BLM 1

GENEL BLGLER
1.1 Genel
Endstri devriminde grld ki ; kaliteyi arttrmak ve ktlesel (ok sayda) retim iin
mekanizasyon ve otomasyon uygulamalarna gerek vardr.
Mekanizasyon sistemlerinde retimin kalitesini istenen seviyede tutmak iin alanlarn
ok iyi eitilmi , tecrbeli olmas ve zamanlama fonksiyonlarnn da tam olmas gerekir.
Mekanizasyondan otomasyona gei iin ilk uygulamalarda kam kontroll makineler
kullanld. Bu kontrol sistemi sadece bir makine iin geerli idi. Dier bir retim srecine ayn
sistemi uygulamak olanakl deildi.
1900 l yllarn banda retim srelerinde elektrikli anahtarlama sistemleri youn
olarak kullanlmaya baland. Mekanik sisteme yn veren otomasyon sistemlerinde elektrikli
kontrol devreleri ile donatld. Bu devrelerde kullanlan temel elektrik eleman uan bile
yaygn olarak kullanlan rledir. Rlenin bir kontrol sisteminde stlendii balca grevler
unlardr:

Dk g seviyelerinden yksek g seviyelerine gemek.

Kontak oaltmak.
Bobin ve kontak tarafndaki gerilimi birbirinden izole etmek.
Bellek eleman olarak ilev grmek.

Bu zellikleri sayesinde rleler otomasyon sistemlerinde gerekli lojik balantlarn

yaplabilmesini salamaktadr. Rleli uygulamalarda kaml sistemlerde grlen mekanik
anma sorunlar grnmemekle birlikte kontaklar ark nedeni ile anmakta veya ilevleri
bozulmaktadr. Rleli kontrol sistemlerinde de kontrol devresi sadece bir kontrol iini
yapabilecek ekilde gerekletirilir. Kontrol sisteminde yaplacak deiiklik iin kablo
balantlarnn yeniden yaplmas gerekir.
Endstriyel retim srelerinde otomasyon uygulamalarna ihtiya arttka aratrma
gelitirme almalar bu ihtiyalara cevap verecek rnleri gelitirmeye ynelmitir. Yar
iletken devre elemanlarnn gelitirilmesi ile yar iletken devre elemanlarndan meydana gelen
rleler kullanlmaya baland. Bu rlelerin hareketli paralarnn olmamas nedeni ile anma
ve ark gibi sorunlardan da kurtulmu olundu. Yar iletken devre elemanlar teknolojisindeki
gelimelere paralel olarak meydana gelen bilgisayar konusundaki gelimeler endstriyel
otomasyon uygulamalarna byk yenilikler getirmitir.
Bilgisayar teknolojisindeki yeniliklere endstriyel retim srelerinde kullanlmas iin
gelitirilen PLCler ekleninceye kadar elektrikli kontrol devreleri rleli lojik balantlar
yardmyla gerekletirilmitir. zellikle byk sistemlerde rle saysnn ok olmas nedeni
ile byk kontrol panolarna ihtiya duyulmakta , montaj ve bakm almalarna fazla zaman
ayrlmakta idi.

Endstriyel retim srelerinde bilgisayarlarn etkin olarak kullanm PLClerle

balamtr. PLClerin kullanlmaya balanmasndan sonra ok karmak kontrol sreleri
endstriyel bilgisayar da denebilecek bu elemanlarla gerekletirilmeye balanlmtr. Klasik
kontrol panosu iinde bulunan elektromekanik elemanlarn (rleler , zaman rleleri , sayclar)
hemen hepsi PLC iinde bulunmaktadr.
PLC ; programlanabilir lojik kontrol organlarnn ksaltmas olarak literatre yerlemitir.
Baz literatrlerde PLC yerine PC (Programmable Controller) kullanlmaktadr. Siemens
literatrnde de PC olarak kullanlmaktadr. Bu isimlendirme bazen kiisel bilgisayar
(Personal Computer) ksaltmas ile karklk yaratmaktadr.
Gnmzde PLCler endstriyel uygulamalarn pek ok alannda kullanm yeri
bulmutur. Ancak otomasyon srelerinde genellikle pnmatik kontroln ilemci grubu olarak
kullanlmaktadr. Bir kontrol srecinde makinenin iinde bulunduu durum alglayclar
tarafndan alglanmakta ve bu bilgiler PLC giri modlne alnmaktadr. PLC de ilenen
bilgiler k modl yardm ile i elemanlarn tetikleyecek kumanda elemanlarn
enerjilemektedir. Bu elemanlar pnmatik kontrolde selenoid valf bobinleri olmaktadr.
PLClerin kontrol sistemlerinde kullanlmas sistem tasarm , iletime alnmas ve bakm
almalarnda byk kolaylk getirmektedir.
1.2 Giri
Son yllarda , endstriyel retim tesislerinin kontrol devrelerinde programlanabilir
mikroilemci tabanl cihazlarn youn olarak kullanlmakta olduu ve yurdumuzda da bu
yndeki eilimin artt gzlemlenmektedir. Bu cihazlar Programlanabilir Kontrolr (PCs) ,
Programlanabilir Lojik Kontrolr veya Programlanabilir Otomasyon Cihazlar olarak
anlmaktadr. Bu cihazlarn yurdumuza ilk olarak PLC ad altnda girmeleri nedeniyle , bu
konuda alan teknik elemanlar genellikle PLC adn kullanmay tercih etmektedir. Fakat bu
cihazlarn lojik balantlara dayanan kumanda ileminden baka , ierdii baz matematik
fonksiyonlar ve PID gibi kontrol modlleri ile geri beslemeli kontrol sistemlerinde de
kullanld grlmektedir. Bu nedenle , bu cihazlara Programlanabilir Kontrolr PCs
denilmesini savunanlar ounluktadr. Programlanabilir Kontrolr PCs ksaltlm
syleniin kiisel bilgisayarlara verilen ksaltma ismi PC ile kartrlmamas iin s taks
eklenmitir. Birok PLC reticisi firmann bu ismi kullanma eilimi gittike artmaktadr.
Sadece lojik fonksiyonlar ieren makinelere PLC denilmesinin daha uygun olduu
sylenebilir.

BLM 2
PLC ETLER
2.1 PLC eitleri
Motor kontrol devrelerinde veya dier yklerin kumandasnda deiik zelliklere sahip
kumanda elemanlar ve kumanda sistemleri kullanlmaktadr. Genel olarak kumanda
sistemlerini iki grupta ele alabiliriz.
Bunlar;
Klasik kumanda sistemleri ve Elektronik kumanda sistemleridir.
Klasik kumanda sistemleri ounlukla mekanik alp kapanan kontaklarla yani ; buton ,
kontaktr , zaman rlesi vb. gibi elemanlarla gerekletirilir
Elektronik kumanda sistemleri ise iletim ve kesime geen diyot ,transistor ,entegre ( IC )
gibi yar iletken elemanlarla gerekletirilir.
Bir kumanda devresi gerekletirilirken hangi tip sistemin tercih edilecei deiik
ltlere bakarak (ekonomiklik , alma sresi , g harcamas , boyutlar , sya dayanrl
vb.) kararlatrlr. Fakat bu iki sistemin de ortak bir zellii vardr. Tesisi yaplan kumanda
devresi belirli bir alma eklini gerekletirir. Yani bu haliyle sabit bir tesis zellii gsterir.
Baka bir alma eklini gerekletirecek kumanda devresinin tesis edilmesi iin ya yeni
kumanda elemanlar ile ya da eskileri ile devre balantlarnn yeniden yaplmas gerekir.
Doal olarak devre balantlarnn yeniden yaplmas demek , elemanlarn birbirlerine
iletkenlerle lehimlenerek veya vidalarla tutturularak balanmasdr. Sonuta yeni bir sistem
uygulanacanda balantlarn ve elemanlarn deitirilmeden yeni sisteme adapte olunmasn
salayacak bir sistem aray ortaya kmtr. Bu yeni kumanda sistemi , yeni kumanda
devreleri iin devre balantlarnn lehimleme veya vida balants olmakszn yaplmasna
imkan salayan " Programlanabilir Kumanda " sistemi olarak adlandrlmtr.
Programlanabilir Kumanda Cihaz ,PLC ( Programmable Logic Controller) veya PLC
olarak ksaca gsterilir.Gnmzde PLC'lerin olduka geni kullanm alan olumutur.
Bunlardan bazlar enerji datm sistemleri ,fabrika otomasyonu ,asansr tesisatlar ,
konvayrler vb.
Bu PLCler kullanm alanlarnn farkllndan dolay tek eit deildir , farkl firmalar
tarafndan ve farkl eitlerde retilmilerdir. rnein ; MITSUBISHI , HITACHI ,
TELEMECANIQUE , OMRON , TEXAS INST , ALLEN-BRADLEY ve SIEMENS.
Bunlarn da kendi aralarnda piyasada farkl eitleri bulunmaktadr; mesela SIEMENS
firmas nceleri SIMATIC S5i retmitir daha sonra bir st modeli olan SIMATIC S7 yi
kartmtr.

BLM 3
PLCLERN LEVLER ve YAPISI
3.1 PLClerin levleri
3.1.1 PLClerin Temel levleri
Kontrol sistemlerinde belli lojik balantlarn yaplmas gerekir. Belirli girilerin
salanmas yada salanmamas durumunda sisteme ait durumun deitirilmesi iin baz
klarn retilmesi gerekir. Bu da PLCler tarafndan salanr. PLClerin bu ilevini yerine
getirebilmesi iin aadaki ilevleri yerine getirebilmesi gerekir.
Temel ve kombinasyonal lojik ifadeler (AND , OR , AND-NOT , OR-NOT)
Zamanlama ilevi
Sayc ilevi
Bunlardan baka deiik matematiksel ilevleri ; oransal (proportional) , trev
(derivative) ve integral (entegral) (PID) ilevlerini gerekleme kapasitesine sahip
programlanabilir kontrol cihazlar da vardr.
3.1.2 Endstriyel Otomasyon Devrelerinde PLCnin Tercih Edilmesinin Nedenleri
Kontrol devresinin ilevi yazlmla salandndan , kontrol devresini tasarlamak ,
rleli bir devrenin tasarmndan daha kolaydr.
Btn kontrol ilevleri yazlmla gereklendiinden , farkl uygulama ve alma
programlarn salamak ok kolaydr.
Rleli kontrol devrelerine gre ok az yer kaplarlar.
Gvenilirlii yksek , bakm kolaydr. Devrelerde arza aramay kolaylatrr.
Bilgisayarla ve dier kontrolrle haberleme olana vardr. Bu zellii bilgisayarl
otomasyon ilevine olanak salar.
Arza yapma ihtimali azdr. Bir PLC iin arzalar aras ortalama yaklak olarak 8000
saattir.
Kt evre koullarnda , zellikle tozlu ortamlarda , rleli kumanda devrelerine gre
daha gvenilirdir.
Kontrol algoritmasnn tasarm kolaydr. Bu konuda alan personele zaman ve
emek tasarrufu salar.
3.1.3 PLC ile Bilgisayarl Kontrol Sistemlerinin Karlatrlmas
PLClerin alma ilkeleri bilgisayarlarn alma ilkelerine ok benzer. Ancak bu
sistemleri birbirinden ayran birinci etken , PLCler endstriyel retim sistemlerinin alma
blgelerinde bulunan yksek derecede elektriksel grlt , elektromanyetik bozucular ve
yksek scaklklara dayankl olarak imal edilmeleridir. Bilgisayarlar ve mikroilemciler bu
evresel etkenler daha az dayankllk gsterir.
kinci nemli ayrm konusu ise ; PLClerin programlama , kullanm ve arza arama
ynlerinden daha uygun olanaklar sunmasdr.

