceracin do mosto
e o posterior proceso de fermentacin e control, a baixa
temperatura, en tanques de aceiro inoxidable. Ao rematar a
visita ser boa hora para catar os seus caldos.

Ceamos no Grove e
pasamos a noite na Illa da Toxa

I>

Pazo Quinteiro da Cruz

Concludo o percorrido propomosvos ir en direccin

sueste cara ao Grove, poboacin coecida como a capital
do marisco e gozar dunha pequena camiada polo Paseo
Martimo observando a intensa actividade do seu porto
deportivo, antes da cea. Cando o apetito se manifeste,
calquera das marisqueras da zona seguro que ser do voso
agrado. hora de durmir atoparedes aloxamento de gran
calidade na bela e prxima Illa da Toxa, xa que dispn de
dous hoteis-balneario e un hotel-talaso, que son emblema
de luxo e termalismo.

I>

Unha travesa pola Ra de Arousa

O traballo nas bateas

Tras gozar dun bo almorzo cunhas estupendas vistas ao mar e

ao contorno da Ra de Arousa dende A Toxa, embarcmonos
nunha travesa marieira pola ra, para descubrir os seus
encantos paisaxsticos e a sa riqueza marisqueira. Non
esquezades que as Ras Baixas galegas estn consideradas
unha das maiores reservas de fitoplancto do planeta, segundo
a FAO. Esta a razn de que diferentes mariscos criados aqu
en bateas obtean un tamao e sabor excepcional.

Durante a excursin fondase ao lado de verdadeiros

bosques de algas, fciles de observar dende o fondo
acristalado do barco. Tamn nos detemos ante as bateas
para comprobar o duro traballo dos bateeiros, que realizan,
con axuda mecnica, o desdobre das cordas que suxeitan
o marisco e que poden pesar ata 300 quilos. E lmpanas
de algas ou parasitos para que non afecten ao crecemento
dos mexillns, ostras ou vieiras cultivadas na batea. Dende
o fondo transparente do barco posible ver como esas
cordas penduran cara ao fondo mario e ademais descubrir
bancos de peixes de distintas especies, como sargos, bogas
ou peixes bsta.

Para iniciar a aventura ser necesario que nos despracemos

de novo ao porto deportivo do Grove, a s cinco minutos
en coche, dende onde salen veleiros, catamarns ou barcos
de fondo transparente que realizan estas travesas pola ra.
Moitos deles xa ofrecen a comida a bordo, a base dun men
tipicamente galego que adoita inclur a degustacin de
marisco fresco, en empanada galega e noutras preparacins
tpicas, acompaado de vio albario da Denominacin de
Orixe Ras Baixas, polo que vos aconsellamos esta opcin.

Cando desembarquemos no porto do Grove, podemos

recompoernos da viaxe tomando un refrixerio sentados
nalgunha terraza prxima para despois poer rumbo ao
concello de Meis, onde chegaremos logo dunha media hora
escasa pola AG-41.

Bateas

40 A ruta das camelias

EXPERIENCIA

Camelias e adegas

A ruta das camelias 41

I>

Finca A Saleta

I>

Capela das Conchas. A Toxa

I>

A Toxa

A Finca da Saleta, un referente botnico

Neste contorno atpase a Finca da Saleta, referencia botnica
nos rexistros de Xardns de Espaa da Sociedade Espaola
da Camelia, de importante relevo no cultivo desta flor. Aqu
cultvanse 200 exemplares de camelia arredor dunha pradeira
que aparece tinguida de branco, rosa, vermello, violceo e
xaspeado durante a floracin (entre novembro e marzo).
Tamn nos saen ao paso rododendros, azaleas, protceas
e mirtceas australianas e ericceas sudamericanas,
perfectamente etiquetadas e identificadas; un corredor
con diferentes variedades de enredadeiras e lugares onde
os arbustos pasaron categora de rbores. O terreo est
rodeado por cinco hectreas de carballos, eucaliptos e
sobreiras, entre os que se agacha un pombal octogonal. En
xeral imos ver un xardn onde reina un caos perfectamente
ordenado, deseado pola paisaxista Brenda Colvin.
Ao lado da casa de labranza atopamos un hrreo e unha
capela, que anda conserva un retablo e una bveda
policromada, onde se dan cita os vecios para celebrar o da
da Virxe da Saleta.

42 A ruta das camelias

Un tratamento termal na Toxa

Cando concla a visita recomendmosvos volver Illa da
Toxa para entregarvos a una tarde de relax, que aproveite
os efectos salutferos da auga do mar ou dos mananciais.
Tamn podedes recibir un tratamento de beleza, relax ou
sade. Hainos tan suxestivos como os que combinan a
talasoterapia coas propiedades benficas da uva albaria.
As tampouco deixamos de lado outro dos aspectos que a
viticultura do Salns exporta a campos como o teraputico
ou o cosmtico.
Tralo tratamento termal sempre apropiado e ata desexable
rematar de relaxarse cunha pequena sesta. Ao espertar
sentirmonos completamente descansados para dar un
paseo pola illa, que nos sentar ben antes de cear e abriranos
o apetito. As beiras da illa ofrecen vistas privilexiadas ra,
pisando a area da praia, ou dende paseos con brancas
balaustradas. Tamn existen no interior sendas con palmeiras
e un parque de pieiros para respirar aire puro.

