Professional Documents
Culture Documents
Chương 1-Sinh Lý Tế Bào
Chương 1-Sinh Lý Tế Bào
Chương 1-Sinh Lý Tế Bào
Sinh ly te bao
Trang 1
Sinh ly te bao
Trang 2
chat H2O, CO2 va O2 lai tham rat nhanh. Tnh long cua lp oi lipid quan trong v chung
cho phep nhng phan t lipid rieng le hoac nhng phan t k nc co the khuech tan
nhanh, van toc co the la 1ms-1.
b/ Protein mang
Protein chiem khoang 50% trong lng mang, trong trng hp mang trong ti the t le
nay cao hn nhieu.
Protein gan mang gom co: protein noi tai va protein ngoai vi, tuy theo v tr cua
protein nam khoang trong lp oi cua mang hay nam au a nc cua mang.
Protein noi tai co the la 1 protein rieng le hay la phc hp bi nhieu protein vi
thanh phan khong protein. Protein noi tai co the ch nam mot ben mang trong khi mot so
khac (goi la transmembrane protein) nam trai qua 2 mang, v the chung co 1 phan tng
tac vi pha ben ngoai cua te bao va 1 phan nam ben trong au k nc cua mang, va phan
th ba nam tng tac vi te bao chat. Trong te bao, protein noi tai ong vai tro quan trong
trong viec van chuyen cac chat t trong te bao ra ngoai va tham thau cac chat t ngoai vao
trong.
Protein ngoai vi gan vi be mat cua mang (au phospholipid phan cc hay phan a
nc cua protein noi tai) bang cau noi ion hay hydro. Protein ngoai vi gi mot so vai tro
trong nhiem vu mang, th du nh no am nhiem nhng tng tac gia mang va nhng
thanh phan cua bo xng nh vi si va vi ong.
Protein mang gi vai tro chc nang hn la vai tro cau truc. Protein mang co lien quan
en tat ca hoat ong bien dng co lien quan en mang, th du vai protein co nhiem vu
nh la enzyme, vai loai khac giup chon loc cac chat tham qua mang, cung co nhng
protein ong vai tro nh la chat chuyen van ien t.
Sinh ly te bao
Trang 3
c/ Ao khoac
La lp si mong va tha nam ngoai mang nguyen sinh, cau tao bi nhng lp oligosaccharid, glycolipid hay glycoprotein cua protein noi tai hay protein ngoai vi. Ao khoac
ong vai tro quan trong trong viec duy tr tnh nguyen ven cua mang, neu ao khoac b
hong, te bao se khong hoat ong bnh thng. Ao khoac giup te bao hoat ong bnh thng
va giup s trao oi chat c de dang t ben ngoai vao ben trong te bao mot cach co chon
loc, che ch mang nguyen sinh giup gia tang tnh tham cua mang.
2. Vach te bao (Cell wall)
ay la mot cau tao ac biet ch co te bao thc vat, vach te bao giup gi hnh
dang te bao, bao ve lp te bao tran ben trong va duy tr tnh trang ran chac cua te bao.
Vach te bao la mot mang tham nc.
Co 2 loai la vach te bao s cap va th cap.
a/ Vach s cap (Primary wall)
Hien dien te bao con non, hay ang tang trng.
Vach s cap la lp mong, co be day khoang vai m, la chuoi polymers cua glucose
goi la cellulose, cellulose la si dai glucoses khong phan nhanh, noi vi nhau bi noi 1 4 glucan. Mot si cellulose co the cha hn 3.000 n v glucose. vach te bao s cap,
phan t cellulose c xep thanh chuoi dai va song song, goi la vi si. Moi vi si co ng
knh khoang 5-12nm va cha khoang 36 chuoi cellulose rieng biet noi nhau bi cau noi
hydro gia nhom hydroxyl (-OH) vi n v glucose lan can. Cach sap xep nay giup cho vi
si lien ket lai va giup tang sc manh cua vach, giup cho vach co the chu ng c lc
cang ma khong b v (1 vi si cellulose chu lc tng ng vi 1 sp thep co cung kch
thc).
vach s cap cac vi si co khuynh hng xep ngau nhien trong khi nhng te bao
ang tang dai chung co khuynh hng xep song song vi chieu tang trng. Nhng vi si
cellulose c nam trong 1 chat nen phan ln la hemicellulose va hp chat pectin.
Hemicellulose la 1 phc hp nhieu ng khac nhau, hnh thanh nhng mang co nhieu
nhanh. Hemicellulose co the trch c trong moi trng kiem (NaOH 7,5%).
Hp chat pectic chiem khoang 35% vach s cap, cung la nhom nhieu loai ng khac
nhau, ac biet la acid galacturonic la dang acid cua ng galactose. Hp chat pectic cung
la thanh phan chnh cua phien gia(middle lamella), la 1 hp chat ciment lien ket vach s
cap te bao lan can vi nhau. S mem cua trai khi chn la do co s phan huy bi enzyme
cac hp chat pectic cua phien gia, do o mo cua trai xanh thng cng va tr nen nhao
mem khi trai trng thanh.
