Volume 2, Issue 5 February 1, 2010

Our Words
Weekly Issue
“ N E W L I F E ” J E T A E R E

SPECIAL Profesor Shyqri Nimani dhe Libri I tij Arnavud

POINTS OF
INTEREST:
Artistet shqiptare ne Perandorine Osmane
Professor Shyqri Per ta bere nje udhetim perfytyrues e
Nimani & Arnavud
maramendes pelefrinazhi neper hapsirat
No Sided articles dhe kohet e sterlashta e te stuhishme
and no restriction pellazga –Ilire e heleno –romake ,
for our members, m’u desh t’I nenshtroheshame de-
our guest and our
votshmeri hipnozes mogjike te Hipnosit.I
friends.
perfshire nga ethet e forta mitologjike
Latest needs for our fillova shtegtimin tokesor , ujor e qiellor
community and the
per te depertuar ne Shpirtin e etnigjene-
latest resolutions
zes te kesaj race njerezore ,sin je pinjoll
Our Free Voice besnik I trungut te thelle e te forte te tij
through our words. qe jam.Nxora , nderkohe , Guacken e
Madhe Magjiberese te Sedefte ng a
thellesite e ujrave te azurta te Detit Jon
dhe , I shtrire nereren e arte mes buzedetit
vlonjat e himarjot ku puthen Joni dhe
Adriatiku, kur sapo zura te degjoj nen
I N S I D E T H I S tingujt e cuditshem te daulleve nje rrefim
I S S U E :
sa te kendeshem , po aq edhe te dhemb-
shemte zerave te Guaces, brofi rrufeshem
Faqe
Shyqri Nimani 1-3 nga Pallati I nendetshem Perendia e
Deteve, Poseidoni , dhe me cfurkun e tij
Gjuha Shqipe ne Faqe tridhembesh ma zu rrugen.Une, aty per
Rrezik 1-4
aty , ftova Perendine e Luftes te kultit
ilir , Medaurin,I cili I hipur ne kale dhe
me shtize ne dore , nxitoi nga pallati I I
qytetit te tij Rizon ne Gjirin e Kotor-
rit .Tani e tutje , do te gjendesha nen
mbrojtjen e Medaurit. Dhe , pikerisht per
kete, vendosa
Prof. Shyqri Nimani
qe udhetimi im te mos fillonte nga e
tashmja per ne te kaluaren , por nga e
kaluara ne te tashmen , nga rrenjet per ne
dege.Keshtu,zerat rrefyes qe depertonin
me me kumbimin errahjeve te daulleve
nga GUACA E SEDEFTE me shpjenin
ne perfytyrimet e mija me imagjinate
fantastike… Me behej se e shihja aq qarte
Perendine sovran ,Zeusin , babain e peren-
dive dhe te njerezve –Zoteruesin e Qiel-
lit .Nga perspektiva e zogut veshtroja Pell-
gun e Mesdheut Per te percaktuar se ku
mund te gjendej qendra e botes, I ashtuqua-
jturi Omfal, pikerisht aty ku ishin takuar dy
shqiponjat te cilat I kishte takuar Zeusi-
njeren ne drejtim te perendimit , mbase kah
shtyllat e Herakliut ne ngushticen e Gjibral-
tarit , dhe tjetren ne drejtim te lindjes ,
ndoshta kah Simplegadet e Bos-
forit .Nderkohe, ndodhesha prane Zeusit qe
rrinte pezull mbi fron me skeptrin e tij ne
dore me shqiponjen prane , si sundimtar I
gjithfuqishem , ne orakullin e tij te famshem
ne Dodone.Gjendesha , o Zot, ne orakullin
e shejte te pellazgeve qe ishte themeluar
shume kohe me pare nga ajo kur u vendosen
ne Gadishullin e Ilirise helenet dhe theme-
luan orakullin e tyre te njo-
hur Delf. Gjendesha , per bese, balleperballe
me hyjnine paganete cilen e quanim me
emrin Zeus, ne kohen e politeizmit te lashte
e qe me vone , ne kohen e (Faqen 3)

Faqe Gjuha shqipe në Malësi në rrezik të zhduket.

Nene Tereza 2
Studimi socio-linguistik “Rrezikimi i Ulqin me rrethinë, gjegjësisht rrezikimi të veçantë në shqiptarët e Ulqinit dhe fatin
gjuhës shqipe”, i autorit Haxhi Shabani, i i gjuhës shqipe nga shkaqe e rrethana e tyre, pothuajse gjatë tërë historisë së tyre
Haki Stermelli & Faqe
Ndre Mjeda 5 cili trajton dygjuhësinë tek shqiptarët e të ndryshme, historike, shoqërore, nën sundimin e të huajve. E tërë kjo ka
Ulqinit, e jo dygjuhësinë në komunën e sociologjike etj. Studimi ndahet në ndikuar edhe në shpërnguljen e tyre gjatë
Ulqinit, me sa e kam të njohur, është i nëntë kapituj, të ndarë në nga disa të gjitha fazave të zhvillimit të vet, meg-
Natahsa lako & Faqe
6 pari i këtij lloji në Mal të Zi, që padyshim pjesë, të ndërlidhura mes vetes me jithëse herë me intensitet më të madh e
Oskar Wild
zgjon interesimin e studiuesve të kësaj kujdes e mjeshtri, e të cilat përbëjnë një herë më të vogël. Studimi vazhdon pastaj

Faqe problematike, jo vetëm në Ulqin dhe tërësi logjike, gjegjësisht një vepër të me dygjuhësinë si dukuri socio-
Adresa 6 mjediset tjera shqiptare në Mal të Zi, por plotë dhe me mjaft interes. Libri fillon linguistike;

Faqe në gjithë rrafshin shqiptar. Temë thel- me një vështrim historik mbi shqiptarët
Anetaresimi 6 (vazhdon ne faqen 4)
bësore e studimit është dygjuhësia në në Malin e Zi gjatë shekujve, me theks
P a g e 2 O u r W o r d s

