+ ++

Projekty AVT

Spawarka
inwertorowa 130A
W dobie przetwornic impulsowych spawarki
inwertorowe to adna nowo. Jednak mimo
niezbyt skomplikowanej budowy, nie ciesz
si popularnoci wrd elektronikw. W poniszym artykule chciabym przedstawi w
sposb i czytelny jasny konstrukcj mocnej
spawarki, ktra powinna zadowoli kadego
majsterkowicza. W razie potrzeby bardzo atwo mona j rozbudowa do jeszcze mocniejszej wersji (nawet do 200A). W oparciu o ten
projekt wykonaem ju 3 spawarki (2x130A i
jedn 120A). Pracuj one niezawodnie ju do
dugo, co utwierdzio mnie w przekonaniu, e
warto j przedstawi Czytelnikom EdW.
Jak kada przetwornica impulsowa, spawarka skada si z kilku blokw. Schemat
blokowy przedstawiono na rysunku 1. Pierwszym z nich jest blok zasilacza sieciowego z
filtracj. Przeksztaca on zmienne napicie
230V na stae 320V. Nastpnie wyprostowane napicie trafia do falownika, gdzie jest
przeksztacane na impulsy prostoktne o duo
wikszej czstotliwoci (okoo 40kHz). Impulsy te trafiaj do transformatora gwnego.
Potem prd pynie do diod prostowniczych,
gdzie przez dawik dalej trafia do elektrody.
Wymagania, jakie stawia si tym urzdzeniom, s do wygrowane. Podczas pracy jaowej spawarka musi podawa na wyjciu napicie okoo 60-80V. Tak wysoki potencja jest wymagany ze wzgldu na konieczno zajarzenia

uku. Kiedy dojdzie

do rozpoczcia
procesu spawania napicie na wyjciu spada do wartoci
17-30V. Oczywicie opisuj tutaj me- t o d
spawania MMA (elektrod otulon). Konieczno dugiego oddawania prdu o duej wartoci
take jest niemaym problemem do pokonania.
Budowa musi by niezawodna, a konstrukcja w
miar prosta, tak aby nie bya zbyt kosztowna.

jest kluczowym elementem

konstrukcji. To w nim gromadzi
si energia, ktra nastpnie jest oddawana do elektrody. Dziki dawikowi prd
narasta wolno, przez co ukad sterownika ma
czas na zadziaanie. Gdyby dawika nie byo,
w przypadku zwarcia wyjcia transformatora
od strony wtrnej, na stronie pierwotnej take
wystpiby natychmiastowy udar prdowy w
wyniku czego tranzystory kluczujce ulegyby zniszczeniu.

Topologia

Opis ukadu

Nasza bohaterka pracuje w topologii przetwornicy przepustowej 2-tranzystorowej (ang.

forward). Ju sama nazwa wskazuje, e maksymalne wypenienie impulsw sterujcych
nie moe przekroczy 50%. Na rysunku 2
wida istot tej topologii. Dziaanie przetwornicy w ukadzie forward jest dwuetapowe. W
pierwszej fazie prd pynie przez klucze K1,
K2, oraz uzwojenie pierwotne Tr1, nastpnie przez uzwojenie wtrne Tr1, diod D3 i
dawik L1 do elektrody. Kierunek przepywu
prdu w tej fazie obrazuj zielone strzaki.
Klucze s zaczane jednoczenie. W drugim
etapie rdze jest rozmagnesowywany przez
diody zwrotne (D1, D2) przy kluczach. Jednoczenie w tym momencie zaczyna przewodzi dioda D4, przez ktr podtrzymywany
jest prd zmagazynowany w dawiku. Dawik

Rys. 1 Schemat blokowy

Sercem sterownika (rysunek 3) jest ukad

UC3845. W nim zawarty jest generator, komparator i caa logika trybu prdowego (patrz
schemat wewntrzny). Na nk 3 podawany
jest sygna z przekadnika prdowego (zamienia on prd pyncy po stronie pierwotnej na
napicie). Napicie to jest porwnywane z drugim wejciem komparatora trybu prdowego.
Kiedy jest ono wiksze od wartoci ustalonej
przez potencjometr, ukad podaje stan wysoki
na wejcie reset przerzutnika RS, przez co szeroko impulsw wyjciowych ulega zmianie.
Wewntrzny wzmacniacz bdu z rezystorami R17 i R18 tworzy wzmacniacz odwracajcy o wzmocnieniu (-1). Napicie z
potencjometru jest odwracane wzgldem
poowy napicia odniesienia, dlatego maksymalny prd uzyskujemy skrcajc potencjometr najbliej masy.

