PSIHOLOGIJA, 2013, Vol.

46 (1), 7791
UDC 376.1-056.263-053.5:81'221.22 ; 371.26-056.263-053.5
2013 by the Serbian Psychological Association
DOI: 10.2298/PSI1301077R

Uloga znakovnog jezika u unapreivanju

komunikativne sposobnosti i kolskog uspeha dece sa
oteenim sluhom
Vesna Radoman1 i Gordana Nikoli2
1

Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Univerzitet u Beogradu, Srbija

2
Pedagoki fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Srbija

Kontroverza o efektima znakovnog jezika gluvih na njihova komunikativna i obrazovna

postignua, predmet je aktuelnih istraivanja kojima se prvi put prikljuuje ovo koje se bavi
efektima srpskog znakovnog jezika Primenjen je tip eksperimenta sa paralelnom grupom na
uzorku od 60-oro dece sa oteenjem sluha, uzrasta od 8 do 12 godina. Eksperimentalna i
kontrolna grupa su inicijalno ujednaene na osnovu stepena slunog oteenja, komunikativne
sposobnosti, IQ-a, uzrasta, pola i kolskog uspeha. Tokom petomesenog svakodnevnog
uea u radu komunikativne radionice, eksperimentalna grupa je uila srpski znakovni jezik.
Kontrolna grupa tokom ovog perioda nije bila izloena tretmanu. Po eksperimentu, grupe
su retestirane u pogledu komunikativnih sposobnosti (Skala komunikativnih sposobnosti) i
uporeene po kolskom uspehu.
Rezultati su potvrdili efektat uenja srpskog znakovnog jezika na unapreenje verbalne
receptivne i ekspresivne sposobnosti, globalne komunikativne sposobnosti i kolskog
uspeha. U istraivanju je takoe potvrena validnost, pouzdanost i diskriminativnost Skale
komunikativne sposobnosti.
Kljune rei: oteenje sluha, znakovni jezik, verbalni, bilingvalni, kolski uspeh

Razliiti pristupi razvoju dece oteenog sluha uticali su na kreiranje

velikog broja, esto potpuno suprotnih rehabilitacionih i obrazovnih programa,
koji su se razvijali i menjali od sredine osamnaestog veka do danas. Tokom istorije
obrazovanja, habilitacije i rehabilitacije dece sa oteenim sluhom smenjivala
se dominacija oralne (verbalne) komunikativne metode nasuprot znakovnoj
(gestovnoj). Na meunarodnom kongresu o obrazovanju dece sa oteenim
sluhom 1880.g. u Milanu usvojena je rezolucija o iskljuivom korienju oralne
metode nakon ega je znakovni jezik zvanino potisnut iz kola za gluvu decu to
je u velikom broju kola prisutno i danas. Ovakav odnos doveo je i do zabrane
korienja znakovnog jezika u radu sa ovom decom. Pristalice oralistike kole
1
2

radomanvesna@yahoo.com
gocadra@gmail.com

78

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

(Guberina, 2010; Markides, 1983; Pollack, 1981) smatraju da osobe oteenog

sluha moraju da se oslone iskljuivo na govor, dakle verbalnu komunikaciju. Oni
kritikuju neverbalnu znakovnu komunikaciju zato to smatraju da je znakovni
jezik isuvie konkretan, teko prenosi apstraktne pojmove i oteava razvoj
apstraktnog miljenja kod gluve dece (Savi, 2002). Za ovo istraivanje je bitna
zamerka oralista da znakovni jezik oteava razvoj sposobnosti i motivacije za
sticanje govornog jezika i verbalne komunikacije. Pristalice znakovnog jezika
(Meadow, 1980; Mindel & Vernon, 1987; Taub, 2001) insistiraju na. korienju
vizuelno gestualnog modaliteta i efektivnosti znakovnog jezika .
U prilog afirmativnom pristupu znakovnom jeziku su istraivanja autora
koja ukazuju na vanost znakovnog jezika i njegovog korienja kao i potrebu
paralelnog korienja i oralne i znakovne metode u formi bilingvizma (Gregory
et al., 1999; Spencer & Marschark, 2010; Wilbur, 2000) .
Danas je jo prisutna praksa isto oralne, nasuprot znakovnoj metodi.
Podvojenost teorijskih pristupa i bipolarni metodski pristupi potvruju svu
sloenost u razumevanju posledica oteenja sluha. U prilog injenici da su
jo uvek nedovoljno sagledane potrebe dece oteenog sluha stoje i brojna
istraivanja iz oblasti obrazovanja i kolskih postignua koja ukazuju na
znaajna zaostajanja gluvih uenika od njihovih tipinih vrnjaka (Marschark,
1993; Quigley & Paul, 1984). Posezanje za znakovnim jezikom (prvo misionari,
zatim istraivai, prosvetitelji i roditelji) rezultat je, pre svega, prihvatanja
injenice da maternji jezik ne mora da ima i svoj auditivni aspect. Pionirski
iskoraci prema znakovnom jeziku i njegovo uvaavanje te ukljuivanje u
lingvistiku porodicu sa ostalim jezicima, vremenom je omoguilo prerastanje
iz zone nerazumevanja i nasluivanja njegovih punih lingvistikih kapaciteta,
u zonu shvaenog i usvojenog, ne samo kada je re o interpersonalnoj
komunikaciji ve i kada je re o razumevanju njegovih dometa, odnosno
potencijala za ukupni psihosocijalni razvoj. Ipak, monogim akterima (nauka,
obrazovanje, roditelji) i danas ostaje kljuna dilema koja se tie same vertikale
koju u sebi nosi znakovni jezik, odnosno, svedeno reeno, da li znak moe da
nadomesti sve dimenzije rei. Radi lakeg sagledavanja pitanja i dilema o ulozi
znakovnog jezika, neophodan je osvrt na istorijat istraivanja i prihvatanja
znakovnog jeziku u radu sa gluvom decom. Znakovni jezik izlazi iz anonimnosti
pojavom arl Miel De lEpea (17121789.) i njegovog sledbenika Ambruaza
Kikerona Sikara (17421822.), koji su prepoznali znakovni jezik kao kljunu
komponentu u radu sa gluvom decom. Oslanjajui se na tekovine francuske
kole, uveni ameriki pedagog Tomas Galodet (17871851.) unapredjuje i
usavrava ameriki znakovni jezik (u daljem tekstu ASL) zatim osniva Galodet
koled, univerzitet na kome se predaje iskljuivo znakovnim jezikom i koji
od osnivanja do danas predstavlja najznaajniji obrazovni, umetniki i nauni
centar kulture gluvih. Nakon Milanske konferencije i zabrane znakovnog jezika
on se ponovo povlai iskljuivo u okrilje zajednica gluvih osoba, da bi ponovno

