Kebike I Say 1 .

1995

Kitaplk Tarihimizden Bir sim:

Kaspar Efendi
Ali Birinci
T ^ ilaplk, tarihimizde kitap
-**" dkknlarnn ortaya k, Trk
e kitap basan matbaalarn oalmasn
dan ok sonra, umum bir ifade ile, ancak
19. asrn son eyreinde gereklemitir.
Daha nce baslan kitaplar, mecmualar ve
gazeteler ttnc ve tmbekici (nargile
ttn) dkknlarnda ve Okularba'daki Sarafim Kraathanesinde satl
yor; sadece yazma eserlerin satld Sa
haflar ars'nda henz kabul ve itibar
1
grmyorlard .
Bcyolu'nda ve Galata'da ecneb lisan
da kitap basan matbaalar ve satan kitap
lar gznnde bulundurulmazsa, daha n
celeri basma ve satma ileri Simkehane
(Beyazd), Krkler Han (Mercan YoSermcd Muhtar Alus, "Babli Caddesinde bir
vakitki gazete, matbaa ve idarehaneleri. Tbilcr,
Kitaplar..." Yeni Sabah no. 1727 (14 Mart
1943) s. 3

kuu). Caml Han (Asmaalt), Vezir Han

(emberlia) Sabuncu Han (Beyazd),
Kk Yeni Han (emberlia) ir
Efendi Han, Halil Han (Alaca Hamam),
Kk Yldz Han, Yorgiyadis Han
(Bahckap), Fatih, Slcymaniye, Eyb
ve skdar gibi mahallerde bulunan mat
baalarda yaplyordu". Babli Caddesi bu
sralarda herhangi bir matbaa iin mekn
olarak seilmemiti. Burada bir matbaa
amak iin ilk defa mracaat edenlerden
Mderrisinden Ahmed Muhtar Efendi'nin
ismi bilinmekledir3. Matbaalarn
Babli'yi de mekn edinmeleri II. Abdl-

"Islanbul Matbaalar" ismiyle hazrladmz

yazda daha geni bilgi verilecektir.
A. Muhtar Efendinin mracaat (12 Kasm
1870) neticesinde matbaa ap amadn henz
tespit edemedik (BOA Zabtiye Ayniyat Defteri
No. 105R. s. 24). Ayn ekilde "mracaat (25 Ocak
1876) bilinen ikinci ahs Kt Mehmed
Efendi'dir (BOA-Zabtiye Ayniyat Defteri, No.
1062. s. 221).

27

Kebike I Say 1 . 1995

hamid devrinde gereklemi ise de bu
bir bahs-i dierdir.
Babli'de kitaplarn almas, yni
dier bir ifade ile kitabn ttnc ve tmbekici dkknlarndan kurtulmas
hikyesinin ilk safhas, henz asgar bir
seviyede bile, aydnla kavuamamtr.
Hikyenin balangcnda trajik bir ksm
bulunmaktadr: Toros isminde biri, Arakel'den de nce, Babli'de, sonradan Reid Efendi Han olan ve o zamanlar k
dam Matbaas bulunan hann kaps kar
snda, bir zamanlar nl hakkak Antranik'in bulunduu dkknda bir kitap
dkkn am, ancak iler yrmeyince
kitaplar uvallara doldurup okka hesa
byla satarak brakp gitmiti4.
Toros Efendi'ye ramen Babli'nin
ilk kitaps olarak Arakel Efendi zikre
dilmektedir. Hakknda pek az bilgi bulu
nabilen Arakel Afyonkarahisarldr. stan
bul'a geldii vakit yeni baslan kitaplar
ttnc ve tmbekin dkknlarnda sat
lyordu. Sadece kitap satlan dkknn
ve bir mddet sonra da ismini tayan
matbaasn (1899) Babli'de at. Zama
nnda btn mekteplerde okunan Talim-i
Kraat' ilk defa kendisi toplayarak Mu
allim Naci'ye tashih ettirdikten sonra bas
trmtr. Arakel, kitaplarn devrin en
hretli muharrir ve melliflerine hazr
latmay iar edinmiti. Bu, bastrd ki
taplara ayn bir kymet kazandryordu.
Kitaplkta sadakatle koruduu dsturla
r vard. Kitaplarnn dallarn kat'iyen
krmaz, her eye ramen yksek fiatla
satmak islerdi. Sonunda bu yzden bor
land ve nihayet borcunu deyemez hle
gelince de ifls etti. Herhalde tarihimizin
ilk mflis kitaps oldu. Dkknn da en
4
Daha", Vakit, No. 1352 (15 Eyll 1921) s. 3. Bu
yazy M. Sleyman apanolu da aynen iktibas
etmitir (Basn tarihine Dair Bilgiler ve
Hatralar, stanbul, 1962, s. 44-48).