SHENIME BIOGRAFIKE PER NENE TEREZEN GONXHE – ANJEZE BOJAXHIU NE 100

VJETORIN E LINDJES

LAMTUMIRE Befas e lashe qytetin tone, Qe sa here themi

Ja , lashe shtepine gjithe drite zemre ,
Token time, familjen lashe.
Ne Bengal iki, ne brigje dhembjeje ,
Aq sa te huaj dhe te shtrenjte , thashe.
Mes brengash lashe miqte , kujtimet ,
Vatren –vegim, me hirin treten.
Zemra me con te mjerimet ,
Krishtit dua t’I kushtoj veten.
T’I kthej urimet e mira, nene ,
Lamtumire …e paharruar !
Drejt indise me ndjell nje gjeme
Si vetetime e shenjteruar.
Mbi c’dallge fergellojme ,oh ?
Si shkumbezojne ashtu cudite ?
Per here te fundit kthej koken , shoh:
Evropa dridhet me yllesite.
Mbi anije , ja , gjithe ngazellim ,
Virgjeresha qe Krishtit po I lutet ,
Shkon nuse e re , rrezellim ,
Zane e botes , ndritur nga vuajtjet.
Nje kryq hekuri mban ne dore ,
Tringellin shpetimi I deshires .
I gatshem shpirti te behet theror ,
me kupen blatuese te meshires.
O Zot , Pranome , t’jepem me endje ,
Si deshmi dashurie , te jam betuar !
Ndihmoje ,Krijesen tende ,
Me mua bej te jesh I kerkuar.
Ati yne , I plotfuqishem ,
Ti Strehe mbrojtese dhe Themeli,
Jepme mua shpirt te furishem ,
Ate qe did he dot s’e themi!
I dlire si vesa ne agim
Nje lot gulfon I perdellyer.
Me te kthjellet te ben ,Hyjnori im ,
Per betimin tim-te perkryer.
09.12.1928
Poezi e pare gjate udhetimit per ne
Indi
NE SHKUP DIKUR
Befas por jo verberisht. Zoti yne,
Duart e veta kqyr zoti.
E shenjte ishte nena ime,
Por nuk donte te me humbte, Te kam gdhendur ne pellemben
U mbyll ne dhome gjithe diten E duarve te mia
Dhe ne mbremjen tjeter me tha: Dhe na gjen atje.
“Po te jap lejen , shko. Vargje te shkeputura nga libri me
Vere doren mbi doren e jezusit poezy
Dhe veshtro perpara kurre mos shih NENE TERESA
pas. PER SHQIPERINE TIME
Perpara vetem!”
Dhe ashtu bera .
Mirenjohje veshtiresive .
Une nuk te harroj…
Te kam gdhendur
Ne pellemben e doressime.
Te kam thirrur me emer.
Mua me perket.
Me e cmuara e syve te mi.
Te dua.
E bindur jam