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

79

buenje interesovanja za ovim jezikom poelo tek od sredine 20-og veka,

kada se pokreu mnoge studije koje se bave istraivanjem znakovnog jezika
gluvih sve do danas (Bellugi & StuddertKennedy, 1980; Gregory et al., 1999;
eadw, 1980; Spencer & Marschark, 2010; Stokoe, 1960; Wilbur, 2000).
Inostrana istraivanja ove problematike svode se uglavnom na ispitivanje
ASL-a i njegovih veza sa kognitivnim i jezikim postignuima dece oteenog
sluha. Daniels (Daniels, 1994) je izvestio o projektu u kome su predkolska
deca normalnog sluha pohaala kurs ASL-a i pronaao znaajno vie skorove
na testu razumevanja renika engleskog jezika u poreenju sa grupom koja
nije uestvovala u projektu. Istraivanje o meudejstvu kognicije, znakovnog
jezika i pismenosti kod 21 gluvog uenika na uzrastu od 815. godina (Prinz
& Strong, 1998) pokazalo je znaajne korelacije izmeu ASL kompetencija
i razumevanja engleskog (Psihoedukaciona baterija) i produkcije na testu
pismenosti iz engleskog jezika (TOWL). Vilbur (Wilbur, 2000) je utvrdio da
ASL direktno razvija visok nivo vetina potrebnih za fluentno itanje i pisanje
engleskog jezika i da je opta korist uenja znakovnog jezika (kao prvog jezika
kod gluve dece) stvaranje bilingvalne situacije u kojoj onaj koji ui ima korist
poto jedan jezik podrava usvajanje drugog jezika kao i to prenosi opte
znanje. Interesantno je istraivanje o uenju italijanskog znakovnog jezika
od strane uenika normalnog sluha prvog i drugog razreda osnovne kole
(Caprici, Cattani, Rossini, & Volterra, 1998) u periodu od dve godine, koje
je pokazalo da znakovni jezik unapreuje ekspresivni govor, panju, vizuelnu
diskriminaciju i neverbalnu inteligenciju. Postoje istraivanja koja ne potvruju
uticaj znakovnog jezika na verbalnu komunikacuju kao to je to u istraivanju
Girsa i saradnika (Geers & Schick, 1988) iji nalazi ne potvruju facilitativne
efekte treninga na usvajanje verbalnih jezikih vetina.
Za na rad su takoe vana straivanja (Geeslin, 2007; Spencer &
Marschark, 2010) koja pokazuju da je korienje znakovnog jezika unapredilo
akademska postignua gluve dece mada ima i onih koja to ne potvruju (Johnson,
1989). Marark (Marschark, 1993) u svojoj knjizi Psiholoki razvoj gluvog deteta
navodi vei broj istraivanja u kojima su gluva deca bila izloena kombinovanom
manuelno-oralnom, ili samo manuelnom metodu komunikacije, naspram
iskljuivo oralnog metoda. Pokazalo se da meu njima nema razlike u obrazovnom
postignuu, govornom razvoju, itanju sa usana i psihosocijalnoj prilagoenosti.
U naoj sredini jo uvek ne postoji standardizovani srpski znakovni jezik
ve deca kao i odrasli oteenog sluha spontano koriste razliite varijante
znakova koji imaju mnogo lokalizama (za isti referent, u razliitim sredinama
koriste se razliiti znaci).Ovaj jezik kojim se slue osobe oteenog sluha u
naoj sredini ne ui se u kolama za decu oteenog sluha ve se on spontano
razvija i koristi unutar populacije oteenog sluha. Istraivanje sprovedeno u
naoj sredini (Radoman & Nikoli, 2009) utvrdilo je da djaci iz dve beogradske
kole za decu oteenog sluha raspolau veoma siromanom znakovnom

80

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

leksikom, da je njihov znakovni jezik nisko fluentan, vrlo redukovan,

pojednostavljen, i optereen lokalizmima. Istraivanje obavljeno u naoj
sredini radi ispitivanja nivoa akademskih postignua gluve dece, nakon prvog i
drugog obrazovnog ciklusa (kraj etvrtog i osmog razreda, a testirana su znanja
iz nastavnih predmeta srpski jezik i matematika), pokazalo je veoma niska
postignua gluvih uenika (Nikoli, 2010). Takoe u naoj sredini, istraivane
su specifinosti u pisanju (Dimi, 1996) i itanju (Dimi, 1997) srpskog jezika
kod dece oteenog sluha .
U naoj sredini je krajem devedesetih, u okviru Centra za integralni
razvoj gluve dece u Beogradu, razvijen i primenjen Metod integralnog razvoja
dece sa oteenim sluhom (u daljem tekstu MIRDOS) koji je koncipiran za
podsticanje razliitih razvojnih oblasti u kojima najee zaostaju gluva deca, a
koji se realizuje kroz komunikativnu, kognitivnu, kreativnu i dramsku radionicu
(Radoman & Nikoli, 2000b; 2002).
iri okvir za komunikativnu radionicu u okviru MIRDOS-a predstavljaju
principi Svetske federacije gluvih (WFD) o vanosti znakovnog jezika, koji je i
u naoj praksi dugo potiskivan, ak zabranjivan gluvoj deci. Njihove preporuke
odnose se na priznavanje i primenu znakovnog jezika koja ukljuuje i potovanje
kulture i identiteta gluvih osoba kao i zalaganje za bilingvalno i celoivotno
obrazovanje na znakovnom i verbalnom jeziku za osobe oteenog sluha.
Posebno je potrebno istai da su Ujedinjene nacije Konvencijom o pravima
osoba sa invaliditetom iz 2006, obezbedile znakovnom jeziku status jezika
nacionalne manjine (Batterbury, 2012).
Polazni teorijski okvir ovog istraivanja je kulturno istorijska teorija
Lava Vigotskog, a posebno njegovo shvatanje govora kao sredstva za
komunikaciju (spoljanja ili komunikativna funkcija govora) i razvoja govora
kao sredstva miljenja (unutranja funkcija govora) i njegovo shvatanje o
odnosu miljenja i govora (Vigotski, 1983). Znakovni jezik, kojim se bavi ovo
istraivanje, takoe zahvata spoljanju komunikativnu funkciju znakovnog
jezika, ali donosi i implikacije o uticaju znakovnog jezika na razvoj miljenje.
Razvoj komunikativnih sposobnosti kojima se bavi ovo istraivanje, iniciran
je uvodjenjem programa sistematske obuke srpskim znakovnim jezikom. Cilj
istraivanja je da ispita efekte usavravanja znakovnog jezika u komunikaciji
dece oteenog sluha, proveravajui tvrdnju zastupnika njegove upotrebe, ne
samo u komunikativne svrhe, nego i za svrhe boljeg akademskog postignua. U
vezi sa postavljenim ciljem, ovo istraivanje se po prvi put u naoj sredini bavilo
ispitivanjem kako srpski znakovni jezik utie na razvoj verbalne sposobnosti
srpskog jezika, ime je omogueno uporeivanje sa amerikim istraivanjima
o uticaju ASL-a na pismenost i verbalne kompetencije koje se tiu engleskog
jezika. Taj odnos srpskog znakovnog jezika i verbalne komunikacije na srpskom
jeziku je ua relacija u okviru postavljenog osnovnog cilja. Poseban ishod ove
studije je i razvoj prvog domaeg instrumenta za merenje globalne komunikativne

