Bosques Galego S

Contidos
07 | SOUTO DA RETORTA: O BOSQUE DE XIGANTES

11 | FRAGAS DO EUME: O LTIMO BOSQUE ATLNTICO
07
15
15 | FRAGA DAS BARBUDAS: PAZ ENTRE FERVENZAS

19 | FRAGA DA MARRONDA: O BOSQUE ANCESTRAL
23
23 | BOSQUE DA FERVENZA: FLOTANDO SOBRE O RO MIO

27 | CRUZUL E AGEIRA: BOSQUES ENFEITIZADOS
31 | OS ANCARES: A CASA DO OSO, DO LOBO E DA PITA DO MONTE
35 | DEVESA DA ROGUEIRA: O BOSQUE MIS FERMOSO
31
39 | SANTA CRISTINA DE RIBAS DE SIL: O BOSQUE BENEDITINO

43 | SANTO ESTEVO DE RIBAS DE SIL: O BOSQUE QUE REZA
39
47 | BIDUEIRAL DE MONTEDERRAMO: TRAS AS PEGADAS DO LOBISHOME

51 | REBOLEIRAS DO NAVEA: O BOSQUE PROFUNDO
55 | SOUTO DE ROZABALES: A MENSAXE DAS RBORES
47
59 | TEIXADAL DE CASAIO: O BOSQUE INMORTAL

63 | O XURS: OS BOSQUES DA FRONTEIRA
67 | CORTEGADA: A ILLA DOS LOUREIROS
71 | FRAGA DE CATASS: UN PASEO ALFOMBRADO DE FOLLAXE
59
s recomendable acompaado de gua experimentado

xente con experiencia, que sabe manexar mapas e sabe orientarse
sendeiristas ocasionais
todos os pblicos
67
63
BOSQUES
DE GALICIA
Galicia verde.
Desde o nivel do mar ata as sas mis altas montaas, que chegan
a superar os 2.000 metros, Galicia ofrece unha gran diversidade de
hbitats naturais.
O seu clima clido unido a unha xenerosa chuvia permite que as
paisaxes luzan un permanente tapiz verde. No mosaico de prados,
ros e montaas destacan os nosos marabillosos bosques.
Illas que agochan un sorprendente bosque de loureiros, carballeiras
que flotan sobre o ro Mio, bidueirais nos que se refuxiaba o home
lobo, acieirais que foxen das devesas mediterrneas e se cobren de
mofos atlnticos, os faiais mis occidentais da cornixa cantbrica, o
bosque de teixos mis grande de Europa...
Galicia misterio.
E para internarse nos seus misterios convidmolos a descubrir os
bosques mis inslitos e as lendas e mitos que os rodean. Os drudas
celtas, os ros encantados, a Ribeira Sacra, o av dos eucaliptos, os
castieiros mis altos de Europa...
Galicia natureza.
E as a queremos conservar, unha natureza protexida. O parque
nacional das Illas Atlnticas, o parque natural das Fragas do Eume,
os Monumentos Naturais do Souto da Retorta, o de Rozabales ou a
Fraga de Catass, a Paisaxe Protexida do ro Navea, a Rede Europea
Natura 2000...
Eliximos os mellores itinerarios e as mis frondosas masas boscosas
de Galicia. E aqu amosmosllas.
Para non perder Galicia..., para non perderse en Galicia.
Bosques de
galicia
Cario
O Vicedo
Ortigueira
Cedeira
Sor
Burela
Viveiro
Calvoso
Foz
Landro
Ouro
Ribadeo
A-8
Masma
Ferrol
AG
-64
AP
-9
A Corua
Eo
A-8
Betanzos
Mandeo
Anllns
Laxe
Eume
Monfero
A Pila da Lea
Aranga
Ponte do Reboredo
Malpica
AG-55
Mondoedo
A-6
Guitiriz
Curtis
Camarias
Rbade
Pol
Grande
Muxa
A Fonsagrada
A Cortevella
AP-9
Baleira
Lugo
Tambre
Xallas
Arza
Cee
Fisterra
Melide
Palas
de Rei
Santiago de
Compostela
Guntn
Mio
Vila de
Cruces
Noia
Porto
do Son
Rianxo
16
A Estrada
Silleda
Umia
Illa de
Cortegada
17
O Carballio
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
Sanxenxo
Avia
Vilaboa
Monforte
de Lemos
Cabe
O Grove
Oitavn
Ourense
Ribadavia
San Xon de Ro
10
12
Sil
Praza do
Barquilleiro Parada de Sil
Montederramo
A Moganza
Redondela
11
Vigo
A Caiza
AP-9
AG-57
Manzaneda
13
Arbo
Celanova
Mio
Tui
Oia
Baos de
Molgas
Allariz
Gondomar
A-5
Arnoia
Limia
A-52
Tomio
Monterrei
Lobios
A Guarda
Autoestrada / Autova
Rede de alta capacidade
Outras
Carballeda de Valdeorras
Vereda da SurbiaA Cabrita
O Bolo
A-5
Baiona
VG-20
15
O Barco de
Valdeorras
A Ra
Mourus
A Pobra
de Trives
Cangas
Illas
Ces
Folgoso
do Courel
Alto do Couto
A-53
Lrez
Bueu
Lor
Chantada
AG-4
Illa de
Ons
Degrada
Cervantes
Laln
Quintela
Caldas de Reis
AP-9
Ribeira
AP-5
Vilagarca
de Arousa
A Illa de
Arousa
Morcelle
Casa rural A Fervenza
O Corgo
Becerre
Cormes
As Nogais
Portomarn
Agolada
Padrn
-11
AG
A Pobra do
Caramial
Monterroso
Ulla
A-6
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
14
SOUTO DA RETORTA | 1
FRAGAS DO EUME | 2
FRAGA DAS BARBUDAS | 3
FRAGA DA MARRONDA | 4
BOSQUE DA FERVENZA | 5
CRUZUL E AGEIRA | 6
OS ANCARES | 7
DEVESA DA ROGUEIRA | 8
Bosques de Galicia
SANTA CRISTINA DE RIBAS DE SIL | 9
SANTO ESTEVO DE RIBAS DE SIL | 10
BIDUEIRAL DE MONTEDERRAMO | 11
REBOLEIRAS DO NAVEA | 12
SOUTO DE ROZABALES | 13
TEIXADAL DE CASAIO | 14
O XURS | 15
CORTEGADA | 16
FRAGA DE CATASS | 17
Grdasme o segredo?
6
SOUTO DA RETORTA
Souto da Retorta: o bosque de xigantes

No s. XIX chegou o eucalipto a Europa, concretamente a Galicia, cando un relixioso galego trouxo
as sas sementes dende as afastadas terras australianas onde fora misioneiro. E esta especie
adaptouse tan ben ao noso clima que se foi estendendo masivamente pola nosa xeografa.
No souto de Retorta, tamn coecido como eucaliptal de Chavn, preto da vila de Viveiro, encntranse
algns dos exemplares de maior altura e envergadura do continente, como o famoso O Av,
plantado cara a 1880, con mis de 67 m de altura e 10,5 m de permetro. No noso paseo por este
bosque de xigantes poderemos admirar as colosais dimensins destes eucaliptos avs e xogar a
abrazar os seus madeiros formando unha cadea de brazos unidos.
Grdasme o segredo?
MAPA DE RUTA
COMO CHEGAR?
Cario
O Vicedo
Ortigueira
Cedeira
Viveiro
Sor
1 Calvoso
Foz
Landro
Ouro
A-
Masma
Ferrol
AG
-64
AP
-9
A Corua
Eume
Monfero
Piladalea
Aranga
Ponte de Reboredo
Malpica
Betanzos
A-8
AG-55
Mandeo
Anllns
Laxe
A-6
Guitiriz
Curtis
rias
Rbade
Pol
Grande
rea Recreat
AP-9
Lugo
Tambre
Xallas
Arza
Cee
Melide
Morcelle
O Corgo
Bec
C
Guntn
Mio
Vila de
Cruces
Noia
INFORMACIN TIL
Agolada
AP-
Padrn
53
-11
Rianxo
A Pobra do
Caramial
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Umia
de
16 Illa
Cortegada
A Illa de
Arousa
X=613979 Y=4830057
Distancia (aprox.): 2 km ida e volta
Caldas de Reis
Chantada
Duracin
estimada: 1 h
Perfil:
AP-9
Lrez
A-53
Ribeira
Punto de inicio: Calvoso (Viveiro)
Laln
17Quintela
Silleda
AG-4
O Carballio
Cabe
O Grove
PERFIL DE RUTA
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
CALVOSO
ALTITUDE (m)
Sanxenxo
Illa de
38
Ons
36
Bueu
34
32
30
28
26 Cangas
24
Illas
22
VG-20
Ces
20
Vigo
A Caiza
Montederramo
A Moganza
AP-9
200
Mio
250
300
350
Allariz
Celanova
400
450
500
DISTANCIA (m)
550
600
650
700
750
50 Gondomar
100
150
Arbo
2
A-5
Baos de
Molgas
Arnoia
12
Redondela
Tui
Oia
Ourense
Ribadavia
AG-57
Oitavn
San Xon d
Sil
Plaza do
A-5
18
16
14
12
Baiona
10
0
10
Avia
Vilaboa
Monforte
de Lemos
800
EUCALIPTO "O AV"
AG
Portomarn
Monterroso
Ulla
Porto
do Son
A-6
Palas
de Rei
Santiago de
Compostela
11
850
Mourus
A Pobra
de Trives
Manzan
13
900
Limia
Tomio
Monterrei
Todo est preparado para facer mis sinxela a

visita a este Monumento Natural, Souto da Retorta
ou Eucaliptal de Chavn. Trtase dun sinxelo
paseo que serpea entre o ro Landro e a canle
de desaugadoiro da presa situada augas arriba.
En apenas un quilmetro de sinxelo camiar
coeceredes os avs de todos os eucaliptos que

