1

PLANIRANJE U SAOBRAAJU
Koje aktivnosti treba sprovoditi ukoliko se eli rast i razvoj urbanog ili
ruralnog podruja?

Ako odreeno podruje, urbano ili ruralno, eli rasti i prosperirati, bie
potrebno:
- planirati,
- studirati,
- projektovati,
- konstruirati,
- operirati,
- odravati i
- administrirati
nove sisteme dovoljno iroke, kako za javni transport tako za privatni. Ovi
sistemi treba da zadovolje potrebe za dui period. Ovi sistemi treba da su tako
dimenzionisani da omogue max.slobodni tok saobraaja.

emu treba voditi rauna pri planiranju saobraaja i prevoza posmatrano sa

ireg aspekta?

Planiranje je potrebno sprovesti tako da se efikasno iskoristi teren id a se

doprinese estetskom izgledu prostora. Ovako definisani ciljevi trebaju biti
prihvaeni od saobraajne inenjerije i transporta i trebaju biti obaveza za
savremeno drutvo.
Pitanja:
U kom periodu i gdje je otkriven toak?

Vjerovatno u Mezopotamiji, prije nekih 5000 godina.

Ko je sagradio najstarije kamene puteve i kada?

Dva velika naroda Asirski i Egipatski poinju sa razvojem puteva. Znaci

prvih puteva ukazuju na postojanje jedne rute izmeu Azije i Egipta. Grki
historiar Herodot (484 425 p.n.e.) spominje da je najstarije kamene puteve
sagradio kralj Keops u Egiptu, da bi pripremio kolovoz za transport ogromnih
stijena namijenjenih za gradnju piramide.

Gdje i kada su sagraeni prvi putevi uz nauni pristup gradnj?

Prvi putevi nauno sagraeni javljaju se dolaskom Rimskog Carstva. Dovoljno

je spomenuti svjetski poznatu VIA APPIA, od Rima do Hidruntuma, iju je
gradnju poeo Appius Claudius 312. godine p.n.e.
To opravdava injenicu da Rimljanima pripada slava da su poeli sa naunim
metodom gradnje puteva.

Zbog ega su bili vani putevi za Carstvo Asteka?

Carstvo Asteka u Meksiku moglo se proiriti od obala Meksikog zaliva do

obalne zone Pacifika zahvaljujui rutama trasiranim od strane uroenika. Neki
izvori spominju da je glavni grad Asteka bio smjeten na ostrvu u sred jezera i
da su ga velike ceste vezivale sa kopnom. Ove ceste ukljuuju pokretne
mostove koji su inili veliki broj amaca koji su krstarili s jednog kraja na
drugi.
Pitanja:
Po emu je karakteristian period IV, V i VI vijeka za prevoz?

U IV, V i VI stoljeu vidi se opadanje Carstva, nestanak mree puteva i

povratak na tovarne ivotinje.

Po emu jekarakteristian XII vijek i kakav tlocrt imaju uline mree u

gradovima?

U VII stoljeu feudalni sistem pojaava redukciju stanovnitva i putovanja, te

se polovinom stoljea potpuno naputa odravanje carskih ruta. Tokom ovog i
slijedeeg stoljea, trgovina se odvija kopnenim putevima, prouzrokovana
invazijom Vikinga sa sjevera i Arapa sa juga. Njihov tlocrt ine uske ulice
grupisane poput geometrijskih kvadrata.

Kada se pojavila prva koija i gdje?

Koiju je uveo u Ameriku panjolac Sebastijan de Aparicio tokom XVI

stoljea.

Kada i gdje je konstruisana prva cesta u novom svijetu?

panjolac Sebastijan de Aparicio je konstruisao prvu cestu Novoga svijeta,

izmeu Meksika i Verakruza, priblino izmeu 15401550.
2

Kada je uvedena naplata putarine, gdje i u koje svrhe?

Osamnaesto (XVIII) stoljee oznaava poetak moderne ere. Promet se

poveava velikim naporom zbog slabog stanja puteva. Njegovom razvoju
znatno doprinosi uvoenje naplate putarine to dozvoljava izgradnju i
odravanje ovih puteva.

ime je obiljeeno XIX sa aspekta prevoza?

Devetnaesto (XIX) stoljee poinje neobinim porastom stanovnitva i

Zlatnom epohom diliansi (18001830). Takoe od poetka stoljea poinje
eksperimentiranje sa vozilima na vlastiti pogon upotrebljavajui snagu vodene
pare.

Kada se pojavio prvi metro i u koja slijedea dva grada?

Podzemni voz (metro) pojavio se prije vie od jednog stoljea u Londonu

(Engleska), 10 januara 1863. godine, koji je tada bio najnaseljeniji grad na
svijetu. Kao odraz te integracije trita, koja su proizvela brz napredak
produktivnosti, nove tehnologije proizvodnje i razvoj lokalne industrije,
gradovi kao Njujork i ikago, sagradili su podzemni voz (metro) u 1867. i
1882. godine.

Kada se javlja automobil za motor sa unutranjim sagorijevanjem?

U posljednjim decenijama XIX stoljea dolazi do pojave automobila sa

motorom na benzin i ponovo se raa elja za odravanjem puteva u dobrom
stanju koji su bili jo jedanput naputeni.Moe se potvrditi da se motorno
vozilo sa motorom sa unutranjim sagorjevanjem u obliku u kome se sada
poznaje raa se sa poetkom XX stoljeem.
Pitanja:
Po emu je karakteristino planiranje u industrijski razvijenim zemljama prije
1950.g.?

Prostorno - saobraajnog planiranje se vezuje za industrijski razvijene zapadne

zemlje prije 50 godina. Dotada se saobraajno planiranje temeljilo na
3

jednostavnoj procjeni krivulje o dotadanjoj stopi rasta saobraaja i na

ematskom prikazivanju prostorne raspodjele putovanja u obliku tabelarnih
pregleda o izvoritima i odreditima putovanja i linija veza.

Kada je poeo sa primjenom Gravitacioni model u planiranju saobraaja?

Sredinom 1950-te godine postignuto je nekoliko tehnikih i metodolokih

inovacija. Poeo se primjenjivati gravitacioni model koji je poboljan posebno
u odreivanju gravitacione mase, definisanju ekonomske udaljenosti i trokova
dezagregacije putovanja po vrstama itd. Saobraajni modeli su se poeli sve
vie povezivati s modelima koji su opisivali i projecirali ekonomsku strukturu
posmatranog podruja.

ta je ubrzalo razvoj saobraajno-prevoznog planiranja?

Razvoj saobraajno prevoznog planiranja ubrzan je kada je otkrivena veza

izmeu namjene povrina i putovanja.

Po emu je karakteristina saobraajna studija ikaga u periodu 19551961.g.?

Razlika u namjeni povrina uzrokuje razlike u veliini, sistemu i prostornom i

vremenskom rasporedu putovanja. Prelo se sa izuavanja saobraajnih tokova,
na prouavanje namjene povrina, gdje izvorite i odredite svih putovanja
uzrokuje te tokove. Ovaj pristup je uspjeno primjenjen u saobrajnoj studiji
ikaga (1955-1961 god.)

Po emu je karakteristian model razvijen na Harvardskom univerzitetu?

Razvijeni su modeli na Harvadskom univerzitetu - sveobuhvatni saobraajni

model ima tri podmodela: saobraajni, ekonomski i razvojni. Ovaj model je
koristila i Meunarodna banka za izradu saobraajnih studija u zemljama u
razvoju.

U kojoj zemlji je razvijen model za projekciju teretnog, a potom i putnikog

saobraaja?

Holandija je izdala model za projekciju teretnog saobraaja, a neto kasnije i za

projekciju putnikog saobraaja.

Od ega se sastoje kvantitativne metode u sektorskom planiranju

saobraaja?

Primijenjeno je sektorsko planiranje u bivoj Jugoslaviji (BiH) na bazi

kvalitativnih postupaka.
Poslije se razvijaju kvantitativni metodi u sektorskom planiranju saobraaja, a
sastoje se od:
- projekcije saobraaja na bazi regresionog modela
- projekcije saobraaja pomou kapitalnog modela privrednog razvoja
- projekcija saobraaja primjenom tranzitnih matrica.

Na emu se temelji donoenje investicionih odluka u projektnom planiranju?

Kod projektnog planiranja prisutno je nastojanje da se investicione odluke

temelje na profinjenim metodama vrednovanja.
Pitanja:
Uzroci nastanka problema u saobraaju?

Nastanak problema u saobraaju moe biti uzrokovan gradskom mreom,

zastarijelim ulicama (cestama). Uske ulice postaju sve tjesnije za postojei
saobraaj.
Moderno vozilo je zastarijelo ne uklapa se. Razvoj motornih vozila je
uzrokovao probleme u saobraaju.

Koji su osnovni faktori uticajni na probleme u saobraaju i prevozu?

Uprkos to je u posljednje vrijeme tehnoloki napredak uspio projektovati i

izgraditi sistem puteva vie prilagoenih vozilima koja ih koriste, kao i
moderni urbanizam, problemi saobraaja u mnogo gradova jo postoje. U
nastavku se navodi pet faktora koji mogu poveati ove probleme na koje
trebamo raunati pri svakom pokuaju da ih rjeimo:
1. Razliiti tipovi vozila na istim saobraajnicama
razliite dimenzije, brzine i vuno-brzinske karakteristike
razliita vozila
kamioni i autobusi velike brzine
teki kamioni male brzine, ukljuujui prikolice
zaprena vozila, koja jo uvijek postoje u nekim zemljama
motocikli, bicikli, itd.
2. Superponiranje motorizovanog saobraaja na neadekvatnim saobraajnicama
- relativno male promjene u planu gradova
5

- tijesne ulice sa velikim brojem krivina i izrazitim nagibima

- nedovoljni trotoari
- ceste koje nisu poboljavane
3. Nedostatak planiranja u saobraaju
ulice, ceste i mostovi koji se nastavljaju graditi prema starim
specifikacijama
raskrsnice projektovane bez tehnikog osnova
skoro nikakvo predvianje parkinga
neprihvatljivo lokaliziranje stambenih zona u odnosu na
industrijske i komercijalne zone
4. Automobil nesmatran kao javna potreba
- nedostatak procjene vlasti o potrebi vozila unutar ekonomije
prevoza
- nedostatak javne procjene openito spram vanosti motornog vozila
5. Nedostatak saradnje izmeu vlasti i korisnika
zastarjelo zakonodavstvo i regulisanje saobraaja koji nastoje vie
forsirati korisnika nego adaptirati se potrebama korisnika
nedostatak saobraajnog obrazovanja vozaa i pjeaka.
3. Koja rjeenja u mrei gradskih saobraajnica se mogu ponuditi?
Mogu se ponuditi tri tipa rjeenja problema u saobraaju:
1. Integralno rjeenje
2. Parcijalno rjeenje sa viim trokovima (skupo)
3. Parcijalno rjeenje sa niim trokovima (jeftino).

4. Opisati integralno rjeenje u saobraaju?

Ako je problem prouzrokovan modernim vozilom na starim cestama i ulicama,

integralno rjeenje sastoji se u izgradnji novog tipa saobraajnica koje e
sluiti takvom vozilu, u okviru moguih predvianja. Postoji potreba kreiranja
gradova sa novim trasama, sa ulicama odreenim za prihvatanje modernog
vozila sa svim karakteristikama inherntnim njemu samom.

5. Opisati skupo parcijalno rjeenje u saobraaju?

Ovo rjeenje je karakteristino po tome to obuhvata uvaavanje trenutno

najbolje mogue koristi sa odreenim potrebnim promjenama koje iziskuju
velika ulaganja.
Kritini sluajevi, kao uske ulice, opasna raskrsnice, prirodna zakrenja,
ogranieni kapaciteti, nedostatak kontrole u saobraajnom toku, itd., mogu se
rjeavati putem potrebnih ulaganja koja su, gotovo po pravilu, vrlo visoka.

Meu mjerama koje se mogu poduzeti su: proirivanje ulica, modifikacija

krunih raskrsnica, kreiranje kanaliziranih raskrsnica, uvoenje sistema
automatskog regulisanja saobraaja pomou semafora, javnih i privatnih
parkinga, itd.

6. Opisati jeftino parcijalno rjeenje u saobraaju?

Parcijalno rjeenje sa niim trokovima se sastoje u maksimalnom

iskoritavanju postojeih mogunosti, sa minimalnim materijalnim radom i
maksimalnim regulisanjem funkcioniranja saobraaja, putem tehnike
ienja kao to je disciplina i edukacija korisnika.
Ovakva rjeenja, izmeu ostalog, ukljuujuju:
zakone i propise prilagoene potrebama saobraaja,
potrebne mjere saobraajne edukacije
sistem ulica sa jednosmjernim saobraajem
prkinge i stajalita sa ogranienim vremenom
projekat usklaivanja saobraaj saobraajnim znakovima i
semaforima
usmjeravanje saobraaja uz niske trokove
pogodnosti za gradnju terminala i stajalita, itd.

7. Opisati osnove za realizaciju predloenih rjeenja problema u saobraaju?

Iskustvo pokazuje da u odreenom tipu rjeenja moraju postojati tri

osnove na koje se ono naslanja. Ti elementa koji, djelujui istovremeno, daju
ono to se eli: siguran i efikasan saobraaj.
Ti elementi su:
1. Saobraajna inenjerija
2. Saobraajna edukacija
3. Propisi i policijski nadzor.
Rjeenja u kojima nedostaju neki od ova tri elementa, nazvani i stubovi Hrama
sigurnosti, ne ostvaruje saobraaj poteen od nesrea i teta.

8. Opisati metodologiju rjeavanja problema u saobraaju?

Za rjeavanje problema u mrei saobraajnica koristi se metod koji se sastoji

od etiri koraka. Na taj nain, tj. postepenim pristupom, omogueno je da se
doe do loginog i praktinog rjeenja.
To podrazumijeva:
1. Prikupljanje podataka
2. Analizu podataka
7

3. Konkretan i detaljan prijedlog

4. Studij ostvarenih efekata.

9. Koja strunost je neophodna za rjeavanja problema u saobraaju?

Postavlja se pitanje, koji je profil strunog lica je potreban da se prihvatiti i

suoi sa prethodno navedenim problemima u saobraaju. On mora da zna koje
podatke traiti, da ih zna analizirati i konano da zna nai optimalno rjeenje.
U praksi se pokazalo da to nije inenjer graevinske struke, zaokupljen
prvenstveno strukturalnim dijelom svojih radova. Nisu to bili, takoer,
arhitekte, ni urbanista, ni ininjer mainstva, i dr.
Kao posljedica ovoga problema pojavila se jedna nova inenjerije, koja
specijalno odgovara funkcionalnom aspektu saobraajnica, koja treba da brine
o kretanju vozila i pjeaka, a to je saobraajna inenjerija..
Naalost, strunjaka sposobnih za taj posao je vrlo malo i u posljednje vrijeme
obrazovne institucije nekih drava poele su se baviti njihovim pripremanjem.
Saobraajni inenjer je taj koji je jedini sposoban prikupiti i analizirati
potrebne podatke i nai adekvatno rjeenje, on je taj koji je nadalje dgovoran za
to. U tome je njegov izazov.
Pitanja:
Definisati prevoznu i saobraajnu inenjeriju?

Postoji vie definicija saobraajne i prevozne inenjerije, a njihova razliitost j

rezultat razliitog shvatanja tog pojma. Za saobraajnu i prevozne transportne
inenjerije prihvatljive su slijedee definicije:
Prevozna-transportna inenjerija je Primjena tehnolokih i naunih
principa na planiranje, funkcionalno projektovanje, operativu i administraciju
razliitih dijelova bilo kojeg naina prevoza, sa ciljem da se realizuje kretanje
osoba i roba na siguran, brz, komforan, ekonomian i nain kompatibilan sa
ivotnom sredinom.
Saobraajna inenjerija je Ona faza prevozne inenjerije koja ima veze
sa planiranjem, projektovanjem i odvijanjem saobraaja po ulicama i cestama,
njihovim mreama, terminalima, okolnim zemljama i njihovim odnosima i
drugim nainima transporta.
Kako se moe vidjeti, saobraajna inenjerija je podskup transportne
inenjerije.
Nacrtni plan ulica i cesta je proces korelacije izmeu njegovih fizikih
elemenata i karakteristika djelovanja vozila, koritenja matematike, fizike i
geometrije. U tom smislu, jedna ulica ili cesta ostaje definirana nacrtnim
planom njenog horizontalnog, vertikalnog i poprenog presjeka.
8

Pitanja:
Na ta treba da se oslanja analiza transportnog sistema i ta pri tome treba
posebno posmatrati?

Analiza transportnog sistema treba se oslanjati na dvije slijedee osnovne

premise:
1. Globalni sistem transporta jedne regije treba posmatrati kao
multimodalan sistem
2. Analiza prevoznog-transportnog sistema ne moe se odvojiti od analize
socijalnog, ekonomskog i politikog sistema regije.
Prema tome, u analizi globalnog prevoznog sistema, trebaju se posmatrati:
1. Svi vidovi transporta
2. Svi elementi transportnog sistema:

osobe i robe koje e se transportovati

vozila kojima e se trnsportovati

mrea infrastrukture preko koje se kreu vozila

putnici i teret

terminali i presjedake-transferene take.

1. Sva kretanja preko sistema, ukljuujui pjeake i robne tokove bilo
kojeg porijekla do bilo kojeg odredita
2. Ukupno putovanje, od take nastanka-izvora do odredita-cilja, na sve
naine i svim sredstvima, za svaki tok posebno.

Opisati emu povezanosti transportnog sistema regije sa sa drugim uticajnim

sistemima?

Na Sl. , prikazn je odnos sa bazom u tri osnovne varijable:

Sistem transporta T
Sistem aktivnosti A, to je, uzroak socijalnih i ekonomskih aktivnosti koje
se razvijaju u regiji.
Struktura kretanja K, tj., porijeklo, odredite, pravci i obimi osoba i
tereta koji se kreu putem sistema.

10

Sl. Relacija izmeu transportnog sistema, aktivnosti i

kretanja

Nacrtati i opisati fiziku strukturu transportnog sistema?

Misija transporta se odvija putem pribavljanja mree sastavljene od slijedeih

struktura prikazanih na Sl.
VEZE - saobraajnice
TRANSPORTNE
JEDINICE

TERMINALI

Sl. Osnovna fizika struktura transportnog sistema

1. Saobraajnice (prikljuci ili sredstva)
To su oni vrsti elementi, koji povezuju terminale i po kojima se kreu
transportne jedinice. Mogu biti od dva tipa:
- Fizike veze: ceste, ulice, tranice, trake, valjci i kablovi
- Plovne veze: mora, rijeke, vazduh i svemirski prostor.
2. Transportne jedinice
To su pokretne jedinice kojima se kreu ljudi i robe. Na primjer:
- Motorna vozila, vlakovi, avioni, brodovi i vozila bez motora
10

11

- Kabine, trake, pumpe, pritisak i gravitacija.

3. Terminali
To su one take gdje putovanje ili tovar poinje i zavrava, ili gdje je
mjesto promjene transportne jedinice ili naina transporta. Postoje slijedei
terminali:
Veliki: aerodromi, luke, autobuski i teretni terminali, eljeznike
stanice i parkinzi u zgradama
Mali: teretne platforme, autobuska stajalita i garae
Neformalni: stanice na ulici i utovarne zone
Drugi: tankovi za uskladitenje i deponije.
Pitanja:
Koji su sitemi putem kojih se odvija veina prevoza?

Veina globalnih aktivnosti transporta odvija se putem pet velikih sistema:

cestovni, eljezniki, vazduni, vodeni i sistem pokretnih traka.
1. Sa kojim terminima se opisuju prevozni sistemi u saobraaju?
Svaki od sistema se dijeli na dva ili vie specifinih naina i opisuju se
slijedeim terminima:
1. Ubikacija
Stepen pristupnosti sistema, pogodnost direktnih putovanja izmeu
krajnjih taaka i pogodnost prilagoavanja razliitom saobraaju.
2. Pokretljivost
Obim saobraaja koji se moe prilagoditi sistemu (kapacitet) i brzina
kojom se moe transportovati.
3. Efikasnost
Odnos izmeu ukupnih trokova transporta (direktnih i indirektnih) i
njegove produktivnosti.