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

81

sposobnosti dece oteenog sluha za srpski jezik, za kojim je postojala izraena

potreba primene u praktine dijagnostike i u istraivake svrhe.
Metod
Uzorak. Uzorak je inilo 60 selekcioniranih gluvih ispitanika podeljenih u eksperimentalnu
(30) i kontrolnu grupu (30). Deca su bila uzrasta od 8 do 12 godina, priblino jednakog
auditivnog statusa i pola, ujednaena na neverbalnom delu testa REVISK, Skali komunikativnih
sposobnosti i kolskom uspehu (tabela 1.).
Tabela 1. Uzorak
Uzorak
E.g.
K.g.

IQ
REVISK
93,96
92,75

SKS
M

SD

51,1786 21,0397
49,6000 23,8191

Oteenje Uspeh u koli

Pol
Uzrast
sluha (dB)
M
SD
m

M
M
88
4,39 0,92
9,10 15 15
86
4,15 0,85
10,0 14 16

N
30
30

Instrumenti. U istraivanju su kao instrumenti korieni: Skala komunikativnih sposobnosti dece

sa oteenim sluhom i neverbalni deo testa Revisk (manipulativni IQ) za ujednaavanje grupa.
a) Skala komunikativnih sposobnosti dece sa oteenim sluhom (SKS). Skala
komunikativnih sposobnosti (Radoman & Nikoli, 2000a) predstavlja instrument za
procenjivanje nivoa razvijenosti komunikativnih sposobnosti kod dece oteenog sluha, ija
je validnost, pouzdanost i diskriminativnost potvrena u ovom istraivanju. Skala ispituje
komunikativne sposobnosti kroz tri dimenzije.
Prva dimenzija skale ispituje verbalne komunikativne sposobnosti, koje obuhvataju
verbalne sposobnosti komunikacije govorom, pisanjem i itanjem. Zatim obuhvata neverbalne
komunikativne sposobnosti, pre svega sposobnost komunikacije znakovnim jezikom kao i
sposobnost komunikacije crteom. Na kraju objedinjuje akumulirane, verbalne i neverbalne
sposobnosti t.j. sposobnost totalne ili globalne komunikacije.
Druga dimenzija skale sadri receptivni i ekspresivni nivo. Receptivni nivo obuhvata
receptivne verbalne i neverbalne sposobnosti. Receptivne verbalne sposobnosti predstavljaju
sposobnost razumevanja usmenog govora, proitanog materijala ili materijala koji ispitanik
sam pie. Receptivna neverbalna sposobnost podrazumeva razumevanje prikazanih znakova,
znakovnih reenica i crtea. Ekspresivni nivo takoe, obuhvata verbalne i neverbalne
sposobnosti. Ekspresivne verbalne sposobnosti su usmeno izraavanje, pisanje i glasno
itanje verbalnog materijala. Ekspresivne neverbale sposobnosti podrazumevaju sposobnost:
produkovanja znakova i znakovnih reenica kao i crtanje crtea.
Trea dimenzija Skale odnosi se na segmentnu jeziku strukturu, gde su zastupljeni
segmenti: re, reenica i diskurs, kao i njima odgovarajui pandani: znak, znakovna sintagma
i znakovni diskurs.
Skala komunikativnih sposobnosti za decu oteenog sluha sadri etrnaest zadataka,
devet zadataka moe da se reava grupno, pisanim putem, a pet individualno, u neposrednom
kontaktu sa ispitivaem. Maksimalan broj bodova koje ispitanik moe da postigne iznosi 140.
Rezultati procene validnosti, pouzdanosti i diskriminativnosti SKS-a su sledei:
Faktorskom analizom, metodom glavnih komponenti, iz subtetsova skale SKS
ekstrahovana je jedna glavna komponenta koja ukupno objanjava ak 87.57% varijanse.
Sve subskale uestvuju u formiranju ove komponente to se moe videti u matrici strukture.
Dakle, na osnovu ovog nalaza vidimo da se na itavoj skali moe raunati jedan zajedniki
skor koji govori o visokoj konstrukt validnosti SKS.