hoxe se expanden pola franxa costeira de Galicia.
O itinerario comeza no lugar de Calvoso e finaliza
onde se encontra o eucalipto mis grande, o
denominado O Av. O regreso faise seguindo o
mesmo sendeiro en sentido contrario.
DESCRICIN DA RUTA
FRAGAS DO EUME
Grdasme o segredo?
Hoxe en da, as Fragas do Eume ofrecen unha rede de sendeiros que facilitan a viaxe cara ao
corazn do bosque, un corazn verde no que poders perderte entre acivros, rbedos, carballos e
castieiros centenarios. Cubertos polas follas xigantes de fentos primitivos quizais se agochen os
trasnos que encantan este espazo.
Fragas do Eume: o ltimo bosque atlntico
Unha paleta de cores levaranos desde os amarelos outonais ata o paraugas verde que forman as
follas que amortecen a calor das tardes de primavera e vern.
11
Encaixado e agochado nun profundo val, o ro Eume corre animoso cando as sas augas se ven
libres das ataduras da presa. No encoro reflctese o mosaico de cores dos grandes bosques que o
rodean. Intese a sa forza contida, coma se o ro se dese un respiro antes de saltar polas paredes
abruptas do cann.
O gran bosque atlntico de Galicia, as Fragas do Eume, agocha nas sas entraas rbores
marabillosas, mofos e liques, fauna salvaxe, muos que cos murmurios constantes da auga enchen
de maxia os sentidos do visitante. No medio do bosque xorde a figura do antigo mosteiro de
Caaveiro. Entre estes muros viviron os monxes, oraron e traballaron as terras en perfecta harmona
coa natureza.
MAPA DE RUTA
COMO CHEGAR?
Ferrol
AG
-64
AP
-9
A Corua
Eume
Malpica
AG-55
A-8
Monfero
A Pila da Lea
Aranga
Ponte do Reboredo
Mandeo
Anllns
Laxe
A-6
Guitiriz
Curtis
Camarias
Grande
Muxa
AP-9
Tambre
Xallas
Arza
Cee
Melide
Palas
de Rei
Santiago de
Compostela
Fisterra
Vila de
Cruces
Noia
Monterroso
Ulla
Porto
do Son
Agolada
AP-
Padrn
53
-11
AG
Rianxo
A Illa de
Arousa
Umia
Caldas de Reis
AP-9
Lrez
AG-4
Chantada
INFORMACIN TIL
A-53
Ribeira
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
de
16 Illa
Cortegada
A Pobra do
Caramial
Punto de inicio:OACarballio
Pila da Lea (Monfero)
X=580895 Y=4800591
O Grove
Os Peares
A Peroxa
Distancia (aprox.): 8 km
Pontevedra
Sanxenxo
Duracin estimada:
3h
Avia
Illa de
Ons
Bueu
Gun
Oitavn
Vilaboa
Perfil:
Ourense
Ribadavia
10
Plaza d
Barquil
Monted
A
Redondela
Vigo
AP-9
AG-57
Baiona
A Caiza
Arbo
2
A-5
Mio
Gondomar
Celanova
Tui
600
Oia
580
Limia
Tomio
560
540
520
A Guarda
500
Lobios
Balneario
15 Ro Caldo
480
460
440
420
400
12
Arnoia
620
O TOPETE
ALTITUDE (m)
640
FRAGA DO TEIXEIRO
660
VG-20
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
DISTANCIA (m)
5.000
5.500
6.000
6.500
7.000
7.500
B
M
Allariz
680
Illas
Ces
A-5
700
A PILA DA LEA
PERFIL DE RUTA
A PILA DA LEA
Cangas
Para comezar, propomosvos un dos seus

sendeiros mis fermosos: Os Cerqueiros. A
senda dos Cerqueiros moi fcil, non ten perda,
e ademais permitiravos coecer a inmensa
vexetacin deste Parque Natural. Para atopar
o punto de inicio teredes que achegarvos ata o
mosteiro de Monfero e tomar direccin cara
Visura. Unha vez al, colleredes camio cara Pila
da Lea ata atoparvos cuns paneis de informacin
que vos darn a benvida oficial aos Cumios de
Sanguiedo e nosa senda dos Cerqueiros. Esta
senda empeza e remata entre pieiros, atravesa
unha fraga intensa e profunda e asmase ao
monte baixo. Por se fose pouco, brindaravos a
oportunidade de achegarvos s beiras do encoro
ou de visitar antigos poboados hoxe abandonados,
coa sa mensaxe sobre a tradicional vida destas
terras. Atentos! Percorreredes paisaxes onde
mora o lobo, esquivo e prudente na sa relacin
cos humanos.
Empezaredes baixando entre pieiros e prados.
Axia, vosa esquerda, veredes como nacen o
val e a fraga de Teixeiro que decontado gaan
profundidade, agochando nas sas entraas
rbores marabillosas, fauna salvaxe, muos,

mofos, liques e a luz mxica das fragas silvestres.
Todo este tesouro est protexido pola ausencia
de camios e polas fortes pendentes do val. A
senda deste treito anda est aberta a grandes
vistas, competindo co misterio que se albisca
no val que se afunde vosa esquerda. Ao
fondo deste escenario natural atoparedes o pico
Fontardin.
Seguiredes o camio ata chegar a unha curva de
90 graos vosa dereita, onde teredes que tomar
unha decisin: continuar a senda dos Cerqueiros
ou aventurarvos por un amplo sendeiro que vos
levar ata o encoro, regalndovos unha incursin
naquel bosque misterioso que se observaba
desde o inicio da ruta.
De novo na senda principal, retomaredes o camio
que se internar nunha fraga que vos ofrecer
distintas propostas de desvo, curtas pero moi
interesantes; as que se ides con tempo, non o
perdades!
A ruta levaravos de novo pista asfaltada, pola
que chegaredes en poucos minutos ao punto de
inicio da ruta.
DESCRICIN DA RUTA
13
FRAGA DAS BARBUDAS
Fraga das Barbudas: paz entre fervenzas

Hai paz no ruxido do ro. As augas corren e saltan entre as rochas e enchen coa sa voz o val e o
bosque.
O ro Cambs traza unha lia profunda e crebada a travs da Fraga das Barbudas. Numerosas
fervenzas multiplican a sa voz. Unha paisaxe de pendentes e de grandes rbores, que tan pronto
filtran os raios do sol sobre un prado como agochan sombrizos recantos nos que campan os mofos
e os liques.
Cabras, raposos, corzos e xabars son testemuos desta intensa relacin entre o ro e o bosque.
Augas abaixo espranos o ro Mandeo, e con el a frondosidade doutros bosques que o acompaarn
no seu camio cara ao mar.
Grdasme o segredo?
15
MAPA DE RUTA
Cario
O Vicedo
Ortigueira
Cedeira
Viveiro
Sor
1 Calvo
Landro
COMO CHEGAR?
Ferrol
INFORMACIN TIL
AG
-64
-9
Punto de inicio: Ponte do Reboredo (Aranga)

AP
X=580641 Y=4786459
A Corua
Duracin estimada: 4 h
Eume
Malpica
Perfil:
AG-55
Aranga
Ponte do
Reboredo
Betanzos
A-8
Mandeo
Anllns
Laxe
A-6
Camarias
Rba
Curtis
Grande
PERFIL DE RUTA
CONFLUENCIA DO RO CAMBS CO
RO DA PALANCA
Muxa
540
ALTITUDE (m)
460 Cee
440
400
380
360
340
320
300
PONTE DO REBOREDO
420
PONTE DA RODA MALA
Fisterra
Porto
do Son
280
260
16
Noia
Tambre
Santiago de
Compostela
500
1.000
A Pobra do
Caramial
A Illa de
Arousa
Palas
de Rei
Vila de
Cruces
Monterroso
A Estrada
Vilagarca
2.000
2.500
3.000
Umia
de Arousa
DISTANCIA (m)
Illa de
Caldas de Reis
Cortegada
AP-9
Agolada
53
1.500
Rianxo
Lrez
Silleda
3.500
Guntn
Mio
17
Laln
4.000 Quintela
Chantada
A-53
Ribeira
Melide
AP-
-11
16
Arza
Ulla
Padrn
AG
RETORNO AO PUNTO DE ORIXE
Xallas
480
FERVENZAS
MINICENTRAL ELCTRICA DE BARREIROS
500
ANTIGA MINICENTRAL
AP-9
520
Por
O percorrido que vos propoemos segue o curso

do ro Cambs desde a sa desembocadura
no ro Mandeo. Como forma parte da rede de
Sendeiros do Mandeo, est sinalizado as que
a gozar da natureza! Podedes deixar o vehculo
preto de ponte Aranga, quedando o ro vosa
dereita, ata atopar o punto de inicio da ruta na
ponte do Reboredo.
No primeiro tramo, o camio remonta a canle
do ro entre fragas e rpidos, muos e prados,
ata alcanzar a minicentral elctrica de Barreiros.
Desde esta o sendeiro s veces complcase,
pero non vos preocupedes, atoparedes pasarelas
e pasamns que vos axudarn a continuar
facilmente.
Ao chegar confluencia co ro da Palanca, o camio
segue a sa canle entre fervenzas. De novo, unha
minicentral ser o seguinte fito do camio. Trtase
dunha instalacin antiga e abandonada, que no
seu da abasteca de electricidade as aldeas das
proximidades. Espectacular o traballo realizado
nas escarpadas abas para facilitarlles o acceso
s persoas encargadas cada tarde de baixaren a
prender a luz. Remontaredes a forte pendente
usando os chanzos que anda sobreviven da antiga
escaleira e chegaredes parte alta do val. Nesta
zona o arboredo impresionante. As fervenzas

sucdense, cada cal mis fermosa, culminando
nunha secuencia de tres saltos de auga que ben
poden acadar os 20 metros de altura. Non vos
van deixar indiferentes!
A ruta brindaravos a ocasin de sar do val
para ir cara aldea do Couce. Pouco antes do
lugar, entre prados e campos de labor, paga a
pena deterse a contemplar a masa forestal que
acabades de percorrer, seguro que un sorriso vos
acompaar nese momento. Coa satisfacin polo
marabilloso contorno que acabades de descubrir,
o momento de dar a volta cara ao punto de
inicio.
Na confluencia do ro da Palanca co Cambs,
poderedes ver sinais e carteis que indican a antiga
ruta que remontaba por el cara fervenza de
Castro Rodicio.
Un derrubamento de terreo impide seguir o camio
anda que posible remontar pola canle, se non
baixa mis auga do normal, e buscar as trazas
do sendeiro xa perdido. Pero xa estamos falando
dunha ruta non marcada e con certos riscos.
Antes de afrontala, todos debemos asegurarnos
de que as nosas forzas e os nosos coecementos
tcnicos sexan os adecuados.
DESCRICIN DA RUTA
17
FRAGA DA MARRONDA
Fraga da Marronda: o bosque ancestral