Rys. 2 Topologia
K1

K1

Tr1

230V~

D3

L1
Tr1

D3

L1

Do elektrod

D2

D4

D2

D4

D1

K2

Tr2
D1
Sterownik

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Stycze 2008

K2

21

Projekty AVT
D1 D2
VCC

wyprowadzenia
R1 zostaj zwarte,
VCC
+5V +5V
LED1
100n
umoliwiajc norR9
R1
R2
D5
470W
390W
390W
OT1
maln prac ukadu.
HD
CNY17 C6
S1
Bezpiecznik naley
C4
R12
R21
100n
D3 D4
UC2
+5V
AS-OFF
3,2kW
10kW
47u
VCC
stosowa po stronie
TL431
R13
25V
T2
R5
LG
C1
R17
5,6kW
sieciowej przetwor10W
BC327
100n
LED4
39kW
1
8 +5V
nicy, poniewa uk
R19
COMP VREF
R8
R4
R6
4,7kW
Q1
D6
2
7
470W
390W
390W
R18
powstajcy
podVFB
VCC
LD
R11 IRF540
39kW
3
6 VCC
czas
jego
przepaISENSE
OUT
C7
+5V
D8
4
5
R20
10W
100n
lania zostanie zgaRT/CT
GND
1,47kW
UC1
Cz wysokonapiciowa
R10
szony w momencie
R23
UC3845
1kW
470W
VCC
VCC
+5V
C5
przejcia sinusoidy
R7
2,2n
10kW R16
przez zero. Po stroLED1
zadziaanie
ukadu
Antistick
R24
D9
Termostat (NC) LED2
Przekanik
470W D7
10kW
nie staoprdowej
LED3
T3
LED2 - przegrzanie
BC547
bezpiecznika
nie
LED3
gotowo
do
pracy
C5
C2
R15*
T5
Przekadnik
1000u
1,5n
stosowa,
BC547
LED4 - koniecznie czerwona, trzeba
16V
stabilizuje prd ogranicznika
poniewa prd bukadu AS
dzie pyn dopty
Rys. 3 Schemat ideowy sterownika
dopki kondensaSta czasow oscylatora wyznaczaj: kon- chwilowe zwarcia, jakie wystpuj podczas tory si nie rozaduj. Mostek prostowniczy
densator C5 i rezystor R6. Wartoci tych ele- procesu spawania. Mowa tu o spywaniu kro- naley zastosowa na prd wikszy ni wymentw dobieramy z tabelki (nota katalogo- pelki ciekego metalu z elektrody do jeziorka liczony, gdy ukad czerpie prd z sieci imwa). Dla spawarki z projektu jest to 40kHz.
spawalniczego. Odporno na tego typu za- pulsowo w momencie doadowywania konSterownik posiada funkcj AS (z j. ang. Anti- kcenia ukad zawdzicza kondensatorowi densatorw. Wiem, e wiele osb bdzie si
stick ukad antyprzywieraniowy). Elementy C4. Jeli w gotowym urzdzeniu ukad byby sprzeciwia takiemu posuniciu, ale ukad
D6, R12, R13, C4 zamieniaj wspczyn- zbyt wraliwy, naley najpierw zwikszy PFC (z j. ang. Power Factor Corrector konik wypenienia sygnau na napicie. Ukad pojemno C4, a jeli to nie pomoe mona rektor wspczynnika mocy) niepotrzebnie
TL431 peni funkcj komparatora, kiedy na- zmniejszy nieco rezystancj R13.
skomplikowaby spawark. Wikszo fapicie na jego nce jest wiksze od 2,5V nie Sygna z wyjcia kostki UC trafia przez rezy- brycznych urzdze nie posiada PFC, poniepozwala na zawiecenie diody w transoptorze. stor R11 na bramk tranzystora Q1. Kluczuje wa spawarka nie pracuje cigle, a tylko doJednak w momencie, kiedy wypenienie syg- on transformator sterujcy. Natomiast dioda rywczo, kiedy jest potrzebna. Ze wzgldu na
nau wyjciowego sterownika spadnie poniej D5 rozmagnesowuje rdze.
du pojemno kondensatorw filtrujcych
5% (dzieje si tak w momencie sklejenia si
W skad sterownika wchodzi take ukad bezwzgldnie naley wlutowa rezystory R4
elektrody z materiaem) dioda w transoptorze wyzwalania kluczy IGBT, oparty o transfor- i R5, aby po zakoczeniu pracy rozadoway
zaczyna wieci, tak samo jak dioda LED1. mator sterujcy i drivery. Ukad drivera po- nam niebezpieczne napicia zmagazynowane
Kiedy to nastpi, tranzystor zawarty w struk- prawia stromo impulsw sterujcych. W w kondensatorach. Jako bezpiecznik gwny,
turze transoptora podciga rodkowy suwak tym ukadzie naley bezwzgldnie zastoso- a zarazem przecznik z powodzeniem mona
potencjometru przez diod LED czerwon do wa rezystory bramkowe. Wartoci rezystan- stosowa wycznik nadprdowy, popularnie
napicia 5V. Ogranicza to skutecznie prd cji podanych na schemacie nie s krytyczne, zwany Esem. Rysunek 5 prezentuje sposb
wyjciowy do okoo 40A. Warto prdu sta- jednak zostay one dobrane w taki sposb, aby czenia tranzystorw IGBT w celu zwikszebilizuje dioda czerwona LED4. Dziki temu zniwelowa niekorzystne oscylacje w trans- nia ich wydajnoci.
ukadowi przyklejona elektroda nie rozgrzewa formatorze sterujcym.
Prostownik sieciowy i falownik jest najprost- Zasilacz pomocniczy
si do czerwonoci, a take daje si spokojnie
oderwa od materiau (bez niszczenia uchwy- szym moduem przetwornicy. Schemat tego Jako zasilacz mona wykorzysta dowolne
tu). Zcze AS-OFF umoliwia zablokowanie moduu przedstawiono na rysunku 4. Rezy- rdo stabilizowanego napicia 15V o wyukadu AS (czasem taka moliwo si przy- stor R1 ma za zadanie zniwelowa udar pr- dajnoci prdowej 0,5-1A. W pierwszej kondaje). Ukad AS jest odporny na wszelkie dowy spowodowany adowaniem duych po- strukcji zastosowaem przetwornic STANDjemnoci C1, BY wycit z zasilacza ATX, ktra wymagaa
Rys. 4 Schemat ideowy falownika
C2. Kiedy jedynie zmiany dzielnika napicia przy ukas t e r o w n i k dzie TL431. Natomiast w drugiej konstrukcji
poda
stan pokusiem si o wykonanie wasnej przetworD5
Transil
jednokierunkowy
18V
PK1
na nicy opartej o kontroler UC3845. Jej schemat
D6 Monta jest opcjonalny - bezporednio lutowane do wyprowadze IGBT wysoki
Przekanik
cewk prze- mona zobaczy na rysunku 6. Dziki niemu
C3
k a n i k a , przetwornica jest odporna na zwarcia (ma
1n
T2
B1
HG
ograniczenie prdowe).
IGBT
35A
Rys. 5 czenie IGBT
Dodatkow zalet jest
R1
D3
R3
C1
100W FR4007
10W
stabilna
czstotliwo
470u
T+
HD
D5
400V
230V~
pracy. Rezystor R6 odR5
D1
powiada za start po wHFA15TB60 D1
47kW
...
D2
czeniu
spawarki. Kiedy
TT1
C2
R1
R2
R3
IGBT
sterownik si wczy,
470u
C4
10W
10W
10W
400V
LG
R4
1n
zasila siebie przez uzwo...
47kW
jenie S2. Kontrola prdu
D2
R2
D4
odbywa si przez rezyLD
D6
100W FR4007
VCC