SHENIME BIOGRAFIKE PER NENE TEREZEN GONXHE – ANJEZE BOJAXHIU NE 100

VJETORIN E LINDJES
Nene Tereza Bija e Kombit shqip-
tar ne vitin 2010 .
Me gjak jam shqiptare ; me
nenshtatesi , indiane.persa I perket
besimit , jam murgeshe kato-
like .Sipas thirrjes I perkas botes
(Oslo,10-12-1979)
Nene Teresa , Gonxhe Bojaxhi lindi
ne Shkup me 26 gusht 1910 .prinderit
e saj ishin Nikolle –Kole Bojaxhiu I
cili e kish prejardhjen e tij nga Priz-
renisi dhe nena e saj Drane-
Drandofilleme origjine nga Novo
Sella e Gjakoves.Motra e saj quhej
Age dhe vellai Lazer .Shtepia e tyre e
lindjes ishte ne qender te Shkupit ,
sheshi kryesor qe eshte sot ne Shkup.
Si femije ajo ish e dobet , e brishte
prandaj dhe e ema e kishte shume
gjuhen serbokroate, meqenese ne ate
kohe gjuha shqipe ishte e ndaluar nga
sistemi I atehershem jugosllav. Ajo
ishte shume e talentuar si femije,
lexonte shume Por edhe kendonte ne
korin dramatic.I pelqente te
ndihmonte njerezit ne nevoje.Ne nje
leter qe ajo I dergon vellait te saj I
shkruan(I vellai sherbente si officer
ne garden mbreterore te Zogut): “Ti
mendon se je I rendesishem meqe je
officer qe I sherben nje mbreti me dy
million shtetas.Por une I sherbej
Mbretit te botes mbare.”.
Pasi I largohet e bija per ne indi nena e
saj shkon ne tirane tek djali Lazri nga
kujdes.Mesimetb ne kishe ajo I ndiqte ne ku dhe vdes pa e pare vajzen e saj te
gjuhen shqipe ndersa shkollen e kreu ne dashur qysh ne ndarjen e saj me 1928.
V o l u m e 2 , I ss u e 5 P a g e
VEPRA E PROFESOR SHYQRI NIMANIT “ARNAVUD” ARTISTET SHQIPTARE NE
PERANDORINE OSMANE (Pjesa e Dyte Vazhdimi nga Libri)
monoteizmit , do ta quajme me te njejtin emer,
Zot.Vetem ka nje ndryshim te vogel si pasoje I
nje evoluimi onomastik te gjate disa mijeravje-
care.Ky orakull do te trashegohet ne vijim nga
pasardhesit e pellazgeve , nga dhesprotet dhe
moloset ilire.Po njihesha nderkohe , me mitet e
legjendat , qeniet fantastike , kultet e hyjnite
pellazgo-ilire si Armati(perendi e luftes), Redoni
(zot I ujrave), Tadeni(Apollono Ilir), Vidasusi
(perendi qe mbronte pyjet , burimet dhe fushat –
bashkeshorty I fuqishem), Kukudhi(shpirti I te
vdekurit), Zana(muza bukuroshe e maleveshqip-
tare), E bukura e Dheut, pastaj Syqeneza(femer
perbindesh ne trajte shtrige me kater sy), dhe
shume e shume te tjere.Po njihesha , gjithashtu ,
edhe me helenizimin dhe romanizimin e miteve
pellazgo-Ilire si pasoje te gershetimeve te
mevoneshme.Me behej se po kuptoja filozofine
ekzistenciale tee posit te kesaj race te sterlashte
ne vazhdimesite panderprere pellazgo-ilire-
arberore –shqiptare qe konsistonte ne nje sin-
tagme kuptimplote : Nuk ka tjeter am-
shueshmeri ne kete bote pos kalueshmer-
ise. Kjo race krijonte qe trashegimia e saj te
persosej duke duke u pecjelle gojarisht brez pas
brezi.Por, ne nje kohe te ardheshme , kur shpikja
e shkrimit po fillonte te zevendesonte traditen gojore
dhe sidomos kur greqishtja po behej linguafranca-
gjuhe e gjithmbareshme , apo sic e quanin vete greket
koinos-gjuhe qe I bashkonte (lexo:asimilonte) jogre-
ket me greket, kopusi autentikshpirteror pellazgo-ilir
do te demtohet rende.Ne nje kohe tjeter ,ne vijim
latinet do te lanconin sintagmen Verba Volant
scripta manet (Fjalet fluturojne , shkrimet mbesin)
me logjiken e aplikimin e se ciles tradita gojore e
pellazgo-iliredo te katandiset teresisht..Ishte kohe
tjeter kur e drejta autoriale copyring ende nuk kishte
legjitimitet .Qe ate bote trungu I lashte pellazgjik, I
degezuar ne Ilire, etrure , maqedone, epirote ….,
anembane trojeve te veta mu ne qender te Mesdheut
do te asimilohet pashmangshem gati teresisht.Ky
trung do te mbijetoje , megjithate , me deget e tij ne
mesjete te emertuara Albanoi, Arban, Arber, Raban,
Arberesh, Arvanit, Arnavud… dhe do te rilinde si
Fenix, me emrinSHQIPTAR, per t’u ngritur si dikur
ne Altarin e Diellit.
Nderkohe , po nisesha me anijen Argo te argonau-
teve heronj ne nje lundrim te gjate neper Pellgun e
Mesdheut . deti dhe qielli shkriheshin ne te njejtin
kaltersi.Nga ishulli ne ishull , nga qyteti ne qytet dhe
nga deti ne det…askund gjurme te ishullit te shenjte
ATLANTIDA, te fundosur se bashku me faltoret ,
pallatet mbreterore e limanet e veta .Askund .Askund
3
gjurme te Bibliotekes se famshme te Aleksandrise me 700.000
librat rrotullues ne papyrus ne te cilet ishte shenuar dituria e
gjithmbarshme…por, buze brigjeve te Ilirise e te Helades po
takoja gjurme te shumta rrenojash … varreza te medha si fosile te
heshtura te civilizimeve te tretura …papritmas , zbarkova ne
qytetin e famshem te taulanteve te Ilirise, ne Dyrrah.Aty ne am-
fitetrin madheshtor te qytetit , takova Fatite e stolisura me kurore
koralesh, guacash e margaritaresh –tri vashat e fatit qe endnin
pelhuren e jetes nga te cilat , njera mbante furken , tjetra dridhte
boshtin , ndersa e treta po mbante gersheret q eta priste fi-
jen.kerkova ta percaktonin fatin dhe te ardhmen, jo timen, port e
races time pellazgo-ilire.Vasha qe mbante furken ne dore filloi te
me fliste per te keqijat qe qe kishin dale nga kutia, te cilen e kishte
hapur nga kureshtja Pandora bukuroshe: semundjet,
lufterat, urite,kataklizmat.Keto Te keqija, rrefente ajo,
ne vecanti do te versulen mbi Pellazgjine dhe Ilirine… nga
tmerri qe me shkaktuan keto fjale , nderkohe , mezi kuptova se
tanime ishte vasha tjeter ,ajo qe mbante boshtin , qe po
vazhdonte te me rrefente fatin: virgjeria morale kesaj racedhe e
pasardhesve te saj te shumten e rasteve do te pesoje nga
DHURATAT E DANAJVE, sepse asnjehere nuk do ta mesojne