28

.Kaspar Efendi

n.aspar Kitabhanesi Esmi-i Kulb

ok borlu olduu Andon Nahnikyan'a
terkederek sefil ve perian bir hlde
Babli'den geti, dnyadan da gp git
ti. Bu arada nerettii Mektep mecmuas
da mekteplilerin en byk bilgi kaynakla
rndan biri olmutu5.
Arakel'in hazrlatp bastrd bir katalogu (Ara
kel Kitaphanesi Esami-i Ktb, stanbul, 1301
272+7 s.). O'nun Trk Kitaplndaki mstesna
yerinin de bir delilidir ve ayn zamanda bu bakm
dan ok kymetli bir bilgi hazinesidir. Arakel hak
kndaki tek mehacmz u yaz oldu: "Babali'nin
eski kitaplar". Kitap ve Kitaplk, Say 25 (15
ubat 1937) s. 4; Ne doum, ne de lm tarihini
tespit edebildik. Bu yazy Scrvcr R, skit aynen
naklediyor (Trkiye'de Neriyat Hareketleri Tari
hine Bir Baki}, stanbul, 1939, s. 117-121); Mek
tep iin bkz. Necat Birinci, "Mekteb", Trk Dili
ve Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul, 1986, C. 6, s.
229-230

.BRNC

Kebike /Say 1 . 1995

lk kitaplar hakknda yazlanlar anahallar ile bunlardan ibaret ise de gerein
bunlardan ibaret olmad aktr. Zira
her meslekte olduu gibi kitaplkta da
ilki tespit etmek bu kadar kolay olmasa
gerektir. stanbul'un en eski kitaplarn
dan Hac Kasm Efendi (Hoy, 1841-stan
bul, 8 Nisan 1932) stanbul'a geldii sene
(1862) girdii kitaplk leminin
1280'deki (1863-64) mensuplar olarak
emberlita'laki Celil Aa ile Kprba'ndaki Aleksan Aann yansraTnbekc Hasan Aa'dan bahsetmekte; Kitap
Arakcl'lcr, Karabet'ler ve Kaspar'larn
bu meslee 1290-1295 seneleri arasnda
girdiini ifadeden kendisini alamamakta
dr. 1862'de Hakkklar arsnda (im
diki Sahaflar ars) kitapla bala
yan Hac Kasm Efendi'nin ilk kitap
hakknda bir isim verememesi zerinde
durulmas gereken bir husustur. Bu arada
kendisinin ilk olma iddiasnda bulunma
mas da ayrca dikkati eken bir keyfiyet
tir. Dier taraftan Kur'an'm ilk defa izin
siz olarak Hac Kasm Efendi tarafndan
basld anlalmaktadr ki bu kitaplk
tarihinin ilklerinden biri olmaktadr6.
Kaspar Efendi'nin Hayat Hikyesi:
Bbl kitaplarnn en mhimlerinden
7
biri de Kaspar Efendi'ydi . Ksa sren bir
rn re ramen Kaspar Efendi Bbl
Caddesi'nde derin izler brakt. Devrin ki Nid Baylv, tik Trk Kitaplarndan
Kasm Efendi, stanbul, 1962 s. 6-20

