I DIO

1. UVOD
Pored elementarne analize, koja je neophodna za niz
toplotnih prora~una, za ocjenu mogu}nosti adekvatne
primjene jednog goriva, a naro~ito ~vrstih koristi se
takozvana tehni~ka analiza. Tehni~ka analiza se zasniva na
termi~kom razlaganju mase goriva (procesu koji prati sve
vidove kori{}enja uglja) pri ~emu se dobijaju isparljive i
neisparljive materije. S obzirom na slo`enost materije
~vrstih goriva, i u isparljivom i u neisparljivom dijelu goriva
nalazimo gorive i negorive komponente.
Kao {to se analizom mo`e zaklju~iti osnovni podaci
tehni~ke analize su:
- sadr`aj grube vlage i sadr`aj hidroskopske vlage-sadr`aj
negorivih isparljivih materija,
- sadr`aj gorivih isparljivih materija (volatili), u ~ijem se
sastavu nalaze isparljivi ugljenik i vodonik i uslovno
kiseonik i azot,
- sadr`aj
negorivih
neisparljivih
materija-sadr`aj
mineralnih materija (pepela),
- sadr`aj koksnog ostatka-gorivih i negorivih neisparljivih
materija.
2. ODRE\IVANJE VLAGE
Vlaga u gorivu se javlja u tri vida: kao gruba,
higroskopska i konstituciona. U gorivu se nalazi jo{ od
pramaterije ili dospjeva kasnije kva{enjem. Zbir ova tri vida
~ini ukupnu vlagu.
2.1 ODRE\IVANJE GRUBE VLAGE
Gruba vlaga predstavlja dio vlage, koji gorivo (ugalj)
gubi su{enjem na vazduhu. To je spoljna, povr{inska vlaga
koja u gorivo dospjeva kva{enjem, pri va|enju, transportu ili
le`anju na skladi{tu. Njena koli~ina zavisi od vla`nosti

vazduha, pritiska i temperature, du`ine le`anja na skladi{tu,

tipa skladi{ta (pokriveno, nepokriveno), sortimana i dr.
Obzirom da gruba vlaga predstavlja obi~no najve}i dio
ukupne vlage od njene koli~ine }e uglavnom zavisiti
mogu}nost primjene goriva i njegova dalja priprema. Kao
{tetna primjesa goriva ote`ava paljenje, usporava
sagorjevanje, tro{i dio proizvedene toplote za svoje
isparavanje (smanjuju}i time stepen iskori{}enja energije
goriva), smanjuje toplotnu mo} goriva, poskupljuje transport,
ote`ava manipulaciju sa gorivom i dr.

Na~in odre|ivanja
Gruba vlaga se odre|uje na uzorku uglja veli~ine
kukuruznog zrna. Oko jedan kilogram uzorka uglja stavlja se
u limeni ~etvrtasti sud (dimenzije 600*400*50 mm) i su{i u
prostoriji (laboratoriji) koja odr`ava stalnu temperaturu 20C
i relativnu vla`nost 50%. Smatra se da je uzorak izdvojio
grubu vlagu kada gubitak mase uzorka za vrijeme od 24
~asa nije ve}i od 1%.
Primjer:
Sadr`aj grube vlage izra~unava se prema obrascu:
Vg(%)=[(M-M1)/M]*100

gdje je

M-masa uglj u (g) prije su{enja

M1-masa uglja u (g) nakon su{enja
U uzorku koji posmatramo sadr`ano je grube vlage,
Vg=19.52 %
2.2 ODRE\IVANJE HIGROSKOPSKE VLAGE
Higroskopska vlaga predstavlja vlagu koju sadr`i uzorak
suv na vazduhu (analiti~ki uzorak), a gubi se pri daljem
su{enju na 105110C. Ova vlaga se nalazi u porama goriva