C9
220u
35V

R3
10W

HG

Do falownika

Zasilanie

T1
BC327

C3

R14
2,2kW

Do transformatora gwnego

Do sterownika

...

22

Stycze 2008

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Projekty AVT
Prd:

115A

130A

Transformator gwny:

E65 materia 3C90

E71 materia 3C90

Dawik:

Diody prostownicze:

2xE55 lub E65

2xIRG4PC50W lub
2xSTGW30NC60W
BYV 255/200

Kondensatory filtrujce:

2x470uF/400V

Mostek prostowniczy

35A

2xE55 lub E65

2xIRG4PC50W lub
2xSTGW30NC60W
2xBYV 255/200
2x470uF/400V lub
3x470uF/400V
50A

Tranzystory kluczujce:

160A
E71 materia 3C90
lub wikszy np. UI93
E71
4xIRG4PC50W lub
4xSTGW30NC60W
2xBYV 255/200
3x470uF/400V lub
3x680uF/400V
2x50A

Tabela 1

ue przenikalno wzgldna rdzenia (z katalogu)

u0 przenikalno magnetyczna prni
(~1,25 * 10^-6 V*s/A*m)
Im policzylimy wczeniej
z liczba zwojw
le dugo drogi strumienia w rdzeniu z
katalogu
Np.

stor bocznikujcy R6. Podzespoy R1 i C2 ne pokazane s w tabeli 1.

Kiedy mamy parametry uzwojenia pierwotnewyznaczaj czstotliwo pracy przetworni- Na pocztku proponuj obliczy transforma- go, naley obliczy liczb zwojw uzwojenia
cy 100kHz. Transoptor z elementami R10, tor gwny. Do oblicze uzwojenie pierwotne wtrnego.