Dier bir ayrm , PLCleri bir program batan sona doru akan bir ekilde koturur.
Bilgisayarlarda ise programlar deiik sralarda ok esnek bir ekilde altrlr. Bu
dezavantaj son yllarda gelitirilen PLClerde giderilmitir. Bugnk gelimi PLClerde de
ok esnek olarak almak olanakldr.
3.2 Genel Olarak PLC Yaps
Programlanabilir Lojik Kontrolrler PLC otomasyon devrelerinde yardmc rleler ,
zaman rleleri , sayclar gibi kumanda elemanlarnn yerine kullanlan mikroilemci temelli
cihazlardr. Bu cihazlarda zamanlama , sayma , sralama ve her trl kombinasyonal ve
ardk lojik ilemler yazlmla gereklenir. Bun nedenle karmak otomasyon problemlerini
hzl ve gvenli bir ekilde zmek olanakldr.
PLCler ana ksmdan meydana gelir.
Merkezi ilem blm
Giri k blm
Program giri eleman
3.2.1 Merkezi lem Birimi ve Bellek
Giri deerini iaret giri belleinden okur. Program belleine yklenmi olan program
yrtr. Sonu deerlerini k sinyal belleine yazar.
Merkezi ilem biriminin almas ise u ekilde olur:
Merkezi ilem birimi ve bellek eleman PLC ye lojik balantlar yapma olana verir.
almalar aada verilen ilemlerin srekli yinelenmesi eklinde gerekleir.
1.
2.
3.
4.
5.

Giri tarafndan gelen bilgileri deerlendirerek kontrol edilen srecin durumunu

srekli gzetleme
Giri bilgilerini deerlendirerek bellekte yazl program altrma.
k iaretinin gerekli olup olmadna karar verilmesi
k gerekiyorsa k biriminin ilgili kna iaret gnder
Birinci adma dn ve ayn ilemlerin yeniden gereklenmesi

CPU , bellek elemanlar ile birlikte PLC ye mantk yrtme yetkisi veren blmdr.
Lojik balantlarn yapld blm CPUdur. CPUnun alaca iletim sistemi ile
belirlenir. Bu iletim sistemi retici firmalara gre deiiklikler gsterir. Ayn mikroilemciyi
kullanan iki firmaya ait PLCler bile iletim sisteminin farkllndan tr deiik sonular
verebilir. Performanslar farkl olabilir. letim sistemi kullancya ak deildir. Aadaki
ekilde bu etkileim gsterilmitir.

LETM
SSTEM
-

CPU

I/O ileme
Diyagnostik
Kontrol prog.
yrtlmesi

Kontrol Program

ekil 3.1 PLC almas prensip emas

3.2.2 PLClerde Tarama
Uygulama programnn yrtlmesi srasnda CPU btn girileri okur , kontrol
mantnn gerektirdii ilemleri yaparak k ularna enerji verir veya verilmi olan enerjiyi
keser. Bu okuma , program yrtme ve klarn durumlarn buna gre yenileme ilemine
tarama denir. Bu tarama iin gerekli sre 1 100 milisaniye arasnda deiir. PLC retici
firmalar bu sreyi genellikle uygulama programnn kulland bellek miktarna bal olarak
verir. rnein 7ms/1k program eklinde.
Tarama , girileri okuma , denetim mantn gerekletirme ve klar yenilemeden
oluan srekli bir sral sretir.
Tarama hz PLC seiminde nemli bir parametredir. rnein kontrol edilen srete 6
milisaniye iinde iki defa durum deitiren iaretler var ise programda bunlarn izlenmesi 12
milisaniyelik tarama hz olan bir PLC ile yaplamaz. nk tarama srasnda bu iaret durum
deitirip , yine eski durumuna rnein 1 iken 0 veya 0 iken 1 durumuna geebilir.
Byle bir durumda daha hzl tarama yapan bir PLC veya zel I/O modlne sahip devre
kullanlr.
3.2.3 Bellekte Yer Alan Bilgiler
Belleklerde aada belirtilen drt ayr grup bilgi yer alr.

Ynetim program veya iletim sistemi:
letim sistemi herhangi bir mikroilemciyi PLC haline getiren programdr. evre
birimleri ile iletiim salar , kontrol programn yrtr.

Kontrol uygulama program:
Belirli bir kontrol grevi iin yaplm programdr. Ladder diyagram veya dier
programlama dillerinden birinde yazlm olabilir.


Veri tablolar:
Bu alanda kontrol ileminin gerekletirilmesinde kullanlacak denklem sabitleri , zaman
ve sayma ilemleri iin n deerler ve uygulamal programnn kullanlaca dier
sabitler gibi veriler saklanr. Burada ayrca son olarak okunan sistem girileri ve son
olarak dar verilen sistem klar da bulunur.

Yazboz (sctratch) alan:
Burada program tarafndan kullanlacak geici deerler bulunur. Ana bellek (veri
tablolarnn olduu yer) yerine bu bellek a0lannn kullanm , bu verilere ok ksa srede
ulalmasn salar.
Yukarda aklanan deiik bilgi trleri , zellikleri nedeni ile deiik bellek trlerini
gerektirirler. rnein iletim sistemi devaml olarak kalmal , g kesilmelerinden
etkilenmemelidir. Fakat bu tr bir bellek uygulama program iin uygun olmayabilir , nk
kullanc bu program kolaylkla deitirebilme olanana sahip olmak ister.
Bellek trleri uucu (volatile) ve kalc (nonvolatile) olmak zere iki genel snfa
ayrlabilir. simlerinden de anlalaca zere uucu bellekteki bilgiler , bellek besleme
enerjisi kesilirse kaybolur. Bu bilgilerin kaybolmamas iin srekli olarak enerji salanacak
bir yedek (backup) pil kullanlmaldr. Kalc bellerde ise bilgi kalcdr. Besleme gerilimi
kesildiinde bilgi kaybolmaz.
3.3 Bilgi Saklama Ortamlar Bellek Tipleri
3.3.1 Uucu Bellekler
-

RAM
- STATK
- DNAMK

3.3.2 Kalc Bellekler

- RAM
- EKRDEK
- EEPROM
- NOVRAM
- ROM
- ROM
- PROM
- EPROM
-EAPROM
3.3.3 Rasgele Eriimli Bellek (Random Access Memory RAM)
Bu tr bellekler genellikle bipolar (iki kutuplu) veya MOS (Metal Oxide Semiconductor)
retim teknii ile imal edilir ve hem okunabilme hem de yazlabilme zelliklerinden tr yaz
oku bellek olarak da isimlendirilir.

PLClerde uygulama programlar genellikle RAM belleklerde saklanr. RAM bellek

programn kolaylkla yazlabilmesine , deitirilebilmesine ve veri giriine olanak salar.
Dier bellek trlerine gre bal olarak daha hzl olmalar olumlu bir zelliktir. Programn
RAM iinde kalc olmas pille salanr. Baz kritik uygulamalarda pil destekli (battery
backup) RAM bir EPROM LA birlikte kullanlr. Bylece kalc ve uucu belleklerin btn
avantajlarndan yararlanlm olur.
3.3.4 Salt Oku Bellek (Read Only Memory ROM)
Bu tr bir bellek gz yalnz okunabilir iine yazlamaz. letim sistemleri gibi srekli
olarak ayn kalan , deitirilmesi veya ierisine bilgi yazlmas hi gerekmeyecek yazlmlar
iin ideal bellek trdr. Ayrca sins , kosins , logaritma gibi fonksiyon tablolar , arpma ,
blme tablolar bu tr bellek iinde saklanr. RAMlar gibi bipolar ve MOS teknolojisi
kullanlarak retilirler. retim srasnda kullancnn istemi olduu bilgi bellee yaklarak
yazlr. Bu yaplar ile elektriksel grltlerden ve besleme geriliminin kesilmesinden
etkilenmezler. PLClerde iletim sistemlerinin depolanmas iin genellikle bunlar kullanlr
fakat uygulama programlarnn kullanlmas iin ok seyrek kullanlr.
3.3.5 Programlanabilir Salt Oku Bellek (Programmable Read Only Memory PROM)
ROM belleinin bir tr olup kullanc tarafndan , onun isteine uygun bir ekilde , zel
gerelerle yalnz bir defa iin programlanabilir. ROM bellekten daha pahal fakat RAM
bellekten daha ucuz olup PLClerde nadiren , o da genellikle bir RAM iin srekli depolama
destei olarak kullanlr.
3.3.6 Silinebilen Programlanabilir Salt Oku Bellek (Erasable PROM EPROM)
zel bir PROM tr olup kullanc tarafndan silinebilir ve yeniden programlanabilir. Bu
amala yongann muhafazas zerine bir pencere almtr. Mor tesi k kullanarak 20
dakika kadar sre iinde btn bellek ierii silinebilir. Yeniden programlama iin zel bir
gere (EPROM programlayc) gerekir.
EPROM uygulama programlarnn kalc olmas gerektiinde , fakat program
deiikliklerinin veya evrim ii bilgi yazlmasnn beklenmedii durumlarda kullanlabilecek
en uygun bellek trdr. zellikle program gelitirilmesi srasnda ve daha sonra , eer retim
hacmi ROM retimi iin gerekli maskeleme bedelini karlayamayacak dzeyde ise kullanlr.
3.4

Giri / k Birimi

PLC ile kontrol edilen sistem arasndaki iletiimi salar. aret bellei ve ara devreden
meydana gelir. Giri ve klar genellikle I/O (Input/Output) olarak isimlendirilir. I/Oun
temel ilevleri unlardr:
-

Girilerin herhangi birine iaret gelip gelmediini srekli kontrol etmek , gelmise
bunu deerlendirmek.
Merkezi ilem biriminden gelen iaretleri k lojik seviyesine gelitirmek.