Han

' Kaspar'n ismini A. hsan Tokgz (Matbuat Ha

tralarm) Kaspar (istanbul, 1930, C. I, s. 33) ve
bir baka yerde (stanbul, 1931, C. II, s. 112) Gaspar, Gvsa ise {Mehur Adamlar, istanbul, 19331935, C. 3, s. 872) Kaspar eklinde veriyor. Hak
kndaki bir yaz (Kitap ve Kitaplk, a.g.m., s. 34) ve bu yazy nakleden Server R. skit ise (a.g.e.,
s. 117-118) ismi Kaspar imlsyla veriyorlar.

laplar arasnda ismi ilk hatrlananlar

dan biri de daima O olmutur8.
Kaspar, 23 Ocak 1860 tarihinde Kayseri'de dodu9. Kendisinden kk karde
leri Hazine-i fiinn mecmuas ve Asr
Ktphanesi sahibi Kirkor Faik10, Vatan
Ktphanesi sahibi Ohannes Ferid
Babli'nin dier nl kitaplar oldular.
stanbul Hukuk Mektebi mezunlarndan

Hayat bir ansiklopediye (l.A. Gvsa, a.g.e., s.

872) madde olabilmi ndir kitaplardan biri ol
masna ramen Ahmet thsan Tokgz'n
htralarnn szm ona yalnlatrarak baskya ha
zrlayan Bay Alpay Kabacal tek satr bile bilgi
vermemitir (Matbuat Htralarm,
stanbul,
1993) yeri gelmiken ifade etmek gerekir ki Bay
Kabacalnn hazrlad bu bask ilm aratrma
larda kullanlmayacak bir hldedir (Ali Birinci,
"Matbuat Hatralarm'n karartlan talihi", Tarih
ve Toptum, Say: 118 Ekim 1993, s. 61-64). Bay
Kabacalnn bu yazmza verdii seviyesizlik nu
munesi yazs iin bkz. Ayn dergi, Say: 119, Ka
sm 1993, s. 2
"Mdir-i mesulmz Kasbar Efendi" Maarif,
No. 135 (19 Mays 1309-1310) s. 66; ibrahim
Alettin (Gvsa), a.g.e., s. 872; Kitap ve Kitap
lk, a.g.m., s. 3-4; Server R. skit, a.g.e., s. 117118.
Kirkor Faik Kayseryan, Kaspar'n kk. Va
tan Kitaphanesi sahibi Ohanes Ferid'in byk kar
deiydi. Kirkor da ie aabeyinin Ohanes Ferid'le
kendisini Kayscri'den getirtmesini takiben gazete
mvezzii olarak balad. Yedikule dndaki Kazlemeye kadar giderek gazete satyordu. Daha
dorusu kendisine verilen hat bu ekilde tespit
edilmiti. karmakta olduu Hazine-i Fnridan
(Aded 1,3 Temmuz 1308, s. 2) anlaldna gre
1875 senesinde stanbul'a gelmi olmaldr. Bir
mddet sonra Babli'de nce Asr Kitaphanesi'ni,
sonra da Musavver Terakki Gazetesini ve matbaa
sn kurdu (1896). Bir taraftan kitap bal, dier ta
raftan da Musavver Terakki Gazetesi'm, Mecmtai Lisan' ve kitaphanesinde onyedi sene tarih ya
zarl yapan O. Aznavur'un bamuharrirlii ile
Tagik (1887) isimli Ermenice gazeteyi kard. En
byk emeli gnlk bir gazete karmakt. Bunu
gcrekleliremeden ld (Kitap ve Kitaplk,
a.g.m., s. 4; Server iskit, a.g.e., s. 118). Ahmet Rasim'in (a.g.m.) bildirdiine gre Kirkor, kitaphanesinin yanmas zerine kitapl brakmak zo
runda kaldktan sonra bir mddet bakkallk da
yapm, veresiye yznden bundan da vazgemi
tir. A. Rasim'in Kirkor'la sohbetini naklettii yaz
s (bkz. dipnot. 4 ) 15 Eyll 1921 tarihlidir.

