^Eis^r?

^i^s;j^^

-%;,.'

....

!,-,/

M.^^-

^:'^J-

'

*'

.^'j^fii-'''*^--

'%

PVBl..

TKREXTTTS

<<>

lu

yXnf.

l'li|ulnl.

uu

TsitBctpygLi

TERENTI
AFRI

COMOEDIAE
IN

VSVM ELEGANTIORVM HOMINVM

EDIDIT

FEIDERTCVS HENRICVS BOTHE

MAGDEBVRGENSIS

g/

^Aj/^t feA^u)

't^rTt

ACCEDIT ICON COMICI IN AES INCISA

BEROLINI
SVMTV lOANNIS FRIDERICI VNGERI

1806

/^^V

'

fcl-

'

^P

R A^ F A T

E xhibemus Terentium,

rt).

politum noqui
stris, curatumque a viro elegantissimo
quantum in hoc genere praestare et cupierit
studiis

dudum experti sunt quicquid

hominum venustiorum.
Collati sunt in usum huius editionis codices MSS. sex, paris propemodum aetatis
omnes, quorum quinque integri, alter autem
Guelferbvtanorum, quem posteriorem voco,
et solitus fuerit,

est

ex parte tantum, ut qui iide haud comparandus videretur esse alteri, membranaceo

quidem

illi

(nam

alter

chartaceus), rescripto,

iudicibusque Lancero et Brunsio, viris clarissimis, annos abhinc circiter sexcentos exarato.
Inspexit duo Guelferbytanos vir doctissimus,
Gesenius, Helmstadiensis, de quo bene sperare literatam iubeo rempublicam. Berolinen-

ab Academia
lulia liberaliter nobis communicati, potiores

sium

et

libri

Helmstadiensis,

lectiones ipsi excerpsimus, itaque instructi ab.

externis subsidiis, via

critica,

quam

munivit

Ri hardus Bentleius, tutius iam ingressi, quicquid dedit vir iile incomparabilis manifesto

m,.

PRAEFATIO.

,y

melius vulgatis et quasi extra omnem lectiofere

nis et coniecturae aleam positum, tacite
esset,
relictum
id recenimus; ubi dubium
monuimus, succurrimus; denique locos difFi-

poetae interpretibus probaDonatqM declaravimus, id

ciliores, adJ|y>itis

tisaimis,

in^mis

per omnia studentes

ut ne quis us-

potius,

scrupulus restaret lectoribus, quam, ut

eruditionem quantulamcunque nostram osten-

quam

taremus.
Designaijtur

Gu.

I.

Gu.

membranacei

scripti

libri

H.

2.

sunt,

literis

Quorum duo
eorumque

A B C

Berolinenses

alter nitidissime

ecriptus, alter continue lacerusque in

extrema

fine; tertius vero Berolinensium chartaceus

est, qui quidem in Regiara bibliothecam ve-

ex Georgii Fabricii, quanquara alius is

liber codice eiusdera Fabricii illo, quo usus
nit

est

Bentleiiw:

Italici,

omnes. quibus de

ut videtur, tres libri

lectionum
haud concedit apographum Helmstadiense.
Cetenmfi hisce ego utor in annotatione
scripturae compendiis: Be. Bentleius; codd.
codices; em. emendatus; ex int. ex interpretatione; h.

interpretes;

I.

1.

laborante; p.

iide ac bonirate

hoc loco;

i.

e.

id est; inttpp.

loco laudato; m. 1. metro

passim; s. sic; vett. edd. veteI.

res editiones; v. vulgo.

Dabara

Berolini,

mense

4'

Aprili i8o6.

P.

M
Jl

TERENTII AFRI VITA EX

AELIO DONATO.

ublius Terentius Afer,

Carthagine natus, ser-

Romae Terentio Lucano senatori, a quo

ingenium et formam non institutus modo
Quiliberaliter sed et mature est manumissus.
dam captum esse existimant, quod fieri nullo
modo potuisse, Fenestella docet, cum inter finem
vivit

ob

secundi belli Punici et initium tertii natus sit et

mortuus, nec, si a Numidis aut Gaetulis captus
sit, ad dominum Romanum pervenire potuisset,
nullo commercio inter Italicos et Afros nisi post

deletam

Carthaginem

coepto.

nobilibus familiariter vixit, sed

pione Africano
poris

gratia

et C. Laelio,

conciliatus

Hic cum multis

maxime cum Sciquibus etiam cor-

existimatur;

quod

et

contendens, utroque
ipsum Fenestella
maiorem natu fuisse, quamvis et Cornelius Nepos
aequales omnes fuisse tradat, et Porcius suspiarguit,

cionem de consuetudine per haec faciat:

Dum lasciviam nobilium et laudes fucosas
petit,

Dum

Africani

vocem divinam

inhiat

avidis

auribus,

Dum,

se

ad Furium coenare et Laelium,

pulchrum putat,

P.

V,

Dum,

TERENTII

se rapi in

Albanum crebro

aetatis

ob

florem suae
Ipsus laetis

rebus

summam

ad inopiam re-

dactus est;

Itaque e conspectu

omnium

abiit

Graeciam

in terram ultimum,

Mortuust in Stymphalo,

Arcadiae oppido.

nil Publius

Scipio profuit, nil eii Laelius, nil Furius,

Tres per idem tempus qui agitabant nobiles
facillume.

Eorum

ille

opera ne

domum quidem

habuit

conductitiam,

Saltem ut esset, quo referret obitum domini servolus.

Scripsit comoedias sex; e quibus primam, AnAedilibus daret, iussus ante Caecilio
coenantem cum venisset, dictus est
ad
recitare,
fabulae, quod erat contemtiore
quidem
initiuni

cum

driam,

vestitu,

subsellio iuxta lectulum residens legisse,

post paucos vero versus invitatus ut accumberet,

coenasse una, deinde cetera percurrisse, non sine
magna Caecilii admiratione. Et hanc autem et
quinque reliquas aequaliter populo probavit;

quamvis Volcatius de enumeratione omnium

ita

scribat

Sumetur Hecyra sexta cx hisce fabula.

Eunuchus quidem bis die acta est meruitque pretium, quantuni nulla antea cuiusquam

octo
titulo

comoedia,

numum. propterea summa quoque

adscribitur. nam Adelphorum principium

milia

Varro etiam praefert principio Menandri.

Non obscura fama est, adiutum Terentium in
scriptis a Laelio et Scipione, quibuscum famiiia-

VITA.
riter vixit.

Eandem

VII

ipse auxit

nunquam enim

nisi leviter se tutari conatur, ut in

prologo Adel-

phorum:

Nam

qiiod

malevoH,

dicunt

isti

homines

nobiles

Hunc
Quod

adiutare adsidueque una scribere,^

illi

maledictum vehemens esse existumant,

Eam laudem

hic ducit

niaxumam, cum

illis^

placet,

Qui vobis univorsis

Quorum opera

et

populo placent,

in bello,. in otio, in negotio,

Suo quisque tempore usus

sine superbia.

Videtur autem se levius defendisse, quia sciebat,

Laelio et Scipioni non ingratum esse hanc opinionem; quae tamen magis et magis usque ad
posteriora tempora valuit. Q. Memmius in oratione pro se ait P. Africanus, qui, a Terentio
:

personam mutuatus, quae domi luserat ipse, nomine illius in scenam detulit. Nepos auctore
certo se comperisse ait, C. Laelium quondam
in Puteolano Calendis Martiis, admonitum ab
uxore, temporius ut discumberet, petiisse ab ea,
ne interpellaretur; serius tandem ingressum triclinium dixisse, non saepe in scribendo magis
successisse sibi; deinde rogatum, ut scripta illa
proferret, pronuntiasse versus, qui sunt in Heau-

tontimorumeno
Satis

pol proterve

me

Syri promissa huc

induxerunt.

Santra Terentium existimat, si modo in scribendo

adiutoribus indiguerit, non tam Scipione et LaeIk)

uti

quam

potuisse,

qui

Sulpicio Gallo,

tunc adolescentuli fuere,

et qui Con-

homine docto

viri

P.

sualibus

ludis

TERENTII

initium fecerit fabularum danda-

Labeone et M. Popilio, conutroque ac poeta. Ideo ipsum non iuvenes

designasse, qui se adiuvisse dicerentur, sed viros,
quorum operam et in bello et in otio et in negotio populus sit expertus.
Post editas comoedias, nondum quintum atque trigesimum egressus annum, causa evitandae
opinionis, qua videbatur aliena pro suis edere,
seu percipiendi Graecorum instituta moresque,
quos perinde exprimeret in scriptis, egressus urbem est neque amplius rediit. De morte eius
vel Q. Fabio

rum,

sulari

Volcatius tradit:

Sed Afer ut populo sex dedit comoedias,

Iter hinc in Asiam fecit. navim cum semel
Conscendit,

visus

nunquam

est.

sic

vita

vacat.

Q. Cosconius redeuntem e Graecia periisse in

mari dicit cum centum et octo fabulis conversis
e Menandro. Ceteri mortuum esse in Arcadiae

Stymphalo sive Leucadia tradunt, Cn. Com. Dolabella M. Fulvio Nobiliore Coss.
morbo im,

plicitum acri ex dolore ac taedio amissarum sar-

cinarum, quas in navi praemiserat, ac simul fabulainim, quas novas fecerat.

Fuisse dicitur mediocri statura, gracili corpore, colore fusco. Reliquit liliam, quae post
equiti Romano nupsit; item hortulos vipnti iugerum in via Appia ad Marlis villam. quo magis
miror, Porcium scribere:
nil

Scipio profuit,

nil

eii

Publius

La'lius, nil Furius,

Tres per idem tempus qui agitabant nobiles facillume.

VITA.
Eorum

ille

rx

domum quidem

opera ne

habuit

conductitiam,

Saltem ut esset, quo referret obitum domini servolus.

Hunc
fert,

Afranius quidem omnibus Comicis prae-

scribens in Compitalibus:

Terentio non similem dices quempiam.

non solum Naevio et Plauto et
Caecilio, sed Licinio quoque, postponit. Cicero
in Limone hactenus laudat:
Tu quoque, qui solus leeto sermone, TeVolcatius autem

renti,

Conversum expressumque latina voce Menandrum

In medio populo sedatis vocibus efFers,
Quicquid come loquens atque omnia dulcia
dicens.

Item C. Caesar:
Tu quoque, tu in summis, o dimidiate

Me-

nander,
Poneris, et merito, puri sermonis amator.

Lenibus atque utinam

scriptis

ret

Comica

Cum

adiuncta fo-

vis,

ut aequato virtus polleret honore

Graecis,

neque

in hac despectus parte

iaceres

Unum

hoc maceror

et

doleo

tibi

deesse,

Terenti.

Haec Suetonius Tranquillus.

Nam

rentios poetas fuisse scribit Metius,

duos Te-

quorum

alter

Fregellanus fuerit, Terentius Libo, alter libertinus, Terentius, Afer patria, de quo nunc loqui-

mur.
gius in

Scipionis fabulas edidisse Terentium, Val-

Actaeone

ait:

^:

P.

TERENTII VITA.
<

Hae quae vocantur

Won

lia.s,

fabulae cuiae ne sunt,

qui iura populis end' liibus dabat,

Honore summo

afFectu% fecit fabulas?

Duae ab Apollodoro

translatae

esse

dicuntur

Comico, Pliormio et Hecyra; quatuor reliquae a

Menandro, ex quibus magno successu et pretio
stetit Eunuchus fabula, Hecyra saepe exclusa,
vix acta,

est.

B000*00*#MMM"

^l

t-^L

A N D R

'W^

k^i

"%

C.

SULPITn APOLLINAmS PERIOCHA

IN ANDRIAM.

%
Sororem

falso creditam meretriculae,

Genere Andriae, Glycerium,

Gravidaque

facta, dat fidem,

Fore hanc; nam pater

Gnatam Chremetis,

ei

atque,

vitiat

Pamphilu,

uxorem

sibi

aliam desponsaverat,

amorem

ut comperit,

Simulat iuturas nuptias, cupiens, suus

Quid haberet animi

filius,

cognoscere.

Davi suasu non repugnat Pamphilus;

Sed e Glycerio natum ut

puerulum

vidit

Chremes, recusat nuptias, generum abdicat;

Mox

filiam GlycJerimn insperato

Hanc Pamphilo

agnitam

illam dat Charino coniugem.

T E R E N T

P.

A.

ACTA LVDIS MEGALENSIBVS M. FVLVIO

ET M'. GLABRIONE AEDILIBVS CVEGERVNT L. AMBIVIVS
RVLIBVS.
.

TVRPIO,

ATTILIVS PRAENESTINVS.

L.

MODOS FECIT FLACCVS CLAVDI

TI-

PARIBVS DEXTRIS ET SINISTRIS,

ET EST TOTA GRAECA. EDITA M. MARCELLO ET CN. SVLPICIO COSS.

BIIS

DRAMATIS PERSONAE.
SlMO.
SOSIA.

Davvs.
Mysis.
Pamphilvs.
Charihvs.
Byrrhia.
L E S B I A.
Gl YCERIVM.
Chremes.
Crito.

Dromo.
*

PROLOGVS.
X

oeta,

quom primum animum ad scribendum

ad-

pulit,

Id

sibi

negoti credidit solimi dari,

Populo ut placerent quas

Verum,
5

Nam

aliter evenire

fecisset fabulas:

multo,

in prologis scribundis

intelligit:

ojMwn

abutitur,

Non

qui argumentura narret, set qui malevoli

Veteris poetae maledicis respondeat.

Nunc, quam rem

vitio dent^ quaeso,

aniraum ad-

vortite.

Menander
lo

fecit Andriam et Perinthiam;

Qui utramvis recte norit, ambas noverit:
Ita non stmt dissimili argiunento; set tamen

Dissimili oratione sunt factae ac stilo.

Quae convenere

in

Andriam ex Perinthia, hic

usum pro suis.

Fatetur transtulisse atque

i5 Id

isti vituperant factum atque in eo disputant,

Contaminari non decere fabulas.
Faciuntne intelligendo ut nihil in^elligant?
Qui, cum hunc accusant, Naeviura, Plautum,

Ennium
Accusant, quos hic noster auciores habet;
ao Quorum aemulari exoptat negligentiam
Potius quam istorum obscuram diligeniiam.

Dehinc ut quiescaut porro, moneo, et desinant

Maledicere, malefacta ne noscant sua.
Favete! adeste aequo animo ei rem cognoscite.

i^

P.

TERENTI

a5 Vt pemoscatis, ecquid spe sit reliquum,

Post hic quas faciet de integro comoedias,
Spectondae an exigendae sint vobis prius.

SIMO. SOSIA.
SlMO.

Vos istaec
Adesdum:

intro auferte! abite! Sosia,

I.

i.

paucis te volo.

SosI

A.

Dictum puta:

Nempe,

ut curentur recte haec.

SlMO.

Imo

allud.

SosiA.

m^
Quod mcA

Quid

tibi rs efficere

est,

hoc possit amplius?

SlMO.
Set his,

opus est arle ad hanc rem, quam paro,

quas semper in te intellexi sitas,

Fide Qt

taciturnitate.

5 Nihil

istac

Sos

A.

Exspecto, quid

velis.

SlMO.

Ego postquam te emi, a parvulo

Apud me iusta et clemens fuerit
lo Scis.

ut semper tibi
scrvitus,

Feci, e servo ut esses libertus mihi,

Propterea quod servibas liberaliter;

Quod summtim ego habui pretiuro, persolvi

tibi.

Sosi A.
In memoria habeo.

SlMO.

Haud muto.
S o s I A.

Factum gaudeo,
Si tibi

i5 Id

quid

gratum

fcci, tit facio,

fuisse

advorsum

quod
te,

plnceai, Simo, ct,

hnbeo gratiam;

;
:

ANDRIA.
Set hoc mihi molestum est:

nam

istaec

comme-

moratio
Quasi benefici immemoris exprobratio est.
tu uno verbo dic, quid est, quod me velis.
S I M o.
Ita faciam. Hoc primum in hac re praedico tibi
20 Quas cre dis esse has, non sunt verae nuptiae.
S o S I A.

Quin

Cur simulas

igitur?

SlMO.

Rem oninem

a principio audies
pacto et gnati vitam et consilium meum
Cognosces, et, quid facere in hac re te velim.
Nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia, ac

Eo

25 Liberius vivendi est potestas: nam antea

Qui scire posses aut ingenium noscere,
Dum aetas^ metus, magister, prohibebant?..

So

..

s I A.

Ita est.

SlMO.
Quod plerique omnes faciunt adolescentuli,
Vt animum ad aliquod studium adiungant, aut
equos
50 Alere, aut canes ad venandum, aut ad philosophos,

Horum

ille nihil

egregie praeter cetera

Studebat, et tamen omnia haec mediocriter.

Gaudebam.
So

Non
Adprime

s I A.

iniuria:

nam

id arbitror

ne quid nirhis.
SlMO.
35 Sic vita erat: facile omnes perferre ac pati;
Cum quibus erat cunque una, iis sese dedere,
Advorsus nemini; eorum studiis obsequi,
Nunquam praeponens se illis. Ita facillume
Sine invidia laudem invenias, et amicos pares.
in vita esse utile, ut

So

40 Sapienter vitam

s I A.

instituit:

namque hoc tempore

'

TERENTI

P.

Obsequium amicos,

veritas

odium,

parit.

SlMO.
Interea mulier quaedam abhinc triennium
Et Andro commigravit huc viciniae,
Inopia et cognatorum negligentia
45 Goacta^ egregia forma atque aetate integra.
Sosi-A.

Hei. vcreor, ne quid Andria adportet mali!

SlMO.

^*

Primum haec pudice

vitam, parce ac duriter^

Agebat, lana ac tela victum quaeritans;
Sel postquam amans accessit, pretium pollicens,
50 Vnus et item alter, ita ut ingenium est omnium
Hominum ab labore proclive ad lubidinem,
Accepit conditionem, dein quaestum occlpit,
Qui tum illam amabant, forte, ita ut fit, filium

Perduxere illuc, secum ut ima esset, meum.

55 Egomet continuo mecum; Certe captus est!

Habet

Observabam mane illorum

servulosL

Venientes aut abeuntes; rogitabam: Heus puer,

Dic sodes, quis heri Chrysidem habuit? nam Andriae

Illud erat

nomen.
SosI.
Teneo.
SlMO.

Phaedrum aut Cliniam aut

60 Dicebant Niceratum: nam hi tres ttim simul
Amabant. Eho^ quid Pamphilus?
Quid? sym-

bolam
Dedit, coenavit.
Gaudebam. Itidem alio die
Quaerebam; coraperiebam, nihil ad Pamphilum
Quidquam attinere. Enimvero spectatum satis
65 Putabam et magnum exemplum continentiae:

Nam

qui cum ingoniis conflictatur eiusmodi

Neque commovetur animus in ea re tamen,
Scias, posse

Cum

habere iam ipsum suae vitae modtim.

tum uno ore omnes omnia

id mihi placebat,

ANDRIA.
70 Bona dicere

et laudare fortunas

meas,

Qui gnatum haberem tali ingenio praeditum.

Quid verbis opus? hac fama compulsus Chremes
Vltro ad me venit, unicam gnatam suam
Cum dote summa iilio uxor^m ut daret;
75 Placuit, despondi; hic nuptiis dictus dies.

SosiA.

Quid

igitur obslat, cur

non

fiant?

SlMO.
Audies.

Fere

in diebus paucis, quibus

haec acta sunt,

Chrysis, vicina haec, moritur.

S o s I A.

factum bene!

Beasti! metui a Chryside.

SlMO.
Ibi

80

Cum

tum

filius

qui amabant, una aderat frequens meus^

illis,

Curabat una funus, tristis interim;

conlacrumabat. Placuit tum id mihi
Sic cogitabam: hic parvae consuetudinis
Causa huius mortem tam fert familiariter
85 Quid, si ipse amasset? hic quid mihi faciet patri?
Hfierc ego putabam esse omnia humani ingeni
Mansuetique animi officia. Quid multis moror?

Nonnunquam

Egomet quoque

eius causa in funus

prodeo,

Nil suspicans etiam mali.

SosiA.
Hera, quid id est?

SlMO.
Scies.

90 Effertur; imus.

Quae

ibi

Interea inter mulieres,

aderant, forte adspicio unam^ adolescentulam,

Fonna ....
SO

Bona

S I A.

fortasse.

lo

P.

TERENTI
SlMO.
Et voltn, o Sosia,

Adeo modesto, adeo venusto, ut nil supra.

Quae cum mihi lamentari praeter ceteras
qS Visa

est, et,

Quae

sit,

qua

rogo.

Percussit illico

Hacc

forma, accedo ad pedisequas;

Sororem esse aiunt Chrysidis.
animum. Atat, hoc illud est!
erat,

lacrumae! haec

illae

est misericordia!

illa

Sosi A.
timeo, quorsum evadas!
SlMO.

Quam

Funus interim
loo Procedit; scquimur; ad sepulcrum venimus;

In ignem imposita est;

Quam

Interea haec soror,

fletur.

ad flammam accessit imprudentius,

cum periclo. Ibi tum exanimatus Pamphilus

Satis

dixi,

Bene dissimulatum amorem

lo5 Adcurrit; mediam mulierem

Mea

et celatiun indicat:

comj)lectitur;

Glycerivun, inquit, quid agis? cur te

is

per-

ditum ?

Tum

illa,

amorem cemeres,

ut consuetum facile

Reiecit se in eum, /lens,

quam

familiariter.

S o s I A.

Quid

ais?

SlMO.

Redeo inde
xio

Nec

iratus atque aegre ferens;

ad obiurgandum causae: diceret:

Quid feci? quid commerui aut peccavi, pater?
satis

Quae

ignem
Honesta oratio est.

sese iniicere in

Servavi.

Sos

voluit, prohibui,

lA.

Recte putas:

Nam

si

illvun

Ii5 Quid faciat

obiurges, vitae qui auxiliimi

ei^

qui

damnum

dederit aut

tulit,

malum?

SlMO.
Chremes postridie ad me venit, clamitans,
Indignum facinus comperisse, Pamphilum
Pro uxore peregrinam hanc habere.

Ego sedulo

ANDRIA.
Negare, factum; ille instat, factum; denique
tum discedg ab illo, ut qui se filiam
Neget daturum.
SoSlA.
"
Non tu ibi gnatum...?

120 Ita

SlMO.

Ne
Satis

haec quidem

vehemens causa ad obiurgandum.

S o S I A.
Qui, cedo?

SlMO.
Tute ipse his rebus fmem praescripsti, pater;
Prope adest, quom more alieno vivendum est mihi:
J.2S

Nunc meo me

vivere interea

modo,

sine.

S O S I A.
Qui igitur relictus est obiurgandi locus?

SlMO.
uxorem propter amorem nolet ducere,
Ea primum ab illo animadvertunda iniuria esl;
Et nunc id operam do, ut per falsas nupdas
130 Vera obiurgandi causa sit, si deneget;
Simul, sceleratus Davos si quid consili
Si

cum nihU obsint doli;

ego credo manibus pedibus obnixe omnia
Facturum, magis id adeo, mihi ut incommodet,
Habet, ut consumat nunc,

Quem

135

Quam

ut obsequatur gnato.

S o s I A.
Quapropter?

SlMO.

d
Mala mens , malus auimus

Rogas ?

quem ^iidem ego

si

sensero.

Set quid opus verbis? sin eveniat, quod volo,

In Pamphilo ut nil sit morae, restat Chremes,

Qui mi exorandus est, et spero confore.

140 Nunc tuum est officiiun, has bene ut adsimules
nuptias,
Perterrefacias

Davom, observes

iilium.

P.

,a

Quid

TERENTI

gat, quid ciim illo coiuili captet.

SosiA.
Sat est;

Curabo.

SlMO.

Eamus nunc iam intro. I prae;

Non dubium est, quin uxorem nolit

sequar.
filius:

145 Ita Davom modo timere sensi, ubi nuptias

Futuras esse audivit. Set ipse exit foras.

SIMO. DAVVS.
Davvs.
Mirabar, hoc

si

sic

abiret,

et

heri

semper

nitas

Verebar quorsum evaderet

qui,

I.

le2.

postquam audierat,

AUo

Vxorem non
150

dari suo,

Nunquam cuiquam nostnun verbum

fecit,

neque

SlMO.
At ntmc

faciet,

neque, ut opinor, sine tuo magno

malo.

Davvs.
Id voluit, nos sic nec opinantes duci falso gaudio,
Sperans, iam, amoto metu, interea oscitantes
opprimi,

Neque

esse

spatium

cogitandi

ad disturbandas

nuptias.

i55 Astute!

SlMO.
Carnufex quae loquitur?
D avvs.
Herus est, neque provideram.

ANDRIA.

13

SlMO.
Dave!

Davvs.
Hem,

qiiid est?

SlMO.
Ehodum, ad me!
Davvs.
Quid hic volt?
SlMO.
Quid ais?
Davvs.

'

Qua de

re ?

SlMO.
Rogas ?

Meum

gnatum rvmior

est

amare.

Davvs.

Hoccine

agis,

Id populus curat
SlMO.
annon?

Davvs.
Ego vero

scilicet!

istuc.

SlMO.
Set nunc ea
Iniqui patris est:

me

ad
i6o Dimi tempus ad

me

nam, quod antehac

eam rem

tulit,

exquirere,

fecit,

nihil

attinet;

sivi,

animum

ut

expleret suum:

Nunc

hic

dies vitam aliam

defert,

alios

mores

postulat.

D^inc

postulo, sive

aequom

est,

te

oro, Dave,

ut redeat iam in viam.

Davvs.

Hoc quid

sit?

Sii^o.

Omnes, qui amant,

graviter, sibi daii

uxorem, ferunt.

Davvs.
Ita alanc.

S I M O."

Tum,

quls mflgistruin cepit

si

ad eftm

rem improbum,

animum aegrotum ad deteriorem partem

165 Ipsum

plerumque

adplicat.

Davvs.

Non

herclo intelligo.

SlMO.

Non? hem!
Davvs.

Non Davos
:

sum, non Oedipus.

SlMO.

Nempe

ergo aperte

vis,

quae

restant,

me

loqui

Davvs.

Sane quidem.
SlMO.
Si sensero hodie, quidquam in his te nuptii
Fallaciae conari, quo fiant minus,
170 Aut velle, in ea re ostendi, quam sis callidus,
Verberibus caesum te in pistrinura, Dave, dedam
usque ad necem,
Ea lege atque omine, ut, si te inde exemerim,
ego pro te molam.
Quid? hoc intellextin? an nondum etiam ne hoc
qtiidem ?

Davvs.
Imo
Ita

aperte ipsam

rem modo

callide,

loquutus, nil circumitione usus es.

SlMO.
175 Vbivis facilius passus sim,

quam

me

in hac re,

deludier.

Davvs.
Bona

verba, quaeso!

SlMO.
Inrides; nil

temare

facias!

neque

me

fallis;

edico

tu haut dices, tibi

libi:

non

praedictum. Cave!

;:

ANDRIA.

i5

t'

Davvs.
Enimvero, Dave,

neque so-

nil loci est segnitiae

cordiae,

Quantum
i8o Quae,

modo senis

intellexi

non

si

senteutiamdenuptiis,

me

astu providentur,

aut

herum pes-

sumdabunt.

Pamphilumne adiutem, an auscultem seni.

relinquo, eius vitae timeo; sin opitulor,
Ituius minas,

Nec, quid ag^am^ certum

Si illiun

Cui verba dare

Me

est,

difficile est.

infensus servat,

Primiun iam de amore

hoc comperit;

ne quam faciam

in nuptiis fal-

laciam

lubitum

fuerit,

causam

iniuria praecipitem in

pistri-

aut,

i85 Si senserit, perii!

si

ceperit

Qua

iure

qua

me

num

Ad

dabit.

haec mala hoc mi accedit etiam haec Andria,

amica est, gravida e Pamphilo
:

Si ista uxor, sive

est

Audireque eorum

-j

operae pretium audaciam:

190 Nam inceptio est amentium, haut amantium
Quidquid peperisset, decreverunt tollere;
Et fingiint quandam inter se nunc fallaciam:
Civem Atticam esse hanc. Fuit olim hinc quidam
senex
Mercator; navem is fregit apud Andrum insulam;
195 Is obiit mortem: ibi tum hanc eiectam Chrysidis
Patrem recepisse orbam, parvam. Fabulae!

Mi quidem non

est

iit

verisimile;

at ipsis

commen-

tiim placet.

Set Mysis ab ea egreditur.

At ego hinc
ad forum,
Vt Pamphilnm conveniam, ne pater opprimat.

me

i6

TERENTI

P.

M
aoo Audlo^

Arcbylis^

S I

S.

iaradudum:

Lesbiam

adduci

iubes.

I.

3.

Sane pol ea temulenta est mulier et temeraria,

Nec satis digna^ cui committas primo partu mulierem;

Tamen eam adducam.

Importunitatem speetate aniculae:

Quia compotrix

eius est!

Di, date facultatem,

obsecro,

205 Huic pariundi, atque

aliis potius peccandi

locum!
Set quidnam Pamphilum exanimatum video? vereor, quid siet.
Opperiar, ut sciam, numquidnam haec turbae triilli

in

stitia adferat.

PAMPHILVS. MYSIS.
Pamphilvs.
Hociwne himianum factu aut inceptu? hoccine
officium patris?

I.

est
4-

M YSIS.
Quid

iliud est?

Pamphilvs.
Proh deum fidem! quid,

si

hoc non,

contumelia est?
aio Vxorem decrerat dare ese mi hodie: non oportuit
Praescisse me ante? non prius commimicatum oportuit?

Mtsis.
Miseram me, quod verbum audio!
Pamphilvs.
Quid Chremes, qui denegarat, se commissurum mihi
Gnatam snam uxorem? is mutavit, quia me immutatum videt.
Itana

ANDRIA.

17

ai5 Itane obstinate dat operam, ut rae a Glycerio mi-

serum abstrahat?
pereo funditus.
Adeon' horainem esse invenustura aut infelicem,
ut ego siun, quenquam?
Proh deum atqi*e hominiun fidem!
Nullon' ego Chtemetis pacto adfinitatem effugere

Quod

si fit,

dfe

potero,

220 Quot modis contemtus, spretus? Facta, transacta

Hem,
omnia!

Hepudiatus repetor! quamobrem? nisi si id est,

quod suspicor:
Aliquid monstri alunt ea quoniam nemini obtrudi
;

potest,
Itur

ad me.
*

Mysis.
Oratio haec

me miseram

exanimavit metu!

Pamphilvs.

Nam

quid ego nunc de patre? Vah,

rem tam negligenter agere!

aaS Tantamne

iens

Mihi apud forum Vxor

:

ducenda

tibi

Praeter-

modo
Pamphile,

est,

hodie, inquit: para!

Abi domum!

Id mihi visus

dicere: abi cito ac

suspende
Obstipui.

Censen',

te.

verbum

idliun

me

potuisse

proloqui,

Aut ullam causam, ineptam saltem, falsam,

ini-

quam? obmutui.
250 Quodsi ego rescissem id prius, quid facerem,
quis

nunc

me

si

interroget,

Set nunc
Aliquid facerem, ut hoc ne facerem.
quid primiun exsequar?

Tot me impediunt curae, quae

meum animum

divorse trahunt:

Amor

Tum

nuptiarum sollicitatio,
tam leni passus animo
est usque adhuc,

huius, misericordia,
patris pudor, qui

me

'

P.

,8

35

TERENTI

Quae meo cunque animo lubirum

Incertum

est,

est, facere. Eine

ego ut advorser? beimibi!
quid agam.

MY

I s.

Misera timeo, Incertum hoc quorsus accidat;

Set peropus

nunc

est^

aut hunc

ipsa

Dum

cum

ipsa, aut

me advorsum

in dubio est animus,

paulo

de

hunc, loqui.

momento

buc,

illuc^ impellitur.

Pamphilvs.
Quis bic loquitur? Mysis? salve.

Mysis.

salve, Pamphile.

Pamphilvs.

yr

Quid

,?,

agitur?

Mysis.
Rogas?
x^o Laborat e dolore atque ex hoc misera

sollicita

est, diem
Quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae; tum
autem hoc timet,

Ne

deseras se.

Pamphilvs.
Hem, egone istuc
Egon* propter

me

illam decipi

conari

queam?

miseram sinam,

Quae mlhi suum animiun aique omnem vitam

cre-

didit,

a45

Quam

ego autem egregie caram pro uxore habuerim ?

Bene et pudice eius doctum atque eductum sinam^
Coactiun egeittte, ingenium Immutarier?

Non

faciam.

Mtsis.
Haut verear^

si

in te sit solo situm;

Set ut vim queas ferre!

Pamphilvs.
Adeone me ignavom

putas,

2S0 A^eone porro ingratum, iuhumanum, rerum.

ANDRIA.

19

Vt neque me consuetudo neque eunor neque pudor

Comraoveat neque commoneat, ut seirem fidem ?

Mysis.

Vnum

hoc

scio, esse

meritam, ut

sis

memor

sui.

Pamphilvs.

Memor
255 Scripta

De

o Mysis, Mysis, etiam nunc mihi

sim

illa

simt in animo dicta Chrysidis

Glycerio.

lam moriens me ferme vocat;

Accessi; vos semotae; nos soli; incipit:

Mi Pamphile, huius formam atque aetatem vides,

Nec clam te est, quam illi utraeque res inutiles
260

Ad rera tutandam et ad pudicitiara sient.

Quod ego per hanc te dexteram et Genium

tuum,
perque huius solitudinem,
Te obtestor, ne abs te hanc segreges, neu deseras

Per tuam

fidera^

Si te in gerraani fratris dilexi loco,

265 Sive haec te solum semper fecit maxumi^

Seu tibi fuit morigera in rebus omnibus:

Te isti virum do, amicum, tutorem, patrem;

Bona nostra haec tibi permitto et tuae mando fide.
Ac mi in manum dat; mors continuo ipsam occupat.

270 Accepi: accepta servabo.

Mysis.
Ita sp.ero

quidem.

Pamphilvs.
Set cur tu abis ab ea?

Mrsis.
Obstetricem arcesso.

'

Pamphilvs.

Verbum unum

Propera. Atque (audin'?)

cave de nuptiis, ne ad morbum

hoc
Mtsis.

etiam.

Teneo.

P.

ao

TERENTI

CHARINVS. BYRRHIA. PAMPHILVS.

Charinvs.
Quid

ai^

Byrrhia? datur

illa

Pamphilo hodie nu-

ptum?

Btrkhi

a.

Sic est.

II.

I.

CH4.R1NVS.

Qni

cis?

Btrrmia.
Apud forum modo audl e Davo.
Charinvs.
Vae misero
375 Yt animus

mihi!

usque antehac

in spe atque in timore

attentus fuit,
Ita,

postquam ademta spes

est, lassus^

ciira

con-

fectus, stupet.

B YRRHI A.
Quaeso edepol, Charine, quando non potest id
Aeri,

Id

velis,

quod

quod

vis^

possit.

CHARlTfVS.
Nil volo aliud nisi Philumenam.

(Byrrhia.
Ah,

Quanto
280

satius, te id

dare operam, qui istum amo-

rem ex corde eiicias^

quo magis lubido frustra incen-

Quam

id loqui,

Facile

Charinvs.
omnes, quom valemus^

datur tua!

tis

Ttt

si

hic

recta consilia aegro-

damus.

sis, aliter sentias.

Btrrhia.
Age, age, ut lubet.

Crarinvs.
Set Pamphilura

ANDRIA.
Omnia

Video.

cerixun

experiri

"

ai
est prius

quam

pereo
S[By&rhia.

Quid

hic agit?

Charinvs.
Ipsum hunc orabo, huic supplicabo , amorem huic
narrabo

meum;

^85 Credo, impetrabo, ut aliquot sakem nuptiis prodat dies:

Interea

fiet

aliquid, spero.

BVRRHIA.
Id aliquid nihil

est.

Ch ARINVS.
Byrrhia,

Quid

tibi

videtur: adeon' ad

eum?

Byrrhi A.
Vt

te arbitretur sibi

Quidni? si nihil impefres,

paratum moechum, si illam
duxerit.

Abin' hinc in

Charinvs.
malam rem cum

suspicione istac,

scelus?

Pamphilvs.
290 Charinum video. Salve.

Charinvs.]

O
Ad

te

salve,

Pamphile.

advenio, spem, salutem^ consilium, auxilium,

expetens.

Pamphilvs.
Neque pol

consili

locum habeo, neque ad

auxi-

lium copiam.

Sed

istuc

quidnam

est?

Charinvs.
Hodie uxorem ducis?

Pamphilvs.
Aiunt.

Charinvs.
Pamphile,

TERENTI

P.

xz
Si id facis,

hodie postremum

me

vides.

Pamphilvs.
Quidita?

Charinvi.
Hei mihi^
95 Vereor dicere huic! dic quaeso, Byrrhia.
B Y R 11 H 1 A.

Ego dicam?
Pamphilvs.
Quid

est?

B Y R R H I A.
Sponsam

hic

tuam amat.

Pamphilvs.
Nae iste haud mecum
Ehodum,

Num

quidnam

am])Iius libi ciun

entit,

dic raihi

illa fuit,

Charine?

CUARINVS.
Ah, Pamphile,
Nil!

Pamphilvs.

Quam

vellcm!

Chariwvs.
Nunc te per amicitiam

et

amo-

rera obsecro,

Principio^ ut

ne ducas

Pamphilvs.
Dabo equidem operam.

CHaR

N v s.

Set

300 Aut

tibi

nuptiae hacc snnt cordi,.

si
.

id

non

potest,

Pamphilvs.
Cordi?

Ch ARINVS.
Profer,

dum

proficiscor aliquo,

Saltem aliquot dies

ne videam.

Pamphilvs.
Audi nunc lam:

ANDRIA.
Ego ne utiquam

23

officium, Charine, liberi esse ho-

minis puto,

Cum|nU

promereat, posiulare, id gratiae adponi

sibi.

Nuptias eiFugere ego

istas

malo quam tu

adipiscier.

Charinvs.
305 Redduxti animum.

Pamphilvs.
quid pote, aut tute aut hic Byrrhia
Facite, fmgite, invenite, efficite, qui detur tibi;
Ego id agam, qui ne mihi detur.

Nunc,

si

Charinvs.
Sat habeo.

Pamphilvs.

Davom
Video, cuius consilio fretus

opiiime

stun.

Charinvs.
At tu hercle haut quidquam mihi
Nisi ea, quae nihil opus sunt

sciri.

Fugin' hinc?

B Y R R H I A.
Ego

vero, ac lubens.

DAVVS. CHARINVS. PAMPHILVS.

Davvs,
310 Di boni, boni quid porto! set ubi inveniam Pamphiliun,

Vt metuin, qui nunc

II.

2.

adimam, atque expleam

est,

animum gaudio ?
Charinvs".
Laetus

est,

nescio quid.

P AMPHILVS.
Nihil

est.

Nondum

haec

rescivit mala.

Davvs.
Quera ego nunc credo,

si

iam

audierit, sibi para-

tas nuptias, ...

'"'

J0

TERENTI

P.

14

Charikvs.
Audin' tu illum?

Davvs.
Toto me oppido exanimatum quaerere.
quo nunc primum intendam?
ubi
quaeram?
Set
3i5

Charinvs.
Cessas adloqui?

Davvs.
Habeo.

Pamphilvs.
Dave, ades!

resiste!

Davvs.
? o Pamphile,
Quis homo esr, qui me
ipsum quaerebam. Euge, Charine! ambo op.

Te

portime! vos volo.

Pamphilvs.
Dave, perii!

D A vvs.
Quin

tu

hoc audi.

Pamphilvs.
Interii!

Davvs.
Quid

timeas, scio.

CHAR.INVS.

Mea quidem

hercle certe in dubio vita eat!

D AVVS.
Et quid

tu, scio.

Pamphilvs.
3ao Nuptiae mihi...

Davvs.
Efsi scio?

Pamphilvs.
Hodie...

Davvs.
Obiundis, tametsi intelligo?
Id ptves, ne ducas tu illam; tu autem, ut ducas.

Charikvs.

Rem

*-*if

tencs.

ANDRIA.

a5

Pamphilvs.
Istuc ipsum.

Davvs.
Atqui istuc ipsum

Obsecro

te,

D
Hem,

nil pericli est;

Pamphilvs.
quam primum hoc me

libero

me

libera

vide!

miserum

metu!
AVVS.

uxorem tibi non dat Chremes.

Pamphilvs.
Qui scis ?
Davvs.

Scies

5*5 Tuus pater

modo me

adprehendit;

ait,

tibi

uxo-

rem dare
Hodie; item

alia

Continuo ad

te

multa, quae nimc non est narrandi locus.

Vbi

te

non

properans percurro ad forum, ut

dicam haec libi.

quendam

invenio, escendo in

ibi ex-

celsum locirni;
Circvunspicio
nusquam. Forte ibi huius video
Byrrhiam;
530 Rogo; negat vidisse. Mihi molestum; quid agam,;

cogito.

Redeunti interea ex ipsa re mi incidit suspicio:

Hem,
Paululum obsoni

ipsus

tristis

ptiae;

Non

de improviso nu-

cohaerent.

Pamphilvs.
Quorsumnam istuc?
Davvs.
Ego me continuo ad Chremem.
advenio, solitudo aate ostium. lam id
.

Quom

illo

gaudeo.

C H ARINVS,
335 Recte

dicis.

TERENTI

a6

Pamphilvs.
Pergc.

Davv.

Maneo. Interea introire neminem

neminem; matrona nulla in aedibiu;

Video^ odM
Nil omati, nil tumulti; accessi, introspexi,

scio.

Charinvs.

Magnum

signiun

Davvs.

Num

videntur convenire haec nuptlis?

Pamphilvs.

Non

opinor, Dave.

Davvs.
Opinor narras? non recte acc^is:
Etiam, inde abiens, puerum conveni
Chremis,
Olera et pisciculos minutos ferre in coenam obolo

340 Certa res

est.

seni.

Ch ARINVS.
hodie,
Dave, tua opera.
sum
Liberatus
Davvs.

Ac

nullus quidem.

Charikvs.
Quid

iia?

nempe

huic prorsus illam

non

dat.

Davvs.
Quasi necesse
345 Nisi vides,

sit^ si

nisi senis

Ridiculum caput!
illam uxo-

non dat, te
rem ducero,

huic

amicos oras, ambis.

Charinvs.
Rene mones
Ibo,

etsi

hercle saepe iam

me

est.

spes haec frusirata

Vale.

Pamphilvs.
Quid

igitur sibi volt pater^ cur simulat?

ANDRIA.

27

Davvs.

Ego dicam tibi:

det tibi uxorem
non
succenseat nunc, quia

Si id

Chremes,
Priusquam tuum, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit,
sibi esse iniurius

350 Ipse
Set

si

videatur, neque id iniuria;

culpam in

tu negaris ducere, ibi

feret

Tum

illae

turbae

te trans-

omnem;

fient.

Pamphilvs.
Quidvis patiar

Davvs.
Pater
Difficile est.

Tum

haec sola

est,

Pamphile:
dictum

est midier:

ac factiun invenerit

Aliquam causam, quamobrem eam oppido

eiciat.

Pamphilvs.
Eiciat.'

Davvs.

355 Cedo

igittir,

Ac

cito.

Quid

est?

Pamphilvs.
quid faciam, Dave?
Davvs.
Dic

te

ducturum.

Pamphilvs.

Hem!
Davvs.
Pamphilvs.
Egon' dicam?
*

Davvs.
Cur non?
Pamphilvs.

Nunquam

faciam.

Davvs.

Ne

nega.

: ;

^^m^

P-

TERENTI

Pamphilvs.
Suadere

Davvs.
Ex ea re quid
Pamphilvs.
Vt ab

noli.

vidc.

fiat,

excludar, huc concludar!

illa

Davvs.

Non

Nompe hoc

ita est.

opinor: dicturum patrem:

sic esse

ZSo Ducas volo hodie uxorem;

Ducam,

tu,

inquies:

Cedo, quid iurgabit tecum? hic reddes omnia

Quae certa ei nunc sunt consilia ut incerta sint
Sine omni periclo: nam hoc haut dubium est, quin

Chremes
Tibi

non

det gnatam, ne tu ea causa minuerfi

365 Haec, quae

facis,

ne

Patri dic, velle, ut,

Nam quod

cum

tu speres,

Dabit nemo!"

raiuet

is

velit,

queat
propulsabo facile:
his moribus

Inveniet
te

Set

si

aequo

te

suam sententiam.
tibi iure irasci non

animo

Vxorem

inopem potius quam

comunpi sinnt.

ferre accipiet, negligentem

f eceris

370 Aliam otiosus quaeret;

interea

aliquid acciderit

boni.

Pamphilvs.
Itan' credis?

Davvs.
Haut dubium id quidem

est.

Pamphilvs.
Vide, quo

me

inducas

Davvs.
Quin

PAMPH

Dicam. Puerum auteni ne

resciscat

cautio est:

Nam

taces?

L V s.

suscepturum sum poUicitus.

mi

e$se ex

illa,

st

ANDRIA.

^9

Davvs.

audax facinus!

PaMPHIIjVS.
Sibi

me

obsecravit, qui

se sciret
iri,

Hanc fidem
non deserttun

ut darem.

Davvs.
Cave tristem

Set pater adest.

375 Curabitur.

te ess

sentiat.

SIMO. DAVVS. PAMPHILVS.

SlMO.
Reviso, quid agant, aut qui4 captent consili.

II. 3.

D avvs.
Hic nimc non dubitat, quin

te

ducturum neges;

Meditatus venit alicunde ex solo loco;

Orationem sperat invenisse

38o Qui differat

te:

se,

proin tu fac apud

te sies.

Pamphilvs.
Vt possim modo

D AVVS.
Crede hoc mihi, inquam, Pamphile,
Nunqpiam hodie tecum commutaturum patrem
Vnum esse verbum, si te dices ducere.

BYRRHIA. SIMO. DAVVS.

PAMPHILVS.
Byrrhia.
Herus me,

relictis rebus, iussit

Pamphiliun U. 4.
385 Hodie observarem, quid ageret de nuptiis.
Ipsum adeo praesto video ciun Davo: hoc agam.

30

TERENTl

P.

SlMO.

"

Vtrum<jue adesse video.

Davv.
Hem,

serva!

SlMO.
Pamphile!

Davv.

Quasi de improviso respice ad eum.

Pamphilvs.
Ehem,

pater!

D A V v s.
Probe.

Simo.
Hodie uxorem ducas^ ut
B YRRHIA.

dlxi, volo.