3.4.1 Giri Birimi

Kontrol edilen sisteme ilikin basn , seviye , scaklk alglayclar , butonlar ve snr
anahtar gibi iki deerli iaretler (var yok , 1 veya 0) giri birimi zerinden alnr. Genellikle
giri gerilim seviyesi biimindedir. Gerilim seviyesi deerleri 24 V , 48 V , 100 120 V , 200
240 V doru veya alternatif akm olabilir.

ekil 3.2.a - 220 V AC gerilimle uyarlan bir giri birimi

ekil 3.2.b - 24 V DC gerilimle uyarlm bir giri birimi

PLC giri birimine gelen bir iaretin lojik 1 seviyesinde olabilmesi iin bir alt snr ;
lojik 0 kabul edilmesi iin de bir st snr vardr. Giri bilgisinin doru olarak alnabilmesi
iin iaret gerilim seviyesinin bu deerleri salamas gerekir. rnein ekil 3.2.ada verilen
giri devresinden verilen iaretin 1 kabul edilmesi iin gerilim seviyesinin maksimum (OFF
Voltage) 40 V olmas gerekir. 40 120 V arasndaki deerlerin kullanlmamas gerekir. Bu
devede giri akm 10mA ; iaretin alglanmas iin geen zaman (gecikme zaman) 35 ms
(ON DELAY) , 55ms (OFF DELAY) dir. PLC reticileri bu deerleri katalogda belirtir.
3.4.2 k Birimi
Kontrol edilen sistemdeki , kontaktr , rle , selenoid gibi kumanda elemanlarn harekete
geirmeye uygun donanmda olan birimdir. Bunlar ; rle kl , triyakl veya tranzistrl
olabilir. zellikle alma srasnda ok sayda , yksek hzl ama kapama gerektiren
durumlarda ; doru akmda tranzistrl , alternatif akmda triyakl olan klar tercih edilir.

PLC zerinde klardan byk akmlar ekilmez. ka ilikin kapasiteleri PLClere

ilikin kataloglarda verilir.
k birimi iin kontak kl (rleli) bir devre ekil 3.3.ada , tranzistr kl bir devre
de ekil 3.3.bde verilmitir.

ekil 3.3.a - Kontak kl devre

ekil 3.3.b - Tranzistr kl devre

Kk boyutlu iler iin kullanlan PLClerde giri ve k birimi , merkezi ilem birimi ,
yksek hzl sayc vs. tek modl iindedir. Daha geni kapsaml uygulamalarda kullanlan
gelimi byk boyutlu PLClerde bu birimler ayr modller halindedir.
3.5

PLClerin Programlanmas

PLCler ya bir programlama cihaz ile veya uygun bir yazlm yardmyla bilgisayarla
programlanabilir. Programlama cihaz ile programlamada her deiik marka PLC iin zel
programlaycya ihtiya duyulmas asndan sorun olabilir. Bilgisayarda uygun yazlmla
programlamada da belli bir yazlma gereksinim duyulur. Bilgisayar programlama ynteminde
ayrca PLC ile bilgisayar arasndaki balanty yapmaya yarayan bir balant kablosuna da
gerek vardr.

10

3.5.1 Programlama Birimi

PLCleri programlamak amac ile kullanlan ortamdr. Tasarlanan kontrol devresinin
yazlmasn , PLC ye aktarlmasn ve istenirse alma srasnda G/ durumlarnn
gzlenmesini salar. Ayrca giri klara istenilen durumlar verilerek programn almas
izlenebilir.
PLCleri programlamak iim kiisel bilgisayarlar da kullanlabilir. Bu amala bilgisayara
yklenen derleyici programdan yararlanlr.
3.6 Dier PLC Elemanlar
Yukarda ksaca deinilen PLClere ilikin birimlerden baka , program yedeklemek ve
baka bir PLC ye aktarmak iin EEPROM modl , giri k saysn arttrmak iin
genileme birimi g kayna , enerji kesilmeleri srasnda PLCyi besleyen yedek g
kayna (pil) gibi elemanlar bulunur.

11

BLM 4
PLCLERN PROGRAMLAMA MODLARI
4.1 PLClerin Programlama Modlar
Kullanc tarafndan yazlan ve bellekte saklanan program , verilen bir sre durumu iin
doru denetim iaretlerinin retilmesini salar.Bu programn yazl biimi (programlama
dili) eitli trlerden biri olabilir.ilk olarak kullanlan dil ; rleli kontrol sistemlerinde
kullanlan merdiven diyagramlarna (Ladder diagram) benzer bir biimde idi. Bu
programlama yntemi hala en yaygn olarak kullanlan programlama yntemidir.
Bir deer programlama yntemi , Boolean dilinde programlamadr. Son zamanlarda
BASIC gibi st seviye dilleri ile de PLCleri programlamak mmkn olmaktadr.
Programlama arac , programlayc ile PLC arasndaki balanty salar. En basit ekil ,
PLClerin yanndaki bir tu takm veya PLC ye bal bir kablo ile balanan , elde tutulan ,
bir dizi ilev tuundan meydana gelmi bir aparattr. Daha gelimi ekillerinde ekran ve
klavye bulunur. Bu olanaklarla programn daha iyi bir ekilde grlmesi ve otomatik program
dokmantasyonu salanr. PLCler iin gelitirilmi olan programlama dilleri , kontaktrl ve
rleli kontrol devreleriyle uraanlarn kolayca anlayp uygulayabilecei ekilde
tasarlanmtr. lemlerde BOOLE cebri ilikileri geerli olup aadaki programlama
yntemlerinden sz edilebilir.
-

Deyim listesi (Statement List)

Kontak plan (Ladder Diagram)
Lojik ema (Flow Chart)
Matris programlama
BASIC
C++ programlama dili

Bu programlama yntemlerinden deyim listesi ile programla , genellikle el ile

programlama elemanlarnda kullanlr.
Kiisel bilgisayarlarda her yntemi de kullanmak olanakldr. Aada baz
programlama yntemlerine ait rnekler verilmitir. Bu rneklerde birbirine seri kontak bal
kumanda devresi programlanmtr.

Deyim listesi ile programlama ;
A I 0.0
A I 0.1
= Q 0.0
BE

Eer 0.0 giriinde iaret var ise

VE 0.1 giriinde iaret var ise
0.0 kna iaret gnder
Blok sonu

000 LD 00
001 AND 01
OUT 20
END

Eer giri 0.0 da iaret var ise

VE giri 0.1 de iaret var ise
20 numaral ka iaret gnder.
Son

12


Kontak gsterimi teknii (Ladder Diagram) ile programlama ;

ekil 4.1 - Ladder programlama yntemi

Lojik diyagram teknii ile programla ;

ekil 4.2 - Lojik ema programlama ekli

Yukarda verilen program blmlerinden grlecei zere PLCler iin yazlan
programlamalarda ekil ve yazm farkllklar grlmektedir. Bu nedenle herhangi bir PLC
ye ilikin bir deyim listesi programnn yazlabilesi iin elde bulunan PLC ye ait komut
kmesinin ve ilevlerinin bilinmesi gerekir. Uygulamada her PLC ye ilikin komut kmesi ,
ilevleri ve program rnekleri el kitaplarnda verilir.

13

Kontak plan ile programlama teknii ile yazlan programlar biim olarak birbirine
benzemekte , sadece giri k sembollerinin (kodlarnn) ve PLC iin adreslerin (sayc ,
zamanlayc gibi) kodlar deimektedir. Lojik diyagram programlama teknii ile
programlamada biim olarak benzerlik vardr. Programlamada genellikle ayn tip semboller
kullanlmaktadr. En ok kullanlan ortak semboller aadaki ekillerde verilmitir:

ekil 4.3.a - VE (AND) kaps

ekil 4.3.b - VEYA (OR) kaps

ekil 4.3.c - VEYA (EXOR) kaps

ekil 4.3.d - DEL (NOT) kaps

ekil 4.3.e - VE DEL (NAND) kaps

ekil 4.3.f - SR FLIP FLOP

Programlama teknikleri yazl biimine gre iki gruba ayrlabilir. Bunlar ;

-

Genellikle kk boyutlu PLClerde kullanlan adm-adm programlama (lineer

programlama)
Byk boyutlu PLClerde kullanlabilen yapsal programlama biimindedir.

Lineer programlamada deyimler srasyla yrtlr ve bir evrim boyunca btn

deyimler ileve girer. Yapsal programlamada ise programlar bloklar halinde oluturulur ve
bir organizasyon blou yazlarak bir evrimde hangi bloklarn yrtlecei belirlenir. Yapsal
programlamada bir evrim boyunca program belliindeki programn btn deyimlerinin
ilenmesi zorunluluu yoktur. Organizasyon blounda belirtilen prosedre gre baz bloklar
ileme girmeyebilir. leme girmeyen bloklara ilikin sonular iaret belleinde tutulur.
Hangi programlama teknii kullanlrsa kullanlsn PLCler iin yazlan bir programn
yrtlme sreci ayndr. Bir PLC de yazlan programn PLC program belleine yklenip
altrlmas (koturulmas) ile gerekleen ilemler u ekildedir.

14

1. Adm:
Giri ve k durumlar okunur.
2. Adm:
Yazlan programa gre adm adm srasyla BOOLE cebri ilikilerine gre ilemler
yaplr. Bu ilemler yaplrken bir nceki admda hesaplanan deerler bir sonraki
admda kullanlr fakat giri belleinde ilem annda deien durumlar
deerlendirilmez. Ancak ok hzl deien giri iaretlerini kullanmak ve
deerlendirmek iin baz PLClerde hzl sayc girileri kullanlr. Bu girilere gelen
iaretler program iletimi srasnda bir tampon bellekte yada ayr bir saycda
depolanarak veri okuma noktasna gelindiinde deerlendirilir.
3. Adm:
Btn iler tamamlandktan sonra hesaplanan deerler k tamponuna (belleine)
yazlr ve tekrar birinci adma dnlr.
PLClerdeki programn yrtlmesi sonsuz evirimde alan bir program paras gibi
dnlebilir. PLClerde bir evrimin tamamlanmas iin geen sreye tarama zaman denir.
Tarama zaman PLC de kullanlan mikro denetleyici frekansna , program ierii ve
uzunluuna baldr. Tarama zaman kullanlan PLC trne gre 3ms 200ms arasnda
deiir. rnein 500 kelime (komut) kapasiteli ; 10 giri ve 6 kl bir PLC de G/ tarama
zaman 2.6 ms , program ileme zaman 12.4 msdir.
PLCler iin gelitirilmi olan programlama dilleri , kontakl (rleli) kontrol devreleri
tasarmclarn kolayca anlayp uygulayabilecei ekildedir. Kontakl kumanda devresinde
herhangi bir programlama teknii ile PLC ye gemek olduka kolaydr. Bununla beraber
kontakl kontrol devresine gre tasarlanm olan PLC program farkl sonular verebilir.
Bunun nedeni kontakl kumanda devreleri ile PLC arasndaki yapsal farkllklardr. Bu
farklar u ekilde aklanabilir.
Bir kontakl kumanda devresi BOOLE cebir aksiyomlarn tam olarak salamaz. rnein
aadaki ekilde verilen kontakl devrede her zaman VEYA aksiyonu salanmaz. Bu
devrede a + =1 eitliinin geerli olmad bir zaman aral vardr. PLClerde BOOLE
aksiyomlarna gre ilem yaplr ve btn aksiyomlar geerlidir.