29

Kebike I Say 1 . 1995

dva vekili Artin Kayseryan bir dier
kardeiydi11. 17 mays 1879 Cumartesi
gn, cebinde birka yz kuru sermaye
ile stanbul'a ayak bastnda yirmi ya
nn iindeydi1'.
Kaspar da, dier meslektalar gibi, ie
gazele mvezzilii ile balamt. Daha
nce baz kk al-veri ilerinde bu
lunmu ise de bundan hemen vazgemili. Kaspar, Arakcl ile Kpr banda; Ka
rabet ise Beyazd tarafnda mvezzilik
yapyorlard. Sermayesini be-on sene
zarfnda nce birka yz, daha sonra bir
ka bin liraya ykseltti13. Arlk gnl
verdii kitapla balayabilirdi.
Kaspar, nce Bcyazd'da Tramvay
Dura civarnda kk bir kitap dk
kan at. Bir mddet sonra yine
Babli'nin nl kitaplarndan biri ola
rak larihc geen Karabet Efendi'yle
mtereken Bbl Caddesi'ndc, Ermeni
harfleriyle Trke olarak karlan Ceride-i arkiye gazetesinin matbaas (kum
lusu 1877 (1293) altndaki sucu
dkknnda at 14 . Bu beraberliin ka
Kirkor'un bu tarihte sa olduu anlalmakladr. O.
bu tarihten, belki de kendisini ok seven Ahmet
Rasim'den (21 Kyll 1932) sonra lmtr. A. Ra
sim, O'nun lmnden haberdar olsayd hakknda
muhakkak bir yaz yazard diye dnmek mkul
grnyor.
Kardelerden Ohanes Fcrid ile Artin Kayseryan
hakknda bir bilgiye rastlayamadk.
12
Maarif, a.g.m.. s. 66; Kitap ve Kitaplk,
a.g.m., s. 3; skit, a.g.e.. s. 117; Kardei Kirkor Faik'in Mecmuas Hazine- Fnn ("Kaspar Efendi",
Adcd38, 17 Mart 1310, s. 301) Kaspar'n stan
bul'a gelii iin 1875 (1292) senesini vermektedir.
Biz, Kaspar'n kendi mecmuas Maarifteki tarihi
tercih ettik.
- "Kaspar Efendi". Hazine-i Fn'n, a.g.m., s.
301; Ahmed Rasim. a.g.m., s. 3; apanolu, a.g.e.,
s. 47.
1 4
Hazine-i Fiinftn, a.g.m., s. 301: Ahmet Rasim,
bu dkknn adresi olarak Kirkor Faik'in Eski Zabtiye Soka'nn (imdi ir Efendi Caddesi) giri
indeki bir dkkndan bahsediyor (agm). S.M.
Alus'un yazsna gre bu yerin sokaa girite sa
ke olduu anlalyor.