Koji podsistemi ine saobrajni sitem prema modernoj teoriji sistema, nacrtati
vertikalnui i horizontalnu strukturu sistema?

Saobraajno prevozni sistem je veoma sloen sistem sastavljen od sljedeih

podsistema:
1. prema podruju poslovanja: tehnikih, tehnolokih, organizacijskih,
ekonomskih i pravnih
2. prema vrsti puta: cestovni podsistem, eljezniki podsistem, vazduni
podsistem, vodeni podsistem (morski, jezerski, rijeni, kanalski),
cjevovodni podsistem, podsistem iara, telekomunikacijski podsistem,
potanski podsistem.
11

12

Vertikalna i horizontalna struktura kompletnog saobraajno prevoznog sistema

se moe predstaviti kao na Sl.

infrastruktura

teret

potanski

infrastruktura

teret

putnici

vodeni

infrastruktura

teret

zrani

putnici

infrastruktura

teret

putnici

eljezniki

infrastruktura

teret

putnici

cestovni

tehniki
tehnoloki
organizacijski

ekonomski

pravni

Sl. Struktura saobraajno prevoznog sistema

Pitanja:
Koje su specifinosti saobrajno-prevoznog sistema sa aspekta planiranja i
projektovanja u saobraaju?

Za planiranje saobraajno-transpornih sistema potrbno je imati u vidu bitna

obiljeja saobraaja i prevoza (transporta).
- Prvo bitno obiljeje je injenica da prijevozna usluga nastaje kao
posljedica premjetanja ljudi i robe. Prevozna usluga nema materijalni
12

13

oblik i ne moe se uskladititi i kasnije prodati. Vrijeme proizvodnje je

identino sa vremenom potronje.
- Drugo obiljeje je da je potranja za prijevozom izvedena potranja i da
je elastinost prevozne potranje uglavnom odreena elastinou
potranje za dobrima koja se prevoze.
- Tree obiljeje je vezano za posebnost politike cijena saobraajnih
usluga. To potvruje injenica da je esto prevozna usluga instrument
politike cijena i nije rijedak sluaj da se upotrebljava pri rjeavanju
odreenih privrednih, politikih i drugih pitanja.
- etvrto obiljeje je konkurencija izmeu pojedinih saobraajnih sistema.
Ovo
je
prouzrokovano
razliitim
tehniko-eksploatacionim
karakteristikama pojedinih sistema.
- Peto obiljeje je injenica da drutveno-ekonomski razvoj zavisi od
saobraaja i prevoza. Promjene u namjeni povrina i razmjetaju
stanovnitva esto su uzrokovane promjenama u saobraaju i prevozu, tj.
u pristupanosti odreenim povrinama.
Pitanja:
Koji sistemi se mgu izdvojiti sa aspekta definisanja logike i fizike
arhitekture sistema pri planiranju u saobraaju i prevozu?

Sa aspekta planiranja saobraaja i prevoza mogue je izdvojiti osnovne

sisteme:
- dionica saobraajnice (cesta, pruga, ...)
- rakrsnica i vorite,
- regulisanja i upravljanja u saobraaju i prevozu
- terminali
- nemotorizovani (pjeaki i biciklistiki) saobraaj
- ostali sistemi u saobraaju i prevozu.
Arhitektura prethodno navedenih sistema se moe posmatrati kao logika i kao
fizika.

Objasniti pojmove fizike i logike strukture sistema u saobraaju i prevozu?

Dionica ceste, u gradskom ili izvan gradskom podruju, je dio

saobraajnice koji je ogranien raskrsnicama voritima.
Raskrsnica predstavlja mjesto na kome se ukrta dva ili vie saobraajnih
tokova ili se najmanje jedan tok uliva u drugi odnosno izliva iz drugog.
Raskrsnica predstavlja krajnju ili poetnu taku dionice puta.

13

14

Regulisanje saobraaja se vri na dionicama saobraajnica i u

raskrsnicama, te u terminalima sa ciljem poveanja protoka saobraaja uz
zadovoljavajuu bezbjednost i uticaj na okolinu.
Terminali se mogu definisati kao objekti sa kojima se zadovoljavaju
transportno tehnoloki zahtjevi putnika robe i transportnih sredstava. Terminali
se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:
- terminali sa logistikim aktivnostima za putnike robe ili transportna
sredstva, a u cilju postizanja transportnog procesa, i
- terminali sa aktivnostima iskljuivo vezanim za transportna sredstva.
Pod nemotorizovanim saobraajem, kao nveoma bitnim obiljejem
civilizacije, podrazumijevamo: pjeaki i biciklistiki saobraaj, te kretanja
invalidnih osoba.
Pored predstavljenih sistema bitnih za planiranje u oblasti saobraaja i
prevoza postoji odreen broj sistema koji treba imati u vidu pri izradi plana ili
projekta u sektorskom, prostornom saobrajnom, projektnom planiranju i
planiranju u preduzeima. Osnovni elementi tih sistema su predstavljeni u
narednom dijelu.
Pitanja:
1. Koji su dokumenti saobraajnog sektora u planiranju?
1. Analiza razvojnih mogunosti saobraajne infrastrukture u prostoru
2. Dugoroni razvojni program puteva
3. Identifikacija projekta

Pitanja:
Nakoji nain se postavljaju ciljevi u planiranju saobraaja?

Postavljanje ciljeva planiranja predstavlja prvi korak u postupku planiranja. U

te svrhe se koristi SWOT analiza koja obuhvata analizu prednosti i slabosti
sistema u upravljanju kao i mogunosti prijetnji koje proizilaze iz okoline.
Prilikom definisanja ciljeva planiranja saobraajnih sistema preporuuje
se SMART pristup, to ima znaenje:
Specifinost (Specific) potrebno je tano identifikovati uinke koje
plan ili projekat treba da postigne
Mjerljivost (Measurable) mjerenje uinaka sa obzirom na ciljeve
Izvodljivost (Achievable) izvodljivost mjerenja
Realnost (Realistic) da li je cilj mogue postii i
Vremenska ogranienost (Time bound) ciljevi moraju biti ispunjeni
u odreenom roku.

14

15

Sa ime se moraju uskladiti ciljevi planiranja saobraaja?

Ciljevi planiranja moraju biti usklaeni sa:

- Strategijom ekonomskog razvoja
- Strategijom prostornog razvoja i
- Dugoronim razvojnim programom.

Kako se grupiu ciljevi planiranja?

Postoji vie kriterijuma po kojima se ciljevi razlikuju. Tako postoje:

kratkoroni i dugoroni ciljevi, ciljevi drutvene zajednice i saobraajni ciljevi,
itd.

Kako se mogu podijeliti ciljevi planiranja saobraajne mree?

Ciljevi planiranja, npr. saobraajajne mree, se mogu podijeliti na:

- Strateke ciljeve
- Strukturne ciljeve
Pitanja:
Koji osnovni elementi ine saobraajnu inenjeriju?

Tri bazina elementa koji ine saobraajnu ininjeriju su:

- korisnik (odnosi se na pjeake i vozae),
- vozilo i
- saobraajnica (odnosi se na ulice i ceste).

Koje su osnovne karakteristike pjaaka bitne za planiranje saobrajnih

sistema?

Moe se prihvatiti kao potencijalni pjeak openito populacija od pet do sto

godina starosti.
Sa druge strane vano je posmatrati pjeaka jer on nije samo rtva saobraaja
nego takoer jedan od njegovih uzronika.

Karakteristike vozaa bitne za planiranje i projektovanje saobraajnih

sistema?

- Vid vozaa
- Psihofizike sposobnosti
Pitanja:
15

16

ta je vozilo?

Vozilo je jedan od tri primordijalna elementa saobraaja.

ta je projektno vozilo?

Projektno vozilo je onaj tip hipotetinog vozila ija teina, dimenzije i

karakteristike kretanja se koriste za uspostavljanje osnovnih elemenata projekta
cesta (pruga), ulica i raskrsnica takvih da one mogu zadovoljiti vozila ovoga
tipa.

Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik?

Sl. 1 Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik

B-irina vozila, L-duina vozila, l-meuosovinsko rastojanje, l1-prednji
prepust, l2-zadnji prepust, R-radijus zakretanja najisturenije take na prednjem
dijelu vozila, r-unutranji radijus zakretanja, R1-radijus zakretanja najisturenije
take na zadnjem dijelu vozila

16

17

Nacrtati vozilo trolejbus i oznaiti osnovne duine u sistemu za napajnje

elektrinom energijom?

a visina od

take

povrine

okretanja
ipke

a (m)

b (m)

Moe biti

preporueno
2,7

1.

povine kolovoza

(1)

kolovoza

dogovoreno, a

Visina kontaktnog voda od

min.

norm.

maks.

c (m)

d (m)

e (m)

Preferirano
3,13,5

4,7
Prihvaeno

Sigrunosno

Minimalno

rastojanje

pomjeranje

ispod

iznad

Rastojanje izmeu
ipki(3)

Visina

Maksimalni prelaz
ipke

Minimnaln

f1(m)

f2(m)

g1(m)

g2(m)

h(m)

i(m)

0,2

0,8

4,5

4,0

1,2

6,07,0

vozila pri
visini(2) d
g

Preferirano
5,6

6,5
Prihvaeno

3,8

7,2

Rastojanje glavne take okretanja (u odnosu na vertikalnu osu okretanja) od povrine kolovoza
u svim uslovoma kretanja

2.

Pomijeranje vozila bono prema sistemima sa duinom ipke 6,2 m i 5,5 m

3.

ipka locirana u poloaju mirovanja

17

18

Nacrtati i opisati rjeenja kontaktne mree u raskrsnicama i krivinama?

Sl. Rjeenja postavljanja napojnih vodova u raskrsnici sa skretanjem od

90 (broj promjena pravaca - skretanja vodova)

Faktori bitni za planiranje vazdunog saobraaja?

Za planiranje i razvoj vazdunog saobraaja meu bitne faktore ubrajaju se:

- faktori letenja (broj ponuenih letova, smjer leta, vrijeme odlaska, broj
usputnih slijetanja i vrijeme zadravanja, trajanje leta i razlike u
lokalnom vremenu),
- faktori koji se odnose na rute zranih linija (broj i razgranatost linija,
smjerovi letova i usklaenost sa linijama ostalih vazduhoplovnih i drugih
prijevoznika),
- faktori vezani za vrstu aviona i kvalitet usluga (veliina i popularnost
aviona, sigurnost aviona i ugled njegovog proizvoaa, unutranji izgled
aviona, udobnost sjedita, uslunost osoblja i vrsta ponuenih usluga za
vrijeme leta).

Podjela brodova?

Brodovi se mogu podijeliti na vie naina, a najee su: podjela prema

namjeni broda, prema podruju plovidbe, prema materijalu od kojeg su
izgraeni i prema vrsti pogona.

18

19

Podjela zrakoplova?

Prema osobinama pogonskih grupa zrakoplove dijelimo na: klipne, turbo-elisne

i turbo-mlazne. Prema duini polijetanja i slijetanja mogu se podijeliti na:
VTOL (okomito polijetanje i slijetanje-duina do 50 m), STOL (kratko
polijetanje i slijetanje 50760 m), RTOL (reducirano polijetanje i slijetanje
7601370 m) i CTOL (konvencionalno polijetanje i slijetanje).

Primjer rijenog saobraaja u Londonu?

Godine 1997., Cross River Partnership (CRP), konsorcijum javnih organizacija

lokalnih vlasti, organizacija privatnog sektora i volonterskih tijela koja imaju
interes u promoviranju koritenja rijeke Temze, poeo je rad na razvoju
prijedloga za inicijativu Temza 2000 (Thames 2000 initiative). Inicijativa je
traila razvoj novih rijenih pristanita i brodskih usluga, da bi se olakalo
povezivanje centralnog Londona i podruja New Millennium Experience
Company (NMEC) u North Greenwich-u za kratko vrijeme i da se dugorono
obezbjedi nasljee za brodske usluge i pristanita.
CRP je zakljuio da se treba uspostaviti nova agencija radnog naziva Agencija
za pristanita Temze (Thames Piers Agency) da bi ostvarila kljune elemente
inicijative i da preuzme dugoronu odgovornost za razvoj rijenog prijevoza
putnika u Londonu. Njeni trenutni ciljevi su uspostava novih Millennium
rijenih usluga i da osigura razvoj novih pristanita u Blackfriarsu i Waterloou
da bi se osiguralo delikatno oivljavanje ovih usluga. Na due staze, takoer e
obuhvatiti i pristanita kojima upravlja i iji je vlasnik Londonska luka (Port of
London Authority - PLA) i razvijati, promovisati i koordinirati usluge rijenih
brodova na Temzi, integriui ih to je vie mogue u druge oblike transporta.
Pitanja:
Opisati dionicu ceste kao element saobraajnog planiranja?

Dionica puta kao jedan od osnovnih dijelova saobraajnice zahtijeva poseban

pristup pri planiranju i projektovanju saobraajne mree. U situacionom planu,
uzduni i popreni profil kao i raspored i vrsta ukrtanja, su odreeni
raunskom brzinom i vrstom saobraajnica.
Elementi situacionog plana su: poluprenik horizontalne krivine, oblik i duina
prijelaznih krivina, preglednost u horizontalnim krivinama, prijelazne rampe i
proirenja kolovoza u horizontalnim krivinama.
Elementi uzdunog profila moraju biti usaglaeni sa elementima situacionog
plana, a to su: nagib nivelete i zaobljenja prijeloma nivelete.
Za gradske autoceste nagib nivelete iznosi 2,5%, izuzetno 3% za brze gradske
saobraajnice 34%; za glavne gradske saobraajnice 45% i za gradske
saobraajnice 56%.
19

20

Elementi poprenog profila su: kolovoz, pjeake staze, biciklistike staze,

tramvajska pruga, razdjelne trake i dr.

Opis i ocjena uslova saobraaja na dionici puta?

Isto kao i drugi dinamini sistemi, fiziki i statistiki mediji saobraaja, takvi
kao to su ceste, ulice, raskrsnice, terminali itd., podloni su da budu traeni i
optereeni obimima saobraaja, koji posjeduju specijalne (zauzimaju mjesto) i
temporalne (troe vrijeme) karakteristike. Vremenske distribucije obima
saobraaja proizvod su stilova i naina ivota koji ine da ljudi slijede
odreene oblike putovanja utemeljene u vremenu, ostvarujui svoje
premjetanje tokom odreenih godinjih doba, u odreenim danima u sedmici,
ili u specifinim satima u toku dana.
Projektovanja jedne ceste ili ulice, izbor tipa saobraajnice/prometnice,
raskrsnice, prikljuci i servisi fundamentalno zavise od obima saobraaja ili
tekuih potreba tokom jednog intervala datog vremena, od njegove varijacije,
od njegove procjene rasta i od njegove kompozicije.
Osnovni parametri koji opisuju uslove saobraaja su uglavnom sloene prirode.

Postupak izraunavanja pokazatelja uslova saobraaja na dionici puta?

U osnovne pokazatelje gradsko prigradskih saobraajnica spadaju :

- prosjene putne brzine du odsjeka ili dionice
- vremenski gubici po vozilu na signalisanim raskrsnicama.
Prosjena putna brzina se rauna preko vremena vonje na segmentima
saobraajnice i zastoja na pristupu raskrsnici.
Postupak odreivanja nivoa usluge koji se odreuje propisnom brzinom je
slijedei:
prvi korak:
identifikacija saobraajnice (mjesto, duina)
drugi korak:
odreivanj kategorije saobraajnice i brzine
slobodnog toka
trei korak:
definisanje dionice saobraajnice (svaka dionic ima
jedan ili vie segmenata, a jedan segment je rastojanje izmeu dvije
signalizirane raskrsnice)
etvrti korak: izraunavanje vremena vonje
peti korak:
izraunavanje vremenskih gubitaka na prilazu
raskrsnici
esti korak:
izraunavanje prosjene putne brzina:
a) po dionici i profilu i
b) na cijeloj saobraajnici;
20

21

sedmi korak : izraunavanje nivoa usluge.

Vremenski gubici na pristupu raskrsnici se mogu izraunati prema udbeniku

HCM (1985 g.),
D 1,3 d (s/voz), gdje je:
D - vremenski gubici na pristupu raskrsnici u sekundi po vozilu,
d - vremenski gubici uslijed zaustavljanja.
Osnovni podaci o saobraajnim tokovima utvruju se studijima o saobraaju.
To su:
- prosjean godinji dnevni saobraaj (PGDS),
- satna distribucija godinjeg protoka,
- mjerodavni vrni asovni protok,
- neravnomjernost po smjerovima pri vrnom asovnom protoku,
- mjerodavno vozilo po saobraajnom toku i
- uee vikend vozaa u mjerodavnom vrnom asovnom protoku.
Prosjean godinji dnevni saobraaj se rauna za svaku vrstu vozila po
saobraajnim dionicama:
PGDS = PGDSPA + PGDSBUS + PGDSLT + PGDSST + PGDSTT + PGDSAV
voz/dan
LT lahka teretna vozila,
TT teka teretna,
ST srednja teka,
AV-autovoz.
II parcijala iz Planiranja
Pitanja:

Opisati dionicu ceste kao element saobraajnog planiranja?

Dionica puta kao jedan od osnovnih dijelova saobraajnice zahtijeva poseban
pristup pri planiranju i projektovanju saobraajne mree. U situacionom planu,
uzduni i popreni profil kao i raspored i vrsta ukrtanja, su odreeni raunskom
brzinom i vrstom saobraajnica.
Elementi situacionog plana su: poluprenik horizontalne krivine, oblik i duina
prijelaznih krivina, preglednost u horizontalnim krivinama, prijelazne rampe i
proirenja kolovoza u horizontalnim krivinama.
Elementi uzdunog profila moraju biti usaglaeni sa elementima situacionog plana,
a to su: nagib nivelete i zaobljenja prijeloma nivelete.
21

22

Za gradske autoceste nagib nivelete iznosi 2,5%, izuzetno 3% za brze gradske

saobraajnice 34%; za glavne gradske saobraajnice 45% i za gradske
saobraajnice 56%.
Elementi poprenog profila su: kolovoz, pjeake staze, biciklistike staze,
tramvajska pruga, razdjelne trake i dr.

Opis i ocjena uslova saobraaja na dionici puta?

Isto kao i drugi dinamini sistemi, fiziki i statistiki mediji saobraaja, takvi kao to
su ceste, ulice, raskrsnice, terminali itd., podloni su da budu traeni i optereeni
obimima saobraaja, koji posjeduju specijalne (zauzimaju mjesto) i temporalne
(troe vrijeme) karakteristike. Specijalne distribucije obima saobraaja openito
rezultat su elje ljudi da ostvare putovanje izmeu odreenog polazita i odredita,
ispunjavajui tako itav niz zadovoljstava i koristei pogodnosti koje im prua okolni
ambijent. Vremenske distribucije obima saobraaja proizvod su stilova i naina
ivota koji ine da ljudi slijede odreene oblike putovanja utemeljene u vremenu,
ostvarujui svoje premjetanje tokom odreenih godinjih doba, u odreenim
danima u sedmici, ili u specifinim satima u toku dana.
Projektovanja jedne ceste ili ulice, izbor tipa saobraajnice/prometnice, raskrsnice,
prikljuci i servisi fundamentalno zavise od obima saobraaja ili tekuih potreba
tokom jednog intervala datog vremena, od njegove varijacije, od njegove procjene
rasta i od njegove kompozicije. Greke koje se poine u odreivanju ovih podataka
prourokovat e da cesta ili ulica funkcionira tokom projektovanog perioda dobro sa
obimom saobraaja mnogo manjimod onoga za koji je projektovana, ili loe sa
problemima zakrenja zbog visokog obima saobraaja mnogo veim od
projektovanih.
Studije obima saobraaja ostvaruju se sa namjerom da se dobije informacija u vezi
sa cirkuliranjem vozila i/ili osoba na takama ili specijalnim sekcijama unutar jednog
putnog sistema. Spomenuti podaci obima saobraaja izraavaju se u odnosu na
vrijeme, i na temelju njihovog poznavanja mogue je razvijati razumne proraune
kvaliteta usluge ponuene korisnicima.
Osnovni parametri koji opisuju uslove saobraaja su uglavnom sloene prirode.
Postupak izraunavanja pokazatelja uslova saobraaja na dionici puta?
U cilju neponavljanja pokazatelja datih prethodno u ovom dijelu emo
pokazati samo pokazatelje i kriterije koji su prilagoeni mrei gradskih
saobraajnica, tj. gradsko prigradskih arterija.
U osnovne pokazatelje gradsko prigradskih saobraajnica spadaju :
prosjene putne brzine du odsjeka ili dionice
vremenski gubici po vozilu na signalisanim raskrsnicama.
Prosjena putna brzina se rauna preko vremena vonje na segmentima
saobraajnice i zastoja na pristupu raskrsnici.
Postupak odreivanja nivoa usluge koji se odreuje propisnom brzinom je slijedei:
prvi korak: identifikacija saobraajnice (mjesto, duina)
drugi korak: odreivanj kategorije saobraajnice i brzine slobodnog toka
22

23

trei korak: definisanje dionice saobraajnice (svaka dionic ima jedan ili vie
segmenata, a jedan segment je rastojanje izmeu dvije signalizirane raskrsnice)
etvrti korak:
izraunavanje vremena vonje
peti korak: izraunavanje vremenskih gubitaka na prilazu raskrsnici
esti korak: izraunavanje prosjene putne brzina:
a) po dionici i profilu i
b) na cijeloj saobraajnici;
sedmi korak : izraunavanje nivoa usluge.
Vremenski gubici na pristupu raskrsnici se mogu izraunati prema udbeniku HCM
(1985 g.),
D 1,3 d (s/voz), gdje je:
D - vremenski gubici na pristupu raskrsnici u sekundi po vozilu,
d - vremenski gubici uslijed zaustavljanja.
Kod utvrivanja nivoa usluge potrebno je imati jasne kriterije sa aspekta brzine, tako
za odreene brzine slobodnog toka (u granicama od-do), za odreene kategorije
puteva razlikujemo est nivoa usluga A,B,C,D,E i F. Nivo usluge signalisanih
raskrsnica je odreen vremenskim gubicima po vozilu na raskrsnici.