ekil 4.4 - VEYA devresi

Kontakl kumanda devrelerinde her rle veya kontaktr paralel olarak alr. Yani ayn
anda rle ve kontaktr bobinleri enerjilenir ve kontaklar konum deitirir. PLClerde lojik

15

ilemler srasyla yaplr. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin ekil 4.5.adaki kontakl
kumanda devresi gz nne alnrsa durum yle olur.

ekil 4.5.a - Kumanda devresi

ekil 4.5.b - Ladder diyagram

ekil 4.5.a da verilen kontrol devresinde S1 butonuna basldnda K1 ve K2 rle

bobinleri ayn anda enerjilenir. Hangi rle nce devreye girerse o rle devrede kalr dieri
devreye giremez. Bu durum rlelerin zaman sabitleri ve balant iletkenlerinin diren ve
endktansna baldr. ekil 4.5.b de verilen kontak diyagram ayn devrenin bir PLC iin
yazlm bir program parasdr. Bu devrede S0 butonu 1 nolu PLC giriine , S1 butonu 2 nolu
PLC giriine balanmtr. K1 rlesi 11 nolu PLC kna ve K2 rlesi 12 nolu PLC kna
balanmtr. Eer bu program PLC ye yklenir ve S1 butonuna baslrsa , her zaman
devreye girmedii grlecektir. Bunun nedeni PLC de programn adm adm ileme
girmesidir. nk birinci satrdaki 11 nolu k deeri lojik 1 olacandan ve bu deer 2.
astra ilikin lojik deer hesaplanrken kullanlaca iin 2. satrn sonucu lojik 0 olacaktr.
Ele alnan bu rnekte ksaca anlatmak istediimiz udur : Kontakl kontrol devresinden
yararlanlarak yazlan bir PLC program amaca uygun almayabilir. Bu nedenle yazlan her
programn test edilmesi gerekir. Genellikle PLC programlayclarda veya kiisel
bilgisayarlarda kullanlan derleyici programlarnda bu olanaklar salanmtr.
Kontrol projesini ele alma yntemi ;
Bu gne kadar bir otomasyon sisteminin tasarm iin izlenen yol u ekilde idi :
-

Kontrol edilecek sistemin kullanc ve tasarmc tarafndan iyice tanmlanmas

Kontrol devresinin izimi
Kontrol panosunun ve makine zerinde bulunan elemanlarn birbirine balanmas

PLC li kontrol sistemlerinde kontrol sistemi u ekilde gerekleir.

-

Kontrol edilecek sistemin kullanc ve tasarmc tarafndan iyice tanmlanmas

PLC ye giri ve klarn balanmas

16

Programlama aleti veya bilgisayar aracl ile kontrol sisteminin davranlarnn

PLC ye retiminin yaplmas (kontrol yazlmnn hazrlanmas)

Aada bir kontrol sisteminin rleli veya PLCli olarak zm verilmitir.

ekil 4.6.a - Rleli sistem

ekil 4.6.b - PLCli sistem

Deyim listesi ile programlamada , PLC , alrken bu program satr satr srekli tarar.
Program srekli olarak deerlendirilir. Hangi satrn ilenecei bilgisi adres sayc denilen bir
blm tarafndan belirlenir. Aada bu duruma ilikin ematik gsterim verilmitir.
0

NOP 0

1
+1

U E 0.0

U E 0.1

= A 4.0

1022

1023

ekil 4.6.c - Programn ilemesi

17

.
.
.
.
.
.
.

U E 0.1

Adresin bir arttrlmas komut merkezi ilemciden gelir. Bu komutla adres sayc sradaki
deyimi deyim registerine gnderir. Merkezi ilemci bu deyimi deyim registerinden alr ve
gerekli ileme tabi tutar.
4.2 PLC'nin Kontrol Sistemindeki Yeri
PLC , kontrol sistemi iinde ilemci eleman grevini stlenir. PLC alglama
elemanlarndan gelen bilgileri iler ve klarna ikili veya analog iaret verir.

ALGILAYICILAR

PLC

KUMANDA ve
ELEMANLARI

Tablo 4.1 - PLCnin kontrol devresindeki yeri

PLC'ler genellikle ikili iaretleri iler. Ancak analog iaretleri ileyen PLC'lerde vardr.
Analog ilem iin, analog giri k olana tanyan PLC ye gerek vardr.
4.3 PLC almas
Bir PLC fonksiyon olarak balca iki blmden meydana gelir. Bunlardan birisi donanm,
dieri yazlmdr.Bu iki e birbirini tamamlayc nitelikte alr. Birbirinden ayr olarak
dnlemez .
4.3.1 Donanm
PLC'nin iinde bulunan elektronik ve yar iletken elemanlardan veya kartlardan meydana
gelir.
PLC ye gelen bilgiler bu elemanlar sayesinde alnr,ilenir ve ka ynlendirilir.
4.3.1.1 Donanm elemanlar

Giri devresi
Kontrol edilen makime zerinden gelen , makinenin iinde bulunduu durumu PLC ye
ileten elemanlarn baland blmdr. Ana ilevi d dnyadan gelen kontak kapanmas,
analog gerilim ve akm deerleri gibi iaretleri almak ve CPUnun (merkezi ilem birimi)
kullana bilecei bir ekle getirmektir. Giriler ikili iaret ve analog iaret zellikli olabilir .
Ancak PLC kullanm srasnda girilerin gerilim seviyesine dikkat edilmelidir.Dier yandan
PLC ye balanacak alglayclarn tipide balant ekline etkir. Bu nedenle PLC girilerine
balanacak alglayclarn zelliklerine ve balant karakteristiklerine dikkat edilmelidir.

18

Giri iaretleri u elemanlardan gelebilir ;

-

Snr anahtarlar
El kumandal dmeler
Basn anahtarlar
Seviye anahtarlar
Transdserler
Seici anahtarlar

k devresi
PLC de ilenen bilgilerin k yeridir. Buradan kan iaretler kontrol edilen makinenin
durumunu deitirmeye ynelik olarak alr. Kontrol grevinin yerine getirilmesini salar.
PLC klar rle k, tranzistr k, veya triyak k olabilir.Hangi kn tercih edilmesi
gerektii yaplacak kontrol iine baldr .
-

Rle k, genellikle ok hzl olmayan sistemler iin kullanlr.

Tranzistr k ok hzl sistemler iin kullanlr.
Triyak k ise yksek g.

Aada bir PLCnin alma blok emas gsterilmitir.

ekil 4.8 - PLC blok emas

19

Otomasyon sistemlerinde genellikle aada belirtilen elemanlar PLC klarndan tetiklenir ;

-

Selenoid valfsler (elektrik kumandal ynlendirme valfleri)

Rleler ve kontaktrler
Lambalar
Gstergeler (LED , display)
Motor srcleri (Driver)

CPU = Merkezi lem Birimi (Central Processing Unit)

CPU giri birimleri yardm ile veri (data) alr. Bunlar belleindeki programa gre iler
ve kontrol edilmek istenen cihaza k ara birimi zerinden veri yollar. Bu ilem srekli
olarak yinelenir. Buna tarama (scanning) ilemi denir. CPUnun yapt ilemlerden bazlar
aada gsterilmitir.
-

Lojik ilemler
Sayma ilemleri
Zamanlama ilemleri
Karlatrma ilemleri
Matematiksel ilemler
Reglatr kontrol
Veri (Data) tablosu
Kilitleme (Latching)
zel tan ilemleri (Diagnostic Functions)
Sralayc ilevleri

Sistem ve kullanc Bellekleri

- Sistem Bellei (System Memory)
PLCnin sistem programnn sakland blmdr. Program PLCyi reten firma
tarafndan yklenir , sabittir , deitirilemez.
- Kullanc Bellei (Upplication Memory)
Kullanc programna ayrlan blmdr. Deitirilebilir. PLC kullanc belleinde
okunup yazlan bellekler (RUN) yada yalnz okunabilen bellekler (EPROM) kullanlr. RAM
tipi belleklerde bilgi enerji var olduu srece bellekte kalr. Bu nedenle bu tr bellekler pil ile
(Back Up Battery) beslenir. EPROM'lar ise enerji kesildiinde bilgiyi saklayabilir.

aret Tama Sistemi (Bus System)
PLC ierisinde , iaretlerin elektriksel olarak tand yollardr. I/O modlleri ile merkezi
ilemci arasnda bilgilerin tand yollardr. Bu yollar aada gsterilmitir.
Adres Yolu (Adres Bus)
Veri Yolu (Data Bus)

: Bellek blgeleri iin seilen adres bilgilerini tar.

: Giri / k modllerinden bellek blgelerine karlkl
olarak bilgi aktaran yoldur.
Kontrol Yolu (Control Bus) : Transfer kontrol ve CPUnun senkronizasyonu iin
zamanlama iaretleri tar.

20

ekil 4.9 - aret tama sistemi (bus system)

G Kayna
PLC modl ile birlikte yada ayr olabilir. PLC tipine gre giri gerilimi 24 V DC veya
110 V , 220 V AC olabilir. G kayna ; CPU , bellek ve giri/k modlleri iin enerji
kayna grevini stlenir.
4.3.2 Yazlm
Lojik balantlar dizisinden meydana gelen bu blm, makineye dardan girilir.
Donanmn ynlendirilmesine ynelik bilgiler yazlm sayesinde retilir. Yazlmn
deitirilmesi ok kolaydr. Yazlmn deitirilmesi ile kontrol programnn davran ok
kolaylkla deitirilebilir, PLC stn ve kullanl klan zelliklerden birisi zaten bu
zelliidir.

21

Blm 5
SIEMENS SIMATIC S5 PLCLERNN PROGRAMLAMA
ZELLKLER ve YNTEMLER
5.1 SIMATIC-S5 PLClerinin Programlama zellikleri
STEP 5 program paketi Siemens PLClerinin programlanmas iin hazrlanmtr. Bu
program paketi ile S5-90 , S5-95U , S5-100U serisi programlanabilir.
Programlama yazlm Siemensin programlama cihazlarnda altrlabildii gibi kiisel
bilgisayarlarda da altrlabilir. Kiisel bilgisayarlarn IBM uyumlu olma gerei vardr.
STEP 5 paketi Ladder (merdiven emas) , STL (deyim listesi) ve CSF (lojik kapl) dileri
ile program yazmn mmkn klar.
STEP
olanak ;
-

5 program paketinde uygulama programlar bloklar halinde gerekletirilir. Bu

Programlarn basit ve anlalr halde yazlabilmesini
Program blmlerinin standardizasyonunu
Programn kolayca deitirilebilir olmasn
Programn testinin daha kolay yaplmasn salar.