3Q_

, Kaspar Efendi
sene devam ellii bilinmiyorsa da vefatn
dan alt sene nce yni 1888'de kendi kitaphanesini, Kaspar ktphanesini; 28
Ocak 1889 tarihinde ise yine kendi ismini
tayan matbaasn ve mcellithanesini
Bbl Caddesi'nde (no. 23, 25 ve 27) a
maya muvaffak oldu .
Kitaplk tarihimizin ilk hatrlanan isim
lerinden biri olan Kaspar yeni kavutuu
matbaa, mcellithancsi ve kitaphanesi'nin
banda sadece alt sene bulunabildi. Bu
nun son bir senesini ise mvezzlik devri
nin menhus yadigr olan romatizma y
znden hasta yatanda geirdi. Nihayet
23-ubat 1894 Cuma gn Gedikpaa'da
Kilise Soka'nda 22 numaral hanesinde
hayata veda etti. Bir 23 Ocak gn (1860)
Kayseri'de balayan hayat bir baka ayn.
ubatn (1894) 23'nde stanbul'da niha
yet bulmutu. Otuzdrt yan bitireli ta
mam tamamna bir ay geiyordu. Os
manllarda yeni nev', yni sadece matbu
eser salan kitaplarn en kdemlisi ve en
gayretlisiydi. Pazar gn akraba ve ahba
bndan zevat olduu hlde Balkl Kabrislan'na defnedildi . Drt sene nce ev
lenmi, biri kz. biri erkek iki ocuu ol
mutu; vefatnda sadece kz hayattayd.
lm zerine gen refikas, kitaphane-

Hazine-i Fnn, a.g.m., s. 301; Kaspar'n mat

baa ruhsat 28 Ocak 1889 tarihini tayor (BOADH-MM Defteri No. 2944-3, s. 14). Ruhsat 9 Ka
sm 1897 tarihinde tecdid edilmitir. Caddenin 25
numarasnda bulunan matbaa Trke. Franszca.
Ermenice ve Rumca kitap basabiliyordu. Ayrld
i orta Karabet Efendi skdar'da lcadiyc'dc
Hamamcba sokanda oturuyordu ve kendinden
ok sonra 10 Haziran 1893'tc matbaasn yine
Babli'de 20 no.lu mahalde aabilmiti (Ayn def
ter s. 81): Kaspar'n ruhsattaki ismi de kardelerin
de olduu gibi Kayseryan ekiyle verilmitir. Biz,
tannd zre, sadece Kaspar dedik.
(Ahmet hsan Tokgz). "Kaspar Efendi", Ser
veti Fnn, no. 158 (10 Mart 1310) s. 27-28; Ha
zine-i Fnn, a.g.m., s. 301-302; Maarif (a.g.m.)
Kaspar'u lam bir sene drt gn hasta yatanda
kaldm bildiriyor.

BRNC

Kebike I Say 1 . 1995

nin ktibi Perseh Keiyan'la evlendi17.

Kaspar'u
Neriyat Tarihimizdeki Yeri:
Kaspar Efendi meakkatli bir alma
safhasndan sonra 1888'dc kitaphancsini,bir sene sonra matbaasn amt.
Matbaas Bbl Caddesi'nin 25 numara
l hanesindeydi. Bunun iki tarafnda bulu
nan 23 ve 27 numarada da kitaphanc ve
mcellithanesi bulunuyordu. Yalnz bu
numaralarn hangisinin kilaphane, hangi
sinin mcellilhanc olduu ayr ayr belir
tilmemitir. Bu numaralar ir Efendi
Caddcsi'nc (eski Zabtiye Soka) giriine
yakn, yokuun sa5 srasnda bulunuyor
du.
Kaspar Efendi'nin kitapla balad
devir Maarif Tekilt'nn imparator
luk corafyasna yayld, ibtidalcrin,
rtiyelerin ve idadilerin ald bir za
mana denk dyordu 18 Her eit kitap,
mecmua, gazete ve bilhassa ders kitapla
rna ihtiyacn ve talebin her geen gn
artmas bu vadide alacak olanlara yeni
yeni frsatlar yaralyordu. Kaspar'n byle
bir vasatla alkanl bir araya gelince
ortaya Babli'nin ilk dikkate kitaphanc,
matbaa ve mcellilhanc sahiplerinden biri
kmt. O, kendi kard Maarifin
ifadesine gre ondokuz; kardei Kirkor
Faik'in Hazine-i Fnt'und gre onbe
yanda stanbul'a gelmi ve kendi gayre
tiyle bu ehirde Trke ve Ermenice oku
yup yazmay renmiti. Kitapl bir

