PROJEKT

LENDA:BIOLOGJI
TEMA:BIOLOGJIA DHE
SHENDETI
PUNOI:EDIT DOLLANI

OPOROZA , MBROJTJA E APARATIT LEVIZOR DHE MUSKU

Ceshte osteoporoza ?
Osteoporoza sht smundje metabolike e kockave, q shoqrohet me humbje progresive t mass kockore,
rregullim t mikroarkitekturs kockore, rritjen e fragjilitetit dhe mundsin e frakturave spontane.Osteoporoza
postmenopauzale te femrat, paraqitet pas menopauzs dhe shoqrohet me nivel te ult t estrogjeneve dhe
rritje t nivelit t citokineve q cojn n resorbim t rritur kockor dhe kan rol ne sistemin RANKL-OPG
(osteoprotegerin)-RANK. Prveq ksaj, estrogjenet luajn rol n sistemin RANKL-OPG-RANK, pr pjekjen dhe
funksionimin e osteklasteve.
Osteoporoza senile paraqitet n moshn mbi 70 vjeare dhe shkaktohet nga aktiviteti i zvogluar i
osteoblasteve. Faktort e rrezikut m t shpeshta jan : historia pr fraktura n antart e familjes (prindrit),
pesha e ult trupore, konsumimi i alkoolit dhe i duhanit, prdorimi i kortikosteroideve mbi 6 muaj n doz mbi
7.5 mg/ pr dit, menopauza n moshn 45 vjeare dhe aktiviteti i ult fizik.

Osteoporoza prgjithsisht sht nj smundje e fsheht, nuk jep shenja pr nj koh t shkurtr apo afatgjat,
megjithse me nj mjekim t prshtatshm mund t arrihen rezultate t knaqshme.
Kockat tona Jan t prbra nga kristale t mineraleve si fosfori, kalciumi dhe magneziumi. Ka dy lloj qelizash,
ato q formojn kockn dhe ato q e tresin kockn. Deri n moshn 20-25 vje dominante jan qelizat q
formojn kockn, m pas ato shkatrruese megjithse kan nj ekuilibr mes tyre.Rritja e shkatrrimit pakson
sasin e mineralit dhe kjo sjell thyerjen e kocks.Gjendja ku sasia e mineralit paksohet shum quhet
Osteoporoz.Kjo sht smundja m e shpesht metabolike e kockave ku mikroarkitekturae tyre dhe masa e
kocks jan zvogluar.Grat pas menopauzs jan m t predispozuarat.

GJINIA ME E PREKUR
Grat pas menopauzs jan m t predispozuarat.
Ato q jan t dobta
Ato q i kan flokt apo lkurn ngjyr t hapur.
Ato q hyjn hert n menopauz.
Ato q kan pak lvizje.
Ato q prdorin alkool dhe cigare.
Ato q prdorin pak qumsht apo produktet e tij.
Ato q prdorin kortizon.
Ato q i kan t dmtuara funksionin e veshkave.
Ato q kan br shum lindje
Ato q kan tek t afrmit e tyre nj problem t till.

SI DUHET TE MBROHEMI
Pr t parandaluar osteoporozn, sipas mjekve, duhet q qysh n periudhn e fmijris dhe adoleshencs t
ndiqet nj aktivitet fizik i prshtatshm, si: ecje n kmb, me biiklet, brja e ekskursioneve t prditshme, ose
t paktn tri her n jav dhe ndjekja e nj regjimi ushqimor korrekt, me pak mish dhe shum fruta, perime,
zarzavate, qumsht (t skremuar n qoft se ekzistojn probleme t yndyrave n gjak), djath, kos etj. Gjithashtu
duhet t ndrpritet ose t paksohet prdorimi i duhanit dhe i alkoolit.Nj kujdes i veant duhet pasur nga
rrzimet, sepse shtojn rrezikun e thyerjeve t kockave.Marrja e kalciumit do dit, e shoqruar me vitamin D,
sht gjithashtu e rndsishme, por pr kt duhet m par t kshilloheni me mjekun.Pr arsyet e prmendura
m sipr sht e rndsishme t ndiqet nj regjim ushqimor i ekuilibruar dhe i larmishm, por n t njjtn koh
duhet t kryhen ushtrime fizike t paktn tri her n dit.Afrimi i periudhs s menopauzs mund t jet edhe nj
mundsi pr t ndryshuar disa zakone t t ushqyerit jokorrekt.Rregullat e t ushqyerit mund t ndihmojn gruan
pr t ndjekur nj regjim ushqimor t mir si pr vete, ashtu edhe pr t gjith familjen. Prdorni larmi ushqimesh,
por q gjithnj t jen sa m t freskta. Prdorni sa m shum fruta e zarzavate. Filloni vaktin me sallat ose me
sup me zarzavate. Paksoni vaktet me mish (jo m shum se 4 her n jav) dhe zvendsojini ato me ushqime
me zarzavate. Ulni prdorimin e yndyrave gjat prgatitjes s ushqimeve. Paksoni sa m shum q t jet e
mundur prdorimin e mblsirave. Hani fruta, por jo menjher pas ngrnies s vaktit.