Nas altas terras do concello de Baleira, na provincia de Lugo, atoparedes un bosque excepcional
onde medran as faias mis occidentais de Europa. A metamorfose das estacins levaranos dos
dourados do outono nudez invernal, dando paso primavera que colorea de verde a luz que chega
ao interior do bosque.
O ser humano adaptouse a este medio montaoso e boscoso fundndose con el e as, seguindo
o curso dun sendeiro sinalizado, descubriremos as sas pegadas en forma de pontes, muos,
hrreos e outras construcins. Os nosos pasos levarannos cara ao nacemento do ro Eo, que se
abre camio cara ao Cantbrico a travs das montaas e deste bosque centenario. A luz e a color,
sempre cambiantes, pedirannos que volvamos percorrelo e descubrilo con novas miradas.
Grdasme o segredo?
19
Eume
Eo
Betanzos
A-8
AG-55
Monfero
Piladalea
Aranga
Ponte de Reboredo
Mandeo
MAPA DE RUTA
COMO CHEGAR?
A-6
Guitiriz
Curtis
Rbade
A Fonsagrada
Pol
A Cortevella
AP-9
Baleira
Lugo
Tambre
Arza
Melide
Guntn
Becerre
Cormes
As Nogais
Portomarn
Monterroso
Ulla
Morcelle
O Corgo
Mio
Vila de
Cruces
A-6
Palas
de Rei
ntiago de
mpostela
Degrada
Cervantes
Agolada
AP-
53
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
arca
ousa
Umia
Caldas de Reis
P-9
Lor
Chantada
A-53
Lrez
41
O Carballio
Pontevedra
10
Oitavn
Ourense
Ribadavia
12
Mourus
A Pobra
de Trives
Plaza do
Montederramo
A Moganza
11
Redondela
A Caiza
Verea de SurbiaA Cabrita
O Bolo
14
Arnoia
Arbo
2
A-5
13
Baos de
Molgas
Allariz
INFORMACIN TIL
A-5
Celanova
Mio
O Barco de
Valdeorras
Manzaneda
AP-9
A Ra
San Xon de Ro
Sil
Avia
boa
Monforte
de Lemos
Cabe
Os Peares
A Peroxa
Folgoso
do Courel
Alto de Couto
Punto de inicio: A Cortevella (Baleira)
ui
X=644424 Y=4770720
Limia
A-52

Duracin
Monterrei
15
estimada: 5 h 30 min
Perfil:
Lobios
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
650
REA RECREATIVA
DA CORTEVELLA
ALTITUDE (m)
600
550
500
450
400
PONTE DE SAN PAIO
700
A CABREIRA
CAPELA DA PASTORA
PERFIL DE RUTA
350
300
20
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
DISTANCIA (m)
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
A Fraga da Marronda coecida por ser o berce

do ro Eo. Conta cun itinerario perfectamente
marcado, que na sa primeira metade vos
introducir nun bosque de galera colosal, que se
organiza en torno ao ro e aos seus afluentes.
A nosa proposta de ruta para coecer a fraga
comeza na rea recreativa da Cortevella. Para
chegar ata ela, no Cdavo-Baleira tomaredes a
estrada que leva a Meira. De camio atoparedes
Fonteo, onde paga a pena deterse a coecer o
nacemento do ro Eo, ao bordo mesmo da estrada.
Desde Fonteo debedes continuar ata A Mua
onde atoparedes un desvo vosa dereita en
direccin a Martn, por unha estrada espectacular
entre bosques salpicados de pequenos ncleos de
poboacin. Ao pasar Martn, atentos ao desvo
dereita, debidamente sinalizado cara Cortevella.
A nosa proposta forma parte da ruta homologada
PR-G 145 que vos indicar o traxecto que cmpre
seguir ro arriba. Todas as rbores tpicas das

fragas estn na Marronda: carballos, bidueiros,
castieiros, cancereixos, acivros ou abeleiras e
destacan as faias, que lle outorgan unha notable
personalidade a esta paisaxe boscosa.
No medio do bosque abundan sinais da presenza
humana: ademais das casas e dos hrreos
abandonados na zona da Cabreira, atoparedes
pontes, sequeiros e algn que outro muo
lembrndovos que estes camios foron feitos
por xente que traballaba a fraga como parte
da sa forma de vida. Ao voso encontro sair
tamn a capela da Pastora e a ponte de San
Paio. Propomosvos este lugar para dar a
volta e regresar ao punto de partida, anda que
se vos sentides animados, con forzas e ganas
de continuar descubrindo as fermosas paisaxes
desta zona, sempre vos quedar a opcin de
completar o PR-G 145.
DESCRICIN DA RUTA
21
BOSQUE DA FERVENZA
O bosque da Fervenza sitase no curso alto do ro Mio dentro dunha rea calificada coma Reserva
da Biosfera. Trtase dun dos mis importantes bosques de inundacin que quedan na pennsula
ibrica, nun bo estado de conservacin, nos que predominan ameneiros, carballos, freixos e
salgueiros.
Bosque da Fervenza: flotando sobre o ro Mio
Grdasme o segredo?
As augas do ro parece que ferven e que se embravecen nos rpidos e nas presas que as conducen
a un muo. As o dicimos en galego, o bosque da fervenza.
23

O centenario bosque da Fervenza un bosque autctono que o ro anega periodicamente. entn
cando carballos de mis de 300 anos e ameneiros monumentais nadan na corrente, refrescando as
sas races. As sas lagoas, pozas e illas fluviais decoran unha paisaxe moi singular.
A-6
Guitiriz
Curtis
Rbade
A Fon
Pol
rande
MAPA DE RUTA
COMO CHEGAR?
AP-9
rea Recreativa A Corta

Baleira
Lugo
Tambre
Xallas
Arza
Melide
Santiago de
Compostela

O Corgo
Guntn
Mio
Vila de
Cruces
Noia
Rianxo
Agolada
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Caldas de Reis
AP-9
Lrez
1
AG-4
Os Peares
A Peroxa
Sanxenxo
10
Ourense
VG-20
Vigo
13
Casa ruralAllariz
A Fervenza (O Corgo)
X=620861 Y=4749716
A-5
Celanova
Mio
Distancia (aprox.): 3,5 km

2
Gondomar
Manzaneda
Punto de inicio:
Arbo
AP-9
AG-57
Baiona
11
Baos de
Molgas
Arnoia
A Caiza
-52
Duracin estimada: 2 h 30 min
Tui
Limia
Perfil:
A-52
Tomio
Oia
Monterrei
Lobios
15
A Guarda
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
ZONAS
ENCHARCADAS
360
ZONA DE BAO
365
MUO
ALTITUDE (m)
370
CASA RURAL
380
ZONAS ENCHARCADAS
PERFIL DE RUTA
375
355
350
345
340
24
100
Mourus
A Pobra
de Trives
INFORMACIN TIL
Cangas
Illas
Ces
Montederramo
A Moganza
Ribadavia
Redondela
12
Plaza do
Oitavn
Vilaboa
San Xon de Ro
Sil
Avia
Bueu
Monforte
de Lemos
Cabe
Pontevedra
Folgo
do Co
Alto
O Carballio
O Grove
Illa de
Ons
Lor
Chantada
A-53
Ribeira
Laln
17Quintela
Silleda
Umia
de
16 Illa
Cortegada
A Illa de
Arousa
53
-11
AG
Becerre
Cormes
As No
AP-
Padrn
A Pobra do
Caramial
Portomarn
Ulla
Porto
do Son
A-6
Palas
de Rei
200
300
400
500
600
700
800
900
1.000
DISTANCIA (m)
1.100
1.200
1.300
1.400
1.500
1.600
1.700
1.800
Varias veces ao ano, o ro e o bosque fndense

cando as augas do ro Mio o inundan, formando
parte dun ecosistema nico moi prximo cidade
de Lugo. Os 15 km que separan A Fervenza da
capital provincial percrrense doadamente por
unha pista sen apenas pendente, que discorre
entre bosques de ribeira, muos, illas e paisaxes
rurais.
Para aqueles que queren descansar e continuar
o seu percorrido ao da seguinte, hai opcins na
zona para aloxarse e recuperar forzas.
Varios camios sucan o bosque da Fervenza

para ir ao encontro dos carballos centenarios que
afunden as sas races nas pozas que se forman
cando o Mio se retira, ou que parecen xurdir das
profundidades da terra cando o sotobosque est
cuberto polas sas augas crecidas. Porque cada
perodo do ano ser unha experiencia diferente
neste espazo natural tan cambiante, nico.
O itinerario proposto para esta visita unha ruta
de ida e volta ao longo duns 2 km pola ribeira do
ro Mio.
DESCRICIN DA RUTA
25
CRUZUL E AGEIRA
Grdasme o segredo?
Durante moitos anos os soutos serviron para salvar da fame a xente do lugar. E estas paisaxes as
nolo contan. Hai sendas e camios que nos conducen polo bosque para recoller as sas castaas
e troncos labrados por anos e anos de podas.
Cruzul e Ageira: bosques enfeitizados
E onde non chega o home xorden castieiros altos e rectos que buscan a luz na sombra pendente.
Fillos do bosque os mis esveltos, socios dos homes os mis anchos e traballados.
27
Na cara leste, as acieiras de Cruzul. Na oeste, os soutos de Ageira. Unha viaxe pola historia
natural de Galicia.
No corazn da Galicia hmida unha acieira unha rareza. Pero existe. O acieiral de Cruzul
diferente. Abigarrado, apertado, no seu interior as rbores non nos deixan ver o bosque. Mofos e
liques decoran os seus troncos para que non esquezamos que estamos en Galicia. Nin devesa, nin
porco ibrico. Aqu atoparemos mouchos, curuxas, sapos e bruxas. Cruzul un bosque enfeitizado.
En terras de castieiros hai lendas que falan do poder sandador destas grandes rbores. Remedios
para a gota ou para a reuma. Para a tristeza. Para a dor de barriga. E para erguer o nimo, o pole de
castieiro, vigorizante excelso.
A-6
Guitiriz
Curtis
Rbade
A Fonsagrada
Pol
4
COMO CHEGAR?
MAPA DE RUTAS
rea Recreativa A Cortavella

AP-9
Baleira
Lugo
Tambre
Arza
A-6
Melide
Palas
de Rei
Santiago de
Compostela
Morcelle
Guntn
Agolada
AP-
53
1
G-1
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Umia
Illa de
Cortegada
Caldas de Reis
Lor
Chantada
INFORMACIN TIL
A-53
Lrez
G-41
O Carballio
Cabe
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
Vilaboa
Oitavn
Ourense
Y:4744886
12
ida e volta
Carballeda de Valde
Verea de Surbia
A Cabrita
O Bolo
11
Manzaneda
Vigo
Arbo
A-5
Baos de
Molgas
Arnoia
A Caiza
Punto de inicio: Cormes (Becerre)