Parseli Keiyan'm Kaspar Kitaphancsi'ni ne

kadar yasalln ve kendisinin ne kadar yaadn
bilemiyoruz. Ancak, o aynca Tefeyyz ktpha
nesini kurmu ve birok mektep kitab bastrm
tr. 1937'de sad ("Babli'nin Kski Kitaplar",
Kitap ve Kitaplk, Say 26.15 ubat 1937. s. 4).
1 8
Geni bilgi iin bkz. Bayram Kodaman, Abdlhamicl Devri Eitim Sistemi, stanbul. 1980, 277

sevda hline getirmiti. Kitap mellifleriylc ve muharrirleriyle mnasebetlerinde

nzik ve gleryzlyd .
Mektepler iin basl kitaplan Tedrisat- btidaiyc Ktphanesi. Tedrisat-
Rtiye ktphanesi. Tcdrisat- dadiye
Ktphanesi ve Tedrisat- Aliye ktpha
nesi ad altnda tasnif etti. Kendi ifadesi
ne gre beyz civarnda kitap basmt.
Bu hizmetlerinden tr kendisine II. Abdlhamid tarafndan beinci rtbeden
Mecid nian ihsan buyuruldu .
Kaspar'n basl kitaplarnn bir d
kmn yapmak ayr bir aratrma mev
zuudur ve bir yaznn snrlarn
91

amaktadr . Kitaplan bir taraftan mat

baasnda bastrrken, dier taraftan da
mccllihanesinde ciltlettirmitir. Talebe* lla:ine-i Fn'n, a.g.m., s. 302
2 0

Heyet-i Tahririye, "Tahdis-i Nimet", Maarif,

No. 71 (29 Tcrin-i evvel 1308-10 Kasm 1892) s.
1; Kaspar'n kran-nmesi, "Ar/.- kran ve tah
dis-i nimet" No. 72 (5 Terin-i sn 1308) s. 308309; Kardei Kirkor Faik de, birok meslektalar
gibi, beinci rtbeden Mecid nian ihsan buyrulan
bir baka kilapdr. (Hazine-i Fn'n, No. 6, 4
Austos 1310. s. 42). Arzu edenler zamann gaze
te ve mecmua sayfalarnda, ayrca Babakanlk
Osmanl Arivindeki Taltifat Defterinde benzeri
birok kayt bulabilirler.
21 Kaspar'n nerettii kitaplarn kataloglarndan
Mill Klphane'de (Ankara) bulunanlarn knye
leri ve numaralarn veriyoruz: 1) Kaspar Kiitiiplanesi Esami-i Kiitb. (y+y) 29 s. yeil ktl. Bu
sondan eksik olsa gerektir (1973 A 697). 2)Kaspar Ktphanesi Esami-i Kiitb-zeyl, Kaspar
Matbaas, stanbul, 1307. 29 s. Nohud ktl (06
MK KUT. A. 1861); Bu son kataloga gre Kaspar
Efendi son 8-9 ay zarfnda (Tedrisat- lblidaye
Ktphanesi 19, Tcdrisat- Rtiye Ktphanesi:
12, Tedrisat- dadiye Ktphanesi:7. Tedrisat-
Aliye Ktphanesi: 1, Kaspar Ktphanesi Ro
manlar 15, Asr- Mteferrika: 11, Ermeni harfli
cscr:2) 67 eser nerelnili. 3) Kaspar Ktphane
si Esami-i Kutub, Kaspar Matbaas, istanbul.
1308 112 s. Pembe ktl (1966 A. 692), 4) Kas
par Ktphanesi Esami-i Kulb. Kaspar Matbaa
s, 1311 176 s. Yeil ktl (1966 A 693), 5) Kas
par Ktphanesi Esami-i Ktb. Kaspar Matbaa
s. 1312, 191 s. pembe ktl (1971 A. 387).

