2.

FORMIRANJE ARBITRAŽNOG PROCESNOG PRAVA

Prateći uslove koji su opredelili pojavu arbitražnih sudova, njihovu pravnu

prirodu, modalitete organizacije i tehniku funkcionisanja vidi se da je u svim
osnovnim izražajima arbitražnog sudstva prisutna autonomija volje
subjekata pojačana njima priznatim i širokim dispozitivnim ovlašćenjima.
Zato se u strukturi izvora APP opaža dosta posebnosti u odnosu na ostale
grane prava. Arbitražno sudstvo kao pravom uređen sistem u velikoj meri
počiva na autonomiji pravnih subjekata.

Pojačane pravne norme koje subjekti formulišu u sveri dispoztivnog prava

kao upotpunjujuća ili menjajuća pravila, ne čine jedan sistem prava.
Ta njihova priroda pojedinačnosti je sama po sebi neotklonjiva prepreka da
se ovako izražena volja subjekata označi kao formalni izvor prava.
Polazeći od toga da je izražena volja stranaka ovde neposredni stvaralac
pojedinačne norme, može se reći da je u pojedinačnim normama izražena
volja stranaka za njih zakon. Ovim se naravno ne misli da bi stvorene
pojedinačne norme bile formalan izvor prava.
Drugačije je sa pravnim normama koje su u sastavu autonomng prava. To su
već sistemi pravnih normi stvoreni spontano ili pisanim aktima subjekata u
pravnom prostoru utvrđenim državnim pravom, obezbeđeni sankcijom u
primeni. Ovi sistemi autonomnih pravnih normi predstavljaju formalan
izvor prava.
Pogled na arbitražne sudove pokazuje da samo u nekim oblastima postoje
izdvojena dispozitivna pravila zakona i njima sledujuće pojedinačne norme
stvorene voljom stranaka.
Ovde se ne može govoriti da je volja stranaka izvor prava jer se ne
stvaraju, opšte pravne norme pa nema ni formalnog izvora prava.

Autonomno pravo koje se odnosi na arbitražne sudove pokazuje drugačiju

sliku. Voljom (sporazumom) stranaka ovde se stvaraju opšte pravne
norme pa nekad i celoviti sistem pravila.
Za pravo, koje se odnosi na arbitražne sudove volja stranaka je onaj
unutrašnji (materijalni) izvor prava. Važan sadržaj autovomnog prava su
opšti pravni akti. To su sistematizovana pravna pravila, ali za nas je sada
važniji onaj drugi sadržaj autonomnog prava – spontano izgrađena opšta
pravna pravila.

1
Da bi se saopštio jasan pogled povodom ovog sadržaja autonomnog prava o
arbitražnim sudovima, potrebno je ukazati i na neke situacije u drugim
pravnim disciplinama.
Postoje prava koja uglavnom sadrže dispozitivne norme a to je razlog da se
ona određuju kao dispozitivna prava. Predpostavka je da pasivnost subjekta
znači njihovu volju da svoj odnos urede po dispozitivnoj normi zakona.
Primer je zakonodavstvo kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prava u
kojima se dispozitivne norme pojavljuju u manjem obimu (radno, porodično
i dr.) ne kvalifikuju se kao dispozitivna prava.

Obligaciono pravo je važan izvor materijalnog prava u presuđivanju

sporova pred arbitražnim sudovima. U oblasti ovih odnosa subjekti slobodno
uspostavljaju ugovorni odnos i mogu ga urediti svojim pojedinačnim
normama drugačije od onog što je propisano zakonom. Iako te norme, od
subjekata stvorene čine skup pravila kojima se uređuje jedna pravna
ustanova, one nisu izvor prava zbog svoje pojedinačnosti. Čak i kad bi
stranke stvorile sistem pojedinačnioh normi uređujući sve hipotetičke
situacije, ni to ne bi bio izvor prava zbog pojedinačnosti normi.

Sa pravom koje se primenjuje na arbitražne sudove je drugačija situacija. Tu

nema, kao kod obligacionog prava, tako potpunog dispozitivnog prava o
arbitražnim sudovima. Pa i kad je prisutna važnost nekih pravila državnog
prava, to je obično individualno dispozitivno pravilo kojem može da sleduje
pojedinačna norma. Ovde se ta pravila koriste više kao instrukcija, uzor a ne
kao supsidijarno pravo u standardnom sadržaju te oznake.
Dakle, slika nije ista kad se posmatra stvaranje arbitražnog prava, t.j.
formulisanje opštih pravnih normi ili upućivanje na akt koji ih sadrži.

Pravni život nam govori da se spoljni izraz volje stranaka obično pokazuje
kao sporazum da spor presudi arbitražni sud. Pošto je stvar stranaka da
utvrđuju pravila o formiranju i funkcionisanju arbitražnog suda, a one to
redovno propuštaju, njima se stavljaju na raspolaganje dispozitivna pravila
državnog prava, pravila konvencija, specijalizovanih ustanova i arbitražnih
institucija.
Isto je i u pogledu procedure. Stranke nekad imaju izbora da same stvaraju
pravila ili da koriste sistem pravila koji već postoji. Ovaj drugi izbor je
uglavnom prisutan. Izborom stranke, odnosno arbitri praktično identifikuju
pravni akt kao formalni relevantni izvor prava za njihove odnose povodom
arbitraže. One ga mogu izmeniti ili dopuniti ali to retko čine.

2
Državno, odnosno konvencijsko pravo se primenjuje po volji stranaka, a ne
po svojoj normativnoj snazi obavezujućih pravnih akata.
Tako ovi pravni akti postaju akti stranaka.

Moglo bi se pomisliti da je to pravo samo za jednokretnu upotrebu pa da

zato nije formalan izvor prava, ali tome se suprostavlja činjenica da se ova
pravila posle upotrebe za konkretnu arbitražu ne napuštaju, već se i dalje po
volji drugih subjekata primenjuju u njihovim odnosima.

Ovako stvorena pravila arbitražnog procesnog prava, ne kvalifikuju se kao

skupovi pojedinačnih pravnih normi. Ona se odnose i na druge subjekte (na
one koji su uključeni ili imaju neposredni dodir sa arbitražnim sudom
(arbitre, intervijente i ostale sporedne subjekte, pa i na sam državni sud).
To ih čini opštim pravnim normama i čine formalni izvor prava.

Ipak, pravila relativnog državnog prava koja spadaju u kogentno

arbitražno procesno pravo imaju prioritet u koliziji sa ovako formiranim
arbitražnim procesnim pravom.