EXPERIENCIA

I da 4 I
Da Toxa a Combarro, Pontevedra e Soutomaior
A tradicin xaboeira da Toxa
Ao rematar o almorzo, non podemos abandonar a illa sen
visitar a singular Capela das Conchas, en pleno centro.
O interior conserva certo aire marieiro, pero a verdadeira
atraccin o exterior, completamente recuberto de cunchas
de vieira, que nos ofrece un decorado perfecto para
inmortalizar a visita cunha foto.
Se desexamos ultimar as compras e regalos podemos
achegarnos ata a tenda-museo da Toxa, marca que
produce un dos xabns con mis tradicin de Espaa, ademais
doutros produtos de hixiene e cosmtica. No seu interior

Camelias e adegas

seguiremos a sa historia a travs de paneis explicativos, e

atoparemos venda sales, xabns ou cremas, elaboradas
coas augas termais. Ao deixar a illa ser inevitable tropezar
coas vendedoras de colares de cunchas, que se apostan xunto
estrada, dando a benvida e despedindo aos visitantes.
Convidmosvos a seguir a ruta pola PO-316 e a PO-308,
estrada costeira que percorre o sinuoso perfil norte da Ra
de Pontevedra. Ao noso paso iremos atopando pequenas
poboacins marieiras e importantes vilas tursticas, como
Sanxenxo e Portonovo.

A ruta das camelias 43

O encanto de Combarro
Pouco antes de chegar a Pontevedra annciase a poboacin
de Combarro, asombrosa polo seu singular carcter marieiro.
Recomendmosvos facer unha pequena parada para que
vos internedes no seu conxunto histrico ata a Praza de
San Roque e paseedes polas sas ras en pendente, que
descenden cara ra. Dende aqu teremos a sensacin
de estar sobre unha gran mole de granito, onde se teen
esculpido as casas cos seus soportais e as sas balaustradas
de forxa, pedra ou madeira.
Durante o paseo atoparemos gran nmero de cruceiros,
a maiora coa imaxe da Virxe e Xess, unidos polos seus
respectivos costados. Se probamos a mirar cara a onde o
fai o Cristo estaremos dirixindo a vista a terra e se facemos
o mesmo coa Virxe orientmonos cara ao mar. Esta a
peculiaridade dos cruceiros de Combarro.
Despois continuade cara praia de Padrn, que nos revela a
panormica mis sorprendente de Combarro, formada por trinta
hrreos aliados ao p do mar. Adornados de plantas, mesmo
coa pintura descascada e con pequenas illas de herba nos seus
tellados, o seu aspecto resulta cativador. Tradicionalmente, os
marieiros usbanos como secadoiros de peixe e almacn de
millo, patacas e outros produtos trados en barca do outro lado
da ra, onde posuan terras de labranza, por ser as da sa beira
agrestes e menos apropiadas para o cultivo.

I>

As animadas prazas
do casco histrico de Pontevedra

As curiosidades do xardn do Castelo de Soutomaior

Ao partir de Combarro, seguindo a mesma direccin cara

ao interior da ra, enseguida chegamos a Pontevedra, onde
vos propoemos almorzar nalgunha das tascas, bares ou
restaurantes do seu casco histrico, do que presumen os
pontevedreses por ser un dos mellor conservados de Galicia.
O caf da sobremesa reservdeo para a terraza dalgunha das
belas prazas da cidade, como a da Verdura, A Ferrera ou
A Lea, espazos pblicos sempre moi animados, pois aqu
gzanse con especial intensidade.
Tampouco podedes abandonar Pontevedra sen visitar
a Capela da Peregrina, unha das edificacins mis
simblicas da cidade, xa que o santuario da sa patroa.
A sa planta practicamente redonda, en forma de
cuncha de vieira, e a sa fachada convexa est precedida
por un atrio con escaleiras adornado por unha balaustrada
con pinculos. No corpo superior fixdevos nas imaxes
de Santiago, San Roque e a Peregrina, todos vestidos de
peregrinos xacobeos, como protectores dos fieis que an a
Santiago polo Camio Portugus.

E para poerlle o broche de ouro ltima xornada entre

viedos e xardns animmosvos a visitar o nico xardn de
Espaa declarado Xardn de Excelencia Internacional, ttulo
outorgado pola Sociedade Internacional da Camelia. Trtase
do parque botnico do Castelo de Soutomaior, situado no
concello do mesmo nome, dentro da comarca de Redondela.

en cuxa base medran 18 troncos, que o converten no de

maior porte de Galicia. Anda que por idade, o decano do
lugar un castieiro de 800 anos, dentro dun bosque con
rbores autctonas. Tamn atoparemos palmeiras, secuoias,
plantacins de froiteiros e unha espectacular panormica dos
viedos dispostos en bancais sobre o outeiro.

Pola N-550 chegaremos en aproximadamente 25 minutos.

Non debemos demorar moito a visita, pois un destino
repleto de sorpresas, como unha extensa coleccin que
abrangue mis de 500 exemplares de 25 especies diferentes
de camelias. O protagonista o exemplar mis antigo,

O exterior de acceso libre e gratuto, non obstante o interior

do castelo est suxeito a horarios de ma e tarde. Se tendes
a oportunidade de visitalo non perdades a ocasin de coecer
as estancias restauradas desta fortaleza, onde Pedro Madruga,
figura clave da historia medieval de Galicia, tivo o seu feudo.

Combarro

I>
44 A ruta das camelias

Castelo de Soutomaior

EXPERIENCIA

Camelias e adegas

A ruta das camelias 45