Univerzitet u Zenici

Politehniki fakultet

PREDMET: Putevi i saobraajnice

VJEBE

Nastavnik: doc. dr. Edis Softi,

dipl.ing.gra
Asistent: Asja Fejzi, dipl.ing.gra.

2014/2015. akademska godina

TEORIJA TRASIRANJA
Osovina ceste-kombinacija horizontalnih i
vertikalnih geometrijskih elemenata puta i
njihov vizuelni odnos sa topografijom
Prilagoenost osovine ceste terenu
Prilikom trasiranja potrebno je voditi
rauna
o
trokovima
GRAENJA
i
trokovima EKSPLOATACIJE

Tabela 1. Podjela puteva prema saobraajnom optereenju

Tabela 2. Odreivanje mjerodavne kategorije puta

Odreivanje kategorije terena

Utjecaj topografije terena na poloaj osovine

puta
Teren na kojem se projektuju javni putevi dijeli
se u 4 kategorije:
I-ravniarski
II-breuljkast
III-brdovit
IV-planinski

Tabela
3. Kriteriji za odreivanje kategorije
Osnovne
Vrsta terenaterena
karakteristike

II

III

IV

Visinska razlika trase na

duini od 1 km

neznatna

Do 70 m

70-150 m

>150 m

Do 1:10

1:10-1:5

1:5-1:1

1:1-1:0

Slabije izraena

Jae izraena

Jako izraena

slobodan

Djelimino
otean

Djelimino
prinudan

Predodreen

Nagib padina
Nabranost terena
Mogui izbor elemenata
trase

OSNOVE ZA ODREIVANJE ELEMENATA

PUTA
BRZINA-vozno-dinamika veliina od koje zavise
udobnost vonje i bezbjednost saobraaja.

Vrste brzina:
Vv
Vdoz
Vput
Vpl
Vpred
Vpro
Vrad
Vrac

 Brzina vonje
predstavlja stvarnu brzinu
kretanja vozila na kolovozu;
Dozvoljena brzina vonje je brzina koja je
zakonom ograniena na dionici puta;

Brzina putovanja predstavlja prosjenu

brzinu vonje koju vozila doseu na odreenom
putu;

Planirana brzina putovanja predstavlja

prosjenu brzinu vonje, koju vozila treba da
dosegnu na odreenom putu, na kraju planskog
razdoblja, te koja predstavlja relevantnu brzinu
za dimenzionisanje NPP, kao i geometrijskih I
tehnikih elemenata puta;
Raunska brzina je svaka brzina koja se
upotrebljava za odreivanje ili proraun

Predviena brzina je raunska brzina koja je

odreena za pojedine kategorije puta s obzirom
na saobraajnu funkciju i uslove prostora kroz
koji put prolazi;
Projektna brzina je brzina kretanja vozila u
slobodnom saobraajnom toku (brzina slobodnog
toka), koju omoguavaju pojedini geometrijski i
tehniki elementi projektovanog ili postojeeg
puta; upotrebljava se kao raunska brzina za
analize bezbjednosti saobraaja kao i za
ispravke pojedinih tehnikih elemenata puta;
Brzina u bonom smjeru predstavlja brzinu
kojom vozila mijenjaju saobraajne trake.

Otpornost na klizanje
Prionljivost na kolovoz se izraava koeficijentom
trenja klizanja (KTK ili g) izmeu kolovoza i
guma.
Prilikom dimenzionisanja elemenata puta, u
obzir je potrebno uzeti KTK, koji obezbjeuje
bezbjednost saobraaja za 95% uzoraka
asfaltnog kolovoza i vozila, na istom i mokrom
kolovozu.

 Na vrijednost koeficijenta trenja klizanja u

najveoj mjeri utjee sljedee:
Brzina kretanja vozila;
Vlanost i temperatura kolovoza;
Habajui sloj kolovozne konstrukcije (tekstura
povrine,
vrsta kamenih zrna, koliina
bitumenskog veznog sloja);
Profil i materijal guma vozila.