STEP 5 PROGRAMLAMA YNTEMLER:

STEP 5 programlama paketi ile programlar ayr gsterim eklinde yazlabilir. Bunlar:
-

STL : Deyim Listesi (Statement List)

LAD: Merdiven emas (Ladder Diagram)
CSF : Lojik Kap Gsterimi (Control System Flow Chart)

ekil 5.1.a - Deyim listesi ile programlama yntemi

ekil 5.1.b - Merdiven emas ile programlama yntemi

22

ekil 5.1.c - Lojik kap gsterimi ile programlama yntemi

5.2 SIMATIC PLClerde Bloklarn Tantlmas
Bir blok , kullanc programnn bir blmn oluturur. Simatic PLClerin kullanc
program farkl grevler yapabilen eitli bloklardan oluur. Bir blok tantm iki veri ile
salanr.
-

Blok tipi (OB , PB , FB , DB , OC , PC , FC , DC)

Blok numaras (0 255 arasnda olabilir.)

Bu bloklar unlardr:
-

Organizasyon bloklar (OB)

Program bloklar (PB)
Fonksiyon bloklar (FB)
Admlama bloklar (SB)
Veri bloklar (DB)

Bu bloklara kar gelen yorum bloklarna ise OCs , PCs , FCs ve DCs ismi verilir.
Segment bloklar ise DOC dosyalarnda dosyalanr. Bunlar , OBDO , PBDO , FBDO ve
DBDO gibi isimlerle kodlanr. Sistem verileri belli bir dosyaya atanmaz. Bu veriler DOC
dosyalar iine yerletirilir. Bu doyalar iin sekiz karakter uzunluunda herhangi bir isim
seilebilir.

Deiken Bloklar (VB)
Deiken bloklar ekran bilgilerini ierir. Online modunda sre deikenlerinin durumu
bu dosyalara yazlr.

Organizasyon Bloklar (OB)
OBler kullanc programnn almasn kontrol ederler. EBler genellikle PLCnin
iletim sistemi tarafndan kendiliinden arlr. 1den 255e kadar programlanabilir. Tarama
ilemi OBlere gre yaplr. OB1 program balatan komuttur. Eer programda OB1
bulunmazsa tarama devam eder. Tarama sresi (scanning time) ierisinde yalnzca giriler
grnebilir. OB1 ilemini bitirdikten sonra klar oluur. Program yazlmnda BE (Block
End) noktasna ulald anda o bloun taranmas tamamlanmtr. ngrlen tarama sresi
ierisinde program grlemezse Time Over Flow hatas oluur.

23


Program Blou (PB)

Bu bloklar d ortamda deien durumlar ve bunlarn sonunda ortaya kan gereksinimleri
PLCdeki kullanc programn yapsna uygunlatrmada kullanlr (tayc hareketini
balatma , mesaj bildirme vb.) PBler 0 255 arasnda olabilir.

Fonksiyon Blou (FB)
STEP 5 ile yazlm tm ilemlerde kullanlabilir. Yalnzca STL formatyla
programlanabilen FBlerde eitli parametreler kullanlabilir. Programda birka kez kullanlan
yada karmak yapl fonksiyonlar en iyi FB olarak yazlabilir. Programda FBlerin
kullanlmas program gelitirilmesini kolaylatrr. FBler ikiye ayrlr:
a. Standart Fonksiyon Bloklar (standart function blocks) : Saysal ilevler iin , veri
kullanma bloklar , ilevleri bildirimi , ardk kontrol , kapl dng kontrol , akl
I/O'lar olarak kullanlr.
b. Kullanc Fonksiyon Bloklar (user function blocks) : Tm S5 ilemlerinin
uygulamasnda , temel ilem seti olarak , ek ilem seti olarak sistem ilemlerinde
kullanlr. FB'ler 0dan 255e kadar olabilir.

Veri Blou (DB)
Yaplan ilemlere ait bilgilerin , kullanc program iin sk aralklarla depolanmas
gerekir. DBler bu amala kullanlr. Data bloklarnn yapt ilemlerin bazlar unlardr ;
setpointlerinin depolanmasnda , aritmetik ilemlerin sonular iin zamanlama bilgileri iin
vb. 2den 255e kadar programlanabilir.
Simatic PLClerde program organizasyonu aadaki gibi gerekleir.

ekil 5.2 - SIMATIC PLC program organizasyonu

24

5.3 STEP 5 Programla Dili

STEP 5 , SIEMENSin SIMATIC S5 PLCleri iin gelitirdii bir yazlmdr. Yazlm
deyim listesi , fonksiyon emas ve kontak plan ile programlamay mmkn klar. Bir komut
ilem ve ilenen olmak zere iki ksmdan meydana gelir. Bunlar u ekilde tanmlayabiliriz.
-

lem : Yaplacak ilemi tanmlama iin gerekli olan blmdr. rn. VEYA
deyimi.
lenen : Hangi adres ve hangi giriin ileme alnacan belirten blmdr.

Bir komut u ekilde ematik olarak gsterilebilir ;

A
VE

I
GR

0.0
0.0

ekil 5.3 ematik gsterim

Deyim listesi ile programlamada bir rnek aada verilmitir ;
A
A
=

I 0.0
I 0.1
Q 0.0

Fonksiyon emasnda ayn program u ekilde grlr ;

ekil 5.4.a Fonksiyon emasnda gsterim

Kontak plannda gsterim ;

ekil 5.4.b Kontak plannda gsterim

dilden biri ile yazlm olan program PLCnin anlayabilecei ekle dntrlr.
PLCnin anlayabilecei dildeki program 16 bit olarak ifade edilir.

25

5.4 Temel Tanmlar

BT : Bit , bilgisayarlarn almasnda kullanlan en kk bilgi elemandr. Alabilecei iki
deer vardr. Bunlar 0 veya 1 dir.
BYTE : 8 bitlik bilgi elemanna byte denir.
Bit Deeri

128 64 32 16 8 4 2 1

Bit Numaras
Bit Bilgisi

7
0

6 5
4 3 2 1 0
1 0
1 0 1 0 1
Tablo 5.1 8 bitlik bit bilgisi tablosu

WORD : 16 bitlik veya 2 bytelk elemana denir.

Bit Numaras
Bit Bilgisi

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
0 1 0
1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1
Tablo 5.2 16 bitlik bit bilgisi tablosu

5.5 PLClerde Programlama Yntemleri

A Dorusal Programlama
B Yapsal Programlama
Dorusal programlamada herhangi bir dallanma ilemi yaanmaz. Program bandan
sonuna kadar ardk deiimlerden meydana gelir.
Yapsal programlamada ise program deiik bloklar halinde dzenlenir. Karmak kontrol
sistemlerinin tasarm daha kolay olarak bu yntemle gerekletirilir.
5.6 Temel Lojik lemler
STEP 5 dilinde kullanlan giri (input) , k (output) , bayrak (flag) , zamanlayc (timer)
ve sayclar (counter) ile gerekletirilen ilemlerden bazlar unlardr ;

VE (AND) lemi :
Seri bal normalde ak kontak olarak dnlebilir. Deyim listesi aadaki gibidir.
A I 1.0
A I 2.0
= Q 0.0
I 1.0
0
0
1
1

I 2.0
0
1
0
1
Tablo 5.3 VE ileminin gerekleme tablosu

26

Q 0.0
0
0
0
1

ekil 5.5.a VE ileminin CSF gsterimi

ekil 5.5.b VE ileminin Ladder gsterimi

VE DEL (NAND) lemi :
Seri bal normalde kapal kontak eklindedir. Deyim listesi aadaki gibidir.
AN
AN
=
I 1.0
0
0
1
1

I 1.0
I 2.0
Q 0.0
I 2.0
0
1
0
1

Tablo 5.4 VE DEL ileminin gerekleme tablosu

ekil 5.6.a VE DEL ileminin CSF gsterimi

ekil 5.6.b VE DEL ileminin Ladder gsterimi

27

Q 0.0
1
0
0
0


VEYA (OR) lemi :

Paralel bal normalde ak kontaklardan meydana gelir. Deyim listesi aadaki gibidir.
O I 1.0
O I 2.0
= Q 0.0
I 1.0
0
0
1
1

I 2.0
0
1
0
1

Q 0.0
0
1
1
1

Tablo 5.5 VEYA ileminin gerekleme tablosu

ekil 5.7.a VEYA ileminin CSF gsterimi

ekil 5.7.b VEYA ileminin Ladder gsterimi

VEYA DEL (NOR) lemi :
Paralel bal normalde kapal kontaklardan meydana gelir. Deyim listesi aadaki
gibidir.
ON
ON
=

I 1.0
I 2.0
Q 0.0

28

I 1.0
0
0
1
1

I 2.0
0
1
0
1

Q 0.0
1
0
0
0

Tablo 5.6 VE DEL ileminin gerekleme tablosu

ekil 5.8.a VE DEL ileminin CSF gsterimi

ekil 5.8.b VE DEL ileminin Ladder gsterimi

5.7 Karmak Lojik lemler

VEYAdan nce VE lemi :

ekil 5.9.a Elektrik devre emas

ekil 5.9.b Ladder emasyla gsterimi

29

ekil 5.9.c CSF emasyla gsterimi

Yukarda verilen ekilde belirtildii gibi VEYA dan nce VE ilemi yaplrken
STL yazmnda bu durum parantezlerle gsterilir. ncelikli ilem olan VE (AND) ilemleri
parantez iinde yazlr. Parantezler birbirine VEYA (OR) ile balanr.

VE den nce VEYA lemi :

ekil 5.10.a Rleli sistem emas

ekil 5.10.b Ladder emasyla gsterimi

30

ekil 5.10.c CSF emasyla gsterimi

5.8 PLC Programlar alma lkesi :

Sistem Program almas

Kullanc Program almas

ekil 5.11 PLC programlarnn alma ilkesi

31

I/O Modlleri

5.8.1 Lojik lemin Sonucu (RLO Result of the Logic Operation)

Tarama ilemi baladnda CPU , sre giri iaretleri PII (Process Input Image) tm
veri durumlarn tarar. Bu tarama ilemi srasnda kullanc programndaki ilemler sra ile
yerine getirilir. Her ilemin sonucu belirlenir. Buna lojik ilemin sonucu denir (RLO Result
of Logic Operation). kinci satrda bu ilemin sonucu kullanlr.
P II : Giri ana birim nitesinden gelen durumlarn (status) mikro ilemci tarafndan
ilenebilecek duruma getirildii , CPU blgesine verilen isimdir.
PIQ : CPU iinde retilen klarn k arabirim nitesine gnderilecei CPU blgesine
verilen isimdir.
RNEKLER :
Giri k
A I 0.0
A I 0.1
A I 0.2
Q 12.0

Stats
1
1
0
0

RLO
1
1
0
0

Giri k
A I 0.0
AN I 0.1
A I 0.2
Q 12.0
Q 12.1
Q 12.2

Stats
1
1
1
0
0
0

RLO
1
0
0
0
0
0

Birinci giriin stats 1 ise RLO su da 1 olur.