Osnovni podaci o saobraajnim tokovima utvruju se studijima o saobraaju.

To su:
prosjean godinji dnevni saobraaj (PGDS),
satna distribucija godinjeg protoka,
mjerodavni vrni asovni protok,
neravnomjernost po smjerovima pri vrnom asovnom protoku,
mjerodavno vozilo po saobraajnom toku i
uee vikend vozaa u mjerodavnom vrnom asovnom protoku.
Prosjean godinji dnevni saobraaj se rauna za svaku vrstu vozila po
saobraajnim dionicama:
PGDS = PGDSPA + PGDSBUS + PGDSLT + PGDSST + PGDSTT + PGDSAV voz/dan
LT lahka teretna vozila,
TT teka teretna,
ST srednja teka,
AV-autovoz.
Podaci se dobivaju brojanjem, a za budui period prognozom. Podaci o satnoj
distribuciji cjelogodinjeg protoka za putni pravac se mogu dobiti brojanjem
saobraaja pomou automatskog brojaa, a iskazuje se kroz klase asovnih
podataka u 8760 asova godinje (klase su p1, p2, p3, pn).
Prema iskustvima u svijetu najee vrijednost za X za vangradske puteve iznosi
oko 96 % to odgovara mjerodavnom protoku od 12 do 18 % od PGDS (q = 1218
%) i N = 70150 og asa. X je uee ukupnog saobraaja u godinjem protoku.

23

24

Neravnomjernost po smjerovima se utvruje na bazi podataka iz automatskog

brojanja saobraaja, ukoliko nema takvih podataka moemo se posluiti Tabela .
Tabela 1 Karakteristike saobraajnog toka
KARAKTERISTIKE SAOBRAAJNOG
TOKA
GRADSKI
PRIGRADSKI
MEUGRADSKI
MEUGRADSKI TURISTIKI
IZRAZITO TURISTIKI

PROCENAT ZASIENOG
SUSRETNOG TOKA
30-50
10-20
30-50
20-30
10-20

Ova karakteristika je znaajna za dvotrane puteve, za dvosmjerni saobraaj i

iskazuje se stepenom zasienja manje optereenog smjera, pri mjerodavnom
vrnom asovnom protoku. Mjerodavno vozilo u toku utvruje se osmatranjem
tokova na putnoj mrei. Uee vikend vozaa u mjerodavnom vrnom asovnom
protoku vri utvruje se anketiranjem uesnika.
Pitanja:
1. Elementi za planiranje i projektovanje raskrsnica?
Raskrsnice su mjesta presjecanja ili povezivanja dvije ili vie saobraajnice. One
predstavljaju uska grla u saobraaju odnosno otpor u saobraajnoj mrei.
Saobraajni tokovi na mrei se mogu:
odvojiti iz toka,
uliti u drugi tok i
presijei drugi tok.
Zbog tih manevara nastaju konfliktne take. Sa poveanjem broja konfliktnih taaka
opada bezbjednost. Projektovanje raskrsnice se vri na osnovu saobraajnih
taaka. Postoji vie faktora koji utiu na sigurnost odvijanja saobraaja na jednoj
raskrsnici :
uslovi i stanje kolovoza (ugao ukrtanja, zone preglednosti, stanje kolovoza,
ureaji za usmjeravanje...),
od saobraajnih uslova (brzina, veliina i regulisanje),
od individualnih faktora (ponaanje vozaa, tehnika ispravnost, vrsta vozila).
Veoma su bitne tri kriterija za projektovanje raskrsnica :
sigurnost,
kapacitet i
ekonominost.
Kod projektovanja raskrsnica treba se rukovoditi sa etri osnovna principa koji
definiu funkcionalnost raskrsnice.
Ti principi su: vidljivost, preglednost, prilagodljivost, protonost.
Vidljivost Svaki voza kada se pribliava raskrsnici treba da je uoi i prilagodi
brzinu. To je mogue ako je postavljena adekvatna signalizacija i oprema za
obiljeavanje.
Preglednost Preglednost raskrsnice podrazumjeva lako uoavanje raskrsnice i
uesnika u saobraaju. U tom cilju treba izbjegavati smetnje i teiti pravougaonim
raskrsnicama.
24

25

Prilagodljivost Svaki voza treba da bez potekoa razumije voenje tokova kroz
raskrsnicu. Treba izbjei dvoumljenje.
Protonost U zoni raskrsnice ne smije biti vie izmjena smjerova vonje nego to
to zahtijeva oblik raskrsnice.
Za bolju protonost kroz raskrsnicu dobro je obiljeiti isprekidane linije
saobraajnih traka. Raskrsnice ne smiju biti predimenzinirane niti imati previe
ostrva. Ako se raskrsnica ne moe izvesti u jednom nivou pristupa se izvoenju u
vie nivoa.
Preglednost na raskrsnici se moe maksimizirati, a izraava se zonom preglednosti
(trouglom preglednosti). Duine zaustavnog puta direktno odreuju zonu
preglednosti, a rauna se po formuli:

t v
v2
Lz

( m)
3,6 254,27 ( f 1 i )
,

gdje je:

v brzina vozila (km/h),

t prijelazno vrijeme vrijeme reagovanja (1,5),
f1 koeficijent otpora klizanja take po kolovozu,
i uzduni nagib, ako je + to znai uspon, ako je znai da se radi o padu (tg
ugla).

Trake za usporavanje
Trake za usporavanje slue za saobraaj vozila koja skreu (koja se izlijevaju iz
saobraajnog toka), a sa ciljem da se prilagodi brzina kretanja brzini na
saobraajnici u koju skree. Trake za usporavanje se mogu izvesti paralelno sa
glavnim saobraajnim trakama ili kao krivine za usporavanje.

Traka za ubrzavanje
Traka za ubrzavanje slui da se saobraaj sa sporednog smjera uklopi (ulije) u
glavni smjer. Analogno trakama za usporenje i odje imamo dva sluaja to je dato
na slici:
Duina trake se sastoji iz tri dijela, L u duina ubrzanja, Lm duina uljevanja, Ls
duina suavanja.
2

v vA
Lu k
256 (0,1 i )

Duina ubrzavanja se rauna po obrascu:

.
Duina suavanja treba biti to kraa kako bi voza mogao blagovremeno primjetiti
kraj trake (60 80 m). iroka traka za ubrzavanje, to vrjedi i za traku za usporenje
treba da je uoljiva. Ona se razdvaja od prolaznih traka rubnom linijom. Kod
ukrtenja puteva u vie nivoa, put vie vanosti ide ispod, a put nie vanosti iznad.
Na taj nain traka za ubrzavanje je na padu, a za usporavanje na usponu.

25

26

Trake za skretanje ulijevo

Trake za skretanje ulijevo funkcionalno su veoma esto potrebne, pogotovo tamo
gdje su optereenja u vrnim satima izraena. Te trake se po pravilu projektuju kao
trake za usporavanje. Proirivanje trake do pune irine treba da iznosi u duini od
30 m. Duine trake, u zavisnosti od raunske brzine je data u tabeli.
Raunska brzina (km/h)

Duina trake (m)

80

120

65

100

50

80

Duine ovih traka se mogu i poveati u zavisnosti od uslova.

Kretanje vozila kroz raskrsnicu

Prilaz jednoj raskrsnici moe biti posmatran kroz:
prethodno sortiranje,
sortiranje i
prostor za prestrojavanje.
Prethodno sortiranje poinje na '' slobodnom potezu '', a izvodi se uz pomo
znakova upozorenja i obiljeavanja kolovoza.
Za sigurno voenje saobraajnih tokova na raskrsnicama potrebno je obiljeiti
kolovoz, postaviti ograde za voenje, smjerokaze i izvriti ozelenjavanje, izvriti
oznaavanje vertikalnom signalizacijom, postaviti osvjetljenje, postaviti saobraajna
ostrva...
Saobraajne trake i take gdje se one presjecaju mogu biti definisanje
kanaliziranjem, tj. kanalizirajuim otocima. Ostrva se postavljaju da usmjere vozila
kao i da se na njima bezbjedno zaustave pjeaci pri prelasku raskrsnica. Rade se
uglavnom na irim saobraajnicama (vie od dvije saobraajne trake).
Dodatno voenje saobraajnih traka ostvaruje se obiljeavanje smjerova ispred
uskih ostrva. Raskrsnice u nivou, po pravilu, ne treba da lee na veim nagibima od
3 %, niti da popreni nagib glavne saobraajnice treba biti vea od 3,5 %. Sporedne
saobraajnice treba prilagoditi glavnoj. Kod rampi poduni nagib ne treba da prelazi
4% (izuzetno 5%), a u gradskim podrujima do 6 %.

Vrste raskrsnica
Raskrsnice u jednom nivou se najvie primjenjuju, ali zbog razvoja saobraaja, sve
vie u primjenu ulaze i raskrsnice u vie nivoa. Primjena raskrsnica u vie nivoa
26

27

slijedi poslije iskoritenja svih mogunosti raskrsnice u jednom nivou, tj. treba
istraiti sve varijante regulisanja saobraaja kroz raskrsnicu, te ako i tada nemamo
rijeenja, graditi raskrsnicu u vie nivoa.
Raskrsnice u jednom nivou imaju, relativno veliki broj presijecanja tokova. Te take
se nazivaju konfliktnim takama.

Sl. 2 Broj konfliktnih taaka na raskrsnici u jednom nivou

Najuobiajenije forme raskrsnica u jednom nivou su:

pravougla i ukrtanja pod kosim uglom,
''T'' raskrsnica,
''Y'' raskrsnica,
zvjezdaste raskrsnice i
krune raskrsnice.

Pravougaone raskrsnice predstavljaju formu raskrsnice koja je najvie u

primjeni. Veoma je jednostavna i jasna za vozaa. Poveanje kapaciteta se rijeava
kroz praenje broja saobraajnih traka.
'T'' - raskrsnica je jedna od loijih formi, sa tri pravca u raskrsnici. Jedna
saobraajnica je spojena sa drugom pod uglom 90. Tokovi kretanja vozila na
saobraajnicama se obino znatno razlikuju. Postoji vie formi ''T'' raskrsnica, a
neke su predstavljenje na slikama.
'Y'' raskrsnice Tri pravca u raskrsnici mogu prilaziti pod takvim uglovima tako da
se dobije oblik ''Y'' raskrsnice. Saobraaj koji skree ima daleko povoljnije uslove
nego kod ''T'' raskrsnice. Kod ovih raskrsnica kao i kod ''T'' raskrsnica esto se
primjenjuju ostrva.
Zvjezdaste (zrakaste) raskrsnice Raskrsnice na koje dolazi pet ili vie pravaca
zovemo zvjezdastim raskrsnicama. Kod raskrsnica sa pet pravaca broj skretanja je
20, a kod est pravaca je 30. Poseban problem je regulisanje saobraaja.

27

28

Krune raskrsnice Kruna raskrsnica je takva raskrsnica u kojoj imamo ostrvo u

sredini, a oko njega saobraajnu traku ili vie njih, u koju se prikljuuju prilazne
saobraajnice. Kod ove raskrsnice nema presijecanja tokova, ve samo ulijevanje i
izlijevanje iz toka. Dakle, umjesto da doe do presijecanja tokova A i B u taki O,
pod uglom , isti se kreu u krug i razlivaju se na dijelu duine preplitanja.
Efikasnost krune raskrsnice zavisi od:
irine prolaznog dijela, W,
duine preplitanja, l,
forme i poloaja razdjelnih ostrva,
poluprenika krivina ulaznih pravaca i
oblika i veliine poluprenika centralnog ostrva L.

Poluprenik centralnog ostrva se moe izraunati po obrascu:

1 N L

2 , gdje je:

N broj saobraajnica koje se ulijevaju,

L razmak (meuosni) izmeu ulijevnih saobraajnica,

=3,14.

Razmak izmeu saobraajnica kod samoregulisanog krunog kretanja ne smije biti

manji od 60 metara.
Prednost krunog samoregulirajueg kretanja je : racionalna organizacija pri
ulijevanju vie od 4 ulice, ne postoje trokovi regulisanja saobraaja, nema
zadravanja saobraaja i vea sigurnost. Nedostaci su: potrebna je izgradnja
pjeakih podhodnika za intenzivniji saobraaj, otean je tramvajski saobraaj,
ograniena je propusna mo, snienje brzine kretanja.
Izraunavanje elemenata raskrsnica sa krunim tokom

K p 226 W
Kapacitet raskrsnice:
putnike auto jedinice

(1

e
P
) (1 )
W
3 ( PAJ / h)
W
1
L
,

PAJ

28

29

Sl. 3 Elementi raskrsnice krunog tipa sa 4 prilaza (a,b,c,d tokovi saobraaja u

krunoj raskrsnici)
e
W
6,5 < W < 20 m,
0,4 < W < 1 m,
0,12 < L < 0,4 m, 0,4 < P < 1 m,

cb
abcd

e1 e2
2

,
,
gdje je:
W irina zone preplitanja,
e1 irina ulazne saobraajnice,
e2 irina krunog prolaza,
L duina preplitanja i
P odnos saobraaja koji se prepliu i ukupnog saobraaja.
Raskrsnice u vie nivoa (vorovi)
Sve vrste raskrsnica mogu se izvoditi u jednom ili vie nivoa.
Najei oblici raskrsnica u vie nivoa su :
oblik djeteline (primjenjene su duine za preplitanje),
linijska rjeenja (bez duine za preplitanje) i
kombinovane raskrsnice.
Na slici su ematski dati oblici raskrsnice u vie nivoa. Sve raskrsnice u vie
nivoa moraju imati slijedee elemente: trake za ubrzavanje i usporavanje, prikljune
rampe i trake za preplitanje. Ovi elementi se razlikuju po svojim dimenzijama, za
gradove i izvangradske saobraajnice.
Pitanja:

ta su terminali?
Terminali se mogu definisati kao objekti sa kojima se zadovoljavaju transportno
tehnoloki zahtjevi putnika, robe i transportnih sredstava.
Terminali se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:
terminali sa logistikim aktivnostima za putnike robe ili transportna sredstva,
a u cilju postizanja transportnog procesa, i
terminali sa aktivnostima iskljuivo vezanim za transportna sredstva.
29

30

Funkcionisanje transportnog sistema je uslovljeno fukcionisanjem svih komponenti

pa i terminala. Ciljna funkcija terminala se uglavnom definie kao minimizacija
ukupno angaovanih materijalnih sredstava, a resurse za zadani nivo kvaliteta pri
izvravanju osnovnog procesa.

Sl. Sistemsko predstavljanje terminala

Funkcija terminala i podjela?

Funkcije terminala se definiu bez obzira na vid prijevoza (drum, eljeznica, vazduh,
voda itd.), a to su:
1. Ukrcavanja putnika ili tereta u transportno sredstvo;
2. Transfer sa jednog vozila na drugo;
3. Zadravanja putnika ili tereta;
4. Kretanje dokumentacije (mjerenje tereta, rauni, rezervacije itd.);
5. Smjetaj vozila (odravanje) i dodjela zadatka;
6. Formiranje grupe ljudi ili tereta za transport;
7. Formiranje voza autobusa itd.
Takoe se mogu predstaviti i terminali za razliite grupe transporta:
- vazduni vid prijevoza: aerodrom, hangar, heliodrom, hidrobaza itd.),
- drumsku vid: parking, garae i parkiralita, stanice za snabdijevanje
gorivom, moteli, autobuska stanica, autobusko stajalite,
- eljezniki vid prevoza: eljeznika stanica, skladita, privatna sporedna
pruga, povrina za klasifikaciju, skretnica, motorna kua i kua sa
okretnicom,
- vodni vid: pristanite, dok i suhi dok.

Operativna povrina transportnih sredstava u cestovnom saobraaju?

Operativna povrina transportnih sredstava
Operativna povrina transportnih sredstava predstavlja dio ukupne operativne
povrine terminala, na kojoj se realizuju svi pripadajui transportno tehnoloki
zahtjevi transportnih sredstava.
Npr. prostor za autobuse na autobuskoj stanici sadri:
- Ulaz,
- Perone za dolazak,
- Parkiralita za autobuse,
- Stanicu za snabdijevanje gorivom,
- Objekat za hitne intervencije,
30

31

Perone za polazak,
Izlaz iz stanice.

Na Sl. je predstavljena hijerarhijska struktura veza u terminalu.

Sl. Hijerarhijska struktura veza u terminalu

Povrina jedininog elementa structure?

Bez obzira na tip, povrina jedininog elementa zavisi od:
- ugla ,
- irine jedininog elementa,
- duine jedininog elementa i
- duine prolaza D.

31

32

Sl.
Povrina jedininog elementa se moe izraunati prema izrazu:

m2
S ( B a) ( L c)

voz

Za ostale tipove jedininih elemenata mogua su tri karakteristina sluaja:

Jedna povrina manevrisanja opsluuje dva reda vozila

32

33

Povrina je:

m2
D
S ( B a ) ( L c)

2
voz

Jedinina povrina, vozila pod uglom:

D
S ( B a ) ( L c) ( B a ) ctg
2 sin

Ukoliko jedna povrina za manevrisanje opsluuje jedan red ( =0):

2

m
S ( B a D) ( L c)

voz

Jedna povrina opsluuje jedan red ( 0 < <90):

D
S ( B a ) ( L c) ( B a ) ctg
sin

m2

voz

m2

voz

Ukoliko jedan red povrina na kojima se realizuju tehnoloki zahtjevi opsluuju dva
prolaza, onda je povrina jednog mjesta:

D Dul
S ( B a ) ( L c) ( B a ) ctg izl
2 sin

m2

voz

esto se i kod ovog sluaju izjednaavaju irine prolaza za ulazak i izlazak (treba
usvojiti veu vrijednost). U tom sluaju povrina jednog parking-mjesta se rauna
po formuli:

2 Dul
S ( B a ) ( L c) ( B a ) ctg
2 sin

m2

voz

Ako se radi o poreenju dva idejno tehnoloka rjeenja nekog elementa operativne
povrine, pored povrine jedininog elementa potrebno je izraunati i specifinu
povrinu elementa, npr.parkiralita:

P
s
N

m2

jed
.
el
.
strukture

, gdje je:

s-specifina povrina,
P-ukupna povrina prostora za realizaciju,
N-broj jedininih elemenata strukture.
33

34

irina prolaza (D)?

irina prolaza zavisno od naina postavljanja povrine jedininog elementa moe
se izraunati preko izraza datih uz slike koje slijede:

34

35

Parkiralita?
Elementi parkiralita se mogu svrstati u:
funkcionalne elemente,
prostore i objekte.
Pojmovi koji objanjavaju elemente parkiralita su ranije definisani kao npr. cilj
putovanja, nain putovanja, stanica, motorizacija (stepen motorizacije), radno
mjesto itd.
Mjesta za parkiranje u gradu se mogu nai uz ulice (ulina) i vanulina mjesta za
parkiranje.

