ARBITRAŽNO SUDSTVO

5. ARBITRAŽNI SUD I SUDSKA FUNKCIJA

U sadašnjim pravnim sistemima prostor delovanja arbitražnih sudova je

veoma širok.
Ne bi trebalo smatrati smetnjom što je taj prostor omeđen državnim aktima i
uvedeno pravilo da arbitražni sudovi moraju delovati samo u toj zoni
(pravni odnosi izvan toga su u nadležnosti državnih sudova).
Posmatrajući tu širinu pravnog prostora u kome nastupa arbitražni sud kao
sudski medijum i utvrđen odnos prema državnom sudstvu, može se tvrditi
da arbitražno sudstvo ima status podsistema sudstva, paralelnog sa
drugim sudskim podsistemom-državnim sudstvom.
Ovu konstataciju ne umanjuje činjenica da su arbitražni sudovi alternativne
sudske institucije.
Ne sme se dovoditi u pitanje postojanje državne funkcije i da njih vrše
organi države.
Ipak, ne poriče se važnost države ako ustupi nedržavnim ustanovama da u
nekim oblastima vrše državnu vlast.
To nije novima u pravnim sistemima. To učešće u vršenju državnih funkcija
ne umanjuje samostalnost tih nedržavnih ustanova.
Uvažavanje visokog stepena autonomije arbitražnog sudstva i umanjena i
unapred određena ingerencija države, vodi pravilu da država ne odgovara
za vršenje funkcija arbitražnog sudstva.
To ostaje oblast privatno-pravnih odnosa stranaka i arbitara i tu utvrđenih
uzajamnih prava i dužnosti.
Nastup arbitražnog suda u vršenju sudske funkcije ima dosta posebnosti u
odnosu na druge takve ustanove koje vrše neke od državnih funkcija.
Delovanje arbitražnog sudstva je izrazito učešće (u pravnom smislu reči) u
vršenju državne vlasti.
Može se čak govoriti i o institucionalizaciji podsistema nedržavnih ustanova
u vršenju sudske funkcije, koje zajedno sa državnim ustanovama
koordinirano deluju u vršenju te funkcije.
Tu je postignuta takva sinhronizacija dodira da se sasvim osigurava
organizaciona samostalnost i visoki stepen autonomnosti funkcije
podsistema nedržavnih ustanova.

1
Nezamislivo je da arbitražni sud vrši sudsku funkciju (donosi punovažan
sudski akt), a da ostane izvan sudskog sistema i da nema dodira sa državnim
institucijama u vršenju te funkcije.
Arbitražni sud bi nastupao tada samo kao posrednik, t.j. kao treći subjekat
pozvan da preporuči strankama da se sporni odnos reši na određeni način.
Ne bi bilo prihvatljivo ni da se arbitražnio sudstvo uspostavi kao poseban
sudski sistem, odvojen od sistema državnog sudstva i snabdeven sopstvenim
aparatom prinude.
Takvih sudova je kod nas bilo ranije i oni su vršili funkciju trgovačkih
sudova, noseći oznaku – državna arbitraža. To je bila tek igra reči da se
nečemu da privid da je drugačije nego što jeste (ovde državnom sudstvu).
Pojedinih oblika sudskih organa koji su po nekim elementima bili slični
arbitražnim sudovima, bilo je i u novijem vremenu, a ima ih i u sadašnjim
pravnim sistemima. Oni se sporadično javljaju i predstavljaju kao strano
telo u sudstvu. Uspostavljaju se samo za neki uži krug pravnih odnosa.
Primer je bila vojna privredna arbitraža, koja je kod nas postojala do
1996. godine, koja je imala neka obeležja arbitražnih sudova, ali ipak
nedovoljna da se ignorišu elementi koji sprečavaju da se svrsta u arbitražne
ustanove. (listu arbitara utvrđivao je državni organ, raspolagala je
ovlašćenjima da sama izvršava svoje odluke, pa i sredstvima prinude...)
Preostaje zaključak da je ona bila specijalna vrsta državnog sudstva.

Pozicija arbitražnog sudstva posmatrana kroz prizmu ovih opcija, pokazuje

da je potrebna izvanredna sinhronizacija bitnih elemenata njihove strukture
da se u sistemu ustanova koje vrše sudsku funkciju održe kao autonomne
institucije, ne pripadajući ni jednom redu državnih ustanova.
Njihovo svrstavanje u podsistem (nedržavnih) institucija, koje vrše sudsku
funkciju i kroz to pripadnost sudskom sistemu – značajno je i za pitanje
izvršenja arbitražnih odluka.

Dovoljna je pripadnost sudskom sistemu pa da arbitražne odluke imaju

status sudskih odluka i da se kao takvi akti izvršavaju u sudskom
postupku putem druge vrste sudova istog sistema koji su na to ovlašćeni i
opremljeni aparatom prinude.

2
To je i u osnovi pravila koje deklariše da odluka arbitražnog suda ima
snagu sudske presude.

(Tačno je da jedni arbitražni sudovi prestaju kada završe svoju misiju, ali
isto tako je tačno da drugi arbitražni sudovi – nastaju i vrše svoju misiju).

Nepostojanje stalne mreže arbitražnih sudova i njihovo trajno prisustvo ne

dovodi u pitanje postojanje podsistema ovih sudova.

Pravni sistem u savremenom svetu pokazuje da se arbitražno suđenje sve

više koristi.
Može se zato reći da arbitražni sudovi u jednom kontinuitetu realno postoje
u sudskim sistemima.