CFARE USHQIMESH DUHET TE KONSUMOJME

GJATE GJITHE JETES PER KETE SEMUNDJE?
Peshku :Peshku eshte i pasur ne proteina cilesore si llojet e tjera te mishit, permban yndyre jo te ngopur (te shendetshme), eshte i

pasur ne kripera minerale dhe tretet me lehtesi. Peshku dhe frutat e detit kane me pak kalori, por jane te domosdoshme, prandaj duhen
konsumuar te pakten tri here ne jave.
Veza: Veza eshte nje ushqim i plote, e cila permban proteina me cilesi te larte , vitamina (A, D, E, B) dhe hekur. Eshte kolecistokinetik
d.m.th.ndihmon ne clirimin e kriperave bilare ne tretje. Kolesteroli i vezes nuk eshte tipiku qe rrit kolesterolin ne gjak.
Qumeshti, frutat,zarzavate te ndryshme.

SEMUNDJE TE TJERA
Hipertrofia muskulore

Atrofia muskulore

Kur muskuli nuk punon pr nj koh relativisht t gjat, si p.sh

gjat vendosjes n alli t kmbs pr arsye t nj frakture,
n kt zon do t vrejm zvoglim t prmasave te
muskulit.N kt rast themi se kemi t bjm me atrofi
muskulore.Atrofia muskulore mund t formohet edhe te
personat e moshuar, si pasoj e uljes s aktivitetit t
muskujve, n t smurt me smundje kronike ose n rastet
kur zvoglohet furnizimi me gjak i muskulit.Gjat atrofis
muskulore vrehet hollimi i fijeve muskulore, si dhe zvoglimi i
aftsis tkurrse t tyre.Gjat atrofis n mikroskop, prve
hollimit t fijes muskulore, mund t shihet edhe mbingjyrosje
(hiperkromazi) e brthamave, si dhe nj tendenc e tyre pr t
mar pozicion qendror n fije.Kur procesi i atrofis thellohet
m tepr, fillon procesi i shkatrimit t sarkozomeve, si dhe i
vet fijes muskulore.Mbeturinat e fijeve t shaktrruara
fagocitohen nga makrofaget e indit lidhor prreth fijeve q
sht i shtuar dukshm.

Artroza sht nj smundje e cila prek artikulacionet dhe

shkaktohet nga dmtimi i indit krcor artikular q gjendet
ndrmjet dy kockave. Humbja e ktij indi krcor bn q
kockat t frkohen me njra-tjetrn dhe t shtypen duke
uar n dhimbje, inflamacion dhe deformime t prhershme
t artikulacionit.
Artroza zakonisht paraqitet n artikulacionet q kryejn
m shum lvizje, si pr shembull artikulacioni i
shpatulls, n pjesn cervikale t kolons vertebrale
(pengon n lvizjen koks dhe mund t jet e pranishme
dhe marramendja) dhe n artikulacionin e legenit, gjunjve
dhe ato t duarve.