35

36

Mjesto za parkiranje?
Mjesto za parkiranje
Mjesto za parkiranje je dio prostora namijenjen i opremljen za parkiranje jednog
vozila.
U tu povrinu se ubraja i povrina za manevrisanje. Mjesto za parkiranje ne
zauzima samo povrinu ve i prostor, to je predstavljeno na slikama.
Vanulino parkiralite je organizovani prostor, sa veim brojem mjesta za parkiranje,
ima jasno definisan ulaz i izlaz, te puteve unutar parkiralita, to je predstavljeno na
slici.

Sl. 4
Parking garaa moe biti trajan ili privremeni objekat u kome se na organizovan
nain parkiraju vozila. Moe biti viespratna, nadzemna, podzemna
ili
kombinovana. Primjer dat na slici.
Kod garaa veoma bitan element je nain kretanja vozila sa sprat na sprat, a to
moe biti izvedeno pomou rampi (krunog i pravolinijskog tipa, liftova i platformi).

36

37

Elementi parkiranja elementi funkcionisanja?

Mogu se svrstati u dvije grupe i to:
- elementi funkcionisanja i
- elementi proraunskog karaktera.
U elemente funkcionisanja ubrajamo:
parkiranje,
trajanje parkiranja,
izmjena parkiranja,
rastojanje pjeaenja,
obim parkiranja,
nakupljanje automobila,
gustina automobila,
8. kapacitet parkiralita.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

a) elementi funkcionisanja
Parkiranje je akcija ostavljanja automobila na mjesto za parkiranje, sa
neprekidnim mjestom mirovanja koje je definisano zakonom.
Trajanje parkiranja je vremenski interval zadravanja automobila od
poetka parkiranja t1 do naputanja vremena za parkiranje t 2.
Srednje trajanje parkiranja na M mjesto za parkiranje se rauna kao:

j 1

i 1

(t 2 t1 )
n

k
i 1

( sati)

, gdje je:
M-broj mjesta za parkiranje za koje se rauna srednje trajanje parkiranja,
t1-dolazno vrijeme za mjesto za parkiranje,
t2-vrijeme naputanja,
ki -broj ostvarenih parkiranja na svakom od M mjesta.
-

Izmjena parkiranja je ostvareni broj parkiranja na jednom mjestu za

parkiranje u toku posmatranog vremena za parkiranje. Srednji broj izmjena po
jednom mjestu za parkiranje se rauna po obrascu:

k
-

k
i 1

, gdje je:
k-srednji broj izmjena parkiranja,
ki-broj parkiranja,
M-broj mjesta za parkiranje.
Rastojanje pjeaenja je najkrae (uobiajeno rastojanje) od mjesta za
parkiranje do cilja i obrnuto. Izraava se u metrima ili u asovima.
37

38

Obim parkiranja predstavlja ukupan obim ostvarenih parkiranja u toku

posmatranog vremena t0. To se moe grafiki predstaviti kao na slijedeem diagramu:

Nakupljanje automobila predstavlja ukupan broj parkiranih automobila unutar

odredjenog prostora ili zone. Ovdje je mogue dati preciznije definicije kao
npr. asovno nakupljanje, prosjeno asovno nakupljanje, maksimalno
asovno nakupljanje.
Potranja parkiranja se izraava brojem automobila iji korisnici trae
slobodno mjesto za parkiranje u odredjenom prostoru ili zoni. Iskazuje se
brojem zahtjeva za parkiranje u vrnom asu.
Motiv parkiranja ili svrhu predstavlja primarni razlog zbog kojeg korisnik
automobila parkira vozilo.

Elementi parkiranja proraunski elementi?

Mogu se svrstati u dvije grupe i to:
- elementi funkcionisanja i
- elementi proraunskog karaktera.
U elemente funkcionisanja ubrajamo:
- parkiranje,
- trajanje parkiranja,
- izmjena parkiranja,
- rastojanje pjeaenja,
- obim parkiranja,
- nakupljanje automobila,
- gustina automobila,
- kapacitet parkiralita.
b)
proraunski elementi
U proraunske elemente ubrajamo elemente koji se dobivaju uporedjivanjem ili
ukrtanjem ili mjeanjem prethodnih elemenata. To su vrijeme korisnika automobila,
vrijeme automobila, vrijeme mirovanja automobila, faktor dnevnog koritenja
automobila, faktor dnevnog mirovanja automobila, gustina automobila i kapacitet
parkiralita.
38

39

Vrijeme korisnika automobila predstavlja raspoloivo vrijeme korisnika

automobila u toku 24 sata.
n

Tk t i
i 1

.
Vrijeme automobila predstavlja vrijeme aktivnog koritenja vozila u toku
dana,tj. koliko automobil dugo provede na ulinoj mrei ili putnoj mrei.
m

Tv t j
j 1

dana.

.
Vrijeme mirovanja automobila je zbir svih vremena mirovanja u toku
k

Tm t k
i 1

Zbir Tm i Tv ini dnevni fond (budet) korisnika automobila.

Faktor dnevnog koritenja automobila predstavlja odnos vremena
automobila i vremena korisnika automobila u toku dana:

Tv
fk
Tk

.
Faktor dnevnog mirovanja automobila predstavlja odnos vremena
mirovanja automobila i vremena korisnika automobila:

fm

Tm
Tk

Gustina automobila. Pod gustinom automobila podrazumjeva se broj

automobila koje ima jedno domainstvo u posmatranoj zgradi, zoni ili gradu.
Rauna se:

Dg

D voz
S s tan

, gdje je:
S-broj stanova u stambenoj zgradi, -faktor nastanjenosti stana domainstva,

c dom
S s tan

, c-broj domainstava, D-broj automobila u stambenoj zoni ili

gradu (stepen motorizacije prostora).
Kapacitet parkiralita Pod kapacitetom parkiralita sa M velikog mjesta za
parkiranje podrazumjeva se broj ostvarenih parkiranja u posmatranom vremenskom
intervalu. Razlikuje se teorijski kapacitet i stvarni kapacitet. Teorijski kapacitet se
rauna kao:

39

40

Pt

M t
T0

Ps

M t

T0
[parkiranja na sat],

[parkiranja na sat], a stvarni

gdje je:
Mt-broj mjesta za parkiranje za koje se rauna kapacitet,
T0-vremenski interval
-srednje trajanje parkiranja u satima,
-koeficijent iskoritenja terijskog kapaciteta.

Autobuske stanice?
Autobuske stanice su mjesta ili objekti u gradu ili van grada ureeni i opremljena za
prijem i otpremu autobusa i putnika prigradskim i meugradskim linijama. Primjer
autobuske stanice dat na slici.

Teretni terminali?
Teretni terminal je prostor ili objekt u gradu ili van njega uraen ili opremljen za
prijem ili otpremu automobila sa daljinskim poiljkama ili za pretovar tereta. Primjer
dat na slici.

Auto-baze?
Autobaza je mjesto ili objekat u gradu ili van grada uraen ili opremljen za pripremu,
odravanje ili opravku automobila.

Terminali u eljeznikom prevozu?

eljeznike stanice
eljeznike stanice, kao razdjelne take na prugama mogu se podijeliti na vie
naina i to:
- prema obimu rada i znaaju stanica na mrei,
- prema karakteru rada,
- prema poloaju na mrei eljeznikih pruga i
- prema emi kolosijenih mrea.
Prema karakteru rada dijele se dalje na: putnike, teretne i mjeovite.
Prema poloaju mogu biti: poetne, krajnje, meustanice, dodirne, prikljune,
spojne ili razdjelne i vorne.

40

41

Osnovna stanina postrojenja su:

- stanini kolosijeci,
- postrojenja za putniki saobraaj,
- postrojenja za teretni saobraaj,
- postrojenja za odravanje vunih i voznih vozila i
- signalno-sigurnosna i telekomunikaciona (SST) postrojenja.

eljezniki vorovi
eljezniki vorovi su skupovi vie eljeznikih stanica u kojima se stiu tri ili vie
eljeznikih pruga.
eljezniki vorovi se mogu podijeliti prema karakteristinim emama i to:
- vor sa jednom stanicom,
- vor u obliku trougla,
- vor u obliku kria,
- vor sa uzastopnim rasporedom stanica,
- vor sa paralelnim rasporedom stanica i
- kruni i polukruni vorovi.
Putnike stanice
Putnike stanice obavljaju tehnike i druge operacije: prijem, bavljenje i otprema
vozova, ukljuivanje i iskljuivanje putnikih kola, izmjene lokomotiva i vozopratnog
osoblja, tehniki pregledi, manje opravke, probe koenja, servisiranje kola,
zagrijavanje kola i garnitura i druge operacije u vezi sa prijevozom putnika i prtljaga.
Prema zadacima stanica, iste se opremaju odreenim postrojenjima i ureajima:
prijemna grupa kolosijeka, ranirna grupa, otpremna grupa, kolosijeci za
servisiranje i opravku, kolosijeci za smjetaj garnitura za planirani prijevoz, stanina
zgrada, peroni, prolazi, podhodnici, garderoba, povrine za parkiranje drumskih
vozila, maine za izdavanje voznih isprava itd. Na slici je dat primjer eljeznike,
putnike stanice u Sarajevu.
41

42

Terminali u vazdunom saobraaju?

Tehnologija prihvata i otpreme robe ili putnika obuhvata:
- saobraajno-tehnoloke zadatke zrakoplovnih luka,
- elemente sistema zrakoplovnih luka,
- kapacitete polijetno-slijetnih staza (PSS),
- saobraajno-tehnoloke karakteristike PSS,
- rulne staze i spojnice,
- aerodromske terminale,
- primarne sadraje u zgradi,
- tehniki sistem za prihvat i otpremu,
- sredstva za istovar i utovar prtljaga i tereta,
- sredstva za usluivanje zrakoplova,
- proces prihvata i otpreme zrakoplova, putnika, prtljaga i tereta, kao i
potanskih poiljki,
- metode prognoziranja prometa u zranim lukama itd.
Zrakoplovne luke se mogu podijeliti prema slijedeim kriterijumuima:
- statusu aerodroma,
- prema veliini i karakteru prometa,
- prema vrsti prometa, prema vrsti zrakoplova,
- prema duini PSS i
- prema opremljenosti.
Prema statusu imamo civilne, vojne, mjeovite i sportsko-rekreacione aerodrome.
Prema veliini i karakteru razlikujemo aerodrome za primarni, sekundarni i tercijarni
promet.
Prema vrsti prometa imamo aerodrome za internacionalni i unutranji promet.
Prema vrsti zrakoplova koje mogu prihvatiti razlikujemo:
- CTOL (Coventional Take Off and Landing),
- RTOL (Reduced Take Off and Landing),
- STOL (Short Take Off and Landing) i
- VTOL (Vertical Take Off and Landing).
Prema duini polijetno-slijetne staze najvanija je ICAO-klasifikacija aerodroma:
- A-klasa-2100 m,
- B-klasa-15002100 m,
- C-klasa-9001500 m,
- D-klasa-750900 m i
- E-klasa-600750 m.
Prema opremljenosti aerodroma, prema ICAO i FAA asocijacijama, razlikujemo pet
kategorija aerodroma.
Elementi sistema zrakoplovne luke
Elementi sistema zrakoplovnih luka su:
- polijetno-slijetne staze-PSS,
- rulne staze i spojnice,
42

43

platforme,
terminali, kao i
oprema za prihvat i otpremu.

Polijetno-slijetna staza (PSS)

Za PSS su bitne dvije dimenzije: duina i irina. Za odreivanje referentne
duine PSS, ICAO je izradio standardno referentno kodiranje zrakoplova. Podaci su
dati tabeli:
Redni
broj
1.

Referentna duina PSS

za kritini avion

Oznaka

Raspon krila

Vanjski raspon
tokova na
stajnom trapu

Manje od 800 m

Do 15 m

4,5 m

8001200 m

1524 m

4,56 m

12001800 m

2436 m

69 m

1800 m i vie

3652 m

914 m

5260 m

914 m

2.
3.
4.
5.

U odreenom sluaju treba korigovati postojeu veliinu, to se vri na taj

nain to se ta vrijednost podijeli sa proizvodom faktora koji predstavljaju
nadmorsku visinu Fm, temperaturu Ft i nagib Fg, pa je:

PSS

D
Fm * Ft * Fg

Fm 0,07 * E 1,

, gdje je:

Ft 0,01 * T (15 1,98 * E ) 1

E-nadmorska visina,
T-temperatura u C.
Kada je u pitanju irina piste bitno je definisati slijedee elemente: poploani
dio staze gdje slijeu zrakoplovi, ivinjake koji sprijeavaju eroziju i sigurnosna
podruja PSS.

Redni
broj
1.
2.
3.
4.

Klasa

Duina PSS

A
B
C
D

Vee od 2100 m
15002100 m
9001500 m
750900 m

irina poploanog
dijela
45 m
45 m
30 m
25 m

irina sigurnosnog
pojasa
150 m
150 m
150 m
80 m
43

44

5.

600750 m

20 m

80 m

Prema kategoriji, PSS se mogu svrstati u etiri skupine: jednostruke,

paralelne, ukrtajue i otvorene.
Za optimalno odvijanje zrakoplovnih i putnikih tokova vaan je faktor udaljenost
terminala od mjesta polijetanja.
Kapacitet polijetno-slijetne staze
Faktori koji utiu na kapacitet PSS su: faktori regulacije prometa (separacija),
faktori vezani za potranju i faktori vezani za probleme okruenja.
Kapacitet PSS se moe izraunati prema izrazu:

3600
T
y
T ( * 3600) t m ,
v
A

gdje je:
A-broj zrakoplova koji mogu sletjeti u jednom satu,
T-vrijeme zadravanja jednog zrakoplova na pisti,
y-propusna horizontalna separacija izmeu zrakoplova u km/h,
v-prosjena brzina slijetanaj u km/h i
tmminimalno vrijeme slijetanja u sekundama.
Rulne staze i spojnice
Prema FAA, u tabelama su date dimenzije rulnih staza i spojnica u zavisnosti
od vrste aviona. Na slikama koje slijede su date mogue konfiguracije krianja
rulnih staza kao i konfiguracije spojnica.
Platforme
Platforma i stajanka slui za obavljanje operacija ukrcavanja i iskrcavanja,
opskrbljivnja
gorivom, hranom i vodom, servisiranja i odravanja. Nalaze se u
produetku putnikih i teretnih terminala. Postoje dva naina ulaska zrakoplova na
platformu i izlaska sa nje. To su ravni ili pravolinijski ulazak/izlazak i ulazak/izlazak
sa rotacijom. Kod pravolinijskog manevrisanja sigurnosni pojas izmeu krila dva
zrakoplova je :

B D * sin S ,

gdje je:
D-razmak izmeu parkiralinih pozicija,
-ugao parkiranja u odnosu na osu piste,
S-raspon krila.
Elementi aerodromskih terminala
Osnovna funkcija aerodromskih terminala je integracija kopnenog i zranog
naina prijevoza. Osnovni elementi zranog terminala su:
44

45

peroni (prilazni prostor),

podruja za operativne punktove,
ekaonice,
hodnici za ulazak i izlazak,
podruja za ulazak/izlazal u/iz avione,
servisne i uslune povrine i mjesta za davanje informacija.

Razlikuju se dvije tehnologije prihvata i otpreme. To su centralizovana i

decentralizovana tehnologija.
U svijetu su se razvile sloene konfiguracije aerodromskih terminala koje moemo
svrstati u etiri skupine: satelitska konfiguracija, konfiguracija s prolazom, linearna
konfiguracija i prijevozna konfiguracija.
Kapacitet aerodromskih terminala
Razlikujemo kapacitet putnikog i teretnog terminala. Kapacitet aerodromske
zgrade predstavlja prijevoznu ponudu. Veoma je vano da se zna, kod
itraunavanja kapaciteta, na kom nivou treba izvriti proraun kapaciteta. Tako su
mogua tri nivoa: minimalni nivo saobraajne potranje, srednji nivo, tj. nivo
prosjene potranje i maksimalni nivo saobraajne potranje, tj. nivo vrnog sata.
Proraun kapaciteta primarnih sadraja u putnikoj zgradi
Pod ovim sadrajima se podrazumijeva: prodaja karata, registracija putnika i
prtljaga, pasoka kontrola i sigurnosna kontrola. Postoje razne metode za proraun
kapaciteta meu kojima su:
- metod mrenih modela,
- metod modela repova/redova,
- metod pomou simulacije i
- metod po preporukama meunarodne civilne asocijacije ICAO i IATA.
Tehniki sistem za prihvat i otpremu putnika i prtljaga u putnikoj zgradi obuhvata
slijedea mjesta: mjesta za registraciju putnika, mjesta za razvrstavanje, prihvat i
otpremu prijevoza, mjesta za sigurnosnu kontrolu putnika i sistem za
obavjetavanje putnika.
Mjesta za sigurnosnu kontrolu putnika obuhvataju kontrolu noenja oruja i
kontrolu prava na ulazak. To se moe vriti runo i rentgenski.
Sistem za obavjetavanje putnika ima funkciju usmjeravanja putnika i
obavjetavanja o dolascima i odlascima.

Terminali u vodenom saobraaju?

Luka je terminal - postrojenje za pristajanje brodova te ukrcaj, prekrcaj ili iskrcaj
tereta ili putnika s brodova i na njih.Luke se mogu podijeliti prema slijedeim
obiljejima: prema namjeni, prema poloaju i drugim obiljejima.
Luke se prema namjeni dijele na: putnike i teretne luke. Ako su tereti samo jedne
vrste i slue kao odlazna postaja za promet roba i dobara proizvedenih u oblinjoj
tvornici, rudniku ili naftnoj rafineriji, onda ih nazivamo terminalima.

45

46

Obino se nalazi na obali mora, jezera, rijeka ili kanala te ih prema poloaju dijelimo
na morske, rijene ili jezerske luke.
Teretne luke esto imaju opremu za prekrcaj tereta kao to su dizalice i viliari, iji
vlasnici mogu biti privatne osobe ili javne ustanove. esto se u blizini luke nalaze
skladita, prostori za konzerviranje, hladnjae, cisterne i druge objekte za obradu i
skladitenje robe, a zbog svoje vanosti, i ini graevine podgradnje i nadgradnje
bivaju izgraeni kraj luk.
Za funkcioniranje luke vana je dubina mora ili vode u kanalima ili vezovima, zatita
od vjetra, valova i oluja, kao i pristup kopnenim prijevoznim sredstvima kao to su
eljeznica i cesta.
Vee luke imaju i svoje brode za posebne namjene.
Zbog svoje vanosti za svoj gospodarski okoli, a radi ureenosti poslovanja i
sprijeavanja svih zlouporaba, i dravna zakonodavstva (svih upravnih razina) imaju
posebne skupine zakona i propisa koje se strogo bave lukim stvarima, a i same
luke imaju svoje uprave i pravilnike kojima se svi korisnici lukih usluga moraju
podrediti.
Pitanja:

ta je pjeaki saobraaj?
Osnovne karakteristike pjeakog toka su dobivene dugotrajnim iztraivanjem u
evropskim zemljama.
Broj kretanja pjeaka u ukupnom gradskom kretanju je od 20 30 % od ukupnog
broja kretanja u gradskom podruju. Ta kretanja se odvijaju u razne svrhe (na
posao, snadbjevanje,).
Pjeaci su veoma izraena u kretanju do i od stajalita javnog gradskog prijevoza
(JGP).
U vicarskoj / Cirih, prema nekim ispitivanjima, svaki ovjek, u prosjeku, godinje
pree oko 1000 km.
Pod slobodnim kretanjem pjeaka se podrazumjeva gustina od 1 ovjeka na m.

Pjeaki hodnik?
Pjeaki hodnik je dio ulice koji je namjenjen za kretanje pjeaka.
Obino su izdignuti iznad kolovoza za 10 15 cm.
Dimenzije pjeakog hodnika zavise od:
- intenziteta saobraajnog toka,
- obima pjeakog tranzitnog toka,
- obima pjeakog toka za rekreaciju,
- propusne moi jedne trake,
- urbanistiko arhitektonskih potreba ulice kao i
- dimenzija i koliine podzemnih komunikacija.
irina trake za slobodno kretanje jedne osobe je 0,75 m.
Na odreenim mjestima moe biti 0,9 1,0 m.
Uz kolovoz i uz biciklistiku traku dodaje se irina od 0,65 m.