pa ~ak i u me|umolekularnim prostorima, pa se stoga ~esto

naziva "unutra{nja" ili "kapilarnokondenzovana" vlaga.
Uticaj ove vlage na osobine goriva je isti kao i grube
vlage, mada je zbog obi~no manje koli~ine u gorivu on
ne{to manji.
Na~in odre|ivanja
Odre|uje se iz uzorka koji se pripremi nakon odre|ivanja
grube vlage. U posudici za vaganje izva`e se 1 g
pripremljenog uzorka (sa ta~no{}u od 0.1 mg) i su{i u
su{ioniku na 105C. Su{enje traje najmanje 90 minuta,
nakon ~ega se zatvorena posudica prenese u eksikator,
hladi i va`e.
Primjer:
Sadr`aj higroskopske vlage se izra~unava prema
obrascu:
VH(%)=[(M-M1)-M]*100

gdje je

M-masa uglja u (g) prije su{enja

M1-masa uglja u (g) nakon su{enja
U posmatranom uzorku,
M=1.0261 g
M1=0.8974 g
VH=[(1.0261-0.8974)/1.0261]*100=12.54
VH=12.54 %
2.3 ODRE\IVANJE UTOVARNE (UKUPNE) VLAGE
Utovarna vlaga je ukupna vlaga koju ugalj ima pri
utovaru, a sa~injavaju je gruba i higroskopska vlaga.
Na~in odre|ivanja
Sadr`aj ukupne vlage mo`e se odrediti ra~unski i
eksperimentalno. Ako su nam poznate vrijednosti za grubu i
higroskopsku vlagu, ukupna vlaga se izra~unava prema
obrascu:

VU(%) = VG + [VH * (100-VG)/100]

gdje je

VU-ukupna vlaga u (%)

VG-gruba vlaga u (%)
VH-higroskopska vlaga u (%)
Primjer:
VU = 19.52 + [12.54*(100-19.52)/100] = 29.61
VU =29.61 %
3. ODRE\IVANJE PEPELA
Pepeo
uglja
predstavlja
nesagorljivi
ostatak
sagorjevanja goriva nastao preobra`avanjem mineralnih
primjesa u toku procesa sagorjevanja. Zbog toga se pepeo
od ishodnih mineralnih materija razlikuje i kvantitativno i
kvalitativno. Mineralne primjese kao balastni dio goriva
smanjuju toplotu sagorjevanja i toplotnu vrijednost,
ote`avaju sagorjevanje, izazivaju gubitke goriva i toplote,
ote`avaju izvr{enje radnog procesa i rad osoblja, pove}avaju
tro{kove transporta i dr. Osim toga, po izvr{enom
sagorjevanju pepeo tako|e mo`e da uti~e (zavisno od svojih
osobina) na gubitke goriva i toplote, pove}ane tro{kove
~i{}enja lo`i{ta i ote`avanje ~i{}enja, pogor{anje uslova
predaje toplote (ako se pepeo lijepi na grejne povr{ine) i dr.

Na~in odre|ivanja
Pepeo se odre|uje od uglja na zraku suhog. Od
pripremljenog uzorka izva`e se oko 1 gram ( sa ta~no{}u od
0.1 mg) u prethodno i`aren i izvagan lon~i} i `ari u pe}i.
@arenje se vr{i postepeno do 200C (radi isparavanja vlage),
a potom se temperatura pove}a do 750C @arenje traje oko
1h. Nakon `arenja, lon~i} se hladi u eksikatoru i va`e.
Primjer:
Sadr`aj pepela u uzorku uglja izra~unava se prema
obrascu,

P(%)=M1*100/M

gdje je,

M1-masa ostatka u lon~i}u nakon `arenja u (g)