X:653284, Y:4742549
Allariz
A-5
2
Tui
SOUTO DE AGEIRA
13
Celanova
Mio
Gondomar
A Ra
San Xon de Ro
Distancia (aprox.):
Mourus 2 km
Plaza do
A
Pobra
de Sil
Duracin
estimada: 1 h
Barquilleiro Parada
de Trives
Montederramo
Perfil:
A Moganza
Ribadavia
AP-9
ACIEIRAL DE CRUZUL
X:652677,
Sil
Redondela
AG-57
Monforte
de Lemos
Barco de
Punto de inicio: Morcelle (Becerre)O
Valdeorras
10
Avia
G-20
Alto de Couto
AP-9
ueu
Degrada
Cervantes
Monterroso
Ulla
Padrn
xo
Becerre
Cormes
As Nogais
Mio
Vila de
Cruces
Perfil:
Limia
A-52
omio
Monterrei
Lobios
15
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
CORMES
PERFS DE RUTAS
740
720
REGUEIRA DE RIBANN
700
600
580
540
520
640
500
200
400
600
800
1.000
1.200
DISTANCIA (m)
28
620
560
660
620
640
A FERRERA
680
660
ALTITUDE (m)
700
ENTRADA MINA
ENTRADA MINA
720
ALTITUDE (m)
ACIEIRAL DE CRUZUL
680
740
ACIEIRAL DE CRUZUL
1.400
1.600
1.800
2.000
480
200
400
600
800
1.000
DISTANCIA (m)
SOUTO DE AGEIRA
1.200
1.400
1.600
Antes de comezar, tendes que saber que non

existen rutas sinalizadas para coecer estes
dous espazos, polo que debedes prestarlle
especial atencin ao mapa e s indicacins.
Ademais, nalgns puntos teredes que decidir ata
onde vos queredes internar no bosque, as que
vos recomendamos ser moi prudentes e gozar
tranquilamente da beleza e da singularidade do
contorno. Deseamos estas rutas para acceder
aos bosques de modo sinxelo, pero se quedades
con ganas de profundar mis, non esquezades
que existe unha atractiva oferta de paquetes
tursticos para coecelos da man de expertos
guas da natureza.
Unha das mellores formas de coecer o Acieiral
de Cruzul seguindo un sendeiro que comeza
pouco antes da aldea de Morcelle, a poucos
quilmetros de Becerre. Atentos! A vosa pista
para identificar o punto de inicio desta ruta ser
un cartel que indica a entrada a unha mina. A
poderedes deixar o voso vehculo para internarvos
no Acieiral de Cruzul. Seguir o mapa sinxelo,

e o camio de descenso e o acceso ao bosque
seravos fcil de identificar. Propomosvos unha
viaxe de ida e volta.
Cando esteades no centro do acieiral, tede en
conta que atoparedes terreos irregulares con abas
pendentes, ademais de liques escorregadizos que
vos poden dar algn que outro susto.
Para completar a vosa experiencia, tras Cruzul
agrdavos o Souto de Ageira. O sendeiro que
vos levar a el atopardelo na coqueta aldea de
Cormes, continuando a mesma estrada desde
Morcelle. En Cormes, comeza unha ruta que
ascende de forma continuada ata o lugar da
Ferrera. O bosque de castieiros ofreceravos
unhas fermosas estampas de cor e privilexiadas
vistas sobre o val. Podedes aproveitar para visitar
a ermida de Santo Estevo e a Casa Boado. Desta
volta tomaredes como referencia a fonte mis
baixa, onde veredes un sinal que indica o camio
cara Ferrera, atravesando o corazn do souto.
DESCRICIN DAS RUTAS
29
OS ANCARES
Nos Ancares atoparemos fermosas paisaxes de montaa e unha natureza xenerosa pero, ao mesmo
tempo, agreste e de duros invernos de neve. Nalgunhas poboacins anda se conservan construcins
prerromanas as pallozas que se mantiveron habitadas ata hai poucos anos.
Os Ancares: a casa do oso, do lobo e da pita do monte
Grdasme o segredo?
En todos os recantos dos seus bosques descubriremos a maxia da natureza: a do gran carballo oco
que florece cada ano ou a do acivro que no inverno salpica de vermello a neve.
31

Non doado atopar un oso cando paseamos polos Ancares, pero tampouco imposible. Segundo
a Fundacin Oso Pardo, este plantgrado regresou no s. XXI a esta cordilleira lucense e sntese a
gusto nos seus bosques. Pero nestas terras montaosas tamn hai outros habitantes emblemticos
como o lobo e a pita do monte.
MAPA DE RUTA
Cario
O Vicedo
Ortigueira
Cedeira
Burela
Viveiro
Sor
1 Calvoso
Foz
Landro
Ouro
Ribadeo
A-8
Masma
Ferrol
AG
-64
AP
-9
Mondoedo
A Corua
Eume
Betanzos
A-8
AG-55
Eo
Aranga
Ponte de Reboredo
Mandeo
A-6
Rbade
Curtis
A Fonsagrada
Pol

AP-9
bre
COMO
BaleiraCHEGAR?
Lugo
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Degrada (Cervantes)
Arza
X=670014 Y=4743129Melide
Mio
Vila de
Cruces
Portomarn
Monterroso
Ulla

O Corgo
Guntn

Perfil:
A-6
Palas
de Rei
Becerre
Cormes
As Nogais
Degrada
Cervantes
Agolada
AP-
53
Laln
17Quintela
das de Reis
Lor
Chantada
Folgoso
do Courel
Alto do Couto
PERFIL DE RUTA
Oitavn
edondela
ALTITUDE (m)
1700
Avia
1600
1500
1400
Os Peares
A Peroxa
10
Ourense
Montederramo
A Moganza
Ribadavia
11
San Xon de Ro
1000
Arbo
12
A Ra
Mourus
A Pobra
de Trives
O Barco de
Valdeorras
O Bolo
Manzaneda
1300
A Caiza
1100
0
Arnoia
2.000
Celanova
4.000
Allariz
6.000
8.000
DISTANCIA (m)
10.000
12.000
14.000
Mio
13
Baos de
Molgas
A-5
32
Sil
Plaza do
1200
-52
Monforte
de Lemos
Cabe
FONTE
1800
evedra
O Carballio
GOLADA DE VARA
("REFUXIO DE BREGO")
1900
CAMPA DE TRES BISPOS
"REFUXIO DOS ANCARES" (CENTRO

DE INTERPRETACIN DA
NATUREZA)
2000
A-53
Lrez
"REFUXIO DOS ANCARES"

(CENTRO DE INTERPRETACIN
DA NATURALEZA)
Silleda
Umia
FONTE
A Estrada
Limia
A-52
16.000
14
Anda que son moitos os bosques que visten os

Ancares de cores, nesta ocasin, propomosvos
empezar a percorrelos coecendo un deles:
Cabana Vella. A ilusin por percorrer os Ancares
a travs desta ruta de sendeirismo levaravos
a unha pequena aldea chamada Degrada, no
concello de Cervantes. Detrs do emblemtico
albergue do Club Ancares atoparedes o Centro
de Interpretacin da Natureza, un bo punto de
partida onde poderedes recoller informacin sobre
a xornada que vos espera.
Desde al iniciaredes unha ruta con categora de
viaxe: imos poca na que os bosques eran
lugares cheos de maxia e misterio, porque o
bosque de Cabana Vella brenos unha fiestra a
aqueles tempos.
A ruta non est sinalizada pero non vos
preocupedes!, fcil orientarse se as condicins
meteorolxicas son favorables. Tomade a pista
que ascende suavemente desde a parte de abaixo
do aparcadoiro do Club Ancares. Axia habedes
atopar unha bifurcacin e teredes que continuar o
voso camio cara esquerda, en direccin ao pico
de Tres Bispos. A uns 5,5 km desde o punto de
inicio, alcanzaremos a campa dese monte. Neste
punto, a pista termina para dar lugar a un sendeiro
estreito que se introducir valentemente polo
espeso bosque que veredes vosa dereita. Pero

atencin aventureiros! porque os mis atrevidos
teredes a oportunidade de desviarvos unha hora
da ruta para ascender ao cume do popular pico
de Tres Bispos. Realizaredes unha travesa mis
longa e un pouquio mis dura, pero de seguro
que o esforzo pagar a pena xa que gozaredes
dunhas magnficas vistas.
De novo na campa, a senda que teredes que
atopar vosa dereita sentido de subida pode
ser o punto mis complicado da ruta xa que
posible que non a vexades ben, tanto se neva
como se vos coincide coa exuberante vexetacin
da primavera. As que atencin ao mapa! Unha
vez orientados, a senda segue entre arboredo,
desembocando na golada de Vara. Al deixades a
senda natural para comezar de novo unha pista,
que tomaredes en direccin dereita segundo o
voso sentido de marcha e que, atravesando por
fin o mxico bosque de Cabana Vella, vos vai
conducir ata o punto de partida.
Paga a pena andar amodo, con todos os sentidos
prestos para captar as sensacins que vos regala
o bosque. Quen sabe, talvez poidades escoitar
a voz da pita do monte nos seus cantadeiros,
tratando de seducir a femia ou o ouveo do lobo
congregando a sa manda.
DESCRICIN DA RUTA
33
DEVESA DA ROGUEIRA
Devesa da Rogueira: o bosque mis fermoso

A Serra do Courel unha gran reserva verde. Nos seus vales e montaas encontraremos a maior
diversidade vexetal de Galicia. E aqu onde se refuxia noso bosque mis fermoso, a Devesa da
Rogueira.
Faiais mesturados con teixos, carballos, cancereixos, pradairos, castaos..., un paraso para os
botnicos e para os que aman a natureza. Os sendeiros que atravesan este espazo mostrarannos
unha acuarela de cores chea de vida que ningun debera deixar de visitar. Achegarse a este bosque
produce fascinacin e meigallo. O manto verde que o abriga escala as montaas ata chegar a
unha lagoa glaciar, onde as vistas son esplndidas. Un chanzo mis arriba chegaremos ao pico
Formigueiros. Estamos no ceo.
As posibilidades que nos ofrece este gran bosque son infinitas; a nosa experiencia, nica.
Grdasme o segredo?
35
Arza
Melide
Monterroso
Ulla
Morcelle
O Corgo
Becerre
Mio
Cormes
As Nogais
Portomarn
Guntn
MAPA DE RUTA
Vila de
Cruces
A-6
Palas
de Rei
e
a
Degrada
6
COMO CHEGAR?
Cervantes
Agolada
AP-
53
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
Umia
aldas de Reis
Lor
Chantada
A-53
Lrez
O Carballio
Cabe
Os Peares
A Peroxa
ntevedra
10
Sil
Avia
Oitavn
Ourense
Ribadavia
Plaza do
Montederramo
A Moganza
11
O Bolo
Redondela
14
Manzaneda
A Caiza
2
A-5
Folgoso
do Courel
Alto do Couto
Arnoia
Arbo
13
Baos de
Molgas
Allariz
A-5
Celanova
Mio
Limia
A-52
Monterrei
Lobios
15
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Alto do Couto
X=656155 Y=4720025
Distancia (aprox.): 8,8 km ida e volta
Perfil:
PERFIL DE RUTA
FONTES DO
CERVO
1440
1380
ALTITUDE (m)
1360
1340
1320
MIRADOIRO DE POLN
1400
ALTO DO COUTO
1420
1300
1280
1260
1240
1220
1200
36
500
1.000
1.500
2.000
2.500
DISTANCIA (m)
3.000
3.500
4.000
4.500
Propomosvos unha das mellores opcins para

coecer este fermoso bosque. Nesta ocasin
estades de sorte, porque contades coa aula
de natureza de Moreda, en Seoane do Courel.
Comprobar planos, situarse, recoller informacin
interesante, son sempre cousas que valoramos
cando nos diriximos a descubrir un novo espazo.
Anda que se pode iniciar unha fermosa ruta
desde a aula de natureza ata as Fontes do Cervo,
propomosvos outra alternativa mis sinxela e
apta para todos os pblicos. Recomendmosvos
chegar en coche ata o alto do Couto, que se
atopa a 1.311 metros de altitude, na estrada
que une Seoane con Visua. Case do mesmo
cumio do porto parte un camio que se adentra
na devesa. Trtase dun sendeiro case chao

no que se alternan miradoiros a todo o val e
ao bosque. Descubriredes recantos mxicos
atravesados por regos impetuosos e fervenzas.
Seguindo o camio tamn chegardes ata as
Fontes do Cervo, pero mis descansados. A
partir das fontes atravesaredes a devesa polo
nico camio que atoparedes ata o miradoiro
de Poln, onde poderedes, unha vez mis, tomar
un tempo mentres fitades as marabillosas vistas
antes de iniciar a viaxe de volta. A viaxe farsevos
curta e ao chegar de novo ao alto do Couto
descubrirdesvos pensando en cando volver...
Porque O Courel sempre sorprende. Anda que se
visite mil veces.
DESCRICIN DA RUTA
37
SANTA CRISTINA DE RIBAS DE SIL
Santa Cristina de Ribas del Sil: o bosque beneditino