D11, D8 odpowiada za stabilizacj napicia. traktujemy, jako dawik. Najpierw obliczamy

Kontrola PWM odbywa si przy pomocy tran- indukcyjno dla dobranej przez siebie liczby

zystora zawartego w strukturze transoptora i zwojw (w moim przypadku 21):
wewntrznego rda prdowego sterownika.
zw liczba zwojw uzwojenia wtrnego
   
C9, R13 i D7 tworz gasik, ktry tumi oscy- z liczba zwojw,
zp liczba zwojw uzwojenia pierwotnego
lacje pasoytnicze. Jako tranzystor kluczujcy AL podane w katalogu.
Np.

mona wykorzysta take 2N60, ktry czsto Np.
  

znajdziemy w zasilaczach komputerowych. 
Podobnie transoptor.
Stosunek 1:3 jest najlepszy dla spawarek praTransformator przetwornicy pochodzi z za- Nastpnie obliczamy prd magnesujcy rdze- cujcych w ukadzie forward dwutranzystorosilacza ATX. Dokadnie z ukadu STAND-BY, nia. Jest to prd, ktry pynie podczas jaowej wy. Wszystkie przykadowe obliczenia transczyli 5VSB. Jednak nie wszystkie transfor- pracy spawarki.
formatora gwnego dotyczyy rdzenia E71 z

matorki bd pasowa. Jedynym, ktry dawa

materiau 3C90.



zadowalajce efekty by taki, ktry posiada

Teraz czas na rezystor przekadnika prdoszeregowe poczenie linii 5V i zasilajcej U napicie zasilajce doprowadzone do fa- wego.

sterownik ATX-a. Tutaj trzeba poeksperymen- lownika


towa, lub pokusi si o nawinicie wasne- t czas trwania okresu (t=1/f)

go. Dla rdzenia pochodzcego z przetwornicy L indukcyjno

k maksymalny wspczynnik wypenienia,
STAND-BY zasilacza ATX:

pierwotne (S1): 160 zw. drutem 0,2mm dla topologii forward 0,5 50%
(dzielone na dwie warstwy, a pomidzy Np.
zw liczba zwojw w uzwojeniu wtrnym
nimi uzwojenia wtrne i pomocnicze),
zp liczba zwojw w uzw. pierwotnym

wtrne (PRI): 16 zw. drutem 0,3mm,
Im =
  zprzek liczba zw. przekadnika prdowego

pomocnicze (S2): 16zw. drutem 0,2mm.

Iwy prd wyjciowy spawarki
Ostatnim parametrem, jaki obliczymy bdzie Np.

indukcja. Musi by ona mniejsza ni warto

Czas na wielkie liczenie


Zanim przystpimy do budowy spawarki na- podana w katalogu, dla materiau 3C90 nie

ley obliczy kilka kluczowych elementw, powinna ona przekroczy 330mT.

ktre dobiera si zalenie od mocy, jak chce      

my uzyska. Przykadowe czci elektroniczW rzeczywistoci, aby uzyska maksymalny

prd, konieczne moe si okaza zmniejszeRys. 6 Schemat ideowy przetwornicy

nie wartoci rezystora. W moim przypadku
R13
C3
D3 D4
musiaem zastosowa rezystor 1. Ostatnim
47kW 1n
D5 D6
elementem indukcyjnym, jaki naley dobra,
R12
D7
C7
10W
jest dawik wyjciowy. Powinien mie on
+
D2
4,7u
230V
C6
indukcyjno w granicach 15H lub wicej.
400V R6
R14
14V
220u
220kW
Warto ta nie jest krytyczna, jednak od da25V
D1
+5V 4,7W
wika zaley jako prdu wyjciowego spaC5
R7
warki. Dawik naley tak dobra, aby si nie
D8
C4
47u
Tr1
100W
nasyca przy maksymalnym prdzie. Zasady
+5V
25V
13V
100n
1
8
COMP VREF
T1
liczenia s podobne jak dla transformatora,
IRF540
2
7
VFB
VCC
naley jedynie pamita o dobraniu szczeliR3
C8
3
6
ISENSE OUT
10n
ny powietrznej takiej, aby nie przekroczy
10W
4
5
C3
RT/CT
GND
indukcji dla danego materiau. W przypadku
100n
UC1
R5
dawika naley troch poeksperymentowa z
UC3845
2,2W
+5V
C2
liczb zwojw i szczelin. Do wylicze stoR1
1n
10kW R4
R10
sujemy wzory:
+