Me hipertrofi muskulore kuptojm shtimin e

prmasave te muskulit dhe rritjen e aftsis
tkurrse t tij. N kushte normale, hipertrofia
takohet n sportistt dhe personat t cilt
merren me pun fizike.Gjat ktij procesi nuk
kemi rritje t numrit t fijeve muskulore, por
shtim t prmasave t tyre.N mikroskop, n
kt rast, shohim rritje t numrit t miofibrileve
n do fije muskulore.Hipertrofia muskulore
takohet edhe n qelizat e muskulaturs s
lmuar, si p.sh n muskulaturn e mitrs gjat
barrs.N kt rast, prve shtimit t
prmasave t miociteve, rritet edhe numri i
tyre.Prve hipertrofis normale ose
funksionale q prmendm m sipr, dallojm
edhe hipertofi kompensatore, e cila shfaqet n
disa kushte patologjike.Kshtu p.sh, n disa
raste t smundjes s hipertonis, si pasoj
puns s sforcuar, formohet hipertrofia e
muskulit t ventrikulit t majt.Gjithashtu,
gjat zmadhimit t prostats (qe mund t
shoqerohet me pengesa pr daljen e urins)
mund t formohet, pr kompensim, hipertrofi e
muskulit t fshiks s urins.

NENTEMA 3 :
DIETA ME PAK YNDYRA DHE PAK KOLESTEROL
ANOREKSIA DHE BULIMIA
OBEZITETI

DIETE E SHENDETSHME

Disa keshilla se si ti zgjedhi, ushqimet qe permiresojne

shendetin tone dhe ti shmangim ato te cilat rrisin
rrezikun per ndonje semundje dhe ne te njejten kohe te
krijojme nje plan per nje diete qe funksionon per ne.

Konsumo Mjaft Kalori por Jo Teper

Mbaj nje balance mes te kalorive qe merr dhe ato qe harxhon me fjale te tjera mos ha me shume
ushqim se sa i duhet dhe perdor trupi jua. Sasia mesatare e rekomanduar qe lejohoet eshte 2000
kalori por kjo varet nga mosha juaj, gjinia, gjatesia, pesha dhe aktiviteti fizik i juaj.

Ha Nje Mori Te Gjere Ushqimesh.

Te hash shendetshem eshte nje rast per ju qe te zgjeroni morine e zgjedhjeve duke provuar ushqime te
ndryshme e vecanarisht perime, frutat dhe produktet e drithrave te plota ushqime qe zakonisht nuk i
keni ngrene me pare.

Mbaj Porcionet Mesatare.

Vecanarisht tek ushqimet me shume kalori. Ne vitet e fundit madhesia e servimit me ushqim eshte rritur
shume e vecanarisht ne restorane. Nese ju servohet nje pjate e madhe me ushqim ne ndonje
restorant ateher ndaje ate me dike qe ke afer apo edhe me mire porosit pjat mesatare ose te
vogel.

Ha Shume Fruta, Perime, Drithera dhe Bime Bishtajore

Ushqime te larta me karbohidrate komplekse, fiber, vitamina dhe minerale, me pak yndyr dhe pa
kolesterol. Mundohu te gjesh prodhime sa me te freskta.

Pi

Me Shume Uje

Trupi jone eshte 75% uje. Dhe uji eshte nje pjes e vitale e dietes se shendetshme. Uji
ndihmon te pastrojme sistemin tone, vecanarisht veshket dhe fshikezen urinare , nga
toksinat dhe mbeturinat. Shumica e njerezve e kalojne jeten e tyre te dehidruar.
Kufizo

Ushqimet Me Sheqer, Kripe Dhe Produktet E

Drithrave Te Rafinuara

Sheqeri i shtohet nje sasie te madhe ushqimeve qe prodhohen. Gjate nje viti vetem nje
kanace me soda (coca cola) qe ka 160 kalori, mund te shtoj peshen tuaj per 7 kilograme!

Mos

U Be Polic i Ushqimeve

Ju mund te knaqeni me embelsirat qe pelqeni dhe ushqimet e skuqura ne nje mase

perderisa ato jane pjese e rastesishme (here pas here) e dietes tuaj te shendetshme.
Ushqimi eshte burim i mire i knaqesise dhe knaqesia eshte e mire per zemren tuaj!

Leviz
Nje diet e shendetshme permireson energjine dhe ndjenjen e mireqenies tuaj gjersa
zvoglon rrezikun tuaj ndaj shume semundjeve. Nese shtoni aktivitetin fizik dhe ushtrimet
do te bej qe plani i te ushqyerit te shendetshem te funksionoj edhe me mire.