390 Nunc nostrae timeo parti, quid hic rcspcmd^fJU

PJimphilvs.
Nequc istic neque alibi tibi crit usquam in me
mora.

Byrrhia.

Hem

. .

Davvs.
Obmutuit.

Byrrhia.
Quid

dixit?

SlMO.
Facis, ut te decet,

Quom

istuc^

quod

postulo, impetro

cum

gratia.

Davvs.

Sum

verus.''

Btrrhia.
Herus, quantum audio, uxore excidit.

395

nunc iam

intro,

SlMO.
ne in mora, cum opus

sit,

sies.

Pamphilvs.
0.

B YRRHIA.
Nullane in re cuipiam esse homini fidem

ANDRIA.
YtSkaa

illud

verbum

31

volgo quod dici solet;

est,

Omnes sibi esse melius malle quam alteri.

Ego illam vidi virginem; forma bona
400 Memini videri: quo aequior sum Pamphilo,
Si sese in somnis, quam illum^ amplecti maluit.
Renuntiabo^ ut pro malo mihi del malum.

Davvs.
Hic nunc

me

credit aliquam sibi fallaciam

me

Portare, et ea

hic restitisse gratia.

SlMO.
405 Quid Davos narrat?

Davvs.
Aeque quidquam nunc quidem.
SlMO.
Nilne? hem!

Davvs.
Nil prorsus.

SlMO.
Atqui expectabam quidem.

Davvs.
Praeter

spem

evenit, sentio; hoc male habet vi-

rum.
SlMO.

verum mihi?
Davvs.

Potin' est, te dicere

Nil

facilius.

SlMO.

Num illi molestae quidpiam sunt nuptiae

410 Haec propter hospitae huius consuetudinem
D avvs.
Nihil hercle; aut si adeo, bidui est aut tridui
Haec sollicitudo; nosti; deinde desinet:
Etenim ipsus eam rem recta reputavit
SlMO.

via.

Sic laudo.

Davvs.

Dum

i licitum est,

dumque

aetas tulit.

P.

3a

TERENTI

4i5 Amavit; tum id clam; cavit, ne tuiquam infamiae

Ea rcs sibi esset, ut virum fortem decet:
Nunc uxore opus est: animum ad uxorem adpulit.

SlMO.
Subtrisiis es$e visust

aliquantum mibi.

Davvs.
Nil propter hanc rem, sed, qnod succenset
^20 Puerile quiddam est.

SlMO.
Quid id
Davvs.

libi,

est?

Nil.

SlMO.

Quin

dic,

qmd

et?

Davvs.
Ait,

parce nimium facere sumtum.

SlMO.

Mene ?
Davvs.
Te.
Vix, inquit, drachmis est obsonatus decem.

Num

filio

Quem,

videtur uxorem dare?

inqult,

vocabu ad cottiam meorum aequalluai

425 Potissimum nimc? Et, quod dicundum hic

Tu quoque perparce nimium. Non laudo.

siet,

SlMO.
Tace.

Davvs.
Commovi.
SlMO.

Quidnam

Ego, istaec recte ut fiant, videro.

hoc esl re? quid hic volt veterator
sibi?

Nam

si

hic mali cst

quidquam, hem

illic

est huic

re caput.

Mysis.

ANDRIA/
MYSIS.

LESBIA.

33

SIMO. DAVVS.

GLYCERIVM.
Mysis.
430

pol quidem res est, ut dixti, Lesbia:

III.
Fidelem haut ferme mulieri invenias virum;..
Ita

i.

SlMO.

Ab Andria

est ancilla haec.

Davvs.
Quid narras?
SlMO.
Ita est.

Mysis.
Sed

hic Pamphilus.

. .

SlMO.
Quid dicit?
Mysis.
Firmavit fidem:..,

SlMO.

Hem!
Davvs.
Vtinam aut hic surdus aut haec muta
Mysis.
435 Nam, quod peperisset, toUi iussit.
SlMO.

facta sit!

lupiter,

Quid ego audio? actum

est,

vera quidem haec

si

praedicat!

Lesbia.
Ingenium narras adolescentis. ...

Mysis.

Optumum.
Set sequere

me

ne in mora
Lesbia.

intro,

sies.

Sequor.

Davvs.
Quod remedium nunc huic malo inveniam?

P.

34

TERENTI
SlMO.

Quid hoc?

440 Adeon'

est

demens? ex peregrina?

^ lam

sciol

ah,

Vlx tandein sensi stolidus!

D AVVS.

Quid

hic sensissevut?

SlMO.

Haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia:

Hanc parere simulant, qno Chremetem absterreant!

Glycerivm.
fer opem serva me,

luno Liicina,

obsecro

SlMO.
445 Hui, tam cito? ridiculum! postqnam ante ostium
Me audivit siare, adproperat' non sat commodis
Divisa sunt temporibus tibi, Dave, haec.

Davvs.
Mihin'

SlMO.

Num

immemores

discipuli?

Davvs.
Quid
Hiccine
450 AdortiLS

Nunc

me

si

esset,

SlMO.
imparatum
quos

me

narras, nescio.

in veris nuptiis

ludos rcdderet!

fit; ego in portu navigo.

Lbsbia.
Adhuc, Archylis, quae adsolent, quaeque opor-

huius periclo

tel

Signa essc ad salutem, omnia huic esse video.

Nunc primum fac istaec lavet; post deinde,
453 Quod iussi ei dari bibere, et, quantum imperavi,
Date' mox huc revortor.
Per ecastor sciius puer est natus Pamphilo.

Deos quaeso,

ut

sit

supersies, quandocpiidem
est

ingenio buao^

ipsfli

Al^DRIA.
Cumque

35

huic est veritus optumae adolescenti facere iniiuriam.

SlMO.
460 Vel hoc quin credat, qui te norit, abs
ortum?

te

esse

Davvs.

Quidnam

id est?

SlMO.

Non

imperabat coram^ quid opus facto esset puerperae^

Set postquam egressa est,

quae sunt

illis,

clamat de

Dave,

itan*

contemnor abs

'f
Tibi videor esse,

intu^

via,

te ? aut itane

tandera

idoneus

quem tam

aperte fallere incipias

dolis

465 Saltem adcurate, ut metui videar certe,

verim

si

resci-

Davvs.
Certe hercle nunc hic se ipsus

^
'
Interminatus sum:

fallit,

haut ego.

SlMO.
Edixi

num

tibi,

facere veritus? ecquid retulit?

Credon'

tibi

hoc nunc^ peperisse hanc e Pam-

philo?

Davvs.
Teneo, quid

erret: habeo,

quid agam.

SlMO.

Quid

taces?

Davvs.
470 Quid credas? quasi non

tibi

renuntiata sint haec>

sid fore!

SlMO<
Min^ quidquam?

TERENTI

P.

36

Davvs.
Eho, an

hoc adsimulari?

tute iiitellexti

SlMO.
Inrideor?

Davvs.
Renrintiatum est:

nam

qui istaec

tibi

inddit u-

spicio?

Qui? quia

te

SlMO.
noram.

Davvs.
Quasi tu dicas, facttun id comilio meo.

SlMO.
Certe enim scio.

Da vvs.
Non

satis

pemosti me etiam^ quasim, Simo, ...

lis

SlMO.
475 Egon' te?

Davvs.
Set
Tibi

si

quid enarrare occoepi, conrinuo dari

verba censes;...

SlMO.
Falson'

Davvs.
Itarpie nil

iam muttire audeo.

SlMO.

Hoc ego

scio uniun,

neminem

peperisse hic.

D AVVS.
Intellexti

Set nihilo secius

mox puerum huc

deferent ante

oslium.

Id ego iam nunc renimtio

tibi,

sis

4dO

JN^e

tii

here^ futurum, ut

sciens,

hoc posterius Davi factum dicas consilio

nut dolis.

Prorsus a

me opinionem

hanc essc ego amotam

volo.

ANDRIA.

37

SlMO.

Vnde

id scis?

Davvs.
Audivi et credo multa concurrunt simul,
Qui coniecturam hanc nunc facio. lam primum
haec se e Pamphilo
Gravidam dixit esse; inventum est falsum. Nunc,
:

postquam

videt,

485 Nuptias domi adparari, missa est ancilla illico

Obstetricem arcessitimt ad eam et puerum ut adferret simul.

Hoc

ni

tu

fit,

puenmi

ut videas,

nil

moventur

nuptiae.

SlMO.

cum intellexeras id consiK

Capere, cur non extemplo dixti Pamphilo?
Quid

aisti?

Dav vs.
490 Quis igitur

eum

ab

illa

abstraxit, nisi

ego?

nam

omnes nos quidem

Scimus, quam misere hanc amarit; nunc sibi uxorem expetit.
Postremo id da mihi negoti; tu tamen idem has
nuptias

Perge facere

ita ut

facis;

et id

spero adiuiuros

deos.

SlMO.

Imo

abi intro; ibi rae opperire,

et,

opus, para.

495

quod parato

impulit me, haec nvmc omnino ut crederem';

illuc raihi multo maxumum est,
Sel parvi pendo

Non

mihi pollicitus ipse gnatus. Nunc Chremem

Conveniam; orabo gnato uxorem; id si impetro,
Quando alias malim, quam hodie, has fieri nu-

Quod

ptias

500

Nam

gnatus,

Si nolit,

quin

quod

eum

haut dubium id^mihi

merito possim cogere,

pollicitus,

Atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam.

TERENTI

P.

33

CHREMES.

SIMO.

SlMO.
lubeo Chremetem.

III.

2.

Chremes.
Oh,

ipsum qiiaerebftm.
SlMO.
Et ego

te

te.

Chremes.
Optato advenis:
Aliquot ad

me

ex te auditum qui aibant,

adiere,

hodio filiam
605

Meam

luo nubere gnato; id viso, tune an

saniaut?

illi

in-

Simo.
Ausculta paucis,

et,

quid

te

ego velim, ei, quod

tu quaeris, scies.

Chrkmes.
Ausculto; loquere, quid vclis?

SlMO.

'

Per te ego deos oro et nostram amicitiam, Chreme,

Quae, inccpta a parvis, cum aetate adcrevit simul,
5lO Perque unicam gnaJam tuam vl gnatum mfum,
Cuius libi poiestas sumina scrvandi datur,
Vt me diuves in hac re atque ita uti nuptiae
Fuerant futurae,

fiant.

Chremes.
Ah, ne
Quasi hoQ te orando

515 Alium
;

Sel

me
rem

Si in
si

me

me

obsecra,

impetrare oporteat:

renses nunc alque olim,

cum dabam?

est utrique ut fiant, arcessi iube;

quam commodi
commune ut consnlas,

ex ca re plus mali est

^^trique, id oro te in

Quasi

illa

tua

sit

Pamphiliquc cgo sim patcr.

SlMO.
5ao Imo

ita

volo itaquc postulo ui

flat,

Chrcme,

:!

ANDRIA.
Neque postulem

abs

59

ipsa res moneat.

te, ni

Chremes.
Quid
SlMO.
Glycerium

Irae sunt inter

et

est?

gnatum,

Chremes.
Audio.

SlMO.
magnae, ut sperem,

Ita

avelli posse.

Chremes.
Fabulae!

SlM
Profecto sic

o.

est.

Chremes.
Sic hercle^ ut dicam tibi

525

Amandum

irae amoris integratio est.

SlMO.

Hem,

id te oro ut ante eamus,

Dumque

dum tempus

datur,

eius lubido occlusa est contumeliis

Priusquam harum scelera

et

lacrumae

conficiae

dolis

530

Reducunt animum aegrotum ad misericordiara,

Vxorem demus! spero, consuetudine et
Coniugio

Dein

devinctum, Chreme,
sese emersurvun malis.

liberali

facile ex

illis

Chremes.
at ego non posse arbitror
Neque eum hanc perpetuo habere, neque me per-

Tibi

ita

videtur

peti.

Simo.
535 Qui

scis

ergo

istuc, nisi

periclum feceris?

Chrkmes.
At isluc

pericli in

fllia

fieri,

grave

Si eveniat,

At

si

quod

corrigitnr,

di prohibeant, discessio;

quot commoditales, vide:

540 Principio amico filium restitueris;

est.

Simo.
Nempe incommoditas denique huc omnis

'3

redi|j

-P.

4o
Tibi

generum

TERENTI

firmixm et

filiae

invenias vinun.

Chremf.s.

QuJd
Nolo

animum

islic? si iia istuc

tibi

induxti esse utile,

ulium commodiun intercludier.

SlMO.
Merito te semper maxumi

feci,

Chreme.

Chremes.
545 Set quid

ais?

SlMO.
Quid?

Chremes.
eos nunc discordare inter se?
SlMO.
Ipsus mihi Davos, qui intimus consiliis eorum,

Qui

scis,

dixit

Et

is

Num

mihi suadet, nuptias quantum queam ut ma

turcm.
censes faceret, filiimi nisi sciret eadem hacc
velle?

Tute adeo iam

eius verba audics.

cate huc

550 Atque eccum video ipsum foras

Heus, evo-

Davom!

exire.

DAVVS. SIMO. CHREMES.

Davvs.

Ad

te

ibam.

III. 3-

SlMO.

Quidnam

est?

Davvs.
Cur uxor non

lam advesperascit,

arcessitur?

SlMO.
Audin'

go dudum nonnil

vcritus

sum abs

te,

Dave, ne

faceres idcm,

Quod volgus servorum

solet, dolis ut

me

deludercs

ANDRIA.
Propterea quod amat

41

Hlius.

Davvs.
Egon'
SlMO.

istuc

facerem?
Credidi,

555 Idque adeo metuens vos

celavi,

D AV V

quod nunc dicam.

s.

Quid?
SlMO.
Scies:

Nam propemodimi

habeo iam fidem.

Davvs.

Tandem

cognosii^ qui siem.

SlMO.

Non

fuerant nuptiae futurae,

Davvs.
Quid? non?
SlMO.

Sed ea

gratia

Simulavi, vos ut pertentarem.

DAVV

S.

Quid

ais?

SlMO.
Sic res est.

Da vvs.
Vide!

Nunquam

istuc

ego quivi

intelligere.
silitun

Vah, con-

caliiduml

SlMO.
560

Hoc

audi.

Vt hinc

te

introire iussi,

hic

fit

opportime

mi obviam.

Davvs.

Numnam

periimus ?

Hem.
.^

SlMO.
Narro huic, tu quae dudum narrasti mihi,...

Davvs.

Quidnam audiam?

TEIIENTI

P.

:\z

SlMO.

Gnaiam oro

iiti

det, vixque id exoro.

D AVV

s.

OccidJ!

SlMO.

Hem, quid

dixti?

Davvs.
Optume, inquam, factum.
SlMO.
Nunc per hunc nulla

est

mora.

Chremks.

Domum modo
565 Nunc te

ibo;

ut

adparetur, dicam, atque

huc renuniio.
SlMO.
oro, Dave, quoniam solus mi efFecisti ha
nuptias,

...

D AVVS.
go vero

solus

SlMO.

Gnatum mihi
'

corrigere porro enitere.

D AVVS.

Faciam hercle sedulo.

SlMO.
Potes

mmc, diun auimus

Davvs.

inritatus est.

Quiescas.

Age

igitur.

SlMO.
Ubi nunc

est ipsus ?

Davvs.
Mirum,

ni domi.

atque eadem haec, tibi quae

cam itidem iili.

dixi, di-

SlMO.
Ibo ad

eum

Davvs.
NuIIus suml

570 Quid causae est,

quin

hinc

in pistrinum

recta

proficiscar vin?

Nihil est preci loci rclictuin, lain pcrturbavi omnia:

AI^DRIA.
Herum

43

fefelH; in miptlas conieci herilem filium;

Feci, hodie

iit

fierent, insperante

hoc atque

in-

vito Pamphilo.

Hem

quodsl quiessem, nihil evenisset

mali
575 Set eccum video ipsum. Occidi!
astutias

Vtinam mi

quo nunc me prae-

esset aliquid hic,

cipitem darem!

PAMPHILVS. DAVVS.
Pamphilvs.
Vbi

illic

est scelus, qui

me

hodie...? Perii! atque

hoc confiteor iure

lU. 4Mi obligisse, quandoquidem tam iners, tam nuUi
consili.

Servone fortunas meas me commisisse futili?

58o En pretium ob siultitiam fero set inultum id nun;

quam
Davvs.

me

Posthac incolumem sat scio fore me,

auferet.

si

devito hoc

malum.

P AMPHILVS.

Nam

quid ego nunc dicam patri? negabon' velle

Qui ducere sum

Nec, quid

me, modo
? qua fiducia id facere
audeam?

pollicitus

me nunc

faciam, scio.

Davvs.
Nec, quid me; at id ago sedulo:
585 Dicam, aliqujd iam inventurum, ut huic malo aliquam producara moram.
'

Pamphilvs.
Oh!

DAVV
Visus sum!

s.

TERENTI

P.

44

PAMPHILV.
Ehodum, bone vir, quid

me

ais? viden',

consiiiis tuis

Misere impeditum esse?

Davvs.
Ax

iani

expediam.

Pamphilvs.
Expcdies ?

Davvs.
Certe, Pamphile.

Pamphilvs.

Nempe,

ut

modo
Davvs.

Imo

melius, spero.

Pamphilvs.
Oh,

Tu rem impeditam

et

ego ut credam, furcifer?

perdiiam restiiuas? hem,

tibi

quo
590 Qui

me

fretns sini,

hodie ex tranquillissuma re coniecisti in

nuptias!

Annon, futurum hoc

csse, dixi?

Dav vs.
Dixti.

Pamphilvs.
Quid meritus?

Davvs.
Set paululum sinc ad

me

Crucom.
redeam! iam aiiquid

dispiciam.

Pamphilvs.
Hei mihi,

Cum non

habeo spatiura, ut dc

te

sumam

suppli-

ciiun, ut volo!

Namque hoc tempus

praecnvere mihi me,

ulcisci sinit.

liaut tc

ANDRIA.

45

CHARINVS. PAMPHILVS. DAVVS.

Gharinvs.
IV. i.
595 Hoccine credibile aut memorabile,
Tanta vecordia innata cuiquara ut siet,
Vt malis gaudeant, atque ab incommodis
Alterius sua ut comparent commoda? ah!
Idne vero ? imo id est pessumum hominum genus,
600 De negando modo quis pudor paulum adest;
Post, ubi tempu', promissa iam perfici,

Tum,

coacti, necessario se aperiunt:

et tamen res premit denegatum eorum impudentissuma oratio

Et timent,
re: Ibi

665

Tu

quis es

quis mihi es

est:

meam ?

heus,

Attamen ubiuam

fides ?

cur tibi

mihi

Proxumus sum egomet

Si roges, nil pudent.

Hic, ubi opus

est,

non verentur

illi,

ubi nil opus,

ibi verentur.

Set quid

agam? adeamne ad eum,

aut

cum eo

iniuriam hanc expostulem?

6io Ingeram mala multa?

Atqui aliquis dicat: nil

promoveris.
Multuin molestus certe ei fuero atque animo mo-

rem

gessero.

Pamphil vs.
Charine, et

me

et te

imprudens,

nisi

quid di re-

spiciunt, perdidi.

Charixvs.
Itane imprudens

Tandem

inventa est causa

Solvisti fidem!

Pamphilvs.
Qui tandem?

Charinvs.
Etiam nunc

me

dictis

Pamphilvs.
615 Quid istuc est?

ducere

istis

postulas

AS

TERE.\TI

P.

CHARIIfVS.
PostqtJam

dixi,

miserum,

tibi.

qui

es.

Ch ARIWVS.

Non

hoc solidum visum

gaudium^

sat tibi esse

est

Nisi

complacita est

tuum animum ex animo

spectavi meo.
Pamphilvs.

Heu me

Falsus

me amare

me

amantem

lactasses

et falsa

spe produceres.

Habeas

Pamphilvs.
Habeam? ali, nn nescis,

qiianiis in malis

vorser miser,

620 Quantasque hic

suis

mihi confecit

consiliis

solli-

citudines,

Meus carnufex?

Ch arinvs.
Quid

istuc

tam mirum, de

te

si

extMiij)luin capil ?

Pamphilvs.
Haiit istuc dicas,

si

me

vel

dudum,

et

cognoris vel

amorcm

meum.

Ch ARIN vs.
Scio:

cum

patre

altcirfasti

Succenset^ nec te

is

nunc

propterea libi
quivit hodie cogere, illam ut
diiceres

Pamphilvs.
625 Imo etiam, quo tu minus sris aerumnas meas,
Haec nuptiae non ndprtrabantur iiiihi,

Nec

postuiabat nunc quisquam uxorem dare.

Charin

vs.

Scio: tu coactus tua vuluntate

es.

Pamphilvs.
Mane:

Nondum

scis.

ANDRIA.

'

^-

47

^
CharinVs.
Equidem, ducturum

illanc esse te.

Pamphii.vs.
630 Cnr

me

enicfts?

hoc audi: nunquam

destitit

me

ducturum, patri dicerem;

Suadere, orare, usque adeo douec perpulit.

Instare, ut,

Charinvs.
Quis

homo

istuc intertvu"bat ?

Pamphijlvs.
Davos.

Charinvs.
Davos? quamobrem?
Pamphilvs.
Nescio,
Nisi deos satis mihi scio fuisse iratos^ qui auscul-

taveiim.

Charinvs.
635 Factum hoc est, Dave?
Davvs.
Factum est.
Charinvs.
Hem, quid ais,
At tibi di dignum factis exitium duint!
Eho dic mihi, si omnes hunc coniectum in

scelus?

nuptias

Inimici veUent, quidni hoc consilium darent?

Deceptus sum,

at

Davvs.
non deFetigatus.

Pamphil vs.
Scio

Davvs.
640 Hac 'non successit,
Nisi

Non

adgrediemur via,
primo processit parum,
posse iam ad salutem converti hoc malum.

si

alia

id putas, quia

Pamphilvs.
Imo etiam: nam sat credo, si advigilaveris,
Ex unis geminas mihi conficies nuptias.
Davvs.
645 Ego, PamphUe, hoc

tibi

pro

servitio

debeo.

flb

TERENTI

P.

48

^w

*.

Conari manibtts pedibu, noctes et diej,

Capitis periclum adirr, tlum prosim tibi:
Tuiun est, si quid j^raeter spem, milii

Panmi succedit quod ago: at facio

650 Vel melius tute reperi, me missum
Cupio

te igno-

scere.

ft

scdiilo.

face.

Pamphilvs.
quem a me accepisti^ locum.
Davvs.

restitue,

'^

Faciemus.

Pamphilvs.
At iam hoc opus est.

Hem
Nihil ad

Davvs.
Set mane concrepuit
Pamphilvs.

ostium.

te.

D A vv s.
Quaero ....
^
Pamphilvs.
Hem^ nuncne demum?
Da vvs.
At iam hoc

tibi

inventum dabo.

*.%.

CHARINVS.

MYSIS. PAMPHILVS.

DAVVS.
Mysis.
et

mecum

adductum
modo lu, anime mi,

noli te

lam, iibiubi erit, inveninm

655

Tuum Pamphihim:

tibi

cumbo

IV.

2.

macerare.

Pamphilvs.
Mysis

M YSIS.

Quis esi?

Hem,

te

optume mihi, Pam-

phile, ofFers!

Pam-

ANDRIA.

49

Pamphilvs.
Quid

Orare

id est?

Mysis.

iussit^ si

se ames, hera, iam ut ad sese venias:

Videre

ait te

cupere.

Pamphilvs.
Vah,
Siccine

me

hoc malum

perii!

integrascit!

atque illam opera tua nunc miseros

sollicitari

66o

Nam

quod mi adparari

idcirco arcessor, nuptias

sensit.

Quis qiiidem

Charinvs.
quam facile potuerat

quiesci,

si

hic

quiesset!

Davvs.
Age,

si

hic

non

insanit satis sua sponte, instiga!

Mysis.

Ea

res est, proptereaque

Atque edepol
nunc misera in moerore
est.

Pamphilvs.
Mysis,

Per omnes
665 Non,

si

tibi

adiuro deos,

nunquam eam me

deserturum,
capiundos mihi sciam esse inimicos omnes
horaines.

Hanc mi'expetivi;

contigit;

Qui

conveniunt mores:

valeant,

inter nos discidium volunt!

hanc^ nisi mors^

mi adimet nemo!
Mysis.
Resipisco.

Pamphilvs.

Non

Apollinis magis

verum atque hoc

responsum
Si

poterit fieri, ut

ne pater per
dat^

est:

me

stetisse cre-

^*

w
^*^ '""^"'^ nuptiae, volo; et $iiA

* %> <M^^"*

\pik

faciam, in proclivi

qiio.l

per

est,

ut crecUt.
;

me

stemse

Quis videM?

Miser aeque atque ego.

Davvs.

Consilium quaero.

PAMFHILVt.

Fortis!
^^'

'#;

Scio, quid conare!

Davvs.

Hoc ego tibf profecto

Pamphilvs.
lam hoc opus

effectum reddam.

est.

Davv.

Quin iam habeo.

Charinvs.^,

'

,*

'

IIP-

Quid*est?

D.vvvs.

,j.

non
Chaimvs.
Huic,

tibi,

habeo, ne erres.

I^

J^

675 Sat habeo.

PaiOWIlvs.
Quid

facfeir?

cedo.

Davvs.
Dies

sati tit

Ad agendum, ne vacuom me nunc ad

vereor

nvrffiidum

esse credas.

Proinde hinc vos amolimini

nam mi impedimento

estis.

Pamphilvs.
Hanc visam

ego.

Davvs.
Quid tu? quo hinc
GHARIIf VS.
*

te agis?

Verum

f.

vis

dicam?

ANDRIA.

Imo
Narrationis initium indpit mihi!

Davvs.
non satis

etianj

^IIHK^
(^uc^ne

i
fiet?

habes,

quod

tibi die-

culain addo,

QuanCvun huic promoveo nuptias?

"

Charinvs.

i^||s

Dave, attamen....

Davvs.

"d
<

Quid ergo?
Ch-arinvs..

Vt ducam!

Davvs.

jt

iUdiculum!

m
Quod

Charinvs.

Hnc

face ad

me

.,;.

venias,

si

quid poteris

Davvs.

veniam,

nil

habeo.

Charinvs.Attamen,

jtk

si

qxiid....

Davvs.
^o^' veniam.

%i

Ch^^^jiikvs.

^F^
Domi

ero.

Si quid,

M.
W.

Davvs.
Tu, Mysis, dum exeo, parumper opperire

MY

hic.

s I s.

685 Quapropter?

Davvs.

Ita facto est opus.

^*^

Mysis.
Matura.

Davvs.
lamiam hic adero.

^
^

^,^

Charinvs.

tu impudens,

-^^^
'^ ,P

Davvs.

-*

680 Eho

Si

P.

TERENTI
Mysis.

Nilne esse proprium cuiqpam Di, vostram fidem,

Sumnium bonum esse herae hunc putabam Pamphilum,
Amicum, amaiorem, virum, in quovis loco
Paraliim; venim ex eo nunc misera quem capit
!

690 Laborem

facile hic plus mali est,

Sei Davos

exit.

Mi homo, quid

quam

illic

boBy|^

obsec^^^

istuc,

est?

Quo puerum

portas

Davvs.
Mysit, nnnc opiu tua
Mihi ad hanc rem expromta malitia atque astutia.

Mysis.

Quidnam

incepturus?

Davvs.
Accipe a me hunc ocius
ianuam
nostram
adpone.
695 Atque ante

Mysis.
Obsecro,

Humine?

Davvs,
x
Atqne

ara hinc

sume verbenas

tibi,

ei substerne.

Mysis.

Quamobrem tutejd non

Davvs.
Quin,

Non

si

forte opus

sit

ad herum iurato

facis?

miiii,

adposuisse, ut liquido possim.

Mysis.
Intelligo:

700 Nova nunc in

te istaec religio incessit

Gedo

Davvs.

Movo

ocius te, ut, quid agam, porro intelligas

Proh lupiter

Mysis.
Quid?

53^

AXDRIA.

.^m

wf^^
Quod primum

Sponsae pater intervenit;

intendi, iara con^ilivun repudio.

Mysis.
Nescio, quid narres.

Davvs.
Ego qiioque hinc ab
)5

me

dextera

adsimulabo tu subservias
Orationi, utcunque opus, verbis vide!

Venire

Mysis.
si quid est,
opera vobis mea, ut tu plus vides,
Manebo, ne quod vostrum reraorer commodum.

Quid

Quod

agas, ego nil intelligo; set

opus

sit

CHREMES. MYSIS. DAVVS.

Chremes.
710 Revortor,

postquam,

quae

opus

ad nu-

fuere

IV. 3.

ptias

Gnatae, paravi, ut iubeam arcessi.

Puer hercle

est!

Set quid hoc?

Mulier, tun' adposuisti?

Mysis.

Vbi

illic

est?

Chremes.

Non

mihi respondes?
'

Reliquit

Mysis.

Nusquam est. Vae miserae mihi!

me homo atque abiit!
Davvs.
^

715 Quid turbae apud forum

est!

Di, vostram fidem,

quid hominum liti-

gant

Tiun annona cara

est!

Quid dicam

nescio.

Mysis.
i

Ciu" tu, obsecro, hic

me

solam.,.?

aliud,

TERENTl

P.

54

Davvs.
Hem, ^ae haec

Eho, puer

Mctmde

est,

cst fabula?

Mysis? quisve huc

attulit?

Mysis.
Satirf^ anus,

qui

me

id rogites?

||

D AVV.
Quem

ego

igitur

rogem,

720 Qui hic ncminein alinm video?

.lij^G^REMES.

^^

Dicturan',

Miror, xmde

Davvs.
quod rogo?
Mysis.
Au!
Davvs.

sit.

Concede ad dexteram.

Mysis.
Deliras!

non

Praeterea

tiite

ipse...?

Davvs.
Verbum unum mihl
faxis, cavo.
te
rogo
quod
quam
Mysis.

Malp

dicis?

*^t'^

Dwvs.
Vnde

est?

Clare!

Mysis.

nobis.

DAvvi.
Ha ha he!
vero, impudentcr mulier

725 Mirum
Meretrix?

si

facit

C H R M E s.
Ab Andria haec est, quantum
Davvs.
F.

Adoon' vidcmnr vobis

esso idonei,

In quibus sic inludatis?

Chremes.
Veni tenipore.

intelligo.

I^

ANDRIA.

65

Davvs.
Propera adeo puerum tollere hinc ab ianua
730 Mane cave quoquarrt ex istoc e.xcessis loco
!

Di

te eradicent,

Mysis.
ita me miseram

D A,vv
Tibi dico ego, annon

territas

s.

Mysis.
Ouid

vis?

Davvs.
At etiam rogas
Cedo, cuium puerura hic adposuisti? dic mihi.
Mysis.

Tu

nescis?

Mitte

Davvs.
quod

id,

scio

dic,

quod rogo.

Mysis.
735 Vostri....

Davvs.
Cuius nostri?

Mysis.
Patnphili.

Chremes.

Hem!
,

Davvs.
Quid? Pamphili?

Mysis.
Eho, annon est?

Chremes.

Recte has fugi semper nuptias

D AVVS.
animadvertendum facinus!

Mysis.
Quid ? quid

clamitas

Davvs.

Quemne ego

O hominem

heri vidi ad vos adferri vesperi?

Mysis.
audacem

P.

56

TERENTi
Davvs.
Venun:

vidi Caa|barain

740 Suffarcinata&n

Mysii.

#
Cum

Dis pol habeo gratiam/

in pariundo aliquot arlfuerunt liberae.

Davvs.

Nae

haut novft, cuius caiisa haec incipit.

positum puorum ante aedes viderit,

illa illuni

Chremes, si
Suam gnatam non dabit?

Tanto hercle

niagis

dabit.

Chremes.
745

Non

h^rcle faciet!

Davvs.
Nunc adeo,

ut tu

sis

sciens,

Nisi puerum toUis, iam ego hunc in mediam viam

Provolvam, teque ibidem pervolvam in luto.

Mysis.

Tu

pol

homo non

#(

es sobrius.

Davvs.
Fallacia

Alia aliam trudit: iam susurrari audio,

*

750 Civem Atticam esse hanc.

Chhembs.
Hem!
Davvs.
Coactus legibus

Eam uxorem

ducet

M YSI

s.

Eho, obsecro, annon

C H R M K S.

civis est?

F.

locularium in

mahun insciens pene

Davvs.

Quis hic loquitur?

Chreme, per tcmpus advcnis.

Ausculta.

Chre mf.s.
Audivi

iain

incidi!

omnia.

ANDRIA.

57

Davvs.
Anne haec
Chremes.

tu

omnia

'

755 Audivi, inqiiam,

priHcipio.
*

Davvs.

Aiidistin',

Scelera!

Hanc iam oportet

ille

est.'

non

Hem

ripi.

Hic

obsecro?

in cruciatum hinc ab-

te credas

Davom

ludere!

Mysis.

Me

miseram!

nil

pol

falsi dixi,

mi

senex.

Chremes.

omnem

Novi

Est Simo intus?

rem.

D AVVS.
Est.

M YSIS.
Ne me

attigas,

760 Sceleste! Si pol Glycerio non omnia haec

Davvs.
Eho, inepta,

nescis,

quid

sit

actum?

Mysis.
Quid sciam?

Davvs.
Hic socer

Vt

est; alio

sciret haec,

pacto haud poterat

fieri,

quae voluiraus.
Mysis.

Praediceres.

Davvs.
Paulum
765 Natura

animo omnia,
an de industria?

interesse censes, ex
uti fert, facias,

CRITO. MYSIS.
C R I T O.
In hac habitasseplatea dictum
Quae

DAVVS
est

Chrysidem, IV.4.

inlioneste parere se hic optavit divitias

P-

58

TERENTI

.^

Potius quam in patria honeste patiper viveret.

Eius morte ca ad me lege redierunt bona.
770 Set, quos perconter, video. Salvete!
.

M YSIS.

**

Quem
Is

Obsecro,
video? estne hic re consobrinus Chrysidis?

est!

Crito.

Mysis, salve

Mysis.
Salvos
Itan' Chrysis?

sis,

Crito

Crito.

Hem!
Mysis.

Nos quidem pol miseras

Crito.

perdidit.

Quid vos? quo pacto hic? Satine recte?

Mysis.
Nosne? sic!
quando,
ut
voltunux,
non licet.
aiunt,
quimus,
Vt
775
Crito.
Quid Glycerium? lam hic suos parMites repperit?
Mysis.
Vtinam
Crito.

Ah nondiun
!

etiam

me

Nam

pol

si

id scisscm,

Hncc semper
780

Illius

haut auspicato huc

adpiili;

nunquam huc
pedem

esse dicia est atque hahita cst soror;

quae fuerunt, possidet; nunc

Lites sequi,

tetulissem

quam

id inihi

sit

facile

nu-,

hospitem^

alque

utile,

Aliorum exenipla eonuTionenl; simtil arbitror,

lam e$se aliqucm amicum et defensorem ei nam
.*

fere

Grandiuscula iam profecta est illinc; clamitent,

785 M*' sycophantam hereditatem persequi,
Mendicum; tum ipsam despoliare non lubet.

ANDRIA.

59

Mysis.

optume hospes!

pol, Crito,

Crito.
Duc me ad eam, quando huc
Mysis.

antiquom obtines!
veni, ut videam.

Maxume.

Davvs.

.,

Sequar hos: nolo hoc in tempore

me videat

senex.

CHREMES. SIMO.
Chremes.
Simo, spectata erga te amicitia
790
est mea;
V. i.
Satis pericli incepi adire: orandi iam iinem face:
Tibi dum obseqiiier studeo, pene inlusi vitam
Satis

iam,

satis,

iiliae,

SlMO.

Imo enim nunc quam maxume

abs

te postiilo at-

que oro, Chreme,

"Vt

beneficium,

verbis initimi

dudum^

re

nunc

comprobes.

Chrehes.
795 Vide,

quam

iniquos

sis

prae studio!

quod

cias_,

Neque modum

dum

id

effi-

cupis,

benignitatis, neque, quid

me

ores,

cogitas:

Nara

si

Quibus ?

iam
SlMO.

cogites, remittas

me

onerare

iniuriis.

>

Chremes.
At rogitas? perpulisti me, ut homini adolescentulo

In alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria,

800 Filiam darem in seditionem atque incertas nuptiaSj

6o

TERENTI

P.

Eiiu laborc atqpe eius dolore gnato ut medlcarer

tuo;

dum

Impetrasti inceptum, res

tetulit;

nunc non

fert: feras.

Civem hinc

illam esse aiunt; natus puer est:

nos

missos face.

SlMO.
Per ego

deos oro, ut ne

te

illis

animum inducas

credere,

805 Quibus id

maxume

uiile esf, illum ess9

qaam

de-

terrumum.

Nuptiarum

gratia haec

suni

atque incepta

ficta

omnia

Vbi ea causa^ quamobrem haec

iis,

Erras: ciun

faciunt, erit

ademta

desinent.

Chremes.
Davo egomet vidi iurgantem

ancillam.

SlMO.
Scio.

C H R E M E S.

._**

Vero

vultu,

cum,

ibi

me

Ac

adesse, nenter lum praesenserat.

8io*Credo;

et

id

SlMO.
facturas, Davos dudrnn praedixit
niihi, et

N^scio, qui id

tibi

sum

oblitus hodie,

ut volui,

dicere.

DAVVS. CIIREMES. SIMO. DROMO.

Da vvs.
/

Aniino ntmc lam otioso esse impero....

V.

a.

Chremes.

Uem Davom

tibi

ANDRIA.

6i

SlMO.

Vnde

egreditur?

Davvs.

Meo

praesidio atque hospitis.

SlMO.

Quid illud mali?

Davvs.
Commodiorem ego hominem, advQptum^ tempus
**
non vidi.
SlMO.
Scelus

8i5

Quemnam

hic laudat?

Davvs.
Omnis res est iam
SlMO.

in vado.

Cesso adloqui?

Davvs;
Herus

est;

quid agam?

SlMO.
bone

salve_,

vir.

Davvs.

Hem
Omnia adparafa iam

Simo

o noster Chreme

sunt intus.

SlMO.
Curasti probe!

Davvs.
Vbi

voles, arcesse.

SlMO.

Bene sane

id enimvero hinc nunc abest.

Etiam tu hoc responde: quid istic tibi negoti est?
:

Davvs.
Mihin'

SlMO.
Ita.

D AVV.
820 Mihin'?

SlMO.
Tibi ergo.

.!

!:

TERENTI

P.

61

'

DavPi.

Modo

cgo

introivi. .|i,

SlMO. *

quam dudum, roeem?

,
-^

uasi ego^

Davvs.

Cum

tuo gnato una.

SlHO.

Afme
ho| non tu

est intus

Pamphilus

dixti esse inter

Crucior miser

eos inimidtias

nufex ?
'"

car-

Davvs.

.#|l
'p

Sunt.

S I M o.
*

Cur

igitur hic est?

Chrf. MF.S.

Quid

illum censes?

cum

illa litigat.

Davvs.

^,

Imo vero indignum, o

here, iam facinus faxo ex

mc
modo

825 Nescio qui senex

audies

venit, elliun,

confiden,

catta;

Faciem cum videas, videtur

esse quaniivis preti;

Tristis severitas inest in voltu atque in verbis fides.

SlMO.

Quidnam

adportas

Davvs.
quod eum

Nil quidem, nisi

audivi dicere.

SlMO.

Quid

ait

tandem?

Davvs.
Glycerium esse civem

SlMO.

scire se Atticam.

\
Hem

83o

Dromo Dromo
!

Davvs.
Quid est?
SlMO.

Dromo

64

TERENTl

P.

SlMO.

^breme,
^

^
itetatem gnatl nonne te mieret mei?
840 Tantum laborem ob talem capere filium
Age, Pamphile! exl, Pamphile! ecqiiid te ptimt^

PAMPHILVS. SIMO. CHREMES.

Pamphilvs.

Quis

me

volt?

P<

rii

pater

SlMO.
Quid

V.

est.

ais,

5.

omniura...?

Chremes.
Ah,

Rem

potius ipsam dic, ac mitte male loqui.

SlMO.

Quasi quidquam in hunc iam gravius dici possiet.

845 Ain' tandem? civis Glycerium est?

Pamphjlvs.
Ita praedicant.

Ita

praedicant ?

Num
Num

cogitat, quid dicat?

num

facti

piget?

color enim pudoris signTim usquam indicat?

Adeo impudenti
85o

SlMO.
ingentem confidentiam

Morem
Tamen

esse animo, ut praeter civium

atque legem et sui voluniatem patris

hanc habere studcat cum summo probro?

Pamphilvs.

Me misemm!
SlMO.

Hem, modone id demum sensti, Pamphile?

Olim istur, olim, cum ita animum induxii tuum,

Quod cuperes alicpio pacto efiiciundum tibi,

855 Eodem die isiuc verbum vere in te accidit
Set quid cgo me autem excrucio? cur me macero?
Cur meam senectutem huius soilicito amentia?
An,

ANDRIA.
An, pro

65

huius peccatis ego supplicium ut suffe-

ram ?

Imo

cum
Pamphilvs.

habeat, valeat, vivat

illa!

Mi

pater...

SlMO.
860 Quid mi pater? quasi tu huius indigeas patris!

Domus, uxor, liberi inventi, invito patre;

Adducti, qui illam civem hinc dicant: viceris

Pamphilvs.
Pater, licetne pauca?

SlMO.
Quid dices mihi?

Chremes.

f^

At

Tandem, Simo,

audi.

SlMO.
Egon' audiam ? quid ego audiam,
865 Chreme?

Chremes.
Attamen

dicat sine.

SlMO.
Age, dicat:

sino.

Pamphilvs.
Ego, me amare hanc,

fateor;

si

id peccare est,

fateor id quoque.
Tibi, pater,

me dedo

quidvis oneris

impone

im-

pera!
Vis,

me uxorem

Hoc modo

ducere?

te obsecro, ut

hanc vis mittere?

potero, feram.

ne credas^ a

me

ut

adlega-

lum hunc senem.

870 Sine me exptu-gem atque illum huc coram adducam!
Simo.
Adducas ?

Pamphilvs.
Sine, pater!

#-

TERENTI

P.

66

Chremes.

Aequom

postulat: da veniam.

Pamphilvs.
Sine te hoc exorem!

SlMO.
Sino.

Quidvis cupio,

dum ne ab hoc me

comperiar,

falli

Chreme.

Chremes.
Pro peccato magno paulum supplici

CRITO.

est satis patri.

CHREMES. SIMO.
PAMPHILVS.

C R I T O.
Mitte orare: una harimi quaevis causa me, ui faV. .
ciam, monet,
875 Vel

tu, vel,

quod verum

est, vel,

quod

ipsi

cupio

Glycerio.

Chremes.
Andrium ego Crilonem video?
Crito.

Is certe est.

Salvos

sis,

Chreme.

Chrrmes.
Quid

lu

Athenas insolens

Crito.
V

Evenit.

Set hiccine estSimo?

Chrbmes.
Hic.

Crito.
Simo^ men' quaeris?

SlMO.
Eho^

tu

Glycerium esse hinc civem ais?

Crito.

Tu

negas?

ANDRIA.

67

S I M O.
'

Itane huc paratus advenis?

Crito.

Qua

re ?

S I M o.

Rogas ?
880 Tune impune haec facias? tune hic homines adolescentulos,

Imperitos rerum, eductos libere, in fraudem inlicis,

SoUicitando et pollicitando eorum animos lactas.

..?

Crito.
Sanun' es

SlMO.

Ac

meretricios amores nuptiis conglutinas?

Pamphil vs.
Perii

metuo^ ut substet hospes.

Chremes.
Simo, hunc noris

Si,

885

Non

ita arbitrere:

bonus

satis,

est hic vir.

Simo.
Hic

vir sit

bonus

Itane adtemperate evenit, hodie in ipsis nuptiis

Vt

antehac

veniret,

Patrem ni

nunquam?

est vero huic cre-

dendum^ Chreme ?
Pamphilvs.
metuam, habeo^ pro illa re illum quod

moneam

probe.

Simo.
Sycophanta

Crito.

Hem!
Chremes.
Sic, Crito, est hic: mitte.

Crito.
890 Mihi

si

Videat, qui siet!

perget, quae volt, dicere, ea, quae non
volt, audiet.

>

'W
*

TERENTI

P.

63

non m tna, malum,

animo aequo feres?*
iam
ego quae dico, vera an falsa audieris,
aut curo?

Ego isuec moveo

Nam

sciri potest.

Atticus

quidam olim, navi

fracta,

ad Andrum

eie-

ctus est,

Tum

Et isiaec una parva virgo.

iUe egens forte

adplicat

patrem primo.
895 Chrysidis se ad

SlMO.

Fabulam inceptat

Chremes.
Sine.

Crito.
Itane vero obturbat?
C H R E M E s.

Perge

tu.

Crito.

h
Qui eum

ibi

recepit;

mihi rognatus fuit,

illo, civem

ego audivi ex

esse Atiicum.
Is ibi

mortuus

est.

Chremes.
nomen?

Eius

Crito.

Nomen ? iam

cito.

Phani

Chremes.
Hem,
Perii

Crito.

Verum

hercle opinor fuisse Phaniam.

certo scio,

Hoc

900 Rhamnnsinm se aiebat csse.

Chremes.
m

lupiter!

Crito.

Eadem

Multi

alii

in

Andro audivcre.

haec, Chreme,

ANDRIA.

69

Chremes.

Vtinam
Quid eam tum

quod spero! Eho, dic

suamne?
Crito.
Non.

id sh,

mihlj*
--

esse aibat?

Chremes.
Cuiam
Crito.

igitur?

Fratris filiam.

Chremes.
Certe

mea

est!

Pamphilvs.
Quid ais?
SlMO.
Quid tu autem ?
Pamphilvs.
Ehem, arrige
SlMO.

aures,

Pamphile

Qui credis?

Chremes.
Phania iUe frater meus
[Simo.

fuit.

Noram

et scio.

Chremes.
Is

905 Hinc^ bellura fugiens meque in Asiam persequens,

proiiciscitur

Tum

veritus hic relinquere

Quid

illo sit

eam est. Postilla nunc

primum audio,

factum,

Pamphilvs.
Vix sum apud me ita animus commotus metu,
Spe, gaudio, mirando hoc tanto, tam repentino,
:

bono
Sim o.

Nae tuam multimodis inveniri

Chremes.

eaju gaudeo.

Credo.

P.

70

TERENTI

PA.MPHILVS.

'*

Pater

,'

Chremes.
Qio At mi imus etiam scrupulus restat^ qui

me

raale

habet.