Milleiros de castieiros tapizan a aba sur do cann do ro Sil. Por riba das copas das rbores asoma
o campanario dun mosteiro. No avesedo do bosque, as sombras dos troncos confndennos, e aqu
e al aparcense os monxes. Imaxinacin ou realidade? Neste lugar especial, mxico e fermoso, os
sentidos engnannos. Estamos na Ribeira Sacra.
A paisaxe constrese aqu combinando as letras dun alfabeto para iniciados. A sa lectura trenos
palabras que soan a luz, a bosques, a viedos, a meandros
Para enchouparnos da sa beleza hai que vir polo menos catro veces ao ano, explorndoo con cada
estacin. E hai que percorrer con calma o camio, escoitando a voz do ro, o sopro alegre do vento
e o discurso histrico que mora en cada unha das pedras do mosteiro.
Santa Cristina de Ribas de Sil: o bosque beneditino
Grdasme o segredo?
39
Vilagarca
de Arousa
Rianxo
A Pobra do
Caramial
de
16 Illa
Cortegada
A Illa de
Arousa
Caldas de Reis
AP-9
Lor
Chantada
Lrez
AG-4
O Carballio
Cabe
O Grove
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
Sil
Sanxenxo
Illa de
Ons
Avia
Oitavn
Vilaboa
Bueu
Folgo
do Co
Alto
COMO CHEGAR?
A-53
MAPA DE RUTA
Ribeira
17Quintela
Umia
Ourense
Ribadavia
Praza do
Montederramo
A Moganza
Redondela
Manzaneda
13
Cangas
Illas
Ces
VG-20
Vigo
A Caiza
Allariz
Arbo
A-5
AP-9
Celanova
Mio
Gondomar
Tui
2
A-5
AG-57
Baiona
Baos de
Molgas
Limia
A-52
Tomio
Oia
Monterrei
Lobios
15
A Guarda
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Praza do Barquilleiro
(Parada de Sil)
X=617963 Y=4693464
Perfil:
PERFIL DE RUTA
800
750
700
MIRADOIRO OS BALCNS
DOS MOUROS OU DE MADRID
PRAZA DO BARQUILLEIRO
DESVO AO MOSTEIRO DE SANTA
CRISTINA DE RIBAS DE SIL
ALTITUDE (m)
650
600
PRAZA DO
BARQUILLEIRO
550
500
450
400
350
300
250
200
40
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
DISTANCIA (m)
11.000
12.000
13.000
14.000
15.000
16.000
17.000
18.000
En Parada de Sil temos unha ruta compendio de

todos os encantos da Ribeira Sacra. O sendeiro
PR-G 98, perfectamente marcado, con inicio e
final na praza do Barquilleiro. Esta praza dbelle o
seu nome aos numerosos mozos que emigraron
de Parada de Sil a Madrid, onde gaaban a
vida vendendo barquillos nos seus parques e
alamedas. Na praza central da vila, que conta
cunha estatua en honor a estes emigrantes, imos
situar o punto de inicio desta ruta.
Un panel informativo facilitaravos toda a informacin
relevante para que a vosa experiencia sexa mis
completa. A ruta ten forma de oito, de modo que
podemos elixir un itinerario completo, duns 18 km,

ou dous bucles, un de 8,5 km e duns 10 km o
outro. Recomendmosvos o tramo que baixa ata
o mosteiro de Santa Cristina, visita inescusable
nesta bisbarra.
Completado en calquera dos seus dous bucles,
estamos ante un dos mellores sendeiros de
pequeno percorrido de Galicia. s razns de
beleza, variedade de paisaxes e escenarios
histricos e culturais hai que sumarlles unha
sinalizacin polo xeral ben mantida, que facilita
unha experiencia de encontro cun dos tramos
mis emblemticos dos canns do ro Sil.
Santa Cristina de Ribas de Sil: o bosque beneditino
DESCRICIN DA RUTA
41
SANTO ESTEVO DE RIBAS DE SIL
Santo Estevo de Ribas de Sil: o bosque que reza

O ro Sil discorre polo fondo dun profundo val, resgardado por un bosque de ribeira no que convive
a vexetacin mediterrnea cos fillos naturais das fragas galegas. Mis arriba, os restos da ermida
de San Xon ofrcennos un enclave de xenerosas vistas. E anda mis alto, emerxe a figura do
mosteiro, insinundose entre carballos e castieiros.
O que foi mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil hoxe un acolledor Parador de Turismo.
Brillantemente restaurado, os seus cuartos foron as celas dos monxes. Abrigado polo espeso
bosque, o mosteiro murmralle os seus segredos ermida de San Xon. Escoita en silencio o que
din. s veces ense aqu palabras e rezos.
Grdasme o segredo?
43
A-8
Masma
Ferrol
-64
AP
-9
A Corua
Eume
Monfero
Piladalea
Aranga
Ponte de Reboredo
Malpica
AG-55
Mondoedo
Eo
Betanzos
A-8
MAPA DE RUTA
AG
Mandeo
Anllns
Laxe
A-6
Guitiriz
Curtis
Rbade
A Fon
Pol
Grande
rea Recreativa A Corta

AP-9
Baleira
Lugo
Tambre
Xallas
Arza
Melide
Vila de
Cruces
Noia
Agolada
53
-11
Rianxo
A Illa de
Arousa
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
de
16 Illa
Cortegada
A Pobra do
Caramial
Umia
Caldas de Reis
AP-9
A-53
AG-4
O Carballio
Cabe
X=607833 Y=4698065
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
Distancia (aprox.):
7 km
Sanxenxo
Illa de
Ons
Perfil:
Bueu
10
Sil
Avia
Oitavn
Vilaboa
Folg
do C
Alto
COMO CHEGAR?
Punto de inicio: Os Peares (A Peroxa)

O Grove
Lor
Chantada
INFORMACIN TIL
Lrez
Ribeira
AP-
Padrn
AG
Morcelle
O Corgo
Becerre
Mio
Cormes
As No
Portomarn
Guntn
Monterroso
Ulla
Porto
do Son
A-6
Palas
de Rei
Santiago de
Compostela
Ourense
Ribadavia
Praza do
Montederramo
A Moganza
Redondela
Manzaneda
13
Cangas
Illas
Ces
PERFIL
VG-20 DE
Vigo RUTA
44
Celanova
MOSTEIRO DE SANTO
Mio
ESTEVO DE RIBAS DE SIL
ERMIDA DE SAN XON
10
Limia
A-52
Monterrei
Lobios
PUNTO DE ORIXE
15
Vern
Balneario
Ro Caldo
FERVENZA
ALTITUDE (m)
A Guarda
Allariz
Arbo
-52
Oia
A Caiza
A-5
Baiona
AP-9
540
AG-57
520
500 Gondomar
480
Tui
460
440
Tomio
420
400
380
360
340
320
300
280
260
240
220
200
180
PUNTO DE ORIXE
160
140
0
500
1.000
Baos de
Molgas
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
DISTANCIA (m)
4.500
5.000
5.500
6.000
6.500
7.000
A-75
A ruta que vos propoemos nesta ocasin

circular, polo que poderedes iniciala e rematala
en calquera dos puntos polos que pasa.
Recomendamos tomar como punto de partida
a estrada que desde os Peares leva central
hidrulica de San Pedro e remonta logo o ro Sil.
Comezaredes por un percorrido duns 6 km, anda
no coche, ata atopar un pequeno aparcadoiro e
os paneis informativos da ruta.
O noso camio comeza xunto ao ro, pero que non
vos asuste a gran pendente que vos d a benvida
ruta! O sendeiro ascende cunha brusquidade
que debedes responder con calma, pois pasa
logo e deseguida obteredes recompensas moi
reconfortantes. Para recobrar o alento, buscade
os restos da ermida de San Xon, e mirade ao
voso arredor a beleza da paisaxe.
Deixaredes a ermida atravesando un bosque
asombroso que combina belas vistas cunha gran
variedade de rbores e vexetacin. Atoparedes
o mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil a
medio camio da ruta proposta. Ao principio, ser

unha vista velada polo arboredo, moi suxestiva.
A medida que vos vaiades aproximando, as sas
formas revelaranse contundentes. Ao chegardes
ao Parador, aproveitade para refrescarvos nun
ambiente histrico e artstico moi reconfortante.
Tras descubrir os recantos de Santo Estevo,
poderedes continuar a vosa experiencia pola parte
alta do mosteiro, ascendendo polas escaleiras que
hai fronte entrada principal. Preto deste punto,
unha derivacin do camio proporavos coecer
o funcionamento dos sequeiros, as construcins
tradicionais empregadas para secar as castaas
e facilitar a sa conservacin. un desvo curto e
ameno. Paga a pena!
De novo no bosque, seguiredes baixando cara
ao ro, onde vos recibir unha pequena fervenza,
chea de encanto.
Finalmente, un tramo de pista asfaltada de
apenas 2 km devolveravos ao punto de partida
do percorrido.
DESCRICIN DA RUTA
45
BIDUEIRAL DE MONTEDERRAMO
Bidueiral de Montederramo: tras as pegadas do lobishome