82

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

Tabela 2. Matrica strukture

Komponenta
Sub10_test
.976
Sub11_test
.976
Sub2_test
.972
Sub4_test
.966
Sub13_test
.964
Sub5_test
.964
Sub7_test
.960
Sub1_test
.955
Sub3_test
.951
Sub14_test
.924
Sub8_test
.892
Sub6_test
.885
Sub12_test
.864
Sub9_test
.839
Pouzdanost je odreivana Krombahovim alpha koeficijentom i pokazano je da je
pouzdanost skale izuzetno visoka, iznosi 0.973.
Diskriminativnost skale SKS je analizirana odstupanjem od normalne raspodele
skorova. Raen je Kolmogorov Smirnov test uz Lilieforsovu korekciju i pokazano je da
raspodela skorova na skali SKS ne odstupa znaajno od normalne raspodele to ukazuje na
dobru diskriminativnost skale.
Tabela 3. Znaajnost odstupanja od noromalne raspodele skorova na SKS skali

test_total

Kolmogorov-Smirnova
Statistic
df
Sig.
.103
60
.177

Ipak, iako analiza pokazuje da je raspodela slina normalnoj vidimo da koeficijent

izduenosti, kurotzis odstupa od uobiajenih granica, tj da je povien ka negativnim skorovima,
to ukazuje na blagu platokurtinost skale SKS, odnosno povienu diskriminativnost.
Koeficijent zakrivljenosti skjunes je u dozvoljenim granicama.
Tabela 4. Deskriptivni statistici raspodele skorova na SKS
Mean
Median
Mode
Std. Deviation
Variance
Skewness
Kurtosis
Minimum
Maximum

50.2167
51.0000
19.00
29.73276
884.037
.089
1.145
4.00
105.00

Dobijeni rezultati pokazuju visoku validnost i pouzdanost skale kao i njenu dobru
diskriminativnost.
b) REVISK. U cilju ujednaavanja grupa, ispitanici su testirani neverbalnom skalom
REVISK-a, standardizovanom i adaptiranom za ispitivanje dece ometene u razvoju u naoj
sredini (Hrnjica et al., 1991), sa normama dobijenim za decu oteenog sluha. Pouzdanost ove
verzije testa za decu ometenu u razvoju iznosila je 0,750,93 za pojedine subtestove. Zadati
su subtestovi Dopuna, Sklapanje figura, Kosove kocke, ifra i Strip.
3. Radioniki didaktiki material. Kao radionika edukativna sredstva korieni su Bukvar
znakovnog jezika i Vebanka znakovnog jezika (koje su izradile autorke istraivanja).
Bukvar znakovnog jezika, sadri 300 pojmova grupisanih u sedam tematskih oblasti (priroda,

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

83

porodica, kola, grad, selo, komunikacija, kua). Svaki pojam je prikazan crteom, znakom
koji ga predstavlja, a naziv pojma je imenovan pisanim putem. Vebanka za znakovni jezik
sadri 100 vebi i zadataka i sadrajem prati Bukvar znakovnog jezika.
4. Procedura. Istraivanje se odvijalo kroz eksperiment koji je podrazumevao uvoenje
Komunikativne radionice kao obavezne kolske aktivnosti sa trajanjem od pet meseci, samo za
lanove eksperimentalne grupe. Prethodno su eksperimentalna i kontrolna grupa izjednaene po
relevantnim karakteristikama, i prikupnjeni podaci o kolskom uspehu na poetku eksperimenta.
Nakon inicijalnog testiranja ispitanici su metodom sparivanja selektovani i ujednaeni na
osnovu testovnih rezultata,uzrasta, pola i stepena slunog oteenja, nakon ega je statistiki
potvrena ujednaenost grupa. Tokom istraivanja lanovi kontrolne grupe nisu bili upoznati sa
radom radionica. Oni su nakon inicijalnog testiranja nastavili sa svojim uobiajenim kolskim
aktivnostima i nisu bili podvrgnuti nikakvom rehabilitacionom postupku.
Uesnici su podeljeni u est podgrupa, sa maksimumom od pet polaznika u grupi. Svaki
lan eksperimentalne grupe pohaao je nedeljno po pet radionica, to u itavom eksperimentu
iznosi 100 radionica po ispitaniku. Metod rada u komunikativnoj radionuci odlikuje se principom
postupnosti, principom od poznatog ka nepoznatom i novom i principom bihejvjoralnog
potkrepljenja. Radioniki zadaci i igre ciljali su na postupno savladavanje pojedinanih
znakova za odreene referente predstavljene uivo, crteima, fotografijom, a zatim na njihovom
kombinovanju u znakovne sintagme i na kraju diskurs i njihovu upotrebu u komunikativnoj
situaciji dijadnog ili poliadnog optenja sa lanovima grupe,uvebavajui ekspresivni i
receptivni znakovni nivo za svaku tematsku celinu. Ispitanici eksperimentalne grupe su kroz
10 tematskih celina prikazanih u bukvaru prvo usvajali znakove za pojedinane pojmove,
progresivno uveavajui i proirujui razumevanje znaenja situacija prikazanih pomou
znakovnih sintagmi i znakovnih reenica. Nakon usvajanja receptivnog znakovnog nivoa oni su
bili osposobljavani za ekspresivnu znakovnu produkciju i meusobnu znakovnu komunikaciju.
Pojedinci su za uspene odgovore dobijali neposredno socijalno potkrepljenje znakom tapanja
i telesnim dodirom tapanja po ramenu od strane trenera ali i tehnikom ekonomije etonima
koje su akumulacijom razmenjivali za materijalne nagrade (slatkii, knjige, karte za filmsku
predstavu).Finalna faza istraivanja je trajala jedan mesec. U tom periodu su svi ispitanici
retestirani Skalom komunikativnih sposobnosti, a prikupljeni su i podaci o kolskom uspehu
na kraju kolske godine. Izvreno je statistiko uporeivanje posteksperimentalnih rezultata
eksperimentalne i kontrolne grupe. Radionice su vodili eksterni saradnici obueni za primenu
MIRDOS. Treneri su proli obuku koju su realizovali autori metode, a obuka je podrazumevala
teorijska znanja i praktine vetine potrebne za pravilno voenje radionica.
Empirijsko istraivanje kojim se bavi ovaj rad sprovedeno je u organizaciji Centra za
integralni razvoj gluve dece, u koli za uenike oteenog sluha Stefan Deanski u Beogradu.

Rezultati
Rezultati dobijeni na SKS
a) Rezultati dobijeni na pojedinim subtestovima
Dvofaktorskom analizom varijanse za ponovljena merenja testirane su
razlike izmeu eksperimentalne i kontrolne grupe na testu i retestu na svih 14
subskala. Najvaniji podatak jeste postojanje interakcije dva faktora, test-retest
i grupe, a analiza pokazuje upravo da interakcija jeste znaajna i to za svih 14
subskala. Dakle, razlike izmeu testa i retesta postoje na svim subskalama,
ali postojanje interakcije pokazuje da ta razlika nije ista u eksperimentalnoj
i kontrolnoj grupi. Odnosno, eksperimantalna grupa na svim subskalama
napreduje u veoj meri od kontrolne na retestu (tabela 5).