 KTK se upotrebljava za dimenzionisanje

poprenih (fT) i radijalnih (fR) elemenata.
Na rezultantu obje komponente KTK primjenjuje
se sljedee:

 U tabeli, vrijednosti fT max i fR max su navedene za

ist i mokar kolovoz, sa habajuim slojem
izraenim od kalcitnih kamenih agregata, dok
su vrijednosti fT 50% navedene za slojeve
izraene od eruptivnih agregata. Za kolovoze
izraene od drugaijih materijala koeficijent
trenja treba odrediti za svaki pojedinani sluaj.

Tabela 4. Dozvoljene vrijednosti koeficijenta trenja za

proraunavanje elemenata puta

 Za
izraunavanje
graninih
radijusa
horizontalnih krunih lukova (Rmin, Rg),
primjenjuju omjeri navedeni u tabeli za pojedine
tehnike grupe puteva.

Tabela 5. Vozno-dinamiki uslovi

 Tabela 6. Osnovne saobraajne i vozno-dinamike

karakteristike puteva koji pripadaju razliitim tehnikim
grupama

 Dimenzije elemenata puta odreuju

se na osnovu:
Tehnike grupe puta
Predviene brzine
Definisanog nivoa usluge na kraju
planskog perioda

 Prema vrsti terena na kojem se projektuje put,

usvajaju se stepeni ogranienja, a u odnosu na
stepene ogranienja preporuuju se vrijednosti
vpred za pojedine tehnike grupe puteva

Tabela 7. Stepeni ogranienja u odnosu na vrstu terena

Vrsta terena

Stepen ogranienja

ravniarski

I. Bez ogranienja

breuljkast

II. Neznatno ogranienje

brdovit

III. Znatno ogranienje

planinski

IV. Veliko ogranienje

Tabela 8. Preporuene vrijednosti Vpred u odnosu na stepen

ogranienja
Tehnika grupa

Stepen ogranienja

I.

II.

III.

IV.

110-130

100

80-90

60-70

100

90

70-80

40-60

70-80

60

50

40

ELEMENTI SITUACIONOG PLANA

Situacioni plan prikazuje tok trase koji je
definisan u horizontalnoj ravni koordinatama X i
Y.
Geometrijski oblik situacionog plana sastavljen
je kombinacijom pravaca, krunih i prelaznih
krivina.

PRAVAC

Na putevima iz tehnike grupe A, pravac

se
projektuje
samo
u
posebnim
topografskim
uslovima
(putevi
u
dolinama), u posebnim
prostornim
uslovima (u naseljima), ili na dionicama
gdje je njena upotreba odgovarajua usljed
saobraajno - tehnikih uslova (raskrsnice i
prikljuci,
obezbjeenje
dionica
za
preticanje, znaajni objekti, itd).
Prava linija je najee neprirodan oblik u
prostoru.
Prilikom projektovanja prave, u obzir je
potrebno uzeti njene sljedee nedostatke:
1) Oteana procjena brzine vozila koja se
kreu u suprotnom smjeru,
2) Zamorna vonja,
3) Zasljepljenje koje prouzrokuju farovi
vozila koja se
kreu u suprotnom smjeru (nou),

 Prilikom uvoenja dugih pravih linija, posebnu panju je

potrebno obratiti na dimenzije luka prikljuenog na pravu, i
dovoljne dimenzije krivina nivelete.
Upotreba prave linije nije ograniena na puteve iz tehnike
grupe B (unutar naselja) C i D.
Uslov projektovanja dugih pravaca
- kod istosmjernih krivina 4VpredLp20Vpred
- kod suprotnosmjernih 2VpredLp20Vpred
Maksimalna duina pravca ograniena je sa 20 V pred zbog
mogueg zasljepljivanja i zamora vozaa
Nesmetanu odvodnju povrinske vode s vozne povrine
osigurava popreni nagib kolovoza.
Popreni nagib kolovoza u pravcu moe biti jednostrani,
dvostrani, dvostrani sa zaobljenjem i dvostrani parabolian

KRUNE KRIVINE
Prilagoavanja
trase
terenu
izvodi se krivinama
Najprostiji oblik krivine je kruni
luk
ija
je
zakrivljenost
konstantna.
Izbor radijusa Rmin<R<Rmax
Radijus se treba odrediti tako
da se omogui predviena
Minimalni radijus horizontalne krivine odreuje se iz
brzina (Vpred)..
vozno- dinamikih uslova, a maksimalni radijus nema
ogranienja.
Krune krivine pokazuju dobru usklaenost kod odnosa
Rmax/Rmin=6
Duina luka zavisi od: trajanja vonje, estetskog izgleda
trase, vozno-dinamikih uslova i uslova u prostoru

 Najmanji kritini radijus krunog luka dobiva se iz

uslova stabilnosti vozila u krivini, pri odreenoj
raunskoj brzini i najveem doputenom poprenom
nagibu kolovoza u krivini.