470W

10W

R11
470kW

C1
4,7n

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Stycze 2008

      


ue przenikalno wzgldna rdzenia (z katalo-

23

Projekty AVT
zintegrowan prdowego, naley uwaa. Nie mona zadiod, czy te stosowa rdzeni koloru tego, poniewa
nie. Tranzy- to rdzenie ze sproszkowanego elaza. W gr
27
21
story powin- wchodz jedynie niemalowane ferrytowe pierny by w du- cienie, lub rdzenie zielone (czsto stosowane
9
7
ej obudowie, jako dawiki 220V).
7xDNE0,65
uoone
pasko
7xDNE0,7
uoone
pasko
najlepiej TO- Jak wida, wiele elementw mona odnale
Pierwotne
w 4 warstwach
w 3 warstwach
247. Najle- w nieuywanych lub zepsutych urzdzeniach.
3x skrtka 7xDNE0,65
3x skrtka 7xDNE0,7
piej stosowa Przydatne s wszelkiego rodzaju przetworniWtrne
w 2 warstwach
w 2 warstwach
nowoczesne ce (zasilacze komputerowe, przemysowe),
Tabela 2
t r a n z y s t o r y falowniki. Zepsute zasilacze komputerowe
IGBT, ponie- mona pozyska w sklepach komputerowych
wa likwiduj lub serwisach, wystarczy troch popyta.
gu), w tym przypadku zalena od szczeliny
u0 przenikalno magnetyczna prni (~1,25 one negatywne cechy jakie posiadaj MOSFET-y, czyli np. warto opornoci midzy Monta i uruchomienie
* 10^-6 V*s/A*m)
drenem a rdem.
Iw maksymalny prd wyjciowy spawarki
Proponuj zacz monta urzdzenia od naDiody zwrotne w falowniku powinny by winicia wszystkich potrzebnych elementw
z liczba zwojw
le dugo drogi strumienia w rdzeniu z szybkie tzw. Fast Recovery, a napicie przebi- indukcyjnych. Do nawinicia transformatocia mniejsze ni 600V. Prd co najmniej 15A. ra sterujcego potrzebujemy drut podwjnie
katalogu
    
Obudowa nie gra roli, jednak pytka jest za- emaliowany DN2E0,35mm. Transformator
projektowana pod TO-220. Te diody przyjmu- nawijamy na rdzeniu EEL16 (jest to transforz liczba zwojw
AL podane w katalogu, w tym przypadku j od 15-25% prdu pyncego przez uzwo- mator sterujcy bazami tranzystorw w zasijenie pierwotne podczas drugiej fazy pracy laczach AT lub ATX, koniecznie ten wyszy).
zaleny od szczeliny
Na tej ksztatce nawijamy 4 uzwojenia, kade
Przy obliczaniu dawika naley pamita przetwornicy.
o dwch wanych zasadach. Po pierwsze, Diody wyjciowe to kolejny kosztowny ele- po 35 zwojw. Uzwojenia nawijamy parami
dawik nie pracuje cigle z maksymalnym ment tej konstrukcji. Koniecznie musz by (pierwotne z pierwotnym, wtrne z wtrnym),
prdem, wic warto indukcji moe by lek- to diody szybkie, w duych obudowach (min. tak aby uzyska liniowo transformatora. W
ko przekroczone w stosunku do danych pro- TO-247). Napicie przewodzenia powinno transformatorze naley dobrze odizolowa
ducenta (oczywicie w granicach rozsdku). by jak najmniejsze. Naley zastosowa diody uzwojenia pierwotne od wtrnych, aby nie
Drug rzecz, na jak naley zwrci uwag, o prdzie wikszym ni prd spawarki. Oczy- doszo do niebezpiecznego przebicia. Drut w
jest szczelina powietrzna. W katalogu poda- wicie diody mona czy rwnolegle. Na- podwjnej emalii bez problemu wytrzymuna jest jej szeroko w przypadku rdzeni ze picie przebicia nie mniejsze ni 200V. Mimo, je rnic potencjaw rzdu 1-2kV. Transszczelin tylko na rodkowej kolumnie. W e napicie jaowe spawarki to tylko 60-70V, formator podczamy do ukadw zgodnie z
przypadku szczeliny zrobionej za pomoc to diody powinny by na wysze napicie, ze rysunkiem, bardzo wan rol odgrywa odprzekadek warto z katalogu dzielimy na 2.
wzgldu na ryzyko wystpowania przepi. powiednie podczenie kocw i pocztkw
W przypadku dawika zoonego z dwch Czas rekombinacji nonikw do 200ns.
uzwoje. Od dokadnoci wykonania transforrdzeni E55 warto indukcyjnoci traktuje- W przypadku rdzeni nie ma konkretnych wy- matora zaley jako impulsw bramkowych.
my jakbymy poczyli 2 dawiki szeregowo. tycznych. Ferryt, z jakiego zostay wykonane, Transformator mona te wykona w oparciu
Czyli na jeden rdze przypada okoo 15H.
musi poprawnie pracowa przy czstotliwoci o rdze toroidalny. Pomoc w jego wykonaniu
Np.
okoo 50kHz. Na rynku znajdziemy szereg ta- bdzie rysunek 7 oraz fotografia 1.
kich rdzeni. Niektrzy wykorzystuj do swoDo nawinicia przekadnika prdowego
    
 ich konstrukcji rdzenie z transformatorw linii potrzebujemy toroidalnego rdzenia ferrytowe