Este bosque incrustado na serra de San Mamede, dentro da provincia de Ourense, foi o centro
dunha historia que conmocionou a toda Espaa na primeira metade do S. XIX: a do lobishome
Manuel Blanco Romasanta.
Segundo a sa lenda, transformbase en lobo devorando neste lugar as sas vtimas. Tan truculento
personaxe foi investigado e levado a xuzo. Primeiro condenrono a morte e despois a propia raa
Isabel II conmutoulle a pena. A partir dese momento non se garda informacin do seu paradoiro.
A da de hoxe anda posible avistar lobos na zona, anda que ningun puidese recoecer neles a
Romasanta.
Unha senda circular permitiranos visitar este esplndido arboredo de bidueiros sen dificultade
e, por suposto, sen temor a unha aparicin perigosa de animais. Internarnos na sa espesura
proporcionaranos unha agradable experiencia e poderemos intentar sentir os misterios do seu
pasado.
Bidueiral de montederramo: tras as pegadas do lobishome
Grdasme o segredo?
47
A Pobra do
Caramial
Laln
17Quintela
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Rianxo
Umia
de
16 Illa
Cortegada
Caldas de Reis
Chantada
A Illa de
ArousaDE RUTA AP-9

MAPA
Lrez
COMO CHEGAR?
A-53
Ribeira
AG-4
O Carballio
Cabe
O Grove
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
Sil
Sanxenxo
Illa de
Ons
Avia
Bueu
Vilaboa
Oitavn
Ourense
Ribadavia
Praza do
Montederramo
A Moganza
11
Redondela
Manzan
13
Cangas
Illas
Ces
Vigo
A Caiza
AP-9
AG-57
Baos de
Molgas
Gondomar
2
A-5
Allariz
Arbo
Celanova
Mio
Tui
Oia
2
A-5
Baiona
VG-20
Limia
11
Tomio
Monterrei
Lobios
A Guarda
15
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: A Moganza
(Montederramo)
X=626401 Y=4679709
Perfil:
PERFIL DE RUTA
48
O acceso ao Bidueiral de Montederramo pode

facerse dende diferentes lugares, xa que non
existen anda rutas marcadas oficialmente. Ns
propoemos unha alternativa directa. Anda as,
preciso que a planifiquedes ben porque se trata
dunha ruta longa e non tan sinxela como outras,
ao non estar sinalizada. Recomendmosvos que
antes de internarvos neste bosque visitedes a
oficina de turismo de Montederramo, onde vos
proporcionarn informacin de posibles rutas a
realizar.
A ruta comeza na aldea da Moganza. Dende
aqu teredes que seguir uns 6 km por unha pista
de terra, s apta para vehculos todoterreo, que
vos levar ao punto de inicio da senda circular.
Para completar este percorrido, resultaravos

imprescindible o mapa, para evitar perdervos
entre a gran cantidade de camios e devasas
que hai por toda a zona. A senda aproxmase
aos puntos altos da serra de San Mamede, pero
mantndose sempre dentro do bosque. Pasa
polas Pereiras, Campo do Cabezo de Lata,
Campo da Cruz e Campo da Vermella, dende
onde se chega ao punto de partida. Dende aqu
de novo quedaranvos os 6 km de pista de terra
ata A Moganza.
Un consello: polas caractersticas da ruta, as
distancias e a escasa dificultade dos camios,
esta resulta ideal para abordar en bicicleta de
montaa. Animdevos!
Bidueiral de montederramo: tras as pegadas do lobishome
DESCRICIN DA RUTA
49
REBOLEIRAS DO NAVEA
Reboleiras do Navea: o bosque profundo

O ro Navea encaixa profundamente entre as montaas. Nas inclinadas abas do val habita un
apertado bosque de rebolos. Estas rbores forman parte da familia dos carballos, cos que adoitan
convivir. Toda esta paisaxe natural, cicelada pola auga, foi distinguida coa declaracin ambiental de
Paisaxe Protexida o que nos suxire beleza e nos convida a coecelo.
Unha senda de fcil percorrido serpea entre carballos, cerqueiros e castieiros, na gran fraga de
San Xon de Ro. o bosque de Galicia, o dos drudas celtas. Un bosque ancestral que nos permite
unha visita cmoda e sosegada.
Grdasme o segredo?
51

AP-9
Baleira
Lugo
Tambre
MAPA DE RUTA
Arza
Melide
Vila de
Cruces
ia
do
al
Agolada
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Umia
de
16 Illa
Cortegada
de
a
Caldas de Reis
Lor
COMO CHEGAR?
Folgoso
Chantada
do Courel
Alto de Couto
AP-9
A-53
Lrez
AG-4
O Carballio
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
anxenxo
10
Sil
Avia
Oitavn
Vilaboa
Monforte
de Lemos
Cabe
ve
Bueu
Ourense
Ribadavia
Plaza do
Barquilleiro
A Ra
San Xon de Ro
12
Mourus
A Pobra
de Trives
Montederramo
A Moganza
Redondela
VG-20
Vigo
Baos de
Molgas
Arnoia
Arbo
2
A-5
AP-9
Allariz
Celanova
A-5
AG-57
A Caiza
Gondomar
Mio
12
Tui
Limia
A-52
Tomio
Monterrei
Lobios
15
Vern
Balneario
Ro Caldo
INFORMACIN TIL
A-75
Punto de inicio: Mourus

(San Xon de Ro)
X=640525 Y=4690975
Perfil:
900
880
MIRADOIRO DA
FRAGA
920
DOMECELLE
MOURUS
940
AULA DA NATUREZA DE SAN

XON DE RO
ALTITUDE (m)
860
840
820
800
780
760
740
720
700
680
660
52
500
1.000
1.500
2.000
2.500
MOURUS
PERFIL DE RUTA
3.000
3.500
DISTANCIA (m)
4.000
4.500
5.000
5.500
6.000
6.500
O Barco de
Valdeorras
Carballeda d
Vereda d
A Cabrit
Cangas
s
s
Degrada
Cervantes
53
-11
Rianxo
AP-
Padrn
AG
Morcelle
O Corgo
Becerre
Mio
Cormes
As Nogais
Portomarn
Guntn
Monterroso
Ulla
A-6
Palas
de Rei
Santiago de
Compostela
Xunto s primeiras casas da aldea de Mourus, en

San Xon de Ro, atoparedes o cartel que sinaliza
o inicio de ruta e que reza: A Fraga. Agrdavos
desde aqu un bosque que vive colgado nas
inclinadas abas do val do ro Navea.
A ruta que propoemos levaravos en primeiro
lugar a San Xon de Ro-Fondevila, atravesando
o pequeno ncleo rural de Domecelle.
Recomendamos facer unha visita aula da
natureza, un grande apoio para axudarvos a
orientarvos e para ofrecervos mis informacin

sobre a ruta.
Desde a, internardesvos no bosque percorrendo
zonas nas que se mestura o castieiro co carballo
ou coas formacins arbreas que dan nome ao
lugar: reboleiras. As vistas cara ao val tamn
merecen a vosa atencin.
Percorreredes unha ruta de trazado suave que
vos facilitar unha aproximacin moi suxestiva a
un bosque singular.
DESCRICIN DA RUTA
53
SOUTO DE ROZABALES
Souto de Rozabales: a mensaxe das rbores

Baixo as ramas do Castieiro de Pumbarios pasaron xeracins e xeracins de homes. Esta
rbore forma parte do catlogo de rbores singulares de Galicia e posiblemente celebrase mis de
mil aniversarios. Quizais na sa infancia escoitase falar en latn.
Se nos achegamos ao Souto de Rozabales, no municipio ourensn de Manzaneda, encontrarmonos
con castieiros varias veces centenarios, como este de Pumbarios, declarado Monumento Natural.
E cando unha rbore ten esta idade paga a pena ser escoitada. s veces falaranos de guerras,
outras, de amoros escondidos entre as sas ramas.
Por se non cho contaron, en Galicia o bosque ten voz.
Grdasme o segredo?
55
Betanzos
O Reboredo
A-8
AG-55
Mandeo
A-6
MAPA DE RUTA
Rbade
Curtis
A Fonsagrada
Pol

AP-9
Baleira
Lugo
Tambre
Arza
Melide
Santiago de
Compostela
Vila de
Cruces
Agolada
Laln
17Quintela
Silleda
A Estrada
Umia
Caldas de Reis
ada
AP-9
Lor
Chantada
O Carballio
Pontevedra
10
Redondela
Ourense
Montederramo
A Moganza
A Caiza2,3 km ida e volta

Distancia (aprox.):
AP-9
COMO CHEGAR?
14
Arnoia
Allariz
Tui
Limia
A-52
PERFIL DE RUTA
Monterrei
Lobios
Vern
CASTIEIRO DE PUMBARIOS
15
800
Balneario
Ro Caldo
790
780
770
760
13
A-75
740
730
720
710
700
690
680
MANZANEDA (SAN MARTIO)
750
ALTITUDE (m)
O Bolo
13
Baos de
Molgas
Celanova
Perfil:
Mourus
A Pobra
de Trives
O Barco de
Valdeorras
A-5
Mio
A Ra
Manzaneda
San Martio
DuracinArbo
estimada: 1 h 15 min
2
A-5
11
Punto de inicio: Manzaneda (San Martio)

X=645583 Y=4685806
Vigo
12
Plaza do
Oitavn
INFORMACIN
TIL
Ribadavia
San Xon de Ro
Sil
Avia
Vilaboa
Monforte
de Lemos
Cabe
Os Peares
A Peroxa
Folgoso
do Courel
Alto de Couto
A-53
Lrez
AG-4
670
660
650
56
Degrada
Cervantes
53
agarca
Arousa
mar
AP-
drn
Morcelle
O Corgo
Becerre
Mio
Cormes
As Nogais
Portomarn
Guntn
Monterroso
Ulla
A-6
Palas
de Rei
100
200
300
400
500
600
700
DISTANCIA (m)
800
900
1.000
1.100
1.200
Diferentes camios pdennos levar ao Souto de

Rozabales, pero talvez o mellor o que parte da
vila de Manzaneda xunto porta da Vila. Esta
ruta proporcionaravos un par de quilmetros
entre castieiros centenarios, por camio de
trazado suave. O cartel que indica Castieiro de
Pumbarios e un panel informativo cun esquema
da ruta ofreceranvos indicacins sobre o camio
e as sas propostas. Ao principio percorreredes
unha tpica corredoira, que une a zona urbana

de Manzaneda co seu mbito rural. Mis adiante
desembocar nun bosque de espectaculares
castieiros.
O mis vello de todos, a rbore senlleira varias
veces centenaria, xustifica coa sa presenza a
ruta, mesmo a viaxe. Quedaravos a sa imaxe na
retina no camio de regreso ao punto de partida
da ruta.
DESCRICIN DA RUTA
57
TEIXADAL DE CASAIO
Teixadal de Casaio: o bosque inmortal