leksionin nga britma e priftit LAOKOONT: “Kam frike nga dana-
jte edhe kur sjellin dhurata.”(O Zot!thash , nga keto pesime ar-
beroret paskeshan farkuar thenien:”Besnikjij, por bese askujt mos
I ze”)
Ne keto caste trishtimi verejta vashen e trete e cila , me gershere
ne dore , po pergatitej te priste fijen .percaktimi I saj qe I shkurter
dhe I qarte , lakonik: KY POPULL ME SHUME DO TE BEJE
PER TE TJERET , MADJE EDHE PER ARMIQTE , SE SA PER
VETEN .KY ESHTE FATI DHE E ARDHMJA E TIJ.O Zeus !
Brita nga thellesia e shpirtit tim te helmatisur , ma jep Kupen e
Arte te mbushur me Ambroz , ate pije hyjnore nente here me te
embel se mjalti, qe me forcen e saj magjike t’ma embelsoje
shpirtin dh eta beje nente here te pavdekshem shpresen e popullit
tim .Sepse , e dija , se ishte pikerisht Shpresa e cila kishte mbetur
ne kutine e Pandores , te cilen e kishte mbyllur burri I saj ,
Epimeteu , e per te cilen gje kishte heshtur bashkebiseduesja ime e
pare e fatiteve durrsake.Nje rrahje shume e forte e ritmit te
daulleve te cuditeshme qe tingelloi ne kete cast nga zerat qe deper-
tonin nga GUACA ma treti hipnozen e Perendise se Gjumit ,
Hipnosit, birit te nates dhe vellait binjak te Vdekjes Thanatosit.I
ngopur nga kaosi I I miteve dhe legjendave marramendese pel-
lazgo-Ilire dhe heleno-romake –e hodha GUACEN E MADHE
MAGJIBERESE TE SEDEFTE larg ne thellesite e kaltra te
DETIT JON,pikerisht aty ku e kisha nxjerr.
***
Vazhdon ne nurin tjeter
RILINDJA KOMBETARE SHQIPTARE (1830-1912) PAKSA
E VONUAR
 P a g e 4 O u r
Gjuha shqipe në Malësi në rrezik të zhduket.
me aspekte të sociologjisë së gjuhës; pozitën e gjuhës
shqipe në Mal të Zi; dygjuhësinë e folur e të shkruar;
ndikimet ndërgjuhësore e kapituj të tjerë që trajtojnë
çështje të ndryshme nga kjo fushë. Në kapitullin e
katërt trajtohet pozita ligjore e gjuhës shqipe, e cila
nuk është aspak e kënaqshme, posaçërisht nëse e
krahasojmë atë me pozitën e gjuhëve të pakicave në
Zvicër, Suedi, Itali dhe në vende tjera të Perëndimit.
Në kushtetutën e deritashme të Malit të Zi nuk për-
mendet fare gjuha shqipe, si as në shumë dokumente
tjera ligjore me përjashtim të Ligjit mbi të drejtat e
pakicave dhe të ligjeve mbi arsimin në të gjitha
nivelet.
Madje, as nuk ekziston një ligj për përdorimin e
gjuhëve të pakicave, që do të përcaktonte nivelin e
përdorimit zyrtar edhe të gjuhës shqipe, konstaton
autori i studimit.
Në këtë vepër vend të veçantë zë përdorimi i gjuhëve
në situata të ndryshme dhe i dygjuhësisë në të folur
dhe në të shkruar. Hulumtimet e bëra të autorit trego-
jnë se shqiptarët ulqinakë janë më pak dygjuhësor në
familje sesa gjetiu. Ata në familje komunikojnë
kryesisht shqip, kurse në vendet e punës, në veçanti
në institucionet e nivelit shtetëror, gati në të gjitha
rastet, në gjuhën malazeze. Pra, në komunën e
Ulqinit, gjuha malazeze në administratë ka përdorim
superior në krahasim me gjuhën shqipe. E njëjta gjë
mund të thuhet edhe për komunat e tjera me shumicë
ose me një pjesë të konsiderueshme të banorëve
shqiptarë. Interesant është edhe kapitulli i tetë, në të
cilin flitet për ndikimet ndërgjuhësore, të cilat janë të
paevitueshme në të gjitha mjediset ku gjuhët e ndry-
shme janë në kontakt me njëra-tjetrën. Sipas hulum-
timeve që i ka bërë autori, huazimet nga sllavishtja në
shqip janë të panumërta në fushën e politikës,
gjykatës dhe administratës në përgjithësi, në atë të
sportit, të teknikës… Huazimet e tilla, të cilat me plot
gojë mund t` i quajmë edhe barbarizma në gjuhë, janë
aq të mëdha, saqë shpeshherë përdoren, jo vetëm në
formën e fjalës dhe të togfjalëshit, por edhe të fjalive
të tëra. Edhe një dukuri tjetër mjaft interesante e ka
vërejtur autori i studimit. Në objektet afariste dhe
objektet tjera private, në mbishkrime dygjuhësia
përdoret vetëm simbolikisht, ose nuk përdoret fare,
natyrisht në dëm të gjuhës shqipe. Në institucionet
shtetërore situata është e kundërt. Në to mbishkrimet
janë në të dy gjuhët. Pse ndodh kështu, nuk është
vështirë të supozohet. Edhe pse ky studim trajton
rrezikimin e gjuhës shqipe vetëm në një territor
shqiptar në Mal të Zi, konkretisht në Ulqin, me plot
gojë mund të thuhet se i alarmon të gjitha subjektet
relevante për nevojën e marrjes së masave urgjente
për shpëtimin e asaj që mund të shpëtohet, jo vetëm
në Ulqin, por kudo që jetojnë shqiptarët në këtë
republikë. Aq më parë për faktin se hulumtimet që i
ka bërë autori tregojnë se shqipfolësit në Ulqin, në
vitin 2006, në krahasim me vitin 1996, pra për një
periudhë dhjetëvjeçare, e përdorin shqipen më pak
për 61 herë, gjegjësisht sllavishten më shumë për 50
herë. Kur situata është e këtillë në Ulqin, ku popullata
dërmuese i takon nacionalitetit shqiptar, vetëm mund
ta marrim me mend se sa është e rrezikuar shqipja në
qytezën e Tuzit, pastaj në Plavë e Guci, e mos të
flasim për pjesën urbane të Tivarit dhe për fshatrat e
Malësisë së Rozhajës, ku shqipja flitet gjithnjë e më
pak, kurse harta gjuhësore e saj ngushtohet dukshëm
e në disa mjedise është zhdukur plotësisht.
Shqetësues është edhe konstatimi i autorit, në hyrjen
e këtij studimi, se “Hulumtimi në terren i kësaj duku-
rie, sidomos me realizimin e shumë anketave, më ka
shkarkuar nga paragjykimi, që kam pasur, duke
menduar se pozita e shqipes në raport me gjuhën
malazeze gjatë 4-5 vjetëve të fundit (2000-2005) ka
filluar të përmirësohet. Ky studim vërteton të
kundërtën. Ajo jo vetëm që nuk ka fituar terren, por
është zmbrapsur nga gjuha e dytë që flasin shqiptarët,
gjuha malazeze, gjegjësisht edhe nga ndikimi i