31

Kebike I Say 1 . 1995

lere datlan ciltli mkfat kitaplar ara

snda Kaspar'n mcellithanesinden
kanlar hl sahaf raflarnda bulunabil
mektedir. Dier taraftan, Arakel'in aksine,
Kaspar her frsatta tenzilt yaparak kitap
larn okuyucuya ulatrmtr. Posta
creti de kendisine ait olmak zere be av
mddetle yzde on tenzilt yapmasnn
yanm bilhassa clus mnasebetiyle da
ha byk tenziltla kitap satyor; stelik
buradan salad hslatn bir ksmn
hayr messeselerine balyordu. Bu
cmleden olarak 1892 senesinde 31
Austostan itibaren yzde yirmibe
tenziltla kitap satarak toplanan 263 ku
ru 10 parann yansn Darlaceze'ye ve
rilmek zere Dahiliye Nezareti'ne teslim
etmi; ayrca bu tenzilt iyi bir ekilde
duyurulamad gerekesiyle iki ay daha
uzatlmt23.
Kaspar dier taraftan mellif, muhar
rir ve mtercimlerin eserlerinin telif hak
kn en uygun artlarla almay taahht
ediyor; mtereken veya kendi hesaplar
na kitap bastrmak isteyenlerin kendisine
olan basma masraflarnn bir ksmn ki
tabn hslatndan tahsil ediyordu24. Ger
ekletirilen bir baka i ise stanbul'da
baslan belli-bah gazetelere abone kay
detmekti. Bunlardan Tercman- Hakikat
ve Saadet gazetesinin (senelii sikke-i
hliye ile 291 kuru, 20 para; alt aylk
155 kuru, 30 para, aylk 83 kuru);
Tarik (Mecidiye 20 kuru hesabyla se
nelii 250, alt ayl 13, ayl 70),
*** Kaspar Ktphanesi Esami-i Ktb, (y.x.y.)
29 s. (1973 A 697)
2 3

"lfade-i Mahsusa" Maarif, No. 72 (5 Terin-i

sn!308)s. 316.
16.

32_

Kaspar Ktphanesi Esami-i Ktb, 1311, s.

. Kaspar Efendi

Mizan (Mecidiye 20 kuru hesabyla 100

nshas 100, elli nshas 55), Osmanl
(senelii 134), Servet (senelii 260, alt
ayl 140), Zuhur ve Sabah (senelii
130, alt ayl 70 ve Musavver Cihan
(senelii 130, alt ayl 70) gazeteleri
zikredilebilir. Ktphane nerettii ro
manlar iin de Dersaadet iin 20; tara
iin posta cretiyle beraber 25 kurua
abone kabul ediyordu .
Kaspar'dan gnmze kalan bir htra
da Maarif mecmuasdr26. Ahmed Naci
adna alnan imtiyazla karlan Maa
rifin zamann Mektep ve Hazine-i
Fnrila beraber en mhim mektep ve
ocuk dergilerinden biri olduu, talim ve
terbiye tarihimizde mhim bir yer tuttuu
aktr27.
lk says, 24 Nisan 1892 tarihinde
kan mecmua siyasiyattan maada hereyden bahsediliyor ve Perembe gnleri
kyordu. Fiat 20 parayd. 16 sayfalk
hacmi Kaspar'n lmnden sonra (no.
137, 2 Haziran 1310) 8 sayfaya indi.
Mecmua ikinci senesinde her nev ilm ve
fenn yenilikleri takip etmeyi ve duyur
may vaad ediyordu. Bunun yanm hu
kuk, bahriye,riyaset,riyazetve ticaret gi
bi mevzularda da yazlar koymaya bala
d. Aynca ilk sayfada bast ahs veya
baka eylerin resimleri hakknda yazlar
ilve edildi. Derginin fiatn artrmaks
zn daha ok resim koymak iin matbaa** Kaspar Ktphanesi Esami-i Ktb-zeyl, s.
28-2
2 o
Kaspar. haftada iki defa ulm ve fnun'dan ba
his Mektep isimli bir mecmua nerine ruhsal iin
verdii arzuhal 10 ubat 1305 tarihini tamakta
dr (B.O.A. Dahiliye Nezareti Matbuat Mdiriyeti
Defterleri, no. 2949-8, s. 16) Ancak bu iznin Ma
arifolarak kt anlalyor.
Bu mecmualarn her biri hakknda, Eitim fa
kltelerinde, tez yaplmaldr.