Pamphilvs.
Dignus es

Cum

tua religione,

odium...!

Nodum

in

scirpo

quaeris.

Crito.
Quid

istuc est?

Chremes.

Nomen non

eonvenit.

Crito.
Fuit hercle huic aliud parvae.

Chremes.
Quod, Crito?

Numquid

meministi?

Crito.
Id quaero.

Pamphilvs.
Egone huius memoriam patiar meae
Voluptati obstare, cum egomet possim in hac re
medicari mihi

915

Non

patiar.

Heus, Chreme, quod quaeris, Pasibula

....

Crito.
Ipsa

est.

Chremes.
a

est.

Pamphilvs.
Ex

ipsa audivi milics.

Simo.

Omnes nos gaudere

Te

hoc, Chreme,

credo credere.
'*'

C H R E M E S.
me di ament,

Ita

credo.

ANDRIA.

71

#'

Pamphilvs.
Quid

restat,

pater?

SlMO.

lamdudum

res rediixit

me

ipsa in gratiam.

Pamphilvs.

O
De

uxore,

ita ut

possedi, nil

lepidum patrem
mutat Chremes?

Chremes.
Causa optuma
920 Nisi

si

quid pater

est^

ait aliud.

SlMO.

Nempe id
Chremes.

scilicet.

Dos, Pamphile,

Decem

est

talenta.

Pamphilv s.
Accipio.

Chremes.

Nam

Propero ad filiam. Eho mecum_, Crito

illam me credo haut nosse.
Simo.
Cur non illam huc transferri iubes ?

Pamphilvs.
Recte admones; Davo istuc dedam iam negoti.

SlMO.

Non

potest.

Pamphilvs.
Qui?

SlMO.
Quia habet aliud magis ex %tse

et maius.

Pamphilvs.
Quidnam ?
SlMO.
Vinctus

Pamphilvs.
9^5 Pater, non recte vinctus.

SlMO.
At

ita iussi.

est.

TERENTI

P.

Pamphilvs.
lube

obsecro!

solvi,

SlMO.

Age

fiat.

Pamphilvs.
At maturc.
Simo.

Eo intro.
Pamphilvs.

faustum et felicem diem!

CHARINVS. PAMPHILVS.
Charinvs.
Proviso, quid

flgat

Pamphiltis; atque eccum.

V.

5-

Pamphilvs.

me

Aliquis fors.in

Non

deputare hoc verum

Deorum

vitam propterea

at

mihi

mmc

putet

sic csse

hoc verum liquct

ego sempiternam esse
arbitror,

930 Voluptates eorum pro^riae quod sunt

fmmortalitas
Est parta,

si

nuUa

aegrituilo

nam mi

huic gaudio intor-

cesscrit.

Set

quem ego mihi potissumum optem

cui

nunc

haec narrcm, dari?

C H AR IN vs.
Quid

illud gaudi est?

P A M P H I L V S.

Nemo est, quem malim, omnium:

hunc scio mca solidc solum gavisunuu gau-

Davom

Nam

vidco.

dia.

Hp

ANDRIA,

73

DAVVS. PAMPHILVS. CHARINVS.

Davvs.
955 Pamphilus ubinam est?

V.

6.

Pamphilvs.
Hic

Dave.

est,

Davvs.
Quis horao est?

Pamphilvs.

Ego sum Pamphilus.

Nescis, quid

mi

obtigerit?

D avvs.
Certe non;...

Pamphilvs.

Non ?
Davvs.
Set quid mihi, scio.

Pamphilvs.
Et quldera ego.
D-AVVS.

More hominum

evenit, ut, qiiod

sim ego nactus mali,

Prius rescisceres tu, quam ego, tibi quod evenit
boni.

Pamphilvs.
Glycerium mea suas parentes reperit!
D AVVS.
O factum bene!

Charinvs.

Hem!
940 Pater

Pamphilvs.
amicus summus nobis...
Davvs.
Quis?

Pamphilvs.
Chremes.

Davvs.
Narras probe.

TERENTI ANDRIA.

74

Pamphilvs.
Nec

inora ulla Wt, quin iam

uxorem ducam.

^^lliCHARlNV.

Num

ille

somniat

Ah

desine!

Eh, qune vigilans voluif?

Pamphil vs.
Tnni de puero, Dave

Davvs.
Solus es,

quem

diligunt di

Ch arinvs.
Salvos sum,

si

haec vera sunt.

Conloquar.

Quis

Pamphil vs.
homo esi ? Charine

tempore

in

ipso mi advenis.

Charinvs.
945 Bene factum!

Pamphilvs.
Audisti?

Ch ARINV S.
Tuus

est

Omnia. Age, me in tuis secundis respice.

nunc Chremes: facturum, quae voles,
scio omnia.

Pamphilvs.
Memini; atque adeo longum

esl,

pectaro,

nos illum ex-

dum

exe.Tt

Sequere hac me, intus apud Glycerium nunc est.

Tu, Dave, abi domiun
Qnid
Propere arcesse, hinc qui auferant eam
stas ? quid cessas?
!

Da vv.
Eo.

950

Ne

expertetis,dum exeant hire: intus despondebiiur,

si quid est quod restet.

Intus transigotur,

Cantob.
Plaudite.

EVNVCHVS.

Jf

APOLLIN.\RIS PERIOCHA

G. S\T.PITn

m
Sororem

EVNVCHVM.

falso dictltatam Thaidis,

Id ipsimi ignorans, miles advexit Thraso,

Illique donat.

Civis erat haec Attica.

Eidem eunuchum, quem emerat,

tradi iubet

Alius amator, Phaedria, ac rus ipse abit,

Thrasoni oratus biduum concederet.

Ephebus

Cum

frater Phaedriae puellulam

deperiret

Eunuchi

dono missam Thaidi,

omatum

induitur: suadet

Introivit, vitiat virginem.

Parmeno;

Sed Atticus

Civis repertus frater eius coUocat

Vitiatam ephebo.

Phaedriam exorat Thraso.

4%

P.

T E R E N T

EVNVCHVS.
ACTA LVDIS MEGALENSIBVS L. POSTVMIO ALBINO, L. CORNELIO MERVLA
AEDILIBVS CVRVLIBVS. EGERE L. AMBIVIVS TVRPIO, L. ATILIVS PRAENESTINVS. MODOS FECIT FLACCVS
CLAVDI TIBIIS DVABVS DEXTRIS.
GRAECA MENANDRV. ACTA IL M. VALERIO, C. FANNIO, COSS. PRETIVM

MERVIT OCTO

M.

NVMVM.

DRAMATIS PERSONAE.
Phabdria.
Parmeno.
Thais.

Gnatho.
C H A E A E A,
Thraso.
Pythias.

Chremes.
Antipho.
DORIAS.
DORVS.
Saroa.

Sophron A.
Laches.

;:

PROLOGVS.
Oi quisquam

Quam

est,

qui placere se studeat bonis

minume multos laedere,

nomen profitetur suum

plurimis, et

In his poeta hic

Tamen

quis est, qui in se dictum inclementius

si

5 Existimarit

esse, sic existimet:

Responsum, non dictum^ esse quia laesit prior.

Qui bene vertundo et eadem scribundo male, ex
:

Graecis bonis Latinas fecit non bonas:

lo

Item ut Menandri Phasma nuper perdidit;

Atque in Thesauro scripsit, causam dicere
Prius, unde petitur^ aurum quare sit suum,

Quam

illunc, qui petit^

unde

is

sit

thesaurus

sibi,

aut

Vnde

in

monumentum

patriura pervenerit.

Dehinc, ne frustretur ipse

i5 Defunctus iam s\im: nihil
Is

ne

erret,

quod dicat mihi:

moneo, et desinat lacessere
ratdta, nunc quae condonabitur,

Habeo alia
Quae proferentur
Ita,

se, aut sic cogitet:

ut facere

post^

instituit.

si

est

perget laedere

Quam nunc

acturi sumus,

Eunuchum postquam Aediles emerunt

Magistratus, cum ibi adesset, cimi occepta est agi^

20 Menandri

Perfecit, sibi ut inspiciundi esset copia.

Exclamat, furem, non poetam, fabulam

Dedisse^ et nil dedisse verborum tamen:

25 Colacem esse Naevi aut Plauti veterem fabulam:

Parasiti personam inde ablatam et militis.

8o

P.

peccatum

Si

Poetae,
Id

ita

TERENTI

est id,

.peccatum imprudentia est

noa quo lurtum

facere studuerit.

iam iudicare

esse, vos

poteritis.

30 Colax Menandrl esf in ea est parasitus Colax,

Et niiles gloriosus; eas se hic non negat
Personas iranstulisie in Euniichum suam
Ex Graeca, set eas fabulas factas prius
;

Latinas scisse sese, id vero pernegat.

35 QuodsLpersonis iisdem uti aliis non licet,

Qui mage licet currentem servom scribere,

Bonas matronas facere, meretrices malas,
Puerum supponi, fidli per servom senem^
Amare, odisse, suspicari? denique
40 Nulliun est iam dictujn, quod non dictuni sit prius.
Quare aequom est, vos cognoscere, atque igno

scere,

Quae

veteres factitarunt,

Date operam

Yt

cum

et

faciunt novi.

si

silentio

pernoscatis, quid sibi

animum

Eunuchus

attendite,

velit.

PHAEDRIA. PARMENO.
Quid

Phaedria.
non eara ? nenunc quidem,

igitur faciam?

I.

i.

Ciuu arcessor ultro? an potius ita me coniparem,

Non perpeti meretricum contumelias ?
Exclusit; revocat;

redeam?

non,

si

me

obse-

cret

Parmrno.
5 Siquidem hercle possis,

nil prius, nil fortius;

neque pertendes naviter,

Verum
Atque, ubi pati non poteris, ciun nemo expetet,
Inlecia pace ultro ad eam venies, indicans,
Te amare et ferre non posse; actum est; ilicet;
ai

incipies

10 Perisii; eludet, ubi te victum senserit.

Proin

ijl^

!:

EVNVCHVS.
Proin

dum

tu,

est

8i

tempus, etiam atque etiam hoc

cogita,

Here: quae res in se neque consilium neque modimi

Habet ullum, eam consilio regere non potes.

In amore haec omnia insunt vitia, iniuriae^
i5 Suspiciones, inimicitiae, induciae,
'

Bellum, pax rursum; incerla haec

tu postules

si

Ratione certa facere^ nihilo plus agas^

Quam si des operam, ut ciun ratione insanias.
Et quod nunc tute tecirni iratus cogitas
20 Egone illam? quae illum? quae me? quae non?
sine

modo

Mori me malim! sentiet, qui vir siem!

Haec verba, mehercule^ una falsa lacrimula,

Quam,

oculos terendo^ misera vix expresserit^

Restinguet^ et te idtro accusabit, et

ei

dabis

25 Vltro supplicimn.

Phaedria.

indignmn facinus

Illanc scelestam et misertun

me

nimc ego

et

esse sentio!

Et taedet, et amore ardeo prudens^ sciens,

Vivos vidensque pereo^ nec, quid agam, scio
!

Parmeno.
Quid

agas, nisi ut te redimas

30 Minumo;
Et ne te

si

nequeas paululo,

captum quam queas

at

quanti queas;

adilictes
'

Phaedria.
Itane suades

Wf^
?

Parmeno.
Si sapis^

Neque, praeterquam quas ipse amor molestias

Habet, addas, illas, quas habet, recte feras?
Set ecca ipsa egreditur nostri fundi calamitas
35 Nam nos quod capere oportet, haec intercipit.

M^

^'

TERENTI

PARMENO.

THAIS. PHAEDRIA.

Thais.
Miseram me! vereor, ne illud gravius Phaedria 1.2.
Tulerit, neve aliorsum atqiie ego fed acceperit,
Quod heri intromissus non est.

Phaedria.
Totus, Parmeno,

Tremo horreoque, postquam

adspexi hanc.

PARMEhfO.

Bono

aniino es:

40 Accede ad ignem hunc: iam calesces plus

Quis hic

Thais.
loquitur? Ehem, tun'
*

Qnid

dria

hic stabas? cur

non

hic eras,

satis.

mi Phae-

recta introibas?

Pa R M E R o.

Celerum

De exdusione verbum

nullum!

Thais.
Quid laces?

Phaedria.

Sane quia vero hae mihi patent cmper fores,

45 Aut quia sum apud te primus!

Thais.

Missa istaec face.

"WJP
Quid missa?

P H A E O R l A.

Thais, Thais,
mihi

utinam esset

Pars aoqua amoris tecum ac pariter fieret,

Aut tibi hoc uti doleret iiidem ut mihi dolet,
Aut ego isluc abs te factum nihili penderem
Thais.
50 Ne^crucia nimium te, obsecro, mi Phaedriaf
Non pol, quo quenquam plus amem aut plus
ligam,

fci, set ita erat res:

fadundiun

fuit.

di-

EVNVCHVS.

S3

Parmeno.
Credo; ut

misera prae amore exclusti bunc

fit,

foras

Siccine

55

Te

ais,

Thais.
Parmeno? Age. Set huc qua

gratia

arcessi iussi, ausculta.

Phaeohia.
Fiat.

Thais.

-0^
Dic

Hoc primum;

inihi

potin' est hic tacere?

Parmbno.
Egone?

Verum

lege

heus tu;

tibi

hac

meam

optume;
adstringo

iidem;

Quae vera

Sin falsum aut

vanum

aut fictvun,

lum
60

optume;

audivi, taceo et contineo

est:

Rimarum plenus sum, hac atque

Proin

tu^ si vis taceri,

Samia

n^i

continuo pa-

illac

perpluo:

vera dicito.

Thais,
mater

fuit.

Ea

habitabat Rhodi.

Parmedto.
Potest taceri hoc.

Thais.
tum matri parvolam
Puellam dono quidam mercator d<
Ibi

65 Ex Attica hinc abreptam.

Phaedria.

%'$''

Civemne?

*..

Thais.
Arbitror;

Certum non scimus: matris nomen

Dicebat ipsa, pairiam et signa cetera

Neque scibat neque per aetatem etiam potuerat.
Alercator hoc addebat: e praedonibus,
70 Vnde emerat, se audisse, abreptam e Sunio.
Mater ubi accepit, studio coepit omnia

et patris

84

TERENTI

P.

Docere, educere,

ita uti si esset filia;

Sororem plerique

meam.
tum uno rem habebam, ho-

esse credebant

cuni illo, quicujn

Ego

spite,

75 Abii huc,

qui mihi reliquit haec,

quae habeo,

omnia.

Parmeno.
Vtrumque hoc falsum est:
Thais.

effluet.

Qui

istuc?

Parmero.
Neque

Nam

tu

hic

Rogas ?
uno eras contenta, neque is solus dedit:
quoque bonam magnanique partem ad
te attulit.

Thais.
Ita est; set sine

me

pervenire, quo volo.

80 Interea miles, qui me amare occeperat,

In Cariam est profectus. Te Lnterea loci
Cognovi. Tute cis, postilla quam intumum
Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia.

Phaedria.

Num.hoc quidem

tacebit

Panneno?

Parmeno.
Oh, dubiumne id est?
Thais.
85 Hoc agite, amabo. Mater mea illic mortua est
Nuper^ Ei frater aliquantvim ad rem est avidior:
Is ubi hanc honesta virginem forma videt,
prctium sperans, illico
Forte fortuna adfuit
00 Hic meus amicus; emit eam dono mihi,
Imprudens hanim rerum ignarusque omnium.
Et fidibus

scire,

Producit, vendit.

Is venit.

qS

Postquam

sensit,

Reni habere,

fingit causas,

Ait,

habeat, se

si

rideiii

me tecum quoque
ne

det, sedulo;

praeposiium tibi
metuat, ne, ubi acceperim,

Apud me, ac non id

Sesc relinquam, velle se

iri

ini illanc

dare;

EVNVCHVS.
Verum

Ad

id vereri.

Set,

85

ego quantum suspicor,

virginem animum adiecit.

P H A E D R I A.

Etiamne amplius?

Thais.
Nil:

nam

quaesivi.

loo Multae sunt causae

Nunc ego eam, mi Phaedria,

quamobrem cupio abducere:

Primuin, quod dicta soror est; praeterea, ut suis

Restituam ac reddam: sola sum; habeo hic ne-

minem
Neque

amicum

neque

cognatum;

quaraobrem,

Phaedria,

Cupio aliquos parere amicos beneficio meo.

amabo, adiuta me quo iiat facilius:

io5 Id,

Sine illimc priores partes hosce aliquot dies

Apud me

Nil

habere.

respondes

Phaedri A.
Pessuma,

Ego quidquam cum istis factis

Parmeno.

tibi

respondeam?

Eu, noster, laudol tandem perdoluit! vir es!

P h A E D R I A.
iio At ego nescibam, quorsum tu ires: ,, parvola
,,Hinc est abrepta; eduxit mater pro sua;
,,Soror dicta est; cupio abducere, ut reddam suis."
Nempe omnia haec nunc verba huc redeimt denique:

Excludor ego,

u5

Nisi

si

ille

recipitur.

Qua

gratia,

illum plus amas, et nunc istam times,

Quae advecta

est,

ne illum, talem, praeripiat

Thais.

tibi ?

Ego idhe?
Phaedria.
Quid

Num
I20

solus

ille

te

ergo aliud

dona dat? niun

sollicitat?
tibi

cedo.

meam

Benignitatem sensisli intercludier?

Nonne, ubi mihi dixti, cupere te ex Aethiopia
Ancillulam, relictis rebus omnibus

:f*o.

56

TERENTI

P.

QoaeIvi? Porro eunuchnm dixti velle te,

Solae qiiia his reginae uluntur: repperi;
Htri niinas viginti pro ambobus dcdi;
125 Conleniius abs te, lamen haec habui in mcmoria.
Ob haec lacta abs te spernor!

Thais.
Quid

Quanquam

islic,

Phaedri.i?

illam cupio abducere atque hac re arbitror

posse maxum^*i|rerumtanicn,
Potius quam te habeam inimicum, faciam, ul ius-

Id

/leri

seris.

PHAEnRIA.
130

Vtinam istuc verbum ex animo ac vere diceres:

Potius quam te habeam inimicum!" si isluc cre.
derem
Sincere dici, quidvis possem perpeti.

Parmeno.
Labascit, victust

uno verbo, quam

Thais.

Ego non
135

Rem

ex

animo misera dico?

cito

quam

ioco

tandem, qiiin perfeceris?

Ego impetrare nequeo hoc abs tc, biduiim
Saltem ut concedas solum.
vohiisti a

iiie

Phakdria.
Siquidem biduum;

Verum ne

liant isti viginti dies!

THA
Profecto

non

plus

S.

biduum

PH AE DR

aut....
A.

Aui?

moror.

nil

Th AIS.
140

Non

fiet;

sine

modo hoc

exorem!

te

P H A E D R 1 A.
Scilicet

Faciundum

cst,

quod vis.
Thais.
Merito

te

amo.

EVNVCHVS.

87

Phaedria.
Bene facis.
hoc me macerabo biduum!
facere certum esi! mos gerundus Thaidi!
deducantur huc fac illi

Rus ibo
Ita

Tu

illi

Parmeno.
Maxume.

Phaedria.
145 In hoc biduum, Thais, vale!

ThAis.
mi Phaedria,

At,

Et tu

numqaid

vis aliud ?

P H a E D R I a.
Egone quid velim?

Cum milite isto praesens absens ut sies,

Dies noctesque jne ames, me desideres,
Me somnies, me exspectes^ de me cogites,
150

Me

me

speres,

Mea

fac

te oblectes,

mecum

postremo onmis,

sis

toia

sis,

quando ego sum

tuus

Thais.
Me miseram forsan parvam mi habeat hic fidem,
Atque aliarum ex ingeniis nunc me iudicet.
Ego pol, quae mihi sura conscia, hoc certo scio,
Neque me finxisse falsi quidquam, neque meo
Cordi esse quenquam cariorem hoc Phaedria;
!

155

Et quidquid huius
Feci:

lam
160

Is

nam me

feci,

causa virginis

eius fralrem spero

propemodum

repperisse, adolescentem adeo nobilem,^ et

se hodie

Concedam

venturum ad

me

constituit

hinc intro atque expectabp,

domiun.

dum venit.

PHAEDRIA. PARMENO.
Phaedria,
Fac, ita ut

iussi,

deducantur

isti.

88

P.TfiRENTI
#ABMBHO.

^*

Phaedkia.
At

diligenter.

II.

i.

Parmeno.
Fiet.

Phaedria.
At mature.
#

Pas^wo.

Fiet. 4^"
^

P H A K D R I A.
Satin'

hoc mandatum

.'

Parmeno.
Ah, rogitare

Viinam tam aliquid invenire

hoc

facile

possis^ juam

peribit!

Phaedria.
165

Ego quoquc una pereo, quod mi

istuc

est carius,

ne

tam iniquo

Patiare animo.

Parmeno.
Minumc. Quin efFectum dabo. Sed
numquid me aliud?
P H A E d R I A.
Munus nostrum omato vcrbis, quam pote, et istum
pellito ab ea!

Parmeno.
Memini, tametsi nullus moneas.
Ph AEDRIA.

Ego rus ibo atque

Parmeno.

ibi

manebo.

Ccnseo.

Phaedria.
Set heus tn

Parmeno.
Quid vis?
Phaedria.
Censen', posse

mc

obfirmare

ct

EVNVCHVS.
170 Perpeti, ne

89

redeam interea?

^Parmeno.
Tene? non

Nam

aut iam revortere, aut

hercle arbitror:

mox noctu

adiget

te

horsiun insomnia.

Phaedria.
Opus

faciam^ ut defetiger usque, ingratiis ut dor-

miam.

PARMENO.
Vigilabis lassus; hoc plus facies.

Phaedria.
Ah^

nil dicis,

Parmeno:

Eiiciunda hercle haec est mollities animi

me indulgeo.
175

Tandem ne ego

illa

caream,
ttun

nimis

opus, vel totriduum?

si sit

Parmeno.
Hui,

Vnivorsum triduum? vide, quid

agas.

Phaedria.
Stat sententia.

Parmeno.
Di boni, quid hoc morbi

est? adeon' homines

immutarier
Ex amore, ut non cognoscas eundem esse? hoc

nemo

fuit

Miiius ineptus, magis severus, quisquam, nec

ma-

ge continens.
qui huc pergit?
Attat!

hic

l8o Set quis hic est,

Militis;

quidem est parasitus Gnatho

ducit secum una virginem dono huic.

Papae,
Facie honesta! mirum, ni ego

Cum

me

turpiter hodie

dabo
meo decrepito eunucho: haec superat ipsam
Thaidem.
hic

P.

90

TERENTI

GNATHO. PARMENO.
Gnatho.
homo

Di immoriales, homini

quid praestat stulto

intelligcns!

i85 Convcni hodie, adveniens,

II. 2.

quendam mei

loci hinc

aique ordinis,
itidem patria qui abligurrierat bona.
Video sentum, squalidum, acgrum, pannis annis
obsitum.

Hominem haud impurum,

Quoniam
inquam, omati est?
perdidi,
en
habni,
miser,
quod

,,Quo redactus sum: omnes noti me atque amici

deserunt !"
190 Hic ego illunc contemsi prae me: quid, homo,
inquam, ignavissume?
Quid

istuc,

parasti te,

Itan'

spes nulla ut reliqua

in

te

sit

tibi?

Simul consilium cum re amisti? vidcn' me, cx codem ortum loco,

Qui color nitor vestitus, quae habitudo cst corporis?

Omnia habeo, neque quidquam habeo;

est, nil defit

195

At ego

infelix

neque

ridiculus esse

Quid?

lu his

cum

nil

tamen.

neque pla-

gas paii

Possum!"

rebus credis

fieri?

tota erras via

Olim

isti

fuit

Hoc novum

est

quondam

quaestus apud sc~

clum prius;
aucupium; ego adeo hanc primus

generi

inveni viam.

Esl genus

hominum, primos

qui esso sc

omnium

roruni volunt,

aoo

Ncc

suni; hos consector; hiscc ego

ut ridcant^

non paro mc,

EVNVCHVS.
Set

adrideo et eorum ingenia admiror

simul

nliro

eis

Qi

Negat quis? nego

Omnia

Is

adsentari.

postremo imperavi
egomet mihi
quaeslus nunc est multo uberaio;

ait?

rumus.

Scitum hercle

Parmeno.
hominem bic homines prorsum
!

stultis

insanos

ex

facit.

Gnatho.
205

Dum

haec locjoimur, interea loci ad macellum ubi

advenimns,
Concurrunt laeti mi obviam cupedinarii omnes,
Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores,

Quibus

et

re salva et perdita profueram et pro-

Salutant, ad

sum saepe;
coenam vocant, adventum gratulantiu-.

210

ubi

Ille

miser

famelicus

videt

nore

Tam

facile

victum quaerere,

me

tanto

ho-

et
ibi

homo

coepit

me

obsecrare,

Vt

de me: sectari iussi,

tanquam philosophorum habent disci-

sibi liceret discere id

Si potis est,

puli ex ipsis

Vocabula, parasiti item ut Gnatlionici vocentur.

Parmeno.
2x5 Vide otium,

et,

quid cibus

facit alienus!

Gnatho.
Set ego cesso

Ad Thaidem

hanc deducere

nam
Set

Parmenonem

et

rogare, ad coe-

ut veniat.

ante ostium meretricis video

tristem,

Rivalis servom.

Salva res

Nimirum hice homines

frigent.

Nebulonem hunc certum

est ludere.

9z

P-

TEREl^Tl

PA R M E H O.
Hice hoc muner%Tbitrantur
220

Suam Thaidem

esse.

Gnatho.
Plurima salute Parmenonem,
suum, imperiit Gnatho. Quid agiiur?

Summum

Parmeno.
Staiur?

Gnatho.
Video.

Numquidnam, quod

nolis, vides?

Parmeno.
Te,

Gnatho.
Crcdo;

numquid

at

aliud?

Parmeno.
Quidum ?

Gnatho.
Quia

tristis.

Parmeno.
Nil quidem.

Gnatho.
Ne

sis.

Set quid videtur

Tibi hoc mancipium?

Parmeno.
Non malum hercle.
Gnatho,
Vro hominem.
Parmeno.
Vt

225

falsus

Gnatho.
Quam hoc gratum munus Thaidi

animi es...l

arbitrare esse?

Pa R M E N O.

Hoc nunc
Eiectos hinc nos.

Omnium

dicis,

rerum heus

csi.

^-icissitudo

EVNVCHVS.

93

Gnatho.

it

Parmeno, hos menses quietiun

reddam,
Ne sursuin deorsmn cursites, neve usque ad lucem
Sex ego

te totos,

vigiles

Ecquid beo

te?

Parmeno.
Men'

papae

Gnatho.
Sic soleo amicos.

Parmeno.
^

230 Detineo

Laudo.

Gnatho.

'

te fortasse? tun' profectus alio fueras?

Parmeno.
Nusquam.

Gnatho.
Tvun tu

igitur

paululum da mi operae:
fac ut admittar.

Parmeno.
Age modo

nunc

tibi

haec patent fores, quia

lam

ducis.

il-

Gnatho.
Niun quem evocari hinc

vis foras?

Parmeno.
Sine biduum hoc praetereat;
Qui mihi nunc uno digitulo forem aperis fortunatus^

235

Nae

tu istam

faxo calcibus saepe insultabis frustra.

Gnath o.
Eho, etiam tu hic

stas,

Parmeno? numnam

hic re-

lictus custos,

Ne

quis forte internuntius clam a milite

ad istam

curset?

Parmeno.
Facete dictum Mira vero^ militi quae placeant
Set herilem video /Ilium minorera huc advenixe.
!

^
*S^

**

P.

T^RENTl

240 Miror, quid Piraeo abierit^nam ibi l|itos publice

est nunc.
Non temere st. Et properans venit. Nescio quid
circumspectaL

CHAEREA. PARMENO.
Chaerea.
Occidi

Neque

virgo est

usquam neque ego, qui

conspectu amisi meo!

illam e
II.

3-

Vbi quaeram? ubi investigem? quem perconter?

qua insistam via?

Una haec

a45 Incertus sum.

spes est, ubiubi est, diu

celari

non

potest.

faciem pulcram! deleo oinncs dehinc ex animo

mulicres

^aedet quotidiananim harum formarum.

Parmeno.
Ecce autem altenim
Nescio quid i^ amore loquitur. O infortunatum

senem

Hic vero

est,

qui

si

occeperit,

ludnm iociunque

dicas,

a5o Praeut huius

rabies

quae

dabit,

illuin

altcrum

fuisse.

C H A R B A.
deae omnes senium perdant, qui hodie me remoratus esi,
Meque adeo, qui restiterim, tum auiem, qui ilium
F.

Yt

illunc di

iiocci fecerim!

Set ecciuu Parmcnoneln. Salve.

Parmeno.
Quid

Vnde

is?

tu e trixtis? quidv es alacris?

EVNVCHVS.
Chaerea.

j^^^
*"

a55 Ita

95

unde eam^
neque, quorsum eam.
oblitus prorsus mei sum.

Egone? nescio

hercle, neque,

Parmeno.
Qui^ quaeso?

Chaerea.

Amo.

Parmeko.

Hem!
Chaerea.
Scis, te

Parmeno, nunc te ostendes, qui vir

mihi saepe poUicitum esse: Chaerea,

sis

ali-

quid inveni,

Quod ames, modo:

utilitatem in ea re faciam ut

Cum

te patris

meam:
penum omnem

cognoscas
in cellulam

ad

con-

gerebam clanculum.

Parmeno.
260 Age, inepte.

.^

**

Chaerea.

Hoc

hercle nunc,

sis, nunc^ fac promissa ipsaappareant, .,..

Parmeno.
Sine.

*
.

C H A E R E A.
Si

Haud

adeo res

est

digna, tu nervos ubi intendas tuos.

similis virgo est

virginum nostrarum, quas

matres student

Demissis humeris esse, vincto pectore, ut gracilae

sient

quae habitior paulo^ aiunt esse pugilem^ deducunt cibum;

265 Tamenetsi bona natura est^ reddimt curatura iunceam;
Itaque ergo amantur!
Si

P.

96

TERENTI
Pa R M E N O.

Ouid

tua istaec?

Chaere A.
Nova

figura oris,

Parmeno.
Papael

Chaerea.
Color verus, corpus solidum

et succi

plenum.

Parmeno.
Anni?

Chaerea.
Anni? sedecim.

Pa R M E N o.
Flos

ipsiis.

Chaerea.
Hanc

vel vi mihi, vel clam tu, vel precario

Fac tradas; mea

nil rcfcrt,

dum

potiar

modo.

Parmeno.
270 Quid? virgo cuia est?

C H A E R E A.
Nescio hercle.

Parmeno.
Vnde
Chaerea.

cst?

Tantimdem.

Parmeno.
Vbi habitat?

Chaerea.

Ne

id quidem.

Pa R M E N o.
Vbi

vidisli?

Chaerr A.
lu

via.

Parmemo.

Qua

ratione amisisii

Chaere A.
Id equidem advenisns. mecuin storaachabar modo,

Ncc

EVNyCHVS.
Nec

omnes adversae

Felicitaies

97

hominem esse arbitror^

mage bouae

#D.eiiquam ego

cui

sient.

Parmeno.
275 Quid hoc est sceleris?

Chaerea.
Perii

Parmeno.
Quid faclum
Chaerea.

est?

Rogas ?
cognatum atque aequalem Archidemidem
.

Pairis

Nostine?

Parmeno.
Quidni

-'

C H A E R E A.
dum hanc
PaAmeno.

ISf

Incommode

sequor,

fit

mi obviam.

hercle.

C H A E R e A.
Imo enimvero

Nam incommoda

infeliciter:

sunt dicenda, Parmeno.

280 Illum liquet mihi deierare his mensibus
alia

non vidisse proxumis,

cum miniune vellem, miniune opus

Sex, septem_, prorsus

Nisi nvmc,

Eho, monstrine hoc

est simile?

fuit.

quid ais?

Parmeno.
Maxume.

Chaerea.
Continuo adcurrit ad me quam longe quidem,
285 Inciu-vos, tremuhis, labiis demissis, gemens:
Heus, heus, tibi dico, Chaerea inquit; restiti;
!

Scin',

quid ego

volebam?

Dic.

Cras est

mihi

Patri,

Quid tum?
advocatus mane mi

Dum

haec loqtdtur,

ludicium.

290

te

abiit

Vt

diligenter nunties

esse ut meminerit.

hora; rogo,

velit;

numquid

'

P.

TERENTI

Recte, inquit; abeo;

cum huc

respicio ad virginem,

Dlaec se interea commodum huc advorterat

Hanc nostram in plateam.

Parmeno.
Mii-um, ni hanc

Data huic quae dono est. /

C H A E R E A.

dicit,

modo

Huc cum
Parmeno.

advenio, nulla erat.

sunt virginem?
295 Comites secud scilicet

Verum,

parasitus

Chaerea.
cum ancilla.
Parmeno.
Ipsa est

ilicet

Desine: iam conclamatum est!

C H A e R E A.
Alias res agis.

Parmeno.
Istuc

ago equidem.

Chaerea.
Nostin' (quaeso, dic mihi) aut
Vidistin'

Parmeno.
Vidi; novi; scio, quo abducta
;

|i

il.

Chaerea.

300 Eho, Parmeno mi, nostin'?

Parmeno..
Novi.

Chaersa.
Et, ubi siet?

Parmeno.
Huc deducta

est

ad meretricem Thaidem
data

Quis

is

est

Chaerea.
cum
Parmsno.

tam potens

ei

dono

est.

tanto

munere hoc?
Miles Thraso,

Phaedriae

rivalit.

EVNVCHVS.

99

Chaerea.
Duras

Imo enim

si

fratris partes praedlcas.

Pa R M E N o.
scias, quod donum huic dono contra comparet,

3o5 Magis id

dicas.

Chaerea.
Quodnam, quaeso, hercle?

Parmeno.
Eunuchum.

Chaerea.
Hlumne, obsecro,
Inhonestum hominem^ quem mercatus est here,
senium mulierem?
.

Parmeno.
Istunc ipsum.

C h a E R E A.

Homo
Set istanc

quatietur certe

Thaidem non

scivi

cum dono

foras.

nobis vicinam.

Parmeno.
Haud
Perii,

C H A E R E A.
nimquamne etiam me
dum

diu

est.

illam vidisse? ehodic mihi:

5io Estne^ ut fertur, forma?

Parmeno.
Sane.

Chaere A.
At

nihil

ad nostram hanc?

Parmeno.
Alia res.

Chaere A.
Obsecro hercle, Parmeno,

fac, ut potiar.

Parmeno.
Faciam sedulo,

Dabo operam,

Numquid me aliud?
Chaerea.
Quo nunc

adiutabo.

is?

:.

loo

TERENTI

P.

Pahmevo.

Domum,
Vt mancipia haec

ita uti iussit frater,

ducam ad

Thaidem.
Chaf.rea.
fortunatum istum eunuchum, qui quidem
hanc detur domum!

in

Parmeno.
315 Quid ita?

C H A E R E A.
Quid? rogiias? summa forma semper conservam domi
Videbit; conloquetur; aderit una in unis aedihus;

Cibum nonnunquam

capiet

cum

ea

interdum pro-

pter dormiet.

Parmen o.
Quid

si

nunc

tute

is

fortunatus fias,...

Chaerea.
Qua

re,

F^armeno?

Responde.

Parmeno.
Gapias tu

illius

vestem?

C H A E R E A.
Vestem? quid tum postea?

Parmeno.
520 Pro

illo te

deducam;

Craerea.
Audio.

Parmeno.
Te
Chaerea.

esse illuin

dicam

Intelligo.

PaR MENO.
quibus illum dicebas modo
Cibuin una capins, adsis, tangas^ ludas, propter

Tu ilHs fruare commodis,

dorniias:

Quandoquidem

illarum neque te quisquam

neque

scit,

novit

qui sies;

EVNVCHVS.
Praeterea forma

aetas ipsa

et

!!

loi

pro

est, facile ut

eunucho probes.

Chaerea.
nuiiquam vidi melius consilium dari
intro
nunc iam orna me abduc duc,
Age, eamus

3a5 Dixti pulchre

'

quantum potest!

Parmeno.
Quid

agis? iocabar equidem.

Chaerea.
Garris.

Parmeno.
Perii^

Quo

trudls

lam

quid ego egi miser?

perculeris tu

dico;

me

tibi

equidem

mane!

Chaerea.
Eamus.

Parmeno.
Pergin'

C H A E R E A.
Certum

est.

Parmeno.
Vide, ne nimium calidum hoc

sit^

modo

Chaerea.
530

Non

est profecto

sine

Parmeno.
At enim istaec in
C HAEREA.

me

cudetur faba

Ah!

Parmeno.
Flagitium facis

C H A E R E A.
An
Deducar

id est fiagitium,
et

illis

si

in

domura meretriciam

crucibus, quae nos nostramque

adolescentiam

Despectam habent,

Nunc referam

et

quae nos semper omnibus

gratias,

cruciant modis,
atque itidem eas fallam ut
ab eis falKmur?

335

TERENTI

P.

loa

An

aequom

potiiu

haec

est, patri

fieri,

ut a

me

ludatur dolis?

Quod

qui rescierint, culpent, illud merito factum

omnes putent.

Parmeno.
Quid

si

istic?

certum

est

facere,

facias;

venun

ne post conferas

Culpam

in

me

Chafrea.
Non. Fac iam
Pa R M E N o

lubesne ?

Chaerba.
lubeo cogo atque impero!

Nunquam defugiam auctoritatem.

Parmeno.
Sequere. Di vortant bene!

THRASO. GNATHO. PARMENO.

Thraso.
540 Magnas vero agere gratias Thais mihi?

III. i.

Gn ATHO.
Ingentes.

Thraso.
Ain' tu? laeta est?

Gnatho.
Non tam
Dono, quam, abs

te

datum

esse

ipso

quidem

id vero serio

Triumphat.

Parneno.
Huc
Deducam.

proviso, ut, ubi tempus

siet,

Set eccum militem

Thraso.
st istuc datiim

3^

Profecto, ut grata mihi sint, quae facio, onmia.

EVNVCHVS.

103

Gnatho.
Advorti hercle anunum.

Thbaso.
Rex

vel

Mihi agebat^ quidquid feceram;

semper maxumas
aliis

non

item.

Gnatho.
Labore magnam alieno partam gloriam
Verbis saepe in se transmovet, qui

350

Quod

in te

sal

habet;

est.

T H R A s o.
Habes.
Gnatho.
Rex

te

ergo in oculis...

Thraso.
Scilicet.

Gnatho.
Gestare ?

Thraso.
Verum; credere omnem

exercitum,

Consilia.

Gnatho.
Mirum

Thraso,
Tum, sicubi eum

Hominum

aut negoti

si

satietas

odium quando

Requiescere ubi volebat, quasi

ceperat,

nostin'

Gnatho.
Scio:

555 Quasi ubi illam exspueret miseriam ex animo.

Thraso.
Tenes.

Tum

solum abducebat

rae convivam

sibi.

Gnatho.
Hui,

Regem elegantem

narras!

Thraso.
Imo,

Perpaucorum hominum

est.

sic

homo

est:

io4

V.

TERENTI
GWATHO.
Imo nuUorum

Si

tecum

Thraso.
omnes

Invidere

360 Mordere clanculum; ego non

Illi

invidere misere.

Impense, elephantis
Is ubi molestus magis

Eone

arbitror,

vivit.

es ferox, quia

mihi^

flocci

^endere;

Verum unus tamen

quem Indicis praefecerat.
est: quaeso, inquam, Strato,
imperium habes in beluas?

Gnatho.
565 Pnlchre mehercle dictum
luguiaras hominem quid
!

et sapienter!

papae,

ille ?

Thraso.
Mutus

illico.

Gkatho.
Quidni esset?

Pahmeno.
Di vostram fidem, hominem perditum
Miserumque, et illum sacrilegum

Thraso.
Quid?
570

Quo Rhodium
Nunqaam tibi

ilhid,

Gnatho,

pacto tetigerim in convivio,

dixi?

Gnatho.
Nunquam.

Set narra, obsecro!

PIus milies audivi.

T H R A s o.
Una

in convivio

Erat hic, quem dico, Rhodius adolescentulus.

Forte habni scorlum coepit ad id adludere
Et me inridere: quid agis, inquam, homo impu>
;

dens?
375 Lepus tute pulpamentum quaeris?

G V ATHO.
Ha, ha, he!

Thraso.
Quid

est?

EVNVCHVS.

105

Gnatho.
Facete! lepide! laute! nil supra!

Tuiun, obsecro, ne hoc? vetus hoc dictum credidi.

Thraso.
Audieras?

Gnatho.

Saepe, et fertur in primis.

Thraso.

Meum

est.

GSATHO.
Dolet, dictum imprudenti adolescenti et libero?
Pa R M E N o.

38o At

te di

perdant!

Gnatho.
Quid

quaeso?

ille

Thraso.
Perditus

Risu omnes, qui aderant, emoriri.

Metuebant omnes me iam.

Denif[ue

Gnatho.

Non

iniuria.

Thraso.

me de istac
Quod eam me amare suspicata est?
Gnatho.

Set heus tu, purgon' ego

Thaidi,

Nil minus;

385 Imo auge magis suspicionem.

Thraso.
Cur?

Gnatho.
Rogas ?
Scin',

si

Facit aut

quando
si

mention*em Phaedriae
laudat, te ut male urat?
illa

Thraso.
Sentio.

Gnatho,
Id ut ne

fiat,

haec rcs sola

Vbi nominabit Phaedriam,

est

tu

remedio:

Pamphilam

P.

,o6

TERENTI

390 Coniinuo; s\ quando illa dicet: Phaedriam

Intromittamus: comis est;" tu; Pamphilam
Cantatuni provocemus!" si laudabit haec
Illius lormam, tu huius contra; deniquev
Tu par pari rcferto, quod eam mordeat.

Thkaso.
395 Siquidem

me

amaret, timi istuc prodesset, Gnatho.

Gnatho.
Qiiam dudum, quod

Tam dudum
Quod

te

doleat:

tu des, expectat atque amat,

amat, tam

dudum illi facile fjt,

quem ipsa nunc

metuet semper,
capit,

Fructmn ne quando

tu alio iratus conferas.

Thraso,
400 Bene dixti; ac mi istuc non in mentem venerau

Gnatho.
Ridiculum

non enim

cogitaras; ceterum

Id tute uielius quanto invenisses, Thraso!

THAIS.

THRASO. PARMENO.

GNATHO. PYTHIAS.
Thais.
Audire visa vocem modo sum militis
Atque eccum. Salve, mi Thraso

III.

2.

Thraso.
405

Memn
De

O Thais mea,
suavium, quid agitur? ecquid nos amas

iidicina istac?

Parmkno.

Quam

venuste!

quod

dedit

Principium, advenicns

THA

S.

Plurimum mcrito

tuo.

EVNVCHVS.
Thraso.
Eamus ergo ad coenam. Quid

107

stas

Parmeno.

Hem
Ex homine hunc naium

alterum!

dicas?

Thais.
Vbi

vis,

non moror.

Parmeno.
410 Adibo atque adsimulabo^ quasi nunc exeam.
Ituran', Thais,

quopiam es?
Thais.

Ehem, Parmeno,
Bene

fecisti.

Hodie

itura

Parmeno.
Quo?
Thais.

Quo? hunc non

Parmeno.
Video

et

me

taedet.

Vbi

vis^

vides?

dona adsunt

tibi

Phaedria.

Thraso.
Quid stamus? cur non Imus hinc?

Parmeno.
415 Qiiaeso hercle, ut liceat, pace quod fiat tua,
Dare huic, quae volumus, convenire et conloqui.

Thraso.
Perpulchra credo dona, haut nostris similia!
Pa R M E N o.
Res indicabit. Heus, iubete istos foras
Exire, quos inssi, ocius
Procede tu huc!
!

4ao Ex Aethiopia

est

usque haec.

Thraso.
Hic sunt

tres

minae.

Gnatho.
Vix.

Parmeno.
Vbi

tu es,

Dore? accede huc.

chum tibi.

Hem

Eunu-

TERENTl

P.

io8

Quam

liberali facie,

quam

aetate integra!

Thais.
Ita

me

di

Numquid
425 Tacent;

Fac

ament, honestus est!

Pa r m e n o.

Quid tu ais, Gnatho?

quod contnnnas? ^id tu autem,

habes,

in palaestra, in

Scire

Thraso ?
Fac periclum in literis,
musicis, quae liberum

satis laudant.

aequom

est

adolesccntem, solertem dabo.

T H R A s o.
Ego

illum eunuchuin,

si

opus

siet, vel

sobriu...

PAnMENO.
Neque, haec qui

misit, poslulat, soli sibi

430 Te

vivere et sua causa excludi ccteros,

Neque pugnas narr.it, neqnt; cicatrices suas

neque tibi obstat, quod qnidnm facit:

Verum, ubi molesium non crit, ubi tu voles,
Vbi tempus tibi erit, sat habet, si tum recipitur.
Oslentat,

Thr A so.
435 Adparet, servom hunc
Miserique.

f^sse

domini pauperis

Gxath o.
Nam

hercle

nemo

posset, sat scio,

Qui haberet, qui pararet alium, hunc perpeti.

Par meno.
infra csse infimos omnes puto
quem
ego
tu,
Tace
Homines: nam, qui huic adsentari animum induxeris,

440

E ilamma

petere te cibum posse arbitror.

Thr aso.

lamnc imus?
Thais.

Hos

prius introducam, et, quae volo,

Simul impernbo; post huc conlinuo exeo.

Thraso.
Hinc abeo.

Tu

istanc opperire.

EVNVCHVS.

xoy

Parmeno
Haut convenit,

Vna

ire

cum amica imperatorem

in via.

ThR ASO.
445 Quid

tibi

ego multa dicam? domini simia

Ha ha

es.

Gnatho.

'^

he!

Thraso.
Quid

rides?

Gnatho.
quod

Isruc,

Set Thais

dixti

modo,

et

dictum mi illud in mentem venit.

De Rhodio

exit.

Thraso.
Abi, praecurre,

XLt sint

domi

Parata.

Gnatho.
Fiat.

Thais.
Diligenter, Pythias,
si Chremes huc forte advenerit,
Vt ores, primum, ut redeat; si id non commo-

450 Fac cures,

dum
Vt maneat;

si

id

est,

non poterit, ad me
Pythias.

adducito.

Ita faciam.

Thais.
Quid
Ehem,
455

Domi

quid aliud volui dicere

curate istam diligenter virginem

adsitis facite!