tërthortë i anglishtes”. Nuk është më pak alarmuese
as e dhëna se shumica e shqipfolësve ulqinakë thonë
se gjuhë më e bukur, për ta, është anglishtja se
shqipja dhe se më shumë dhe më me shije dëgjojnë
këngë sllave sesa shqipe. Nga rezultatet e hulum-
timeve, të cilat, po përsëris, janë mjaft shqetësuese
dhe alarmuese, shtrohet pyetja se çka duhet të bëhet
për të dalë nga kjo situatë dhe për të shpëtuar atë që
mund të shpëtohet, meqenëse vetëm konstatimet nuk
ndihmojnë shumë. Konstatimet, gjegjësisht rezultatet
e hulumtimeve të bëra të autorit, mund të shërbejnë
vetëm si diagnozë, kurse ilaçet duhet kërkuar e gjetiu.
Edhe për këtë ka menduar autori i studimit në fjalë.
Ai në kreun e nëntë dhe të fundit preferon marrjen e
masave konkrete: krijimin e një ekipi profesionistësh,
që do të merrej me përshkrimin e problemeve që i ka
gjuha shqipe në Malin e Zi dhe hapave që duhen
marrë për ruajtjen, studimin dhe zhvillimin e saj;
përcaktimin e pozitës së gjuhës shqipe në aspektin
ligjor në bazë të standardeve të përparuara evropiane;
shndërrimin e saj në gjuhë zyrtare në nivel të Malit të
Zi; përdorimin e detyrueshëm të dygjuhësisë që nga
institucionet vendore dhe qendrore ku jetojnë shqip-
tarët në Malin e Zi; studimin e gjuhës shqipe në nivel
të të folmeve, marrëdhëniet e folme, dialekt, standard;
zhvillimin e mëtejmë të rrjetit shkollor në gjuhën
shqipe; themelimin e gazetës ditore, të kanalit
televiziv, teatrit dhe shtëpisë botuese me financim
nga qeveria; sigurimin e fondeve nga qeveria, e
donacioneve private, ndërkombëtare dhe nga diaspora
për realizimin e këtyre veprimeve dhe zhvillimin e
veprimeve dhe marrjen e masave të tjera që do të
ndjehen të nevojshme gjatë organizimit të veprim-
tarive të sipërpërmendura. Këto dhe masa të tjera janë
më se të domosdoshme nëse duam ta mbrojmë gjuhën
shqipe nga rreziqe të shumta, të cilat i kërcënohen me
bastardimin e deri te zhdukja e plotë e saj nga harta
gjuhësore. Nëse nuk veprohet shpejt dhe me kohë, kjo
me siguri do të ndodhë, natyrisht diku më shumë e
diku më pak, diku më shpejt e diku më ngadalë, por
rezultati do të jetë i njëjtë.
Për të bërë këtë studim autori ka përdorë metodën e
anketës dhe atë të kontakteve të drejtpërdrejta me
njerëzit e profesioneve, moshave, gjinive dhe niv-
eleve të ndryshme të shkollimit. Hulumtimet janë
bërë për një periudhë relativisht të gjatë kohore dhe
W o r d s
kisha thënë me mjaft kujdes e durim, duke u bazuar vetëm
në burimet shkencore. Thashë në fillim se hulumtimet janë
bërë vetëm në komunën e Ulqinit, por do të ishte mirë që
studime të tilla të bëhen edhe për mjediset tjera shqiptare
në Mal të Zi edhe pse rezultatet do të ishin përafërsisht të
njëjta, në mos edhe më dëshpëruese dhe më alarmuese.
dhe qëndrimin e lëkundshëm të parisë feudale në luftë
kundër zgjedhës së huaj. Në poemën e njohur Andrra e
jetës nëpërmjet pamjeve poetike prekëse, autori zbuloi
tragjedinë e malësorëve të varfër, që rronin në zgrip të
jetës, mjerimin dhe padijen e madhe, ku ata ishin kredhur.
Botën shpirtërore të personazheve të poemës, ndjenjat dhe
mendimet e tyre, poeti i dha me mjete të kursyera dhe
mjeshtëri.
Fazës së dytë të krijimtarisë së Ndre Mjeda e cila nisi pas
Luftës I Botërore, i përkasin poemat në tingëllima (sonete)
“Scodra” dhe “Lissus”, ku, përmes historisë së lashtë të dy
qyteteve evokohet e kaluara e hershme e popullit tonë,
sidomos fryma luftarake dhe liridashëse e stërgjyshërve të
tij, ilirëve. Duke vijuar në këtë kohë traditën e poezisë së
Rilindjes Kombëtare, Ndre Mjeda shprehu kështu mospa-
jtimin e tij me regjimin reaksionar që sundonte vendin.
Në prodhimin poetik të Ndre Mjedës, zënë vend edhe
vjershat për fëmijë. La edhe disa shqipërime të goditura
nga Gëtja, T. Grosi, etj. Romantik në thelb, Ndre Mjeda
bëri një hap përpara drejt realizmit, ai kishte kërkesa të
larta dhe tregoi mjeshtëri të rrallë poetike
Ndre Mjeda dha ndihmesën e tij edhe në fushën e gju-
hësisë. Puna e tij u zhvillua në, gramatikë, leksikologji,
filologji. Krijoi alfabetin që u zbatua prej shoqërisë Agimi
me kriterin shkencor për çdo tingull një shkronjë, duke
përdorur shenjat diakritike. Dha ndihmesë të shënuar në
lëvrimin e gjuhës letrare. Në historinë e gramatologjisë
shqiptare janë për t’u përmendur Vërejtje mbi artikuj e
premna pronës të gjuhës shqipe (1934), Mbi shqiptimin e
qellzoreve ndër dialektet e ndryshme të gjuhës shqipe
(1902). Ndre Mjeda është ndër të parët gjuhëtarë shqiptarë
që u morën me studimin dhe transkriptimin e veprave të
letërsisë sonë të vjetër. Transkriptoi pjesërisht veprën e P.
Bogdanit (1930) dhe të P. Budit (1932), shkroi për dialek-
tin shqiptar të Istries (1932) dhe për Perikopenë e ungjillit
të shek. XIV-XV (1933).
Ndre Mjeda është njëri nga poetët më të mëdhenj të letër-
sisë shqipe. Me një frymëzim të parë romantik e djaloshar
ai ka krijuar poemën e mallit e të dhembjes personale
(Vaji i bylbylit). Me njohjen e jetës autentike të botës
shqiptare ai ka krijuar poemën e botës shqiptare (Andrra e
jetës). Me kërkime në njohjen e rrënjëve kulturore e
historike ai ka krijuar tufat e tingëllimeve (Lissus, Scodra).
Me rebelimin e tij personal e rebelimin nacional ai ka
krijuar poemën e revoltit dhe himnin e lirisë (Lirija).
Mjeda mbetet mjeshtër i pashembullt i formës e i gjuhës
poetike në shqip dhe mjeshtri më i madh i tingëllimit në
shqip deri më sot.
Vepra e Ndre Mjedës u botua e plotë në tri vëllime në
Prishtinë në vitin 1982 nën përkujdesjen e Sabri Hamitit
V o l u m e 2 , I ss u e 5 P a g e 5