O conxunto de teixos mis importante de Europa encntrase en Galicia. Sagrado, mtico, templo
de drudas celtas..., bosque misterioso, bosque mxico. Calquera adxectivo que se aproxime sa
esencia far voar a nosa imaxinacin. A sa visita unha viaxe ao pasado na busca dun espazo
natural primixenio.
Entrar no Teixadal de Casaio como acceder a un recinto catedralicio da natureza. Entre as ramas
fltrase a luz a xeito de vidreira. Os troncos son os piares que suxeitan as bvedas que forman as
copas das rbores. Neste templo ao aire libre, onde resulta absurdo encerrar os deuses, quizais os
drudas celtas oficiaron as sas celebracins.
Situado aos ps das montaas mis altas de Galicia, o Teixadal de Casaio afrrase a unha aba,
nun lugar que pola sa inaccesibilidade puido permanecer oculto. Al segue sobrevivindo dende hai
miles de anos.
Grdasme o segredo?
59
Laln
17Quintela
A Estrada
Umia
s de Reis
Folgoso
do Courel
Alto de Couto
MAPA DE RUTA
COMO CHEGAR?
A-53
Lrez
Lor
Chantada
O Carballio
Monforte
de Lemos
Cabe
Os Peares
A Peroxa
vedra
10
Sil
Avia
Oitavn
Ourense
Ribadavia
Plaza do
Barquilleiro
Montederramo
A Moganza
San Xon de Ro
12
A Ra
Mourus
A Pobra
de Trives
O Barco de
Valdeorras
Vereda da SurbiaA Cabrita
14
dondela
A Caiza
2
A-5
Baos de
Molgas
Arnoia
Arbo
Allariz
2
A-5
Celanova
Mio
Limia
A-52
Monterrei
Lobios
15
Vern
Balneario
Ro Caldo
A-75
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Vereda da
Surbia - A Cabrita (Carballeda de
Valdeorras)
X=685225 Y=4684271
Distancia (aprox.): 9,5 km ida e
volta
PERFIL DE RUTA
1750
A CABRITA
1600
1500
1450
1400
RO PENEDO
1550
TEIXADAL DE CASAIO
1650
MINA DA PICOTA
ALTITUDE (m)
1700
RETORNO AO PUNTO DE ORIXE
1800
OUTEIRO DO CAMPO DE
VALBORRAZ
1850
VEREDA DA SURBIA A CABRITA
1900
Perfil:
1350
1300
60
500
1.000
1.500
2.000
2.500
DISTANCIA (m)
3.000
3.500
4.000
4.500
14
Existen varias alternativas para coecer o Teixadal

de Casaio, anda que debemos advertir de que
o acceso a este bosque ancestral e nico non
sinxelo, nin moito menos apto para todos os
pblicos. Recomendamos que se non sodes
expertos en montaismo, en interpretacin de
mapas e orientacin, contactedes cun gua
de natureza coecedor do territorio que vos
acompae durante o traxecto. Os guas non
s achegarn seguridade na montaa, senn
que compartirn convosco moitas ancdotas e
historias sobre as paisaxes que percorreredes.
De todos os camios que nos levan ao teixadal,
propomosvos o mis curto que tamn o
menos duro.
O camio comezardelo nunha canteira de
lousa situada na parte baixa da Cabrita, onde
poderedes deixar o voso vehculo. Tede en conta
que en inverno moi probable encontrarvos con
neve, o que vos impedir aproximarvos ata este
punto en coche. Dende a canteira, ascenderedes
por un sendeiro ben marcado ata a parte mis
alta do camio, onde estaredes a 1.840 metros
de altitude.
Unha vez alcanzado o punto mis alto da ruta,
descenderedes ata o outeiro do Campo de
Valborraz. Un pouco antes, na cota de 1.700
metros, descenderedes durante un camio de forte
pendente ata incorporarvos ao que vn da mina
de volframio abandonada da Picota. Continuando
o camio, agora mis relaxado e tranquilo, axia
comezaredes a ver os primeiros teixos e acivros,
que nos dan a benvida ao tesouro oculto.

Saberedes que chegastes oficialmente ao Teixadal
de Casaio ao atravesar o ro Penedo, saltando de
pedra en pedra. Tras os primeiros metros, moi
pronto, vosa man dereita encontraredes un
dos teixos mis vellos e grandes do bosque. Que
sensacin! Os centos de anos que leva al a anci
rbore! Sen ningunha dbida, unha das mis fieis
testemuas do paso do tempo.
A vosa experiencia continuar no medio de
numerosos teixos de todas as formas e tamaos,
moitos deles crecendo a partir de grandes
ramas pousadas no chan. Acompaan os
teixos, acivros, bidueiros, abeleiras, cancereixos,
carballos, freixos e pradairos. As sas ramas
apenas deixan pasar a luz do sol e a sensacin
que se experimenta a de estar no medio dun
estrao, antigo e mxico bosque. Non pensedes
que virastes tolos se vos parece ver un encanto
ou unha fada entre as ramas; se existen, o seu
fogar predilecto sera este bosque. Por se fose
pouco, a ruta finalizar ao p dunha fervenza de
auga que nos regala o ro Penedo ao seu paso
polo teixadal.
O camio de regreso ser o mesmo que ida tendo
en conta que, o forte descenso dende o Campo
de Valborraz ata o camio agora converterase
nun forte ascenso. Ser unha ruta esixente, pero
a vosa experiencia de pasear por este bosque
acompaaravos sempre, faravos sentir especiais,
nicos e moi privilexiados.
DESCRICIN DA RUTA
61
O XURS
Grdasme o segredo?
O Parque Natural de Baixa Limia-Serra do Xurs ten bosques que conviven cunha paisaxe grantica
de montaa. Das sas abruptas abas desclganse torrentes e fervenzas e aparecen pozas de augas
claras nas que posible baarse cando aperta a calor. Varios miliarios, unha calzada e as runas
dunhas termas testemuan a romanizacin destas terras. O ro Caldo convdanos a relaxarnos nas
sas augas termais.
No bosque atoparemos as mticas cabanias ou chivanas nas que se refuxiaban os gandeiros de
antano. Non difcil ver aguias reais e voitres remontando as correntes de aire do parque, nin
rastrexar a pegada do lobo, ou mesmo sorprender o escorregadizo gato monts.
O Parque Nacional de Peneda-Gers e o Parque Natural de Baixa Limia-Serra do Xurs nense nas
serras que marcan os lmites entre Portugal e Galicia. Este carcter transfronteirizo enriquece anda
mis un espazo natural no que a diversidade cultural e lingstica, unida variedade de bosques,
o murmurio de torrentes e ros ou os reflexos nas tranquilas augas encoradas nos ofrecern unha
experiencia nica.
O Xurs: os bosques da fronteira
63
A Peroxa
Pontevedra
Sanxenxo
Illa de
Ons
MAPA DE RUTA
Avia
Oitavn
Vilaboa
Bueu
COMO CHEGAR?
Ourense
Ribadavia
10
Praza do
Barquilleiro P
Montederra
A Moga
Redondela
Cangas
Illas
Ces
VG-20
Vigo
Arnoia
Arbo
A-5
AP-9
Celanova
Mio
Gondomar
Tui
Oia
Limia
Tomio
Lobios
15
A Guarda
Balneario
Ro Caldo
15
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Balneario Ro Caldo
(Lobios)
X=574347 Y=4634782
Perfil:
PERFIL DE RUTA
810
710
560
510
460
POZA
610
POZA
BALNEARIO DE LOBIOS
ALTITUDE (m)
660
BALNEARIO DE LOBIOS
A CORGA DA FECHA
760
410
360
64
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
DISTANCIA (m)
4.500
5.000
5.500
6.000
6.500
7.000
Allariz
2
A-5
AG-57
Baiona
A Caiza
Baos
Molga
Anda que son mltiples as rutas que permiten

coecer todos os recantos do parque,
propoemos unha sinxela e de gran beleza.
Desde o balneario de Lobios, remontaredes o ro
Caldo a travs da calzada romana ata chegar
Corga da Fecha unha fervenza que paga a pena
escalar; por unha estreita e pendente senda,
cuxas belas vistas xustificarn de sobra o esforzo.
Durante este traxecto pasaredes por varias pozas
naturais cunhas augas dunha cor espectacular,
case mxica, que seguramente vos hipnotizar
ata que por fin acabedes gozando dun bo bao.
Tras as pozas alcanzaredes as alturas do val

desde onde poderedes contemplar suxestivas
vistas, tanto do ro Caldo coma dos cumios mis
elevados da escarpada serra.
A baixada desde a Corga da Fecha fardela polo
mesmo camio de subida. E de novo no ro Caldo
buscaredes para o voso regreso o paseo que
discorre de par del ata chegardes de novo ao
balneario.
Sobran razns para vir e permanecer no Xurs:
un mundo colgado entre as montaas dunha
fronteira aberta a miradas, viaxes e experiencias.
DESCRICIN DA RUTA
65
CORTEGADA
Cortegada: a illa dos loureiros

Quen viu un bosque de loureiros? Pouca xente, moi pouca xente. Porque algo as excepcional,
unha rareza botnica que visitan expertos de todo o mundo.
En Galicia hai unha illa onde o bosque ole a loureiro e a marisco, a mis sabia combinacin. Os
bancos marisqueiros da ra de Arousa achegan as ameixas, os berberechos, as navallas..., e a illa
de Cortegada pon o loureiro necesario para aromatizar tan saborosos produtos do mar.
rbores centenarias agochan prados e terras que foron cultivadas noutro tempo. Unha ermida que
se esborralla, unha aldea fantasma sen habitantes, un cruceiro que o contempla todo. O bosque de
loureiros e a illa de Cortegada respiran misterio. Valo perder?
Grdasme o segredo?
67
Cee
Santiago de
Compostela
Fisterra
MAPA DE RUTA
COMO CHEGAR?
Noia
Ulla
Porto
do Son
Padrn
-11
AG
Rianxo
16
A Pobra do
Caramial
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Umia
Illa de
Cortegada
A Illa de
Arousa
Caldas de Reis
AP-9
Ribeira
Lrez
AG-4
O Grove
Illa de
Ons
Pontevedra
16
Sanxenxo
Bueu
Oitavn
Vilaboa
Redondela
Cangas
Illas
Ces
VG-20
Baiona
Vigo
AP-9
AG-57
Gondomar
Tui
Tomio
Oia
A Guarda
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Centro de recepcin
de visitantes (Illa Cortegada)
X=517705 Y=4718331
Distancia (aprox.): 2 km
Perfil:
PERFIL DE RUTA
25
20
15
CENTRO DE RECEPCIN DE
VISITANTES
30
BOSQUE DE LOUREIROS
ALTITUDE (m)
35
ERMIDA DA VIRXE DOS