M-masa uglja prije `arenja u (g)
P = 0.0531*100/1.0101 = 5.26
P = 5.26 %
Na osnovu odre|enog sadr`aja pepela i higroskopske
vlage mogu}e je izra~unati sadr`aj produkata sagorjevanja
formulom,
Sm(%) = 100-(P+VH) = 100-(5.26+12.54) =82.20
Sm = 82.20 %
4. ODRE\IVANJE GORIVIH ISPARLJIVIH MATERIJA I KOKSNOG
OSTATKA
Gorive isparljive materije obuhvataju isparljivi ugljenik,
vodonik, kiseonik i azot (eventualno) tj. prete`no
ugljovodoni~na jedinjenja. Koli~ina zavisi od starosti uglja tj.
{to je ugalj stariji koli~ina je manja. Sa ve}om koli~inom
gorivih isparljivih materija pobolj{ava se upaljivost goriva,
ubrzava sagorjevanje, izdu`uje plamen. Koli~ina i sastav
gorivih gorivih isparljivih materija od najve}eg su zna~aja za
kori{}enja goriva i jedna od osnovnih veli~ina tehni~ke
podjele uglja.
Koksni ostatak-neisparljivi dio goriva, sastavljen od
neisparljivog ugljenika (Cfix) i mineralnih primjesa sa svojim
karakteristikama ukazuje na mogu}nost i oblast primjene
jednog uglja, kao i pona{anje uglja pri sagorjevanju.

Na~in odre|ivanja
Od prethodno pripremljenog uzorka odva`e se 1 g (sa
ta~no{}u od 0.1 mg) i prenese u platinski lon~i} sa
poklopcem koji dobro zatvara. Zatvoren lon~i} sa ugljem
`ari se na udaljenosti od 60mm iznad Bunzenovog

plamenika, ~iji plamen mora biti duga~ak 180mm (ili u pe}i

na 900C). @arenje traje 7 minuta. Pri sagorijevanju gasovi
izlaze ispod ruba poklopca. Nakon 7 minuta lon~i} se skine
sa plamena, hladi u eksikatoru i mjeri.
Primjer
Sadr`aj koksnog ostatka se izra~unava prema obrascu,
K(%) = M1*100/M

gdje je

M1-masa ostatka nakon `arenja u g

M-masa po~etnog uzorka u g
K = 0.3784*100/1.0044 =37.67
K = 37.67 %
Na osnovu odre|enog sadr`aja koksnog ostatka mogu}e
je izra~unati sadr`aj neisparljivog ugljenika prema obrascu
K = Cfix + P
Cfix = K-P = 37.67-5.26 = 32.41
Cfix = 32.41 %
Sadr`aj isparljivih materija (Im) odre|uje se prema
obrascu,
Im = Sm-Cfix =82.20-32.41 = 49.79
Im = 49.79 %
II DIO
1.ODRE\IVANJE SUMPORA
U uglju se odre|uju tri vrste sumpora:
- ukupan sumpor,
- sagorljivi sumpor i
- vezani sumpor ( sumpor u pepelu ).
Sumpor je u gorivu prisutan u sastavu neorganskih
jedinjenja (sulfidni i sulfatni ) i organski vezan. Organski
vezani sumpor, a dijelom i sulfidni pri sagorijevanju prelaze u
SO2 osloba|aju}i toplotu, dok sulfatni sumpor zaostaje u

