04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 60

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 61

D O C U M E N T O S

Poesa postrobadoresca en galego

En cadea sen prijon

HENRIQUE MONTEAGUDO

sculo XIII foi o do esplendor lrico do idioma galego, do que nos quedou
garrida mostra nos cancioneiros trobadorescos galego-portugueses. As dcadas finais do sculo XIV e iniciais do XV coeceran un modesto florecemento da chamada escola galego-castel. Ata o de agora supase que a definitiva
decadencia potica do galego, que se desenvolveu en relacin inversa co de emerxencia do casteln, viera da man da obsolescencia da poesa lrica que recuaba pasenio
ante a nova moda da poesa recitada (o dezir).
E de speto, unha inesperada revelacin: un manuscrito potico en galego, contendo vinte e tres poemas, copiado por volta de 1433-34, que recentemente tivemos
a fortuna de exhumar grazas xenerosidade de dona Pilar Iglesias (a sa propietaria)
e mais de Dolores Pereira e Gabriel Quiroga (os arquiveiros que o descubriron). Uns
poemas sorprendentes en primeiro lugar pola lingua un galego cunha pegada moi
limitada do influxo casteln, pero tamn polo mbito de producin a propia
Galicia e a autora presumible destes textos. Por parte, chama a atencin o carcter
das composicins: non son cantigas, senn dizeres, isto , non son composicins
musicadas, senn recitativas.
O groso do seu corpo vn constitudo por poesa amatoria, do estilo da cantiga de
amor trobadoresca. Pero tamn contn unha inslita composicin piadosa bastante
extensa (cento tres versos) e unha mostra de poesa burlesca que evoca as cantigas de
escarnio e maldizer. E anda unha mostra de debate potico, unha pergunta de Afonso Paez ou Perez e a correspondente resposta de Joan Garcia. Coidamos que o conxunto dos textos forman parte dun cancioneiro de autor que nos chegou en estadio
fragmentario. Atribumolo ao dito Afonso Paez ou Perez, anda que tamn podera ser
atribudo a Joan Garcia, e incluso podera ser doutro autor (ou doutros autores).
A datacin dos textos entre as dcadas finais do sculo XIV e as primeiras do XV vn
asegurada pola data dos instrumentos notariais que os acompaan (1433-34) e pola
proximidade en temas e formas poesa da escola galego-castel e polo propio estadio
lingstico dos poemas.
A subscricin dos documentos notariais por Lopo Garcia de Toar, escribn del
Rei e o seu notario pblico na vila de Ferrol e a referencia nunha nota marxinal a un
moyto honrado seor Diego de Andrade convidan a situar nesa rea a copia do manuscrito. A mencin dun seor da casa de Andrade resulta extremadamente suxestivo,
tendo en conta o pulo desa liaxe desde a metade do sculo XIV e ao longo de todo
o XV, un pulo poltico e social pero tamn cultural. Coas sas irregularidades, os poemas teen a aparencia de obras experimentais. Semellan indicar que o outono potico do galego medieval non s foi mis tardo do que supuamos, senn tamn mis
rico e creativo. En todo caso, o alcance da sa importancia non se limita historia
literaria galega, mais atinxe o conxunto da historia literaria peninsular.
Ofrecemos unha pequena mostra do manuscrito cunha presada de imaxes e de textos
en edicin crtica. Unhas e outros estn extractados do volume En cadea sen prijon. Cancioneiro de Afonso Paez, recentemente publicado pola Xunta de Galicia

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 62

Dous bifolios do manuscrito que conteen o texto do poema reproducido na pxina seguinte. Obsrvese que no folio complementario ao que contn
o texto potico estan copiados, en sentido inverso, documentos notariais. Por esa razn se ven ao revs. Os documentos van subscritos polo notario
Lopo Garca de Toar, en Ferrol, nos anos 1433-1434.

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 63

Quita-me de maas dolores

Quita-me de maas dolores
Jhesu Christo glorioso!
E tu me queyras salvar
e ao teu paraso levar
que lugar celestioso.
Seor, porla tua morte
tu me queyras ajudar
e do diabro gardar
que cousa sotil forte
e ten moytos enganados
e ao Inferno levados,
que lugar sen conorte.
Reo-te por piadade
que me non queyras acusar
nen me queyras condenar
no lugar sen craridade
que senpre sen alegria
e nunca en el dia,
ant en el moyta maldade.
Seor, contra ty pequey
e senpre fize pesar,
e non me soybe nenbrar
Seor, non me acordey
da morte que tu tomaste,
nen de quanto mal pasaste,
Seor, nunca me nenbrey.
Moyto pequey en comer
en bever e en falar,
en riir e en posfaar,
en quedar e en veer.
Nunca andey romarias,
ante senpre en maas vias:
nunca al soybe fazer.
Pensando en moyto mal,
Seor, non me confesey,
ante senpre te errey,
e nunca pensava en al
senon en te deservir,
fazendo mal sen falir
e pensar moy desigal,
e mintindo e posfaando
en esto me deleytey.
Seor! Nunca jajuey
mas senpre en mal coydando,
fazendo mal e nunca ben,

e esto era meu talent,

mas nunca en ben pensando
nunca gardey os mandamentos,
ante rindo e escarnecendo
moyto mal senpre dizendo.
Senpre eran meus pensamentos
como gaton luxuryoso
a ty non foy amoroso.
Non me nembrey dos tormentos
que tu por min recibiste
enna santa verdadeyra cruz.
Mas tu me d lume e luz,
poys por min morte prendiste.
Non me queyras enviar,
Seor, a aquel lugar
que tu para os maos feziste!
Seor, senpre renegando,
eu moyto me deleytava
e nunca ben pensava,
Seor, en maas vias andando.
Moyto soo fornicador,
mintiroso, posfaador,
moyto mal senpre pensando!
E eu fornicio senpre usey
e senpre foy mal feytor,
en todo te fize error,
e, Seor, nunca gardey
as obras de piadade,
senpre te fiz desvontade,
nunca ningun ben pensey.
Et das aoutes que te deron,
Seor, eu foy olvidado,
e outrosy non foy gardado
da coroa que te poseron.
Non me acordey da prijon
nen de tua tribulaon
nen do mal que te fezeron.
Nos sete pecados mortaes
me deleytey sen conpensaon
senpre con maa entenon
vivi ennos veniaes
e darlles conta non sey,
furtando, mintindo, roubey
con grandes pecados carnaes.