(trafa HV w TV). W celu zapewnienia odpo- go. Przekadnik powinien posiada 100 zwowiedniej mocy skadaj rdze np. z 6 ramek.
jw drutem DNE0,35. Nastpnie uzwojenia

   
Wiele elektronicznej drobnicy znajdziemy izolujemy tam teflonow, albo z wierzchu
Reasumujc, dawik na podwjnym rdze- na pytach zasilaczy komputerowych. Czsto szerok koszulk termokurczliw. Do odproniu E55 powinien posiada 12 zwojw, oraz mona z nich odzyska np. rdze na transszczelin powietrzn w granicach 4mm, na formator sterujcy bramkami. W zasilaczach For. 1 Gotowy transformator
sterujcy
znajdziemy take dawiki. Chcc zastosowa
kadej kolumnie rdzenia.
rdze zasilacza jako piercie przekadnika
Parametr:
Czstotliwo pracy
Liczba zwojw
na pierwotnym
Liczba zwojw
na wtrnym

EE65 3C90
40kHz

Pprzewodniki i rdzenie

Elementy podane w tabelce 2 nie s krytyczne. Czsto zdarza si, e w urzdzeniach

przeznaczonych do zniszczenia znajdujemy
ciekawe pprzewodniki czy rdzenie. W przypadku tranzystorw kluczujcych liczy si
prd maksymalny, ale ten podany przy odpowiedniej czstotliwoci. Wanym parametrem
MOSFET-w i IGBT jest pojemno bramki
(im mniejsza tym lepsza), z czym bezporednio wie si czas przeczania. Kolejnym
parametrem, na jaki naley zwrci uwag,
jest prd chwilowy. Napicie przebicia powinno by nie mniejsze ni 500V. W topologii
forward jest obojtne, czy tranzystor posiada

24

EE71 3C90
40kHz

Rys. 7 Sposb prowadzenia uzwoje

w transformatorze sterujcym
opartym o karkas i rdze EEL16C
Kolory przy uzwojeniach
odpowiadaj kolorowi drutu w
transformatorze