MILAGRES
40
CENTRO DE RECEPCIN DE
VISITANTES
45
10
5
0
68
200
400
600
800
1.000
1.200
1.400
1.600
DISTANCIA (m)
1.800
2.000
2.200
2.400
2.600
2.800
3.000
A-5
Mio
A primeira grande experiencia que viviredes

no bosque da illa de Cortegada chegar a el!
Que mellor forma de comezar a exploralo que
descubrndoo dende a costa e aproximndose
a el lentamente polas tranquilas augas da ra
de Arousa. A illa, a ra, o suave balanceo das
ondas, a brisa maria, a cultura marieira que se
respira polos catro costados, as pequenas vilas
pesqueiras asentadas no litoral, os brancos areais
que adornan a lia de costa... Todo vos indica que
a experiencia ser inesquecible.
Ao chegar illa, fronte ao embarcadoiro,
encontraredes o centro de recepcin de
visitantes que forma parte do Parque Nacional
das Illas Atlnticas, onde poderedes recoller mis
informacin de interese sobre a paisaxe na que
vos internades.
A illa ofrcevos das rutas circulares, moi sinxelas
de seguir, que vos darn a coecer os valores que
encerra este tesouro natural. Os dous sendeiros
parten xunto s runas da ermida da Virxe dos

Milagres, que foi construda no ano 1652, que
atraa numerosos peregrinos polas sas bondades
curativas.
A primeira ruta rodea toda a illa, mentres que a
segunda faino ata a metade para logo atravesala
polo centro. Esta ltima alternativa a mis
completa, pois s vistas costeiras que vos
regala sumselles unha visita interior ao bosque
de loureiro. Somerxerse nese ambiente unha
experiencia singular. Ademais conduciravos xunto
a enormes eucaliptos e ata os restos dunha antiga
aldea poboada ata que os habitantes da illa a
doaron ao rei Afonso XIII, en 1910.
Unha boa idea contratar o traslado illa e a
ruta guiada con algunha das empresas locais que
prestan estes servizos. Se vos apetece, pdese
pactar a viaxe de regreso para a tarde, tras gozar
dun da de praia nalgn dos lugares recnditos e
tranquilos da illa.
DESCRICIN DA RUTA
69
FRAGA DE CATASS
Fraga de Catass: un paseo alfombrado de follaxe

A Fraga de Catass, nos arredores da vila de Laln a medio camio entre Santiago e Ourense
agocha carballos e castieiros centenarios. Cantos coidados e aloumios para que desen os seus
froitos! As castaas serviron de sustento nos longos meses de inverno de antano e coa madeira dos
seus estilizados troncos fabricronse as vigas dos pazos destas terras do Deza.
Protexidos baixo a figura de Monumento Natural, agora medran orgullosos cara ao ceo e pasan
por ser dos exemplares mis altos de Europa. Un curto paseo alfombrado de follaxe levaranos a
coecer os cantos ntimos desta fraga, reduto do bosque caducifolio que noutro tempo cubra boa
parte da xeografa galega.
Grdasme o segredo?
71
Tambre
Xallas
Arza
Cee
MAPA
DE RUTA
Fisterra
Melide
COMO CHEGAR?
Santiago de
Compostela
Palas
de Rei
Guntn
Mi
Vila de
Cruces
Noia
Ulla
Porto
do Son
Agolada
AP-
Padrn
53
-11
AG
Rianxo
A Pobra do
Caramial
Monterroso
16
A Estrada
Vilagarca
de Arousa
Umia
Illa de
Cortegada
A Illa de
Arousa
17
Laln
Quintela
Caldas de Reis
AP-9
Chantada
Lrez
A-53
Ribeira
Silleda
AG-4
17
O Carballio
O Grove
Os Peares
A Peroxa
Pontevedra
Sanxenxo
Avia
Illa de
Ons
Bueu
Oitavn
Vilaboa
Ourense
Ribadavia
10
Praza do
Barquilleir
Monteder
AM
Redondela
Cangas
Illas
Ces
VG-20
Vigo
AP-9
Arnoia
Arbo
2
A-5
Celanova
Mio
Gondomar
Tui
Limia
Tomio
Oia
Lobios
15
A Guarda
Balneario
Ro Caldo
INFORMACIN TIL
Punto de inicio: Quintela (Laln)
X=574271 Y=4721327
Perfil:
PERFIL DE RUTA
ALTITUDE (m)
600
595
590
585
QUINTELA
605
580
QUINTELA
610
MUO DE QUIROGA
MUO DE QUIROGA
615
ACCESO N - 525
620
575
570
565
560
72
100
200
300
400
500
600
700
DISTANCIA (m)
800
Allariz
A-5
AG-57
Baiona
A Caiza
Ba
Mol
900
1.000
1.100
1.200
1.300
O paseo a travs da Fraga de Catass

sinxelo e est moi ben sinalizado. Os diferentes
paneis informativos faranvos a visita moito
mis enriquecedora, posto que vos achegar
informacin para comprender o interese desta
fraga, modesta na sa extensin, pero intensa en
canto forza e beleza do seu arboredo. Atencin

aos altos e esveltos carballos e castieiros que
habitan a fraga! Un paseo curto e sinxelo vez
que espectacular e didctico, ideal para familias.
O inicio da ruta encntrase no lugar de Catass,
moi preto de Laln.
DESCRICIN DA RUTA
73
ENDEREZOS DE INTERESE
OFICINAS DE TURISMO DA XUNTA DE GALICIA
A CORUA
OURENSE
Drsena de la Marina
15001 A CORUA
Tel.: 981 22 18 22 Fax: 981 22 18 22
oficina.turismo.coruna@xunta.es
Edif. Caseta de Legoeiro. Ponte

Romana.
Enlace N-120 con R/Progreso
32003 OURENSE
Tel.: 988 37 20 20 Fax: 988 21 49 76
oficina.turismo.ourense@xunta.es
FERROL
Ra Magdalena, 12 baixo
15402 - FERROL (A CORUA)
Tel.: 981 31 11 79 Fax: 981 33 71 31
oficina.turismo.ferrol@xunta.es
SANTIAGO DE COMPOSTELA
Ra do Vilar, 30-32
15705 SANTIAGO DE COMPOSTELA
(A CORUA)
Tel.: 981 58 40 81
Fax: 981 56 51 78
ot.santiago@xunta.es
LUGO
Ra Mio, 10-12
27001 LUGO
Tel.: 982 23 13 61 Fax: 982 23 13 61
oficina.turismo.lugo@xunta.es
PONTEVEDRA
Ra Marqus de Riestra, 30 baixo,
local A
36005 PONTEVEDRA
Tel.: 986 85 08 14 Fax: 986 84 81 23
oficina.turismo.pontevedra@xunta.es
VIGO
Av. Cnovas del Castillo, 22
36202 VIGO (PONTEVEDRA)
Tel.: 986 43 05 77 Fax: 986 43 00 80
oficina.turismo.vigo@xunta.es
MADRID
C/Casado del Alisal, 8 28014 MADRID
Tel.: 91 595 42 14 Fax: 91 595 42 68
ot.gal.madrid@xunta.es
Info: 902 200 432 | www.turgalicia.es | cir.turgalicia@xunta.es
EDITA: Turgalicia. Estrada Santiago Noia km 3, 15896 Santiago | Tel.: 902 200 432 | Fax: 981 537 588 | cir.turgalicia@xunta.es
COORDINACIN: www.valoraconsultores.com
DESEO E MAQUETA: Versal Comunicacin S.L.
FOTOGRAFA: Adolfo Enrquez | Margen Fotografa (T. Viz, A. Surez) | Archivo Turgalicia | Santiago Bacariza
IMPRIME:
DEPSITO LEGAL:

Bosques Galego S

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bosques Galego S

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Contidos

07 | SOUTO DA RETORTA: O BOSQUE DE XIGANTES

15 | FRAGA DAS BARBUDAS: PAZ ENTRE FERVENZAS

23 | BOSQUE DA FERVENZA: FLOTANDO SOBRE O RO MIO

39 | SANTA CRISTINA DE RIBAS DE SIL: O BOSQUE BENEDITINO

47 | BIDUEIRAL DE MONTEDERRAMO: TRAS AS PEGADAS DO LOBISHOME

59 | TEIXADAL DE CASAIO: O BOSQUE INMORTAL

s recomendable acompaado de gua experimentado

FRAGA DAS BARBUDAS | 3

SANTA CRISTINA DE RIBAS DE SIL | 9

SANTO ESTEVO DE RIBAS DE SIL | 10

Souto da Retorta: o bosque de xigantes

Souto da Retorta: o bosque de xigantes

Punto de inicio: Calvoso (Viveiro)

EUCALIPTO "O AV"

Todo est preparado para facer mis sinxela a

coeceredes os avs de todos os eucaliptos que

Souto da Retorta: o bosque de xigantes

Fragas do Eume: o ltimo bosque atlntico

Fragas do Eume: o ltimo bosque atlntico

Para comezar, propomosvos un dos seus

rbores marabillosas, fauna salvaxe, muos,

Fragas do Eume: o ltimo bosque atlntico

FRAGA DAS BARBUDAS

Fraga das Barbudas: paz entre fervenzas

Fraga das Barbudas: paz entre fervenzas

Punto de inicio: Ponte do Reboredo (Aranga)

Distancia (aprox.): 8 km ida e volta

PONTE DA RODA MALA

RETORNO AO PUNTO DE ORIXE

MINICENTRAL ELCTRICA DE BARREIROS

O percorrido que vos propoemos segue o curso

zona o arboredo impresionante. As fervenzas

Fraga das Barbudas: paz entre fervenzas

Fraga da Marronda: o bosque ancestral

Fraga da Marronda: o bosque ancestral

Punto de inicio: A Cortevella (Baleira)

Distancia (aprox.): 20 km ida e volta

PONTE DE SAN PAIO

A Fraga da Marronda coecida por ser o berce

seguir ro arriba. Todas as rbores tpicas das

Fraga da Marronda: o bosque ancestral

Bosque da Fervenza: flotando sobre o ro Mio

Bosque da Fervenza: flotando sobre o ro Mio

rea Recreativa A Corta

Casa rural A Fervenza

Distancia (aprox.): 3,5 km

Duracin estimada: 2 h 30 min

Varias veces ao ano, o ro e o bosque fndense

Varios camios sucan o bosque da Fervenza

Bosque da Fervenza: flotando sobre o ro Mio

Cruzul e Ageira: bosques enfeitizados

Cruzul e Ageira: bosques enfeitizados

rea Recreativa A Cortavella

Punto de inicio: Cormes (Becerre)

Distancia (aprox.): 3 km ida e volta

Antes de comezar, tendes que saber que non

no Acieiral de Cruzul. Seguir o mapa sinxelo,

Cruzul e Ageira: bosques enfeitizados

DESCRICIN DAS RUTAS

Os Ancares: a casa do oso, do lobo e da pita do monte

Os Ancares: a casa do oso, do lobo e da pita do monte

rea Recreativa A Cortavella