pepelu. Ukupni sumpor predstavlja zbir neorganskog i

organskog sumpora. Sagorljivi sumpor se dobije kao razlika
ukupnog sumpora i sumpora u pepelu.
1.1UKUPNI SUMPOR
Potrebni reagensi:
Eschka smjesa (2 dijela MgO i 1 dijela bezvodnog Na2CO3)
Rastvor H2O2, 3 %-ni ili bromna voda
HCl, konc.
Rastvor BaCl2, 10 %-ni
POSTUPAK
Ukupan sumpor se odre|uje po metodi Eschka. U
porcelanski lon~i} odmjeri se 1g uglja (sa ta~no{}u od 0.1
mg) koji je prethodno samljeven tako da potpuno prolazi kroz
sito od 900 otvora na 1 cm. Potom se izmje{a sa 3 g Eschka
smjese i mje{avina pokrije sa jo{ 1g Eschka smjese. Ovako
pripremljen uzorak se `ari dok se ne izr{i potpuno
sagorjevanje uglja. @arenje po~inje u hladnoj pe}i i
temperatura se postepeno pove}ava sve dok ne postigne
800C. Vrijeme `arenja iznosi 3 ~asa. Pri kraju `arenja masa
se mo`e promje{ati i`arenom platinskom iglom da bi
organska
supstanca
bolje
sagorjevala.
Crni
djeli}i
nesagorjelog ugljenika nestaju mije{anjem, {to pokazuje kraj
razlaganja. Pri tome sav ugalj sagori, a sumpor prelazi u
sulfit i sulfid:
3S + 3Na2CO3 + 3MgO = Na2SO3 + 2Na2S + 3MgCO3
Ohla|en sadr`aj lon~i}a kvantitativno se ispere sa 150
ml vru}e destilovane vode u ~a{i od 400 ml. Potom se doda
20 ml3 %-nog rastvora H2O2 (ili 10-20 ml bromne vode) i
kuva nekoliko minuta. Pri tome se sulfit i sulfid oksidi{u do
sulfata:
Na2S + 4Br2 +4H2O = Na2SO4 + 8HBr
Na2SO3 + Br2 + H2O = Na2SO4 + 2HBr

Rastvor se procijedi u ~a{u od 400 ml, a ostatak ispere

vru}om vodom. Potom se pa`ljivo zakiseli sa 2-3 ml konc.
HCl i dalje kuva sve dok se vi{ak H 2O2 ili bromne vode ne
odstrani. Formirani sulfat se talo`i dodavanjem 10 ml 10 %nog rastvora BaCl2, koji treba da bude zagrijan na 95100C.
Rastvor BaCl2 dodaje se brzo rastvoru sulfata uz jako
mije{anje i ostavi na toplo. Nakon 12 h, rastvor se filtrira
kroz filter papir (plava traka) i pere vrelom destilovanom
vodom do negativne reakcije na hloridni jon. Talog se su{i i
`ari u porcelanskom lon~i}u na 800C do konstantne mase.
Prora~un:
Su (%) = (M1*0.1317*100)/M

gdje je,

M1-masa BaSO4 u g
M-masa po~etnog uzorka u g
Su = (0.565*0.1373*100)/1.0071 = 0.77
Su = 0.77 %
1.2VEZANI SUMPOR
Potrebni reagensi:
Smjesa HCl i HNO3 (1:1)
NH4Cl, kruti
NH4OH, konc.
Rastvor BaCl2, 10%-ni
Rastvor metil-crvenog
POSTUPAK
Od pripremljenog uzorka odva`e se oko 5g uglja (sa
ta~no{}u od 0.1mg) u porcelanski lon~i} i sagori u pe}i.
Nastali pepeo se rastvori u 20 ml smjese HCl i HNO 3 (1:1),
kuva i ispari do suva. Suvi ostatak se rastvori u 50ml
klju~ale destilovane vode, prokuva, doda 1g NH 4Cl i nekoliko
kapi metil-crvenog. Potom se `eljezo i aluminijum istalo`e na

vru}e dodatkom rastvora NH4OH (1:1) do pojave `utog

obojenja. Vru} rastvor se filtrira, filtrat zakiseli pomo}u HCl,
a sulfatni jon istalo`i dodatkom 10 %-nog rastvora B aCl2 kao
{to je opisano u propisu za ukupni sumpor.
Prora~un:
Sv (%) = M1*0.1373*100/M

gdje je,

M1-masa BaSO4 u g
M-masa po~etnog uzorka u g
Sv = 0.1151*0.1373*100/5.0000 = 0.32
Sv = 0.32 %
1.3SAGORLJIVI SUMPOR
Izra~una se iz ukupnog i vezanog sumpora prema obrascu:
Ss = Su-Sv
Ss = 0.77-0.32 = 0.45
Ss = 0.45 %