 Komponenti centrifugalne sile paralelnoj sa

kolovozom (Ccos), koja nastoji vozilo izbaciti u
stranu suprostavljaju se sila trenja izmeu toka
i kolovoza fr(Gcos+Csin) i komponenta teine
vozila paralelna s kolnikom (Gsin). Za
odravanje ravnotee mora sila trenja biti
jednaka sili bonog potiska. Pri smanjivanju
krunog luka potrebno je poveati nagib do
max.

 Zbog malog koeficijenta trenja zanemaruje se x

0,01 x q

Gdje je:
Rx- granini radijus krunog luka
fRdop - Od brzine zavisna dozvoljena vrijednost
koeficijenta trenja u radijalnu smjeru
x% - udio koritenja koeficijenta trenja
qx- granini popreni nagib

PROIRENJE KOLOVOZA
Obezbjeenje
normalne prolaznosti vozila u
KRIVINAMA,
Promjene
u irini i br.saobraajnih traka
(raskrsnice,ravanja)
Vozilo u krivini zauzima veu irinu nego u vonji
u pravcu, jer zadnji tokovi ne slijede trag
prednjih tokova (R<200 m).

PREGLEDNOST
Zaustavna preglednost- bezbjedno zaustavljanje
vozila ispred nepokretne prepreke
Zaustavna duina Lz je najkraa duina na kojoj
voza, na mokrom i istom kolovozu, moe da
zaustavi vozilo u uslovima dozvoljene vrijednosti
koeficijenta trenja (= fT 90%).

Zaustavna preglednost Pz je minimalna duina na

kojoj voza opaa prepreku da bi do nje potpuno
zaustavio vozilo u uslovima dozvoljene vrijednosti
koeficijenta trenja

 Horizontalna preglednost (berma

preglednosti)

b' [m] irina pregledne berme

bp [m] irina polja preglednosti
Pz [m] zaustavna preglednost
R [m] radijus horizontalne
krivine

 Preticajna preglednost
Obezbijediti duine za preticanje
vozila
Preglednost pri preticanju (Pp) je
rastojanje koje vozilo pree za
vrijeme opaanja situacije (reakcijski
as), daljine
poveanja
brzine,
Minimalne
preglednosti
pri preticanja
preticanju i
vraanja na svoju saobraajnu traku.

PRELAZNE KRIVINE
Pri direktnom prelasku iz pravca u kruni luk i
obrnuto, javljaju se sljedee posljedice:
1. Usljed skokovite promjene zakrivljenosti od
1/R = 1/ = 0 (pravac), do 1/R = const
(kruni luk), trebalo bi da na samom ulazu u
krunu krivinu trenutno bude ostvaren okret
volana koji odgovara zakrivljenosti 1/R =
const.
2. Pri nagloj promjeni zakrivljenosti javlja se
skokovita promena radijalnog ubrzanja (V2/R),
to se manifestuje kao boni udar d(V2/R)/dt.
3. Direktan prelazak iz pravca u krunu
krivinu ostavlja utisak preloma vodeih linija

 Prelazna krivina je elemenat trase puta koji

obezbjeuje neprekidno meusobno povezivanje
lukova, ili povezivanje lukova sa pravom linijom, kao
i optike i estetske karakteristike lokacije trase.
Da bi se ublaio uticaj centrifugalne sile, projektuju
se prelazne krivine, koje moraju zadovoljiti sljedee
uslove:
1. Prelaz iz pravca do poetka prelazne krivine mora
se
izvesti kontinuirano
2. U krajnjoj taki prelazne krivine mora biti
zajednika tangenta sa krunim lukom
3. Promjena zakrivljenosti prelazne krivine mora
imati odreeni zakon ravnomjernosti (l:Dk:lk1:1:1).