Thraso.
Eamus.
Thais.

Vos me sequimini.

iio

TERENTI

P.

CHREMES.

PYTHIAS.

Chremes.
Profecto, quanto inagis magisque cogito,
Nimirum dabit haec Thais mihi magnum
Ita

me

III. 3.

malum,

astute ab ea video labefactarier.

lam tum, cum priiiium iusserat me ad se domum,

460 Roget quis quid tibi cum illa ? ne noram quidem.
Vbi veni, causam, ut ibi manerem, repperit:
Ait, rem divinam fecisse, et rem seriam
Velle agere mecum. lam lum erat suspicio,
Dolo malo haec fieri omnia. Ipsa accumbere
:

465 Mecum, mihi sese dare, sermoncm quaerere;

Vbi friget, huc evasit: quam pridem pater
dico: iam diu.
Mi et mater mortui essent ?
Rus Sunio ecquod habeam? et, quam longe a mari?
(Credo, ei placere hoc; sperat, se a me avellere;)
470 Postremo: ecqua inde parva pcriisset soror?
Ecquis cum ea ima? ecquid habiiisset, cum perit?
Haec cur quaeritet,
Ecquis eam posset noscere?
Nisi si illa forte, quae olim periit parvola,

Eam

sese intendit esse, ut est audacia

475 Verum ea, si vivit, annos nata est

Non maior; Thais quam ego smn

sedecim,
maiuscula

est.

Misit porro orare, ut venireni, serio.

Aut dicat quid volt, aut molesta ne siet.

hercle veniam tertio. Heus^ heus
P YTHIAS.

Non

Ecquls hlc?

Chremes.
48o Ego sum Chrcmes.

Pythias.

capitulum lepidissumum

Chremes.
Dico ego, mihi

fieri

insidias?

Pytuias.
Thais maxtuno

EVNVCHVS.
Te

iii

orabat opere, ut cras redires.

Chremes.
Rus

eo.

Pythias.
Fac,

amabo

Chremes.

Non

possum, inquam.

Pythias.
At tu apud nos hic mane,

Dum

redeat ipsa.

Chremes.
Nil minus.

Pythias.
Cur, mi Chreme?

Chremes.
435

Malam rem

hinc ibis?

Pythi as.
Si istuc ita

Amabo

ut illuc transeas^ ubi

certum

est tibi,

illa est.

Chremes.
Eo.
Abi, Dorias ; cito

Pythias.
hunc deduc ad militem

ANTIPHO.
Heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo, III. 4In hunc diem ut de symbolis essemus; Chaeream
ei

re

490 Praefecimus; dati annidi; locus, tempus constituPraeteriit terapus;

tum est.
quo in loco dictum

est,

parati

nil est;

Homo

ipse

nusquam; neque

scio,

quid dicam aut

quid coniectem.
Nimc mi hoc negoti ceteri dedere, ut illum quae-

ram;

TEREiN Ti

P.

iia
.#

Idque adeo visam,

si

domi est
Thaide

45

J< cst,

nnnon

esi? ipsus

%,

Quid

illud

mali est?

Set quisnam a
exit?

quid hoc hominis?

est!

Quid hoc omaii est?

nequeo satis mirari neque
coniicere,

quidquid

Nisi,

est,

procul hinc lubet prius, quid

sit, sciscitari.

CHAEREA. ANTIPHO.
Num

quis hic?

C H A E R E A.
Nemo.

Num me

Nemo homo
lam rumpere hocne
600 Nunc

inihi licet?

est profecto, interfici

cum

est.

quis hinc?

III.

5.

Proh lupiler,

perjieti

me

pos-

sura,

Ne hoc gaudium

contaminet
qiia

Set

Qui

vita aegritudine aliI

neminemne curiosum intervenire ntmc mihi

me sequatur quoquo eam, logitando oblundai, enlcet,

quo pergam,
unde emergani, ubi siem
505 Vestitum hunc nactus, quid mihi quaeram, sanus
sim anne insaniam?

Quid gesliam

aut quid laetus sim,

Antipho.
Adibo atque ab eo graliam hanc, quam video
velle, inibo.

Chaerea, quid

est,

quod

gestis? quid sibi hic vestitus

Quid

laetus es? quid vis libi?

me

quaerit?
saiin'

sanus? quid

adspectas?

Taces quid?

Chabkea.

festus dies bominis, mice, salve!

510

EVNVCHVS.
510

Nemo omnium

est,

115

quem ego nunc magis

videre

quaxn te cupiam.

Antipho.
Narra

istuc,

quaeso, quid

^it

sit.

Chaerea.
Imo ego te obsecro hercle,
Nostine hanc, quam amat frater?
Antipho.

ut audias.

Novi; nempe, opinor, Thaidem.

Chaerea.
Istam ipsara.

Antipho.
Sic

commemineram.

Chaerea.
Virgo.

5i5

Cum

Hodie quaedam est ei dono data

Quid ego tibi eius nunc faciem praedi-

ipsus

me

noris,

cem aut laudem, Antipho,

quam elegans formarura spectator siem?

In hac commotus sum.

Antipho.
Ain' tu?

Chaere A.
Primam dices^ scio, si videris.
Quid multa verba? amare coepi. Forte fortuna
domi
Erat quidem eunuchus, quem mercatus frater fuerat Thaidi,

Neque

is

deductus tiun etiam ad eam me sununonuit Pcirmeno

;

520 Ibi servos, quod ego arripui.

Antipho.
Quid id

est?

Chaerea.
Tacitus citius audies:

Vt vestem cum

illo

mutem,

me

ut pro

illo

illoc ducier.

iubeam

;!

TERENTI

P.

1,4

Antipho.
Pro eunuchon'?

C H A E R E A.

Sic

est.

Antipho.
Quid

ut ex ea re

tanJem caperes commodi

Chabrea.
Rogas? viderem, audirem, essem una, quicum cu-

Num

piebam, Antiplio.
Traditus
parva causa aut prava ratio est?

sum
5a5 Dla

illico,

ubi

me

mulieri.

accepit, vero, laeta ad se abducit

Commendai

virginem.

domum;

...

Antipho.
Cui

tibine

Chabrea.
Mlhi.

Antipho.
Satis tuto

tamen!

Chaere a.
Edicit,

In

ne

vir quisxjuam

interiore

parte

ut

ad eam adeat, et mihi, ne

absredam, imperat,

maneam

ciun sola.

soliis

Adnuo,

Terram iniuens modeste.

Antipho.
Miscr

Chaere A.
Ego, inquit, ad oenam hinc eo.
530 Abducit secum ancillas; paucae, quae circimi illam essent, manent,
Continuo hacc adornant, ut
Novitiae puellae.
lavet

Adhortor, propercnt.

Dum

adparatur, virgo in

conclavi scdet,

Suspcctans tabulam

quandnm pictam

piciura haec:

ubi

inerat

lovem

EVNVCHVS.
Quo Danaes

ii5

quondam immisse
imbrem aiunt aureiim.

pacto in gremiura

555 Egomet quoque id spectare coepi, et quia

lam olim

Deum

ille

se in

C<M|isi-

milem luserat
ludum, impendio magis animus gaudebat mihi.
liominem convertisse et per alienas
tegulas

Venisse

clanculum, per pluviam fucum factum

mulieri

At quem deum? qni templa

coeli

simima sonitu

concutit!

540

Ego homuncio hoc non faxim? ego

Dum

haec

illud vero
item feci, ac lubens.
reputo, arcessirur lavatum in-

mecnm

terea virgo
lit; lavit; rediit;

deinde in lectum eam

illae

con-

locarunt;

quid mi imperent; venit una;

heus tu, inquit, Dore,
Cape hoc flabelliun et ventulum huic sic facito
Sto expectans,

si

dum
545 "Vbi nos laverimus,

si

lavamur;
Accipio

voles, lavato

tristis.

Antipho.
Tiun equidem

istuc os

tuum impudens videre

mium
Qui

status

erat,

flabellidum

ni-

vellem,

tenere

te,

asinura

tantum.

Chaerea.
Vix elocuta est hoc, foras simul omnes proruunt se,
Abeunt lavatum, perstrepunt, ita ut fit, domini
ubi absunt.

550 Interea

somnus virginem opprimit;

ego

limis

specto
Sic per flabelliun clanculum; simul alia circumspecto,
Satin' explorata sint;

video esse; pessulum ostio

obdo.

P.

ii6

TERENTI
Antipho.

Qnid tum? quid tum?

^^^^

V.J

HAE

E A

Quid, fatue?
An TI PHO.
Fateor.

Chaerea.

An ego occasionem
Mi oslentam tantam, tam brevem, tam optatam,
tam insperatam,
is essem vere, qui adsi-

555 Amitterem? tum pol ego

mulabar.

Antipho.
Sane hercle, ut

dicis.

Set interim dc symbolis

quid actum est?

C H A E R E A.
Paratum

est.

AWTIPHO.
Frugi

es.

Vbi? domin'?

CHAER

Perlonge

et.

F.

A.

Imo apud libertum Discum.

Antipho.
Sed tanto ocius properemus. Muta
vestem.

Chaerea.
Vbi mutem? perii! nam exulo domo nunc: metuo
fratrem,

560

Ne

intus sit;

porro autem, pater ne rure redieric

iam.

Antipho.
Eamus ad me: ibi proxumum
Chaerea.

est^

ubi mutes.

Recte

Eamus:
Potiri,

dicis:

quo pacto porro possiiu

consilium volo capere una teciun.
et

de

istac siinul^

Antipuo.
Fiat.

EVNVCHVS.

1I7

DORIAS.
Ita

565

me

di

Ne quam

Nam

ament, quantum ego illum vidi, nonnil

IV. l.
timeo misera,
ille hodie insanns turbam faciat aut vim

postquam

iste

Thaidi.
advenit Chremes, rogat mili-

tem, ilimn admitti

continuo irasci, neque negare audere;
Haec porro instare; invitat tristis; mansit; sermo-

Vt iubeat;

is

nem
Miles vero, adductum

sibi

occipit;

putans ante oculos ae-

mulum,
"i^o

Huic contra voluit aegre facere:

Heus^

inquit,

puere, Pamphilam
Arcesse, ut hic delectet nos

me
In convivium

illatn ?

Haec clamat: Minu-

gentium

Miles tendere inde ad iur-

gium
Interea

Hoc

aurum clam

est signi: ubi

sibi

mulier demit, dat mi ut

auferam
primuin poterit_, se

illinc

sub-

ducet_, scio.

PHAEDRIA.
')75

Dum

rus eo, coepi

Ita ut

fit,

egomet mecum

inter vias, IV.

2.

ubi quid in animo est molestiae,

Aliam rem ex alia cogitare et ea omnia

Peiorem in partem. Quid opus verbis? dum haec
puto,

imprudens villam. Longe iam abieram,

58o Cum sensi:,redeo rursus, male me vero habens.
Vbi ad ipsrun venio deverticlum, constiti;
Occepi mecum cogitare: Hem, biduum hic
Praeterii

Manendum

est soli sine illa?

Qtud tum postea?

Niliil est.

535

TERENTI

P.

ifg

Qnid?

nil? fangendi

si

non copin

ost,

ne quidcm erit videndi ? si illiid non potcst,

Saltem lioc licibit. Orie extrema linea
lilio

Amare

est

liaiul niliil

villam ])raelcreo sciens.

Set quid hoc, quod timida

subito egreditur Py-

thias

PYTHIAS. PHAEDRIA. DORIAS.

Pythi AS.
misera atque impium
IV. 3.
inveniam aut ubi quaeram?
5go Hoccine tam audax facinus facere esse ausum!

Vbi ego

illunc scelerosum

perii

Ph AF, DRIA.
Hoc quid

sit,

vereor.

Pythi as.
Quin eliam

insuper, postquam ludificalus

scelus

virginein,

Vestem omnem miserae

discidit,

tum ipsam,

ca-

pillos, conscidit.

Phaedria.

Hem!
PvTHI
Qui nunc

si

AS.

detur mihi,

Viiguibus ut in oculos facile ego involem vencfico

Phaedria.
5q5 Nescio quid profecto, abscnte nobis, turbatura est
domi.
Adibo. Quid istuc? quid festinas aui quem quaeris,

P YTH
Elicm, Pliaedria

Tam

Pythias?

AS.

quem quaeram? in" hinc,

quo digmis, cuin donis tuis

egon'

lepidis?
I*

Quid

F.

D RI

A.

istuc est rci?

i^

EVNVCHVS.
Pythias.

dedisti nobis, quas tur-

Rogan'? Eunucbum quem

bas deditl

600 Virginem^

quam

her*e donavit miles, vitiavit.

Phaedria.
Quid

ais?

Pythias.
Perii

Phaedria.
Temulenta

es.

P YTHI as.
Vtinam

sic sint,

mihi

qiii

male volunt!

DORIAS.
Au, obsecro, mea

Pythias, quid istuc

nam mon-

stri fuit?

Phaedria,
Insanis: qui ista eunuchus facere poiuit?

P YTH^ AS.

Ego

illum nescio,

Qtd fuerit; hoc, quod fecit, res ipsa indicat:

Go5 Virgo ipsa lacrumat neque, cum rogites^ quid

sit,

audet dicere;
Ille

autem bonus

vir

nusquam

adparet. Etiam hoc

misera suspicor,
Aliquid

domo abeuntem

abstulisse.

Phaedria.
Nequeo

Quo

ignavos

ille

mirari

abire possit longius, nisi

satis,
si

do-

mum
Forte ad nos

rediit.

PyTHI AS.
Vise, amabo,

num

sit.

P H A E D R l A.
lam faxo

scies.

DORIAS.
610 Perii, obsecro

tam infandum

facinus,

mea

audivi quidem.

tu_,

ne

P^T^RENTI

lao

Pythias.
At mulierum pol ego amatores audieram esse eos

Sed

nil

potesse;

maxumos,
verum miserae non

in

meniem

vefteral:

NaB

illum aliquo conclusissem

neque

illi

commi-

sissem virginem.

PHAEDRIA. DORVS. PYTHIAS.

DORIAS.
Phaedria.
Exi foras, sceleste! at ctiam restitas,

6i5 Fugiiive? prodi, male conciliate

IV. 4-

Don vs.
Obsecro

PHA nR
F.

Eho^

Quid
Quid

A.

illuc vide, os ut sibi distorsit

camufex!

redilio est tibi? vestis quid mutatio?

narras

Domi ne
6ao,

Haulum

cossassem, Pyiliias,

si

oFFendissem,

iam adornarat fugam.

iia

Pythi AS.
Haben* bominem, amabo?
Phaepri A.
Quidni habeam?

P YTHI

AS.

factum benel

DORIAS.
Istuc pol vero

bene!

PyTHI
Vbi
V,

AS.

est?

Phaedria.
Rogitas? non vides?

yth I as.
Videam, obsecro? quem?
F'

PHAKDR

A.

Hunc

scilicet.

EVNVCHVS.

'

i2t

P Y r H I A s.
Quis hic

homo

est?

Phaediiia.
Qui ad vos deductus hodie

est.

P Y T H I A s.
l^fostrarum

625

Non

Hunc oculis suis

nunquam vidit quisquam, Phaedria.
Phaedrxa.

Pythias.
hunc credidisti
Ad nos deductum?

An

tu

Nam

esse, obsecro,

Phaedria.
alium quem habui neminem.

Pythias.
Ah,

Ne Gomparandus
Honesta facie

hic

quidem ad illum

est: ille erat

et liberali.

Phaedria.
Ita visus est

Dudum^

quia varia veste exornatus

fuit.

P ythias.
630 Tace, obsecro quasi vero pavilum intersiet.
Ad nos deductus hodie est adolescentulus,
:

Quem

tu videre velles vero, Phaedria;

Hic est vietus, vetus, veternosus senex,

Colore mustelino.

Phaedria.
Hem, quae haec
635

vidit?

est fabula?

Eo rediges me, ut, quid egerim, egomet

Eho tu, emin' ego te?
DORVS.

nesciaui

Emisti,

Pythias.
lube mihi denuo

Respondeat.

Phaedria.
Roga.

i22

TERENTl
PyTHI AS.
Venisii hodie ad nos?

At

ille

Quem

Negat.

annos natus sedecim,

secum addnxit Parmeno.
alter venit^

PHAEDRIAi*
A^cdum, hoc mi expedi
640 Primum: Istam^ cjuam habes, unde haber^ vestem

taces,

Monstrum hominis? non dicturus?

D0RV8.
Vcnit Chaerea..,.

Phaedria.
Frateme?

DORVS.
Ita.

Phaedria.
Quando?
DORVS.
Hodie.

Phaedria.

Quamdudum?
DORVS.
Modo.

Phaedri a.
Quicum?

DORVS.

Cum

Pnrmenone.

Phaedria.
Norasne eura prius?

DORVS.
Non.

Phaedria.
Vnde,

memn

essc fratrcm, scibas?

Dorvs.
Parmeno
645 Diccbat esse;

is

m! hnnc dcdit vestem.

...

Phabdria.
Occidi

EVNVCHVS.

125

DoRVS.

Meam

ima ambo abierunt foras;

Pythias.
sobriam esse et nil me mentitam

ipse indult; post

lam

satis credis,

lam

satis

tibi?

<^

certum

vitiatam esse virginem?

est,

Phaedria.

Age nunc,

belua....

Credis huic, quod dicit?

Pythias.
Quidni credam?

res ipsa indicat.

Phaedria.
G50 Concede

Dicdum hoc

paululum!

istuc

rursus

audin'?

etiam

nunc paiduml
sat est,
Chaerean' tuam vesiem de-

traxit libi?

DoRvs.
Factum.
*^

Phaedria.
Et eam

est

indutus?

DORVS.
Factrun.

P Y T h l A s.
Et pro

te

huc deductust?

D ORVS.
Ita.

Phaedria.
lupiter

magne

o scelestum et audacem hominem

Pythias.

Vae mihi!
Etiam non indignis credes nos esse

irrisas

modis?

Phaedria.
655 Minun, ni tu credis, quod

Heus, negato rursus

iste

dicit.

agani, nescio,

vidistine fratrem

Quid

Possiunne hodie ego ex

te exsculpere

Verum?

Chaeream?

124

TERENTI

!*

DORVS.
Non.

Phaedri A.
Non
Sine malo fateri

video

sequere

ait,

potest

liac.

modo

negat.

Modo

Ora me.

DORVS.
Obsecro

Phaedria

te vero,

Phae dri a.
In' inlro.^

DoRVS.
Oi, ei!

Phaedria.
660 Alio pacto honeste

quomodo

abicrim hinc ego,

nescio.

me

Actuin est, siquidem tu

hic

etiam,

nebulo^

ludihcabere!

Pythi AS.
Parmenonis tam scio csse hanc technam, quam,
ine vivere.

DORIAS.
Sic est.

Pythias.
Inveniam pol hodie, parem ubi

referaiii

gratiam.

Set nunc quid faciundum censcs, Dorias?

DoR

s.

De

istac rogas

665 Virgine?

Pythias.
Ila;

utrum praedicemne nn taceam?

DORIAS.

Tu

Quod

scis, nescis,

pol,

si

sapis,

neque de eunucho, neque dv

vitio virginis:

Hac

re et te oinni

turba evolvrs, et
feceris

illi

gratum

EVNVCHVS.
Id

modo

125

Dorum.
Pythi AS.

dic, abisse

Ita faciam. Set videon'

Chremem?

DORI AS.
Thais iam aderit.

Pythias.
Quid

ita?

DORIAS.
Quia,

cum inde abeo, iam tum

inceperat

670 Turba inter eos.

Pythias.
aufer aurum hoc; ego

Tu

hoc, quid

scibo ex

siet.

CHREMES. PYTHIAS.
Chremes.
Attat,

data hercle verba mihi sunt

vicit

quod bibi!
Ac, dum accubabam^ quam videbar mi
chre sobrius

Postquam

surrexi,

vinum,
IV.

neque pes neque mens

suum

5.

esse pul-

officium

satis

facit.

P YTHIAS.
Chreme

Chremes.
Quis est? ehem Pythias! Vah, quanto nunc
formosior
675 Videre mihi quam dudum!

Pythias.
Certe tu quidem pol multo hUarior.

Chremes.
Verbum

hercle hoc

Set Thais multo

me

verum

erit: sine Cerere et

Libero friget Venus.

antevenit?

126

TERENTI

P.

PyTHI A8.

An

abiit iain a niilito?

Chremes.
lamdudum, aetatem!
Pythias.
Eho!

Chremes.
Lites factae sunt intcr eos

maxumae.

Pythias.
Nil dixit^ tu ut sequerere sese?

Chremes.
Nil^ nisi abiens

mi

innuit.

PyTHI AS.
680 Eho, nonne id sat erat?

C H R e M R s.
At nescibnm, id dicere illam, nisi quia
Correxit miles, quod intellexi niinus: nam me exIrusit foras.

Set eccam ipsam! miror, ubi ego huic antcvorterim.

CHREMES. PYTHIAS.

THAIS.

Thais.
Credo equidem^ illum iam adfuturum,

me
Si illanc

uno

eripiat.

digito altigerit,

ut illam a

Sine veniat

IV. G.

oculi ei illico efFo-

dicntur!

635 Vsque adeo

illius

ferre

ego possum ineptiam

ci

magnifica verba,

Verba dum

sint

verum enim

-ti

ad rem conferen-

tur, vapulabit.

Thais, ego

Chremes.
iamdudum hic adsum.
Thais.
mi Chreme,

te ipsiun expcio.

EVNVCHVS.
tu, tiirbam

Scin'

127

hanc propter te esse factam et

adeo ad te attinere hanc

Oranem rem?

Chremes.

Ad me?

qui, qiiaeso, istiic?

Thais.

dum tibi sororem studeo

6go Reddere ac restituere, haec atque huiusmodi sum
multa passa.
Quia,

Chremes.
Vbi ea

et?

Thais.

Domi apud me.

Chremes.

Hem!
Thais.
Quid
Educta

ita uti

teque illaque dignum

est?

est,

Chremes.
Quid
Thais.

Hanc

tibi

ais?

Id quod res est.

dono do neque repeto pro illa quid-

quam
Chremes.
Et habetvir

et referetur,

abs te preti.

Thais,

ita iiti

merita

es,

gratia.

Thais.
6g5 At enim cave, ne priusquam hanc a

Namque haec

ea est,

quam

miles a

ereptum
Abi

tu, cisteUftin, Pythias,

domo

effer

Chremes.
illura,

Thais

Pythias.
Vbi

acciplas

me

vi

ntmc

venit.

mentis.

Viden' tu

me

Chreme:

amittas,

sita est?

cum monu-

TERENTI

P-

128

Thais.
*

In risco. Odiosa, cessa.s?

C H R R M E S.
Militem secum ad

te

700 Atlat!

quantas copias adducerc?

Thais. *

Num

formidolosus, obsecro,

es,

mi homo?

Chremes.
Egon' formidolosm

nemo

est

Apage sis
hominum qui vi,

vat, minus.

Thais.
Atque

ita

opus.

Chremes.
Ah, metuo, qualem

tu

me

esse

homrnem

existumes.

Thais.

Imo hoc

cogitato: quiciun res tibi est, percgrinus

esi,

Minus potens quam

tu,

minus notus, minus ami-

corum

hic habt-ns.

Chremes.
705 Scio istuc

set,

cavere tu quod possis, stultum admittere esl;

Malo ego nos prospicere, quam himc uldfci

cepia iniuria.

Tu

abi atque obsera oslium inius,

ac-

dum ego

hinc

transcurro ad forum:

Volo ego adesse

hic advocatos nobis in turba hac.

Thais.
Mane.

Chrembs.
Melius

est.

Thais.
Mane.

Chrrmbs.
Mitte: iam adero.

Thais.

!
.

EVNVCHVS.

izp

Thais.
710

Hoc modo
Amisisse,

dic,

Nil opus est istis, Chreme;

sororem esse illam tuam, te parvam virginem

nunc cognosse; signa ostende.

* Pythias.

Adsunt.

Thais
Cape

Vim

si

bominem.

faciet, in ius ducito

Intellextin' ?

Chremes.
Probe.

Thais.

Fac animo haec praesenti ut

dicas.

Chremes.
Faciam.

Thais.

Attolle palliimi,

opus est, quem defensorem paro!

Perii, huic ipsi patrono

THRASO. GNATHO. SANGA.

CHREMES. THAIS.
*

Thraso.

*7i5 Hanccine ego ut contumeliam tam insignem in me

accipiam, Gnatho ? IV. 7.
Mori me satius Simalio, Donax, Syrisce, sequi!

mini!

Primum aedes expugnabo;....

T Gnatho.
Recte

Thraso.
Virginem eripiam

Gnatho.
Probe
I

!:

P.

i3o

TERENTI
Thraso.

((

Male mulcabo ipsam.

Gnatho.
I*ulchre

T H R A s o, n
In

medium huc agmen cum

Tii, Simalio, in sinistrum cornu!

720 Cedo

vecti,

Donax!

tu, Syrisce, in

dexterum
Sanga
furum?

alios! ubi^centurio est

manipulus

et

S AMGA.
Ecctun adest!

Th R AS o.
Quid^ ignave? peniculon' pngnare,

istum huc

qiii

portes, cogiias?

SaN GA.
Egone? imperatoris virtutem noveram

vim mi-

et

litum

Sine sangtiine hocne posse Heri? qui abstergerem

volnera ?

Thraso.
Vbi

alii?

S
Qui^ malum,

Tu

VG

A.

Sannio servat domi.

Thraso.

<*!

725

alii? solus

hosce inslrue; ego ero post principia: ind^

omnibus signum

d.ibo.

Gn ATHO.

IIluc est sapere

Vi hosce

insiruxit

ipse sibl

ravit loco.

Thraso.
Item Pyrrhus hoc iam

*^

fnctitavil.

Chrf. M KS.
Viden' tn, Tli.iis, quain hic rem gii?
Niminun consilium illud rectum est de occludendis aedibus.

EVNVCHVS.
|l

Sane, qui
730

Ne

tibi

i3i

Thais.
nunc vir videtur esse, hic nebulo
magnus est:

metuas.

Thraso.

<

Quid videtur?

Gnatho.
Nunc

tibi

fundam nimis vellem

Vt procul hinc ex occulto tu

caederes
rent fugam.
il!os

dari,

face-

Thraso.
Set eccam

Thaidem ipsam

video.

<

Gnatho.

Quam mox

inruimus?

Thraso.

Mane
Omnia
Qui

prius experiri,

scis,

an sine

vi,

quam arma, sapientem

decet.

qnae iubeam, faciat?

Gnatho.
Di, vostram fidem,

nunquam accedo, quin abs te

abeam doctior.
Thraso.
Thais, primum hoc mihi responde: cum tibi do

735 Quanti est sapereJ

istam virginem,

Dixtin', hos dare mihi dies te soli?

Thais.

Quid tum postea?

Thraso.
Rogitas,

quae mi ante oculos coram amatorem

adduxti tuum,....

Thais.

Quid

ciim illoc agas?

Thraso.

Et cum eo clam
Thais.
740 Lubnit.

te

subduxti mihi?

P.

i3a

TERENTI
Thraso.

Pamphilam ergo huc redde,

nisi si

mavis

enpi.

Chremf.s.
Tlbi illam reddat? tu illam tangas,

omnium

Gnatho.
Ah; quid agis?

Chremes.
Tace!

ThR ASO.
Quid

tu tibi vis

ego non

tan^m meam?

Chremes.

Tuam

auteni, furcifer?

Gn a th o.
Cave

sis

nescis, cui maledicas

nunc

viro.

C H R M E S.
F.

Non
Scin' tu, ut libi res se habeat?

tu hinc abis?

quidrjuam hodie
hic turbae co<'peris,
745 Faciam, ul huius loci dieque meique semper mesi

mineris.

Gnatho.
Miseret

tui

me,

hominem

qui hunc tantum

inimicum

C H R E M E s.
j^iminuam ego caput tibi hodie,

facias

tibi.

nisi abis

Gnatho.
Ain' vero, canis?

Siccine agis?

Thraso.
Quis tu liumo es? quid

cnm
Chremi: s.
Scibis

illa

tibi

vis? quid

re tibi est?

principio esse dico liberain, ....

Thraso.
Hera!

Chremes.
Civcni Atticam,

...

*>

EVNVCHVS.

153

Thraso.
Hui!

Chremes.
750

Meam

sororem.

Thraso.
Os durvim

Chremes.
Miles,

Vim ne

'

nunc adeo edico tibi,

Thais , ego eo ad

ullam in illam.

facias

Sophronam
Nutricem, ut eam adducam et signa ostendam haec.

Thraso.
Tun'

Meam

me

prohibeas,

ne tangam?

Chremes.
Prohibeo, inquam.

G V ATHO.
Audin' tu? hic

furti se adligat.

Satis tibi est?

Thraso.
Idem hoc tu, Thais?
Thais.
Quaere, qui respondeat.

Thraso.
755 Quid nunc agimus?

G V A T H o.
Quin redimus? iam haec

tibi aderit

supplicans
Vltro.

Thraso.
Credin'

Gnatho.
Imo
Nolunt, ubi

certe: novi ingenia mulierum:

velis; ubi nolis,

cupiunt ultro.

Thraso.
Bene

GxATHO.
lam dimitto exercitum?
":"#f

putas.

P-

134

TERENTl
T H R A S O.

Vbi

vis.

Gnatho.
Saiiga, iia ut fortes decet
Milites,

domi focique

fac vicissim ut memineris.

SANG

760 lamdudum aniraus

A.

est in patinis.

Gnatho.
Frugi

c.

Thraso.
Vos me hac sequimini.

THAIS

PYTHIAS.
Thais.

Pergin', scelesta,

,,Scio

nescio

mecum

audivi

adfui"

Non

V.

perplexe loqui:

abiit

i.

ego non

quidquid est?
Virgo conscissa veste lacrumans oblicet;
765 Eunuchus abiit. Quamobrcm? quid factiun est?
tu istuc mihi dictura aperte e

taces?

Quid

tibi

Pythias.
ego dicam misera? ilium eunuchiun negant

Fuisse.

Thais.
Quis

fuit igitur?

Pythias.
Iste

Chaerea....

Thais.
Qui Chaerea?

Pythias.
Iste

Quid

ais,

ephebus
Thais.

venefica?

frater Phaedriae.

EVNVCHVS.

i35

Pythias.
Atqui certo comperi.

T HAIS.
770

Quid

is,

quamobrem adductus?

obsecro, ad nos?

Pythias.
Neicio,
Nisi amasse credo Panjphilam.

Thais.

Hem
quidem vera

Infelix, si

Num

miserum

Occidi

tu Tstaec praedicas

id lacnimat virgo?

P Y T H I A s.
Id, opinor.

Thais.

Quid
Istucne interminata

sum hinc

sacrilega?

ais,

abiens tibi?

P YTHIAS.
775 Quid facerem?

ita,

ut tu iusti, soli credita est.

Th AIS.
Scelesta

ovem lupo commisi

dispudet,

Sic mihi data esse verba.

Pythias.
Quid
Hera

illuc

hominis est?
sumus:

raea, tace, tace, obsecro: salvae

Hominem ipsum habemus.

Thais.
Vbi

is

est?

Pythias.

Hem, ad

sinisteram.

780 Viden'?

Thais.
Video.

Py thias.
Comprehendi iube quantum
Thais.
Quid

illoc

potestl

faciemus, stnlta?

Pythias.
Quid

facias,

rogas?

P.

,136

Vidc, aniabo,
Videtur...

TtRENTI
cnm

si,

adspiclas,

non

o$ hnpudens

Thais.
Non.

Pythias.

Tum. quae

eius confidentla est!

CHAEREA. THAIS. PYTHIAS.

C HAER E A.
Apud AnUphonem uierqno mater

et pater,

V.

2.

opera, donii erant, ut nuUo modo

Introire possem, quin viderent me.
Interim,

785 Quasi

Dum

(iedUfii

ante ostium sto, nolus mihi quidam obviam

me

Venit; ubi vidi, ego

in

pedes quantum queo

quoddam deserlum, inde item

inde in aliud: ila misenunms

In angiportum

790 In alind,
'

Fui fugitando, ne quis

quam

me

co^nosreret.

haec Thais ? ipsa est.

Haerco,
Quid faciam. Quid mca autem? quid faciet mihi ?

Set,

video,

eslne

Tha is.
Adeamus.

Bone

vir,

Dore, salvc

dic mihi,

795 Aufugisiine?

CHAERE
Hera, factum.

A.

Thais.
Satin' id tibi placet?

Chaere A.
Non.

Th AIS.
Credin', te

impunc habiiurum?
Cn AEREA.

Vnam
Amiiie:

si

hanc noxiam

aliam admisero*unquam, occidilo.

EVNVCHVS.

137

Thais.
Niim

meam

saevitiam veritu!

Chaerea.

Non.

Thais.

Non? quid
Chakrea.
Hanc metui, ne me criminaretur

igitur?

tibi.

"^

Thais.
800 Quid feceras?

Chaerea.
Paulum quiddam.
Pythias.

Eho paulum, impudens?

An paulum hoc
Vitiare civem

esse tibi videtur,' virginera

Chaerea.
Conservam esse
Pythias.

credidi.

Conservam?

vix contineo me, quin involem in

Capillum monstro. Etiam ultro derisum advenit

Thais.
803 Abin' hinc^ insana?

Pythias.
Quid ita vero? debeam^
Credo, isti qnidquam furcifero, id si fecerim,
Praesertim cum se servom fateatur tuum
Thais.
Missa haec faciamus. Non te dignum, Chaerea,
Fecisti: nam si ego digna hac contumelia

8io

Sum maxume, at tu indignus, qui faceres, tamen.

Neque edepol, quid nunc consili capiam^ scio,

De

virgine istac, ita conturbasti mihi

Rationes omnes, ut eam non possira suis^
Ita ut aequom fuerat atque ut studui, tradere,
815 Vt soJidum hoc parerem mihi beneficium, Chaerea.

Ch aerea.
At nunc dehinc spero aetemam inter nos gratiam

118

TERENTl

l'-

Fore, Thais: sacpe ex liuiusmodi re quapiam et

Malo principio magna lamlliarilas
Conilaia

est.

Quid,

si

quispiam hoc voluit deus?

Th AIS.
820 Equidem pol in eam partem accipioque

et volo.

C H AERE A.
Imo

iln qtiaeso.

Me non

Vnum hoc

sciio

contumeliae

fecisse causa, set amoris.

Thais.
Scio,

Et pol propterea magis nunc ignosco libi:

Non adeo inhumano ego sum ingenio, Chaerea,

825 Neque tam imperita, ut, amor quid valeat, nesciam.

C H A E R E A.

Te quoque iam,

Thais,

me

ita

di

bene ament^

amo.

'''

Pythi A$.

Tum

pol ab istoc

tibi,

hera,

cavcndum

intelligo.

C H A E R E A.

Non

ausim.
Nil

Pythi as.
quidquam

tibi

credo.

Thais.
Desinas.

C H A E R E A.
Nunc ego te in liac re mi oro ut adiutrix sies:
83o Ego me tuae commendo et committo fide;
Te mihi patronam capio, Thais; te obsecro.
Emoriar, si non hanc uxorem duxero,
Si pater

Thais.
tamen quid

Chaerea.
Ah volet,
Civis raodo haec

certo sdo,

sit.

Thais.
835

Si vis,

Paululum opperirier
iam hic ipse fraier aderit virginis.

EVNVCHVS.

139

IVutncem arcessitum iit, quae illam aluit parvolara.

In cognoscendo tute ipse aderis, Chaerea.

Ht

Chaerea.
Ego maneo

vero.

Thais.
Visn-e interea,

Domi

quam

opperiamiu: potius

dum

venit,

hic ante ostium?

C H A E R E A.
840 Iino percupio.

Pythias.

Quam

rem

tu

actura, obsecro, es?

Thais.

Nam

quid ita?

Pythias.
? hunc

Rogitas

tu

vk aedes cogitas

Recipere posthac?

Thais.
Cur non?
Pythias.
Crede hoc meae

fide,

Dabit pzignam hic aliquam denuo,

Thais.
Ah, tace obsecro.

Pythias.

Panim

perspexisse eius videre audaciam.

Chaerea.
845

Non

faciam, Pythias.

Pythias.

Non
Nisi

si

commissum non

pol credo, Chaerea,

erit.

Chaerea.
Quin, Pythias,

Tu me

servato.

Pythias.
Neque pol servandum

Quidquam dare ausim, neque

THA
Adest optume ipse

I s.

frater.

te servare.

tibi

Apage

te

i4o

TERENTI

P.

Chaerea.
Perii hercle

me

85o Abeamus intro, Thais: nolo

Cimi hac veste videat.

obsecro,

in via

Thais.

Quamobrem tandem? an quidpudet?

Chaerea.
rd ipsum.

Pythias.
Id ipsum

virgo vero...!

Thais.
I

Tu

islic

PYTHI
Quid, quid, venire

in

Pylhias.

SOPHRONA.

CHREMES.

PYTHIAS.

A S.

mentem nunc

855 Quidnam, qni ref'ram sacrilcgo

Hunc

prae; sequor.

mane, ut Chremem introducas,

possil mihi, V.5.

illi

gratiam^

qui supposuit nnbis?

Chremes.

Move
Nutrix,

vero ocius^

te.

SOPHROWA.
Moveo.

Chreme s.

Video, set

nii

promoves.

Pythi as.
lamne

ostendisti signa nutrici

Chrf.mes.

Omnia.

Pythi
Aniabo, quid

ait ?

\s.

o^noscifne?

Chremes.
Ac memoriter.

EVNVCHVS.

141

Pythias.
860 Bene edepol narras: nara illi faveo virgini.
Iie intro: iamduduni hera vos exspectat domi.
Virum bonum eccum Parmenonem incedere
A ideo. Vide, nt otiosus it, si dis placetl
Spero, me habere, meo qui hunc excruciem modo.
365 ibo intro, de cognitione ut certum sciam;
Pi.st exeo atque hunc perterrebo sacrilegiim.

PARMENO. PYTHIAS.
.

Parmeno.

V.
Reviso, quidnam Chaerea hic rerum gerat.
Quodsi astu rem tractavit, di, vostram fidem,

4.

Quantam, quam veram, laudem capiet Parmeno

ut mittam,quod ei amorem diflficillmnum et
!

870

Nam

Carisslmum, a meretrice avara virginem

Quam amabat, eum confeci sine molestia,
Sine sumtu, sine dispendio; tum hoc alterum
Id vero est, quod ego mihi puto palmarium:
875

Me

repperisse,

quomodo

adolescentulus

Meretricum ingenia et mores posset noscere,

Mature ut cum cognorit perpetuo oderit

Quae dum foris sunt, nil videtur mundiiis;

Neque magis compositum quidquam nec magis
elegans,

8S0 Qiiam cum amatore coenam quom ligurriunt:

Harum videre inluviem, sordes, inopiam;

Quam

inhonestae sint solae domi

atque

avidae

panem atrum

vorentc

cibi;

Quo

pacto ex iure hesterno

Nosse omnia haec,

saluti est adolescentulis.

PyTHI AS.
885 Ego pol

te

pro

Vlciscar, ut i>e

istis

dictis et factis, scelus,

impune in nos

inluseris.

i4a
i

P.

TERENTI

Proh fidem deflm, facinus foedum

o infelicem

aclolescentulum

Parmenonem, qui istum huc adduxit

scelestum

PARMENO.
Quid

esi?

Pythi AS.
Miseret me: itaqne, ut ne viderem, misera huc
efFugi foras,

890 Quae futura exempla dicunt in

eum

indigna.

Parmeno.

O
Quae

illaec lurba est?

Quod

ais? in

numnam ego

Quid

quem exempla
^YTHIAS.

lupiter,

perii? adibo.

istuc, Pythias,

fient?

Rogitas, audacissume?

quem

Perdidisti illunc,

adduxti pro eunucho, adolesccniuluin,

Dum

studes dare verba nobis.

Parmumo.
Quid

ita,

aut quid factum est? cedo.

Pythias.
895 Dicam: virginem istam, Thaidi hodie quae dono
data

Scisne hinc esse civem,

est,

et fratrem

ef

esse

ad-

prime nobilem?

Pa R M E N o.
Nescio.

Pythias.
Atqui

sic inventa.

Eam

iste vitiavit miser.

nie ubi rescivit factum frater violentissimus.,..

Pa R M E N o.

Quidnam

fecii?

Conligavit

Pythias.
primum eum
Pa RMKNO.

miseris modis,...

Hem,
900 Conligavit?

EVNVCHVS.

143

Pythias.
Et quidem orante, ut ne id faceret, Thaide.

Parmeno.
Qnid

ais?

Pythias.

Nunc minatur

porro, sese id,

quod moe-

chis solet,

Quod ego nunquam

vidi fleri,

neque velim....

Parmeno.

Qua
Tantum

audacia

facinus audet?

Pythias.
Quid ita tantum?

Parmeno.
Annon hoc maxumum est?
Quis t^omo unquam pro moecho, vidit in domo
meretricia

905 Prendi quenquam?

Pythias.
Nescio.

Parmeno.
At, ne hoc nesciatis, Pythias,
Dico, edico vobis, nostrum esse illum herilem
filium,

Pythias.

Hem,
Obsecro, an

is

est?

Pa R M E N o.

Ne quam

in illum Thais fieri vim sinat.

Atque adeo autem cur non egomet intro eo?

Pythias.
Vide_,

Quid agas, ne neque

illi

prosis,

nam hoc
910 Quidquid factum

est,

et

Pirmeno,

tu

pereas:

putant,

a te esse ortum.

Parmeno.
Quid

igitur faciam miser.

TERENTI

P.

,44

::

Ecce auiem video rure redeuntem senem. ^.

diram hercle^ etsi
Dicam huic, annon dicam?

Quidve incipiam?

mihi

pwAtum;

Scio

magnum maium

sct necesse est, huic ut subveuiat.

Pythias.
Sapis

Abeo;

tu

isti

narrato ordine omne, uti factum

LACHES. PARMENO.

siet.

Laches.
Qi5

Ex meo propinquo

V.

rure hoc capio coimnodi:

Netjue agri neque urbis odium

me unquam

5.

per-

cipit

Vbi
.

commuto locum.
Parmeno? et certe

satias coepit fieri,

Set estne

Quem

ille

noster

ipsus est.

Panneno, hic ante ostium?

praestolare^

Parmeno.
920 Quis

homo

Quem

est?

ehem! salvom
Laches.

te advenisse

gaudco.

praestolare?

Parmeno.
Perii, lingua haeret

"

metu!

Laches.

Hem,
Quid

est,

quod

trepidas? satine salvae? dic milii.

Parmeno.
Here, primum te arbitrari id, qu6d res est, velim
ti^dltt quidquid factum est , culpa non factum est
mea.

Lacurs.
^25 Qu^^?

Pa R M E N O.
Recte sane interrogasti oportuit
praenarrassQ me. Emit quendam Phaedria
;

Rem

.*

Eimu-

EVNVCHVS.
Eunuchum, quem dono huic
Laches.
^.

145

daret.

Cui?

Paameno.
Thaidi.

4lf-

Laches.

Emit? perii hercle! quanti?

Parmeno.
Viginti minis.

Laches.
Actmn

est!

Pa R M E X o.

Tum quandam fidicinam

amat hinc Chaerea...

Laches.

Hem,
950 Quid? amat? an iam

An

quid meretrix siet?

scit ille,

in astu venit? aliud ex alio

malum!

Parmeno.
Here, ne

955

me

spectes

me

impulsore haec non.

Laches.
dicere.
Ego

facit.

Omitte de

te

Si vivo.

est, primum expedi.

Parmeno.
eunucho ad Thaidem huc deductus est.
Laches.

Is

pro

Sed

ille

istuc,

te, furcifer,

quidquid

Pro eunuchon'?

Parmeno.
Sic est. Hunc pro moecho postea
Comprendere

intus et constrinxere.

Laches.
Occi4|!

Audaciam meretricum specta! Numquid

Aliud mali damnive, quod non dixeris,
940 Reliclum

(l^t$f^-

Pa R M e N o.
Tantum est.
Laches.

Cesso huc introrumpere?

TERENTI

P-

46

m
Paivmeno.

Non dubium

945

quin mihi m.ignum ex hac re

et,

sit

malum,
hoc
facere. Id gaudeo,
necessum,
fuit
Nisi qiiia
evenlurum
hisce
mali:
aliquid
propter
Me
Nam iamdiu aliquam causam quaerebat senex,
Quamobrem insigne aliquid faceret iis; nunc repperit.

PYTHIAS. PARMENO.
PyTHI AS.
Nunquam edepol quidquam iamdiu, quod magis
V.

vellem evenire,

Mi

evenit,

quam, senex quod

ad nos

intro

6.

modo

venit errans.

Mihi

solae ridiculo fuit,

quae, quid timeret,

bam.. ..

sci-

Pakmeno.
Quld hoc autem

est?

Pythi AS.
Nunc

id

prodeo ut conveniam Farmenonem.

950 Set ubi, obsecro, est?

Parmeno.

Me

quaerit haec.

Pythias.
Atque eccum video adibo.
Parmf. N o.
Qiiia, inepta, id est? quid \is tibi? quid rides?
:

pergin'

Pythias.
Perii

Defessa iam sum misera

te

ridendo.

Parmkno.
Quid

ita?

!:

EVNVCHVS.

147

Pythias.
Rogitas ?

Nunquam

hominem

pol

stultiorem vidi nec vi-

debo. Ah,

Non

pote

quos ludos

narrari,

satis

praebueris

inius.

955 At

etiam primo callidum et disertum credidi

te

Quid?

hominem.
quae dixi, oportuit te?
auctore quod fecisset

illicone credere ea,

An

poenitebat flagifi, te
Adolescens^ miserum patri ni insuper etiam indicares

Nam

quid

illi

credis animi

tum

fuisse, ubi

vestem

vidit

960 lilam esse

eum

iudutiun pater?

quid? iam sas

te perisse?

Parmeno.
Ehem, quid

dixisti,

pessuma? an mentita es? etiam

rides

Itan'

lepidum

tibi

visum

est, scelus,

nos inridere?

Pythias.

Nimium!

Parmeno.
Siquidem

istuc

impune habueris
Pythias.
Verum.

Parmeno.

Reddam

hercle!

Pythias.
Credo
quod

Set in diem istuc, Parmeno, est fortasse^

965

Tu iam

minare
pendebis, stulte, qui adolescentulum nobilitas

Flagitiis et patri

indicas: uterque

edent.

Parmeno.
NuUus sum!

exempla in

te

P.

i48

TERENTI
P Y T H I A S.