46

47

irine pjeakih hodnika zavise od znaaja ulice, Sl. .

Minimalna irina je 1,5 m, za brze saobraajnice 4,5 m, glavne saobraajnice 4,5 m,
sabirne ulice 3 m, stambene ulice 2,25 m, trgove i parkove 5,0 m.

Sl. 1 Pjeaki hodnik sa dvije pjeake trake

Kapacitet pjeakih prelaza?

Kapacitet pjeakih prelaza sa signalizacijom se moe odrediti iz slijedeeg
obrasca:

PT

L
v S c ( pjeaka / h)
l
a
v

gdje je:

t trajanje faze za pjeake u sekundama,

L duina prelaza u m,
v brzine kretanja pjeake kolone (oko 1,2 m/s),
l poduni razmak pjeaka (srednja vrijednost 1 m),
c broj ciklusa u satu,
S irina prijelaza i
a bono rastojanje izmeu pjeaka.
Kapacitet se umanjuje zbog skretanja vozila udesno, a faktor treba utvrditi.
Teoretski kapacitet jedne pjeake trake je dat izrazom:

1000 v
PTT
lT b

(pjeaka/h), gdje je:

v brzina kretanja pjeaka (km/h),
lT irina pjeake trake (0,75 m) i
b razmak izmeu pjeaka (oko 0,5 m).

47

48

Praktina propusna mo jedne pjeake trake?

P 800 1000

p
Praktina propusna mo jedne pjeake trake iznosi
pjeaka/h. Za ulice namijenjene za etanje praktini kapacitet pjeake trake je 600
pjeaka/h, a 700 pjeaka/h za pjeake staze uz liniju izgradnje sa trgovakim
radnjama.

Ako je poznat intezitet pjeakog saobraaja u vrnom satu N (pjeaka/h), irina

P
pjeake trake lT (m) i praktina propusna mo jedne trake p (pjeaka/h), tada je
irina hodnika za kretanje pjeaka

N lT
B
Pp

(m).

Ukupna irina pjeakog hodnika?

Ukupna irina pjeakog hodnika Sl. je:

S n lT l D l O

(m), gdje je:

n broj pjeakih traka,
lT=0,75 (m) irina pjeake trake,
lO0,6 (m) irina trake za opremu (saobraajni znakovi, semafori, rasvjetni stubovi,
reklamni stubovi, telefonske govornice, itd.),
lD0,3 (m) dopunska irina trake du objekata na kojima se mogu nalaziti
stepenice, izlazi, svjetiljke, itd.

Sl. 1 Ukupna irina pjeakog hodnika

Teoretski kapacitet pjeakog hodnika?

Teoretski kapacitet pjeakog hodnika se moe dobiti iz izraza:

PTH 1000

v
n lT b

(pjeaka/h) , gdjeje:

v (km/h) brzina kretanja pjeaka,

n broj pjeakih traka,
lT irina pjeake trake,
b=0,5 (m) razmak izmeu reda pjeaka.
48

49

Biciklistiki saobraaj (osnovno o biciklistikom saobraaju)?

Biciklistiki saobraaj se odvija ili na kolovozu sa ostalim saobraajem ili na
posebnim trakama u sklopu ulice.
One mogu biti smjetene izmeu kolovoza i hodnika, izmeu hodnika i zelenog
tampona kao i izmeu dva drvoreda.
Rjee se postavljaju kao posebne staze u kolovozu.
Po pravilu, biciklistike staze se postavljaju nie od hodnika i odvajaju ivinim
kamenom visine 5 cm, a od kolovoza su vie za 10 ili 15 cm.
Gradnja biciklistike staze obino je opravdana ako je proizvod broja motornih
vozila na dan i broja bicikala na dan isti ili vei od 150.000 u godini kada se cesta
radi.
irina trake za jedan red bicikala je 1 m, a udaljenost ose staze od nepomine
prepreke je 0,8m, odnosno od kontinualne prepreke ili vozila 1 m.
Ako je vie traka u jednom smjeru irina je 0,9m.
Visina profila je minimalno 2,5m.
Zabranjeno je graditi biciklistike staze u nivou, odnosno u profilu ceste namjenjene
iskljuivo za motorni saobraaj.

Mogunost voenja biciklistikih staza?

Izgraditi biciklistike staze na putu izvan grada, u okviru dionice bez ukrsnica,
odnosno u sklopu dionica izmeu vanih raskrsnica, ne predstavlja nikakav
problem.
Ako se u profilu ulice izvri raspored vozila uzimajui njihove brzine kao mjerilo,
onda biciklistima pripada krajnji desni poloaj i tu ih je najbolje voditi po sopstvenoj
trasi.
Treba konstatirati da, u stvari, danas jo ne postoji opeprihvatljivo rjeenje ovog
problema, ako rjeenje u dva nivoa ne uzmemo u razmatranje.
Ono to se u ovom ili onom sluaju nae kao povoljno, moe kao uopeno tvrenje
da podbaci, poto u potpunosti nedostaju opaanja iz prakse u ovoj oblasti.

Traene mogunosti za rjeenje moraju:

da budu u skladu sa radom saobraajnog vora,
da budu podeene prema vanosti uea bicikliste u ukupnom saobraaju. Pri
tome se pruaju razne mogunosti, ve prema tome, da li biciklistiki saobraaj
ima toliko snage da sam sebe u kolonam dri i titi, (Ako biciklistiki saobraaj
uzima znatnog uea u veliini saobraaja neke raskrsnice, moe se on, u
odreenim okolnostima, tretirati zajedno sa motornim saobraajem. U tom sluaju
se biciklistika staza ulijeva u postrojenje za prestrojavanje motornog saobraaja,
nema snage, pa njegove grupe, koje su ugroene ili ugroavaju saobraaj, treba
zatititi (U ovome sluaju sa izuzetkom voenja i dva nivoa, nema druge
mogunosti nego biciklistiku stazu, sa svim mogunostima skretanja, sprovesti
kruto kao inu kroz raskrsnicu. Pjeaki i biciklistiki saobraaj treba obuhvatiti
zajednikom signalizacijom.). Biciklistika staza provodi se u zoni prestrojavanja na
isti nain kao na slobodnoj duini s tim, da u zoni park mjesta za vozila boksova,
49

50

dobije proirenje za zaustavljanje. Linija zaustavljanja za bicikliste postavlja se na

istom mjestu kao i linija za vozila, to vai i za signal koji se tu nalazi.
trei sluaj moe da nastane kada je vor optereen jakim biciklistikim kao i
motornim saobraajem ( a ponekad i tramvajskim). Idealno rjeenje u ovom sluaju
predstavlja voenje biciklista u drugom nivou.
Rijetko se javlja mogunost u unutarnjem tkivu grada da se nae rjeenje u nivou,
mada je ono veoma potrebno. U tom sluaju najpogodnije je udaljiti bicikliste sa
glavne raskrsnice i uvesti ih u ulice namjenjene biciklistima ( paralelne ili zaobilazne
ulice).U mrei gradski ulica esto se za to pruaju mnogostruke mogunosti.
Ako je ulina mrea velikog grada svuda podjednako optereena nee gore
pomenute mjere dati eljeni rezultat, pa se ne savjetuje da se iste tekoe prenose
na sporedne ulice. U takvim sluajevima ipak je krajnje rjeenje sprovesti zajedno
biciklistiki i motorni saobraaj.
U takvim situacijama ma koliko to bilo odgovorno moe da se prekine
biciklistika staza na manjoj ili veoj udaljenou od raskrsnice iz razloga to je
nepogodno uplitanje bicikista u postrojenje prestrojavanja motornog saobraaja
pred samim park mjestima za vozila boksovima.
Ostaje da se i ovdje primjeni tzv. kolosjeno voenje po strogo odreenim
kolovozima koje treba opremiti slino kao kolovoze za motorna vozila prosotrom
za skupljanje i linijom za zaustavljanje kao ureajima signalizacije.
Posebnu fazu za bicikliste treba pri rjeavanju bezuslovno izbjegavati jer e
inae savladavanje veliine ostalog saobraaja biti slabo ili ak nemogue.
Prema tome za rjeenje ove vrste vai:
Jako optereena raskrsnica mora da ima takvu propusnu mo i bezbjednost da
odgovori zahtjevima motornog saobraaja. Prema tome ne treba taj proces ometati
jatima bicikala odnosno fazama za biciklistiki saobraaj. Istovremeno treba
Veliki dio biciklistikog saobraaja kanalisati u posebne staze, pri emu
objedinjavanje njihove i pjeake faze daje pogodno rjeenje. Za voenje biciklista
u zoni raskrsnice postoje slijedee mogunosti:
- voenje biciklistike staze kao krute ine i objedinjavanje sa pjeakim tokom
primjenom signalizacije to je u stvari voenje biciklistike pored pjeake staze.
Potrebno je predvidjeti dovoljno prostora za prihvat biciklistikog toka u fazi
zatvorenog prolaza( crveno).
- Uvoenje u postrojenje prestrojavanja. Biciklistiki saobraaj se mora srediti pred
raskrsnicom putem preplitanja sa ostalim saobraajem. Sa desne strane park
mjesta za vozila dodaje se ponekad traka za postrojavanje biciklista. Struje biciklista
teku zajedno sa odgovarajuim strujama vozila, i to bez ikakvog sukobljavanja sa
pomenutim istosmjernim strujama poslije prelaza linije za zaustavljanje. Ovu drugu
mogunost treba primjeniti samo u sluajevima gdje bic. saob. ima prevagu nad
motornim.
- Prebacivanje bic. saob. sa jeko optereenih raskrsnica putem promjene voenja u
mrei (npr. prebacivanje bic. saob. u sporedne ulice)
- Voenje biciklistikog saobraaja u drugom nivou. Samo rjeenje, prema tome, je
isto ininjerski zadatak, to znai da bic. staze sa prostorima za zaustavljanje,
inama za iznenadna upadanja, prelazima i u nekim sluajevima sa posebnim
trakama u zoni prestrojavanja treba saobraajno ispravno planirati i dimenzionirati
prema mjerama za bruto optereenje koje su date u saobraajnoj prognozi.
50

51

Pitanja:

Koncepcije mrea saobraajnica i oblikovanje?

Temeljni znaaj saobraajne infrastrukture ve godinama se sastoji u tome da
povee razliite funkcije i obezbijedi koritenje povrina jedne zajednice kao npr.
stanovanje, rad, snabdijevanje, obrazovanje, odmaranje itd. Na taj nain
formira se mrea saobraajnica na podruju grada i ir.
U zavisnosti od vrste saobraajnice mree mogu biti sa:
- inskim saobraajem
- Cestovnim saobraajem
- Vazdunim i
- Vodnim saobraajem.

Saobraajnice unutar mree mogu imati razliite funkcije, koje?

Saobraajnice unutar mree mogu imati razliite funkcije:
- funkciju povezivanja
- funkciju otvaranja i
- funkciju zadravanja.
Ovako razliiti zadaci u praksi esto vode konfliktima i pri tome se postavljaju
posebni zahtjevi pri koncepciji mrea.
Funkcija povezivanja se ogleda u povezivanju povrina namijenjenih za ljudske
aktivnosti (rad, stanovanje, rekreacija). Time je funkcija povezivanja cestovne mree
dobija vei znaaj.
Mreu saobraajnica treba oblikovati tako da je svaka parcela povezana sa javnom
saobraajnom povrinom, to joj daje funkciju otvaranja.
Ceste, putevi i trgovi su preuzeli funkciju zadravanja (boravka), naroito u
podrujima stanovanja, a takoe i u gradskim i mjesnim centrima pri snabdijevanju.
One nude stanovnicima i pjeacima, gledano sa stanovita dovoljno
dimenzioniranih posebnih slobodnih povrina, mogunost za susretanje i
komunikaciju i uz to slue viestruko za igru djece.
Masovno motoriziranje vodilo je prevelikom vredovanju isto kvantitativnih
zahtjeva saobraaja, dakle funkcija povezivanja i otvaranja. Saobraajne mree
koje su koncipirane 60-tih i 70-tih godina prolog vijeka, koje su viestruko slijedile
uzor grada podeenog za automobile i esto realizirane u okviru opsenih mjera
saniranja, dale su peat izgledu grada. Zbog toga su u mnogim mjestima mree
glavnih saobraajnica sa prstenovima oko starog grada, gradskim autoputem i
prolaznim cestama, koji su doprinijeli razaranju istorijskih obrisa grada, gubitka
vrijedne graevinske supstance i takoe rasijecanju socijalnih struktura.
Konflikti koji rezultiraju iz razliitih zahtjeva za koritenjem saobraajnih
povrina pjeaka, biciklista, individualnog motorizovanog saobraaja i sredstava
javnog prevoza putnika, kao i stanovnika uz saobraajnice, ne daju se vie otkloniti
samo kroz rekonstrukciju pojedinanih saobraajnica. Postoji potreba za
optimiziranjem saobraajnih kretanja na nivou cjelokupne gradske mree cesta i
eljeznikih linija, imajui u vidu takoe izvan saobraajne interese.
51

52

U zavisno od graevinske strukture i veliine zajednice ukupna mrea

saobraajnica se moe podijeliti na dijelove za:
- pjeaki saobraaj
- biciklistiki saobraaj
- javni putniki prevoz i
- individualni motorizovani saobraaj.
Mogunost premjetanja ovih dijelova mree, odnosno potreba daljeg hijerarhijskog
diferenciranja ne odreuje se samo kroz kvantitativne zahtjeve saobraaja, ve na
to utiu takoe i interesi izgradnje tipini za neko podruje. Tako se moraju u obzir
uzeti razliiti istorijski zahtjevi i graevinske strukture (vrsta i intenzitet koritenja),
kao i postojei saobraajni putevi kod razvoja i oblikovanja saobraajne mree na
razini dijela grada.
U okviru nastojanja da se odri funkcionalnost i funkcionalna viestrukost ve
postojeih oblasti i istovremeno da se pobolja kvalitet stanovanja i okoline,
oblikovanje mree saobraajnica, kao doprinosa preovladavanju saobraajnih
problema, dobija kljunu ulogu.
Time se takoe mogu inicirati brojne javne i privatne investicije i potpomoi mjere
obnove i razvoja mjesta.
Jedna takva koncepcija mree orjentisane prema postojeem stanju treba prije
svega da udovolji sljedeim teinim zadacima:
- obezbjeuje odravanje jedne graevinski razumne, za okolinu
podnoljive i za razvoj sposobne strukture naselja
- minimiziranje konflikta kroz razdvajanje izvornog i ciljnog saobraaja
vezanog za mjesto, kao i prolaznog saobraaja
- graevinska integracija propusne saobraajne mree
- uravnoteenje interesa izmeu zahtjeva motorizovanih i nemotorizovanih
uesnika u saobraaju, kao i koordinacija individualnog saobraaja,
javnog prevoza putnika i drugih saobraajnih sistema koji nisu vezani za
cestu
- pospjeivanje javnog putnikog saobraaja kroz privilegovanje njegovih
zahtjeva kod planiranja mrea i
- ouvanje istorijskih kontura grada i struktura naselja.
Kod izbora mjesta novog podruja gradnje ili razvojnih mjera, kao i kod njihovog
unutranjeg otvaranja, sa stajalita oblikovanja mree treba voditi rauna o
sljedeim aspektima:
- omoguavanje privrednih uslova kroz javni prevoz putnika
- minimiziranje motorizovanog saobraajnog priliva sa povoljnim
rasporedom stambenih oblasti, fabrika, te terena za provoenje
slobodnog vremena i odmaranje, postavljanjem mree pjeakih i
biciklistikih staza
- procjena kapaciteta postojee mree sa stajalita zahtjeva dodatnog
saobraajnog priliva
- uvaavanje aspekta ekonominosti kod potrebnog opremanja.
Zbog mnogo razliitih uticaja naroito kroz graevinski razvoj grada i kvalitet okoline
kod razmatranja koncepcije cestovne mree za postojea, kao i za planirana
podruja naseljavanja ne mogu se sagledati samo saobraajni okvirni uslovi i ciljne
predodbe. Za odgovarajue razmatranje svih interesa potrebno je mnogo vie
52

53

favorizovati cjelovit planski nastup, koji se moe opisati pojmom integralno

saobraajno planiranje. Ovo naravno ukljuuje i saobraajne sisteme koji nisu
vezani za cestu.

Forme cestovnih i ulinih mrea?

Mrea gradskih saobraajnica moe se pojaviti u raznim formama, zavisno od
naina iskoritavanja prostora, oblika gradskog saobraaja kao i konfiguracije
terena.
U planiranju gradskih saobraajnica postoji pet osnovnih sistema
saobraajne mree,:
1. Radijalni sistem. Ovaj sistem omoguava brz dolazak u centar grada i brzo
povezivanje naspramnih perifernih taaka. Kod ovakvog tipa mrea mogua
su zaguenja centra grada.
2. Ortogonalni sistem. To je takav sistem ulinih mrea kod kojeg se ulice
sijeku, priblino, pod pravim uglom.
Prednosti ovakvog sistema su:
- olakan prijelaz saobraajnica iz jednog u drugi smjer,
- doprinos mogunosti razvoja raznih gradskih zona i dr.
Nedostaci bi bili:
- oteana mogunost koncentracije gradskih aktivnosti,
- sva dijagonalna putovanja produavaju se i do 30% .
1. Radijalno-prstenasti sistem. Za razliku od radijalnog sistema prstenastim
linijama se povezuju periferne take i time rastereuje centar grada.
2. Radijalno-ortogonalni sistem. Radijalne linije eliminiu nedostatke
ortogonalnog sistema.
3. Kombinovani sistem ulinih mrea (organski sistem). Kod ovog sistema
nema abloniziranja ulica, ve su ulice postavljene prema funkcionalnim
zahtjevima stanovnitva.

Sl. 5 Osnovni sistemi ulinih mrea

53

54

Kod stvaranja same mree saobraajnica (faza prostornog i saobraajnog

planiranja), testom se mora dokazati koji sistem mree najbolje odgovara za
postojeu situaciju.

Klasifikacija funkcionalnih dijelova mree saobraajnica?

S obzirom na razliite uslove saobraaja, koji omoguavaju pojedini funkcionalni
dijelovi mree, za potrebe analize, ukupna putna mrea se dijeli na:
- saobraajne dionice van gradskih puteva (predstavljaju dijelove koji se
nalaze izmeu dva uzastopna vorita),
- saobraajne dionice na gradskim prostorima (predstavljaju vezne
elemente izmeu putne mree i mree gradskih saobraajnica);
- saobraajna vorita u istom nivou (prostor ukrtanja ili sueljavanja dva
ili vie putnih pravaca);
- saobraajna vorita u vie nivoa,
- rampe, koje ine sistem od tri dijela i to: mjesto spoja autoputa i puta
rampe (ulivne ili izlivne), put rampe i mjesto spoja puta rampe sa
sekundarnom mreom;
- zone preplitanja (predstavljaju odsjeke na autoputevima izmeu dvije
bliske, uzastopne rampe).

Podjela i karakteristike saobraajnica.?

Klasifikacija prema prohodnosti
Openito odgovaraju etapama konstrukcije i dijele se u :
1. Zemljani put ili kaldrme: prohodan u sunom periodu.
2. Makadamski put: prohodan cijelo vrijeme.
3. Asfaltni put: povrinska obrada, asfalt ili beton .

Administrativna klasifikacija
Openito nezavisna je od tehnikih karakteristika puta. Kao primjer moe se uzet
najea podjela prema zavisnosti od vlasti koja ima u svojoj nadlenosti izgradnju,
odravanje ili odvijanje, kako slijedi :
- Federalni put: direktno u nadlenosti Federacije.
- Dravni put : u nadlenosti lokalnih vlada za puteve.
- Put izgraen u kooperaciji sa pojedinanim korisnicima.
- Putevi sa plaanjem: u nadlenosti Federalnih vlasti. Investicija se vraa
putem plaanja prolaznih taksa.