84

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

Tabela 5. Znaajnost efekata grupe i test-retesta na svih 14 subskala

test_retest

Grupa

test_retest *
Grupa

mera
test1
test2
test3
test4
test5
test6
test7
test8
test9
test10
test11
test12
test13
test14
test1
test2
test3
test4
test5
test6
test7
test8
test9
test10
test11
test12
test13
test14
test1
test2
test3
test4
test5
test6
test7
test8
test9
test10
test11
test12
test13
test14

df
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53
1; 53

457.12
46.75
150.33
339.64
52.58
28.68
132.54
135.85
55.31
203.83
250.74
57.42
163.01
13.20
3.093
4.467
13.047
.555
3.843
3.672
9.850
5.209
7.338
4.343
9.631
7.804
20.024
3.248
76.17
100.75
134.07
49.29
27.93
119.74
36.99
135.85
79.73
108.69
179.63
39.71
153.47
21.33

Sig.

0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
.084
.039
.001
.460
.055
.061
.003
.027
.009
.042
.003
.007
.000
.077
0.000
0.000
00.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000

Eta2

0.900
0.470
0.740
0.870
0.500
0.350
0.710
0.720
0.510
0.790
0.830
0.520
0.760
0.200
.055
.078
.198
.010
.068
.065
.157
.089
.122
.076
.154
.128
.274
.058
0.590
0.660
0.720
0.480
0.350
0.690
0.410
0.720
00.600
0.670
0.770
0.430
0.740
0.290

Kao to se vidi iz tabele 5 razvoj znakovnog jezika eksperimentalne grupe u

velikoj meri je uticao na sposobnosti koje mere pojedinani testovi (subtestovi) SKS.
Visok intenzitet razlike izmeu eksperimentalne i kontrolne grupe na testu
i retestu za svaki pojedinani test (subtest) ukazuje na napredovanje ispitanika
eksperimentalne grupe u verbalnoj jezikoj sposobnosti na nivou rei, reenice i

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

85

diskursa na ekspresivnom i receptivnom nivou. Najvei napredak ostvaren je na

testovima 11 i 13 (Eta2= 0,77; 0,74) na kojima je merena verbalna ekspresivna
sposobnost pisanja pojedinanih rei i reenica
Razvoj znakovnog jezika eksperimentalne grupe u velikoj meri je uticao na
unapreivanje verbalno receptivnih sposobnosti (testovi: 2,5,7,9 i 10, na tabeli
5) tj. razumevanje i adekvatno korienje verbalnih simbola meu kojima se
najvei efekat pokazao na testu 2 koji je ispitivao stepen razumevanja napisanih
kratkih reenica.
Unapreenje verbalno ekspresivnih sposobnosti, naroito izraenih na
zadacima koji proveravaju sposobnost pisanja i itanja naglas (testovi 1,11,12,13,
na tabeli 5) pokazalo se povezanim sa razvojem znakovnog jezika, meu kojima
je najviu interakciju pokazao test 11 koji koji ispituje ekspresivnu sposobnost
pisanja na nivou rei, a najniu na testu koji ispituje sposobnost glasnog itanja,
pisanja i govora na nivou diskursa (test 14, na tabeli 5) .
Najvei napredak ispitanici su postigli na nivou razumevanja rei i
reenice (testovi 1, 9,10,11,12 na tabeli 5), a najmanji na nivou diskursa (test
14, na tabeli 5).
Napredovanje je manifestovano na znakovnom kako ekspresivnom(test
3,4,) tako i receptivnom nivou (test 6,8,) kao i u pogledu sposobnosti neverbalne
komunikacije putem crtea.
b) Rezultati dobijeni na globalnom (sumarnom) skoru
Dvofaktorskom analizom varijanse za ponovljena merenja testirane su
razlike izmeu eksperimentalne i kontrolene grupe na testu i retestu na sumarnom
skoru sa svih 14 subskala. Poto je faktorskom analizom pokazano da je mogue
raunati jedan skor na skali, skorovi sa svih 14 subskala su sabrani i dobijen
je jedan ukupan skor. Analiza je pokazala da postoji glavni efekat test-retest
situacije kao i glavni efekat grupe. Najvaniji podatak jeste postojanje interakcije
dva faktora, test-retest i grupe, a analiza pokazuje upravo da interakcija jeste
znaajna. Dakle, razlike izmeu testa i retesta postoje na ukupnom skoru, ali
postojanje interakcije pokazuje da ta razlika nije ista u eksperimentalnoj i
kontrolnoj grupi. Odnosno, eksperimentalna grupa na ukupnom skoru na ovoj
skali napreduje u veoj meri od kontrolne na retestu (tabela 6 i 7, grafikon 1).
Tabela 6. Deskriptivni statistici za dve grupe na testu i retestu za ukupni skor

test_total
retest_total

Grupa
eksperimentalna
kontrolna
Total
eksperimentalna
kontrolna
Total

AS
51.1000
49.3333
50.2167
104.1667
56.8667
80.5167

SD
31.82641
28.00041
29.73276
31.40512
31.35639
39.20286

N
30
30
60
30
30
60

Tabela 7. Znaajnost razlika izmeu dve grupe na testu i retestu na ukupnom skoru
df
test_retest
Grupa
test_retest * Grupa