Haki Stermeli

Haki Stermilli (1895 – 1953) shkrimtar
patriot dhe demokrat. Lindi në Dibër të
Madhe ku mori mësimet e para, kreu gjimna-
zin turk në Manastir. Në vitet 1920-1924 hyri
në lëvizjen demokratike dhe u bë një ndër
drejtuesit e shoqërisë “Bashkimi”. Pas
dështimit të Revolucionit Demokratiko-
Borgjez të qershorit 1924 si emigrant politik
në Bashkimin Sovjetik, Itali, Austri, Jugosl-
lavi e gjetkë, e vijoi luftën kundër regjimit
zogolian dhe bashkëpunoi në faqet e “Lirisë
kombëtare” dhe “Federacioni Ballkanik”. Më
1930 policia jugosllave ua dorëzoi
autoriteteve të Ahmet Zogut që e dënoi me
burgim. Haki Stërmilli mori pjesë si partizan
në Luftën ANÇ, ishte anëtar i KANÇ-it.
Veprimtaria
Hapat e parë në letërsi i bëri në fillim të
viteve 20, me drama (“Dibranja e mjerue-
shme”, 1923, “Dashuni e besnikri”1923,
etj.), në të cilat i bëhet jehonë luftës heroike
të dibranëve kundër shovinistëve serbë.
Shkroi edhe librin “Burgu” (1935). Vepra e
tij më e shquar është romani “Sikur t’isha
djalë” (1936), ku kritikohen rreptë despotizmi familjar,
normat e moralit sundues që ndrydhnin personalitetin e
femrës shqiptare. Romani u prit mirë nga shtresat demok-
ratike dhe shpejt u bë një nga veprat më të lexuara të kohës.
Më 1968 u botua romani “Kalorësi i Skënderbeut”. Në të dy
këto vepra autori ka bërë përpjekje për një pasqyrim me
vërtetësi të jetës, por nuk i ka shpëtuar një fryme sentimen-
taliste. Problematika e re e gjeti pasqyrimin në dramën për
fëmijë “Trashëgirntarët tanë” (1950), ku trajtohet pjesëmar-
rja e fëmijëve krahas të mëdhenjve në luftën kundër zgjed-
hës fashiste. Mbajti një ditar që u botua me titullin
“Shtigjeve të lirisë” (1966), me vlera njohëse e letrare. Në të
autori rrëfen për ngjarje të rëndësishme të historisë së Luftës
ANÇ në vitet 1943-1944, për patriotizmin dhe heroizmin e
popullit. Haki Stërmilli la të papërfunduara disa vepra
letrare e historike.
Veprat
Dibranja e mjerueshme, 1923, dramë
Dashuni e besnikri, 1923
Burgu, 1935
Sikur t’isha djalë, 1936, roman
Trashëgirntarët tanë, 1950, dramë për fëmijë
Shtigjeve të lirisë, 1966, ditar
Kalorësi i Skënderbeut, 1968