Stycze 2008

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Projekty AVT
wadze przekadnika przylutowujemy solidny 3. W przypadku nawijania tam pomocny okaprzewd ekranowany tak, aby zakcenia ge- e si klej cyjanoakrylowy (np. SuperGlue).
nerowane przez transformator nie wpyway na Naley kady zwj zabezpieczy kropl kleju,
sygna z przekadnika. Przez rodek przeka- aby tama nie sprynowaa. Tam miedzian
damy kabel prdowy (uzwojenia pierwotnego nawijamy rwnoczenie z izolatorem.
Tr1) transformatora gwnego. Przekadnik
Uzwojenie pierwotne transformatora gwnaley podczy do zcza PRZEKADNIK nego proponuj nawin 7xDNE0,7 uoone
sterownika. Tutaj take wan rol odgrywa pasko koo siebie. Druty naley mocno nacikoniec i pocztek uzwojenia. W przypadku ga. Kad warstw naley przeoy warstw
odwrotnego podczenia przekadnika istnieje materiau izolacyjnego. W przypadku wikszej
ryzyko spalenia kluczy IGBT. Jednak najcz- mocy mona zwikszy liczb drutw. Dziki
ciej objawia si to z reakcj na regulacj pr- paskiemu nawijaniu uzwojenie pierwotne
du potencjometrem, oraz gonym jazgotem z zajmie mniej miejsca w oknie transformatora.
transformatora (podczas pocierania elektrod Koce i pocztki mona zabezpieczy klejem
o materia).
cyjanoakrylowym.
Transformator gwny mona nawin na trzy
Uzwojenie wtrne transformatora mona
sposoby:
nawija kilkoma sposobami. W opisywanej
cienk lic,
spawarce na rdzeniu EE65 nawinito 9 zwo grub lic,
jw trzema cienkimi licami, kada 7xDNE0,7.
Tutaj take kad warstw odizolowano od
tamami miedzianymi.
1. Cienka lica skada si z 7 drutw izolowa- siebie przy pomocy tereszpanu. Uzwojenie
nych skrconych ze sob. Lice mona tworzy wtrne rwnie dobrze mona nawin grub
na kilka sposobw. Mona skrci j palcami. lic, przez co mona lepiej wykorzysta przeTa metoda nadaje si do kilkunastocentyme- strze okna transformatora. Podobnie mona
trowych odcinkw. Do duszej przydaje si sprbowa z tam miedzian. Przykadowy
wiertarka, imado i druga osoba do pomocy. przekrj przez kolumn transformatora przedDruciki montujemy do wiertarki, uprzednio stawiono na rysunku 8.
lekko skrcajc ich koce. Nastpnie wiertarWielu Czytelnikw zastanawia si, jak
k mocujemy do imada. Palcami chwytamy szybko odizolowa tak du liczb drucikw.
druty i rozczesujemy je na caej drugoci. I na to jest sposb. Koce uzwoje naley
Chwytamy za koce i nacigamy drut. Teraz rozkrci i rozoy. Nastpnie druty opalamy
naley powoli uruchomi wiertark i tutaj przy pomocy pomienia palnika gazowego,
przyda si pomoc drugiej osoby. Drut powi- trzeba uwaa, aby nie przypali izolacji na
nien si piknie skrci na caej dugoci. Nie zbyt dugiej odlegoci (2-3cm wystarczy).
naley skrca bardzo ciasno, poniewa grozi Nastpnie przychodzi etap skrobania. Druciki
to uszkodzeniem emalii.
naley oczyci przy pomocy twardej szczot2. Drug metod jest stworzenie grubej licy, ki metalowej (najlepsza jest taka od wiertarki
skadajcej si z duej iloci drucikw. Do jej mocowana pionowo, bardzo sztywna i ostra),
wykonania przydadz si dwa imada i dwa do oczyszczenia wystarczy kilkanacie rupaskie klucze. Imada przykrcamy do stou chw rk. Najlepiej podczas skrobania druw odlegoci nieco wikszej ni wymagana ciki pooy na kawaku deski umocowanym
dugo gotowej licy. Nastpnie w imada w imadle. Dziki temu zanieczyszczenia z
przykrcamy pionowo klucze. Do jednego drewna bdzie atwo usun z miedzi, a poz nich przykrcamy koniec drutu ze szpuli. tem znacznie lepiej si cynuje. Po zeskrobaNastpnie midzy kluczami rozcigamy drut. niu spalenizny z powrotem skrcamy ze sob
Wane jest, aby klucze byy w stosunku do kocwki, mona z wierzchu jeszcze troch
siebie rwnolege, a nacig by do mocny. przeczyci cao szczotk. Kocwk naKiedy przeoymy drut
ley do szybko pocynotyle razy ile potrzeba, ko- Rys. 8 Sposb nawijania i
wa, aby nie pokrya si
prowadzenia drutu w
niec zawijamy i zabezpiewarstw chlorkw podtransformatorze gwnym, czas kontaktu naszej doni
czamy. Nastpnie jeden z
tutaj Ee65
kluczy wyjmujemy z imadz miedzi. Najlepiej cynoa i cignc mocno skrcawa du lutownic, zanumy. Po skrceniu, powtrnie
rzajc rozgrzane druty w
montujemy wolny klucz
kalafonii. Drut powinien
w imadle, napinajc ca
by solidnie wygrzany w
lic. Kolejnym etapem jest
kalafonii, aby usun warowinicie caej licy tam
stw tlenkw i soli. Wtedy
powinien si piknie ocypapierow malarsk, lub sanowa.
moprzylepn tam szklanoNa kocwki uzwojenia
olejn. Grub skrtk mona
pierwotnego
proponuj
zaizolowa take koszulk
zalutowa wsuwki eszklano-silikonow. Dziki
skie. Umoliwi to atwy
temu zabiegowi unikniemy
niebieski - izolator (np. tereszpan)
zwar midzyzwojowych.
monta transformatora i
czerwony - uzwojenie wtrne