1; 58
1; 58
1; 58

F
849.872
9.756
479.808

Sig.
.000
.003
.000

Eta2
.936
.144
.892

86

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

Grafikon 1: Prikaz prosenih vrednosti ukupnog skora

na skali SKS za dve grupe ispitanika na testu i retestu

Visok intenzitet razlika dobijen na ukupnom skoru SKS (Eta2= 0.892 na tabeli
7) ukazuje na zakljuak da je globalna komunikativna sposobnost dece oteenog
sluha znaajno unapreena uenjem i intenzivnom obukom znakovnim jezikom.
Rezultati kolskog uspeha
Dvofaktorskom analizom varijanse za ponovljena merenja testirane su
razlike izmeu eksperimentalne i kontrolne grupe na testu i retestu po kolskom
uspehu. Analiza je pokazala da ne postoji glavni efekat test-retest situacije kao
ni glavni efekat grupe. Meutim, najvaniji podatak jeste postojanje interakcije
dva faktora, test-retest i grupe, a analiza pokazuje upravo da interakcija jeste
znaajna. Dakle, razlike izmeu testa i retesta postoje u kolskom uspehu,
ali postojanje interakcije pokazuje da ta razlika nije ista u eksperimentalnoj i
kontrolnoj grupi. Odnosno, eksperimentalna grupa u kolskom uspehu napreduje
u veoj meri od kontrolne na retestu (tabela 8 i 9, grafikon 2).
Tabela 8. Deskriptivni statistici za dve grupe na testu i retestu za kolski uspeh
Grupa
Mean
Std. Deviation
N
uspeh_test
eksperimentalna
4.0167
1.25591
30
kontrolna
4.1800
.78899
25
Total
4.0909
1.06324
55
uspeh_retest
eksperimentalna
4.5833
.43714
30
kontrolna
3.8800
.61712
25
Total
4.2636
.62992
55
Tabela 9. Znaajnost razlika izmeu dve grupe na testu i retestu na kolskom uspehu
df
test_retest
Grupa
test_retest* Grupa

1; 53
1; 53
1; 53

F
1.949
1.695
20.588

Sig.
.168
.199
.000

Partial Eta Squared

.035
.031
.280

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

87

Grafikon 2 Prikaz prosenih vrednosti kolskog uspeha

za dve grupe ispitanika na testu i retestu

Intenzitet razlike dobijen prilikom poreenja eksperimentalne i kontrolne

grupe na testu i retestu (Eta2 =0,280 na tabeli 9) pokazuje da je sistematski
petomeseni trening i obuka srpskim znakovnim jezikom znaajno uticao na
napredovanje u kolskom uspehu dece oteenog sluha.
DISKUSIJA
Na osnovu dobijenih rezultata istraivanja moemo zakljuiti da sistematska
primena neverbalnih podsticaja uenjem i usavravanjem srpskog znakovnog
jezika ne usporava i ne teti razvoju verbalne niti globalne komunikativne
sposobnosti dece oteenog sluha, kako to tvrdi tradiconalna oralistika kola,
ve naprotiv dovodi do njihovog unapreivanja. Time se potvruje veoma vana
uloga srpskog znakovnog jezika kao efikasnog komunikativnog i edukativnorehabilitacionog sredstva koje treba promovisati u radu sa decom oteenog
sluha u naoj sredini.
Dobijeni rezultati su u skladu sa inostranim nalazima o efektivnosti upotrebe
znakovnog jezika i bilingvalne komunikacije (Daniels 1994; Gregory et al., 1999;
Meadow, 1980; Mindel & Vernon, 1987; Spencer & Marschark, 2010; Taub, 2001;
Wilbur, 2000), a posebno sa nalazima onih autora koji su se specifino bavili
istraivanjem veze izmeu upotrebe znakovnog jezika i verbalnog govornog i
pisanog jezika (Capricci, Catani, & Rosini, 1998; Daniels 1994; Printz & Strong,
1988; Wilbur 2000). Primera radi, nalazi na deci koja uju, a pohaala su kurs
ASL-a, pokazali su bolje razumevanje renika engleskog jezika i bolju verbalnu
ekspresiju pisanjem (Daniels, 1994) kao i nalazi o unapreenju ekspresivnog
govora dece italijanskim jezikom nakon obuke ISL-om tj.italijanskim znakovnim
jezikom (Caprici, Cattani, Rossini, & Volterra, 1998), u skladu su sa naim
rezultatima dobijenim na deci oteenog sluha, s tim da je u naem istraivanju
proveravan ne samo nivo rei ve i nivo reenice i diskursa pri emu je postignue

88

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

naih ispitanika bilo najvee na reima i reenicama, dok je na nivou diskursa

postignue bilo najmanje unapreeno. Nai istraivaki nalazi su takoe u skladu
sa zakljucima Vilbur-a (Wilbur, 2000) na ispitanicima oteenog sluha koji su
pokazali da ASL direktno razvija visok nivo vetina za fluentno itanje i pisanje
jer su ispitanici u naem istraivanju takoe znaajno unapredili iste vetine
na srpskom jeziku. Drugaije nalaze pokazalo je istraivanje Girsa i saradnika
(Geers & Schick, 1988) koji ne potvruju facilitativne efekte treninga znakovnim
jezikom niti kombinovanom oralnom i znakovnom metodom na jezike vetine
gluve dece koje su se odnosile na englesku gramatiku. Ovde je bila izdvojena
analiza gramatike kao jednog jezikog verbalnog segmenta koji u brojnim
istraivanjima govornog i pisanog jezika gluve dece pokazuje najmarkantnije
deficite (agramatizam kod gluvih), dok je u napred navedenim istraivanjima ire
i kompleksnije zahvatana njihova jezika verbalna sposobnost te otuda verovatno
javljanje razlika u istraivakim rezultatima.
Rezultati ovog istraivanja o stumulativnom efektu razvoja znakovnog,
neverbalnog jezika na razvoj verbalnih sposobnosti, ukazuju da verbalni
simboliki kod kao nain organizovanja miljenja kod dece koja uju, nije jedini
put u razvoju miljenja i komunikacije kao i da gluvi razvijaju drugu vrstu
neverbalnih, najverovatnije vizuelnih kodova, tokom radionikih neverbalnih
stimulacija, a oni omoguavaju, da se postepenije i lake izvri prelaz sa
simbolizacije putem vizuelnih ikonikih kodova na verbalne.
Ovde se najverovatnije radi o razvoju neverbalne ikonike simbolizacije
koja uspeno transferie u verbalnu simbolizaciju. Moemo da hipostaziramo da
je deci sa oteenim sluhom laki i prirodniji prelaz sa ikonike reprezentacije
(vizuelne predstave poloaja ruku i tela kao znak koji referie na objekat) na
simbolizaciju putem rei kao verbalnog mentalnog koda, nego da se ona odvija
direktno putem verbalnog referisanja na objekat. Ovakvo direktno verbalno
referisanje predstavlja esto tekou za gluvo dete kada se radi o apstraktnim
pojmovima i njihovom razumevanju (verbalni receptivni nivo). Predpostavljamo
da se ikonika simbolizacija zasniva na vizuelnim predstavama poloaja ruku
i tela i stvara mentalni ikoniki, neverbalni kod kojim se kasnije olakava
prevoenje u verbalni. Dakle direktna veza: referent-re biva postepeno
posredovana uvoenjem neverbalnog znaka ikonike prirode. Prvo se stvara
vizuelna predstave referenta (konkretniji nivo) a zatim i predstavom znaka kao
elementa znakovnog jezika (poloaj ruku i tela), ime se dobija veza: referent
znak re, koja olakava detetu oteenog sluha bolje razumevanje koncepata
povezanih sa znakom, koji onda transferom lake povezuje sa reju kojom
mentalno manipulie u komunikativnom procesu. Rezultati su, predpostavljamo,
ukazali na mogunost transfera uvebavanja i uvrivanja neverbalnih
mentalnih kodova u oblast uspenije simbolizacije, signifikacije i manipulacije
verbalnim simbolima. Ovo bi dalje moglo da ukae na analogiju znaka i rei u
procesu razvoju miljenja kod osoba oteenog sluha.
Nae istraivanje pruilo je dodatno razumevanju itave problematike
ispitujui celovito i sistematino globalnu ili ukupnu komunikativnu sposobnost
dece oteenog sluha vezanu za srpski znakovni i govorno-pisani jezik, putem
ukupnog skora na SKS-u. Rezultati su pokazali da je globalna komunikativna