Ndre Mjeda

Ndre Mjeda, poet i shquar dhe
veprimtar patriot. Lindi në Shkodër
në një familje të varfër të zbritur nga fshati
Mjedë. Mësimet e para i ndoqi në Shkodër,
më pas u dërgua për studime të mesme dhe të
larta teologjike në disa vende në Evropë. Në
fillim dha mësim në një shkollë të lartë fetare
në Kroaci. I dëbuar nga urdhri jezuit për
mosbindje, Ndre Mjeda u kthye në atdhe ku u
emërua famullitar në fshatra të ndryshme. U
lidh që herët me lëvizjen patriotike.
Më 1901 bashkë me të vëllanë themeloi
shoqërinë Agimi, e cila krijoi një alfabet dhe
botoi një varg librash për shkollat mbi bazën
e këtij alfabeti. Për veprimtari patriotike
autoritetet osmane e arrestuan. Më 1908 në
Kongresin e Manastirit u zgjodh anëtar i
Komisionit për hartimin e alfabetit të njësuar
të shqipes, ndërsa më 1916-1917 ishte anëtar
i Komisisë Letrare. Në periudhën e hovit të
lëvizjes demokratike (1920-1924) Ndre
Mjeda mori pjesë në jetën politike të kohës
dhe u zgjodh deputet. Pas dështimit të
Revolucionit Demokratiko-borgjez u tërhoq
nga jeta politike dhe punoi si prift i thjeshtë
në Kukël. Vitet e fundit ishte mësues i gjuhës
shqipe në Shkodër dhe vdiq në këtë qytet.
Veprimtarinë poetike Ndre Mjeda e nisi që
herët. Poema romantike e njohur Vaji i bylby-
lit u shkrua më 1887; në të ndihen fryma
patriotike dhe nota përmallimi, që shquanin
paraardhësit e tij L. De Martinin, N. Bytyçin
etj. Vepra përmbyllej me thirrjen drejtuar
shqiptarit që të ngrihej për të fituar lirinë. Që
nga kjo kohë e deri më 1917 kur pa dritën e
botimit vëllimi me vjersha Juvenilia, Ndre
Mjeda shkroi, por nuk botoi gati asgjë. Të
kësaj kohe janë poema tjetër romantike I
tretuni, në të cilën është derdhur malli për
atdheun, për njerëzit dhe natyrën e vendit me
bukuritë e saj, vjersha Shtegtari, Malli për
atdhe, Gjuha shqype, Bashkoniu !etj. Krahas
krijimeve të përshkuara nga notat elegjiake,
Ndre Mjeda hartoi edhe vepra poetike, në të
cilat tema patriotike u trajtua në
frymën e poezisë luftarake të Ril-
indjes, si Liria (1910-1911). Në të
gjeti jehonë kryengritja e
malësorëve të Shqipërisë së Veriut
më 1911, qëndresa dhe aspirata e
tyre e zjarrtë për drejtësi shoqërore
dhe për tokë. Grishja e poetit që
fshatarët të ngriheshin për t’u
çliruar nga zgjedha e rëndë sho-
qërore, ndërthuret me besimin se
lufta e vegjëlisë do të sjellë lirinë.
Në këtë vepër gjeti pasqyrim de-
mokratizmi i Ndre Mjedës, që
përbën bashkë me patriotizmin,
anën më të fortë të botëkuptimit dhe
të krijimtarisë së tij. Vjersha
“Mustafa Pasha në Babunë” fshi-
kullon pavendosmërinë
(vazhdon ne faqen 6 )
 WE ARE ALSO ON THE WEB
WWW.NEWLIFEAACO.ORG

Non Profit Charitable

Organization

Cdo njeri mund te behet anetare dhe te bashkoet

“ N E W L I F E ” J E T A E R E
me misionin tone per te krijuar nje shtet te vogul
ketu ne kete continent te madh. Te ndihmojme
njeri tjetrin qoft dhe me nje keshille te thjeshte.
1774 - 76 street
Suite D3
Kjo eshte nje thirrje per te informuar njeri
Brooklyn, New York tjetrin plus dhe per projekte te ardhshme qe jane
11214
ne pune e siper. Se shpejti nje Shkolle Shqipe
Phone: 718-594-0511
Fax: 201-795-4795
Anglishteje dhe nje vend ku te gjith njerezit te
E-mail: Endri@newlifeaaco.org gjejn nje strehim nga cdo hall apo nevoje. Bash-
kimi ben fuqi dhe Zemra e Vullnetarit nuk ka
cmim.

Building a Future One Person At a Time...