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 64

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 65

Seor, tanto mal ey feyto

que o non poso contar.
Porende, non me queyras olvidar,
meu Seor, ja en teu pleito,
que contar non poderia
os pecados que cada dia
contra ty fao sen jeyto.
Ja a ty me tornarey
con moy pura devoon
que me des consolaon:
meu Seor! confesarey
todolos meus pecados
que ey feytos e pensados
e contigo me yrey.

Poys que ja quero morrer

Poys que ja quero morrer
mando ben alta fazer
a cova para meter
meu corpo dentro en ela
da que soo moy namorado
e por quen paso coydado
e me ten atormentado,
que moy linda e bela.
Mando ali enterrar
meu corpo, en seu lugar,
poys que me quiso matar
sen lle eu fazer error,
e me dou tribulaon,
e trouxo en sua prijon
senpre o meu coraon,
seendo eu seu servidor.

Maldigo mia ventura

Maldigo mia ventura
e o dia en que eu nascin!
pois triste, coytado, maldito de min!
por mia seora vivo en rancura.
Maldita seja sua fremosura,
e o dia en que a eu vin!
E maldito o dia en que a coocin,
poys por ela vivo en amargura!
Pero non a culpo, ca non de culpar,
mays culpo a min e ao que me fadou,
que me tal fada ao colo deytou,
que ja sobre min non poso tornar.
E culpo a min, que a foy amar,
e culpo meus ollos e meu coraon,
que me deytaron en tal aflion
que noytes nen dias non poso folgar,
que un dia a mia seor preguntey
(a esta por que paso coytas e dolor):
Dizede vs, mia nobre seor,
poys que vos servi e nunca errey,
se de vs galardon algun averey,
ou se esperarey en vosa mercede.
E ela me diso: Por certo sabede
que no me demandardes culpa non ey.
Porende culpo triste, coytado,
a min e ao que me foy engendrar
e tanta vergona a min quiso dar,
poys que vivo de mia seor alongado,
que por vergona eu ando anojado
e vivo triste sen ningun placer,
porlo qual moyro e quero morrer,
ou se viver, viverey penado.

E mando moy ben tanger

os sinos por cooscer
a que me trouxo en poder.
Tangeran toda sazon
pero que me non quis confortar,
ante me leyxou penar
e moytas coytas pasar,
non sey eu por qual razon.

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 66

04 Documentos Quique_02 3-Bouzada / Lage 13/06/13 12:54 Pgina 67

Mia seora, por vosa nobreza

Dizede, seora, poys que vos servi

Mia seora, por vosa nobreza

querede ora meu cor confortar,
e tirar a min de tanta graveza
e dolor e grande pesar,
e non me leyxedes tanto penar,
mays querede a min responder
se voso talente a min de valer
ou por voso amor me leyxardes matar.

Dizede, seora, poys que vos servi

no tenpo pasado, segund que sabedes:
Por que me dades coytas asy?
Segund de presente, agora veedes,
mia senora, gran torto fazedes
dar-me penas e graves tormentos.
Non saberia de taes mudamentos:
o mal que paso entende-lo devedes.

Querede-me ora dar bon recado

e confortar este meu coraon,
que meu corpo vive penado
con gran dolor e tribulaon.

Mia seora, sabedes moy ben

que moytas vezes a min me disestes
que senpre seria voso talen
atender o que me prometestes.
E poys, seora, tal ben me fegestes
nenbrade-vos do tenpo pasado:
o ben que ouvemos non seja olvidado
poys que, seora, amar-me quesestes.

Se de vs non ey galardon
desta terra me yrey alongar,
ante que tal vida agora pasar
e viver en tal maldion.
Finda
Meu desejo ja chega a morte,
caentura, dolor, pesar forte
que ora paso en esta sazon.

Mia seora de gran fremusura,

en vosa mercede eu seja nenbrado:
poys que quiso mia ventura
de por vs viver tan atormentado,
pido-vos ora que aja recado,
mia seora, por vosa mercede,
e o que me prometestes a min atendede,
e non me leyxedes viver enganado

So vosa esperana conven-me morrer

So vosa esperana conven-me morrer,
pero senpre en vs esforo terrey,
e por onde for, seora, direy
que so voso ben eu querrey viver,
porque teo esforo de vs me fazer
todo prazer e bon gasallado,
e por onde for yrey namorado,
seora, de vs, con moyto prazer.
En todo tenpo eu me chamarey,
seora, a vs e a voso ben,
e en vos servir non mingarey ren,
como aquela que amo e amarey
quanto que agora, e senpre chorarey
se non me mostrades de vs bon talent.
Ah, luz nacida escontra orient,
de min vos nenbrade, que ora morrerey!
Mia seora, quen me preguntar,
non sey que lle diga por que ando nojoso,
que meu coraon anda pensoso,
e non sera farto de senpre chorar.
Porende, vos rogo que queyrades tornar
a este meu corpo o meu coraon,
que vs-lo tragedes en vosa prijon,
e non lle queyrades mays tormento dar.