* Hic pro

illo

munere

honos

tibi

est habitus.

Abeo.

Parmeno.
Egoinet

meo

indlcio miser,

quasi sorex,

hodie

perii

GNATHO. THRASO.
Gnatho.
Quid nunc? qua spe

aut

quo

consilio

huc imus?

quid coeptas, Tbraso?

970 Egone? ut

Thraso.
dedam Thaidi me

et

V.

faciam,

7.

quod

iubeat.

Gnatho.
Quid

ais?

Thraso.
Qui minus quam Hercules

servivit

Omphalae?

Gnatho.

commitigari videam sandalio caput!

Exemplum

Vtinam

tibi

placet.

Set fores crepuerunt ab ea.

Thraso.
Perii

quid hoc utem

Hunc ego nunquam videram

etiam.

est

mali

Quidnam

hic

properans prosilit?

CHAEREA.

975

PARMENO. GNATHO.
THRASO.
C H A E R E A.
me hodie

populares, ecquis

Hercle

vi\it fortunatior?

V. 8

!!

EVNVCHVS.
Nemo

quisquam:

nam

me

in

149

plane di potestatem

suam omnem
Ostenderunt, cui tam subito tot congruerint com-

moda
Parmeno.
Quid

liic

laetus?

Chaehea.

mi Parmeno, o mearum voluptalum

omnium
Inventor, inceptor, perfector, scin' me, in quibus

sim gaudiis

Pamphilam meam civem inventam?

9S0 Scis

Parmeno.
Audivi.

Chaerea.
Scis

sponsam

milii?

Parmeno.
Bene,

ita

me

di ament, factimi

Gnatho.
Audin'

tu^ hic

quid ait?

Chaerea.

Tum
Meo

fratri,

gaudeo

quillo

Thais

se

patri

autem Phaedriae,

omnem amorem

commendavit;

esse in tran-

una
in

est

domus

clientelam

et

fidem

Nobis dedit

se.

Parmeno.
Fratris igitur Thais tota est?

G H A E R E A.
Scilicet.

Parmeno.
y85 lam hoc aliud

est^

quod gaudeamus: miles

pelle-

tur foras.

Tu,

frater,

Chaerea.
quam primum haec audiat.
Pa r m e n o.
Visam domum.

ubiubi est^fac

i5o

TERENTI

P.

ThR ASO,
Numquid, Gnatho,

pev

ego nunc
petuo perierim?

tu dubitas, quin

G^NATHO.
Sine dubio, opinor.

Chaere A.
Quid commemorem primum aut laudem

maxume?
niumne, qui consilium dedit, ut facerem, an me,
qui id ausus

sum
gubema-

990 Incipere? an fortunam conlaudem, quae

trix fuit,

Quae

tam oj)portune in unum con-

tot res, tantas,

clusit

An

patris

mei festivitatem

et

diem,
facilitatem

o lu-

piter,

Serva, obsecro, haec nobis bona!

PHAEDRIA. PARMENO. CHAEREA.

THRASO. GNATHO.
Phaedri A.
Di, vostram iidem!

incredibile,

quod

Parmeno modo

narravit!

V.

9.

995 Set ubi est fraler?

CHA

F.

RE

A.

Pracsto adest.

Phaeuria.
Gnudeo.

C n A E R E A.
Satis credo. Nihil est

Dignius,

quod ametur:

ita

Thaide hac, frater, tua

nosirae omni esl fauLrix

familiae.

Phaedria.
Hui,

Mi

illam laudas

EVNVCHVS.

i5i

Thraso.
quanto spe minus, tanto magis amo
Obsecro, Gnatho, in te spes est
Perii

Gnatho.
Quid

vis

faciam?

Thraso.
Perfice

hoc

looo Precibus, pr^tio, in parte ut haeream aliqua tan-

dem apud Thaidem

Gnatho.
DiiFicile est!

Thraso.
Si

quid collubitum

est,

novi

te.

Hoc

efFeceris,

si

me

Quodvis donum praemio a

tum

optato, id opta-

feres.

Gnatho.
Itane?

Thraso.
Sic

erit.

Gnatho.
Si efficio hoc, postuio, ut tua mihi

Te

praesente absente pateat, invocato ut

sit

domus
locus,

ioo5 Semper.

T H r A s o.
Do

fidem, futurum.

Gnatho.
Accingar.

Phaedria.

Quem

ego hic audio?

Eho, Thraso, ....

Thraso.
Salvete.

P H A E D R I A.

Tu

fortasse,

quae facta hic

sient,

Nescis.

Thraso.
Scio.

TERffNTI

P.

PHA E D R
Cur ergo

in

liis

te

A.

ego conspicor regionibus

Thraso.
Vobis fretus....

Phaedria.
quam fretus ?

*1f

Scin',

Miles, edlco

Si te in platea oiFendero hac pQpt

loio ,,Alium quaerebam;

tibi

unquam, quod

dicas mihi:
iter

hac habui:" periisti!

Gnatho.
Heia, haut sic decet.

Puaedria.
Dictum

est.

Gnatho.
Non cognosco vostrum tam

superbum.

Phaedria.
Sic

erit.

Gn A tho.
audite paucis, quod,

Prius

cum

dixero,

si

pla-

cucrit,

Facitote.

Phaeoria.
Audiamus.

Gnatho.
Tu conccde pauhim

istuc, Thr.isn.

Principio ego vos credere

ambos hoc mihi

menter volo,

ioi5

Me,

velie-

huius quidquid faciam, id facere maxiune

causa mea;

Verum idem,

si

vobis prodest, vos

non

facere,

inscitia est.

Phaeoria.
Quid

id est?

Gnatho.
Militem ego rivalem recipiundimi censco.
P H A E D R 1 A.

Hem,

Recipiundum?

EVNVCHVS.

i53

Gnatho.
Cogita

Et lubenter

modo:

tu hercle cvun

illa,

Phaedri

( etenim benc lubenter victitas ),

I020 Et, quod des, pautum est, necesse ggt^ multum

vivis

accipere Tliamem.

Tuo

sumtu tuo
Omnia, magis opporlunus nec magis ex usu tuo
Nemo est; principio et habet quod det, et dat
ut amori suppeditare possint sine

nemo
Fatuus est,

insulsus,

largius;

bardus;

stertit

noctes et

dies

1025

Ne

istunc metuas

ne amet mulier:

facile

pellas^

ubi velis.

Phaedria.
Quid agimus

Gnatho.
Praeterea boc etiam, qtiod ego vel

primum puto
Accipit

homo nemo prorsum

melius neque pro-

lixius.

Chaerea.
Mirum,

ni illoc

homine quoquo pacto opus.

Phaedria.
Idem ego

arbitror.

Gnatho.
Recte

facitis.

Vnum

etiam hoc vos oro, ut

1030 Recipiatis.

me

vostrum gregem

in

Sat diu hoc iam saxiun volvo.

Phaedria.
Recipiraus.

C H A E R E A.
Ac

lubenter.

Gnatho.
At ego pro

istoc, Phaedria, et tu,

Chaerea,

Hunc comedendum et ebibenduih

Chaerea.

vobis propino.
Placet.

i54

P.

TERENTI EVNVCHVS.
PHAEi^RIA.

.^

Dignus

est.

Ghatho.
Thraso, accede, ubi

vi.

Thraso.
Obsecro

te,

quid agimus?

Gnatho.
Quid?

isti

te

1055 Et conlaudavi

ignorabant; postquam
osfendi tuos,

secundum

eis

mores

facta et virtutes tuas,

Impetravi.

Thraso.
Bene

Nunquam

fecislis:

gratiam habeo

maxumam.

etiam fui usquam, me omnes quin ama*

rent plurimum.

Gnatho.
Dixin* ego in hoc esse vobis Atticam elegantiam?

PhA EDRI a.
Nil praeter promissum

est. Ite

hac.

Cantor.
Vos

valete et plaudite.

HEAVTONTIMORVMENOS.

C.

PERIOCHA

SVLPITII APOLLINARIS

IN

HEAVTONTIMORVMENON.

In militiam proficisci gnatiun Cliniam,

Amantem

Antiphilam, compulit durus pater,

Animique

sese angebat, facti poenitens.

Mox ut, reversus, clara patrem divortitur

Ad Clitiphonem (is amabat scortum Bacchidem),

Cum

arcesseret cupitam Antiphilam Clinia^

Item

alius venit Bacchis amica, ac servolae

Habitum gerens Antiphila. Factum

Suum celaret
Decem minas

id^

quo patrem

Clitipho. Hic technis Syri

meretriculae aufert a sene.

Antiphila Clitiphonis reperitur soror.

Hanc

Clinia, illam Clitipho^

uxorem

accipit.

P.

T E R E N T

HEAVTONTIMORVMENOS.
GRAECA EST MENANDRV*, ACTA LVDIS
MEGALENSIB. L. CORNELIO LENTVLO
L. VALERIO FLACCO AEDILIB. CVRVLIB. EGIT AMBIVIVS TVRPIO. MODOS
FECIT FLACCVS CLAVDI. ACTA PRIMVM TIBIIS IMPARIBVS DEINDE DVABVS DEXTRIS. ACTA IIL M. IVVENTIO
TL SEMPRONIO COSS.

DRAMATIS PERSONAE.
Chrrmes.

Menedemvs.
Clitipho.
-

jr

Clinia.
Syrvs.

Dromo.
Bacchis.
Antiphila.

sostrata.
NvTRIX.
Phhycia.

JN

e cui

sit

R O L O G V

S.

vostrum mirum, cur partes seni

quae sunt adolescentium,

Poeta dederit,
Id

primum

Ex

integra graeca integram

dicara; deinde,

quod veni, eloquar.

comoediam

5 Hodie sum acturus, Heautontimonunenon,

Simplex quae ex argvunento facta est duplici,

Novam

esse ostendi^ et,

quae

esset;

nam

qui scri-

pserit,

Et cuia graeca sit, ni partem maxumam

Existumarem scire vostrum, id dicerem:
lo

Nunc, quamobrem has partes didicerim, paucis

dabo.

Oratorem esse voluit me, non prologum

Vostrum iudicium fecit, me actorem dedit_,
Si hic actor tantum poterit a facundia,

Quantum

ille

potuit cogitare

commode,

15 Qui orationem hanc scripsit, quam dicturus sum.

Nam quod rumores distulerunt malevoli,

Mulias contaminasse Graecas, dmn facit

Paucas Latinas, factum id esse hic non negat
Neque se pigere et deinde facturum autumat:

20 Habet bonorum exemplum, quo exemplo sibi

Licere id facere, quod illi fecerunt, putat.
Tum, quod malevolus vetus poeta dictitat,
Repente ad studium se adplicasse hunc musicuni,
Amicum ingenio fretum, haut natura sua,
a5 Arbitriiun yostnun, vosti-a existumatio^

TERENTI

P.

i6o

w
Quare omnes vos oratos volo,

Valebii.

Ne

plus iniquum possit

Faciie aequi

sitis

quam aequum

oratio.

date crescendi copiam,

qui spcctandi faciunt copiam

Novarum

ne ille pro se dictum existumet,

Qui nuper fecit servo currenti in via
Decesse populum. cur insano liic serviat?

30 Sine

De

viliis:

peccatis plura dicet,

illius

cum

dabit

Alias novas, nisi finem maledictis facit.

35 Adeste aequo animo

Statariam agcre

Ne semper

tit

date potestatem mihi,

liceat

per silentium^

servos currens, iratus s^|fcx,

Etlax parasitus, sycophanta autem impudens^

Avarus leno, adsidue agendi sint mihi

40 Clamore summo, cum labore maxumo.
Mea causa, causam hanc iustam esse, animum

in-

ducite,

Vt

aliqtia

pars laboris minuatur mihi

Nam
Si

45 Si

nunc novas qui scribunt, nil parcunt

quae laboriosa esl, ad me curritur;
lenis est, ad alium defcrtur gregem.

seni:

In hac est pura oratio: experimini,

In utramque partem ingenium quid possit meum.
Si nunquam avare pretium statui arti meae,

eum

esse'

quaestum in animum induxi maxu-

mum,
50

Quam maxume
Exemplum

commodis,
me, ut adolescentuli

servire vostris

staluite in

Vobis placere studeant potius quam

sibi.

CHREMES. MENEDEMVS.
Chhbmes.
Quanquam haec

intet nos

nuper

dum

est,

notitia

adnioI.

Inde adeo quod agrum in proxmno hic mercatus

i.

es,

Nec

HEAVTONTIMORVMENOS.
Nec
5

re fere sane amplius

quidquam

i6i

fuit^

Tamen vel virtus tua me, vel vicinitas,

Quod ego in propinqui parte amicitiae puto,
Facit, ut te audficter moneam et familiariter^
Quod mihi videre praeter aetatem tuam
et praeter quam res te adhortaiur tua.
Nam, proh deum atque hominum fidem, quid

Facere

vis

tibi?

10

Quid

quaeris? annos sexaginta natus es

Aut plus, ut coniicio; agrum in his regionibus

Meliorem^ neque preti maioris, nemo habet;
Servi complures:

proinde quasi

nemo

siet^

Ita tute attente illorum officia fungere*

i5

Nunquam tam mane

Domum

egredior neque tam vesperi

revortor^ quin te in fundo conspicer

Fodere aut arare aut aliquid facere deniquej

Nullum remittis tempus neque te respicis.
Haec non voluptati esse^ satis certo scio.
20 At dices enim: Me quantum hic fiat^ poenitet.

Quod
Si in

in opere faciundo operae consumis tuae^

illis

exercendis sumas^ plus agas.

Menedemvs.
Tantumne ab

Chreme^

re tua tibi est oti,

Aliena ut cures ea^ quae nihil ad

te attinent?

Chremes.
25

Homo sum: humani

Vel me monere hoc

nihil a

me

alienum puto.

vel percontari puta^

Rectiun est? ut faciam, non est?

te ut

deterream,

Menedemvs.
Mihi

sic est

usus

tibi

ut opus facto

est^ face.

Chremes.

An cuiquam

est usus

homini, se ut cruciet?

Menedemvs.
Mihi.

Chremes.
30 Si quid laboris, nollem. Set quid istuc mali
Quaeso^ quid de te tantum meruisti?

est?

^P.

,6a

'

TERENTI

Menedemvs.

^'

Oi, eT!

Chremes.

Ne

me

lacruma atque istuc, quidquid en, fac

sciam

ui

Ne retice; ne verere; crede, inqnam mihl:

Aut consolando aut consilio aut re iuvero.'
Mf. nedemvs.

'

^
W

35 Scire hoc vis?

Chremes.
Hac quidem

causa^ qua dixi

tiBi.

Menedemvs.
Dicetur.

Chremes.
At

istos rastros interea

tamen

Adpone! ne labora!

Menedemvs.
Minume.

Chremes.
Qi?ain

rem

agis?

Mbnedem vs.
Sine me, vacivom tempus ne quod

dem

mihi

Laboris.

Chremes.

Non

sinam, inquam.

Menedemvs.
Ah non aequom

facis.

Chremes.
40 Hui, tam graves hos, quaeso

Menedem vs.
Sic

meritum

est ipeuin.

Chremes.
Nunc

loquere.

MEnEnEMV

s.

Filioin unicuin adolescentuliuii

Habeo

ni

qiiid

d'ai liabere

nie?

Clirenie;

Nunc, liabeam necne, incertum

est.

imo habui,

HEAVTONTIMORVMENOS.

**

163

Chremes.
Quid

ita istuc?

Menedemvs.
^

Scies.

Est e Corintho hic advena anus paupercula;

45 Eius filiam ille amare coepit perditu,
Pfo uxore ut haberet iam prope. Haec clam

Vbi rem

me

omnia.
coepi non humanitus,

rescivi,

Kequje ut animum decuit aegrotum adolescentuli^

Trattare, set via pro volgata patrum:
5o Quotidie accusabam: Hem, tibine haec diutius
Licere speras facere me vivo patre_,
Amicam ut habeas prope iam in uxoris loco ?
*^

Erras,

Ego
55

si

id credis, et

meiun

te

Dum, quod

me

ignoras, Clinia:

esse dici tantisper volo,

te

dignum

est,

facies;

set si id

non

facis,

Ego, quod mein te sit dignum facere^ invenero.

Nulla adeo ex re istuc nimio nisi fit otio.
Ego istuc aetatis non operani amori dabam,
Set Asiam pfopler pauperiem hinc abii atque ibi
60 Simul remque et belli gloriam armis repperi.
Postremt) adeo res rediit: adolescentulus
Saepe eadem et graviter audiendo victus est:
Putavit, me- et aetate et benevolentia
PIus scire et providere quam se ipsum sibi:
65 In Asiam ad regem militatum abiit, Chreme.

Chremes.
Quid

ais?

Menedemvs.
me est; menses

Profectus clam

tres abest.

Chremes.

Ambo

accusandi;

etsi illud

inceptum tamen

Pudentis animi est signum et

non

instrenui.

Menebemvs.
Vbi comperi ex
70

Domum

iis,

qui fuere ei conscii,

revortor moestus atque animo fere

P.

r64

TERENTI

Conturbato fltque incerto prae aegritudine.

Adsido; adnirrunt servi^ soccos detnlluiit;
Inde alii festinare, lectos sternere,
Coenam adparare pro se qtiipquc sedulo
75 Faciebant, cpio illam mihi lenirent miseriam.
Ybi yideo haec, coepi cogitare: Hem, ^t mea

Solins sint solliciti,

m^ nnum

ut expleant,

domi
gnatum unicum,

Ancillae tot nie vesiiant, sumtus

Tantos faciam ego

80

solus,

si

Quem

paritcr uti his decuit aut etiam amplius,

Qiiod

illa

um

aetas niagis

ego hinc

eieci

ad utcnda hacc idonea

miserum

inimtitia

esl,

mea ?

Malo quidem me dignunr quovis deputem,

id faciam: nam, usque dum ille vitam

Si

illam

colet,

85 Patria carens, inops, ob meas iniurias,^ ^

Interea usque illi de me snpplicium dabo,
Laborans, quaerens, parcens, Uli servitns.
Ita facio prorsus, nil relinquo

Nec

^ aedibus,

yas nec vestimentum; coiiracl omnia;

90 Ancillas, servos, nisi eos, qui opere rustico

Faciundo facile sumtum exsercirint suum,
Omnes produxi ac vendidi; inscripsi illico

Aedes mercede; quasi talenta ad <^uuidecim

Coegi; agrum hunc mercatus sum; hic npie exerceo:
tantisper me minus iniuriae^
jDecrevi,
95
Chreme, meo gnato facere, dum fiam miser,
Nec fas esse, uUa me voluptate hic frui,
Nisi ubi ille huc salvos redierit, meus particeps.
Chrkmf.s.
Ingenio te esse in liberos leni puto et
100 Illiun obsequenteni,

si

cpiis

recle aut

commode

verum ncqne illum tu atis noveras,

ille. Hoc ubi fit, ibi non vere viviiur.

'1'ractaret;

Ncc

Tu
Nec

te

nunquani

quanti penderes,
ausus ^redere , quae est aequom

illuni ostendisti

libi ille est

palri;

105

Quodsi

essei factuin,

haecnunquam

evenissent

tibi.

HEAVTONTIMORVMENOS.

165

Menedemvs.
Ita res est, fateor;

peccatum a

me maxume

est.

Chremes.
Menedemej

at

porro rocte spero, et eimi tibi

esse hic confido propediem.

Salvom adfuturum

Menbdemvs.

j^,

Vtinam

pl^

di faxint!

Chremes.

j|.

Facient. Nilnc,

HO

si

(Dionysia hic sunt hodie), apud

commodum
me sis volo.

est

Menedemvs.
Non possum
Chremes.
Cur non? quaeso, tandem aliquantulnm
Tibi parce idem absens lacere te hoc volt filius.
Mexedemvs.
^*
Non convenit, qui illvun ad laborem impellerem,

Nunc me

ipsiun fugere.

Chremes.
Siccine est sententia

Menedemvs.
^Wih'

Ji5
^ '"^

Sic.

Chremes.

If

"^

jl^ Bene

vale.

Menedemvs.
Et

tu.

Chrem es.
Lacrumas

excussit mihi,

Miseretque me eius.
Set, diei ut tempus
^lonere oportet me hunc vicinum Phaniam,

Ad coenam

ut veniat. Ibo, visam,

Nil opus fuit monitore

120 Praesto

mi

esse aiunt;

Ibo adeo hinc iniro.

si

domi

est,

est.

iamdudum domi
egomet convivas moror:

Set quid crepuerunt fores

Hinc a me? quisnam egreditiu-? huc concessero.

iCG

TERENTI

CHREMES.

CLITIPHO.
Nihil adhuc est

Clitipho.
quod vercar^,

handqna-

Clinia:

I. a.
qiiam etiam ccssant,
cio
ego
l^
hodie
tibi
Et illam simul cum nuntio
adfnturam
125 Proin tu soUicitudinem istam lalsam, quae te ex:

cruciat, mittas.

Chremes.
Quicum

loquitur

filius ?

CHTIPHO.
quem

Pater adest,

~^

volui: adibo.

Pater, oppor-

tune advenis.

CHnE|aes.

Quid

id est?

Clitipho.
Hunc Menedemuin nosti, nostrum vicinum?

Chhemes.
Probe.

Clitipho.
Huic

filium scis esse?

Chremes.
Audivi, in Asia

eunj^, essc.

Clitipho.
Non,
150

Apud nos

paier;

est.

Chrembs.
Quid

ais?

Clitipho.
Advenientem e navi egredientem ilHco
Abduxi ad coenam; nam mihi cum eo iam inde
usque a pueritia

Semper

fuit familiaritas.

Ch R E M

F.

s.

Yoluptatem magnam nuntias.

.f

HEAVTONTIMORVMEiN OS.
Quam

Menedemum

velleni

167

nobiscum

invitatum, ut

esset, amplius,

Vt hanc
1^5

Ai^e

laetitiam nec opinanti primus obiicerem

eliam nuhc

domi,
tempori

satis

est.

Clitipho.
Cave

non opus,

faxis:

pater.

Chremes.
Quapropter?

Clitipho.
Quia enim incertum
patris iram,

Timet omnia,

et

modo

misere amat^ prepter

venit;

animum

erga ut

Eam

quid se

est etiain_,

faciat:

ainicae se

suae;

sit

eam haec

turba atque

abitio evenit.

Chremes.
Scio.

Clitipho.
Nunc servolum ad eam in urbem

misit

ego

et

nostrum una Syrum.

Chremes.
140

Quid narrat?

Clitipho.
Quid

ille ?

miserum

se esse.

Chrem es.
Quid

Miserum ? quem minus credere est?

quae quidem in homine dicuntur bona,

reliqui est quin habeat,

Parentes, patriam incolumem, amicos, genus, cognatos, divitias?

At haec perinde sunt,

ut animus, qui

illius

ea

possidet,

Qui

uti scit,

ei

bona,

illi,

qui

non

utitur recte,

mala.

145

Clitipho.
Imo importunus semper fuit senex
nil

magis

ille,

et

nunc

TERENTI

P.

i6S

Vereor, quam, ne quid in illum

iratux plu satis

faxit^ pater.

Chremes.

Illene?

Set reprimam

me: nam metuisse hunc,

est utile.

illi

CHTIPHO.
Quid

tute

tecum?

Chremf.s.
Dicam: utut erai, mansum tamen

opor^ait.

Fortasse alirjuanto iniquior erat praeter eius lubi-

dinem
l5o Pateretur:

nam quem

ferret,

si

parentem non

suum?
aequom ex illius more an

/er-

ret

Huncctne

erat

huius vivere

illum cx

Et quod illum insimulat durum, id non est: nam

parenium iniuriae
Huiusmodi sunt ferme, panlo qui est homo tolerabilis:

Scortari

crebro

nolunt,

nolunt

crebro

convi-

varier,

l55 Praebent exigue sumtum; atque haec sunt tamen

Verum animus

ubi

ad virtutem omnia
semel se cupiditate devinxil
mala,

Necesse est, Clitipho, consilia consequi consimilia.

Scitum est, periclum ex aliis facere, tibi quod ex
usu

siet.

Cmtipho.
Ita credo.

C H R E M E S.
Ego

ibo hinc intro, ut videam coenae

quid nobis
l6o Tu, ut tempus

est dici,

vide

sis,

siet.

ne quo hinc abcas

longius.

Clitipho.

Quam

iniqui

unt paires in

omnes adolescentcs

iudices.

;!

HEAVTONTIMORVMENOS.

169

Qui aeqiiom esse censent, nos iam a pueris

illico

nasci senes,

Neque

illarum adiines esse rerum, quas fert adolescentia

Ex

sua lubidin^ moderantur, nunc quae

165 Mihi

unquam

si

quae olim
erit, nae Ule

filius

tiur

Nam

et

Non

ut

cognoscendi

est,

non

me

ute-

fuit.

facili

patre:

ignoscendi dabitur peccati

et

locus,

meus, qui mihi per alium ostendit suam

sententiam.

Perii, is

mi ubi

adbibit plus paulo, sua quae narrat facinora!

Nunc

pericliun ex

ait:

facito, tibi

aliis

usu
170 Astutus

Nae

ille

haud

scit,

quid ex

siet,

quam mihi nunc

siurdo

narret fabulam.

Magis nunc

me

dicia amicae stimulant: T>a mihi!"

atque: Adfer mihil"

Cui, quod respondeam, nil habebo, neque me

Nam

hic Clinia,

quisquam est miserior.

quoque suarum rerum sat
agitat, tamen
artis habet ignarurera mere-

etsi is

Pudice eductam

et

triciae

J75

Mea

est

potens, procax, niagniflca, sumtuosa, nobilis

Tum, quod dem,

recte est (^nihil"

enim

esse,

religio est mihi dicere).

Hoc ego

mali

non pridem

inveni_,

dum

neque etiam

scit pater.

P.

.-o

TERENTI

CLINIA.

CLITIPHO.

Clini
Secundae

si

de amore

a.

meo

mi essent, iam-

res

duduiii, scio,

Venisset; set vereor, ne mulier,

me

comipta

II.

absenle

I.

liinc,

sii.

180 Concurrunt multa^ opinionem quae mi hanc nimium exaugeani:

Occasio, locus, aetas, mater, cuius sub iraperio
est,

Cui

nil iaiu

mala,

praeter pretium dulce

esl.

Clitipho.
Clinia,

Clinia.
Hei misero mihi!

Clitipho,
Etiam caves, ne videat forte hic

'

patre

te a

quis exiens

ali-

.'*

C L I N l A.
Faciam. Set nescio quid profecto mi animus praesagit mali.

Clitipuo.
i85 Pergisne

id.

quam

prius diiucUcare,

scias,

quid re

sief ?

CHNIA.
Si nil mali essct,

iam hic adesset.

Clitipho.
lam

CL

aderit.

N l A.

Quando

istuc erii?

Clitipho.

Non

cogitas,

hinc longule csse

ct nostl

mulierum
Duin moliuntur, dum conantur, annus

mores

CL

.M

est.

A.

Clilipho,

HEAVTONTIMORVMENOS.

171

Timeo.

Clitipho.
Respira eccum
:

Dromonem cum
adsunt

DROMO.

SYRVS.

Syro

una

tibi!

CLINIA.

CLITIPHO.
S YRVS.
190 Ain' tu?

Dromo.
Venun

Sic est.

dum

interea

sermones

caedimus,

U. 2.

Illae sunt relictae.

Cli tipho.
Mulier

Audin', Clinia

tibi adest.

Clini A.
Ego vero audio nunc demum

et

video et valeo,

Clitipho.

Syrvs.

Minume mirum: adeo impeditae

simt:

anciUamm

gregem

Ducunt secum.

CHNI A.
Perii,

unde illi sunt ancillae?

Clitipho.
Men' rogas?
S YRVS.

ig5

Non

oportuit relictas, portant

quod rerum, ....

Clinia.
Hei mihi!
S YRVS.

Aurum, vestem;

et vesperascit

et

non noverunt

viam.

Factum

a nobis stulte est:

abi

dum

iUis obviara

tu,

Dromo,

TERENTI

P.

i7a

Propera

quid stas?

Clinia.

Yae mihi inisero quanta de spe

Clitipho.
!

decidi

quae res te soUicitat autein?

Clinia.
Rogitas, quid siet?
quam ego cum
aurutn,
vestem,
aoo Viden' ancUIas,
una ancillula
Hic reliqul ? unde esse censes ?

Quid

istuc?

Clitipho.
Vali,

nunc demum

intelligo.

YRV s.

Di boni, quid turbae

est!

aedes nostrae vix ca-

pient, scio.

Quid comedent

quid ebibent! quid sene

stro miserius

no-

erit

Set eccos video, quos volebam.

Clinia.

O
205

Dum

ego propter

te,

lupiter,

errans,

ubinam

est fides

careo,

pntria

mens, tu interea
Conlocupletasti, Antiphila, te et

me

de-

loci

in his dese-

ruistt malis,

Propter

quam

summa

in

infamia
tri

Cuius nunc pudet

me

sum

et

meo

pa-

niinus obscquens,

et miseret, q\ii

harum mo-

rcs raniabat milii,

Monuisse

neque potuisse me unquam ab

fruslra

hac expellere
210

Quod iam nunc

faciam, tum, cuin gratum

mi

esse

potuit, nolui.

Me

miserior

nemo
Syrvs.

Hic de nostris verbis errat videlicet,

Clinia, aliter luum amoQuac hic sumus locuti.

rem atque

est accipis:

HEAVTONTIMORVMENOS.
Nam

et vita

Quantum

eadem

est

et

animus

ac

fuit,

173

idem

te erga

ex ipsa re coniecturam cepimus.

Clinia.
215 Quid id obsecro, est?

nam mihi nunc

omnium est

nil

rerum

me hoc falso suspicarier.

Syrvs.
Hoc primmn, ut ne quid huius ignores: anus,

Quod

malim, quam,

Quae dicta ei esse mater antehac, non fuit.

Ea obiit mortem hoc ipsa in itinere alterae
;

220

Dum

narrat forte audivi.

Clitipho.
Quaenam

est altera

S YRVS.

Mane: hoc^ quod coepi, primum enarrem,

Cli-

tipho

Post

illuc

veniam.

Clitipho.
Propera.

S YR vs.

lam primum omnium,

Vbi ventum ad aedes, pulsitat Dromo fores
Anus quaedam prodit; haec ubi aperuit ostium,
225 Continuo hic se intro coniicit; ego consequor;
Anus foribus obdit pessidum, ad lanam redit.

Hic

sciri

Quo
250

nusquam alibi,
suam te absente

potuit aut

studio vitam

Clinia,

exegerit,

Vbi de improviso est interventum mulieri:

ea tum res dedit existumandi copiara

Nam

Quotidianae vitae consuetudinem,

Quae, cuiusque ingenium ut sit, declarat maxume.
Texentem telam studiose ipsam oiFendimus,
Mediocriter vestitam veste lugubri,
235 Eius anuis causa, opinor, quae erat mortua,
Sine auro; tum ornatam ita uti quae ornantur
sibi,

NuUaque malaca

re expolitam muliebri;

^'-

174

''^i

1''
>

Capillus passus, prodigus, circum caput

Reiectus negligenter.
CLiiriA.
Pax, Syre mi, obsecro^

240

Ne me

in laetitiam frustra coniicias

SVRVS.
Anus

Subfemen nebat; praeterea una

ancillula

Erat; ea texebat una, pannis obsita,

Neglecta,

immunda inluvie.
Clitipho.
Vera haec,

Si sunt, ut credo,

<Jiils

Clinia,

te fortunatior?

245 Scin' tu hanc, quam dicit sordidatam sordidae?

Magnum hoc quoque signum est, dominam es$e
extra noxiam,
Cum negliguntur eius internuntii:
Nam disciplina est eisdem, munerarier
Ancillas primum, ad dominas qui adfectant viam.

Clinia.
250 Perge, obsecro te, et cave, ne falsam gratlam
Studeas inire. Quid ais, ubi me nominas?
.

Syrvs.
Vbi dicimus, rediisse te et rogarCy uti
Veniret ad te, mulier telam desinit
Continuo et lacrumis opplet os totum, tuo
255 Vt facile scires desiderio id fieri.
Clinia.
Prae gaudio,

ita

me

di

ament, ubi sim, nescio:

Ita tiniui.

Clitipho.
At

ego esse scibam, Clinia.

quae illa est altera?
Syrvs.
Adducimus tuam Bacchidem.

Agedum

nil

vicissim, Syre, dic,

260 Eho, aceleste,

Clitipho.
Hem, quid? Bacchidem?
quo illain adducis?

HEAVTONTIMORVMENOS.

175

Syrvs.

Quo

illam ego? ad nos scilicet.

Clitipho.

Ad patremne?
S YRVS.

Ad eum

ipsum.

O
Non

Clitipho.
hominis impudentem audaciam!
S YRVS.
Heus tu,

sine periclo facinus

fit

magnum nec memo-

rabile.

Hoc

vide!

in

Clitipho.
mea vita tu tibi laudem

is

quaesi-

tum, scelus,

Vbi,

si

te

modo

quid paululum

rierim?

265 Quid

illo

ego pe-

fugerit^

facias?

Syrys.
At enim

Clitipho.
Quid enim?
S YRVS.
Si sinis, dico.

CLlN

A.

Sine.

Clitip H o.
Sino.
Ita res est

S YRVS.
haec nunc, quasi cum....

Clitipho.
Quas, malum, ambages mihi
Narrare occipit?

Clinia.
Syre,

vemm

hic dicit: mitte; ad

S YRVS.
Enimvero reticere nequeo.

Es neque

ferri potis es.

rem

redi.

Multimodis iniurius

1-6

P.

TERENTI
Clitipho.

Quid

id esi?

Clinia.

Audiundum hercle est: tace.

Syrvs.
270 Vis amare; vis potiri; vis, quod de illi, effici;
Tum, esse in potiundo periclum, non vis. Haut
stulte sapis,

Siquidem id sapere

velle

est,

id,

te

quod non

potest contingere.

Aut haecce cum

illis

sunt trahenda, aut

his

cum

illa

miitenda sunt:

Harunc duarum conditionum nunc utram

malis,

vide;

375 Etsi consilium hoc, quod cepi,

rectum esse ac
tutum scio
apud patrem amica tecum ut sine mein sit,

Nam

copia est;

Tum, quod

iUi

argentum

eadem hac

es poUicitus,

inveninra via,

Quod
Quid

ut efficerera, orando surdas iam aures reddideras niihi.

aliud tibi vis?

Clitipho.
Siquidem hoc

fit.

Syrvs.
Siquidem, experiundo

aSo Age, age,

Clitipho.
cedo istuc tuum consilium
Syrvs.

scies.

quid id

est ?

Adsimulabimus,

Tuam

ailKtcam huius esie.

Clitipho.
Pulchre! cedo, quid hic faciet sua?
Eane quoque dicetur huius, si una haec dedecori
est paruin?

Imo

fld

Syrvs.
matrem deducetur.

Cli%.

.*..AUih'

HEAVTONTIMORVMENOS.

177

Clitipho.
Quid eo?
Syrvs.

Longum
Tibi

est, Clitipho.

quamobrera id faciam;

nftrrem^

si

causa

vervun

est.

Clitipho.
Fabulae!
285 Nil

satis

firmi

video_,

quamobrem accipere himc

mi expediat metum.

Syrvs.

Mane,

aliud habeo,

si

istuc metuis,

quod ambo

confiteamini

Sine periclo esse.

Clitipho.
Istiusmodi, obsecro^ aliquid reperi.

S YRVS.

Maxume
Ibo obviam huic; dicam^ ut revortatur

domum.

CHTIPHO.
Hem,
Quid

dixti?

Ademtum

Syrvs.
tibi iam faxo omnem metum^

290 In aurem utramvis otiose ut dormias.

Clitipho.
Quid ago nunc?
Clinia.

Tune? quod boni....

Clitipho,
Syre, dlc modo...!

Verum.
Syrvs.

Age modo
Datur, fruare,

hodie sero ac nequidquam voles.

Clinia.

dum

licet

nam

uescias^ ....

Clitipho.
Syre^ inquam!

'

^,

173

P.

TEIIENTI
S YRVS.
Perge porro; tamen

istuc ago.

Clinia.
a^S Eius

nunquam

potestas posihac an

sit

tibi.

Clitipho.

Verum

hercle istuc

est.

Syre, Syre, inquam!

heus, h eus, Syre

Syrvs.

Concaluit.

Quid

vis?

CHTIPHO.
Redi, redi!

Syrvs.

Adsum
lam hoc quoque negabis

tibi

dic,

quid est?

placere?

CHTIPHO.
Imo, Syre,
Et

300

Tu

me

et

meum amorem

es iudex:

et

famam

ne quid accusandus

't^

Sy
Ridiculum, te istuc

permitto

sis,

tibi:

vide.

rvs.

me admonere,

Clitipho,

Quasi mea res istic minor agaiur, quam tua Hic

Advorsi si quid nobis forte evenerit,
Tibi erunt parata verba, huic homini verbera.
305 Quapropter haec res ne utiquam neglectu est mihi;
!

Set istunc exora, ut

suam

esse adsiinuiet.

Clinia.
Scilicet

Facturum
Necesse

me

esse:

in

eum iam

res rediit locum,

uti sit.

Clitipho.
Merito

te

amo,

Clinia.

Clinia.

Verum

illa

ne quid titubet.
S YRVS.
Perdocta

est probe.

Cliti pho.
310 Al hoc demiror, qui lam facile poiueris
^Persuaderc illi, quae splet quos spernere.
!

HEAVTONTIMORVMEJSfOS.

179

Syrvs.

eam

In tempore ad

veni, quod rerum

omnimn

est

Primum: nam quendam miserum

oiFendi ibi mi-

litem

Eius noctem orantem; haec arte tractabat virum,

515 Yt cupidum illius inopia animum incenderet,

Eademque
Set heus

Patrem

Ego

te

apud te quam gratissuma.

ne quid imprudens ruas!

ut esset

tu,

vide

sis,

ad has res quam sit perspicax;

autem novi, quam esse soleas impotens.
novisti,

320 Inversa verba, eversas cervices tuas,

Gemitus^ screatus, tusses, risus, abstine

Clitipho.
Laudabis.

Syrvs.
Vide

sis!

CHTIPHO.
Tutemet mirabere.

Syrvs.
Set

quam

cito sunt

consecutae mulieresj

Clitipho.
Vbi

sunt.'

525 Scio,

cur retines?

Syrvs.
lam nimc haec non
Clitipho.
apud patrem; at nunc interim....
Syrvs.

est tua.

Nihilo magis.

Clitipho.
Sine!

Syrvs.

Non

sino,

inquam.

Clitipho.
Quaeso, paulisper!

Syrvs.

Veto.

Wj^

i8o

P.

TERENTI
Clitipho.

Saltem salutare!

Syrv.
Abeas,

si

saplas.

Clitipho.
o.

Quid

istic?

Syrvs.
Manebit.

Clitipho.

O hominem

felicem!

Syrvs.
Ambula.

BACCHIS. ANTIPHILA, CLINIA.

SYRVS.
Bacchis.
Edepol

te^

mea

Antiphila^ laudo et fortunatam

iiidico,

330 Id cum

studuisti^

illi

II.

5,

formae ut mores consimiles

f orent

Minumeque^

ita

me

di ament, miror, te sibi quis-

quam

Nam

si

expetit:

mihi^ quale ingenium haberes^

fuit

indicio

oratio;

Et cum egomet nunc

mecum

in

animo vitam tuam

considero

Omniumque adeo vostrarum,

volgus quae ab se

segregant,

335 Vos esse istiusmodi et nos non essCf

baut mira-

bile est:

Nam

expedit bonis esse vobis; nos, quibuscum est

res, non sinunt:

Forma quippe impulsi nostra nos amatores

lunt;

'^

co-

!!

HEAVTONTIMORVMENOS.
Haec ubi immutata

suum animum

est, illi

i8i

cou-

alio

ferunt

Nisi

si

prospectum aliquid interea

est,

desertae

vivimus

540 Vobis cum imo semel ubi aetatem agere decre-

tum
Cuius mos

Hoc

maxume

est viro,

vostrum,
ad vos adplicant:

est consimilis

hi se

beneflcio utrique utrisque vero devincimini,

Nulla ut

unquam amori

vostro incidere possit calamitas.

Antiphila.
Nescio ^lias

me quidem semper

scio fecisse se-

dulo, ut

545 Ex

illius

commodo meum compararem commodum.

Clinia.
Ah!.

Ergo, mea Antiphila,

nunc

tu

sola

reducem me

in patriam facis

Nam dum

absum^ mihi labores fuerunt omnes,

quos cepi, leves,
Praeterquam, tui carendmn quod erat.
S YRVS.
Credo.

Clinia.
Syre, vix suifero

Hoccine

me miserum non

licere

nium

meo modo

inge-

frui?

S YRVS.
350 Imo, ut patrem tuum vidi ex abitu tuo, etiam se
diu-um dabit.

B A c C H I s.
Quisnam

hic adolescens est, qui intuitur nos?

Antiphila.
Ah^ retine me, obsecro

B ACCHIS.
Amabo, quid

tibi

est?

'

iba

P.

TERENTI
'

?',

Antiphila.
"

Disperii

perii misera

Bacchis.
Quid

stupes,

Antiphila?

Antiphila.

'

Videon' Cliniam, anaon?

Bac chis.

Quem

vides?

Clinia.
Salve^

anime mi

Antiphila.

mi expectate

Clinia, salve!

Clinia.

Vt

vales?

Antiphila.

^IP

35^ Salvom venisse gaudeo.

Clinia.

Teneone

te,

Antiphila,

maxume animo exoptatam meo?

Ite intro

nam

S YRVS.
:

iamdudum

vos

expectat senex.

CHREMES.
Luciscit hoc iam; cesso pultare ostium
Vicini, ut

560 Rediisse?

primum ex me
etsi

III.

i.

sciat, sibi filium

adolescentem hoc nolie intelligo;

Vernm cnm videam, miserum hunc tam

cruciarier

Eius abitu, celeni tam insperatum gauditun,

Cum
Haud
365

lfgl

illi

pericli nihil ox indicio siet?

raciain; nani,

Iia ut filium

meum

Vidoo inservire et
Nos quoque senes

quod potero, adiutabo senem,

amico atque aequali suo
socium esse in negotiis:

cst

aequom

senibus obscqui.

HEAVTONTIMORVMENOS.

i83

MENEDEMVS. CHREMES.
Menedemvs,
Aut ego profecio ingenio egregie admiseriam III. 2.
Natus sum,~aut illud falsum est^ quod volgo audio,
370 Die diem adimere aegri\udinem hominibus:
Nam mihi quidem quotidie augescit magis

De

filio

Abest,

aegritudo, et quanto diutius

tanto et mage desidero,

mage cupio

C H R E M E s.
Set ipsum foras egressum video: ibo, adloquar.
375

Menedeme,
Cuius

salve

maxume

nuntium adporto

participem

tibi,

te fieri cupis.

Menedemvs.

Num

quidnam de gnalo meo

audisti,

Chreme?

Chremes.

^*^

Valet atque...

Menedemvs.
Vbinam est, quaeso ?
Chremes.
Apud me domi.
Menedemvs.

Vivit

Meus gnatus

Chremes.
Sic et.

Menedemvs.
Venit ?

Chremes.
Certe.

Menedemvs.
Clinia

330

Meus

venit?

Chremes.
Dixi.

Menedemvs.
Eamus duc me ad eum, obsecro
Chremes.
scire, se redisse, etiara et tuum
I

Non

volt te

s.

P-

184

Conspectmn

TfiHENTI
peccatum hoc timct,
ne etiam adaucta sit.

fugitat: propter

Tua

duriila illa antiqua

Non

tn ei dixisti^ ut

Menedemvs.
essem?

Chhemes.
Non.

Menedemvs.
Quamobrem, Chreme?

C H R E M E s.
385 Quia pessumc istuc in
Si te

tam

atque illum consulis,

te

leni et victo esse

anlmo ostenderis.

Menedemvs.
Non possum

satis

iam,

satis^

pater durus

fui

Curemes.
At

^,

Vehcmens utramqne

in

partem, Menedeme,

cs

nimis
Aut largitate nimia aut parsimonia;
390 In candem fraudem cx hac re atqne illac incides.
Primum olim, potius quam paterere /ilium

Commetare ad muliercnlani, qnae paululo

Contenta tum erat cuique crant grata oninia,
Proterruisli hinc: ea, coacta, ingratiis
3c^5 Postilla

coepit victum volgo quaerere;

Nunc, cum sine magno intcrtrimento non potesi

Nam,

Haberi, quidvis dare cupis.

Quam

ut tu scins,

ea nunc inslructa pulchre ad perniciem

Primum iam

ancillas

siet,

secum adduxit plus decem,

400 Ornatas. veste atqne anro: satrapa

si

siet

Amnlor, nunquam sufFerre eius sumtus queat,

Neduni tu possis.

MeN ED EM V

s.

Estne ea intus?

Chremes.
Sit,

Sonsi

namque unam

rogas?

coenam atque

ci

cius

co-

mitibns

Dedi, quao

si

itennn mihi

sit

danda, actum

sicl:

HEAVTONTIMORVMENOS.
405

Nam

Tit

Quid

alia

omittam, pytissando

vini absumsit:

^,Sic

modo

i85

mihi

hoc!" dicens; Aspe-

rum,
Pater^

hoc

est: aliud lenius, sodes^

vide!"

Relevi dolia omnia, omnes serias

Omnes habui

sollicitos; atque haec una nox:

futurum censes, quem adsidue exedent?
Sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum est,
Menedeme^ fortunarum!

410 Quid

te

Menedemvs.
Faciat,

quod

Sumat, consumat, perdat: decretum

Dum

lubet,

est pati,

iUum modo habeam mecum.

Chremes.
Si certum est
4i5 Sic facere, illuc permagni referre arbitror,
Vt ne scientem sentiat te id sibi dare.

tibi

Menedemvs.
Quid

faciam.^

Chremes.
Quidvis potius quam quod cogitas:
Per alium quemvis ut des, falli te sinas
Technis per servolum (etsi subsensi id quoque,

420 lUos
Syrus

ibi esse, id

cum

agere inter se clanculum;

vostro consusurrant, conferunt

Consilia ad adolescentes); et tibi perdere

Talentum hoc pacto satius est^ quam illo minam.
Non nunc pecunia agitur, set illud, quomodo
425 Minumo periclo demus adolescentulo
Nam si semel tuum animum ille intellexerit,
Prius proditurgm vitam te tuam et prius
Pecuniam omnem quam abs te amittas filium, hui,
Quantam fenestram ad nequitiem ei patefeceris,
430 Tibi autem porro ut non sit suave vivere
Nam deteriores omnes sumus licentia.