Birinci satrn RLOsu ile ikinci giriin stats
AND ilemi ile balanr. Bunun sonucu ikinci
satrn RLOsu olur. Ayn ilem nc satr iinde
tekrarlanr. nc satrn RLOsu segmentin
sonucu olarak ka aktarlr. Bu sonu ikinci
tarama ilemine kadar geerlidir.
Herhangi bir durum (stats) 1 ise ve bu OPERAND
NAND ve NOR ileme giriyorsa bu ilemin RLOsu
0 olur. Segment sonunda elde edilen RLO birden
fazla k iin kullanlabilir.

Parantezli ilemler yaplrken nce kk parantezden balanarak , parantez iindeki

ilemler yaplr. RLO su darya aktarlr. Sra ile dier parantezlerde ilendikten sonra tm
sonular ilenir. Son RLO ile k retilir. AND nceliklidir. Bu ekilde klar ve flaglar
taranarak RLO retilir.
-

Parantez lemi :

STL eklinde yazlm bir programda , ayn anda balayan ilemlerin srasn belirtmek
iin parantez alr. lem bitiminde kapama yaplr. Bu tr yazlmlarda AND ilemleri
ORden nce yaplr. ncelikle en iteki parantezi ilemi yaplarak sonucu (RLO) parantez
dna aktarlr. Dier parantezdeki ilemlerde ayn ekilde yaplr. SIMATIC S5 100U , S5
101U , S5 115U tipi PLClerde en fazla 6 parantez< alabilir. S5 135U , S5 150U tipi
PLClerde 8 parantez alabilir.

32

rnek ;
STL deki ifade

ekil 5.12 Ladder gsterimi

5.9 Kompleks Temel Elemanlar :
5.9.1 Flip Flop :
En kk bellek elemandr. Set (S) ve Reset (R) durumuna gre alrlar. Set giriinde
RLO = 1 olduu zaman FLP FLOP setlenerek k 1 olur. Daha sonra bu giriin durum
deitirmesi k deitirmez. kn 0 olabilmesi iin RESET giriinin 1 olmas gerekir.
Bu elemann edeeri olan deyim listesi aadaki gibidir.
A
S
A
R

I 1.0
Q 1.2
I 1.1
Q 1.2
R
0
0
1
1

ekil 5.13 Ladder gsterimi

S
Q
0
0
1
1
0
0
1 Belirsiz

Tablo 5.7 Gerekleme tablosu.

Flip Floplar ; Flag olarak kullanlabilir. Set reset flip floplarda set reset
durumunun hangisi nce yazlmsa o durum nceliklidir.

33

5.9.2 Flag :
Deyim listesi aadaki gibi olan bir flag ekil 5.14 teki Ladder gsterimi ile ifade edilir.
A
R
AN
S
A
=

I 0.7
F 0.0
I 0.1
F 0.0
F 0.0
Q 12.0

ekil 5.14 Ladder gsterimi

Yukarda verilen rnekte I 0.7 = 1 olduu taktirde I 0.1 = 0 koulu devam ediyorsa
Q 12.0 = 1 olmaya devam eder.
5.9.3 Balayc (Connector) :

sembol , ara sonularn retildii noktalarda kullanlr. retilmi olan flag yada
output , birden fazla yerde kullanlacaksa ilgili yerlere gndermek iin bu sembol yalnzca iki
ilem arasnda kullanlr.
rnek ;
PB1
Segment 1:

Segment 2:

ekil 5.15.a Baskn SET davranl

ekil 5.15.b Baskn RESET davranl

Burada F 5.4 ykselen kenarda setlenen bir flip flop ile retilir. Set arlkl bir flip
flop olduu iin F 5.3 = 1 olduu halde Flag setli kalr. Ancak I 0.3 = 0 olduktan sonra
F 5.4 = 0 olur. Bu Flagn reset koulu olarak retilen ara sonu , F 5.3 olarak alnr ve dier
bir segmentte kullanlr.

34

5.9.4 Zaman Kontrol :

5.9.4.1 Zamanlayc eitleri
Zamanlayclar (timers) CSF (ladder ile ortak) ve STL format ile yazlabilir. 0 256
arasnda numaralandrlabilir. SIMATIC S5 115U lardan yars geici (non retentive) ,
yars ise kalc (retentive) timerlardr. SIMATIC S5 155U tipinde ise tamam kalc
tiptedir. Deyim listesi (STL) aadaki gibi olan bir zamanlaycnn Ladder veya lojik kapl
gsterimi ekil 5.16 daki gibidir.

ekil 5.16 CSF / LAD gsterimi

ekil 5.17 Kalc Gecikmeli TON zamanlayc davran

35

START : Timer n start giriinin 0 dan 1 e ykselen kenarnda (rising edge) zamanlama
ilemi balar.
RESET : Bu giriin RLO su 1 olduunda zamanlama ilemi durur. Zaman ak durur ve
timer k 0 olur.
KT
: Timer da zaman sabiti
DU
: Timer n binary say k , 16 bitlik k verir.
DE
: Timer n decimal say k , 16 bitlik k BCD olarak ACCU 1 e gnderir.
Q
: Timer n tipine gre deien ekilde binary k verir.

Pulse Timer (SP) :
Reset girii varsa timer almaz. Set iareti var olduu sre ierisinde , bu giriin
ykselen kenarndan itibaren timer almaya balar.
A I 0.0
L KT 050.1
SP T1
A I 0.1
R T1
A T1
= Q 4.0

Yandaki deyim listesine sahip olan bir zamanlaycnn CSF

gsterimi ve giri k emas aadaki gibidir.

T1

Q
ekil 5.18.a Pulse timern LAD / CSF gsterimi

I 0.0

I 0.1

Q 4.0

ekil 5.18.b Pulse timern giri k emas

Extended Pulse Timer (SE) :
Bu timer eklinde her zaman set giriinin bulunmasna gerek yoktur. Bir anlk puls set
giriine uyguland an timer almaya balar. Sre doluncaya kadar yada reset giriine iaret
gelinceye kadar alr. Timer alrken ikinci bir puls gelirse sreler toplanr. (ekil 5.19.b)

36

A I 0.0
L KT 050.1
SE T2
A I 0.1
R T2
A T2
= Q 4.0

Yandaki deyim listesine sahip olan bir zamanlaycnn

CSF gsterimi ve giri k emas aadaki gibidir.
T2

ekil 5.19.a LAD / CSF gsterimi

ekil 5.19.b Extended Pulse Timer n giri / k emas

On Delay Timer (SD) :
Start iaretinin ykselen kenarndan itibaren KT sresi kadar gecikmeli olarak k
vermeye balar. Start puls bitince k 0 olur. Giri iareti varken reset gelirse k 0 olur.
A I 0.0
L KT 050.1
SE T3
A I 0.1
R T3
A T3
= Q 4.0

Yandaki deyim listesine sahip olan bir zamanlaycnn

CSF gsterimi aadaki gibidir.

37

Q
ekil 5.20 On delay timern LAD / CSF gsterimi

Latching On Delay Timer (SS) :
On delay timer n kilitlenmi eklidir. Arka arkaya gelen start iaretleri , k iaretini ,
giriin tekrar sresi kadar geciktirir. Reset gelinceye kadar k 1 olarak kalr.

A I 0.0
L KT 050.1
SS T4
A I 0.1
R T4
A T4
= Q 4.0

Yandaki deyim listesine sahip olan bir zamanlaycnn

CSF gsterimi ve giri k emas aadaki gibidir.

ekil 5.21.a Latching on delay timern LAD / CSF gsterimi

I 0.0

I 0.1

Q 4.0

ekil 5.21.b Latching on delay timer n giri / k emas

38


Off Delay Timer (SF) :

Giri iaretinin ykselen kenarndan itibaren k bir olur. Giri 0 deerine getikten
KT sresi kadar gecikmeli olarak k 0 deerine der. Bu arada reset iareti gelirse k ,
sre dolmadan 0 a der. Eer arka arkaya iki kez giri iareti gelirse , kn 0 a dme
sresi , girie gelen iaret sresi kadar telenir.
A I 0.0
L KT 050.1
SF T5
A I 0.1
R T5
A T5
= Q 4.0

Yandaki deyim listesine sahip olan bir zamanlaycnn

CSF gsterimi aadaki gibidir.

ekil 5.22 Off delay timern LAD / CSF gsterimi

rnekler ;
1)

2)

AN
L
SE
AN
SE
A
=

AN
L
SE
A
=

T2
KT100.0
T1
T1
T2
T2
F 0.0

T1
KT100.0
T1
T1
F 0.0

ekil 5.23 Yandaki rnein k ekli

ekil 5.24 Yandaki rnein k ekli

5.9.5 Sayc (Counter) :

PLCnin sistem data belleindeki bir blgede bulunan sayclar 16 bitten oluan
blgelerde bulunurlar (1 CW) iki tip sayma ilemi yaparlar. Yukar sayma (counting up)

39

CU ve aa sayma (counting down) CD . sayma referans deeri KC olarak verilir. Bu

deer negatif bir say olamaz.

ekil 5.25 Saycnn LAD / CSF gsterimi

CU (Counting Up) :Yukar sayma start girii. Buradaki iaretin seviyesi 0 dan 1 e
karken RLO 1 olur. leri doru artmsal sayma ilemi balar. Sayma 999 a kadar olur.
Darbeler saylr.
CD (Counting Down) : Buradaki iaretin RLO su 0 dan 1 e doru kmaya
baladnda aa doru , azalan bir sayma ilemi balar. Sayma 0 da biter. Bu balant
ucuna giren iaret darbesi says saylr.
-

S : Saycnn setledii giri. Saymay balatr.

R : Saycnn resetledii giri. Saymay durdurur.
CV: Sayma deeri. Ne kadar saylacan belirler. Referans deeridir.
DU: Saycnn binary say k.
DE: Saycnn decimal say k.

5.9.6 Akmlatr
lemci birimi ierisindeki ilemlerin ara sonularn kaydeden (register) bir saklama
blgesidir. ACCU ile gsterilir. SIMATIC S5 115U larda her biri 16 bitlik 2 ACCU
vardr. 155 lerde 4 ACCU vardr. ACCU 1 ; ykleme (load) , aktarma (transfer) , yazma
(write) ve aritmetik ilemlerin yapld blgedir. Bu ilemler ACCU 2 de yaplamaz. ACCU
2 ancak ACCU 1 deki bilgileri depolayan , ACCU 1deki ilemler iin bilgi aktarlan bir
blgedir. Gnderme ilemleri herhangi bir RLO ya baklmakszn ACCU 1den yaplr.
ACCU 1e yeni bilgi geldiinde burada bulunan bilgiler ACCU 2ye kayar. lem sonular
daima ACCU 1 dedir.

ekil 5.26 Akmlatrn ileyi ekli

40

rnek ;
PB6
: L IW
: T QW 6
: L KH 9 A 8 F
:T QW 4
:BE

Bu program blmnn alma prensibi ekil 5.27'de verilmitir.

ekil 5.27 Program blmnn alma ekli

ekil 5.28 Blok emalar ile gsterim

5.10 Karlatrma lemleri (Comparision Operations)
ACCU 1 ve ACCU 2 deki bilgilerin karlatrld bu ilemlerin sonucunda ilem
doru ise RLO 1 olur. Bunun sonucunda ise k (Q) 1 olur. lemler ACCU 1 ile
ACCU2 arasnda yaplr ancak bilgiler DB lerden alnabilir yada sonular data bloklara
gnderilebilir.