Slubena tehnika klasifikacia:

Doputa razlikovanje u preciznoj formi fizike kategorije puta. Uzima u obzir obim
saobraaja na putu i projektne specifikacije. Openito ova klasifikacija oznaava
kategorije brojem ili slovom. Sekretarijati za komunikacije i transport u svojim
54

55

Normama tehnikih usluga

cesta, klasificiraju ceste u skladu sa njihovim
prosjenim dnevnim saobraajem u godini (PGDS), kako slijedi:
- Tip A2
za PGDS od 3000 do 5000 vozila.
- Tip A4
za PGDS od 5000 do 20000 vozila.
- Tip B
za PGDS od 1500 do 3000 vozila.
- Tip C
za PGDS od 500 do 1500 vozila.
- Tip D
za PGDS od 100 do 500 vozila.
- Tip E
za PGDS do 100 vozila.

Izvangradske saobraajnice?
Saobraajnice se u odnosu ta teritoriju grada mogu podijeliti na:
- gradske i
- izvangradske.
Izvangradske saobraajnice
Izvangradske saobraajnice su saobraajnice koje veu saobraajne mree dvije
gradske
cjeline.
Postoji
vie
podjela
ovih
saobraajnica,
a
za
bosanskohercegovake uslove mogu se navesti dvije:
podjela starijeg datuma
- magistralni-glavni E-pravci,
- magistralni-vezni i prikljuni E-pravci,
- magistralni-izvan E-pravci ,
- regionalni sa veim saobraajem,
- regionalni sa manjim saobraajem i
- lokalni.
podjela novijeg datuma
- daljinski putevi-dravni i meudravni,
- daljinski putevi-meuentitetski,
- vezni putevi-kantonalni,
- sabirni putevi-kantonalni i podruni i
- pristupni putevi-podruni i lokalni.

Veze gradskih sa izvangradskim saobraajnicama?

Veliki gradovi po pravilu predstavljaju cestovne vorove sa intenzivnim
saobraajem. Jedan dio saobraajnih tokova ima za cilj ulijevanje u grad, a drugi
prolaz kroz grad.
Kod manjih gradova izraeniji je prolazni saobraaj, a za vee gradove vai
obrnuto.
U svijetu su vrena ispitivanja, u manjim gradovima da bi se odredio odnos veliine
grada i prolaznog saobraaja.
Tabela 1 Odnos ulaznog i tranzitnog saobraaja
Procenat ulaznog od tranzitnog saobraaja
Broj stanovnika u
SAD
Centralna Evropa

Velika Britanija
55

56

hiljadama
Manje od 5
5-20
20-100
100-500
500-1000
Vie od 1000

60
43-37
37-18
18-14
14-8
-

39-22
22-12
12-8
8-5

100-42
63-28
47-14
28-5
-

Prolazni saobraaj, oigledno, ometa gradski saobraaj na gradskim

saobraajnicama koje se pruaju kroz naseljene zone grada, a pogotovo time to su
brzine kretanja vozila u tranzitu znatno vee. Za povezivanje gradske saobraajne
mree sa izvangradskom cestovnom mreom potrebno je poredvidjeti osiguranje
ulaza u grad saobraajnog toka koji gravitira gradu i proputanje saobraajnog toka,
koji tranzitira, sa njemu odgovarajuom veom brzinom, bez smetnji za gradski
saobraaj. Da bi se ovo zadovoljilo, potrebno je izvriti analizu mogunosti primjene
neke od datih ema ili neke nove eme.
Primjer povezivanja, jedne relativno samostalne oblasi od cirka 29 hektara koja se
nalazi na oblasti nekadanjeg Nordbanofa (sjeverni kolodvor) kojeg dopunjava
stambena oblast i uredske oblasti Lowentorcentruma. Zbog njegove zatvorenosti
potrebno je poboljati prikljuak na vanije ulice i uopte na putnu mreu. Kod
daljnjeg planiranja je vrlo vano povezivanje ovih oblasti u jednu cjelinu.

Razdvajanje saobraaja?
Planiranje saobraajne mree za nova naselja ili grad predstavlja poseban
proces u saobraajnom planiranju. Slini problemi se javljaju i kod rekonstrukcije
starih dijelova grada za moderne saobraajne potrebe. U cilju poveanja propusne
moi saobraajnica mogue je izvriti razdvajanje saobraaja.
To se vri prema:
- saobraajnim brzinama,
- vrsti vozila,
- saobraajnim trakama,
- nivoima,
- na prolazni i zavrni saobraaj i
- na pokretni i stacionarni saobraaj.

Razdvajanje saobraaja prema brzinama

Ako se sva vozila kreu istom brzinom tada je mogue postii maksimalni
protok vozila. Postojanje razlike u brzinama kretanja vozila izaziva redukciju
kapacita saobraajnice. Stoga je opravdano izvriti razdvajanje saobraaja prema
brzinama kretanja za odreene saobraajne trake. Praks je pokazala da se najvei
kapacitet postie, u gradskom podruju, sa brzinama od priblino 40 km/h. treba
naglasiti da postoji razlika u saobraajnom ponaanju javnog i individualnog
saobraaja. Vozila javnog saobraaja, zbog eih zaustavljanja, nisu u mogunosti
56

57

da se odre u zelenom valu. Stoga im je poeljno dodijeliti posebnu traku. Isto

tako, biciklistiki i pjeaki saobraaj se, po brzinama, znatno razlikuju od ostalog
saobraaja pa ih je potrebno, a nekad i nuno razdvojiti.

Razdvajanje saobraajnih traka

Ukoliko nismo u mogunosti, odreenom vidu saobraaja dodijeliti poseban
kolovoz, onda se pribjegava dodijeljivanju posebnih traka:
- traka za brzi saobraaj,
- traka za spori saobraaj,
- traka za autobuse,
- traka za inske sisteme,
- biciklistike staze,
- pjeake staze,
- trke za lica sa umanjenom sposobnou itd.
Uvoenjem ovih traka poveava se kapacitet i brzina saobraajnice.

Vertikalno razdvajanje
Vertikalno razdvajanje se uvodi kada se na istoj povrini dostigne takav nivo
saobraajnog toka da dolazi do znatnog smanjenja brzine zbog ukrtanja. To
moe biti izvedeno u vie nivoa kako iznad tako i ispod povrine zemlje.

Razdvajanje prolaznog saobraaja

Odvajanje prolaznog od zavrnog saobraaja se izvodi sa ciljem izbjegavanja
zaguenja gradskog saobraaja vozilima koja tranzitiraju. Osim toga smanjuje se
vrijeme bez potrebnog zadravanja vozila u tranzitu, uzrokovano gradskim
saobraajem. To se rjeava gradnjom zaobilaznica. Veoma je vano da se
saobraajnim znacima uesnici u saobraaju na vrijeme informiu o postojanju
zaobilaznice.
Razdvajanje ostalog saobraaja
Zbog sve vee gustine saobraajnog toka, neminovno je razdvajanje
motorizovanog od nemotorizovanog saobraaja, kao i odvajanje stacionarnog
saobraaja.
Metode savremenog planiranja se, uglavnom, zasnivaju na odvajanju
saobraaja po vidovima.
Pitanja:

57

58

ta su semafori i koji su njihovi zadaci?

Svjetlosni saobraajni signali (semafori)
Svjetlosni ureaji koji slue za kontrolisanje, usporavanje i upozoravanje uesnika u
saobraaju nazivamo svjetlosnim saobraajnim signalima.
Zadaci svjetlosnih saobraajnih signala su:
- uspostavljanje pravilnog i urednog toka saobraaja ime se postie vea
propusna mo,
- poveanje nivoa sigurnosti saobraaja sa odreenom brzinom,
- prekidanje glavnog toka saobraaja radi proputanja vozila iz bonih ulica
i radi prelaza pjeaka,
- usmjeravanje saobraaja davanjem prioriteta odreenoj vrsti saobraaja,
- davanje informacija o brzini na dijelovima saobraajnica,
- upoznavanje vozaa o opasnim mjestima itd.
Semafori su, dakle elektrina sredstva koja imaju za funkciju ureivanje i reguliranje
saobraaja vozila i pjeaka na ulicama i cestama posredstvom svjetala:
- crvene,
- ute i
- zelene boje
podeeni od strane jedinice za kontrolu.

Podjela semafora?
Na temelju mehanizma rada kontrole semafora, oni se klasificiraju u:
1. Semafori za kontrolu saobraaja vozila
- nepokrenuti saobraajem
- pokrenuti saobraajem:
A. potpuno pokrenuti saobraajem
B. parcijalno pokretani saobraaje
2. Semafori za prolazak pjeaka
- u zonama visokog obima pjeaka
- u kolskim zonama
3. Specijalni semafori
- trepui
- za reguliranje (koritenja) traka
- za pokretne mostove
- za prolazak opasnih tereta
- sa rampama za ukazivanje na pribliavanje voza
Izraunavanje ciklusa semafora?
Ciklus je vrijeme koje protekne od paljenja jedne kombinacije signalnih pojmova
do ponovnog paljenja te iste kombinacije, tj. vrijeme za koje se izmijene sve faze
koje sadri ciklus.
58

59

F.V. Webster sa osloncom na terenska posmatranja i simulaciju irokog ranga

uslova saobraaja, pokazao je da minimalno kanjenje svih vozila na jednoj
raskrsnici sa semaforom, moe se dobiti za duinu optimalnog ciklusa od:

Co

1.5 L 5

1 i
i 1

gdje:

Co

= Optimalno vrijeme ciklusa s

L = Ukupno vrijeme izgubljeno po ciklusu s

i = Maksimalna vrijednost odnosa izmeu aktualnog toka i toka zasienosti za

prikljuak i kretanje ili kritinu traku faze i .

= broj faza.

Interval prihvatljivih vrijednosti za duinu jednog odreenog ciklusa, nalazi se

izmeu 75% i 150% od optimalnog ciklusa, za koji kanjenja nikad nee biti vea,
od 10% do 20% od minimalnog zakanjenja.

Definisati osnovne pojmove kod semafora?

Boje semafora trebaju biti kako slijedi:
A. Stalno crveno
Vozai vozila se zaustavljaju prije linije zaustavljanja. Pjeaci ne prelaze put, dok im
neki semafor ne da znak za prelazak.
B. Stalno uto
Upozorava vozae vozila da e se uskoro pojaviti crveno svjetlo i da vozni tok koji
regulira zeleno svjetlo treba se zaustaviti. Na isti nain obavjetava pjeake da ne
raspolau sa dovoljno vremena za prelazak ulice, izuzev kada postoji neki semafor
koji im pokazuje da mogu prei. Slui za raskrivanje saobraaja na raskrsnici i za
otklanjanje naglih koenja.
C. Stalno zeleno
Vozai vozila mogu nastaviti naprijed ili skrenuti na desno ili lijevo ako neki
znak ne zabranjuje pomenuta skretanja. Pjeaci koji stiu do semafora mogu prei,
osim ako neki drugi semafor ne pokazuje suprotno.
D. Trepue crveno

59

60

Kada se upali jedno soivo samo sa isprekidanim bljeskanjem vozai vozila

obavezno staju i zaustavljaju prije linije stajanja. Koriste se u ukljuivanju na glavni
put.
E. Trepue uto
Kada se osvjetli jedno uto soivo sa isprekidanim svjetlom, vozai vozila prolaze
raskre sa oprezom. Upotrebljava se na putu koji ima prvenstvo.
F. Trepue zeleno
Kada jedno zeleno soivo funkcionira sa isprekidanim svjetlom, upozorava vozae
da istie vrijeme zelenog svjetla.
Smejrokazne strelice trebaju ciljati prema smjeru kretanja.
Vertikalna strelica okrenuta prema gore, pokazuje kretanje naprijed.
Horizontalna strelica pokazuje priblino pod pravim uglom na lijevo ili na desno.
Strelica prelomljena na 45o usmjerena prema gore, pokazuje skretanje u ulice koje
ine razliite uglove od 90o.
Lice semafora je komplet optikih jedinica (soivo, reflektor, lampa i
elektrina arulja) koje su orjentirani u istom pravcu. Najmanje ima dva lica za
svaki pristup i u tom sluaju dopunjavaju se sa semaforima za pjeake postavljenim
na krajevima svakog pjeakog prelaza.
Ciklus je vrijeme koje protekne od paljenja jedne kombinacije signalnih pojmova
do ponovnog paljenja te iste kombinacije, tj. vrijeme za koje se izmijene sve faze
koje sadri ciklus.
Faza je vrijeme za koje jedna ili vie grupa vozila ili pjeaka imaju slobodan prolaz.
Interval je vrijeme trajanja jednog, bilo kojeg, svjetlosnog pojma.
Postoji nekoliko kombinacija paljenja svijetlosnih pojmova.
U Evropskim zemljama primjenjen je internacionalni sistem. Redoslijed je zeleno
uto crveno.
Interval ''sve crveno'' je potreban na ukrtanjima gdje postoji veliki broj vozila koja
skreu ulijevo, a struktura je takva da imamo zastupljena vozila JGP-a i teka
vozila. Rauna se za svaki konkretan sluaj po slijedeem obrascu:

t sc t n t st ( s ),
tn

s1 ( s 2 s1 )
( s ),
v1

s3
t st ( s ),
v2
gdje je :
tsc interval sve crveno,

tn vrijeme pranjenja raskrsnice,

60

61

v1 brzine vozila koja naputaju raskrsnicu (m/s),

v2 srednja brzina vozila koja se postie u taci konflikta (sudara) (m/s),
U nastavku se pojavljuju na openit nain vie elementa da bi se imao na umu
obraun vremena semafora i njihova razdioba na razliite faze:

Kriterijumi za postavljanje semafora?

Kriterije za postavljanje signala na izoliranoj raskrsnici se mogu svrstati u dvije
grupe, a u zavisnosti od mjesta nastanka metoda:
- ameriki i
- evropski kriteriji.
Prema amerikim kriterijima, postavljanje signala na raskrsnicama dvosmjernih
saobraajnica sa po jednom trakom u po smjeru su:
(1) minimalan broj vozila i
(2) minimalan broj pjeaka,

Minimalan broj vozila za gradsko podruje:

- ukupan broj vozila koja ulaze u raskrsnicu mora iznositi, prosjeno
najmanje 750 voz/h u toku 8 sati jednog dana. Sati ne moraju biti
uzastopni.
- Ukupan broj vozila koji iz sporedne ulice/ulica ulaze u raskrsnicu u
istih 8 sati mora, prosjeno, biti 175 voz/h.
Za vangradska podruja ukupan broj vozila koji iz smjerova ulaze u
raskrsnicu mora prosjeno iznositi najmanje 500 voz/h u toku 8 sati jednog dana
koji ne moraju biti uzastopni. Isto tako, ukupan broj vozila koja iz sporedne ceste
ulazi u raskrsnicu u istih 8 sati mora biti prosjeno najmanje 125 voz/h.
Minimalan broj pjeaka za gradsko podruje:
-

broj pjeaka koji prelazi glavnu ulicu mora iznositi najmanje 250 osoba/h, u
toku bilo kojih 8 sati u danu;
broj vozila koja glavnom cestom ulaze u raskrsnicu prosjeno mora iznositi
naj manje 600 voz/h, u osam sati;
na prilazima raskrsnicama, ukrtanjima prosjena brzina mora prelaziti 25
km/h.

Za vangradsko podruje broj pjeaka na prelazu preko glavne saobraajnice

mora iznositi 125 osoba/h u bilo kojih 8 sati/dan. Isto tako broj vozila koja glavnom
saobraajnicom ulaze u ukrtanje prosjeno mora iznositi najmanje 300 voz/h, osim
toga na prijelaznim krianjima prosjena brzina mora iznositi minimalno 50 km/h.
Signali se mogu postaviti i u sluaju kada nisu ispunjeni svi navedeni uslovi,
ako postoje drugi razlozi kao to su:
- prelazi sa izvangradskih na gradske uslove,
- slaba vidljivost,
- veliki broj invalida ili djece na prelazima,
61

62

velika irina saobraajnice koju pjeaci moraju prijei, a postoje razlozi

zbog kojih se ne mogu postaviti ostrva.

U Evropi postoje kriterijumi koji su prihvatljivi i za nae uslove:

- ako je broj vozila koja dolaze na raskrsnicu prosjeno najmanje 400
500 voz/sat po smjeru ili traci za bilo kojih 8 sati prosjenog dana,
- ako broj pjeaka koji prelaze glavnu ulicu iznosi najmanje 250 osoba/h
za bilo kojih 8 sati,
- ako je iz glavne ulice broj vozila koja ulaze u raskrsnicu prosjeno
najmanje 600 voz/h u istih 8 sati,
- ako je prosjena brzina na prilaznim krianjima najmanja 25 km/h.
Semafore ne treba smatrati univerzalnim rjeenjem jer oni ponekad mogu izazavati i
zaguenje.
Maksimalna vidljivost signala je najvaniji faktor kod postavljanja signala. Signal ne
smije biti zaklonjen vozilom, stablom ili bilo kojom drugom preprekom.
Za prijelaz sa vie traka postavljaju se signali ''ponavljai'' sa lijeve strane ili iznad
trake. Ovo je potrebno i zbog sigurnosti radi mogunosti pregorijevanja sijalica.
Razmak signala od stop linije ne smiju biti manji od 1,5 metara. Preporuuje se 5
metara.
Osa signalnih stubova u odnosu na ivicu kolovoza treba biti udaljen 0,8 do 0,9 m,
izuzetno 0,7 m.
Pitanja:

Postupak i proces planiranja?

Opta ema planiranja i vremenska spirala promjene stanja kao dijela postupka
kojim se unapreuje i poboljava (ili) konzervira stanje data je na Sl.

Sl. Postupak planiranja

62

63

U procesu planiranja saobraaja postoje planski okviri po vremenskom intervalu

(planerski horizont), po prostornom obuhvatu ili po djelatnosti razrade planerskih
elemenata.

Vrste i faze planiranja?

Mree saobraajnica predstavljaju jedan vrlo kompleksan sistem koji nam
prvenstveno slui da se poveu segmenti odreene zajednice, naselja, gradova itd.,
a naravno i ire regije. Ove mree saobraajnica mogu biti sa inskim, vazdunim,
cestovnim i vodenim saobraajem. Sve one se naslanjaju jedna na drugu i zavise
jedna od druge.
Da bi sve to funkcionisalo potrebno je izvriti detaljno planiranje.
Planiranje je jedna od temeljnih znaajki savremenog drutva i glavni uvjet
njegovog brzog napretka. Bez planiranja razvoj je sporadian i preputen
sluajnosti. U biti planiranje je visoko struan i odgovoran posao jer dobar plan
donosi velike koristi, a lo velike tete.
Planiranje je inae vrlo kompleksan posao jer osim definiranja ciljeva te utvrivanja
puteva za njihovo ostvarenje treba uvaiti i sve ostale mogue foktore koji mogu
uticati na izvrenje plana.
Oni se mogu grupisati u dvije skupine:
- Vanjski (eksterni) - uvjeti privreivanja, cijene. Na njih se obino ne
moe utjecati ali se mogu pratiti i eventualno predvidjeti njihovo
budue kretanje.
- Unutarnji ili interni - organizacija, struktura kadrova. Na ove faktore se
moe utjecati u smislu smanjenja njihovog negativnog utjecaja.
Sa obzirom na razliite aspekte planovi se mogu podijeliti:
(1) prema vremenskom periodu na:
- kratkorone - do jedne godine
- srednjorone - do pet godina
- dugorone - do deset godina i vie
(2) prema predmetu planiranja na:
- ukupne (plan razvoja, plan poslovanja)
- pojedinane (parcijalni, sektorski)
a) prema podruju zahvata na:
- dravne
- regionalne
- lokalne i
- poslovne.
b) prema nivou planiranje moe biti:
- makro planiranje saobraaja
- mikro planiranje saobraaja
Planiranje saobraaja na makro planu dijeli se na:
63

64

sektorsko planiranje saobraaja i

prostorno planiranje saobraaja,

Planiranje saobraaja na mikro nivou obuhvata:

- projektno planiranje saobraaja i
- planiranje saobraaja u preduzeima.

Osnovna ema procesa planiranja saobraaja?

Planiranje u saobraaju i prevozu je specifian proces kojima se utvruju potrebni
kapaciteti za zadovoljavanje potreba prevoza u budunosti na nekom planskom
prostoru.
Opta ema procesa planiranja data je na Sl. .