Quodcunque in mentem inciderit, id volet, petct^

Neque id putabit pravomne an rectuni siet;
Tu rem perire et ipsum non poteris pati.

9^

TERENTI

P.

186

435 Dare dencgaris: ad illud

Quo niaxume apud te se

ibit illico,
viilere sentiet:

Abituruin se abs te scilicet niinitabitur.

Menedemvs.
Videre verum atque

ita uti res

est dicere.

Chremes.
Soinnum hercle ego

faac

nocte oculis non vidi

meis,

440

Dum

id quaero, tibi qui filium restituerim.

Menedemvs.
Cedo dextram! porro idem

te

oro

ut

facias^

Chreme.

Chremes.
Paratus sura.

Menedemvs.
Scin',

quid nmic facere

te

volo?

Chremes.
Dic.

Quod

Menedemvs.
me incipere

sensisti, illos

fallere,

Id ut maturent facere: cupio illi dare,

445 Quod volt; cupio ipsum iam videre.

Chremes.
Operam dabo.
Paulum hoc negoti mi

Simus ct Crito,
noslri
hice,
ambigunt
finibus
de
Vicini

Me

obstat:

cepere arbitrum: ibo ac dicani, ut dixeram,

Operam daturum me, hodie non posse

iis

dare.

450 Continuo hic adero.

M ENEDEMV
quacso.
S.

Di, vostram fidem

Ita
Ita

comparatam

esse

hominum naturam omnium,

Aliena ut melius videant et diiudiccnt,

Quam sua? an eo fit, quia re in nostra aut gaudio
Smnus j)racpcditi niniium aut aegritudine?

455 Hic mihi nunc quanto plus sapit quam

mihi
!

egomet

HEAVTONTIMORVMENOS.

187

Chremes.
operam ut

Dissolvi me, otiosus

darem.

tibi

Syrus adprendendus atque adhortandus mihi.

A me nescio quis exit: concede hinc domum^

Ne

nos inter nos congruisse sentiant.

CHREMES. SYRVS.
Syrvs.
460 Hac

illac

circumcursa, inveniundum es tamen^

Argentum!

Intendenda in senem

III. 3.

fallacia.

Chremes.

Num me

hosce id struere

fefellit,

Est Cliniae

ille

videlicet

servos tardiusculus

Idcirco huic nostro iradita est provincia.

S YRVS.

465 Qui* hic loquitur?

perii!

numnam

hic audivit?

Chremes.
Syre

Syrvs.

Hem!
Chremes.
Quid

tu istic?

S YRVS.
Recte. Set te demiror, Chreme^

Tam

mane, qui

heri

tantum

biberis.

CUREMES.
Nil minus.

Syrvs.
Nil, narras

visa vero est^

quod

dici solet,

Aquilae senectus.

Chremes.

Heia!

Syr vs.
Mulier

commoda

et

470 Faceta haec meretrix....

^Mh...

TERENTI

P.

iQS

C H R E M E S.
Sanc quidem.
Syrvs.
Yisa

Forma quidem

est

mibi et

hercle luculenta.

Chhemes.
Sic; salis.

Syrvs.

non ut
Minumeque
Ita,

olim, set uti nunc, sane bona;

miror, Clinia lianc

si

dcperit.

quendam avidum
dum,

Set palrem habet

uiisereque ari-

475 Vicinum hunc. Nostin'?

C u R E M e s.

At quasi.

Syrvs.
Is

Abundat,

nunc

divitiis

gnatus eius profugit inopia.

Scis cs$e facttun^ ut dico

Chrfmes.
Quid cgo nesciam?

Hominem

pistrino

dignum
Syrvs.

Quem?
Chremes.
Istunc servolum

Dico adolescentis, ....

Syrvs.
Syre,

tibi

timui raale!

Chremes.
430 Qui passus

est, id fieri.

Syrvs.
Quid faceret?

Chremrs.

'

Rogas ?
Aliquid repcrirct, fingcret fallacias,

Vnde

quod amicae daret,

invitum servaret senem.

csset adolcsccnii,

Atque hunc

diffieilera

HEAVTONTIMORVMENOS.

189

Syrvs.
Garris.

Chremes.
Haec

facta ab illo oportebat, Syre.

S YRVS.
485 Eho laudas^ quaeso, heros qui fallunt?

Chremes.
In loco

Ego vero

laudo.

Syrvs.
Recte sane.

Chremes.
Quippequi

Magnarum saepe id remedium aegritudinum est.

lam primum huic gnatus unicus mansisset domi ....
Syrvs.
locone an serio
490 Nisi mihi

ille

haec

dicat, nescio,

quidem addit animiun, quo lubeat magis.

Chremes.
Et nunc quid expectat, Syre? an, dum hinc denuo
Abigat^ cum tolerare illius sumtus non queat?
Nonne ad senem aliquam fabricam fingit?
S YRVS.
Stolidus

est.

Chremes.
At

te adiutare oportet, adolescentuli

495 Causa.
Facile

Syrvs.
equidem facere possum,

Etenim, quo pacto id

si

iubes

fieri soleat, calleo.

Chremes.
Tanto hercle melior.
S yrvs.

Non

est mentiri

meura.

Chremes.
Fac ergo.

Syrvs.
At heus

tu,

facitodum eadem haec memineris.

P.

igo

TERENTI

Si huius quid forte simile aliquando cvenerit,

600

Humana

uti sunt, tuus ut faciat filius.

Ghkemes.
,

Non

usus veniet, spero.

Syrvs.
Spero hercle ego quoque,

Neque eo nunc dico quo quidquam

illum sense

rim,

Set

si

quid, ne quid.

Quae

sit

eius aetas, vide,

Et ne ego te, si usus veniat, magniHce, Chreme,

605 Tractare possim!

Chremes.
De istoc, cum

iisus venerit,

Yidebimus quid opus sit; nunc istuc age.

Syrvs.
Nunquam commodiu^ quidquam audivi

herum

loqui

Nunquam
Licere.

malefacere creduam mi impunius

Quisnam a nobis egreditur foras?

CHREMES. CLITIPHO. SYRVS.

Chremes.
5io Quid istuc, quaeso? qui

mos

istic

est,

Clitipho?

itane fleri oportet?

Clitipho.
Quid ego

III. 4.

feci?

Chremes.
Vidin' ego te modo manum in sinura
huic meretrici
Inserere ?

Syrvs.
Acla haec res estl perii!
CJ.1TIPH0.

Mcne?

HEAVTONTIMORVMENOS.

191

Crremes.
Hisce oculis
Fatis adeo indigne iniuriam

qui

illi^

non

ne nega.
abstineas

manum;

Nam
5i5

istaec

quidem contumelia est,

recipere ad te atque eius amicam subigitare.
vino quam immodestus fuisti, ....
Syrvs.

Hominem amicum
Vel heri in

Factum.

Chremes.

Quam
Vt equidem^

me

ita

Novi ego amantes:

di ament^, metui^

molestus!
quid futu-

rum denique esset!

animum advortunt graviter,
quae non censeas.

ClilTIPHO.

At

fides

mi apud hunc

est,

nil

me

istius factu-

rum, pater.

Chremes.

nf^

520 Esto; at certe ut hinc concedas aliquo ab ore eo-

rum
Multa

fert lubido;

aliquantisper;

ea prohibet facere tua praesentia.

De me
Apud
Apud

ego coniecturara nemo amicorum

hodie est,
quem expromere omnia mea occulta, Clitipho, audeam;
alium prohibet dignitas; apud alium ipsius
facio

facti

525

Ne

pudet,

ineptus^ ne protervos, videar.

Quod

illum fa-

cere credito;

Et nostnim

atque, utcunque, ubicunque, opus est, obsequi.

est, intelligere

Syrvs.

Quid

istic

narrat?

Clitipho.
Perii!

m^^..

!
;

TERENTI

P.

,92

StV8.
Cliliplio,

Hominis

haec ego praefcipio

tibi?

fnigi et tcmperantis functus officium!

Clitipho.
Tace, sodes!

Syrvs.
Recte sane.

Chremes.
Syre, pudet me.

Syrvs.

Credo, neque id

63o Mihi molesium

iniuria.

Quin

est.

Clitipho.
Pergin'

Syrvs.
Hercle vero. dico, quod videtur.

Clitipm o.

Nonne accedam ad

illos? cho^

quaeso!

Syrvs.

Actum

est!

Chreme,

Vna accedundi via est....

quam ego ar-

prius hic se indicarit,

vin'

tu homini

gentum effecero.
mi auscultare?

stulto

Chremes.
Quid faciam
Syrvs.

labe hunc
Abire hinc aliquo.

CHTIPHO.
Quo ego hinc abeam ?
Syrvs.

Quo

lubet

da

illis

locum

535 Abi deambulatum.

Clitipho.
Deambulatum? quo?
S YR vs.
Vah, quasi desit locus

Abi sane

istac,

istorsum,

quo

vis.

Chrb-

HEAVTONTIMORVMENOS.

193

Chremes.
Recte

dicit; censeo.

Clitipho.
Di

qui istinc rae extrudas,

te eradicentj

Syre.''

S YRVS.

At

Tu

pol

posthac comprimito manus

tibi istas

Censen' vero? quid illum porro credis facturum,

Clireme,
540 Nisi eum, quantum tibi opis di dant, servas, castigas, mones.-'

Chremes.
Ego

istuc curabo.

Syrvs.
Atqui nunc^ here, hic

tibi

adservandus

est^...

Chremes.
Fiet.

Si sapias:

nam

S YRVS.
mihi iam minus minusque obtemperat.

Chremes.
Quid

tu? ecquid de

illo,

quod dudum tecum,

egisti

etiam, Syre, aut

Reperisti,

quod

nondum

placeat, an

etiam?

S YRVS.

De

fallacia

545 Dicis? Est inventa nuper quaedam.

Chremes.
Frugi es! cedo, quid est?

Syrvs.

Dicam verum,
;

ut aliud ex alio incidit, ....

Chremes.
Quidnam, Syre?
Syrvs.
Pessuma haec

est jneretrix.

Chremes.
Ita videtur.

*P.

,g4

TERENTI
Syrvs.
Imo^

scias!

si

Chrembs.
Vah!
Syrvs.

Hoc

quod

vide,

incepiat facinus

Fuit quaedant

anus Corinthia
Hic;

drachmarum haec argenti mille dederatmutuum.

ei

Chremes.
550 Quid tum?

Syrvs.
Quid? Ea mortua

est;

est

ado-

fllia

lescentula;

Ea

relicta huic arraboni est

pro

illo

argento.

ChRE MKS.
Intelligo.

Syrvs.
Hanc secum huc adduxit, eam, quae est nunc apud
uxorem tuam.

Chremes.
i

Quid tum?

Syr vs.
Clinia orat sibi uti
illi

numum;
Chremes.

Praestituram) mille

nimc det

(illam

interim
poscit.

Et exposcet quidem?
S YR vs.
Hui,

555

Dubium

id esl?

Ego sic putavi

Chremes.
Quid nunc
Syrvs.

Egone? ad Menedemum
Ditem

et

nobilem;

si

facere cogitas?

itko, diram, hanc esse

captam e Caria,

rediifiat,

magnum

eu hicrum.

inesse in

HEAVTONTIMORVMENOS.

195

Chremes.
Erras.

Syrvs.

Quid

Non

ita?

Pro
emo.

Chremes.
Menedemo nunc

tibi

ego respondeo

Syrvs.

Quid

ais? optata loquere!

Chremes.
Atqui non est opus.

Syr vs.
560

Non opus?
Chremes.

Non

hercle vero.

Syrvs.
Qui

istuc, miror.

Chremes.
lam

scies.

S YRVS.

Mane, mane

quid

est,

(juod tam a nobis graviter

crepuerunt fores?

SOSTRATA. CHREMES. NVTRIX.

SYRVS.
SOSTRATA.
Nisi

me

animus

fallit,

hic

profecto

quem ego
Is,

quicum exposita

est

suspicor,

anulus,
III. 5.

est gnata.

Chremes.
Quid

volt sibi, Syre, haec oratio?

SOSTRATA.
Quid?

isne tibi videtur?

NvTRIX.
Dixi equidem, ubi ostendisti, Olico,

igS

565

P.

Eum

TERENTl

esse.

SOSTRATA.
At ut

satls

modo

contemplata
N V T R I X.

sis^

meanutrix?
Satis.

SoSTR ATA.
Abi nunc iam intro atque,

iam

illa si

laverit^

mihi

nuntia.

Ego

virura hic interea opperibor.

Syrvs.

Te
Nescio quid

tristis

est;

volt: videas, quid velit?

non temere
quid

est;

metuo

sit.

Chremes.
Nae

ista hercle

Quid siet?
iam magno conatu magnas nugas
dixerit.

SOSTRATA.
570 Ehem^ mi

vir!

Chremes.
Ehem, raea uxor!
SOSTRATA.

Te ipsum
Chremes.

qnaero.

Loquere, quid

velis.

SOSTRATA.
Primum hoc

te oro,

ne quid credas rae advorsum

edictum tuum

Facere esse ausam.

Chremes.
Vis,

me

istuc, etsi incredibile est,

credere?

Credo.
S YRVS.
Nescio quid peccati portat haec ptirgatio.
S o s T R A T%..
Meministin' me gravidam, et mihi te maxiuno opere
interniinatuni,

575 Si puellara parerem, nolle

tolli?

: !

HEAVTONTIMORVMENOS.

197

Chremes.
Scio, quid feceris:
Sustullsti.

Sic

si

S VR vs.
factum est, minor herus damno
auctus

est.

SOSTRATA.
Miniune

set erat hic Corinthia anus haut

impura;

dedi

ei

Exponendam.

Chremes.

lupiter, esse

tantum in animo

in-

scitiam

SOSTRATA.
Perii,

quid ego feci?

Chremes.
At

rogitas

SOSTRATA.
Si peccavi,

58o Insciens

mi Chreme,

feci.

Chremes.

Te

Id quidem ego, si tu neges^ certo scio,

inscientem et imprudentem dicere ac facere

omnia
Tot peccata in hac re ostendis nam iam primum,
:

si

meum

Imperium exsequi voluisses, interemtam oportuit,

Non simidare mortem verbis, re ipsa spem vitae
dare;

585 At id omitto

misericordia

animus maternus

sino

Quam

vero abs te bene prospectum

Nempe
Per

illi

te vel

anui prodita abs te

uti

est,

quod vo-

cogita:

luisti,

filia

est

quaestum faceret, vel

planissume,
uti veniret

palam.
.

Credo, id

cogitasti

quidvis satis est,

modo.

dum

vivat

i^

TERENTI

P.

590 Quid ciim

illisce

agas,

qui

num

ncque ius neque boatque aequom sciunt?

Melius, peius, prosit, obsit, nil vident nisi

quod

lubet.

SOSTR ATA.
Mi Chreme,

peccavi, fateor: vincor.

Nunc hoc

to

obsfccro

Quanto

tu

me

es

annis

tanto

gravior,

es igno-

sceniior,
Iniustiliae

meae

ut iusiitia tua

sit

aliquid praesidi

Chremes.
595 Scilicet cquidem ignoscam istuc factum

verum,

Soslrata,

Mala docet mea

facilitas te

multa. Set istuc, quid-

quid

Qua hoc occeplum est causa,

SOSTRATA.

est,

eloquere.

Vt stultae et misere omnes sumus

exponendam do illi, de digito
anulum

Religiosae, ciun

Detraho ct eum dico ut una cum puella oxponeret,

600 Si moreretur, ne expers esset partis de nostris
bonis.

C H R E M E s.
Istuc recte: conservasti te atque illam.

SOSTRATA.
Hic

is

anulus.

Chremes.
Vnde habes?
SOSTRATA.

Quam

Bacchis seciim adduxit adolescentulam...

SvRvs.

Hem!
Chrrmes.
Quid ea narrat?

SOSTRATA.
Ea, lavatum <lum
dedit.

it,

servandum mihi

HEAVTONTIMORVMEN05.
Animum non

advorti

primum;

199

postquam ad-

set

spexi, illico

605 Cognovi, ad te

exsilui.

Chremes.
Quid nunc suspicare aut

De

invenis

illa?

SOSTRATA.
Nescio, nisi ex ipsa quaeras, unde hunc
habuerit,
Si potis est reperiri.

Syrvs.
Interii

Nostra

phis spe video,

quam

volo

est, si ita est.

Chremes.
Vivitne

cui tu dederas

illa,

SOSTRATA.
Nescio.

Chremes.
Quid renuntiavit olim?
S OSTRATA.
Fecisse id

quod

iusseram.

Chremes.
610

Nomen

mulieri cedo

quod

sit,

ut quaeratur.

SOSTR ATA.
Philtere.

Syrvs.
Ipsa est! minim, ni

illa

salva est et ego perii!

Chremes.
Sostrata,

Sequere

me

intro hac.

S OSTR ATA.
Vt praeter spem evenit! quam
Ne nunc animo ita esses duio, ut olim
Chreme

Non

licet

Chremes.
hominem esse -saepe ita^
non sinit;

timui male,
in tollendo,

ut volt, res

si

P.

200

6i5 Nunc

tempus

rta

TERENTI
mi

fert,

ut cupiam niiam; olim

nil niinus.

Syrvs.
Nisi

me

fallit

anixnus, haud

multum infortunium

me,
angustum hercle oppido nunc meae cogunaberii a

Ita in

tiir

copiae, aliqua

ne esse amicam hanc gnati

Nisi provideo,

resci-

scat senex.

Nam quod

de argcnto sperein aut posse postulem

me
6io Nihil

est;

triumpho,

si

fallere,

licet

me

latere teclo ab-

scedere.

Crucior, bolum mihi tantum ereptum tam desubito

e fnucibus
I

Quid agam aut quid comminiscar

ratio

gro ineunda
Nil

lam

difficile

est

quin quaerundo

de inte-

est mihi.

investigari

possiet.

Nihil est.
hoc nunc sic incipiam?
Quid, si...? Tantundeni egero.
Imo optume!
Non potestl
6a5 At sic, opinor!
euge, habeo oj^tumnm!
Retraham hercle, opinor, ad nie idem illiul fiigitivum argentum tamen.

Quid,

si

CLINIA.

SYRVS.

Clini A.
Nullum mihi iam posthac potest intervenire
tum,

Quod mi
Patri

me

lan-

III.

6.

aegritudinem adfcrat: tanta haec laetllia

oborta est.
dedo nunc lam, ut frugaiior sim quam
volt.

HEAVTONTIMORVMENOS.

201

Syrvs.

me

630 Nil

fefellit:

cognita

est,

quantum huius audio

verba.
Istuc tibi ex scntentia tua obtigisse, laetor.

Clinia.

mi Syre,

audisti,

obsecro?

Syrvs.
Quidni, qui usque una adfuerim?

Clinia.

Cuinam

aeqtie audisti

commode quidquam

eve-

nisse?

Syrvs.
Nulli.

Clinia.
Atque ita me di ament, ut ego nunc non tam
meapte causa
635 Laetor quam illius^ quam ego scio esse honore
quovis dignam.

Syr vs.
Ita credo;

set

nunc^ Clinia,

i^ge,

da

te niihi vi-

cissim

Nam
Ne

amici quoque est videnda res, in tuto ut

conlocetur,

quid de amica ntmc senex.

Clinia.

lupiter,....

S YRVS.
Quiesce.

C LIN
Antiphila

mea nubet

A.

mihi!

Syrvs.
Siccine

r-

mi interloquere?

Clinia.
640 Quid faciam, Syre mi? gaudeo: fer me.
S YRVS.

Fero herde sane.

Clinia.
Deorum vitam apti sumus!

aoa

TERENTl

P.

S YRVS.
Frustra operam, opinor, siuno.

CL
Loquere

A.

audio.

S YRVS.

At iam

Ainici

quoque

non ages.
Clini a.
Agam.
S YR vs.
Videndum

lioc

res,

Clinia,

est

inquam,

in tuto ut conlo-

tui

cetur

Nam

si

nunc

nobis abis et Bacchidem hic relinquis,

645 Senex resciscet

illico,

esse

amicam

Clitiphonis

Si abduxeris, celabitur itidem ut celata

adhuc

est.

Clinia.
At enim istoc nil magis, ^yr^ ^st meis nuptiis

advorsum;
Nain quo ore appellabo pairem? tenes, quid

di-

cam ?
S YRVS.

Quidni ?

Clinia.
Quid dicam? quam causam adferam?

Syrvs.
Quin nolo mentiare:
650 Aperte,

ita

ut se res habet, narrare

Cli NIA.
Quid

ais?

Syr vs.
Illam te amarc et velle uxorem;

phonls.

lubeo
hanc esse Cliti-

. .

Clini a.
Bonam atque iustam rem oppido imperas
faciJem.

et factu

: :

HEAYTONTIMORVMENOS.

205

Syrvs.
Et....

Clinia.
iam me hoc voles patrem exorare

Scilicet

ut celet

Vostrum.
S Y R V s.

Imo,

rem

uti recta via

omnem.

narret ordine

Clinia.

Hem!
655 Satin' sanus es autsobrius? tu quidem illum plane
prodis

Nam

qui iUe poterit esse in tuto

dic mihi

Syrvs.
Huic quidem consilio palmam do^ hoc

me

magni-

fice elFero,

Vim

qui tantam faabeam et potestatem in

tam

Vera dicendo

ut eos

ambos

me

tan-

astutiae,

cum

fallam, ut,

nai--

ret senex

660 Voster nostro, esse istam amicam gnati, non credat tamen.

Cli ni a.
At enim spem

istoc pacto rursus

nuptiarum

omnem

eripis

Nam dum amicam

hanc

meam

esse credet,

committet

Tu

fortasse,

me

quid

fiat,

parvi,

non

filiam.

dum

illi

con-

sulas.

Syrvs.
Quid, malum?
665 Vnus est dies,

me
dum

aetatem censes velle id adsimularier?

argentum eripio: pax! nihil
amplius.

C LI
Tantiun

sat

A.

habes? Quid tum, quaeso,

ter resciverit?

si

hoc pa-

TERENTI

P-

204

Syr vs.
si nunc
coelum ruat?
Climia.
Metuo, quid agam.
Syrvs.
Mctuis? quasi non ea potestas sit tua^
Quo velis in tempore ut te exsolvas, rem facias

Quid,

#,'

si

redeo ad

qui ainnt: qiiid,

illos^

palam.

Clinia.
670 Age, age, tradncatur Bacchis.

Syrvs.

Optume

ipsa exit foras.

BACCHIS. CLINIA. SYRVS.

PHRYGIA. DROMO.
Bacchis.
Satis pol proterve

me

Syri promissa

huc induxe-

runt,

Decem minas

quas mihi dare

III. 7.

est pollicitus;

nunc me
Deceperit, saepe, obsecrans me, ut veniat^
si

quod

is

frustra

veniet,

Aut cum venturain dixero

et constituero,

ciun

is

certo

675 Renuniiarit, Clitipho cuin in spe pendebit animi,

Decipiain ac non veniam, Syrus tergo mihi poenas pendet.

CL N
I

A.

Satis scite promitlit tibi.

Syrvs.
Atqui tu hanc iocari credis?
Faciet^ nisi caveo.

B A c c H I s.
Dormiiuit: pol ego istos coramovcbo.

HEAVTONTIMORVMENOS.
Mea

modo

Phrygia, audistin',

iste

205

homo quam

demonstravit villam

680 Charini

....

Phrygia.

..^'

Audivi.

Baochis.
Proxumam esse huic fundo ad dextram?

PhR YGIA.
Memini.

Bacchis.
Curriculo

percurre:

apud eum miles Dionysia

agitat.

Syrvs.

Quid inceptat?

Bacchis.
Dic,

Verum

me

hic oppido esse invitam at-

que adservari
me his daturam esse
et venturam.

pacto verba

aliquo

S YR vs.
Perii hercle!

Bacchis mane,

mane! quo

mittis

istam? quaeso,

685 lube maneat!

Bacchis.
I.

Syrvs.
Quin est paratum argentum.
Bacchis.
Quin ego maneo.
S YRVS.

Atqui iam dabitur.

B A c c H I s.
Vt

lubet.

Num

ego inslo?

Syrvs.
At

Bacchis.
Quid?

scin' quid,

sodes

2o6

TERENTI

p.

Syrvs.
Transeundum ....
Bacchis.
Quid?
S YR VS.

Menedemum %st

Tibi ad
^

Eo traducenda

pompa

et tua

est.

Bacchis.

Quam rem

agis, scelus?

Syrvs.

Ego? argentum cudo,

Quod

dem.

tibi

Bacchis.
Dignam me putas, quam inludas?
S Y RV

s.

Non

'

est temere.

Bacchis.
690

EUamne tecum

hic res mihi est?

SYRV

s.

Minume; tuum
Bacchis.
Eatur. Sequere hac. - Htus,

reddo.

tlbi

Dromo

Dromo.
Ouis

i-v.,

^j
*

me

volt?

Syrvs.
Syrus.

'

Dromo.

Quid

est

re?

S YRVS.
Ancillas

omnes Bacchidis traduce huc ad vos propCre.

Dno Mo.
Quamobrem?S Y R v s.

Ke

quaeras. EfFerant, quae secum buc

nttulerunt.

Sperabit

sumtum

sibi

senex levaium ei$e harunc

abitu;

HEAVTONTIMORVMENOS.
Nae

695

Tu

haud

ille

scit,

quod

nescis id

207

hoc paulum lucri quantum

damni adportet.
scis,

Dromo,

si

illi

sapies.

Dkomo.

ik

'

Mutum dic^^,^

CHREMES. SYRVS.

Chremes.

me

amabunt, ut nunc Menedemi vicem IV.

Miseret me, tantum devenisse ad eum mali.
Illancne mulierem alere cum illa familia!
700 Etsi scio^ hosce aliquot dies non sentiet;
Ita

di

i.

magno fuit ei desiderio filius;

Verum ubi videbit, tantos sibi sumtus domi
Quotidianos /ieri nec fieri modum,

Ita

705

Optabit, rursum ut abeat ab se

Syrum optiune eccum,

filius,

S YR vs.

Cesso hunc adoriri

Chremes.
Syre

Syrvs-

Hem,

-.

Ipsum

te

mihi

Videre egisse

iamdudum exoptabam dari.

Chremes.
nescio quid cum sene.*
Syrvs.

De

illo,

quod dudum? dictum

Chremes.

ac factum reddidi.

Bonan' fide?

Syrvs.
Bona.

Chremes.
710 Quin

tibi

Hercle non possum pati,

caput demulceam: accede
huc, Syre:

ao8

P.

TERENTI

aliquid faciam pro ista re^ ac lubens.

Boni

tibi

At

scias^

S y R V s.
&i

quam

mentem

scite in

venerit.

C H R E M E s.
Yah!

gloriare, evenisse ex senlentia!

Nondum

Syrvs.
verum dico,

hercle vero,

Chremes.
Dic, cpiid est?

Syrvs.
esse amiram hanc Bacchidem

715 Tui Cliiiphonis

Menedeino

Eam

dixit Clinia el

ea se gratia

adduxisse, ne tu id persentisceres.

Chre mes.
Probe

Syrvs.
Dic, sodes

Chremes.
Nimium, inquam.
Syrvs.

Imo

sic; satis.

Set porro ausculta, quid super fallaciae est:

720 Sese ipse dicet tuam vidisse filiam

ius?ibi complacitam formam, postquam adspexerit

Hanc cupere uxorem.

Chremes.

Modone quae

inventa est?

Sykvs.

Eam;
Et quidem iubebit posci.

Chremes.
Quamobrem

Nam

istuc,

Syre?

prorsus nihil intellige.

Syrvs.
Vah, tardus

cs.

Chremrs.
725 Fortasse.

Syrvs.

HEAVTONTIMORVMENOS.

209

S YRVS.
Dabitiir argentum

Aurum

atque vestem qui

illi

tenesne

....

ad nuptias,

Chremes.

Comp
Syrvs.
Id ipsum.

Chremes.
At ego neque do neque
Syrvs.

ei

despondeo.

Nam quamobrem?
Chremes.
Quamobrem, me rogas? homini....
Syrvs.
Vt

Non ego

dicebam, in perpetuum illam ut

lubet.

ei dares,

730 Vertun ut simulares.

Chremes.
Non metun
Ita tu istaec tua misceto,

me

ne

Ego, cui daturus non sim, ut

S YRVS.
Credebam.

ei

est simulatio.

admisceas.

despondeam?

Chremes.
Minume.
Syrvs.
Scite poterat

fieri,

Et ego hoc quia dudum tu tantopere iusseras

755

Eo

coepi.

Chremes.
Credo.

Syrvs.
equidem

Ceterura,

Aequi bonique

facio.

istuc,

Chreme,

Chremes.
Atqui

Volo

te dare

operam

ut

cum maxume

fiat,

verum

alia via.

2IO

TERENTI

P,

S YRVS.

quod tibi
Argentum dixi, quod ista debet Bacchidi,
04^ Id nunc reddendum est illi, neque tu scilicct
Eo nunc confugies ,,Quid mea? num mihi
^,
tum est?
Fiat: qiiaeratur aliiid. Set illud

da-

Num iussi? num illa oppignerare /lliam

Meam me invito potuit? vere illud, Chreme,
lus summum saepe summa, dicunt, malilia.
Ghremes.
745 Haut faciam.
S YR vs.

Imo

Omnes inlautum

aliis

id in

si

licet, tibi

non

licet:

bene aucta re putent.

Chremes.
Quin egomet iam ad eam defcram.
Syrvs.

Imo

fUiura

lube potius.

Chrembs.
Quamobrem?
Syrvs.
Quia enim in hunc suspicio
Translata amoris.

C H R E M e s.

'

Q"id tum?
SyrVs.
Quia videbitur

750 Magis verisimile id

esse,

cum

hic

illi

dabit,

Et simul conficiam facilius ego quod volo.

Ipse adeo adest: abi^ eiFer argentum.

Chremes.
EfFero.

'*

est

HEAVTONTIMORVMENOS.
CLITIPHO.

zn

SYRVS.

Clitipho.

NuUa
755

est

tam

..*'"%-

qmn dif/Icilis siet, IV.

Vel me Iiaec deambulatio

facills res

Quam invitus facias.

Quam non laboriosa

i# |

ad languorem dedit,
nunc
magis
metuo quam, ne denuo
quidquam
Nec
Miser aliquo extrudar hinc, ne accedam ad Bac!

cbidem.

Vt

te

Cum

quidem omnes

di,

deae, quantiun

est, Syre,
tuo isto invento ciunque incepto perduint!

760 Huiusmodi res semper comminiscere,

Vbi

me

excamu/ices.

Syrvs.
quo diguus es?
perdidit protervitas

In' tute hinc,

Quam pene

tua

me

Clitipho.

VeUem

hercle factum! ita meritus.

Syrvs.
Meritus?

quomodo?

Clitipho.
Quid
765

igitur tibi vis

Amicam

dicam?

abegisti

quam non

adduxti,

mihi

liceat tangere!

Credendum, ex animo nonnihil

me

irascier.

S YRVS.

Nae me

Quam

istuc ex te prius audisse gaudeo,

argentum haberes, quod daturus iam

fui.

Clitipho.
lam non sum

iratus.

S Y R V s.

,^

Set scin', ubi nunc

770 Tua Bacchis?

Clitipho.

Apud

nos.

ik

Syrvs.
Non.
Clitipho.
Vbi ergo?

'^

sit tibi

P.

2,a

TERENTI
Syavs.

Apud

Cliniam.

Clitipho.
r

Perii

Syrvs.

Bono animo

es

iam argentiun ad eam de-

feres,

Quod

ei pollicitus.

Clitipho.
Garris. Vnde?
Syrvs.

tuo patre.

Clitipho.
Ludis fortasse.

Syrvs.
Ipsa re tu experibere.

Clitipho.
sum! deamo te, Sjrre.
Nae
Syrvs.
quidquam admlratus sis,
775 St! pater egreditur. Cave
ego fortunatus liomo

Qua causa id fiat; obsecundato in loco;

Quod imperabit, fa^ito; loquitor paucula.

CHREMES. CLITIPHO. SYRVS.

Chremes.

;|Pp

Vbi

Clitiplio

nunc?
Syrvs.

Eccum me,
*

inque.

^&ccum

hic

tibi.

lY.

3-

Chrembs.
Quid

re esset, dixti huic?

Syrvs.
Dixi pleraque onmia.

HEAVTONTIMORVMENOS.

ai3

Chremes.
780 Cape hoc argentum ac defer.

Syhvs.
I!

quid

stas, lapij^^

Qtiin accipis?

^,

Clitipho.
Cedo sane.
Syrvs.
Sequere hac

Tu

hic nos,

Nam

dum

me

ocius.

eximus, interea opperibere:

quod moremur
Chremes,

nihil est illic

diutius.

Minas quidem iam filia a me habet decem,

785 Quas pro alimentis esse nunc duco datas;
Hasce omamentis consequentur alterae;
Porro haec talenta dotis adposcet duo.
Quam multa iniusta iusta fiunt moribus
Mihi nunc^ relictis rebus, inveniundus est
790 Aliquis, labore inventa

mea

cui

dem bona!

MENEDEMVS. CHREMES.
Mestedemvs.
Multo omnium nunc rae foitunatissimum IV.
Factum puto esse, gnate, cum te intelligo

Resipisse.

Chremes.
Vt

V'

errat!

Menedemvs.
Te ipsum quaerebam^ Chreme:
Serva^

quod

in te est, filium et

me

et

familiam!

Chrkmes.
rgS

Cedo, quid

vis

faciam?

Menedemvs.
Invenisti hodie flJiam.

ai4

TERENTI

P.

Chremes.

s^

Quid tum?

Menedem vs.
Flanc

uxorem

sibi dari volt Clinia.

C H R E M e s.
Quid

"

tu hominis^ quaeso, es?

Menedemvs.
Quid

id est?

Chrbmes.
lamne
Inter nos quid

Vt ea

oblitus es,

dictum de fallacia,
argentmn auferretur?

sit

via abs te

Menedemvs.
Scio.

Chremes.
800 Ea res nunc agiiur

ipsa.

Menedemvs.
Qiiid narras,

Imo haec quidem, quae apud me

est,

Chreme?
Clitiphonis

est

Amica.

Chremes.
omnia;
Et illam aiunt velle rotorem, ut, cnm despondorim,
Des, qui aurum ac vestem et alia, quae opus, comIta aiunt et tu credis

paret.

ME N eDemV
805 Id

est

s.

profecto! id amicae dabitur!

Chremes.
Scilicet,

Datum

iri.

Menkdemvs.
Ah, frustra sum igitur gavisus miser!
Quidvis tamen iam malo quam hunc amittere.
Quid nunc renuntiem abs te responsum, Clirerae,

Ne

me atcjuo aegro feral?

C H r m f s.
Mcnedeme ? nimium illi indulgcs!

sentiat rescisse

f.

810 Aegre,

'^

HEAVTONTIMORVMENOS.
Menedbmvs.

Inceptum

est: perfice

zi5

Sine.

hocmihi perp^iium^ Chreme.

Chremes.
Dic convenisse^ egisse

te

de nuptiis.

Menedemvs.
Dicam. Quid deinde?

Chremes.

Me

facturum esse omnia;

Genenim placere; postremo etiam^ si voles,

8i5 Desponsam quoque esse dicito, ....
Mbijedemvs.
Hem, istuc volueram.
Chremes.
Tanto ocius te ut poscat^ et tu, id quod cupis^

Quam

ocissume ut des.

Menedemvs.
Cupio.

Chremes.
Nae
Istanc

rem video^

istius

tu propediem^ ut

obsaturabere.

Set^ haec utut sunt, cautim et paulatim dabis,

i)20 Si sapies.

Menedemvs.
Faciam.

Chremes.
Abi iniro; vide, quid postulet;

Ego domi

ero^

me voles.
Menedemvs.

si

quid

Sane volam

Nam

te

*?*

scientem faciam, quidquid egero.

MENEDEMVS. CHREMES.
Menedemvs.
Ego, me non tam astutum ac perspicacem
id certo scio;

esse,

V.

i.

2i6

P.

Set hic adiutor

TERENTI

mcuj

et

monitor

et

praemonstra-

Chremes
me quidvis harum rerura
tor

825 Hoc mihi praestat: in

convenit,

Quae

sunt dlctae in stultum, caudex, stipes, asinus,

plumbeus
omnia
Chbemp.s.

In iUunc nil potest: exsupcrat

eius astutia.

Ohe, deos iam desinc, uxor, gratulando obtundere,

Gnatain tuam esse inventam , nisi eos luo ex in83o

J^'J

genio iudicas,
idem nisi dictum

"t credas

intelligere,

est

ceniies.

Set interim

illi

quid iamdudum gnatus cessat cum

Syro ?

Meredemvs.
Quos

Chreme?
Chhfmes.
Hem, per tempus, Menedeme,

cessare homines ais,

Dic mihi: Cliniae, quae

advenis:

dixi, nuntiastin'?

Meneuemvs.
Omnia.

Chremes.
Quid

ait?

Menedemvs.
Gaudere adeo occepit, quasi qui cupiunt
nuptias.

Chremes.
835

Ha

ha he

Menedemvs.
Quid

risisti?

ChRF. MES.
Servi venere in mentem Syri
Calliditates.

Menbdemvs.
Itane

Chremes.
hominum

Voltus quoque

iingit scelus.

HEAVTONTIMORVMENOS.

217

Menedemvs.
Gnatus quod se adsimulat laetum, id dicis?

Chremes.
Id.

Menedemvs.
Idem

istuc

mihi

Venit in mentem.

Chremes.
Veterator!

Menedemvs.
Mage,
Ita

rem

sl

mage

noris, putes,

esse.

Chremes.
Ain' tu?

Menedemvs.
Quin

tu ausculta.

Chremes.
Mane: prius scire expeto,
840 Quid perdideris? nam ubi desponsam nuntiasti
/ilio,

Continuo iniecisse verba tibi Dromonem scilicet,

Sponsae vestes, aurum, ancillas opus esse, argentiun ut dares.

Menedemvs.
Non.

Chremes.
Quid?

Menedemvs.
Non, inquam.

C H R E M E S.
Neque

ipse gnatus

'

Menedemvs.
Nil prorsus,

Chreme;

Magis nunc etiam instare, ut hodie conficerentvir

nuptiae.

Chremes.
845 Mira narras.

Quid Syrus meus? ne

quidquam ?

is

quidem

ai8

P.

TERENTI

Meneoemvs.
Nibil.

Chrbmes.
.Quamobrem,

nescio.

Menedemvs.
Set

ille

Equidem miror, qui alia tam plane scias.

tuus tuum quoque idem mire flaxit filium, ut

Ne paululum quidem

suboleat, esse

amicam hanc

Cliniae.

Chremes.
Quid

ais?

Menedemvs.
Omitto iam osculari atque araplexari;
id nil puto.

Chremes.
85o Quid

est,

quod amplius simuletur?

Menedemvs.
Vah!

Cbremes.
Quid

est?

Meneoemvs.
Audi modo.
Vltimis

est

mihi conclave in aedibus

quoddam

retro

Huc

est intro lectus latus; vestimenlis stratus est.

Chremes.
Quid, postquam hoc est factum?

Menedemvs.
Dictum

factiun

huc

abiit Clitipho.

Chremes.
Solus?

Meneoemvs.
Solus.

Chremes.
Timeo.

MENKDEMV

S.

Bacchis consccuta est iUico.

HEAVTONTIMORVMENOS.

219

Chremes.
855 Sola?

Mekedemvs.
Sola.

Chremes.
Perii

Menedemvs.
Vbi abiere

intro,

operuere ostium.

Chremes.
Hem,
Cliuia haec

fieri

videbat?

Menedemvs.

Fili est

Quidni? mecum una

Chremes.
amica Bacchis, Menedeme occidi

simul.

Menedemvs.
Quaraobrera

Chremes.
Decem dierum

vix

mi

est familial

Menedemvs.
Qui

istuc times,

quod operam amico

dat suo?

Chremes.
860 Imo, quod amicae!

Mexedemvs.
Si dat.

Chremes.

An dubium
Quenquamne tam animo comi
Qui

se vidente

amicam

id tibi est?

esse aut leni putas,

patiatur

suam

Menedemvs.
Quidni, quo verba facilius dentur mihi?

Chremes.
Derides merito. Mihi nunc ego succenseo.
865 Quot res dedere, ubi possem persentiscere
Nisi lapis erani. Quae vidi vae raisero mihi
!

At nae

Nam

illud

iam....

haud inultum,

si

vivo, ferent:

120

TERENTI

P.

Menbdemvs.
Non tu te cohibes? non
Non

tibi

ego exempli

te respicis?

surn?

satis

Ghremes.
Prae iracundia,

870 Menedeme^ non sum apud me.

Memeokmvs.
Tene

Nonne

istuc loqtii?

id flagitium est, te aliis consilium dare,

Foris sapere,

non posse
Chremes.

tibi

te auxiliarier?

Quid faciam?
Id,

Menedemvs.
quod tu me fecisse

aibas

parum:

Fac, patrem te esse ut sentiat; fac, ut audcat

875 Tibi credere omnia, abs te petere et poscere,
Ne quam aliam quaerat copiam ac te deserat.

Ghremes.

Imo

abeat potius malo quovis gentiiun,

Quam hic per flagitium ad inopiam redigat pa-

trem!

Nam, si illis pergo suppeditare sumtibus,

880 Menedeme, mi illic vero ad rastros res redit!

Menedemvs.
Quod incommodi tibi in hac re

capies, nisi caves

DifficiJem ostendes te et ignosces post tamen,

Et id iftgraliun

erit.

Ghremes.
nescis, quam doleam!

At

Mfnedemvs.
Vt
Qnid, quod volo,

illa

lubet.

ut nubat nostro, nisi quid

est,

885

Quod

malis?

Chremes.
Imo

et

gcner

et adfines placent.

MrNEnEMV
Quid

doiis

dicam

s.

te dixissc (iliae?

HEAVTONTIMORVMENOS.
Quid

zii

obticuisti?

Chrembs.
Dotis?

Menedemvs.
Ita.

Chremes.
Ah...

Menedemvs.

Ne
Vereare,

quid minus

si

est: nil

quid, Chreme,
nos dos movet.

Chremes.

Duo
890 Sed

talenta pro re nostra ego esse decrevi satis;

ita dictu est

opus,

si

me

rem

vis

illi me
Menedemvs.

Omnia mea

salvom esse

et

et /ilium,

doti dixisse

bona.

Quam rem

agis?

Chremes.
Id mirari

te

Quamobrem

simulato et illimi hoc rogitato simul^

id faciam.

Menedemvs.
Quin ego
Egone? ut

quamobrem id
Chremes.

vero,

illius

facias, nescio.

auimimi, qui nunc luxuria et

la-

scivia

895 Diffluit, retundam et redigam, ut, quo se voitat,

nesciat.

Menedemvs.
Quid

agis

Chremes.
Mitte ac sine

me

in hac re gerere mihi

morem.

Menedemvs.
Sino.
Itane vis?

Chremes.
Ita.

P.

Z2Z

TERENTI

MENEDEMVt.

^
te,

Fiat.

Hic,

ita

ut

Set Syrum.

Chremes.
Ac iam, ut uxorem arcessat, paret.
aequom libero* est, dictis confulabitur;
.

Menedemvs.
Quid eum ?
Ghrembs.
Ego, si vivo, nae adeo exomatum dabo,
Qoo Adeo depexum, ut, dum vivat, meniinerit semper
mei,
Qui sibi me pro deridiculo ac delectamento putat!
Non, ita me di ament, auderci uni haec vetuiae

Mihi quae

fecit.

mulieri,

CLITIPHO. CHREMES. SYRVS.

Clitipho.
Itane tandem, quaeso,

est,

Menedeme,
V.

ut pater

Tam

omnem

me

2.

patris

animum

ob facinus? quid ego tantmn

sceleris

in brevi spatio

de

eiecerit?

^5 Quodnam

admisi miser?

Volgo

faciunt.

Menbdem vs.
Scio, tibi esse hoc gravius multo ac durius,

Cui

fit;

verum ego haud minus aegre paiior idque

nescio

Nec rationem

capio, nisi

quod bene
volo.

Clitipho.
Hic patrem adstarc

aibas.

tibi

ex animo

HEAVTONTIMORVMENOS.

223

Syrvs.
Eccum.

Chremes.
Quid me
910 Quidquid ego huius

feci, tibi

incusas, Clitipho?

prospexi et stultitiaa

tuae:

Vbi

vidi esse omisso te animo, et, suavia in prae-

sentia

Quae

essent,

prima habere neque consulere in

longitudinem,

Cepi rationem, ut neque egeres neque ut haec

posses perdere.

Vbi, cui decuit primo,

tibi

non

licuit

per

te

mihi

dare,

915 Abii ad proxumos

tibi,

qui erant;

eis

commisi

et

credidi
Ibi tuae stultitiae

Victus, vestitus,

semper praesidium erit_, Clitipho,

quo in tectum te receptes.

Clitipho.
Hei mihi!

Chremes.
Satius est,

quam^

herede, haec possidere

Bacchidem.

te ipso

Syrvs.
Disperii

scelestus quantas turbas concivi insciens

CHTIPHO.
920 Emori cupio!

Chremes.
Prius, quaeso, disce, quid

Vbi

scies, si displicebit vita,

tum

sit

vivere;

istoc utitor.

Syrvs.
Here, licetne?

Chremes.
Loquere.

Syrvs.
At tuto?

Chremes.
Loquere.

aa4

P-

TERENTI
Syrv.

Quaeve

ainentia et,

Quae istaec praviuii,

quod peccavi ego, id obesse
huic?

Chremes.
Ilicet;

Ne

te

admisce:

nemo

accusat, Syre, te, nec lu

aram

tibi

925 Nec precatorem pararis.

Syrvs.
Quid

agis.-*

Chremes.
Nil succenseo

Nec

tibi

neque huic, nec vos

est

aequom^ quod

facio, mihi.

'Syrvs.
Abiit! rogasse vellem....

Chremes.

Ita

Quid?
Syrvs.
Quid? Vnde peterem mihi cibum:
nos abalienavit. Ibi iam esse ad sororem intelligo.

CHTIPHO.
Adeon* rem

rediisse,

ut periclum

mi etiam

sit

fame, Syre?

Syrvs.
950

Modo

vivere liceat, spes est

Clitipho.

Quae?
Syrvs.