5)PERBERES NATYRORE

Perberesit natyrore te cilet nuk duhet te mungojne

kurrsesi ne dieten tone ushqimore jane:

Hidratet e karbonit: q prmbajn: sheqer, amidon,

fije dijetare, jan burimi kryesor i energjis.
Fijet dietale: t cilat n rastet m t shpeshta jan t
patretshme, lehtsojn elasticitetin e zorrve, dhe
ksisoj ndihmojn tretjen.
Proteinat luajn rol t rndsishm n ndrtimin e
qelizave dhe t indeve t organeve, dhe n ruajtjen e
muskujve.
Yndyrrat (lipidet) paraqesin nj nga prbrsit
themelore pr t ushqyerit e baraspeshuar, dhe marrin
pjen n ndrtimin e membranes qelizore.

PERBERES NATYRORE
Vitaminat gjithashtu jan baz pr t ushqyerit e baraspeshuar,
dhe pa to energjia e prfituar nga hidratet e karbonit, proteinave
dhe yndyrrat nuk mund t prdoret.
Mineralet gjithashtu jan t rndsishme n t ushqyerit e
baraspeshuar, i ndihmojn organizmit q n mnyr aktive t`i
kryej funksionet e veta.
Hekuri sht prbrs i rndsishm i eritrociteve, t cilat jan
t domosdoshme pr ruajtjen e t gjitha qelizave n organizm q
n mnyr t drejt t kryejn funksionet e veta.
Kalciumi dhe fosfori jan t domosdoshm pr ndrtimin e
eshtrave dhe dhmbve, kalciumi gjithashtu luan rol t
rndsishm n ngjizjen e gjakut dhe ndalimin e gjakderdhjes pas
lndimeve, dhe varsisht nga sasia e kalciumit, koha e koagulimit
shkurtohet apo zgjatet.
Jodi luan rol t madh n balancimin e hormoneve t cilat i tajon
gjndra mbrojtse, dhe mungesa e tij mund t shkaktoj
hipertireozn bile edhe ngecjen mentale.

OBEZITETI

Cfare eshte ?

Obeziteti konsiderohet nj situate jonormale, ku ka

depozitim te teprt te yndyrs ne trup. Kjo ndodhe
nga marrja e tepert te e ushqimit, dmth te energjis
te teprt.

Faktore qe lidhen me obezitetin :

Stresi, lodhja, trishtimi,Mosha,Disa ilace,rregullime

hormonal,eNderprerja e pirjes se duhanit ,Mbajta e
kileve te teperta te shtatzanise,Trashgimia.
o

Si mundet njerezit obezit te humbasin kilet e

teperta ?

E para duhet te vendosin me siguri qe duan te humbasi

kilet, ti nenshrohet nje seri analizave laboratike te
gjakut ( p.sh kolisterol, hormonale etj ) per te
indetifikuar shkakun e obezites dhe pastaj ti
drejtohet nje dietologu i cili do pergatisi nje diete ne
nevojat dhe zakonet e pacientit,perdorim I produkteve
me pak sheqer dhe yndyrna, te beni stervitje cdo dite.
20- 30 min ecje ju ndihmon te keni nje peshe ideale

ANOREKSIA

Anoreksia - nenkupton nje deshire

te egzagjeruar per te qen i dobet,
duka pasur tendencen te ruash te
njeten peshe trupore perkohesisht.
Personat te cilat kane anorexi
prezentojne nje imazh te
deformuar mbi trupin e tyre duke e
konsideruar veten shume me te
trashe se sa jan ne realitet dhe ne
periudhat kur jan shume nen
peshten normale. Kto persona hane
shume pak, preferojne frutat dhe
perimet, evitojne sa me shume
sheqernat dhe pastat, mishin dhe
djathrat sic dhe gjellen e gatuar.

BULIMIA

Bulimia eshte e ngjashme me

anoreksine,por ka disa
ndryshime.Bulimiket nuk
humbasin shume ne peshe dhe ne
te vertete ata jane pak
mbipeshe.Gjithashtua ata jane te
shqetesuar per masen e tyre
trupore dhe duan te
dobesohen.Ata kane shpesh nje
babezi per te ngrene,konsumojne
sasi te madhe karbohidratesh ne
nje periudhe te shkurter kohe
dhe perdorin laksative qe shtojne
jashteqitjen per te eliminuar
ushqimin qe kane ose provokojne
te vjella.Bulimia nervore prek me
shume adoleshentet.