64

65

Sl. Osnovna ema procesa planiranja saobraaja

Pri planiranju saobraajnog sistema u osnovi se polazi od transpornih potreba i
naina na koji su te potrebe u prevozu rijeene. Tako tokovi robe i putnika
rasporeeni na odreenom podruju u vremenu i pretvoreni u tokove voznih
jedinica predstavljaju zadatak koji saobraajni sistem treba da savlada.

65

66

Sektorsko planiranje?
Obuhvata planiranje saobraaja kao posebnog ekonomskog sektora ili pojedinih
saobraajnih grana. To je dio ireg sastava planiranja i tijesno je povezano s
planiranjem ostalih drutveno-ekonomskih djelatnosti. Sektorsko planiranje
saobraaja je valjano ako je izvedeno iz makro strukture svih ostalih sektora
posmatranog podruja kao i da je ralanjivanje prevozne potranje na pojedine
djelove potranje (grane, regije) i slinim skupinama posebno je napravljena u
skladu s oekivanim drutveno-ekonomskim razvojem odgovarajuih sektora i
oekivanim razvojem ukupne prevozne potranje.
Dugorona projekcija ukupnog teretnog saobraaja oslanja se na projekciju
drutvenog proizvoda, projekciji vanijih skupina roba te na projekciju proizvodnje i
uvoza odobrenih vrsta robe.
Dugorona projekcija ukupnog putnikog saobraaja koristi se projekcijom
saobraaja prema nainu putovanja, uzroka putovanja i svrhama putovanja.
Sistemski pristup saobraajnom planiranju pretpostavlja nekoliko kljunih poslova
koji se mogu obaviti slijedeim redoslijedom:
(1) utvrivanje optih ekonomskih uslova unutar kojih djeluje saobraajni sistem,
(2) predvianje prevozne potranje,
(3) predvianje naina iskoritavanja saobraajne mree,
(4) utvrivanje posljedica trokovnih obiljeja mree i
(5) ocjena ekonomskih implikacija rada saobraajnog sistema.
U sektorskom planiranju mogua je projekcija:
- ukupnog saobraaja
- po pojedinanim nosiocima saobraaja (odnosno pojedinim granama)
- po putnicima i koliini robe.
Sektorsko planiranje se moe podijeliti u dvije glavne skupine:
planiranje fizikih veliina saobraaja kao to su veliina prevoza i
prevoznog uinka, veliina saobraajne mree i veliina prevoznih
sredstava,
planiranje makroekonomskih, odnosno novanih veliina i iz njih
izvedenih analitikih pokazatelja.

Prostorno planiranje saobraaja?

Obuhvata planiranje saobraajnog sistema, a posebno saobraajne mree unutar
datog prostora. Ova vrsta planiranja je usmjerena na posmatranje odnosa izmeu
saobraaja i datog prostora te ka utvrivanju meusobnih veza i uticaja.
Prostorno planiranje saobraaja obuhvata regionalno, gradsko i ruralno planiranje.
Postupak prostornog plairanja u mnogo emu je slian postupcima saobraajnog
planiranja. Postupak sadri ocjenu postojeeg stanja, ciljeve, potranju za
prevozom, rjeenje te njihove procjene i izbor.
Za prostorno-saobraajno planiranje svojstvena su mnoga obiljeja. Ona
proizilaze iz svrhe planiranja i iz izrazito naglaene prostorne vezanosti te vrste
planiranja za posmatrano podruje. Vanjski izraz tih obiljeja se dovode u vezu
sa samim postupkom planiranja i nainom izrade saobraajnog plana.
66

67

Postupak prostorno-saobraajnog planiranja sadri nekoliko faza koje sve zajedno

tvore logian, meusobno povezan slijed:
1. definisanje problema i okvira planiranja,
2. stvaranje statistiko-dokumentacijske osnove,
3. predvianje drutveno-ekonomskog razvoja,
4. predvianje prevozne potranje,
5. stvaranje i vrednovanje plana,
6. donoenje odluke i utvrivanje politike ostvarenja plana.

Projektno planiranje?
Ima svrhu da da osnovu za ocjenu vrijednosti predloenog projekta ili skupine
projekata kako bi donosilac odluke mogao izabrati najbolji projekat. Zato se ovo
planiranje naziva procjena izbora investicionog projekta ili vrednovanje projekta.
Postupak vrednovanja projekta je dio donoenja odluke. Postoji vie metoda koje se
koriste i kod vrednovanja projekta s podruja drugih infrastrukturnih djelatnosti.

Planiranje u preduzeima?
Obuhvata planiranje saobraaja u preduzeima kojima je prevoz putnika i robe
glavna djelatnost. Ovo planiranje obuhvta i planiranje saobraaja u drugim
preduzeima koja zbog veliine i sastava poslovanja imaju potrebe za
organizacijom vlastite prevozne slube. Metode planiranja saobraaja u
preduzeima sline su metodama kojim se slue preduzea iz drugih djelatnosti ali
su neke metode prilagoene specifinosti preduzea iz oblasti saobraaja.
Zajedniko za sve vrste planiranja u saobraaju je da se ona sprovode u tri osnovne
faze:
1. priprema (prikupljanje podataka o dosadanjem razvoju)
2. izrada (postavljanje ciljeva koji se ele ostvariti, planiranje najprikladnijih
puteva za ostvarenje postavljenih ciljeva)
3. donoenje planova (kratkoroni, srednjeroni i dugoroni).

Organizacija procesa planiranja?

Posao planiranja u saobraaju zapoinje organizacijom planiranja kao prvom
karikom u lancu planiranja.
Kvalitet cijelog toka planiranja direktno zavisi od procesa prikupljanja podataka,
njihove analize i prijedloga rjeenja.
Veoma je znaajno sprovesti adekvatnu obuku svih uesnika u prikupljanju
podataka, te pored toga insistirati na savjesnosti da bi se proces planiranja doveo
do kraja.
Pristup planerskom postupku se moe definisati kroz sljedea pitanja:
1. ta su ciljevi planiranja?
2. Ko ih postavlja?
3. Kakva je njihova hijerarhija?
4. Kakvi su rokovi u kojima je potrebno ciljeve ostvariti?
67

68

5.
6.
7.
8.
9.

Koja su raspoloiva sredstva?

Kakva ogranienja postoje u pogledu ostvarenja ciljeva?
Da li je jasno sagledana politika u socijalnom i privrednom razvoju podruja?
Koje su prostorne granice podruja za koje pripremamo plan?
Kako formirati radni tim i kakva je saradnja odgovarajuih institucija i
pojedinaca?

Pored navedenog potrebno je razmotriti i druge detalje koji mogu doprinijeti

poboljanju kvliteta planiranja, kao npr. angaovanje konsultanata, obezbjeenje
odgovarajueg softvera i opreme za obradu podataka, potreban prostor za obuku i
obradu podataka, administrativne usluge i drugo.
Organizacija saobraajno tehnnikih istraivanja podrazumjeva:
- Posjeta predvienim mjestima anketiranja
- Izrade planova za brojanje
- Izbor, odnosno razvijanje potrebnih formulara
- Odreivanje potrebnog broja brojaa
- tampanje formulara
- Plan uvoenja brojaa
- Postavljanje tanih uputstava za brojanje
- Odreivanje brojaa (rezerve)
- Uputstva nadzornom osoblju i brojaima
- Eventualno zahtijevanje odreenih odobrenja
- Izrada tabli za uputstva
- Osiguranje brojaa i nadzornog personala
- Opremanje brojaa (dozvola, materijal, upute) itd.

Informaciona osnova planiranja saobraaja?

Prikupljanje podataka, tj formiranje informacione osnove se zasniva na
saobraajnim istraivanjima. Kvalitet prikupljenih podatak bitno utie na kvalitet
planiranja. Posebna saobraajna istraivanja je neophodno sprovoditi zbog toga to
uglavnom ne postoji kontinuirano praenje odreenih podataka.
Prikupljanje osnovnih podataka o postojeem stanju kao i prognoza transportnih
potreba se obino vri na nivou manjih prostornih jedinica.
Prostorne jedinice mogu biti:
- porodica (najmanja jedinica posmatranja 1-10 osoba),
- popisni ili statistiki krug (prostorna jedinica koju jedan popisiva moe
da obie za jedan dan (20-40 porodica),
- statistika zona (najmanja prostorna jedinica za koju se prati statistika
i formira se po nizu statistikih kriterija, 200-300 porodica),
- saobraajna zona (najmanja prostorna jedinica za uporeivanje
kretanja na podruju jedne ili vie statistikih zona, 500-1200
domainstava, a granine linije idu saobraajnicama),
- saobraajni distrikt (zbir vie saobraajnih zona u cilju jasnijeg
grafikog predstavljanja parametara,

68

69

mjesna zajednica (prostorno politika cjelina koja obuhvata socioekonomsku skupinu ljudi koji zajedno zadovoljavaju svoje interese, a
moe se poklopiti sa saobraajnom zonom,
opina (osnovna drutveno politika zajednica za znatnom
samostalnou, 50000-100000 stanovnika),
zajednica opina (gradska ili regionalna zajednica, kantoni).

Pri formiranju navedenih povrina treba voditi rauna da se cijeli broj manjih
jedinica sadri u veoj.
Gradske saobraajne zone moraju zadovoljiti slijedee kriterije:
- homogenost,
- potovanje prirodnih i vjetakih granica (vodotokovi, pruge, itd.)
- zone treba da su okruene mreom saobraajnica,
- potovanje zonskih podjela iz postojeih planova,
- formirani zonski sistem mora imati u vidu i buduu smanjenu povrinu.

Socioekonomski podaci?
Socioekonomski podaci se mogu svrstati u tri grupe, to ini informacionu osnovu
planiranja saobraaja. Ti podaci se u toku istraivanja meusobno povezuju i na
osnovu njih se iznalaze zakonitosti nastajanja putovanja, prostorne i vremenske
raspodjele putovanja i odnosa izmeu pojedinih vidova saobraaja.
Prvu grupu podataka ine demografski podaci. Najvaniji meu njima su broj
stanovnika i broj domainstava. Oni su osnova za izraunavanje produkcija
putovanja. Najpoznatiji izvor ove vrste podataka je popis stanovnitva. Ako je popis
stanovnitva izvren prije 3 ili 4 godine onda je potrebno napraviti procjenu ili pilot
anketu.
Druga grupa su ekonomski podaci i to: ukupan broj zaposlenih po zoni rada,
broj zaposlenih po zoni stanovanja, stepen motorizacije i dohodak po domainstvu.
Ovi podaci direktno utiu na intenzitet i nain putovanja. Podatke o broju zaposlenih
i dohotku najee moemo dobiti putem ankete u domainstvima. Broj zaposlenih
moemo dobiti iz odreenih statistikih izvjetaja kao i anketom u preduzeima.
Treu grupu ine podaci o namjeni povrina a mogu se dobiti iz urbanistikih
slubi. Oni se odnose na funkcionalnu podjelu po aktivnostima i na intenzitet
koritenja povrina.
Podaci vezani za namjenu povrina su:
- broj zaposlenih,
- odnosno broj radnih mjesta po zonama rada,
- intenzitet koritenja zemljita,
- povrina radnog prostora po djelatnostima,
- povrina kolskih prostora i
- povrine prostora specijalnih namjena.
Za prikupljanje podataka o namjeni povrina mogu se koristiti redovna statistika
istraivanja, nezavisna snimanja, statistiki izvori informacija, konsultovanje
programa istraivanja koji daju obuhvat i dinamiku istraivanja, itd.

69

70

Podaci o saobraajnom sistemu?

U saobraajnom planiranju pored informacija o prostoru, privredi i stanovnitvu
neophodno je prikupiti podatke o karakteristikama transportnog sistema.
U ovu grupu podataka spadaju:
- podaci o karakteristikama kretanja,
- podaci o voznom parku,
- podaci o ulinoj mrei,
- podaci o javnom prevozu putnika,
- podaci o prostoru za parkiranje,
- podaci o objektima saobraajne infrastrukture, itd.
Izuzev podataka o karakteristikama kretanja, veina ostalih podataka iz ove grupe
mogu se dobiti iz ve postojeih statistika.
Za utvrivanje karakteristika kretanja moraju se sprovesti saobraajna
istraivanja.
Tipine istraivake aktivnosti su one koje mogu pruiti informacije o:
- dnevnoj mobilnosti stanovnitva,
- prostornoj raspodijeli kretanja,
- vremenskoj raspodijeli kretanja,
- raspodijeli kretanja po nainu,
- raspodijeli kretanja po svrhama.
Pitanja:

Opisati-predstaviti tok istraivanja u saobraaju?

Saobraajni plan treba da obuhvati odreene vremenske periode u godini kao i da
uzme u obzir i stabilna saobraajnog optereenja. Takoe, u sedmici svi dani
nemaju isto optereenje te se smatra da su utorak, srijeda i etvrtak dani pogodni
za istraivanje.
Radni koraci svakog istraivanja mogu se predstaviti ka na Sl.

70

71

Sl. Tok istraivanja

Tipine istraivake aktivanosti u saobraaju?

Tipine istraivake aktivanosti u saobraaju su:
1. Ankete
- domainstava u gradu o dnevnim kretanjima
- spoljanjih putnika na putnikim terminalima u gradu (autobus,
eljeznica i vazduni saobraaj)
- putnika i tereta na kordonima oko grada ili regije
- preduzea u gradu o prevozu radnika autobusima za sopstvene
potrebe
71

72

- javnih prevoznika tereta u gradu

Pored navedenih uobiajnih anketa ponekada se primjenjuju i specifine
saobraajne ankete kao to su ankete:
- vlasnika putnikih automobila
- vlasnika teretnih automobila
- gostiju hotela o kretanjima
- vozaa na parkiralitima
- putnika na stanicama javnog gradskog prevoza putnika
- vozaa taksija, idr.
2. Brojanja
- na raskrsnicama
- na pregradnim linijama
- na spoljanjim kordonima
- na vangradskim dionicama putne mree
3. Snimanje parametara saobraajnog toka
4. Posmatranja
5. Usmena propitivanja (intervjui)

Anketa putnika u saobraaju?

Prema zahtjevima, razlikujemo vie metoda istraivanja. Izbor povoljne metode
istraivanja treba izvriti prema sljedeim pitanjima:
1. Kakav je povod istraivanja?
2. Kojim ciljevima treba da odgovaraju istraivanja?
3. Koje primarne karakteristike istraivanja treba obuhvatiti?
4. Koja tanost izlaznih karakteristika se oekuje?
5. Moe li se, odnosno, mora li se oslanjati na iskustva i saznanja iz prethodnih
istraivanja?
Anketiranje (propitivanje). Putem ankete mogu se obuhvatiti sluajne i
namjerne saobraajne aktivnosti i pozadina saobraajnog ponaanja na bazi radnih,
prostornih i sociodemografskih karakteristika ili odnosa. Anketa moe biti na
saobraajnoj mrei i anketa u domainstvu. Ankete se rade na uzorku koji mora biti
reprezentativan. U domainstvu anketa se obavlja direktnim kontaktom anketara sa
lanovima porodice putem prethodno pripremljenog upitnika. Anketar obavlja po
pravilu dvije posjete.
Anketa putnika i tereta na spoljanjem kordonu se obavlja direktnim intervjuom.
Osnovna jedinica je jedno kretanje, jedan putnik ili jedna tona tereta. Na osnovu
podataka dobivenih u anketi mogu se sagledati dnevna kretanja.
Razlikuju se tri forme pitanja: otvorena pitanja bez datih odgovora, poluotvorena
pitanja sa izabranim odgovorima i praznim redovima za individualno proirenje
odgovora i zatvorena pitanja sa odgovorima. Sva pitanja moraju biti jednoznana,
razumljiva i jednakoznaajna za ispitanike. Postupak se moe opisati kroz slijedee
stavke:
- izrada upitnika (svaki upitnik se mora sainiti uvaavajui optereenje
ispitanika i zahtjeva ispitivaa (anketara);
- test upitnik ili pretest (uvodi se onda kada primjenjujemo do tada
neprimjenjivi upitnik);
72

73

planiranje tih proba (te probe mogu obuhvatiti informacije kao to su

informacije o tanosti adresa-zastarjelost, kao i postavljanje pitanja i davanje
odgovora-potpunost odgovora);
organizacija istraivanja;
spektri greaka, tj.njihovo formiranje (greke se mogu pojaviti sluajno ili
sistematski);
prisutne su i greke kao rezultat mjerenja.

Brojanje putnika u saobraaju?

Kod istraivanja ind.mot.saobraaja osnovna jedinica je motorno vozilo. Istraivanja
se mogu sprovesti u razliitim vremenskim periodima i na razliitim prostorima.
Brojanje motornih vozila se moe obaviti na odredjenom poprenom presjeku i to
manuelno ili uz pomo automatskog uredjaja za brojanje. Istraivanje motornog
saobraaja (saobraajnih struja) moe biti na malom i velikom prostoru. (Mali
prostori su raskrsnice ili vorita ili drugo). Prilikom istraivanja upitnik za
istraivanje treba da sadri informacije o intenzitetu i sastavu saobraajnog toka.
Pored toga, mogu se prikupiti informacije od putnika koji se nalaze u vozilu.
Poprena presjena brojanja se vre za odredjeni mjesec i dan. Brojanja treba da
oslikaju odredjeno optereenje na linijama, optereenje u picama, kao i potrebna
optereenja. U zavisnosti od navedenog donosi se odluka o organizaciji manuelnog
ili popreno presjenog brojanja.
Dugotrajna brojanja obuhvataju cijeli dan ili period od 6-22 sata ili 6-19 sati.
Kratkotrajna brojanja su npr. u intervalima od dva sata, u radne dane, a preko njih
se dolazi do neophodnih informacija o tokovima vozila. Ova snimanja se mogu
organizovati u vrijeme jutarnjih ili popodnevnih pica ili vrnih optereenja ili izvan
vrnog optereenja. Kod popreno presjenog brojanja veoma je bitno navesti
vremenski interval dana kao i vrstu vozila. U prilogu je dat formular za brojanje
saobraaja.
Kod automatskog brojanja obuhvaen je smjer vonje, saobraajna traka kao i vrsta
motornog vozila (uz malu nesigurnost). Ureaji mogu biti stacionarni i prenosivi.
Sastoje se od mjeraa impulsa i ureaja za registraciju. Istraivanja saobraaja
motornih motornih vozila na veem prostoru najbolji efekat imaju pri koritenju
metode sa oznakama. Obiljeavanje motornih vozila, tj.stavljanje oznaka na vozilo
je pogodno za istraivanje protonih, ciljnih i izvornih saobraajnih struja. Npr.u
jednom kordonu registruju se sva vozila sa slubenim oznakama i unose u formular.
Kod jaeg saobraaja npr. 500 vozila na sat, oznake se mogu snimati, tj. memorisati
na magnetnu traku. Na ovaj nain se moe prikupiti dovoljan broj informacija (uz
uvaavanje injenice da greka moe dostii i do 10%), o kompletnoj mrei
saobraajnica u smislu svrhe putovanja, polazita i cilja.

Istraivanje nemotorizovanog saobraaja?

U nemotorizovanom saobraaj ubrajamo pjeaki i biciklistiki saobraaj.
Uobiajena istraivanja ove vrste saobraaja su brojanje na poprenom presjeku.
Brojanje kod ovih vrsta saobraaja je esto oteano zbog velike pristupanosti
raznim vrstama puteva, zbog osjetljivosti na zaobilaenje, kao i zbog toga to se ne
moraju strogo pridravati reima saobraaja. Zbog velike oscilacije brojanja se
73

74

esto provode kao potpuna, u zavisnosti od vremena. Ova brojanja se izvode samo
u izuzetnim sluajevima.
Kod istraivanja pjeakog saobraaja uvode se metode brojanja i posmatranja.
Brojanja pjeaka su potrebna, izmeu ostalog, za planiranje i dimenzioniranje
pjeakih uredjaja, koncipiranje mrea pjeakih puteva, za ocjenu preuredjenja
unutar gradskih podruja, provjeru i poboljanje signalnih uredjaja, kod istraivanja
nezgoda za analizu djelovanja navedenih mjera itd. Brojanje pjeakih tokova se
moe izvriti manuelno, putem odredjenih prepreka i usmjerivaa, kao i pomou
video uredjaja.
Brojanje biciklistikog saobraaja se moe izvriti na pojedinim presjecima i
raskrsnicama. Informacije koje se dobiju iz ovog brojanja slue za planiranje i
dimenzionisanje biciklistikih uredjaja ukljuujui i saobraajne biciklistike mree.
Za analizu potrebe i hitnosti ostvarenja planiranih biciklistikih uredjaja, za
istraivanje nezgoda i za analizu djelovanja pojedinih mjera. Kod popreno
presjenog brojanja broj biciklista se utvrdjuje odvojeno za odredjene smjerove, u
prilogu je dat formular za manuelna brojanja biciklistikog saobraaja.
Uredjaji za automatsko brojanje nisu pogodni za istraivanje biciklistikog
saobraaja.