Eit (Equal To) Karlatrmas :
Deyim listesi ve CSF gsterimi aadaki gibidir.

L IB 2
L IB 3
!= F
= Q 4.7
ekil 5.29 CSF gsterimi

41


Eit Olmama (Not Equal To) Karlatrmas :

Deyim listesi ve CSF gsterimi aadaki gibidir.
L IB 2
L IB 3
>< F
= Q 4.7
ekil 5.30 CSF gsterimi

Byk veya Eit (Greater Than or Equal To) Karlatrmas :
Deyim listesi ve CSF gsterimi aadaki gibidir.
L IB 2
L IB 3
>= F
= Q 4.7
ekil 5.31 CSF gsterimi

Byk (Greater Than) Karlatrmas :
Deyim listesi ve CSF gsterimi aadaki gibidir.
L IB 2
L IB 3
>F
= Q 4.7
ekil 5.32 CSF gsterimi

Kk veya Eit (Less Than or Equal To) Karlatrmas :
Deyim listesi ve CSF gsterimi aadaki gibidir.

L IB 2
L IB 3
<= F
= Q 4.7
ekil 5.33 CSF gsterimi

42


Kk (Less Than) Karlatrmas :

Deyim listesi ve CSF gsterimi aadaki gibidir.

L
L
<
=

IB 2
IB 3
F
Q 4.7
ekil 5.34 CSF gsterimi

5.11

Kullanc Programlarnn Yklenmesi

Kontrol programn yazdktan sonra program , PLCye aktarlmaldr. Aktarma ileminden

sonra programn testi yaplabilir. Program , kullanlan program yazma yntemlerine gre
bilgisayardan , programlama cihazndan yada bellek modlnden yaplabilir.
Kontrol program iaret durumu ve iaretlerin RLO alan izlenerek test edilebilir.
Program test ettikten ve gerekli dzeltmeleri yaptktan sonra program bir bellek elemannda
saklanabilir. Programnz bellee (EPROM) aldktan sonra PLC zerinde pil olmasa bile
elektrik kesilmesi durumunda hazrlanm olan kontrol program silinmez.
PLCnin RAMi iinde bulunan kalc zellikteki bilgilerin silinmemesi iin bir adet pil
ile sistemin tamamlanmas gerekir.
Yazlm olan kullanc programn PLCye aktarmak:
Aktarma ilemi bu ekilde gerekletirilebilir:
-

Program ya SIMATC programlama cihazndan veya IBM uyumlu bir makineden

yaplabilir.
Program bir EPROMdan alnarak ykleme yaplabilir.
EPROMdan program aktarm yaplmadan nce veya kullanc program aktarm
yaplmadan nce PLCnin genel reset ilemi yaplmaldr. Genel reset program
belleini ve btn verileri siler. Bu ilem sonucunda bellekte hibir bilgi kalmam
olur.

Genel reset ilemi u ekilde yerine getirilebilir:

PLCnin el ile genel reset ilemi:
1. RUN / STOP anahtarlarn STOP konumuna alnz. Krmz kl LED k
vermelidir.
2. Pili alnz.
3. PLC enerji beslemesini yaklak 15 sn kesiniz.
4. PLCyi tekrar enerjileyiniz.
5. Pili tekrar taknz.

43

El ile genel reset ilemi yapldktan sonra PLC ile programlama arac arasndaki balant
yeniden yaplmaldr. Bunu gerekletirmek iin STEP 5 programnda PRESETTNG
ekranna gidilmelidir. Gerekli parametreler yeniden girilmelidir.
Programla cihaz veya bilgisayar zerinden genel reset ilemi:
PLC stop konumunda olmaldr. Programlama cihaz ile PLC , ON LNE modunda
bulunmaldr.
-

STEP 5 FCT SELECTON ekrannda F7 (AUX FCT) tuu baslr.

Gelen ekranda F2 (DELETE) tuu baslr.
DELETE FROM : PC , BLOK:B
INSERT tuuna baslr.

Genel reset ilemi gerekletirildikten sonra aadaki ekilde EPROM'da programlama

yklemesi yaplabilir.
PLC iin pil yok ve genel reset ilemi yaplm
PLC enerji beslemesini kesiniz.
15 sn sreyle bekleyiniz. EPROMu yerine taknz.
PLC enerji balantsn yeniden yapnz
5.12

Eer krmz yanyorsa program yklemesi tamamlanmtr.

Eer krmz k srekli yanyorsa EPROMda geerli bir program bulunamamtr.
Eer krmz LED parlyorsa bir hata vardr.
Kullanc Programnn Test Edilmesi

Programlayclar programlar test etmek iin bir dizi olanak sunar. Bunlardan birisi
STATUS ilevidir. Bu ilev program alrken programn komas ile ilgili iaret durumunu
ve RLO sonucunu verir. Bu ilev yardm ile programn almas ile ilgili lojik hatalar tespit
edilebilir.
5.13

Kullanc Programnn Bellee Alnmas

Kullanc programnn kaybolmamas iin EPROMa ve pile gereksinim vardr. Yazlan

ve test edilen program programnn EPROMa alnmas u ekilde olur.
-

PLC iinde pil var mdr.

Yok ise pil taknz.
PLCnin enerji beslemesini kesiniz.
EPROMu PLCde ilgili yerine taknz.
Enerji beslemesini tekrar salaynz.
RUN STOP anahtarn STOP konumuna alnz.
Programlaycdaki COMPRESS ilevini seiniz.
Eer krmz kl LED titreyerek yanp snyorsa ykleme ilemi yaplyordur.
Krmz LED titreyerek yanp sndkten sonra normal olarak k veriyorsa ykleme
ilemi tamamlanmtr.
Eer LED parla ekilde yanp snyorsa hata var demektir.

44

5.14

Say Sistemleri

Onlu Sistem (Decimal System)

10 rakamdan oluur. 0 9 arasndaki rakamlar kapsar. Bu say sisteminde taban 10dur.
(1 , 10 , 100 , 1000 vb.)

kili Sistem (Binary System)
PLCler ikili say sistemine gre temsil edilmi bilgileri iler. kili say sisteminde bilginin
olup olmamasna gre bir ifade ile belirtilir. Bu saylar 0 ve 1dir. Taban 2dir. (1 , 2 , 4, 8 , 16
vb.)

Onaltl Say Sistemi (Hexadecimal System)
16 say sistemidir. unlardan oluur; 0 , 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 , A , B , C , D , E , F.
Taban 16dr. (1 , 16 ,256 vb.)

kili Say Sisteminde Kodlanm Onlu Say Sistemi(Binary Coded Decimal-BCD )
Onlu say sistemindeki rakamlarn 4 bitlik ikili saylarla gsterilmesi yntemine denir.
Binary coded decimal szcklerinin ksaltlm ekli olan BCD eleman olarak kullanlr. Bu
sistemde her bir onlu say rakam (onlu say sistemi) 4 bit ile kodlanr. (rnein 1010 = 10
gibi)
Say sistemleri ile ilgili rnekler:
Decimal say sistemi ile yazlm bir sayy dier sistemlere evirmek iin decimal say
daima dntrlecek olan sistemin tabanna blt. rnein 74 decimal saysn evirelim.
ONLU (DECMAL)
74

KL (BCD)

ONALTILI (HEXADECMAL)

0111 0100

4A

Decimal sistemin aklanmas:

7 . 101 + 4 . 10 0 =74
kili olarak kodlanm onlu BCDn aklamas:
0 . 2 3 + 1 . 22 + 1 . 21 + 1 . 20 = 7 . 10 = 70
0 . 2 3 + 1 . 22 + 0 . 21 + 0 . 20 = 4 . 1 = 4
Toplam :

74

Hexadecimal sistemin aklanmas:

4A
4 . 16 1 = 64
A . 160 = 10
Toplam: 74

45

5.15

SIMATIC S5 Literatrnde Geen Ksaltmalarn Anlamlar

ABS
BE
BEC
BI
C
C
CD
CPU
CSF
CU
DB
DE
DL
DR
DV
DW
EEPROM
EPROM
F
FB
FDD
IB
IM
JC
JU
KC
KF
KG
KH
KM
KS
KT
KY
L
LAD
NC
NO
OB
PB
PC
PG
PII
PIQ
PROM

Absolute (mutlak deer)

Block End (blok sunu)
Conditional Block End (koullu blok sonu)
Binary Number (ikili say)
Call of a Data Block STEP 5 operation (veri blou arma)
Counter Function STEP 5 operand identifier (sayc ilevi)
Count Down (geri doru sayc)
Central Prosessing Unit (merkezi ilemci birimi)
Control System Flow Chart Method of Represantation (PLC programa
yntemi)
Count Up (ileri sayc)
Data Block (veri blou)
Decimal Number (onlu say)
Left Byte of a Data Word (veri szcnn sol sekizli eleman)
Right Byte of a Data Word (veri szcnn sa sekizli eleman)
Data Block Preheader (veri blou n bal)
Data Word (veri szc)
Electrically Erasable and Programmable Read Only Memory (Elektrikle
silinebilen ve programlanabilen yalnz okuma bellei
Erasable with UV radiation Programmable Read Only Memory
(Ultraviole ile silinebilir ve programlanabilir sadece okuma bellei)
Fixed -Point Number With Sign- (sabit noktal , iaretli say)
Function Block (fonksiyon blou)
Floppy Disk Drive or Hard Disk
Input Byte (giri sekizli eleman)
Interface Mod (arabirim modl)
Jump Conditional (koullu atlama)
Jump Unconditional (koulsuz atlama)
Data Format: count (sayc veri format)
Data Format: fixed point number (sabit noktal say)
Data Format: floating point number (kaya noktal say)
Data Format: hexadecimal number (onaltl say)
Data Format: bit pattern (bit ekli veri format)
Data Format: text (yaz)
Data Format: time (zaman veri format) 2 adet 8 bit ikili say 0 - 255
Data Format Byte (sekizli veri format)
Load (ykle)
Ladder Diagram (merdiven diyagram)
Normally closed (normalde kapal)
Normally open (normalde ak)
Organization Block (organizasyon blou)
Program Block (program blou)
Programmable Controler (programlanabilir kontrol organ)
Programmer (programc)
Prosess Input Image (sre giri grnts)
Prosess Output Image (sre giri grnts)
Programmable Read Only Memory (programlanabilir sadece okumal bellek)

46

PS
QB
RAM
RLO
ROM
SAC
SB
SE
SF
SP
SL
SR
SS
STACK
STL
SYM
T
5.16

Power Supply (g kayna)

Output Byte (k bayt)
Random Access Memory (rasgele eriim bellei)
Result of Logic Operation (lojik ilemin sonucu)
Read Only Memory (yalnzca okunabilen bellek)
Step Adress Counter (hafza adresi)
Sequence Block (sral blok)
Extended Pulse (timer function) (uzatlm darbe zamanlayc ilevi)
OFF delay (aama gecikmeli)
Pulse -timer function- (darbe zamanlayc ilevi-)
Format : assignment list (atama listesi format)
On delay timer function- (kapama gecikmeli zamanlayc)
Latched ON delay (kilitli kapama gecikmeli zamanlayc)
Stack Register (yn kaydedicisi)
Statement List Method of Respresantation (PLC programlama yntemi)
Symbolic (sembolik)
Timer function (zamanlayc ilevi)

STEP 5teki lemlerin Listesi

Temel lemler:
A
AN
O
ON
O
A(

Operandn 1 olup olmadn tarar , VE lojik balants yapar.