 U cilju obezbjeenja prelaznosti uvodi se matematika

kriva - klotoida, a obezbjeuje sljedee:
Potpuno poklapanje tangenti na takama dodira sa
lukom ili pravom;
Ravnomjernu promjenu zakrivljenosti tako da se njom
mogu spajati pravci i krivine ili krivine razliitih
radijusa;
Postepenu linearno proprocionalnu izmjenu radijalnog
ubrzanja;
Duinu za postizanje izmjene poprenog nagiba
izmeu susjednih lukova (vitoperenje);
Estetski izgled rubnih linija kolovoza.

 Ai [m] - Parametar klotoide (faktor

veliine)
Ri [m] - Radijus luka pri duini LI
Li [m] - Duina du luka klotoide do Ri
[rad] - Srednji ugao

 Primjenljiva vrijednost parametra klotoide je u

okviru granica:
Minimalna vrijednost parametra klotoide (Amin)
primjenjuje se samo za luk radijusa Rmin. Za
lukove Ri>Rmin upotrebljavaju se odgovarajue
vee vrijednosti Ai.

 Procjenu minimalne vrijednosti parametra klotoide

Ai min za Ri>Rmin treba izvriti s obzirom na:
vozno-dinamike uslove,
estetske uslove, i
konstruktivne uslove, koji obezbjeuju ugodnu
vonju, omoguenu na osnovu:
dozvoljene vrijednosti radijalnog ubrzanja,
estetskog toka linije puta i
dozvoljene brzine pri izmjeni poprenog nagiba
(torziona brzina).

 Minimalna vrijednost parametra klotoide Amin

odreuje se na osnovu vozno-dinamikih
uslova pri maksimalnom poprenom nagibu
kolovoza, kod kojih je omoguena ugodna
vonja u podruju klotoide.

gdje je:
Amin [m] - Minimalna vrijednost parametra klotoide
Vpred [km/h] - Predviena brzina
Rmin [m] - Radijus luka pri pretpostavljenoj Vpred
qmax [%] - Maksimalan popreni nagib
Xdoz [m/s3] - Dozvoljena vrijednost radijalnog ubrzanja
pri pretpostavljenoj Vpred

ESTETSKI USLOV

Ai min Ei [m] - Minimalni parametar klotoide u skladu sa

estetskim uslovima pri Ri
Ri [m] - Radijus luka
RM [m] - Granini radijus luka u taci gdje se mijenjaju oba ES
KONSTRUKTIVNI
uslova
USLOV

Ai min K [m] - Minimalni parametar klotoide

Rmin [m] - Minimalan radijus luka pri odabranoj Vpred
bp [m] - irina saobraajne trake
qk [%] - Popreni nagib prikljunog luka
qz [%]- Popreni nagib na poetku vitoperenja (na prelaznom luku
ili na veznoj
taki klotoide (qz = 0%)
s max [%] - Maksimalna vrijednost RUN ruba kolovoza s obzirom
na niveletu

 Granini radijus Ri = RE, pri kojem veliina

parametra klotoide Ai min E, definirana po E
uslovima
(R = 0.30 m ili A = R/3), prelazi parametar,
definiran po VD-uslovima, postie se

gdje je:
A i min VD [m] Minimalni parametar klotoide u
skladu sa VD-uslovima
Rmin [m] Minimalni radijus luka za izabranu Vpred
RE [m] Granini radijus luka za izabranu Vpred

 Minimalna prelaznica za minimalni radijus

rauna se po formulama:
Lrmin=2,275*Vr*fpmax/xdoz,
gdje je:
xdoz- dozvoljeno radijalno ubrzanje
fpmx- dozvoljeni koeficijent radijalnog trenja

Tabela 9. Parametri klotoide u zavisnosti od veliine

predviene brzine

Vpred [km/h] - Predviena brzina

Xdoz [m/s3] - Dozvoljeno radijalno ubrzanje pri predvienoj Vpred
Rmin [m] - Radijus minimalnog luka pri predvienoj Vpred
Amin [m] - Minimalni parametar klotoide u skladu sa VD-uslovom pri predvien
Vpred i
maksimalnom poprenom nagibu qmax=7%
Arec [m] - Preporueni parametar klotoide pri predvienoj Vpred, koji omoguav
bezbjednost
saobraaja i ugodnu vonju
RE [m] - Radijus graninog luka izmeu linija u skladu sa VD-uslovima i ESuslovima pri