Inrides in re

Nos esurituros satis.

Clitipho.
tanta neque me qtiidquam consilio
adiuvas

Syrvs.

Imo

et ibi

nunc um

et

usquc duduin id

dum

loquitur pater.

egi,

HEAVTONTIMORVMENOS.
quantum ego

Et,

325

possum, ....

intelligere

CHTIPHO.

Quid?
Syrvs.

Non

aberit longius.

Cjl.itipho.

Quid

id ergo?

Syrvs.
Sic est:

non esse horum

Clitipho.

te arbitror.

Qui

istuc^

Syre?

935 Satin' sanus es ?

Syrvs.

Ego dicam^ quod

Dum

illis

Quae propior
Postquam

solus,

fuisti

est

rai

mentem

in

dum

tu diiudica

alia nulla delectatio,

esset, te indulgebant^

tibi dabant;
nunc, filia
Lnventa vera, inventa est causa, qua

te expellerent.

Clitipho.
Est verisimile.

Syrvs.

An

tajTi

ob peccatum hoc illum esse

iratum putas?

Clitipho.
940

Non

arbitror.

Syrvs.

Nunc

aliud specta: matres orane? fiHIs

In peccato adiutrices esse, auxilio in patria iniuria,

Solent; id

non

fit.

Clitipho.
Verum. Dic ergo, quid nunc faciam, Syre ?
Syrvs.
Suspicionem istanc

ex

illis

quaere;

rem profer

palara:
Si

non

est

venun, ad raisericordiam ambos adduces cito;

TERENTI

P.

226

scibis, cuius sis.

945 Attt

CHTIPHO.
Hecte suades: faciam.

Syrvs.
Sat recte hoc mibi

In

mentem

venit;

namqtie
spe

Tam

patris

quam ia
minuma situs,

adolescens
erit

pacem facillume

con/iciet

leges

in

suas;

haud scio, anne uxorem ducat ac Syro

Etsi

nil

gratiae.

Quid hoc autem?

foras exitsenex: ego fugio

quod factum

huc,

950 Miror, non

Eum

ad-

est,

me. Ad hunc nunc

pergam;

iussisse illico abripi

mihi precatorem paro

nostro /ide nil habeo.

SOSTRATA. CHREMES.
SOSTAATA.
Profecto, nisi caves tu,

homo,

aliquid gnato con-

V.

ficies mali,

Idque adeo miror, qui

tam ineptum, mi
quidpiam

tibi

vir,

Venire in mentem potuerii.

Chremes.
955 Pergin' esse mulier? ullamne Unquara ego
vita

rem

in

mea

Volui, quin tu in ea re mi advorsatrix fueris, Sostrata?

At
Id,

iam rogitem, quld est, quod peccem, aui

quaraobrem id facias, nescias
quare nunc tam confidenter restas, stulta

si

SOSTRATA.
Ego nescio?

HEAVTONTIMORVMENOS.

227

Chremes.

Imo potius quidem quam redeat ad integrum

eadem oratio
S05TRATA.
Oh,

960 Iniquos

es,

qui

me

tacere de re tanta postules.

Chremes.

Non

postulo: iam loquere; nihilo minus ego hoc

faciam tamen.

S o S T R A T A.
Facies

Chremes.
Verum.

Sostrata.

Non

vides, mali

quantum

excites ex ea re?

Subditum se suspicatur!

Chremes.
Ain' tu?

S OSTRATA.
Certe,

mi

vir,

inquam.

Chremes.
Confitere.

SOSTRATA.
Au, obsecro,

istuc nostris inimicis siet!

meum non

965 Egone confitear,

esse iilium, qui

meus

sit

Chremes.
Quid? metuis, ne non, cum

velis,

convincas,

eisse

tuum?

illum

Sostrata.

Quod

filia

est

inventa?

Chremes.
Non,

Quod

Nam

est
illi

set,

quo mage credendum

consimUis moribus probe

nil viti est relictum,

qilin

siet,

tui:

id itidem

sit

tibi

970

Tum

praeterea talem, nisi

tu,

nuUa pareret

filiiun.

TERENTI

P.

Quam

Set ipte egreditur.

severus

rem cum

vl-

deaSf censeas.

CLITIPHO. SOSTRATA. CHREMES.

CHTIPHO.
Vnquam

si fuit

tempus, mater,

cum ego

voluptati

V.

tibi

4.

Fuerim, dictus /llius tuus tua voluntate, obsecro,

Eius ut memineris aique inopis nunc te miserescat mei,
meos ut commonparentes
Quod
peto
et
volo,
075
stres mihi!

SOSTRATA.
Obsecro, mi gnate, in animum ne

istuc inducas

tuuni,

Alienum

esse.

CL

T 1 p H o.

Tuus sum?

SOSTRATA.
Miseram me! hoccine
Ita

mihi atque huic

sis

quaesisse, obsecro?

superstes, ex

me

atque hoc

ut natus es,

Et cave posthac,

si

me

amas, unquam istuc verbum ex te audiam

Chremes.
980 At ego,

si

me

metuis,

mores cave inesse

istos

sentiam.

Clitipho.
Quos?

Chremes.
Si scire vis,

ego dicam: gerro,

iners, fraus,

helluo,

Ganco, damnosus. Cetera nostrum

CMT

^on

p H o.

sunt hacc parentis dicta.

te esse credito.

HEAVTONTIMORVMENOS.

229

Chremes.
Natus, item

iit

Non, si ex capite sis meo

Minervam e$se aiunt a love , ea
causa magis

j)85 Patiar, Clitipho, flagitiis tuis

me infamem

fieri.

SOSTRATA.
Di

istaec prohibeant!

Chremes.

Deos nescio ego, quod potero, sedulo.

Quaeris id, quod habes , parentes
quod abest,
non quaeris, patri
Quomodo obsequare et serves, quod labore in;

venerit.

Num

mihi per

fallacias

adducere ante oculos....?

pudet

990 Dicere hacpraesente verbum turpe;

at le id nullo

modo
Facere puduitf

Clitipho.
Eheu, quam ego nunc totus displiceo mibi
pudet! neque, quod principium capiam ad
placandum, scio.
1

Quam

MENEDEMVS. CHREMES. CLITIPHO.

SOSTRATA.
Menedemvs.
Enimvero Chremes nimis graviter
scentulum

cruciat adoleet

V. 5.

Nimis inhumane: exeo ergo, ut pacem conciliem.

Optume
995 Ipsos video.

Chre mes.
Ehem, Menedeme, cur non arcessi iubes
Filiam et, quod dotis dixi, firmas?

a3o

P.

TEKliMl
SOSTRATA.

Mi

Ne

vir, te

obsecro,

facias!

CHTIPHO.
Pater, obsecro, ut

mi ignoscas!

Menedemvs.
Da

veniam, Chremel

Sine te exorem!

Chremes.
Ego mea bona ut dem
sciens

Non

Bacchidi dono

faciam

MeNEDF. MVS.
At nos non sinemus.
Clitipho.

me vivom

Si

vis, pater^

looo Ignosce!

SOSTRATA.
Age, Chremes mi!

Menedemvs.
Age, quaeso

Quid

istic?

ne tam offirma

Chremes.
video non licere,

ui

le,

Chreme

coeperam, hoc

pertendere.

Menedemvs.
Facis, ut te decet.

Chremes.
a lege hoc adeo faciam,
Quod ego hunc aequom censeo ....

CMT

si

p h o.

Pater, ego

omnia faciam; impera.

Chremes.
Vxorem

id facit,

ut ducas.

Clitipho.
Pater

Chremes.
Nihil audio.

HEAVTONTIMORVMENOS.

251

Menedemvs,

Ad me

recipio;

1005 Faciet.

Chremes.
Nil etiam audio ipsvun.

CHTIPHO.
Peru

SOSTRATA.

An

dubitas^ Clitipho?

Chremes.
Imo, utrum

volt.

Menedemvs.
Faciet omnia.

SOSTRATA.
Haec,

DimKjue ignores

dum

incipias, gravia sunt

ubi cognoris, facilia.

Clitipho.
Faciam, pater,

Chremes.
Gnate mi, ego pol

tibi

dabo illam lepidam, quam

tu facile ames,

Filiam Phanocratae nostri.

Clitipho.
Rufamne

illam virginem,

1010 Caesiam, sparso ore, adunco naso?

non possum^

paterl

Chremes.
Heia, ut elegans est

credas,

animum

ibi esse.

SOSTRATA.
Aliam dabo.

Clitipho,
Imo, quandoquidem ducendum est, egomet habeo propemodum,

Quam

volo,....

Chremes.
Nunc laudOj gnate.
Clitipho.

Archonidae huius Hliam.

232

P.

TERENTl HEAVT.
Chremes.

Perplacet.

Clitipho.
Pater,

hoc nunc

restat

Chremes.
Quid?

Clitipho.
Syro Igaoscas volo,
ioi5

Mea quae

causa

fecit.

Chrembs.
Fiat.

Cantor.
Vos

valete ct plaudite.

A D E L P H

I.

C.

SVLPITII APOLLINARIS PERIOCIL^

ADELPHOS.

Duos cum haberet Demea

Dat Micioni

fratri

Sed Ctesiphonem

adolescentulos,

adoptandum Aeschiniun,
retinet.

Hunc

Lepore captum, sub duro ac

Frater celabat Aeschinus,

Amoris in

citharistriae

tristi

patre,

famam quoque

se transferebat, denique

Fidicinam lenoni

eripit. Vitiaverat

Idem Aeschinu5 civem Atticam pauperculara,

Fidemque dederat, hanc sibi uxorem fore.

Demea
Vt

iurgare et graviter ferre.

veritas patefacta est, ducit

Mox

tamen,

Aeschinus

Vitiatam, potitur Ctesipho citharistriam.

T E R E N T

P.

A D E L P H

I.

ACTA LVDIS FVNEBR. AExMILI PAVLI

QVOS FECERE Q. FABIVS MAX. P.
CORN. AFRICANVS. EGERE L. ATILIVS
PRAENESTINVS MINVTIVS PROTHYMVS. MODOS FECIT FLACCVS CLAVDI
TIBIIS SARRANIS. FACTA E GRAECA
MENANDRV L. ANICIO M. CORNELIO
COSS.

DRAMATIS PERSONAE.
'

Micio.

Dem ea.
S AN Nl O.
s c h i n v s.

f.

Ctesipho.

PaRM ENO.
S YRVS.

Sostrata.
Canthara.

G E T A.
Heoio.

Dromo.

PROLOGVS.
i ostquam poeta

sensit,

Iniquos observare,

et,

scripturam suam

adversarios

Peiorem rapere in partem, quam

acturi sumus^
vos iudices,
5 Laudine duci an vitio faclum id oporteat.

Indicio de sese ipse

erit,

Synapotlmescontes Dipbili comoedia est;

Plautus fecit fabulam;
In Graeca adolescens est, qui lenoni eripit
Meretricem, in prima fabula eum Plautus locum
jo Reliqnit integrum, eum hic locum sumsit sibi
In Adelphos, verbum de verbo expressum extulit;
Eam nos acturi sumus novam pernoscite,
Fxu-tumne factum existumetis an locum
Reprehensuni, qui praeteritus negligentia est,
i5 Nam quod isti dicunt malevoli, homines nobiles
Eiun adiutare, adsidueque una scribere,
Quod illi maledictum vehemens esse existumant,

Eam Commorientes

Eam laudem

hic ducit

Qui vobis univorsis

20

Quorum opera

et

maxmnam, cum

illis

placet,

populo placent,

in bello, in otio, in negotio,

Suo quisque tempore usus sine superbia.

Dehinc, ne exspectetis argumentum fabulae,
Senes, qui primi venient, hi partim aperient,
In agendo partim ostendent. Facite aequanimitas
25 Poetae adaugeat ad scribendum industriam.

P-

238

'

TERENTI
MICIO.

Siorax

Non

rediit

hac nocte

coena Ae-

schinus

Neqne servolorum quisquam,

qui

I.

advorsum

i.

ive-

rant.

Profeclo hoc vere dicunt:

Ant ubi

si

5 Quae in

si

absis uspiam,

cesses, evenire satius est,

dicit et quae in animo cogitat

quae parentes propitii.
Vxor, si cesses, aut te amare cogitat,
Aut tete amari^ aut potare atque animo obsequi,
Et tibi bene esse soli, sibi cum sit male;
lO Ego, quia non rediit Hlius, quae cogilo,
Quibus sollicitor rebus, ne aut illiserit,
Aut uspiam nunc ceciderit, aut praefregerit
Aliquid
Vab, quemquainne hominem in animo

Irata,

te

quam

uxor
illa,

instituere aut

Parare,
i5

Non

quod

sit

carius

quam

ex nie natus, fratris hic

ipsus sibi
est.

Adeo

is

Ac
est

Dissimilis studio: nam inde ab adolescentia

Ego hanc clementem vitam urbanam atque otium
Secutus sum et, quod fortunatum isti putant,
Vxorem nimquam habui ille contra haec omuia,
;

20 Ruri agere vitam semper, parce ac duriter

Se habere; uxorem duxit; nati filii
Duo. Inde ego hunc maiorem adoptavi mihi,

Eduxi a parvolo, habui, amavi, pro meo;

me oblecto; solum id esi carum mihi.

In eo
25

Ille,

ut item contra

me

habeat, facio sedulo:

Do, praelermitto, non necesse habeo, omnia

Pro meo iure agere; postremo, alii clanculnm
Patres quae faciunt, quae fert adolescentia,
*
Ea ne me celet consuefeci fdium.
patrem
mentiri
nnt
insliterit
qui
fallere
Nnin
30
Audore, tanio magis audt-bit ceteros.

Pudore

et libcralitate libcros

Retinere satius esse credo

quam metu.

ADELPHL
Haec

239

mecum non conveniunt neque placent.

me saepe clamans; Quid agis, Micio?

fratri

35 Venit ad

Cur perdis adolescentem nobis? cur amat?

Cur polat? cr tu his sumtum rebus suggeris?
Vestitu nimium indulges! nimium ineptus es
Nimium Ipse est durus praeter aequomque et bonum,
40 Et errat longe mea quidem sententia,
Qui imperium credat gravius esse aut stabilius,
Vi quod fit, quam illud, quod amicilia adiungitur.

Mea
45

Dum

sic animum induco meum:

suum ofRcium facit^

sicest raiio et

Malo coactus

qui

id rescitum

iri

credit, tantisper cavet,

Si

clam fore sperat, rursum ad ingenium redit;

Is,

quem

bene/icio adiungas, ex

animo

facit,

Studet referre, praesens absens idein erit.

Hoc patrium est, potius consuefacere fJium
50 Sua sponte recte facere quam alieno metu;
Hoc pater ac dominus interest; hoc qui nequit,

Fateatur nescire imperare

liberis.

agebam?

Set estne hic ipsus, de quo

et certe is est.

Tristem nescio quid video. Credo, iam, ut solet,

55 lurgabit.

MICIO. DEMEA.
Micio.
Salvora te advenire,

Demea,

Gauderaus.

D E M E A.
Ehera opportune:
'

Quid

te

ipsum quaerito.

Micio.
tristis

es?

D E M E A.
Rogas me, ubi nobis Aeschinus
Siet,

quid ego sim

tristis?

2.

24o

TERENTI

P.

Micio.
Dixin% hoc fore?

(^uid fecit?

Demea.
fecerjt? quem neque pudet
60 Quidquam neC metuit quenquam neque legem

Quld

ille

putat

Tenere se ullam

Nam

illa,

quae antehac facta

sunt,

Omitto;

modo

quid designavit!

Mtcio.

Quidnam
Df.mf.

id est?

A.

Fores effregit atque in aedes inruit

dominum atque omnem familiam
65 Mulcavit usque ad mortem; eripuit mulierem,
Quam amabat. Clamant omnes, indignissume
Factum esse. Hoc advenienti quot milii, Micio,
Alienas; ipSnm

est omni populol denique

conferundum exemplum est, non fratrem videi
70 Rei dare operam ruri, parcum ac sobrium ?
Haeu ciun illi,
NuIIum huius factum simile!

Dixere! in ore
Si

Micio,

Dico,

tibi

dico: tu illum corrumpi sinis.

Micio.
Homine imperito nunquam quidquam
Qui, nisi quod ipse fecit, nil rectum putat.

DEM

F.

A.

75 Quorsum istuc?
Quia

Non

Micio.
tu, Demea, haec male

iudicas.

crede mi, adolescentulum

Scortari neque potare....
est Hagitium,

Demea.
Non
^

*
esi?

Micio.

Neque
Effringere.

Haec

si

nequo ego neque

fores

tu feclmus,

Non

ADELPHI.

241

Non sivit facere egestas nos; tu nunc tibi

80 Id laudi duces, quod tum fecisti inopia?
Iniurium

nam

est:

esset

si

unde

id fieret,

Faceremus. Et tu illunc tuum, si esses homo,

Sineres nunc facere, dum per aetatem licet,
Potius quam, exspectatum ubi te eiecisset foras,
85 Alieniore aetate post faceret tamen.

D E,M E A.
Pro

lupiter, tu

Non

homo

me ad insaniam
haec adolescentulum ?

adigis

est Hagitivun, facere

Micio.
At
Ausculta, ne

me

obtundas de hac re saepius;

Tuum filium dedisti adoptandum mihi
go Is meus est factus: si quid peccat, Demea,
Mihi peccat, ego illi maxumam partem feram.
Obsonat? potat? olet unguenta? de meo;
Amat? dabitur argentum, dum erit commodum;

Vbi non

erit,

fortasse excludetur foras.

95 Fores effregit? restituentur; discidit

Vestem? resarcietur: est, dis gratia^

Et, unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt.
Postremo aut desine aut cedo quemvis arbitrum:

Te

plura in hac re peccare ostendam.

D M A.

Hei mihi!
loo Pater disce esse ab

illis,

qul veri sient.

Micio.
Natura tu

illi

pater

es, consiliis

ego.

D E M E A.
Tun' considis quidquam?

Micio.

Ah

si

pergis^ abiero.

D E M E A.
Siccine agis?

Micio.

An

ego

toties

de eadem re audiam?

P.

24a

TERENTI
Dbmea.

Curae est mihi.

o.

t mihi curae est; vernm, Demea,

io5 Curemus aeqnam uterque partem, tu alterum,
Ego item alierum nam ambos curare propemo:

dum
Reposcere illum

quem
Demea.

dedisti.

est,

Ah, Micio,
Irascere?

annon credo

quem dedi?

repeton',

Micio.
Mihi

sic videtur.

Demea.
Quid

istic? si istuc tibi placet^

Profundat, perdat, pereat

iio lam

si

ad

nihil

me

attiuet.

verbum unum posthac...

Micio.
Rursus,

Demea?

D E M E A.
Aegre

est: alienus

Vnum vis curem?

Cum ita, ut volo,
Posterius

. . . .

non sum.
curo;
est.

Si obsto,

hem

desino.

et est dis gratia,

Tuus

istic

ipse sentiet

nolo in illum gravius dicere.

Micio.
ii5

nil neque omnia haec sunt, quae dicit, tamen.

Nonnil molesta haec s\\nt mihi, set ostendere,

Nec

Me aegre pati, illi nolui nam

Cum plane advorsor sedulo et
:

Tamen

vix

ita

est

homo:

deterreo,

huniane patilur; verum

si

augeam aul

I20 Adiutor etiam sim eius iracundiae,

Ins.Tniam profecto cum illo. Etsi Aeschinus
Nonnullam in hac re nobis facit iniuriam: hic

Quam non

amavit meretricem aut cui non dedit

Aruinid? poslremo nuper

credo, iam

omnium

ia5 Tnt'*lbai) dixit, velle uxorem ducere:

Sperabam, iam defervisse adolescentiam;

Gaudebom; ecce auiem de

quid

integro.
est.

Nii, quid-

ADELPHI.
Volo

scire atque

243

hominem convenire,
rum est.

si

apud

fo-

SANNIO. AESCHINVS.
Sannio.
Obsecro, populares, ferte misero atque innocenti
auxilium!

II.

i.

i3o Subvenite inopi!

Aeschinvs.
Otiose nunc iam

Quid

illico hic consiste.

respectas.' nil pericli

est;

nunquam, dum

ego adero, hic

te tanget.

Sannio.

Ego iUam

Quanquam

invitis

est

omnibus ....

Aeschinvs.
scelestus, non committet

hodie, ut

iterum vapulet.

Sannio.
Aeschine, audi, ne te ignarum fuisse dicas meo-

rum morum:
135

Leno ego sum.

Aeschinvs.
Scio.

Tu

Sannio.
At ita ut usquam fuit Kde quisquam optuma.
quod te posterius purges, nolle roi hanc iniuriam

Factam

esse, huius

non faciam crede hoc: eso

!

meum
Neque

tu solves

verbis

ius persequar,

unquam,

re mihi

quod

malefeceris.

Novi ego vestra haec: nollem factum; iusiuran-

dum
i4o Indignum indignis;"

dabitur, te esse

indignis

cum egomet sim

acceptus modis.

Qa

P.

a44

TERENTI

Af scHiirvfv
Abi praestrenue ac forem aperi!

Sannio.
Ceterum hoc
.

I intro

nihili facis?

Aeschinvs.

nunc iam

tu!

S ANNIO.
At enim non sinam.

Aeschinvs.
Accede

Nimium

istoc

abiisti:

hem,
Cave nunc iam oculos
145

Mora

sit^

si

illnc,

Parmeno:

hic propter hunc adsiste!

sic volo.

a meis oculis

quoquam de-

moveas tuos, ne
innuerim, quin pugnus continuo in
mala haereat.
Sannio.

Istuc volo ergo ipsum experiri.

Aeschinvs.
Hem, serva! Omitte mulierem!
Sannio.

miserum facinus

Aeschinvs.
Nisi caves, geminabit.

Sannio.
Hei misero mihi!

Aeschinvs.

Non innueram, verum

in

istam partem peccato

tamen.
1

nunc iam!
*
Sannio.
Quid hoc re est? regnumne, Aeschine^

hic tu possides?

Abschikvs.
150 Si possiderem, ornatus esses ex tuis virtutibiu.

S A NNIO.

Quid

tlbi

re

mecum

est?

ADELPHI.

a45

Aeschinvs.
NU.

Sanwio.
Quid? nostin', qui sim?

Aeschinvs.

Non

desidero.

Sanni o.
Tetigin' tui

quidquam?

Aeschinvs.
Si attigisses, ferres infortuniuin.

Sannio.
Qui

tibi

magis

licet,

meam

habere, pro qua ego

argentum dedi?

Responde

Aeschinvs.

i55

Nam

si

Ante aedes non fecisse erit melius hic

convicium
molestus pergis esse , iam intro abripiere
atque

Vsque ad necem opperiere

Sannio.

ibi

loris.

Loris liber?

Aeschinvs.
Sic

erit.

Sannio.
hominem impurum hiccine libertatem aiunt
esse aequam omnibus ?
!

Aes chinvs.
iam debacchatus, leno, es, audi^ si
nunc 'iam.
S ANNI o.
Egon' debacchatus sum autem, an tu in me?
Si satis

vis,

Aeschinvs.
Miite

S anni
i6o

ista

atque ad

rem

redi.

o.

Quam rem? quo redeam?

Aes chinvs,
lamue

me

id vis dicere^

quod ad

te attlnet?

246

TEKENTI

P.

Cuplo, aequi
.

moao aliquid.
A E S C M N V S.
I

me non vob loqni!

Sannio.
Leno sum^ fateor, communis adolescentium perVah^ Itno iniqua
:"

nicies,

tamen a

Pestis, periurus;

me

est

nuila

tibi

orta

iniuria.

Af.schinvs.

Nam

hercle etiam hoc restat!

Sannio.
IIluc

quaeso redi, quo coepisti^ Aeschine.

Aeschinvs.
165 Minis tu illam viginti emisti, quae res

tibi

vortat

male
Argentl tantum dabitur.

S an nio.
Quid, si ego illam nolo vendere?

Coges me?

Aeschinvs.
Minupe.

Sannio.

Namque id metui.
Aeschinvs.
Neque vendundam censeo,

Quae

libera

est:

nam ego

liberali

causa-

Nunc

illam

adsero

manu

vide utrum vis, argenium accipere an cau-

sam meditari tuam?

170 Delibera hoc,

dum ego

redeo, leno.

Sannio.
Proh snpreme

lupiter,

Minume miror, qui insanire occipiuni ex iniuria

O hominem miserum! plus quingentos colaphos
I

inlregit inihi,

Domo me

eripuit,

verberavit;

me

meam;

iny^to

abduxit

ADELPHL
Ob

emtam

malefacta haec tantidem

postulat sibi

tradier

175

47

Verum enim, quando bene

promeruit,

suum

fiat:

ius postulat:

Age, iam cupio, modo

argentum reddat; set

ego hoc hariolor:

si

me dixero dare tanti, testes faciet illicoj

Vendidisse me; de argento somnium ,, mox!"
cras redi!"
Id quoque possum ferre, modo si reddat; quanquam iniurium est;
180 Verum cogito id, quod res est: quando eum quaestum occeperis,
Accipiunda et mussitanda iniuria adolescentium
Vbi

est.

Set

nemo

dabit

has egomet

mecum

frustra ratio-

nes puto.

SYRVS. SANNIO.
Syrvs.
Tace: egomet conveiiiam iam ipsum. Cupide accipiat faxo atque etiam

Bene secum

esse dicat actum.

quod

Quid

te

audio

II.

istuc

"^

2.

est,

cum hero?
Sannio.
Nunquam vidi iniquius
Certationem comparatam, quam hodie inter nos

i85 Nescio quid concertasse

Ego vapvdando,

ille

quae fuit:
verberando, usque
fessi

ambo

de-

sumus.

Syrvs.

Tua

cnlpa.

Sannio.
Quid agerem?

*f-

P.

248

TERENTI
Syrvs.

morem f estura

Adolesce^nti

oportuit

SlEiflrio.

Qui potui melius^ qui hodie ei usque o praebui?

Syrvs.
Age, scis, quid loquar?
190 Pectmiam in loco negligere maxumum interdum
est

lucrum.

Sannio.
Hui!

Syrvs.
Metuisti,

si

nunc de tuo

iure concessisses paulu-

lum,

at-

que adolescenti esses morigeratus, hominum ho-

mo
Ne non

tibi istuc

stultissime,

feneraret?

Sannio.

Spem ego

pretio

non emo.

Syrvs.

Nunquam rem

facies.

Abi

inescare nescis homi-

nes, Sannio

Sa NNIO.
venim ego nunquam
adeo astutus fui
Quin, quidquid possem^ mallem auferre potiiu in

195 Credo istuc esse

melius;

praesentia.

Syrvs.
Age, novi animum tuum, quasi iam nusquam
sint viginti

Dum

huic obsequare.

tibi

minae,

Prneterea autem te aiunt

prohcisci Cyprum;....

S ANNIO.

Hem!
S YRVS.

Comisse, hinc quae

illuc

veheres, mnlta;

conductam. Hoc,
00 Pendet

tibi

animus. Vbi

illinc,

navem
scio,

spero, redieris tan-

dcm, hoc

ages.

ADELPHI.

249

S A X N 1 O.

Nusquam pedem

Perii

hercle, hac

spe

illi

hoc incepenmt!

Syrvs.
Timet:

Inieci scrupuluin homini.

Sannio.

O
Vt
205

scelera! illuc vide,

in ipso articulo oppressit! emtae mulieres

Complures et item hinc alia, quae porto Cyprum;

Ad mercatum eo nisi venio, damniun maxumum
est:

Nunc

si

hoc omittam ac tum agam, ubi

illinc

tq^

diero,

,,Nunc demum venis?

satius ut sit perdere
Cur passus? ubi eras?"
Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi.

Nihil est, refrixerit res:

S YRVS.

210 lamne enumerasti, ad te quod reditiirum putes?

Hoccine

Sannio.
dignum est? hoccine incipere Ae-

illo

schinum,
Oppressione ut hanc mi eripere postulet?
Labascit.

Vnum

Syrvs.
hoc habeo; vide,

si

sat pla-

cet;

Potius quam venias in periclum, Sannio,

ai5 Servesne an perdas totum, dividuum face;
Decem minas conradet alicunde.
S A N N I o.

Hei mihi,
Etiam de sorte in dubium nunc venio miser?
Pudet nihil? omnes dentes labefecit mihi;
Praeterea colaphis tuber est totum capnt;
220 Etiam insuper defrudet? nusquam abeo!
Syrvs.

Vt

Numquid

\\s

quin abeam?

lubet.

25o

TERENTI

P.

Savvio.
Imo quaeso hcrcle hoc, Syre,
Vtut haec sunt acta, potius quam lites sequar,

Meum

mihi reddat, saltem quanti emta

Scio, te

225

non usum

Memorem me

est,

gratum
Syrvs.

esse atque

Syre.

mea:

amicitia esse antehac

dices.

Sedulo
Faciam.

De

Set Ctesiphonem video; laetos est

amica.

Sannio.
Quid, qnod te oro?

Syrvs.
Paulisper mane.

CTESIPHO.

SYRVS.

Ctbsipro.
Abs

qnivis

homine, cum

est

opus, beneficium ac-

cipere gaudeas;

Verum enimvero

id

demum

quom
230

frater, fraler, quid

iuvat, si,

II.

quem

bene
laudem?

est facere, is

ego nunc

te

3.

ae-

firit.

satis

certo scio:

Nunquam
Itaqne

ita

magnifice quidquam dicam, id virtus

quin superet tua

praeter

unam hanc rem me habere

Fratrem primarum

alias

praecipuam arbitror:
esse artium homini nemini

mage principem.
Syrvs.

Ctesipho!

Ctesipho.
(

EIjo, Syre, Aeschinus ubi est?

Syrvs.
Ellmn

te expectat

domi.

ADELPHI.

251

C T E S ^fk
9.
'"*''

'

Hera!
S YRVS.

235 Quid est?

Ctesipho.
Dlius opera nunc, Syre, vivo! Festivom

caput

Quine omnia

sibi postputavit esse

modo,
Maledicta, famam meum amorum,

meo
et

prae cora-

peccatum in

sese transtvdit!

Nil snpra pote! set quidnam crepuit foris?

Syrvs.

Mane:

SANNIO.
SYRVS.

AESCHINVS.

ipse exit foras.

CTESIPHO.

Aeschinvs.
Vbi

ille est

sacrilegus?

S ANNIO.

Me

quaerit,

Num

(juidjaam ejGFert?

occidi:

II.

4.

240 Nil video.

In tuto

est

Aeschin vs.
Ehem opporlune!

te

Quid

fit,

omnis res

ipsum quaero.
Ctesipho?

omitte vero tristitiem tuara.

Ctesipho.

Ego

illam hercle vero omitto, qui

quidem fratrem

habeam. O mi Aeschine,
At vereor coram in os te laute

mi germane

. .

dare amplius,

Ne

id adsentandi magis

quam quo habeanj gratum facere existumes.

a5

P.

TERENTI

Aeschinvs.
45 Age, inepte! quasi non noverimus nos inter nos,
Ctesiplio.

Hoc

mihi dolet^ nos pene sero scisse et in

eum

rem locum
Rediisse, nt^

omnes cuperent,

si

nil

possent

tibi

auxiliarier.

Ctesipho.
Pudebat.

Aeschinvs.
Ah,

stultitia est istaer,

non pudor. Tam ob

parvolum

Ex

patria

pene!

turpe dictu!

deos quaeso,

ista

ut prohibeant.

Ctbsipho.
250 Peccavi.

Aeschinvs.
Quid

tandem nobis Sannio?

Syrvs.
lam

ait

mitis est.

Aeschinvs.

Ego ad fonim

ibo, ut

hunc absolvam;

tu intro

ad

illam^ Ctesipho.

Sannio.
Sjrre, insta!

Aeschinvs.
Eamus.

Syrvs.

Namque

hic properat in

Cyprum.

Sannio.

Ne tam quidem:
Quamvis etiam maneo otiosus

hic.

Syr vs.
Reddetur; ne time.
S ANNI

o.

At ut omne reddat!

Syrvs.

Omne

reddet: tace

modo

ac sequere hac.

ADELPHL

253

Sanwio.
Sequor.

Ctesifho.
a55 Heus heus^ Syre!

Syrvs.
Ehem, quid
Ctesipho.

est?

Hercle, obsecro, Jiominem istum impurissimum

Quam primum

absolvitote, ne,

si

magis inritatus

siet,

Ad

patrera aliqua hoc permanet atque ego

tum

perpetuo perierim!

Syrvs.
bono animo es!

JNTon fiet:

cum

tu

te

illa

intus

oblecta interim

260

Et lectulos iube stemi nobis et parari cetera;

Ego iam, transacta re, convortam me domum ctmi
obsonio.

Ctesiph o.
Ita

quaeso; quando hoc bene

successit,

hilare

hunc sumamus diem.

SOSTRATA. CANTHARA.
SOSTRATA.
Obsecro,

mea

nutrix, quid

nunc

fiet?

C ANTHAR A.
Quid

fiat,

rogas?

III.

i.

Recte edepol spero.

S O S T R A T A.

Modo

dolores,

mea

tu,

occipiunt

primulum.
*

Tam nunc

Canthara.
nunquam adfueris, nunquam tute pepereris.

times quasi

P-

254

TERENTI

"*

f|

S OfTRATA.
265 Miseram me! neminem habeo (solaemmns; Geta
aiitem tiic non adest),
Neque nunc quem ad obsretricem mittam, nec qui
arcessat Aeschinum.

Canthara.
Pol

is

quidem iam

hic

Quin semper

intermittit

SOSTRATA.
mearum niiseriamm
Canthara.

est

re natae melius Heri haud potnit

est,

270 Quando oblatum

Talem,

tali

diem

veniat.

Solos

nam nimquam

aderit:

unum

est vitium,

remedium.

quam factum

hera,

quod ad

illum attinet

potissimum,
ingenio atque animo, natum ex tanta
fnmilia.

SOSTRATA.
Ita pol est, ut dicis. Salvos nobis

deos quaeso ut

siet.

GETA. SOSTRATA. CANTHARA.

Nunc

illud est^

Gkta.
quom, si omnia omnes

sua con-

sUia conferant

Atque huic malo salutem quaerant,

III.

auxili

2.

nihil

adferant,

275

Quod mihique heraeque

/iliaeque

herili

misero mihi

Tot

res repente circumvallant,

est

(vae

unde emergi non

potest,

Vis, egestas, iniustitia, solitudo, infamia!

"^-

o genera sacrilega ? o
hominem impium,....

Hoccine seclum ? o scelera

ADELPHI.

255

SOSTRATA.

Me

miseram, quidnam

est,

dum

et

quod

sic

video timi-

properantem Getam?

Geta.
ago

Quem neque

iides

neque iusiurandum neque

ulla

misericordia
Repressit neque reHexit, neque,

quod

partus in-

stabat prope,

Cui miserae indigniter

vitium obtulerat!

vi

SOSTRATA.

Non
Satis,

intelligo.

quae loquitur.

Canthara.

Propius, obsecro, accedamus, Sostrata!

Geta.

Ah

Me

misenun

vix

sum compos animi:

ita

ardeo

iracundia

285 Nihil

est,

quod malim, quam

illanc

totam familiara

dari obviam,

Vt ego iram hanc

in eos

evomam omnem, dum

aegritudo haec est recens!

dum illos
meo modo.

Satis

mi

Seni

animam primo exstinguerem

id

habeam

supplici,

ipsi,

ulciscar

qui illud

produxit scelus;
Tiun autem Syrum impulsorem, vah quibus
290 Sublimem

medium

illiun

lacerarem modis
arriperem et capite pronum in
terram statuerem,

Cerebro viam ut dispergeret;

Adolescenti ipsi eriperem oculos, posthac praecipitem darem;
Ceteros ruerem, agerem, raperem, timderem, prosternerem.

^et

cesso

heram hoc malo

impertiri propere?

SOSTRATA.
Revocemus. Geta!

P.

256

TERENTI
Geta.

Hem,
me!
SOSTRATA.
Ego sum Sostrata.
Geta.
Ybinam es? te ipsam

es, sine

agS Quisquis

Te

expeto

oppido opportune
obviam^

te

quaerito,

mi

obtulisti

Hera.

SOSTRATA.
Quid

est? quid trepidas?

Geta.
Hei mihi

SOSTRATA.
Quid

Aoimam

festinas,

mi Geta ?

recipe.

Geta.
Ihrorsus
,^

SOSTRATA.
Quid istuc
Gkta.

prorsus ergo est?

Periimus

Actum

est!

SOSTRATA.
Eloquere^ obsecro, ergo, quid

sit!

Geta.
lam.

sostrata.
Quid iam, Geta?

Gbta.
300 Aeschinus.

SOSTR ATA.
Quid

is

ergo?

Geta.
Alienus est ab nostra faii^ia.

SOSTRATA.
i

Hem,
Pe-

ADELPHI.
Perii!

357

'

quare?

Geta.
Araare occepit aliam. ...
S OSTRATA.
Vae miserae mihi!

Geta.
Neqiie id

occulte fert:

Satin' lioc

certum est?

ab lenone ipsm eripuit

palam.

SOSTRATA.
Geta.
Certum: hisce

oculis

egomet

vidi, Sostrata.

SOSTRATA.
Ah,

Me

miseram

3o5 Nostrum

quid iam credas ,

omnium

in

credas ?

nostrumne Aeschinum^
quo vitae spes opesque nostrae

Qui

aut cui

omnes

sitae,

unmn nimquam

victurum
diem,
Qui senis in gremio sui positurum puerum dicese sine hac iurabat

bat patris,
Ita

obsecraturum

ut liceret^ hanc se

uxorem du-

cere

Geta.
Hera, lacrumas mitte ac potius, quod ad hanc
rem opus est porro, consule,
310 Patiamur an narremus cuipiam.

Ganthara.
Au, au, mi homo, sanun' es?

An proferendum hoc

videtur

tibi

usquam?

Geta.
Mihi quidem non placet;

Nam

primum, animo illum

alieno

a nobis

<&%%e,

res ipsa indicat;

Nunc

si

hoc palam proferimus,

ille

sat scio:

inficias

ibit,

TERENTI

P.

258

Tua fama

et

gnatae vita in dubium veniet; tum^

si

cum amet

3i5 Fateatur^

aliam^

maxume
non

est utile^

hanc

illi

dari

Quapropter quoquo

tacito pacto est opiu.

SOSTEATA.
Ah^ minume gentium!

Non

faciam!

Gbta.
Quid ages?

SOSTRATA.
Proferam.
^

Peiore

Canthara.
Hem, mea Sostrata^ vide, quam rem agas
SOSTRATA.
res loco non poiis est esse quam in quo

Primum

indotata est;

nunc sita est:

tum praeterea, quae secunda

ei dos erat,
3ao Periit: dari pro virgine nuptum non potest: hoc
reliquom est.

Si iniicias ibit, testis

mecum

est anulus^

quem

ips

amiserat.

Postremo, quando conscia ego milii sum, a me

culpam essc hanc procul,
Neque pretium neque rem ullam intercessisse illa
aut me indignam^ Geta,
Experiar!

G T A.
Ccdo, ut dicas melius.
F.

Quid

istic?

SOSTRATA.
3a5 Abi, Hegioni, cognato huius,

Tu quantum potest
omne enarrato or-

dine:

Nam

is

nostro

summus Simulo

fuit et

maxume.

Nam

hercle

alius'

Gbta.
nemo respidt

nos.

nos coluit
<

ADELPHI.

259

SOSTA ATA.
Propere tu, mea Canthara,
Curre, obstetricem arcesse, ut, cum opus sit, ne
in mora nobis siet!

DEMEA.
Disperii!

330

Vna
Jd,

Ctesiphonem audivi iilium

IU. 3.

cmn Aeschino.

adfuisse in raptione

misero restat mihi mali, si illum potest,

alicui re est, etiam meum ad nequitiam addu-

Qui

cere.

Vbi ego illum quaeram? credo abductimi in ga-

neum
Aliquo; persuasit ille impurus, sat scio.
355 Set eccum Syrum ire video: hinc scibo iam, ubi
siet.

Atqui hercle hic de grege

Eum
Non

quaeritare,

nimquam

me

ostendam, id

illo est: si

me

senserit

dicet carnufex:

velle.

SYRVS. DEMEA.
Syrvs.

Omnem rem modo

Quo

seni,

III. 4.

pacto haberet, enarramus ordine;

540 Nil vidi quidquam

laetius ....

Demea.
Proh
Hominis

lupiter,

stultitiam!

Syrvs.
Conlaudavit filium;
Mihi, qui id dedissem consili, egit gratias

; .

TERENTI

P.

abo
*f

Demea.

,.

Disrumpor

Syrvs.
Argentum adnumeravit illico;
Dedit praeterea in sumtum dimidium minae;
345 Id distributum sane

est ex sententia.

Demea.

Hem
quid recte curatum velis!
S YR VS.
haut
adapexeram te; quid agitur?
Demea,
Ehem,

Huic mandes,

si

Demea.
Quid agatur? vostram nequeo mirari

satis

Rationem.

Syrvs.
350 Absurda.

Congrum

Est hercle inepta, ne dicam dolo, et

Pisces ceteros purga, Dromo
!

istum

maxumum

in

aqua

sinito ludere

Tantisper! ubi ego rediero, exossabitur;

Prius nolo.

D E M E A.
Haecdne

fiagitia

Syrvs.
Et clamo saepe.

Mihi qiiidem non placent,

Salsamenia haec, Stephanio,

355 Fac macerentur pulchre!

Demba.
Studione vero id
Fore, gnatum

si

Di, vostram fidem,

habet an laudi putat
perdiderit? vae misero mihi!
sibi

Videre videor iam diem illum, cum hic egern

Profugiet aliquo militatum.

Syrvs.

Demea,

360 Istuc est sapere, non quod ante pedes raodo est
Yidere, set eliam illa, quae futura sunt,
Prospicere.

ADELPHL

261

D E M E A.

Qiiid? istaec iam penes vos psaltxia est?

Syrvs.
Ellam

intus.

Demea.
ho, domin' habiturus?
Syrvs.
Credo, ut

est

Dementia.

Deme A.
Haeccine

iieri!

Syrvs.
Inepta lenitas

365 Patiis! facultas prava!

D E M E A.
Me

"

fratris

quidem

Pudet pigetque.

Syrvs.

Nimium

Demea (ac
hoc), pemimium

inter vos_,

Non, quod ades praesens, dico

interest.

Tu

quantus quantus

nil nisi sapientia es

nie somnium! Tun' sineres vero illunc tuum

570 Facere haec?

Demea.
Sinerem illum aut non sex
Prius olfecissem

totis

mensibus

quam iile quidquam coeperet?

Syr vs.

Vigilantiam tuam tu mihi?

Demea.
Sic

Vt nunc

est,

Syrvs.
Vt quisque suum
D E M E A.

Quid eum?

sit

modo

quaeso!

vidistin'

volt esse, ita est.

hodie?

Syrvs.

Tuunme

filium?

aSa

P.

TERENTl
Demea.

375 Abigam hinc

rus.

SyKvs.
lam dudum aliquid

ruri agere arbitror.

DMA.
Satin' scis, ibi esse?

S YR vs.
Oh, quem egomet produxi, ....

Demea.
Optume
Metui, ne haereret

est:

hic.

Syrvs.
Atque iratum admodum.

Demea.
Quid autem?
S YRVS.
Adortus iurgio

De

est

frairem ad forum

psaltria hac.

Demea.
Ain' vero?

Syr v's.
Vah,
38o

Nam ut numerabaliir
Homo de improvisu,

nil reticuit

forte argentum, inttrvenit

coepit clamare: o Aeschine,

Haeccine flagitia facere te? haec

Indigna genere nostro?...

te

admittere

Demea.
Oh, lacrumo gaudio!

Syr vs.

Non

tu hic

385 Salvos

sit!

argenium perdis, sed vitam tuam.

D E M E A.
spero, cst siniilis maiorunn suilm.

Syrvs.
Hui!

Demea.
Syre, praeceptorum pleuus istorum

ille.

S yrvs.
Pheu,

"

habuit,

unde

"

ADELPHI.

J^.^|p
Domi

"

263

^^

disceret!

Demea.

Fit sedulo;

Nil praetermitto; consuefacio; denique

Inspicere,

Hoc

in speculum, in vitas

tanquam

390 lubeo atque ex

aliis

sumere exemplum

omnium

sibi:

facito!"

Syrvs.
Recte sane.

Demea.

Hoc

fugitol

Syrvs.
Callide.

Demea.
,,Hoc laudi

est.

Syrvs.

'

Istaec res est.

D E M e A.
,,Hoc

vitio datur.

Syrvs.
Probissume.

Demea.
Porro autem ....

Syrvs.

Non
Nunc mi

hercle otium est

auscultandi: pisces ex sententia

5q5 Nactus sum; hi mihi ne corrumpantur, cautio est:

Nam id nobis tam ilagitium est quam iUa, o De-

mea,

Non

facere

vobis,

modo

cpiae

dixti;

et

quod

queo,
Conservis ad eimdem istunc praecipio modum
salsum est; hoc adustum est; hoc lautum
,, Hoc
est

parum!

memento!" sedulo
Moneo, quae possum pro mea sapientia;

400 Illud recte

est!

iterum

sic

Postremo, tanquara in speculum, in patinas, Demea.

20^

P.

Inspicerc iubeo et

405

TERENTl
moneo^ quid facto usus sit.
nos quae facinius, sentio;

Inep^baec

esse^

Vemm. quid

facias ? ut

Numquid

homo

est, ita

morem

geras.

vis?

Demea.
Mentem vobis

raeliorem dari.

Syrvs.

Tu

rus hinc ibis?

Demba.
Recta.

Nam
quid bene praecipias^
X)E|IEA.
Ego vero hinc abeo^ quando
Vbi,

si

quid tu hic agas,

nemo obtemperat?

is, qualnobrem huc

veneram,
410 Rus abiit: ilhim unum curo, ille ad me attinet:
Quando ita voli frater; de isioc ipse viderit.
Set quis illic esf, procul quem video ? estne Hegio,
TribuJis nostcr? satis si cerno, is hercle. Vah,
Hoino amicus nobis iam inde a pucro Di boni,
415 Nae illiusmodi iam magna nobis civium
Penuria est antiqua virtute ac /ide
Haud cito mali quid ortmil ex hoc sit publice
Quam gaudeo, ubi etiam huius generis reliquias
Restare video vivore etiam nunc lubet
4ao Opperiar homincm hic, ut salutem et conloquar.
!

HEGIO. GETA. DEMEA.

HEC
Pro

o.

di immortales^ facinus

Quod

indignum, Geta,

III.

narras

Gbta.
Sic est factum.