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

89

sposobnost eksperimentalne grupe dece sa oteenim sluhom znaajno unapreena

razvojem i usavravanjem sposobnosti komunikacije znakovnim jezikom.
Takoe se pokazalo da je uvebavanje, usavravanje i bogaenje znakovnog
jezika u komunikativnoj radionici uticalo na unapreenje kolskog uspeha (Eta2
=,.280 na tabeli 9) . U kolskom uspehu velikim delom uestvuju jezike verbalne
sposobnosti, naroito sposobnost itanja i pisanja koje su u naem istraivanju
unapreene obukom putem znakovnog jezika, pa je unapreeni kolski uspeh
delom rezultat i ovih komponenti. Ovde opet moemo hipostazirati da je razvoj
neverbalnih mentalnih kodova i neverbalna simbolizacija koja je podstaknuta
radionikom stimulacijom, transferisana i na bolju verbalnu simbolizaciju koja
je inae preteno zastupljena u kolskom radu i kolskom uspehu. Nalazi o
povoljnim efektima treninga i obuke znakovnim jezikom na kolski uspeh dece
oteenog sluha u skladu su sa nalazima Gislina i istraivanjima Spensera i
Mararka (Geeslin, 2007, Spencer & Marschark, 2010) a u suprotnosti su sa
nalazima drugih istraivaa, npr. Donsona i saradnika (Johnson et al., 1989).
ZAKLJUAK
Na kraju moemo zakljuiti, na osnovu dobijenih rezultata, da znakovni
jezik, njegovo razvijanje, bogaenje i usavravanje, nasuprot tvrdnjama oralista,
zaista moe biti podsticajan za razvoj usavravanje i bogaenje verbalne jezike
sposobnosti kako na receptivnom tako i na ekspresivnom nivou, naroito
na nivou reenica i rei, a takoe za unapreenje globalne komunikativne
sposobnosti dece sa oteenim sluhom. On je takoe manifestovao facilitativne
efekte u njihovom formalnom obrazovanju i kolskom uspehu. Naglaavamo da
je posebnost ovog istraivanja i u injenici da je po prvi put ispitana relacija
srpskog znakovnog jezika i srpskog verbalnog jezika, ime se ovo istraivanje
prikljuuje afirmativnim rezultatima istraivanja o efektima ASL-a i drugih
nacionalnih znakovnih jezika na verblni jezik.
Rezultati istraivanja ukazuju ne samo na efekte primene znakovnog jezika
ve na sistematian nain kompariraju razliite jezike nivoe pomou SKS-a,
dajui uvid u strukturu komunikativnih sposobnosti i vrste komunikativnih
smetnji kod dece sa oteenim sluhom (preeksperimentalni rezultati), na koje
treba fokusirati intervencioni rad, ali nas usmeravaju i dinamiki, razvojno, na
suprot statikom sagledavanju, na postepeno kreiranje i uspostavljanja interakcije
izmeu sposobnosti znakovnog, dakle neverbalnog jezika i komunikacije
sa jedne, i verbalne, jezike sposobnosti, sa druge strane, ukazujui tako i na
vrednost bilingvalnog pristupa za unapreenje komunikacije, rehabilitacije,
habilitacije i obrazovanja dece sa oteenim sluhom.
Sveukupno gledano, ovo je lingvistiko-psiholoka i razvojna oblast, koja
obiluje izazovima pa bi ovo istraivanje trebalo da pokrene dalji istraivaki rad
na ovom polju, iji bi rezultati bili od vanosti ne samo za nauku ve i vitalno
vani za ukupni kvalitet ivota i dobrobit osoba sa oteenim sluhom. Poboljanje
kvaliteta ivota se moe iskazati u boljoj komunikaciji unutar porodice, sa
vrnjacima, nastavnicima, uspenijem savladavanju kolskih zadataka i praenju
nastave kao i u irem kontekstu socijalnog uenja i ukljuivanja.