Tabela 10. Granine vrijednosti radijusa po kategorijama

puta

Primjeri projektnih elemenata sa

primjenom klotoide

HORIZONTALNA KRIVINA SA PRELAZNICOM

Formule za proraun simetrine krivine

(2 prelaznice sa istim A i kruni luk)

 a- skretni ugao
d- udaljenost poetka prelaznice od
teoretskog poetka odmaknutog
krunog luka
D R- odmak krunog luka od
tangente zbog ubacivanje prelaznice
t- ugao izmeu tangenti prelaznice u
poetnoj i zavrnoj taki

Elementi podunog profila

Vertikalni tok trase;ravan x,z
Niveleta
Linija terena
B
A

 Tabela 11. Maksimalne vrijednosti nagiba nivelete

Minimalan uzduni nagib nivelete na dionici je

ogranien vrijednou minimalnog uzdunog
nagiba ureenja za odvodnju du kolovoza (rigole,
kanali ili uzdignuti ivinjaci); stoga je smin = min
sodvod.
Min sodvod iznosi:
za cement-betonske povrine 0.2%,
za asfaltne i kolovozne povrine 0.3%,
za travnate povrine 0.5%.

 Prelaz nivelete izmeu susjednih tangenti treba

izvodi se zaobljenjem. Postoje dve vrste
zaobljenja:
konveksna krivina (razlika izmeu nagiba
susjednih tangenti ima pozitivnu vrijednost), i
konkavna krivina (razlika izmeu nagiba
susjednih tangenti ima negativnu vrijednost)

 Otrine preloma nivelete- ugao koji zaklapaju pravci

u tjemenu. Veliina zavisi od nagiba nivelete i
meusobnog odnosa smjerova nagiba nivelete

Vertikalne krivine

Minimalni poluprenik konveksne vertikalne

krivine odreuje se iz kriterija zaustavne
preglednosti koja se izraunava od visine
vozaevih oiju (h1 = 1.0 m) do visine prepreke

na putu (h2)

 Dimenzije minimalnog radijusa konkavne

vertikalne krivine proizilaze iz uslova vonje
nou (duina osvjetljenog dijela kolovoza u
smjeru vonje)

gdje je:
Pz [m] - Zaustavna preglednost
rminkonk [m] - Minimalni radijus konkavne
krivine
h [m] Visina farova na vozilu obino h = 0.70
m
uslovi
[o]saobraajne
Ugao osvjetljenja s obzirom na
bezbjednosti
i estetskih
tangencijalnu
ravan obino = 1
uslovi

Tabela 12. Minimalni radijusi vertikalnih krivina

Tabela 13. Minimalni radijusi vertikalnih krivina u tunelu

ELEMENTI VERTIKALNE
KRIVINE

Tg

Prilikom prorauna geometrijskih elemenata

vertikalnih
krivina treba imati na umu aproksimacije:
Sva rastojanja su horizontalna, bilo da su
mjerena na karti ili na terenu;
Nagibi nivelete su izraeni svojim
tangensom i reda veliine su do 10%,
tj. do ugla od 3.
Za tako male uglove vae aproksimacije:
sin a~ tga ; tga /2 ~ 1/2 tg a
tg ( a+b ) ~ tg a + tg b
Sve duine se mere vertikalno i
horizontalno, pa se tako i tangente
vertikalnih krivina mjere po
horizontali,
za razliku od tangenti horizontalnih krivina.

FORMULE ZA PRORAUN KOORDINATA TAAKA

VERTIKALNE KRIVINE

 PREDVIENA BRZINA-KLJUNI
PARAMETAR!!!

Tabela 14. irine saobraajnih traka u zavisnosti od

predviene brzine

Tabela 15. irine ivinih traka

Tabela 16. irina bankina

TEORIJA TRASIRANJA
REZIME
ISTRAIVANJE U
SAOBRAAJU
KATEGORIJA
PUTA

KATEGORIJA
TERENA
PRETHODNA
BRZINA

MIN.

MIN.

RADIJU
S H.
KRIVIN
E

RADIJU
S V.
KRIVIN
E

PRELAZNICA

IRINE
SAOBRAAJNIH,
IVINIH TRAKA,
BANKINA ITD.

HVALA NA PANJI