Hegio.
Ex

illan' familia

5.

ADELPHI.
Tam

ortum

inliberale facinus

zQo

"

o ^^schine^

esse"?

Pol haud paternum isiuc dedisli

D E M E A.
Videlicet

425

De

psaltria

hoc audivit; id

illi

nunc dolet

Alieno, patruus nihili pendit. Hei mihi!

Vtinam

hic adesset alicubi atque audiret haec!

quod

Nisi facient,

Hegio.
illos aequom

est, haut sic au-

ferent.

G E T A.
In te spes omnis, Hegio, nobis sita est:

450

Te solum habemus:
Tibi

ille

tu es patronus, tu pater:

moriens nos commendavit senex:

Si deseris lu, periimus.

Hegio.
Cave

Nec faciam neque me

sat pie

dixeris

posse arbitror.

D E M e A.
Adibo.

Salvere

Hegionem plurimum

435 lubeo.

Hegio.
Oh,

te

quaerebam ipsum;

salve,

Demea.

D E M E A.
Quid autem?

--

Hegio.

Quem

fratri

Neque

Maior filius
adoptandum

tuus Aeschinus,
abdidisti,

neque boni

liberalis fvmctus officium est viri.

D E M E A.
Quid

istuc?'

Hegio.
Nostrum amicum noras Simulum
440 Aequalem?

Demea.
Quidni?

Hegio.
Filiam eius virginem

et

266

TERENTI

P.
Yitiavit.

Dp.mea.

Hem!
Hegio.

Mane nondutn
:

Quod

Demea,

audisti^

est gravissimum.

Vero amplius

Demea.
An quid etiam est amplius.'
Heoio.
nam hoc quidem ferundum aliquo
modo est:

Persuasit nox, amor, vinum, adolescentia:

vir445 Humanum est; ubi islud factum, ad matrem
ginis

Venit ipsus ultro, lacrumans, orans, obsecrans,

Fidfin dans, iiirans, se illam ducturum donuim:
Ignotum est, tacituni est, creditum est. Virgo ex eo
Compressu gravida facta est; mensis decimus est:
450 Bonus

vir nobis psaltriam,

Paravit,

quicum

D
Pro certon'

si

dls placet,

vivat, illam deserit!

F,

M E A.

tu istaec dicis?

Hegio.
Mater
In

medio

Praeterea,

tit

captus ervolorum esl,

455 Neque iners ad

Susleutat;

virginis

est, ipsa virgo, res ipsa, hic

solus qui

illas,

hunc abduce,

Geta

non malus

omnem

familiajn

quaere rem.

vinci,

Geta.
Imo

hercle extorquo, nisi

Poslremo non

F.

ita

factum

est,

Demea;

coram ipsum cedo.

neg.ibit:

ME

A.

Pudet; nec, quid ngain, nec, quid huic respon-

deam,
460 Scio.

Pamphila.
Miseram mc
luno Lucina,

fer

diflPeror

opem

doloribus!

serva nie, obsecro

ADELPHI.

267

Hegio.

Hem!

Numnam

illa,

quaeso, parturit?

Geta.
Certe, Hegio.

Hegio.

Hem
Illaec fidem

nunc vosiram implorat, Demea.

Qiiod ius vos cogit, id voluntate impetret.

465 Haec primum ut fiant, deos quaeso, ut vobis decet;
Sin aliter animus voster est, ego, Demea,
Vi summa defendam hanc atque illum mortuum.

Cognatus mihi erat; una a pueris parvolis

Sumus educti; iina semper mihtiae et domi
470 Fuimus; paupertatem una pertulimus gravem:
Quapropter nitar, faciam, experiar, denique
Animam relinquam potius quam illas deseram!
Quid mihi respondes?

Deme A.
Fratrem conveniam, Hegio.

Hegio.
Set,

475

Demea, hoc

Quam

tu facito

vos facillume

agitis,

cum animo cogites

quam estis maxmne

Potentes, dites, fortunati, nobiles,

Tam maxume
Oportet,

si

vos aequo animo aequa noscere

vos vohis perhiberi probos.

Demea.
Redito

fient,

quae aequom

fieri

est,

omnia.

Hegio.
480 Decet

te facere. Geta,

duc

me

intro

ad Sostratam.

Demea.

Non me

indicente haec fiunt. Vtinam hoc

Defunctum! verum nimia

sit

modo

illaec licentia

Profecto evadet in aliquod

magnum malum.

Ibo, requiram fratrem, ut in eiun haec

evomam.

Hegio.
485

Bono animo

fac sis, Sostrata,

potes.

et istam^

quod

268

TERENTI

P-

fac consolere; ego Micionem, si ad forum et,

Conveniam atque, ut res gesta est, narrabo ordine.
Si est, ut

suum

facturus officium siet,

Faciat; sin aliter de hac re est eius scntentia^

490 llespondeat mi,

ut,

quid agam^ quam primum

sciam.

CTESIPHO. SYRVS.
Ain*;

Ctesipho.'
patrem hinc abisse rus?

Syr vs.
lamdudum....

Ctesipho.
Dic sodcs!

S YRVS.

Apud villam est; IV. i.

Nunc cum maxume operis aliquid facere credo.
Ctesipho.
Vtinam quidem

Quod cum

salute eius fiat, ita se defetigarit ve-

lim,

Vt triduo hoc perpetuo prorsum e leclo nequeat

surgere.

495

Ita fiat et istoc, si

S YR vs.
quid potis

est, rectius!

Ctesipho.
Ita:

nam hunc diem

Nimis miscre cupio, ut coepi, perpetuum in laetitia degere;

causa ita male odi,
Quodsi longius abesset,
Nox prius oppressisset illic quam huc revorli pos-

Et illud rus nulla

Nisi quia

prope

alia

est.

set iterum;

ADELPHI.
me

500 Nunc, ubi

illic

non

269

videbit,

iam huc recurret,

sat scio,

me,

Rogitabit

"^

__-

i.

quem ego

ubi fuerim,

toto

non

vidi die.

Quid dicam?
Syrvs.

mentem?
Ctesipho.

Nilne in

Niisquam quidquam.
Syrvs.
Tanto nequiQT.

nemo
Ctesipho.

Cliens, amicus, hospes

est vobis?

Sunt; quid postea?

Syrvs.
Hisce opera ut data

sit.

Ctesipho.
Quae non data

sit?

non

potest

ileri.

Syrvs.
Potest.

Ctesip ho.
5o5 Interdiu; set

si

hic pernocto, causae quid dicam,

Syre?

Syrvs.
Vahj quam vellem etiam noctu amicis operam mos
esset dari

Quin

tu

otiosus es

ego

illius

sensum pulchre

calleo

Cum

maxume, tam placidum quam oleum

fervit

reddo.

Ctesipho.

Quomodo ?
S YRVS.
Laudarier

te audit lubenter;

facio

te

apud illum

deum^
5 10 Virtutes narro....

Ctesipho.
Meas ?

'

zjo

TERENTI

P.

Syrvs.
Tuas: hoinini
Quasi puero, gaudio.

Hem

illico
tibi

Ctesipho.
Quidnam

lacrumae cadunt,
autem....

est?

Syrvs.
Lupus

in fabula

Ctesipho.
Paterne?

Syrvs.
Is

ipsus.

Ctesipho.
Syre, quid agimus

Syrvs.
Fuge modo
Si

quid rogabit,

'

'y

'"'

intro;

Ctesipho.
nusquam tu me!

ego videro.

audistin'?

Syrvs.

Potin', ut desinas?

DEMEA. CTESIPHO. SYRVS.

Demea.
Nae ego homo

infelix

primum fratrem nnsquam

invenio gentium

5i5 Praeterea autem,

Vidi; negat

is,

dum

IV.

2.

cenarium
Hlium esse ruri, nec, qnid agam,
scio.

Ctesipho.
Syre,....

Syrvs.

Quid

illum quaero, a villa mer-

est?

Ctesipho,
Men' quaeril?
Syrvs.
Verum.

ADELPHI.

271

Ctesipho.
Perii!

Sykvs.
Quin

Mtu

animo bono

es.

Demea.
Quid hoc, malum,

nequeo

infelicitatis ?

sat

de-

cernere,
Nisi

me

credo huic esse natum re, ferundis miseriis

520 Primus sentio mala nostra, primus rescisco, omnia;

Primus porro obnuntio aegre solus, si quid fit,
;

fero.

S YRVS.

Rideo hunc: se primum

ait scire,

is

solus nescit

omnia.

D E M E A.
Nunc redeo

si

frater forte redierit, viso.

Ctesipho.
Syre,

Obsecro, vide^ ne

huc prorsus se inruat!

Syrvs.
Etiam taces?

ille

525 Ego cavebo.

Ctesipho.

Nunquam

hercle hodie ego istuc

mittam

com-

tibi:

Nam me

iam aliquo in cellam cum illa concludam; id tutissimum est.

S YRVS.
Age; tamen ego hunc amovebo.

D E M E A.
Non

hercle hic

Set eccum sceleratum Syrum

Syrvs.
quidem durare quisquam_, si sic
Fit,

Scire

potest

equidem volo, quot mihi

haec

sint

domini! quae

est miseria?

272

TEREMl

P.

Demea.
530 Quid

ille

gannit? quid volt?

Quid

bone

ais,

vir? est frater dorai?

SVRVS.
Quid, malum, boni mihi narras ? Equidem perii

D E M E A.
Quid

tibi est?

Syrvs.

Rogitas?

me

Ctesipho

pugnis misenun et istam

psaltriam

Vsque

occidit.

Demea.
Hem, quid narras?
Syrvs.

Hem

vide,

labrum ut

discidit!

Demea.
Quamobrem?

'

Syrvs.

Me

impulsore hanc emtam esse

Demea.
Non tu eum
535 Produxe aibas

ait.

nis hinc

modo

Syrvs.
verum

Factiim;
Nil pepercit.

Non

venit post insaniens;

puduisse verberare hominem

senem,
Quera ego puerum modo tantillum in manibus
gestavi nieis

Demea.
Laudo, Ctesipho:

patrissas! abi:

virum

te iudico.

Syrvs.
Laudas? nae

ille

continebit

posthac,

si

sapiet,

manus.

Demea.
540 Fortiter!

Syrvs.
Perquam, quia niiseram mulierem

et

me

servolum,

Qui

ADELPHL

273

non audebam, vidt! hui perfortiter!

Demea.
Melius non potuit idera quod ego sensit^ te esse
Qiii referire

huic re caput.
Set estne frater intus

S YRVS.

Non est,
Demea.

Scio, ubi siet;

Vbi illum quaeram, cogito.

S YRVS.
verum hodie nunquam monstrabo.

Demea.
Hem, quid

ais?

Syrvs.
Ita.

D E M E A.
quidem iam cerebrum.
Syrvs.
At noraen nescio
hominis, set locum novi, ubi sit.

545 Diminuetur

niins

tibi

D E M E A.
Dic ergo locum.
S YRVS.
Nostin' porticum ad macellum hac deorsum?

Demea.
Qizidni noverim?

Syrvs.
Praeterito hac recta platea sursus.

Vbi eo veneris,
Clivos deorsvun vorsum est; hac te praecipitato

postea
550 Est ad hanc manimi saceUum; ibi angiportum propter
nii,

ubi etiam capriHcus

est,

magna

est.

Demea.
Novi.

Syrvs.

Hac
S

pergito.

P-

74

TERENTI
D B M E A.

Id quidem angiportum non

est

pervium.

Syrvs.
Censen' hominem

me

esse

Verum

hercle! vah,

erravi

in

porticum

rursus redi

Sane mnlto propius hac, et minor

555 Scm' Cratini huius ditis aedes?

ibi est erratio.

Demea.
Scio.

Strvs.
Vbi eas

Ad

praeterieris,

sinistram hac recta platea; ubi ad Dianae ve-

neris,

ad dextram: priusquam ad portam venias, apud

ipsum lacum
fabrica; ibi est.
exadvorsum
et
Est pistrilla
Ito

M E A.
Quid

ibi facit?

Syrvs.

Lectulos in sole ilignis pedibus faciundos dedit,

560 Vbi potetis vos.

Demea.
Bene

sane. Set cesso

ad eum pergere?

Syrvs.
I

sane: ego te exercebo hodie, ut dignus es,

cernium

sili

Aeschinus odiose cessat: prandium corrumpitur;

Ctesi])ho autem in amore est totus ego tam prospiciam inihi:
Nam iam adibo atque unum quidquid, quod quidem erit bellissumum,
paulatim
cyathos producam
sorbillans
et
Carpam
565
diem.
;

ADELPHI.

275

MICIO. HEGIO.
Micio.
Ego

quamobrem lauder

in hac re nil reperio,

tantopere, Hegio

Meum

oEicium facio

Nisi

me

si

IV. 3.
or-

quod peccatum a nobis

tum est, corrigo

hominum nmnero,

in illo credidisti esse

qui ita putant:

Sibi fieri vdtro iniuriam,

quam

si,

fecere, expostu-

les,

570 Et ultro accusant^ id quia non

est a

me

factum,"

agis gratias.

Ah minume

Hegio.
nunquam te

aliter

mum
Set quaeso, ut una

atque es in ani-

meum.

induxi

mecum ad matrem

virginis eas,

Micio,

Atque

eadem, mihi quae

istaec

dixti, tute dicas

mulieri

Suspicionem hanc fratrem propter, eius esse illam

psaltriam.

Micio.
575 Si

ita

aequom

censes aut ita opus est facto, eamus.

Hegio.
Bene

Nam

et

illi

iam animiun

relevaris,

quae

facis:

dolore

ac miseria

Tabescit, et tuo officio fueris functus. Set

si ali-

ter putas,

Egomet narrabo, quae mihi

Micio.

dixisti.

Imo ego

Hl
ibo.

Hegio.
Bene
Omnes^ quis

res sunt

facis:

minus secundae, mage sunt^

nescio

quomodo,

S a

P.

276

TERENTI

58o Suspiciosi, ad contumeliam omnia accipiunt magU,

Proptcr suam impotcntiam se credunt intercludier:
Quapropter te ipsum purgare ipsis coram placabilius est.

Micio.
Et recte

et

verum

dicis.

He GIO.
me

Sequere

ergo hac intro.

Micio.
Maxume.

AESCHINVS.
Discrucior animi!
IV. 4
mihi
mali
de
improviso
obiici
Hoccine
585
Tmitum ut neque, quid me, nec, quid agam^ cer-

tum

Membra

debilia sunt,

siet!

animus obstupidus

Pectori consili nil quit consistere

Vah, quomodo me ex hac expediam

est,

turba nunc?

tanta incidit

immerito, de me emisse hanc

psaltriam
credit Sostrata; anus id fecit indicium

5qo Suspicio, neque

Mihi me,

illa

mihi.

Namque

hinc ea ut erat missa forte, ubi vidi ego

illanc, illico

Accedo, rogito: Pamphila quid agat? iam partiu

adsiet

Hi

Eone obstetricem

arcessat?

exclamat: abi, abi

iam, Aeschine:

575 Satis dedisli verba!

sat

illa

adhuc tua nos

cst /ides!

Quid

istuc,

obsecro, inquam, est?

frustrata

Hem

Valeas! habcas illam, quae placet!

ADELPHI.
Sensi illico, id

277

suspicari, set

illas

me

reprehendi

tamen,
Ne quid de fratre garrulae illi dicerem, ut fieret
palam.
Nunc quid faciam? dicam, IVatris esse hanc, quod
minume est opus

600

Vsquam

efferri.'

Ac

mitto;

ne

ut

potis est

fieri

qua exeat:
Ipsiun id

metuo ut credant;

tot conciurrunt veri-

similia:

Egomet

rapui; ipse egomet solvi argentum; ad

abducta

Haec adeo mea culpa

fateor

fieri.

rem
Vtut erat gesta, indicasse

est

Non me hanc

patri,

exorassem, ut

me

domum.

eam du-

cerem.
60S Cessatum usque adhuc est: nunc porro, Aeschine,
expergiscere
Nunc hoc primiun: ad illas ibo, ut purgera me.

Accedam ad
Perii

fores.

horresco semper, ubi pultare hasce occipio

miser.

Heus heus

aperite aliquis
Aeschinus ego sum
actutum ostium
:

Prodit nescio quis

concedam

huc.

MICIO. AESCHINVS.
Micio.
Ita uti dixti, Sostrata,

TV. 5.

610 Facito; ego Aeschinum convemam, ut, qiiomodo

acta haec sunt, sciat.
Set quis ostiiun hoc pultavit?

Aeschinvs.
Pater hercle

est; perii!

:.

zjS

TERENTI

P.

Micio.
Aeschine, ....

^
Aeschinvs.

Huic

Quid hic negoti

est?

Micio.
Tune has

pepulisti fores?

Tacet. Quin ludo hunc aliquantisper? melius est;

Quandoquidem hoc nunquam mi

ipse voluit cre-

dere.

6i5 Nil mihi respondes?

Aeschinvs.

Non equidem

istas^

quod

sciam....

Micio.
Ita?

nam

mirabar, quid hic negoti esset

Erubuit: salva res

tibi.

est.

Aeschinvs.
Dic sodes, pater,
Tibi vero quid

istic est re ?

Micio.
Nil mihi quideni

Amicus quidam
620 Huc advocatum

me

a foro abduxit

modo

sibi.

Aeschinvs.
Quid?
Micio.

Ego dicam

tibi.

Habitant hic quaedam mulieres pauperculae

. .

Aeschimvs.
Vt opinor.

Micio.
II

Has non nosse te, certo

Neque enim diu huc migrarunt.

scio:

Aeschinvs.
Quid tum postea?

Micio.
Virgo cum matre.

ADELPHI.

179

Aeschinvs.
Perge.

Micio.
Haec

virgo orba est patre;

625 Hic meus amicus genere est illi proxumus:

Huic leges cogunt nubere hanc...

Aescuinvs.
Perii!

Micio.
Quid

est?

Aeschinvs.
Nil; recte; perge.

Micio.
Is venit,

Nam

ut secvun avehat:

Mileti habitat.

Aeschinvs.
Hem, utne secum virginem
Micio.
Sic est.

^r*

. .

Aeschinvs.
Miletum usque, obsecro?

Micio.
Ita.

Aeschinvs.

Animo male

est!

630 Quid ipsae? quid agunt?

Micio.
Quid illas censes?

nihil enim.

Commenta mater est, esse ex alio viro

Nescio quo puerum natum (neque enim nominat);
Priorem esse iUum; non oportere huic dari.
Aes c hin vs.
Eho, nonne haec iuste

tibi

videtur poscere?

Micio.
635 Non.

Aeschinvs.
Obsecro, non? an illanc abducet, pater?

a8o

TERENTI

P.

Micio.
Quidni illam abdncat?

Aeschinvs.
Factum

a vobis duriter

Immisericorditerque atque etiam, si esl, pater,

Dicendum magis aperte, inliberaliter

Micio.

Quamobrem ?
Asscniirvs.
Rogas? quid illi tandem
640 Fore animi misero, qui

Qui

haud

illa

creditis

consuevit prior,

an illam misere

et

nunc

hanc sibi videbit praesens praesentem

Abduci ab octdis? facinus indignum^ pater!

eripi,

infelix

scio

amat,

Cum

Micio.

Qua

ratione istuc? quis despondit? quis dedit?

645 Cui quando nupsit? auctor

Condixit alieno?

his rebus quis est?

Aeschinvs.

An
^

Domi

Illinc veniret,

Te

sedere virginem

oportuit tam grandem,

dicere

expectantem?

aequom

dum

fuit et id

cognatus hinc
Haec, mi pater,

defendere.

Micio.
650 Ridiculum! advorsusne illum causam dicerem,
Cui veneram advocatus? set quid id, Aeschine,
Nostra? quid nobis cum illis? abeamus.
Quid

est?

Qiiid lacrumas?

Aes chinvs.
Pater, obsecro, ausculta!

Micio.
Aeschine, audivi omnia,

Yt

sient

nam

te

amo quo mage, quae

;

curae

inihi.

agis, sunt

ADELPHI.

281

Aeschinvs.
655 Ita velim

me promerentem

ames,

dum

vivas,

mi

pater,

Vt,

me hoc

delictum admisisse in me, id milii

vehemenier dolet
Et

me

tixi

pudet.

Micio.
Credo hercle: nam novi ingenium tuum
Liberale id vereor, ne tu indiligens nimium sies.
In qua tandem civitate te arbitrare vivere?
660 Virginem vitiasti, quam te ius non fuerat tangere;
lam id peccatum primum magnum, at humanum
"^

tamen: boni

est

Fecerunt item

alii

saepe. At postquam id evenit,

cedo,

Numquid

circumspexti aut

numquid

tute prospexti

tibi,

Quid

fieret,

qua

mi ipsum puduit

fieret? si te

di-

cere,

665

Qua

resciscerem? Haec

dum

dubitas,

menses abie-

runt decem
Prodidisti et itlam

miseram

et

dem

gnatum, quod quiin te fuit.

Quid? credebas, dormienti haec

tibi

confectui-os

deos,

Et illam sine tua opera in cubiculum

iri deductum
tuum?
Nolim ceterarum reirun te socordem eodem mo-

do.

670 Bono animo es: uxorem hanc duces.

Aeschinvs.

Hem, pater....
Micio.
Bono animo es, inquam.
Aeschinvs.
Obsecro,

num

ludis tu

nunc me?

Micio.

Ego

te?

quamobrem?

^;-

TERENTI

P.

28a

Aeschihvs.

quam misere hoc

Nisi

esse cnpio

Nescio
vermn, eo vereor

magis.

Micio.
Abi

domum

ac deos comprecare,
cessas

uxorem

ut

ar-

abi

Aeschinvs.
Quid? iam uxorem?

Micio.
lam.

Aesohinvs.
lam?
Micio.
lam quantum
Aeschinvs.

potest.

Di me, pater,
675

Omnes

quam oculos nunc

ego amo meos.
Micio.

ni

oderint,

mage

te

Quid? quam illam?

Abschinvs.
Aeque.

Micio.
Perbenigne.

Aeschinvs.
Quid? ubi
Micio.
Abiit, periit,

est Milesius?

ille

navem asccndit. Set cur

Aeschinvs.

cessas?

Abi, pater:

Tu

deos potius comprecare:

nam

tibi

eos

certo

scio,

Quo

vir melior

multo

es

qnam ego

obtempera-

turos magis.

Micio.
680 Ego co intro,

ut,

quae opus, parentur; tu fac ut

dixi, si sapis.

ADELPHI.

83

Aeschinvs.
Quid hoc

est negoti?

_,

hoc est patrem esse, aut

hoc est filiuin esse?

Si frater aut sodalis esset, qui

mage morem

ge-

reret ?

Hic non amandus, hicne non gestandus in sinu

est?

Itaque adeo

magnam mi

hem

iniicit

sua comraoditate

curam,
685

Ne imprudens

faciam forte, quod nolit;

cavebo.

Set cesso ire intro, ne

morae raeis
met sim?

sciens

nuptiis ego-

DEMEA.
Defessus sum ambulando. Vt, Sjre, te cum tua IV.
Monstratione magnus perdat lupiter!
Perreptavi usque

omne oppidum, ad

6.

portara, ad

lacum,

690

Quo non? neque ulla

fabrica erat nec fratrera

Vidisse se aibat quisquam.

homo

Nunc vero domi

Certiun obsidere est usque donec redierit.

MICIO. DEMEA.
Micio.
Ibo, iUis dicam, nidlam esse in nobis raoram. IV.
7

Set eccum ipsum.

Demea.
Te iamdudum
Micio.

quaero, Micio.

695 Quidnam?

D E M E A.
Fero

alia Hagitia

ad

te ingentia

P-

284

Boni

illlus

TERENTI

adolescentis

. . .

Micio.
Ecce auiem!

Demea.
Nova,
Capitalia.

MlGIO.
Ohe,

iain ....

Demea.
At

nescis^ qui vir

sit.

Micio.
Scio.

F.

M E A.

Ah stulte, tu de psaltria me somnias

Agere: hoc peccalum in virginem est civem!
Micio.
Scio.

Demea.
700 Eho^

scis et

patere?

Micio.
Quidni patiar? dic mihi.

D e M E A.
Non

clamas? non insanis?

Micio.
Non.

Demea.
Malim quidem!
Puer natus.

Micio.
Di bene vortanl!

Demea.
Virgo

nihil habet,....

Micio.
Audivi.

D E M E A.
Et ducenda imiotata
Micio.

est.

Scilicet.

ADELPHL

a85

Demea.
Quid nunc futumm est?
Micio.
Id enim,

705

Illinc

quod

res ipsa fert:

huc transferetur virgo.

Demea.

lupiter,

Istoccine pacto oportet?

Micio.
Quid faciam amplius?

Demea.
Quid

facias?

si

non

re ipsa istuc tibi dolet,

Simrdare certe est hominis.

Micio.
Quin iam virginem
Despondi; res composita

est; fiunt

nuptiae;

710 Demsi metum omnem. Haec mage sunt hominis.

Demea.
Cetenun
Placet tibi factum, Micio

Micio.
Non,

si

queam

Mutare; nunc cum non queo, animo aequo

Ita vita est

hominum

quasi

cum

fero.

ludas tesseris,

quod maxrune opus est iactu, non cadit^

quod cecidit forte_, ad artem ut corrigas.
D E M E A.
Corrector nempe tua arte viginti minae
Pro psaltria periere, quae quantum potest
Aliquo abicienda est, si non pretio, gratiis.
Micio.
Neque est neque illam sane studeo vendere.
Si illud,

715

Illud,

Demea.
720 Quid ea igitur facies?

Micio.

Domi
Demea.

erit.

Proh divom Hdem^

TERENTl

P.

a86

Meretrix et mater familias una in

domo!

Micio.
Cur non?

Demea.
Sanumne

credis te esse?

Micio.
Equidem

arbitror.

Dkmea.
Ita

me

di

ament, ut video tuam ego ineptiam,

Facturum credo, ut habeas, quicum

cantites.

Micio.
725 Cur non?

D E M R A.
Et nova nupta eadem haec discet;...

Micio.
Scilicet.

Demea.

Tu

inter eas restim ductans saltabis.

Micio.
Probe.

Et tute nobiscum una,

si

opus

sit.

Demea.
Hei mihi.

Non

te

haec pudcnt?

Micio.
lam vero omitte, o Demea,
730

Tuam istanc iracundiam atque, ita uti decet,

Hilarum ac lubentem fac te gnati in nuptiis.
Ego hos conveniam; post huc redeo.
D E M B A.

lupiter,

hanc dementiam

Hanccine vitam hoscine mores

Sine dote veniei uxor; intus psaltria est;
Domus sumtuosa; adolescens luxu perditus;
!

735 Sencx

delirrtns;

Salvare prorsus

ipsa,

non

si

cupiat, Salus

poiest hanc familiani.

ADELPHI.

a87

SYRVS. DEMEA.
Syrvs.
Edepol, Syrisce, te curasti molliter,
Lauteque munus administrasti tuum
Abi!

Sic,

postquam
*

intus

IV. 8

sum omnium rerum

satur,

740 Prodeambulare huc lubitum

est.

D E M E A.
Illuc sis vid

Exemplum

disciplinae!

Hic noster.

Syrvs.
Ecce autem adest senex
Quid fit? quid tu es tristis?

Demea.
Oh, scelus!

Syrvs.
Ohe,

nam

Nam

meus

tu verba fundes hic sapientia?

Demea.
tu

si esses,

Syrvs.
Dis quidem esses, Demea^
745 Ac rem tuam constabilisses.

Demea.
Exemplo oninibus
Curarem ut

esses.

Syrvs.

Quamobrem? quid
Demea.

feci?

Rogas ?
In ipsa turba atque in peccato

Quod vix sedatum satis

Quasi re bene gesta!

maxumo,

est, potasti^ scelus,

Syrvs.
Sane noUem huc exitum.

TERENTI

P-

288

DROMO. SYRVS. DEMEA.

Dromo.
750 Heus, Syre, rogat te Ctesipho, utredeas.

Syrvs.
Abi.

rv.

9.

Demba.
Quid Ctesiphonem

hic narrat?

SvRvs.
Nil.

Demea.
Eho, camufex,
Est Ctesipho intus?

Syrvs.

Non est.
Demea.
Cur

hic nominat?

S YRVS.
Est alius quidam, parasitaster paululus;
Nostin'

Demea.
lam

scibo.

Syrvs.
Quid agis? quo

abis?

Demea.
Mitte

me!

Syrvs.
755 Noli, inquam.

Drmra.
Non manum

An

tibi

iam

raavis

nbstines, mastigia?

cerebrum dispergam hic?

S YRVS.
Abit.

Edepol comissatorem haut sane commodum,

Praesertim Ctesiphoni! quid ego nunc agam,
Nisi,

ADELPHI.

389

Nisi, duin haec silescunt turbae, interea in an-

gulum
760 Aliquo abeam atque edorraiscam hoc
agam.

villi?

sic

MICIO. DEMEA.
Micio.
Parata a nobis

ybi

vis....

STint,

V.

ut dixi, Sostrata:

Quisnam a me pepulit tam

fores

i.

graviter

Demiea.

Hei mihi^ quid faciam? quid agam? quid clamem

aut querar?
coelum! o terra! o maria Neptuni!

Micio.

Hem
765 Rescivit
Paratae

omnem rem:
lites:

nunc clamat
succurrendum est.
id

tibi!

scilicet;

Demea.
Eccum
Communis

adest

corruptela nostrAm liberum!

Micio.

Tandem reprime iracundiam

Demea.

atque ad te redi.

Repressi, redii, mitto maledicta omnia:

770

Rem

ipsam putemus. Dictum inter nos hoc fuit

adeo est ortum), ne tu curares meum
Neve ego tuum? responde.

(Ex

te

Micio.
Factum

est;

non nego.

Demea.
Cur meus nunc apud te potat? cur recipis meum ?
Cur erais amicam, Micio? numqpiid rainus
775 Mi idem ius tecum ais esse, quod mecura est
tibi?

ago

TERENTI

P.

::

Quando ego tuum non curo, ne cnra meum!

Micio.
Non aequom dicls....
,

Demea.
Non?
Micio.

Nam
Communia

esse

vetus verbum hoc quidem

amicorum inter se omnia.

est:

Deme A.
demum

Facete! nunc

istaec nata oratio est?

Micio.
780 Ausculta paucis,
Principio,

si

nisi

id te

molestum

est,

mordet, sumtum

Demea.
filii

quaeso lioc facito tecum cogites;

Quem
Tu illos duo olim pro re tollebas tua,
Quod satis putabas tua bona ambobus fore,
faciunt,

me tum uxorem credidisti scilicet

Ducturum: eandem rationem antiquam obtine
Conscrva, quaere, parce, fac quam plurimum

785 Et

Illis

relinquas, gioriamque istanc tibi;

spem evenere, utantur sine:

decedet; quod hinc accesserit,
In lucro id depulato esse omne. Haec si voles

Quae mea
790 De summa

praeter
nii

In animo vera cogiiare, Demea,

tibi, illis demseris molestiam.

Mihi,

Demea.
Mitto rem; consuetudinem ipsorum....

Micio.

Mane
7q5 Scio; istuc ibam. Multa in homine, Demca,
Signa insimt, quibus ex coniectura facile /it,
Duo idem cum faciunt, saepe ut possis dicere

Huic

licet

Non quo

impune facere hoc,

dissimilis res

800 Quae ego in

Vtvohimus:

illis

sit,

illi

non

sed quo

is,

licet,

qui facit.

esse video, ui confidrtm,

ita

fure

video eos sapere infelligere in loco et

Vereri, intcrdum amare: scires libfruin

Ingcnium atque animum: quovis

illos tu

die

ADELPHI.

igi

Redncas. At enim metuas, ne ab re sint tamen

805 Omissiores paulo: o noster Demea,
Ad omnia alia aetate sapimus rectius;
Vnum senectus vitium hoc adfert hominibus:
Attentiores sumus ad

Quod

illos sat

rem omnes quam

sat est;

acuet aetas.

Demea.
Ne nimium modo
810 Bonae tuae istae nos rationes, Micio,
Et tuus iste animus aequos subvortat!

Micio.
Tace:

Non

iiet.

Mitte iam istaec; da te hodie mihl;

Exporge frontem!
*

Deuea.
Tempus
Faciundum
815 Primo cum

est.

Ceterum

ita fert scilicet:

rus cras

cum

iilio

luci ....

Micio.
Imo de nocte censeo;
Hodie modo hilarum
'

te face.

Demea.

,,

^^

Una

Et istam psaltriam

illuc

mecum

hinc abstraham.

Micio.
Pugnaveris

Eo

pacto prorsum

Modo

illi

adligaris iilium.

facito ut illam serves.

Demea.
Ego istuc videro; et
fumi
pollinis
plena
ac
820
Coquendo sit faxo et molendo; praeterhac
Meridie ipso stiptdam faciam ut colligat;
nii favillae

Tam

excoctam reddam atque atram quam carbo

est.

Micio.

Places

Nunc mihi

videre sapere; atque equidem /ilium

aga

TERENTI

P.

825 Tnm, etiamsi

cogam

nolit,

ut ctun

illa

nna cubet.

Demea.
Deridcs? Fortunatus, qui animo

Ego

isto sies!

sentio.

Micio.
Ah, pergisne?

D E M E A.
lamiam desino.

Micio.
I

ergo intro, et, cui res,

re hunc

ei

diem

sumamus

Demea.
Nunquam

quisquam bene subducta ratione

ad vitam fuit,
83o Quin res, aetas, usus, semper aliquid adportet
ita

novi,

Aliquid moneat,

illa ut,

quae

te scire credas,

ne-

scias,

t,

quae

tibi putaris

prima, in experiundo ut repudies.

Quod nunc mi

nam ego

evenit:

quam

vixi

vitam duram,
nsque adhuc,

Prope decurso spatio mitto. Id quamobrem? re

ipsa repperi,

835

Facilitate nihil

esse

homini

melius

neque de-

mentia.

Verum

id esse, ex

me

atque ex fratre cuivis facile

est noscere.

Ille

suam

egit

semper vitam

Clemens, placidiu,

nvdli

in otio, in conviviis,

laedere

os,

adridere

omnibus;
Sibi vixit, sibi

sumtum

fecit:

omnes benedicunt,

amant;
840 Ego

ille agrestis,

saevos,

tristis,

parcus, truculen-

tus, tenax,

Duxi uxorem quam ibi misera vidi

Ueia autem, dum studeo,
plurimum
:

Alia cura

nati
illis

filii

ut

quam

ADELPHL
Facerem,

agS

quaerundo vitom quasi to

tam meam;
hoc fructi pro labore ab eis

contrivi in

Nunc, exacta

aetate,

fero,

845 Odimn;

ille alter

com-

sine labore patria potitur

mo,da

me

Illum amant^

fugitant;

illi

credunt

consilia

omnia,

nium

diligunt,

nium, ut

vivat,

apud illum sunt ambo; ego desertus sum;

optant; meam autem mortem expectant scilicet:

Ita

eos,

meo

maxumo,

labore eductos

hic fecit

suos

85o Paulo sumtu

omnem

miseriam

ego' capio, hic pogaudia

Age nunc iam experiamur porro contra, ecquid
ego possiem
;

titur

Blande dicere aut benigne facere,

quando

hic

provocat.

Ego quoque a meis me amari

et

magni pendi po-

stulo
Si.

id

fit

dando atque obsequendo, non posteriores feram.

855 Deerit? id

mea mLnume

refert, qui

sum natu ma-

xiunus.

SYRVS.

DEMEA.

Strvs.
Heus, Demea, rogat

fraier,

ne abeas longius.

V.

2.

D E M E A.
Quis

homo? o Syre

noster, salve!
agitur?

Syrvs.
Recte.

quid

fit?

quid

TERENTI

P.

294

Demea.
Optume

est.

Praeternaturam:

nunc haec

lara iria

mum

pVi-

addidi

nosier!" quid fit?" quid

agitur?"
860 Servom haud inliberalem praebes te, et tibi

Lubens bene faxim.

Syrvs.
Gratiam habeo.

Demea.
Atqui, Syre, hoc

Verum

esse, ipsa re

propediem experibere.

GETA. DEMEA.
Geta.
Hera, ego hinc ad hos provisam, quam
ginem
Arcessant. Set

eccum Demeam. Salvos

mox

vir-

V.

3.

sies.

Demea.
865 Oh, qui vocare?

Geta.
Geta.

Demka.
Geta,

hominem maxumi
mco:

Preti te esse, hodie iudicavi aniino

Nam

is

mihi profecto est servos spectatus

satis,

Cui dominus curae est, ut tibi sensi, Gela

Et tibi ob eam rcm, siquid nsus venerit,
870 Lubens bene faxim.
Meditor esse adfabilis,
Et bene procedit.

Gkta.
Bonus

es,

cum haec

Demea.
Plebera paulatim primulum fncio

meam.

existumas.

ADELPHI.

295

AESCHINVS. DEMEA. SYRVS.

GETA.
.

Aeschinvs.
Occidunt,

dum

niinis sanctas nuptias student;

V.

4-

consumunt diem.

In adparando totum

Demea.
875 Quid agitur^ Aeschine?

Aeschinvs.
Hem, pater mi, tu hic eras?
D EMEA.
Tuus hercle vero et animo et natnra pater,
Qui te amat plus quam hosce ocolos. Set cur non

domum
Vxorem

arcessis?

Aeschinvs.
Cupio; verum hoc mihi morae

hymenaeum

Tibicina, et

est^

qui cantent.

Demea.
Eho
880 Vin' tu huic seni auscultare?

Aeschinvs.
Quid?

Demea.
Missa haec face,

Hymenaeum,
Atque hanc

Quantum
Traduce

turbas, lampadas^ tibicinas,

in horto

maccriam iube

potest; hac transfer;

et

matrem

unam

et familiam

dirui

fac

domum;

omnem ad

nos.

Aeschinvs.
Placet,

885 Pater lepidissume.

Demea.

Euge, iam lepidus vocor!

turbam domum
Adducet; sumtum amittet multum quid mea?
Ego lepidus ineo gratiam
lube
Kunc iam
Fratri aedes fient perviae;

TERENTI

P.

296
Diifameret

Babylo

ille

viginti

minaa

ire ac facere?

390 Syre, cessas

Syrvs.
Quid ego?

Dbmea.
Dirue

Tu

illas

abi et traduce.

Geta.
Di

cum

tibi^

Bene

faciant,

Tam

ex animo factujn velle!

te

Demea,

video nostrae familiae

Demea.
Dignos

Quid

arbitror.

tu ais?

Aeschinvs.
Sic opinor.

Demea.
895

Quam

illanc

Multo est rectius

puerperam hac nunc duci per viam

Aegrotam.

Aeschinvs.
Nil

enim melius

vidi^

mi pater.

DeM EA.
Sic soleo. Set

eccum Micio egredilur

MICIO. DEMEA.

foras.

AESCHINVS.

Micio.
lubet frater? ubi

is

est?

Tun' iubes hoc, DeV. 5.

mea?

Demea.
Ego vero iubeo et hac re et aliis omnibus
900 Quam maxume unam facere nos hanc familiam,
Colere, adiuvare, adiungere.

Aeschinvs.
Ita ([uaeso, pater.

ADELPHI.

2C|7

Micio.
Haut

cemeo.

aliter
^

^.Demea.

Imo
Priinum huius uxori

est

hercle ita nobis decet.

mater

Micio.
Est.

Quid postea?

Demea.
Proba

modesta,

et

Micio.
Ita aiunt.

Demea.
Natu grandior

; .

. ,

Micio.
905 Scio.

Demea.
Parere iamdiu haec per annos non potest,

Nec, qui eam respiciat, quisquam

est; sola est.

Micio.

Quam

hic

rem

agit?

DeME A.
Hanc

te

aequom

est

ducere; te, operam, ut

fiat

dare.

Micio.

Me

ducere autem?

Demea.
Te.

Micio.

Me?
Demea.
Te, inquam.

Micio.
Irieptis.

D E M E A.
Si tu sis

Hic

faciat.

Aeschinvs.

Mi

pater!

^
^

homo,

298

TERENTI

P.

Micto.
Quid?

tu,

Aeschine, huic auscoltas?

Demea.

Nihil agis:

If'

910 Fieri alite||non potest.

Micio.
Deliras.

.fc

Aeschinvs.

Sine te exorem^ mi pater!

Micio.
Insanis? aufer!

ME

Df.

A.

Age, da veniam

filio.

ci o.
Satin' sanus es?

Novus maritus ego anno demum quinto

et sexa-

gesimo
decrepitam ducam? idne
auctores mihi?

Fiam atque anum

estis

Aeschinvs.
Fac: promisi

illis.

Micio.
Promisti autein? de te largitor, puer!

Dem ea.
gi5 Age

quid,

si

quid

te

maius oret?

Micio,
Quasi non hoc
Demea.

Da

jit

maxumum

veniam!

Aeschinvs.

Ne

gravare

F.

M E A.

Fac! promitte!

Micio.

Non
Aeschinvs.
Non,

nisi te

exorem.

omittiiis

ADELPHI.

299

Micio.
Vis est haec quidem.

Demea.
Age

prolixe, Micio.

Micio.
Et5i

hoc mihi pravom, ineptiim, absurdum atquo

alienum a vita mea

Videtur,

si

vos tantopere istuc voltis,

fiat!

D M E A.
Bene
920 Merito te

facis;....

Aeschinvs.
deamo.

Demea.
Verum ....
Micio.
Quid?

Demea.
Ego dicam, hoc cum

M
Quid nunc, quod

quod

fit,

volo.

c I o.

restat?

Deme A.
Hegio cognatus his est proxumus,
AdHnis nobis, pauper: bene nos aliquid facere illi,
decet.

Micio.
Quid

facere

Demea.
Agelli est hic sub urbe paulum,

quod

locitas foras;

Huic demus, qui fruatur.

Micio.
Paulum id autem?
D E M e A.
Si multum
925 Faciundum

est:

Postremo nunc

est,

tamen

huic pro patre est, bonus est,

noster est: recte datur.

meum

illud
tu,

verbum
Micio,

facio,

quod

5oo

TERENTI

P.

Bene

et sapienter

dixd dndum: vitinm

omnium

Quod nimium ad rem

commune

est,

senecta attenti sumus.

in

hanc maculam nos decet

;v

EiFugere

dictum

est vere et re ipsa fieri oportet^

Micio.

Micio.

950 Quid

quidem, quando hic

istic? dabitur

AEscH

NV

volt.

s.

Mi

pater!

Demea.
Nunc

Frater es germanus pariter

tu mihi

animo ac corpore.

Micio.
Gaudeo.

D F M E A.
Suo

sibi gladio

SYRVS.

hunc iugulo.

DEMEA. MICIO.
AESCHINVS.
S YRVS.

Factum

est,

quod

Demea.

iussisti,

V.

6.

D E M E A.
Frugi

homo

es.

Ego edepol hodie mea quidem

sentcntia,

Liberum Syrum

aequom
Micio.

lieri,

iudico.

Istunc liberum?

935

Quodnam ob factum?

D R M E A.
O
Ego

istos vobis

Muha.
Syrvs.
noster Demea, edepol

vir bonus!
usque a pueris curavi ambos se-

dulo^

ADELPHI.

301

Docui, monui, bene praecepi semper, quae potui,

omnia.

Demka.
Res

adparet;

quidem porro haec, obsonare

et

cum

Hde,

Scorttun adducere, adparare de die convivirun,

940

Non

mediocris hominis haec sunt

officia

^.

Syrvs.

lepidum caput!

DeME A.
Postremo hodie in

psaltria ista

emunda

hic adiu-

tor fuit;

Hic curavit: prodesse aequom

est;

alii

meliores

erunt

Denique hic

volt

fieri.
,

Micio.
Vin' tu hoc
Aeschiitvs.

fieri?

Cupio.

Micio.
Si

Tu

vis, Syre,

quidem

liber

Bene

facis.

eho huc accede ad me!

esto.

Syrvs.
q45 Omnibus gratiam habeo et seorsum

tibi

praeterea,

Demea.

Demea.
Gaudeo.

Aeschinvs.
Et ego.

Syrvs.
Cedo,

uti

Phrygiam ut una mecum

iam hoc perpetuum fiat

gaudium^
videam liberam, uxorem

meam.

D E M E A.
Optiunam quidem mulierem.

30

P,

TERENTI
Srmvs.

Et quidem

Hodie

mammam

prima

tiio

nepod, haitu

filio,

dedit haec.

Demra.
'

^S^

Si

quidem prima

dedit,

Hercle vero serio,

est quin emitti

haud dubium

aequom
Micio.

siet.

Ob eam rem?
Demea.

Ob

eam. Postremo a
quanti

Di

tibi,

est,

me

argentum,

sumito.

S YR vs.
omnes semper optata
omnia
Demea,

ofFe-

rant!

Micio.
Syre, processisti hodie pulchre.

Demea.
quidem porro, Micio,
atque huic aliquid pau-

Si

Tutun tu officium

facies

lum prae manu

955 Dederis, unde

utatur: reddet tibi cito.

Mi cio.
Istoc vilius.

Demea.
Frugi

homo

est.

Syrvs.

Reddam hercle: da modo!

Aeschinvs.
Age, pater.

Micio.
Post consulam.

Dbmba.
Faciet.

Syrvs.

vir

optume!

Aeschirvs.

pater mi festivissunie!

ADELPHI.

303

Micio.
Quid

istuc?

quae res tam repente mores mutavit

tuos?

Quod-prolubium, quae

istaec subita est largitas?

Demea.
Dicam
960 Id ut ostenderem, quod

tibi:

te isti facilem et festivom

putant,

Id iion

fieri

ex vera vita neque adeo ex aequo et

bono,
Fieri adsentando, indulgendo, largiendo, Micio.

Nunc adeo,

si

ob eam rem vobis mea

vita invisa,

Aeschine, est,
Quia non iusta, iniusta, prorsus omnia omuino
obsequor,

965 Missa facio: efFundite, emite, facite, quod vobis

lubet;

Set

si

id voltis potius, qiiae vos propter adole-

scentiam
magis impense cupitis, consulitis
parum,
Haec reprehendere et corrigere quem, obsecundare in loco,
'
Ecce me qui id faciam vobis.

Minus

videtis,

Aeschinvs.
Tibi, pater, permittimus:

970 Plus

scis,

quid facto opus

est.

Set de fratre quid

fiet?

Demea.
Sino

Habeat; flnem in

istac faciat.

Micio.
Istuc recte.

Caktor.
Plaudite.

/s

.^,

a#i*e.