Operandn 0 olup olmadn tarar , VE DEL lojik balants yapar
Operandn 1 olup olmadn tarar , VEYA lojik balants yapar
Operandn 0 olup olmadn tarar , VEYA DEL lojik balants yapar
VE ilemlerini VEYA lojik balants ile yapar
Parantez iine alnm ifadeleri lojik VE balants ile balar. En fazla
6 kademe olabilir.
Parantez iine alnm ifadeleri lojik VE balants ile balar. En fazla
6 kademe olabilir.
Alm parantezi kapatr.

O(
)

SET-RESET lemleri:
S
R
=

Operanda 1 deeri artar

Operanda 0 deeri artar
RLO'nun deerini operanda artar

Ykleme Komutlar:

L
L
L

IB
QB
IW

QW

Proses Input grntsn ACCUM 1e ykler

Proses Output grntsn ACCUM 1e ykler
Proses Input grnt szcn ACCUM 1e ykler
Byte n , ACCUM 1(8-15 bitlerine atanr)
Byte n + 1 ACCUM 1 (0-7 bitlerine atanr)
Proses output grnt szcn ACCUM 1 ykler
Byte n , ACCUM 1 (8-15 bitlerine atanr)
Byte n + 1, ACCUM 1 (0-7 bitlerine atanr)

47

PB\PY 32\33
Board zerindeki input byten ACCUM 1e ykler
PW 32 Board zerindeki input szcn ACCUM 1e ykler
FY
Flag Byten ACCUM 1e ykler.

L
L
5.17

PLClerde zellik Parametreleri

G/ Says:
PLCnin ek giri / k niteleri ile sahip olabilecei en fazla giri k says PLC
seim karakterinin en nemlisidir.

Ana Blok zerindeki G/ Says (dijital):
PLCnin zerinde var olan toplam dijital giri / k saysdr.

Ana Blok zerindeki G/ Says (analog):
Toplam analog giri / k saysdr.

Analog Giri Hassasiyeti (bit says):
Analog giri iaretinin PLCnin iindeki analog veriyi ileme alma hassasiyetini belirtir.
Bir says olarak verilir.

Analog Giri evrim Sresi (ms):
Analog giri sinyalinin rn iinde dijital bilgiye dnme sresine denir.

Hzl Sayc Girii:
Hzl sayc girii saysn verir.

Maksimum Frekans (kHz):
Hzl sayc girii ile yaplabilecek saymn maksimum frekansdr.

Tarama Sresi:
Ms/1k olarak deerlendirilir. 1kByte uzunluundaki bir programn PLC iindeki tarama
sresidir. Milisaniye olarak verilir.

Kullanc Tarafndan Kullanlabilir Bellek:
Kullancnn kendi programn yazabilecei bellek kapasitesidir.

Zamanlayc Says:
Programda kullanlabilecek en fazla zamanlayc saysdr.

Zamanlayc Zaman Aral (timebase) (ms):
Zamanlaycnn ayar hassasiyetidir. Ayarlanan zaman belli deerin katlar eklinde
olabilir.

alma Ortam Scakl:
PLCnin sorunsuz olarak alabilecei en dk ve en yksek scaklk seviyelerini verir.

alma Ortam Nemi (%):
PLCnin iinde alabilecei maksimum nem orann verir.

48


Besleme Gerilim Tolerans (%):

PLCnin besleme geriliminin deiebilecei snrlar verir.

Belseme Frekans Tolerans (%):
Cihazn belsem frekansnn toleransdr.

Garanti Sresi:
PLC satc firmann verdii garanti sresidir.
5.17.1 Programlama Olana:
PLCnin programlanabilmesi iin kullancya sunulan olanaklar belirtir.
- PC ile : IBM uyumlu makinelerle PLCyi programlayabilme olanan belirtir.
- zel programlama cihaz ile : Cihazn retici firmas , kendi rn olan aletleri ile
programlama olana verebilir. Programlama aleti ayrca satlr.
- Kendi zerinde : PLCnin programlanabilmesi iin zerinde tu takm verilir. Tu
atkm ile programlama olana vardr.
5.17.2 Haberleme Olanaklar :
PLCnin haberleme olanaklar salayan portlar belirtir.
5.18

RS 232
RS 485
RS 422
Yar letken Devre Elemanlar ile almada Dikkat Edilmesi Gereken Husus
(Elektrostatik Gerilim Boalmas)

PLC ile veya yar iletken devre elemanlar ile alrken aada verilen elektrostatik
gerilim boalmasn zellikle dikkate alnz.
Yar iletken devre elemanlar ile alrken eer elektrostatik atlamay hissederseniz ,
duyarsanz ve grrseniz yar iletken devre elemanlar zarar grmesi sonunda yaptnz
almalar boa gitmi olabilir.
Eer elektrostatik boalmay hissediyorsanz 3.500 Volt
Duyuyorsanz
4.500 Volt
Gryorsanz minimum
5.000 Volt
Elektrostatik gerilim seviyesine ulam demektir.
Bu gerilim deerlerinin ok daha alt deerlerinde yar iletken devre elemanlar (PLC
iinde) bozulur.

49

Bu tr darbeler sistemi dorudan hemen etkilemeseler bile elemanlarn mrlerinde

azalma meydana gelir.Devre elemanlar belki 7gn belki 7hafta belki de 7 ay iinde
beklenmeyen bir anda devre d kalabilir.Sistem ayarlar bozulabilir.

Elektrostatik Gerilim Sorununun Bulunduu Alanlarda Alnmas Gereken
nlemler
Bu tr blgelerde iletken zellii bulunan ayakkab veya i ayakkabs kullann.
alma masalarn mutlaka topraklama balantl olarak kullann.daha tehlikeli
blgelerde topraklama bilezii kullanlmas tavsiye edilir.
Tama iin sadece tavsiye edilen paketleme ve tama yntemini kullannz.
Sadece msaade edilen i aletlerini kullannz.
alma ortamnda bulunan btn plastik malzemeleri ya kapatnz ya da bulunduu
blgeden uzaklatrnz.Bu nlemi zellikle aadaki elemanlar iin alnz.
-

Polietilen malzemeler
Strafor malzemeler
Selefon malzemeler
PVC malzemeler

50

BLM 6
SIEMENS STEP 5 iin YAZILMI PROGRAM RNEKLER
6.1 RNEK 1
leri geri alan bir motor , dinamik olarak frenlenecektir. Bunun iin klasik kumanda
yntemi verilmi olan programn Ladder diyagramnn ve komut listesinin hazrlaynz.

ekil 6.1.a rnek 1e ilikin klasik kumanda emas

51

AN
A(
O
O
)
AN
=
BE

I 0.1

AN
A(
O
O
)
AN
=
BE

I 0.1

A(
O
O
)
AN
AN
AN
=
BE

ekil 6.1.b rnek 1e ilikin Ladder diyagram

52

A
L
SD
A
R
A
=
END

I 0.2
Q 2.0
Q 2.1
Q 2.0

I 0.3
Q 2.1
Q 2.0
Q 2.1

I 0.1
Q 2.2
Q 2.0
Q 2.1
Q 4.0
Q 2.2
Q 2.2
KT003.1
T3
I 0.4
T3
T3
Q 4.0

6.2 RNEK 2
Devreye start verildiinde iki motor ayn ynde dnmeye balyor. 3 sn sonra I. motor
duruyor , II. motor ters ynde dnyor. 4 sn sonra ise II. motor duruyor. I. motor ters ynde
dnmeye balyor. Bu olaydan 3 sn sonra ise her iki motor da ayn anda ilk baladklar ynde
dnmeye balyorlar ve 5 sn sonra her iki motor da enerjisi kesilerek duruyor. Her iki motora
da bu ilemi yaptran programn klasik kumanda yntemini , Ladder diyagramn ve
programn yapnz.

ekil 6.2.a rnek 2 ye ilikin klasik kumanda emas

53

ekil 6.2.b rnek 2ye ilikin Ladder Diyagram

54

A(
O
O
)
AN
AN
=
BE

I0.2
Q4.3
Q2.0

A
AN
AN
=
BE

Q2.0
Q2.4
Q4.0
Q2.1

A
AN
AN
=
BE

Q2.0
Q2.3
Q4.0
Q2.2

A
AN
L
SD
A
R
A
=
BE

Q2.0
Q4.2
KT003.1
T3
I0.3
T3
T3
Q4.0

A
AN
A
AN
=
BE

Q2.0
Q2.2
Q4.0
Q4.1
Q2.3

A(
O
O
)
A
L
SD
A
R
A
=
BE

A(
O
O
)
A
AN
=
BE

Q4.1
Q2.3

A(
O
O
)
A
L
SD
A
R
A
=
BE
A
A
L
SD
A
R
A
=
END

Q4.1
Q2.3
Q2.0
KT004.1
T4
I0.3
T4
T4
Q4.1

55

Q4.1
Q2.4
Q2.0
Q2.2
Q2.4

Q4.2
Q2.4
Q2.0
KT003.1
T5
I0.3
T5
T5
Q4.2
Q2.0
Q4.2
KT005.1
T6
I0.4
T6
T6
Q4.3

BLM 7
7.1 SONU:
nceki blmlerde de anlatld zere endstriyel retim srelerinde bilgisayarlarn
etkin olarak kullanm PLClerle balamtr. PLClerin kullanlmaya balanmasndan sonra
ok karmak kontrol sreleri endstriyel bilgisayar da denebilecek bu elemanlarla
gerekletirilmeye balanlmtr. Klasik kontrol panosu iinde bulunan elektromekanik
elemanlarn (rleler , zaman rleleri , sayclar) hemen hepsi PLC iinde bulunmaktadr. Bu
elemanlarn kullanlmas ok masrafl olacandan ve bu dzeneklerin kullanmnda zaman
kayb fazla olacandan bu dzeneklerin yerini PLCler almtr.

56

KAYNAKA
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Kurtulan , S. , PLC ile Endstriyel Otomasyon , stanbul , 2001

Tekirda Endstri Meslek Lisesi , Ders Notlar , Tekirda , 2000
www.elektronikkatalog.f2.com
www.plctutor.com
www.schneiderelectric.com.tr
www.ad.siemens.de

57