Natasha Lako 30 Vjet Oscar Wild

mes Poezise
Prej 30 vitesh eshte nje nga emrat e
njohur te letrave shqip. Behet fjale per
poeten Natasha Lako, nje emer ky i
pikasur nder te paret e poezise shqipe.
Me krijmtarine e saj, Natasha ka mun-
dur te thyeje tabute e para viteve ’90. E
duke mos i mjaftuar risia qe solli ne
vitet e regjimit komunist, Natasha, po
ate letersi moraliste dhe individuale, e
sjell edhe sot. Nje nder miqte e saj,
Sadik Bejko tregon per poezine e saj:
“Poezia e Natasha Lakos ka pasur qe
ne fillimet e saj ato dy kolona kryesore,
poezi e detajit nga ato qe fiksohet dhe
poezi e sintezes”.
Natasha ka eksperimentuar suksesshem
ne poezine e saj. Kritiku dhe njekohe-
sisht miku i saj Bashkim Kucuku,
pervec se e cileson te arrire poezine e
saj, nuk heziton te shprehe edhe ndonje
kritike. “Poezia e Natashes eshte nje
harmoni poezie moderne dhe nga
krahasimet qe kam bere me kohen e
komunizmit, ajo poezi ishte nje nga me
modernet”, pohon Kucuku.
Jo vetem poete, Natasha Lako eshte e
njohur edhe si skenariste e shume
filmave shqiptare, si “Mesonjetoria”
“Partizani Vogel Velo”, “Lule te kuqe,
lule te zeza”, “Flete te Bardha”, etj. E
pas nje kalimi te shpejte mbi
krijmtarine e poetes Natasha Lako,
veme re qe me energjine dhe punen e
palodhsme qe ben per artin shqiptar,
ajo eshte kthyer tashme nje nga per-
sonazhet me te dashur te poezise dhe
kinematografise shqiptare.
Oskar Uailld, shkrimtari i së bukurës
Oskar Uailld ishte një shkrimtar dhe
poet anglez. Lindi në Dublin në vitin
1856 dhe vdiq në vitin 1900 në Paris. I
jati ishte kirurg dhe e jëma ishte poete
dhe shkrimtare. Uailld studjoi në Koleg-
jin “Trinity” të Dublinit dhe në Oksford
shkenca klasike.
Ishte përkrahës i dogmës “arti për artin”.
Pavarësisht se kjo dogmë takoi shumë
kundërshtarë, u bë shpejt i famshëm dhe
shumë e kërkuar nga ciklet letrare.
Ecuria e tij e shkëlqyer ndërpritet në
vitin 1895, ku dënohet për dy vjet punë
të detyrueshme. Del nga burgu në vitin
1987 dhe jeton në Paris deri kur vdes,
shumë i varfër dhe i braktisur.
Libri i parë që boton është një kolazh
poezish, që botohen në vitin 1881. Një
vit më pas do të fillojë një turne në
Amerikën e Veriut me një seri të madhe
me leksione. Atëherë shkruajti dramën
“Vera”. Vijojnë më pas libra si, “Princi i
lumtur dhe përralla të tjera”, në 1888,
“Krimi i lord Savilit dhe tregime të
tjera”, në vitin 1891, “Shtëpia e
Shegëve” dhe “Dukesha e Paduas”, në
vitin 1892 u botuan “Portreti i Dorian
Greit”.
Por veprat e tij që e bënë më të njohur
ishin: “Freskuesja e Leidi Uendermir” e
vitit 1892, “Një grua e parëndësishme” e
vitit 1893. Në burgjet Riding shkruajti
dhe dy libra të tjerë: “De profundis (Nga
thellësia” dhe “Balada e Burgut Riding”.
U influencua shumë nga edukimi që
mori nga prindërit e tij, sidomos në
formimin e karakterit, ashtu si edhe të
interesimeve të tij. E jëma , një poete e
njohur e asaj kohe, organizonte çdo javë
festa në shtëpinë e tyre, në të cilat ftonte
shkrimtarë të famshën dhe bisedat kishin të
bënin me artin dhe qytetërimin.
I jati i tij, përveçse një doktor i famshëm,
ishte edhe një stujues i mirëfilltë i qytetëri-
meve, arkeologjisë dhe miteve të Keltëve.
Dashuria e tij për gjuhën greke i solli shumë
nderime në universitet. Së bashku me
profesorin e tij që studjonin shkrimet e
lashta greke filluan një turne në Greqi, për
të njohur vendin ku lindën shkrimtarët e tij
të preferuar.
Kishte një mendjemprehtësi të madhe dhe
inteligjenca e tij u njoh shumë herët. Uailld
vetë dallohej nga ecentrizmi i tij dhe pro-
vokonte shumë veset konservatore të
Anglisë viktoriane. Pavarësisht se ishte një
anëtar i shoqërisë së lartë, nuk bënte dallime
dhe në leksionet e tij mblidhte njerëz nga të
gjitha klasat, akoma dhe minoritete. Në
vitin 1884 martohet dhe me vonë do të
lindin dhe dy fëmijëte tij, tek të cilët do të
përkushtohet. Atyre u dedikohen edhe
përrallat simbolike që shkruajti në atë
periudhë.
Ishte kundër çdo lloj dogme (ashtu sikur e
shprehte shoqëria viktoriane). Shpesh herë e
ironizonte deri në cinizëm, hipokrizinë e
njerëzve të asaj kohe: “Ajo që është intere-
sante për njerëzit e botës së mirë, është
maska që çdonjëri nga ata do të veshë dhe
jo realiteti që ndodhet poshtë maskës”.
Ndjente një neveri të madhe për mediok-
ritetin e intelektualizmit, që në atë periudhë
mundohej të mbizotëronte. Kritikat që
merrte i përballonte me shumë humor.
Ftonte Anglinë konservatore të ndryshonte
sjelljen e saj hipokrite dhe të luftonte tabutë
e saj.
Ishte mbështetës i zjarrtë i metafizikës,
besonte tek fuqitë e errëta që përrethojnë
jetën tonë. Konsideronte se e ardhmja mund të
parashikohej. Nga prindërit e tij u edukua me mite
dhe tradita të qytetërimeve të tjera. Mori pjesë në
shumë grumbullime shpirtërore, sidomos tek ato
që organizonte e jëma në shtëpinë e tij. Xhaxhai i
tij, Carls Maturin, ishte nga shkrimtarët e parë të
historive fantastike dhe tmerri.
Interesat e tij metafizike duken thellë tek Portreti i
Dorian Greit, që shokoi kritikët e kohës së tij. Tek
jo vepër duket qartë ndarja e vetvetes së jashtme
dhe atë të brendshme. Përpjekja e Heroit për të
mbajtur të ri vetveten e tij të jashtme, domethënë
duke ndjekur ambicjen që e bën si të huaj ndaj
shpirtit të tij. Duke mos duruar këtë përçarje, heroi
shkatërron pikturën – idhull, domethënë vetveten
inferiore së bashku më ambicjen e tij. Kështu,
çlirohet duke kuptuar se pavdekshmëria dhe
bukuria janë karakteristika të shpirtit dhe jo të
formës shprehëse të tij. Duket qartë ngjashmëria
me doktor Faust.
Oskar Uailld merret gjithmonë me të bukurën.
Shikon artin, por edhe jetën, me syrin e të sapolin-
durit dhe refuzon fuqinë e dijes së dorëzuar. Beson
se si dija, ashtu edhe arti, duhet të përjetohen.
Besonte se jeta nuk është shkolla e duhur për artin,
por është vetë arti, domethënë arti për artin. E
kishte integruar në një realitet tjetër, që nuk kishte
të bënte me përditshmërinë. Ishte kundërshtar i çdo
përshkrimi ose rishfaqjeje realistike. Ishte dakort
me Platonin se arti udhëheq në një lloj çmendurie
hyjnore. Ndihmon më vonë lindjen e rrymave të
reja ose ripërjetuese të shkollave të vjetra.
Oskar Uailld ishte një shkrimtar i madh, i cili
provokoi pseudo – etikat e epokës së tij. Ishte një
njohës dhe një admirues i shkrimeve të grekëve të
lashtë. Besonte se qytetërimi i lashtë grek
mishëronte bukurinë dhe harmoninë. Ishte jokon-
fromist dhe ecentrik, por këto karakteristika nuk e
penguan të studiojë filozofinë klasike. Veprat e tij
mbeten të freskëta dhe aktuale akoma dhe në ditët
e sotme.