Istraivanje mirujueg saobraaja?

Poznavanje stanja stacionarnog saobraaja daje objanjenje o mjesnoj i
vremenskoj raspodjeli potranje za parking prostorom. Prije nego se krene u
istraivanja mirujueg saobraaja poeljno je poduzeti snimanja postojeeg stanja.
Na ovaj nain bi se mogla postaviti razlika stanja prije i nakon istraivanja. U ovom
koraku vano je utvrditi:vrstu parking ureaja, posjedovni odnos (javno ili
privatnovlasnitvo), pristupanost (dostupnost parkingu stanovanja, parkingu
slubenih automobila i parkingu sa posebnim ovlatenjima), vrsta naplate, raspored
mjesta, postojanje oznake za zabrane i slobodna mjesta, postojanje i vrsta parking
satova i menadment parking prostora. Mirujui saobraaj se moe obuhvatiti kroz
kordonska istraivanja, istraivanja na mjestu ostavljanja (anketa), kratka
propitivanja i kroz slikanja. Podaci istraivanja daju objanjenja o vremenskom i
mjesnom koritenju mjesta za parkiranje.
Sastavni dio istraivanja su i teretni saobraaj sa funkcijama utovara i istovara kao i
odlaganje bicikala. Kao korisnici parking prostora razlikuju se korisnici zbog
stanovanja, zaposleni, kupci, posjetioci, isporuioci, servisne slube itd.
Podaci o strukturi korisnika mogu se dobiti kroz anketu. Podjela korisnika parking
povrina moe biti izvedena i prema vremenu:kratko parkiranje (do dva sata),
srednje parkiranje (2-6 sati), dugo parkiranje (6-10) sati i stalno parkiranje (preko 10
sati).
Kordonska istraivanja su pogodna za mirujui saobraaj. Ona mogu biti
sprovedena metodom brojanja i registrovanja oznaka.
Brojanja na mjestu parkiranja se vre na prilazima i izlazima sa parkinga. Brojanja
na parkingu podrazumjevaju brojanja dok stoje vozila na parkingu.
Brojanje na prostoru ulica treba izvesti tako da se oblast istraivanja podjeli na
podruja. Jedan broja snima broj parkiranih vozila na duini do maksimalno 800
metara. Kratka propitivanja se mogu sprovesti na svakom parkingu. Pogodna su u
kombinaciji sa prethodnim brojanjem. Formular je dat u prilogu.

74

75

Istraivanje u javnom gradskom prevozu putnika?

Istraivanja u javnom prijevozu putnika daju informacije o prijevoznikoj ponudi i
kvalitetu vonje. Na bazi ovih informacija dolazi se do podataka koji se mogu
koristiti kao osnova za unaprijeenje mjera: u ponudi kapaciteta, mrei linija i
saobraajnim uredjajima. Metode brojanja i anketiranja (propitivanja) daju
informacije o: optereenjima na poprenim presjecima, optereenjima linija,
optereenjima dionica, odnosno mrea, presijecanje optereenja stajalita i podaci i
podaci o startu i cilju putovanja. U prilogu na gornjim slikama je data stuktura uslova
istraivanja javnog prijevoza.
Brojanjem se utvrdjuju podaci o broju putnika na dionicama i stajalitima.
Personal za brojanje pohranjuje podatke u formular ili mini kompjuter. Brojanje se
moe izvriti na stajalitima, u vozilima i na dionicama. Brojanje na stajalitima se
vri na odredjenim pozicijama stajalita ili na vratima saobraajnog sredstva. Broje
se ulasci i izlasci putnika. Brojanje u vozilima podrazumjeva da se broja nalazi u
vozilu,pored vrata i da broji ulaske i izlaske.
Brojanje na dionicama se moe vriti tamo gdje su brzine kretanja manje. U
formular se mogu unositi brojane vrijednosti (apsolutne), vrijednovanje sa takama
npr. jedna taka 10 putnika, i procentualno (popunjenost je 20 %). Za ova brojanja
dati su formulari u prilogu.
Anketiranje putnika u JGP-u moe biti izvedeno na stanicama i u vozilima. Pri
anketiranju treba voditi rauna da se jedan putnik ne anketira vie puta. Podaci koji
se iz ove vrste istraivanja mogu dobiti su duina pjeaenja do stanice, izvori i
ciljevi putovanja, ulazne i izlazne stanice presijedanja, svrha putovanja, koritenje
linija, vrsta karte, kategorija putnika itd. Pored ovih podataka mogu se prikupiti
informacije i o:
- prijevoznom sredstvu JGP,
- vrijeme pojave potrebe za putovanjem,
- stepen zauzetosti putnikog vozila,
- svrha putovanja i
- frekvencija koritenja.
Pitanja

Analiza stanja u saobraaju i prevozu?

Svrha analiza stanja je da da ocjenu u kojoj mjeri postojei prevozni sistem
zadovoljava u pogledu kvaliteta prevozne usluge, kapaciteta, brzine, pouzdanosti,
cijene i posljedica za okolinu.
Postupak analize stanja zahtijeva prikupljanje i obradu znaajne koliine informacija
koji se odnose na:
- Saobraajno geografski poloaj
- Saobraajno ekonomske karakteristike podruja
- Razmjetaj aktivnosti (njena povrina)
- Karakteristike saobraajne mree
- Karakteristike kretanja stanovnitva i tereta
- Parametri kretanja stanovnitva i tereta
- Rad sistema javnog i masovnog prevoza i
75

76

Ukupnu ocjenu stanja

Pitanja

Primjena modela u saobraajnom planiranju?

Modeli se koriste kao pomono sredstvo preciznije sagledavanja prevoznih
zahtijeva u uslovima promjene veeg broja pretpostavke pri planiranju.
Oni planerima omoguuju da sagledaju okolnosti razvoja koji na drugi nain nije
mogue sagledati.
Modeli se uz pomo raunara testiraju, formiraju, kaligriu i testiraju.
Danas postoji niz tehnika i softwer paketa koji omoguuju planeri da dou do
povoljnih rijeenja uz manji rizik u uloena sredstva.
Model se zasniva na injenici da se dogaaj A moe opisati dogaajem B, pod
uslovom da on sadri sutinske elemente dogaaja A.
Toje matematiki: planeri da dou do povoljnih rijeenja uz manji rizik u uloena
sredstva.
B=f a1 a2 . an
Razvoj modela se odvija interativno u fazama:
Identifikacija problema
Formulisanje poetnog modela
Vrednovanje modela
Reformulisanje modela
Primjena modela
Saob.model predstavlja sliku saob.stvarnosti i kojim se predstavlja zavisnost
izmeu promjenljivih saob.

Vrste modela u saobraajnom planiranju?

Modeli mogu biti jednostavni i sloeni. Modele u saobraaju moemo svrstati u 3
grupe i to:
- Koncepcijski
- Matematiiki
- Fiziki
Koncepcijski odreuju strukturu prostora i koristi se u I fazi.
Matematiki model je nastanak prethodnog i matematikom obliku i fiziki i skraeni
opis stvarnog stanja.
U zavisnosti od strukture modela i podobnosti za primjenu modele moemo podijeliti
na:
- Opisni, predviajui i planski model
- Odredbeni i modeli vjerovatnoe
- Analitiki i simulacijski modeli
Simulaciski modeli mogu biti statiki i dinamiki te agregatni i dezagegatni.
Simulacijski:
- Jednosmjerni i viesmjerni modeli
76

77

Analogini, zomorfni i izomorfni modeli

Naprijed i nazad dijelujui model

Izomorfni priblino zakljuivanje

- Zomorfni pokuaj da se izgradi modeli za odreeni pravac
- Djelujui modeli
- Primjenjive matematiki i ekonomski
Podijela na mikro i makro saobraajne modele
Saob.modeli na grupe po vrstama planiranja:
- Modeli u sektorskom planiranju
- Modeli u prostornom planiranju
- Modeli u projektnom planiranju saobraaja
- Modeli planiranja saob. u preduzeu
Pitanja

Model u sektorskom planiranju saobraaja?

Razlikuju se u zavisnosti od toga da li se vri procjena fitikih i makroekonomskih
veliina u oba sluaja se vri za prevoz putnika i prevoz robe.
Kod procjene fizikih veliina, model projekcije moen biti:
- Analitike
- Ekonometrijske-ekonmske veliine
- Agregatne i dezagregatne
Analitiki model ( modeli elastinosti prevoza)
Ekonometrijski model ( ekonomske veliine)
Agregatni modeli su:
- Kanadski saobraajni model
- Model IFO insituta
- Model i prognoza DIW instituta
- Hardwerski saobraajni model
- Model EMI instituta
Dezagregatni model su:
Model projekcije prevozne potranje koji se temelji a teoriji pojedinanog ponaanja
korisnika prevozne usluge.
Pitanja

Model u prostornom planiranju saobraaja?

Opredjeljenje putnika, da li putovati ili ne se moe zakljuiti iz odgovora na pitanja:
1. Da li putovati
2. Kada putovati
77

78

3. Gdje putovati
4. Kojim prevoznim sredstvom
5. Kojim putem ili rutom
Stvarno opredjeljenje za putovanje se moe odrediti: simulacionim modelom
Opredjeljenje za putovanje se moe vriti istovremeno i uzastopno. Tako
razlikujemo:
- Direktni metod simulacije
- Slijedni metod simulacije
Prema tome postoje:
- Slijedni agregatni model
- Direkni agregatni model
- Slijedni dezagregatni model
- Direktni dezagregatni model

Modeli u prostornom planiranju putnika na gradskom podruju.

Izrada i vrednovanje plana?

Vrednovanje se moe vriti sa:
- Funkcionalnog
- Ekonomskg i
- Kompleksnog aspekta

SADRAJ

78

79

Koje aktivnosti treba sprovoditi ukoliko se eli rast i razvoj urbanog ili ruralnog podruja?....................1
emu treba voditi rauna pri planiranju saobraaja i prevoza posmatrano sa ireg aspekta?...............1
U kom periodu i gdje je otkriven toak?...........................................................................................................1
Ko je sagradio najstarije kamene puteve i kada?...........................................................................................1
Gdje i kada su sagraeni prvi putevi uz nauni pristup gradnj?...................................................................2
Zbog ega su bili vani putevi za Carstvo Asteka?........................................................................................2
Po emu je karakteristian period IV, V i VI vijeka za prevoz?....................................................................2
Po emu jekarakteristian XII vijek i kakav tlocrt imaju uline mree u gradovima?................................2
Kada se pojavila prva koija i gdje?.................................................................................................................2
Kada i gdje je konstruisana prva cesta u novom svijetu?.............................................................................2
Kada je uvedena naplata putarine, gdje i u koje svrhe?...............................................................................3
ime je obiljeeno XIX sa aspekta prevoza?..................................................................................................3
Kada se pojavio prvi metro i u koja slijedea dva grada?.............................................................................3
Kada se javlja automobil za motor sa unutranjim sagorijevanjem?...........................................................3
Po emu je karakteristino planiranje u industrijski razvijenim zemljama prije 1950.g.?.........................3
Kada je poeo sa primjenom Gravitacioni model u planiranju saobraaja?..............................................4
ta je ubrzalo razvoj saobraajno-prevoznog planiranja?............................................................................4
Po emu je karakteristina saobraajna studija ikaga u periodu 1955-1961.g.?...................................4
Po emu je karakteristian model razvijen na Harvardskom univerzitetu?................................................4
U kojoj zemlji je razvijen model za projekciju teretnog, a potom i putnikog saobraaja?......................4
Od ega se sastoje kvantitativne metode u sektorskom planiranju saobraaja?......................................5
Na emu se temelji donoenje investicionih odluka u projektnom planiranju?..........................................5
Uzroci nastanka problema u saobraaju?.......................................................................................................5
Koji su osnovni faktori uticajni na probleme u saobraaju i prevozu?.........................................................5
4. Opisati integralno rjeenje u saobraaju?...................................................................................................6
5. Opisati skupo parcijalno rjeenje u saobraaju?........................................................................................6
6. Opisati jeftino parcijalno rjeenje u saobraaju?........................................................................................7
7. Opisati osnove za realizaciju predloenih rjeenja problema u saobraaju?........................................7
8. Opisati metodologiju rjeavanja problema u saobraaju?........................................................................7
9. Koja strunost je neophodna za rjeavanja problema u saobraaju?....................................................8
Definisati prevoznu i saobraajnu inenjeriju?................................................................................................8
Na ta treba da se oslanja analiza transportnog sistema i ta pri tome treba posebno posmatrati?.....9
Opisati emu povezanosti transportnog sistema regije sa sa drugim uticajnim sistemima?...................9
Nacrtati i opisati fiziku strukturu transportnog sistema?............................................................................10
Koji su sitemi putem kojih se odvija veina prevoza?..................................................................................11
Koji podsistemi ine saobrajni sitem prema modernoj teoriji sistema, nacrtati vertikalnui i
horizontalnu strukturu sistema?......................................................................................................................11
Koje su specifinosti saobrajno-prevoznog sistema sa aspekta planiranja i projektovanja u
saobraaju?........................................................................................................................................................12
Koji sistemi se mgu izdvojiti sa aspekta definisanja logike i fizike arhitekture sistema pri planiranju
u saobraaju i prevozu?...................................................................................................................................13
Objasniti pojmove fizike i logike strukture sistema u saobraaju i prevozu?.......................................13
Nakoji nain se postavljaju ciljevi u planiranju saobraaja?.......................................................................14
Sa ime se moraju uskladiti ciljevi planiranja saobraaja?.........................................................................15
Kako se grupiu ciljevi planiranja?..................................................................................................................15
Kako se mogu podijeliti ciljevi planiranja saobraajne mree?..................................................................15
Koji osnovni elementi ine saobraajnu inenjeriju?...................................................................................15
Koje su osnovne karakteristike pjaaka bitne za planiranje saobrajnih sistema?.................................15
Karakteristike vozaa bitne za planiranje i projektovanje saobraajnih sistema?...................................15
ta je vozilo?......................................................................................................................................................16
ta je projektno vozilo?.....................................................................................................................................16
Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik?.........................................................................................16
Nacrtati vozilo trolejbus i oznaiti osnovne duine u sistemu za napajnje elektrinom energijom?. 17
Nacrtati i opisati rjeenja kontaktne mree u raskrsnicama i krivinama?.................................................18
Faktori bitni za planiranje vazdunog saobraaja?......................................................................................18
Podjela brodova?...............................................................................................................................................18
Podjela zrakoplova?..........................................................................................................................................19
Primjer rijenog saobraaja u Londonu?.......................................................................................................19
Opisati dionicu ceste kao element saobraajnog planiranja?....................................................................19
79

80

Opis i ocjena uslova saobraaja na dionici puta?........................................................................................20

Postupak izraunavanja pokazatelja uslova saobraaja na dionici puta?................................................20
Opisati dionicu ceste kao element saobraajnog planiranja?....................................................................21
Opis i ocjena uslova saobraaja na dionici puta?........................................................................................22
Postupak izraunavanja pokazatelja uslova saobraaja na dionici puta?................................................22
Trake za usporavanje........................................................................................................................................25
Traka za ubrzavanje..........................................................................................................................................25
Trake za skretanje ulijevo.................................................................................................................................26
Kretanje vozila kroz raskrsnicu........................................................................................................................26
Vrste raskrsnica.................................................................................................................................................27
ta su terminali?................................................................................................................................................29
Funkcija terminala i podjela?...........................................................................................................................30
Operativna povrina transportnih sredstava u cestovnom saobraaju?...................................................30
Povrina jedininog elementa structure?.......................................................................................................31
irina prolaza (D)?.............................................................................................................................................34
Parkiralita?........................................................................................................................................................35
Mjesto za parkiranje?........................................................................................................................................36
Elementi parkiranja elementi funkcionisanja?...........................................................................................37
Elementi parkiranja proraunski elementi?................................................................................................38
Autobuske stanice?...........................................................................................................................................40
Teretni terminali?...............................................................................................................................................40
Auto-baze?.........................................................................................................................................................40
Terminali u eljeznikom prevozu?.................................................................................................................40
eljezniki vorovi.............................................................................................................................................41
Putnike stanice.................................................................................................................................................41
Terminali u vazdunom saobraaju?..............................................................................................................42
Terminali u vodenom saobraaju?..................................................................................................................45
ta je pjeaki saobraaj?...............................................................................................................................46
Pjeaki hodnik?................................................................................................................................................46
Kapacitet pjeakih prelaza?...........................................................................................................................47
Praktina propusna mo jedne pjeake trake?...........................................................................................47
Ukupna irina pjeakog hodnika?.................................................................................................................48
Teoretski kapacitet pjeakog hodnika?........................................................................................................48
Biciklistiki saobraaj (osnovno o biciklistikom saobraaju)?...................................................................48
Mogunost voenja biciklistikih staza?........................................................................................................49
Koncepcije mrea saobraajnica i oblikovanje?...........................................................................................51
Saobraajnice unutar mree mogu imati razliite funkcije, koje?..............................................................51
Forme cestovnih i ulinih mrea?...................................................................................................................53
Klasifikacija funkcionalnih dijelova mree saobraajnica?..........................................................................54
Podjela i karakteristike saobraajnica.?.........................................................................................................54
Administrativna klasifikacija.............................................................................................................................54
Slubena tehnika klasifikacia:........................................................................................................................54
Izvangradske saobraajnice?..........................................................................................................................55
Izvangradske saobraajnice............................................................................................................................55
Veze gradskih sa izvangradskim saobraajnicama?...................................................................................55
Razdvajanje saobraaja?.................................................................................................................................56
Razdvajanje saobraaja prema brzinama.....................................................................................................56
Razdvajanje saobraajnih traka......................................................................................................................57
Vertikalno razdvajanje.......................................................................................................................................57
Razdvajanje prolaznog saobraaja.................................................................................................................57
Razdvajanje ostalog saobraaja.....................................................................................................................57
ta su semafori i koji su njihovi zadaci?........................................................................................................57
Podjela semafora?.............................................................................................................................................58
Izraunavanje ciklusa semafora?....................................................................................................................58
Definisati osnovne pojmove kod semafora?.................................................................................................59
Kriterijumi za postavljanje semafora?.............................................................................................................61
Postupak i proces planiranja?.........................................................................................................................62
Vrste i faze planiranja?.....................................................................................................................................63
Osnovna ema procesa planiranja saobraaja?..........................................................................................64
Sektorsko planiranje?.......................................................................................................................................65
80

81

Prostorno planiranje saobraaja?...................................................................................................................65

Projektno planiranje?........................................................................................................................................66
Planiranje u preduzeima?...............................................................................................................................66
Organizacija procesa planiranja?....................................................................................................................66
Pristup planerskom postupku..........................................................................................................................67
Informaciona osnova planiranja saobraaja?...............................................................................................67
Socioekonomski podaci?..................................................................................................................................68
Podaci o saobraajnom sistemu?...................................................................................................................69
Opisati-predstaviti tok istraivanja u saobraaju?........................................................................................69
Tipine istraivake aktivanosti u saobraaju?.............................................................................................70
Anketa putnika u saobraaju?.........................................................................................................................71
Brojanje putnika u saobraaju?.......................................................................................................................72
Istraivanje nemotorizovanog saobraaja?...................................................................................................72
Istraivanje mirujueg saobraaja?................................................................................................................73
Istraivanje u javnom gradskom prevozu putnika?......................................................................................74
Analiza stanja u saobraaju i prevozu?.........................................................................................................74
Primjena modela u saobraajnom planiranju?..............................................................................................75
Vrste modela u saobraajnom planiranju?....................................................................................................75
Model u sektorskom planiranju saobraaja?.................................................................................................76
Model u prostornom planiranju saobraaja?.................................................................................................76
Izrada i vrednovanje plana?.............................................................................................................................77

81