ew. korekt kierunku przepywu prdu przez

przekadnik.
W przypadku dawika sprawa wyglda podobnie jak w transformatorze. Metod nawijania jest rwnie kilka. W modelowej spawarce uyto grubej licy zoonej z 28 drutw
DNE0,7. Szczelin naley dobra eksperymentalnie wedug wskaza miernika indukcyjnoci. Naley uwaa na zwarcia midzyzwojowe. Podczas takiego incydentu spawarka zachowuje si prawie normalnie, poniewa indukcyjno kabli daje czas na reakcj
sterownika. Jednak uk strzela i pryska. Prd
zwarciowy jest duo wikszy i praca transformatora nie jest normalna (cyka i skwierczy).
Jako przekadki midzyzwojowe mona zastosowa rne materiay. Najlepiej w tym
zadaniu spisuj si Tereszpan, lub NOMEX.
Tereszpan to poczenie folii z preszpanem.
Dziki temu materia ten jest odporny na
wgniecenia i wysok temperatur. Najczciej
tereszpany posiadaj atest pracy do 130C.
Wystpuj w rnych gradacjach, s do
atwodostpne. Natomiast NOMEX to folia
NEN pokryta obustronnie warstw papieru
NOMEX. Jest to jakby ulepszona wersja tereszpanu. NOMEX w naszym kraju jest do
trudno osigalny, najczciej tylko w duych
hurtowych ilociach. Jednak ma on atest pracy do 170C. Materia ten wystpuje podobnie
jak tereszpan w rnych grubociach.
Rdzenie EE65 mona atwo dosta z karkasami, w dwch typach, jeden prosto do druku, a
drugi do druku z otworami do przykrcenia.
Jednak w przypadku rdzenia EE71 i wikszych
nie jest ju tak rowo. Tutaj trzeba wykona
karkas we wasnym zakresie. Niemal idealnym materiaem jest laminat przeznaczony do
produkcji obwodw drukowanych. Przed rozpoczciem prac naley usun z niego powok miedzian, np. przy pomocy wytrawiacza
drobnokrystalicznego B327, albo trjchlorku elaza. Nastpnie naley zwymiarowa
ksztatk rdzenia i przemyle schemat budowy. Najlepiej wszystko sklei przy pomocy
spoiwa opartego o ywic epoksydow (np.
Distal). Do wstpnego montau mona uy
kleju cyjanoakrylowego. Wycinanie ramek
stanowicych boki karkasu znacznieuatwia
multiszlifierka z zaoon tarczk ciern.
W przypadku rdzeni z okrg rodkow kolumn, moe wystpi problem z dostpnoci rurki stanowicej podstaw karkasu. Do jej
wykonania potrzebna jest ywica poliestrowa,
kawaek jakiego walca o rednicy rodkowej
kolumny rdzenia, oraz zwyky cienki papier.
Na rurk nawijamy kawaek folii polietylenowej, umoliwi ona atwe zsunicie naszej
rurki, oraz powikszy rednic walca. Nastpnie nawijamy papier, uprzednio posmarowany klejem lub ywic. Pierwsza warstwa nie
powinna mie kleju, aby mona byo j atwo
zsun. Kolejne warstwy nawijamy do mocno, nacigajc papier, tak aby nadmiar spoiwa wypyn z warstw. Najlepiej wszystkie

pomaraczowy - uzwojenie pierwotne

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Stycze 2008

25

Projekty AVT

Rys. 9 Schemat montaowy sterownika

czynnoci robi w rkawiczkach, gdy lepk

ywic trudno usun z powierzchni ciaa.
Aby papier by mocno przesczony spoiwem,
warto go troch rozcieczy przy pomocy rozpuszczalnika nitro. Papier najlepiej uoy na
paskiej powierzchni i rozprowadzi pdzlem
rzadki klej. Grubo cianki rurki powinna
wynosi okoo 1,5 do 2mm. Po nawiniciu
naley jedn rk przytrzyma koniec papieru, a drug owin cao kilka razy nitk,
tak aby nasza rurka nie stracia formy. Teraz
pozostaje tylko poczeka do zasieciowania

Fot. 2 Gotowe transformatory

i dawiki

Rys. 10 Schemat montaowy sterownika

kleju, z reguy trwa to koo 2 godzin (zaley

od iloci utwardzacza). Na sam koniec wyjmujemy ze rodka walec.
Wszystkie odprowadzenia najlepiej izolowa koszulkami szklano-silikonowymi lub
termokurczliwymi. Kocwki niezalenie od
koszulki warto zabezpieczy termokurczami.
Fotografia 2 przedstawia dawiki i transformatory oparte o rdzenie EE65.
Monta pytki sterownika jest klasyczny i nie wymaga komentarza. Gotowa pytka
przedstawiona jest na fotografii 3 Jedynie trzeba zwrci uwag na prawidowe podczenie
przekadnika i transformatora sterujcego.
Wzr pytki przedstawiono na rysunku 9.
Przed rozpoczciem montau falownika
(rysunek 10) naley si zastanowi jaki sposb chodzenia wybierzemy. Jeli zamierzmy
umieci pytk na duym radiatorze, a tranzystory schadza przez przekadki izolacyj-

ne, tam monta jest klasyczny. Na sam koniec

lutujemy tranzystory wraz z woonymi na ich
obudowy dociskaczami i rub. W przypadku
zdecydowania si na radiator dzielony naley najpierw zacz od przymocowania go do
pytki. W tym wypadku elementy gasika dolnego klucza bd montowane od strony druku
(fotografia 4). Na samym kocu montujemy
kondensatory, po przykrceniu tranzystorw i
diod zwrotnych. Do podczenia transformatora polecam wlutowa wsuwki mskie w pola
lutownicze. Jako rezystor ograniczajcy prd
adowania kondensatorw warto poczy dwa
rezystory 5W rwnolegle, aby zwikszy ich
dopuszczalny prd podczas udaru.
Dalsze wskazwki dotyczce montazu i
uruchomienia podane zostan za miesic.
Aleksander Olinek2 Guszek
olinek.g@neostrada.p

Fot. 4 Pytka falownika od strony druku

Fot. 3 Zmontowane pytki sterownika i przetwornicy

pomocniczej

26

Stycze 2008

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h