Kebike i Say 1 . 1995

nn hakkak dairesi geniletildi ve yeni

aletlerle ikml edildi. Eskisine nisbetle bir
kat daha l kada baslmaya baland
ve mecmuadaki riyasiye meselelerini ilk
zenlere hediyeler verme usln
getirdi 28 . Mecmua nc seneye girer
ken bu defa iyi kt (Avrupa) kullan
maktan yerli mal (sanayi-i dahiliye) ka

d kullanmay tercih ettiini duyuran

mecmuada devrin nl imzalar grl
mekledir. Yaz ve iirlerin altnda bulu
nan imzalardan bzlarn, bir fikir vere
bilmek
maksadyla,
sralyoruz:
vanzdc Mchmed Sleyman, Abdlahad
(Yusuf Kemal Tengirek'in kardei). Dr.
kr Kmil (Talimciolu), Hocazde
Cevdet (Ahmet C. rctmenolu), eyh
Vasfi, Mehmcd Cell, Muallim Feyzi, crafeddin Manum, Ahmed Cemal. Andelib (Faik Esad), Tevfik Lmih. Zeki Megamiz, Hseyin Vassaf, Siyret (Hseyin
S. zsever), Ferid (Kam), Mustafa Hayrullah (Diker). A. Nadir (Ali Ekrem Bolayr), A. Rza Tevfik (Blkba), Ahmed
Hikmet (Mflolu). Haydar Rfal (Yo
rulmaz), ibn Fikri Ltfi (LtF Fikr), Res-

-BRNC

nolu Ahmed (A. Cevad Emre), smail Sa

fa, Halid Safa. Son saylarda Samih Rifat
mecmuann bamuharirliinde bulun
mutu.
Maarif m ilk dizisi 204 (9 Terin-i sun
1311) say kmtr. Kaspar Efendi'nin
grebildii son says 134. (22 ubat
1894) numaral olanyd. Ertesi gn (23
ubat 1894) lm zerine sonraki says
(135) ancak 31 Mays 1894 Perembe g
n karlabilmiti. Mecmuann 35 say
lk ikinci dizisi, yine haftalk olarak 21
Kasm 1895-10 Eyll 1896 tarihleri ara
snda karld ve bu son say ile neriyat
dnyasna veda elti. Kaspar'n iaret edil
mesi gereken son bir icraat da Mkem
mel Kamus-1 Osman' (Kaspar Ktpha
nesi. 1309 448 s.) isimli lgati basmasdr.
Kaspar Efendi'nin vefatnn zerinden
tam yz sene geti. 19. asrn son eyre
inde mektep seferberliine matbaas,
mcellithanesi ve kilaphanesi ile katlan
larn n safnda bulunanlardan biri ol
mutu. Byk bir karasevda ile kurduu
kitaphanesinin banda sadece alt sene
bulunabilmi; bunun da son bir senesini
romatizma arlar iinde kvranarak ya
tanda geirmiti. Delikanl denecek bir
yata hayata veda ettiinde sadece 34 ya
ndayd ve maarife hizmetlerinden lr
beinci rtbeden Mecid nianna nail ol
mutu. imdiye kadar olduu gibi bundan
sonra da kitaplk tarihimizin minnetle
anlacak, ismi kitabn sevdallar arasnda
dilden dile dolaacaktr. Topra bol ol
sun.

Matbaa ve Ktphane sahibi Kaspar. "fadc-i

Mahsusa", Maarif, no. 53 (2 Temmuz 1308) s. 12.

,33