90

ULOGA ZNAKOVNOG JEZIKA U UNAPREIVANJU KOMUNIKATIVNE SPOSOBNOSTI

I KOLSKOG USPEHA DECE SA OTEENIM SLUHOM

LITERATURA
Batterbury, S. (2012). Language Justice for Sign Language Peoples: The UN Convention on
the Rights of Persons with Disabilities. Language Policy, 11(3), 253272.
Bellugi, U., & Studdert-Kennedy, M. (1980). Signed and Spoken Language: Biological
Constraints on Linguistic Form. Weinheim: Verlag Chemie.
Caprici, O., Cattani, A., Rossini, P., & Volterra, V. (1998). Teaching sign language to hearing
children as a possible factor in cognitive enhancement. Journal of deaf studies and deaf
education, 3(2), 135142.
Daniels, M. (1994). Words more powerful then sounds. Sign Language Studies, 83(1), 155166.
Dimi, N. D. (1996). Specifinosti u pisanju sluno oteene dece. Zemun: Defektoloki
fakultet Univerziteta u Beogradu i O Radivoj Popovi.
Dimi, N. D. (1997). Specifinosti u itanju dece oteenog sluha. Prizren: Defektoloki
fakultet Univerziteta u Beogradu i kola Spiro Mojsi.
Geers, A. E., & Shick, B. (1988). Acquisition of spoken and signed English by hearingimpaired children of hearing-impaired or hearing parents. The Journal of Speech and
Hearing disorders, 53(2), 136143.
Geeslin, J. D. (2007). Deaf bilingual education: A comparison of the academic performance
of deaf children of deaf parents and deaf children of hearing parents. (Unpublished
doctoral dissertation). Indiana University, Bloomington.
Gregory, S., Knight, P., McCracken, W., Powers, S., & Watson, L. (1999). Issues in Deaf
Education. London: David Fulton Publishers.
Guberina, P. (2010) Govor i ovjek verbotonalni sistem. Zagreb: Artresor naklada.
Hrnjica, S., Bala, J., Dimovi, N., Novak, J., Popovi, D., Radoman, V., Radonji, J., &
ivkovi, G. (1991). Ometeno dete. Beograd: Zavod za udbenike i nastavna sredstva.
Johnson, R. E., Liddell, S. K., & Erting, C. J. (1989). Unlocking the curriculum: The principles
for achieving access in deaf education. Washington: Gallaudet University Press.
Markides, A. (1983). The speech of hearing impaired children. Manchester: Manchester
University Press.
Marschark, M. (1993). Psychological Development of Deaf Children. New York, Oxford:
Oxford University Press.
Meadow, P. K. (1980). Deafness and Child Development. Berkeley: University of California Press.
Mindel, E. D., & Vernon, M. (1987). They grow in silence: Understanding deaf children and
Adults. Toronto: College Hill Press.
Nikoli, G., & Radoman, V. (2000). Gestovni bukvar. Beograd: Centar za integralni razvoj
gluve dece.
Nikoli, G. (2010). Nova uloga kola za obrazovanje dece uenika sa smetnjama u razvoju.
In N. Savi (Ed.), 58. Nauno-struni skup psihologa Srbije Zdravo drutvo Zdrav
pojedinac: Knjiga rezimea (p. 39). Beograd: Drutvo psihologa Srbije.
Pollack, D. (1981). Acoupedics: An approach to early menagement. In G. T. Mencher & S. E.
Gerber (Eds.), Early management of hearing loss (pp. 301318). New York: Grune and
Stratton.
Prinz, P. M., & Strong, M. (1998). The Interrelationship Between Cognition, Sign Language
and Literacy. In A.Weisel (Ed.), Proceedings of the 18th International Congress on
Education of the Deaf: Volume I (pp. 252260). Tel Aviv: International Congress on
Education of the Deaf.
Qugley, S. P., & Paul, P. V. (1984). Language and Deafness. San Diego: College Hill Press.
Radoman, V., & Nikoli, G. (2000a). Skala komunikativnih sposobnosti dece oteenog sluha.
Beograd: Centar za integralni razvoj gluve dece.
Radoman, V., Nikoli, G. (2000b). Kognitivna radionica za gluvu decu. Beograd: Centar za
integralni razvoj gluve dece.

Vesna Radoman i Gordana Nikoli

91

Radoman, V., & Nikoli, G. (2002). Uvoenje metode integralnog razvoja u obrazovanje dece
oteenog sluha. In N. Dimi (Ed.), Zbornik rezimea: Dani defektologa Jugoslavije (pp.
7879). Herceg Novi: Drutvo defektologa Srbije i Crne Gore.
Radoman, V., & Nikoli, G. (2009). Vanost znakovnog jezika i eksperimentalno istraivanje
njegove uloge u razvoju dece oteenog sluha. In D. Radovanovi (Ed.), Istraivanja
u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji (pp. 343359). Beograd: Fakultet za specijalnu
edukaciju i rehabilitaciju.
Savi, Lj. (2002). Neverbalna komunikacija gluvih i njena interpretacija. Beograd: Savez
gluvih i nagluvih Jugoslavije.
Spencer, P. E., & Marschark, M. (2010). Evidence based practice in educating deaf and hardof hearing students. New York: Oxford University Press.
Stokoe, W. C. Jr., (2005). Sign language structure: an outline of the visual communication
systems of the American deaf. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 10(3), 337.
Taub, S. (2001). Language from the body: Iconicity and methaphor in ASL. Cambridge:
Cambridge University Press.
Vigotski, L. (1983). Miljenje i govor. Beograd: Nolit.
Willbur, R. B. (2000). The use of ASL to support the development of English and literacy.
Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 5(1), 81104.

The role of sign language in enhancement of communicating skills

and academic achievement of hearing impaired children
Vesna Radoman3 i Gordana Nikoli4
Faculty for Special Education and Rehabilitation, University of Belgrade, Serbia
Faculty of Education, University of Novi Sad, Serbia

Controverse about the effects which the Sign Language of deaf has on their
communicative and educational achievement is the subject of actual research. For the first time
the effects of Serbian Sign Language are investigated. The sample was made of 60 subjects. The
subjects were children with severe hearing impairments more than 80 dB aged 8 to 12 years
and divided into a control and an experimental group. Before the beginning, the experimental
and the control group were made equal in terms of the degree of hearing loss, communication
abilities, IQ, age, sex and school achievement, and after the experiment their communicative
ability was retested by means of the Communication Competence Scale and their school
achievement was compared. The research scheme applied in the study is an experiment with
parallel groups. The experimental group participated in a communication workshop on a daily
basis for five months and learned Serbian sign language through various tasks and games. No
activities were carried out with the control group. The data were statistically interpreted by
means of the repeated measures two-factor analysis of variance.
The results confirm that learning and improving Serbian Sign Language has
positive effects on the promotion of verbal competence (receptive and expressive), global
communicative competence and school achievement .
The study has also confirmed that the Communication Competence Scale is valid,
reliable and discriminative.
Key words: hearing impairment, children, sign, verbal, bilingval, school achievement
3
4

radomanvesna@yahoo.com
gocadra@gmail.com