Sinh ly te bao
Trang 4
Sinh ly te bao
Trang 5
Theo Robard va Luca 1990, so lng cau lien bao chiem khoang 0,1 - 10m2 dien
tch cua vach te bao hp thanh nhom nhng lo s cap. Cau lien bao nho va u e ngan
chan cac bao quan van chuyen gia te bao, nhng rong u e giup cho s trao oi cac phan
t nho hoa tan trong te bao chat. V the cau lien bao ong vai tro nh mang o lng lng
chat tan va giup s lien lac gia cac te bao.
Khi vach th cap c hnh thanh, nhng lo th cap c thanh lap, nhng lo nay
hnh thanh nhng cap lo vi vach oi dien. Nhng te bao co cau truc vach th cap khong
con te bao chat se hnh thanh nhng mo moc, khi o cap vi lo la con ng cho dong nc
va cac chat hoa tan i qua.
S lien lac cua nguyen sinh chat qua cau lien bao hnh thanh 1 mang li te bao chat
lien tuc trong cay c goi la con ng symplast. Trong khi s lien tuc gia cac khoang
gian bao, vach te bao va nhng vung mo dan khong song c xem nh con ng
apoplast. Khai niem ve symplast va apoplast la quan trong e xem xet s van chuyen cua
nc va chat tan trong cay.
3. Nguyen sinh chat (Protoplasm) va cac bao quan (Organelles)
Sinh ly te bao
Trang 6
b/ Nhan (Nucleus)
Nhan la trung tam thong tin cua te bao cha vat chat di truyen DNA (deoxyribonucleic acid) ma hoa cho viec tong hp RNA (ribonucleic acid). RNA c a ra ngoai te
bao chat, o no trc tiep tong hp nhng protein chuyen biet. Trong te bao khong phan
chia, DNA ket hp protein thanh si dai nam rai rac goi la nhiem sac chat chromatin.
Tong chieu dai cac si chromatin trong te bao thc vat co the at t 1-10m nhng no co
the xep va trong nhan vi ng knh khoang 10m. Nhng te bao khong phan chia nay
cung cha nhng hach nhan la trung tam tong hp ribosome, nhng hach nhan se bien mat
khi te bao phan chia. Trong qua trnh phan chia DNA xoan ngan lai day len hnh thanh
nhiem sac the.
Nhan thng co ng knh khoang 5 - 30m va c bao boc bi 2 mang goi la lp
bao nhan. Mang trong va mang ngoai noi nhau lo nhan; Lo nhan hnh thanh nhng kenh
cho s van chuyen RNA t nhan vao te bao chat. Trong hau het te bao eucaryote, bao
nhan se bien mat khi te bao phan chia va hnh thanh lai xung quanh DNA cua te bao con.
c/ Ti the (Mitochondrion)
c tm thay tat ca te bao song, la bao quan giup chuyen hoa nang lng trong te
bao sinh vat noi chung, hay te bao thc vat noi rieng. te bao thc vat ti the hnh tron hay
hnh ong, ng knh khoang 1m. Mang ngoai ti the thng phang, nhng mang trong co
nhieu nep gap; mang trong co khoang 75% protein ong vai tro quan trong trong viec
truyen nang lng. Ti the la ni xay ra cac hoat ong ho hap cua te bao. Trong qua trnh
nay, ng c oxid hoa e giup s tong hp ATP t ADP va P vo c (Pi). ATP c
chuyen qua nhng vung khac can nang lng cho cac hoat ong cua te bao.
d/ Lap (Plastids)
Lap cung la nhng bao quan co cau truc mang kep, hnh thanh t mot tieu bao quan
goi la tien lap (proplastids). Tien lap co the t phan chia va cung co cha thong tin di
truyen rieng cua no la DNA di dang vong kep.
Bot lap (Leucoplasts): khong co mau sac, la ni tch luy chat d tr. Lap d tr tinh
bot con c goi la amyloplast, d tr dau goi la lipoplast, oleosome hay elaioplast va d
tr protein th goi la aleuroplast. Bot lap va diep lap co the bien oi qua lai tuy theo trang
thai sinh ly va ieu kien chieu sang.
Sac lap (Chromoplasts): cha nhieu carotenoids hn diep lap va la nguon cua mau
vang, cam, o cua la hoa trai, nhat la la vang mua thu. Sac to trong sac lap thng rat am
va hnh thanh dang tinh the.
Diep lap (Chloroplasts): cha sac to quang hp diep luc (Chlorophyll) va nhng
protein lien quan en qua trnh quang hp, tao mau xanh cua la cay. Diep lap c hnh
thanh t tien lap xuat hien giai oan phan chia te bao va s hnh thanh diep lap can s
co mat cua anh sang.
Sinh ly te bao
Trang 7
Te bao mo phan sinh cha nhieu tien lap co t hoac khong co mang trong, khong
co diep luc va thanh phan khong ay u cua enzymes thc hien qua trnh quang hp. Anh
sang thuc ay s bien oi tien lap thanh diep lap. Di s chieu sang, nhng enzymes
c hnh thanh t tien lap hay van chuyen t te bao chat, sac to hap thu anh sang c
san xuat va mang se phan chia nhanh hnh thanh ban stroma va nhng n v grana.
Hat giong thung nay mam trong at ni khong co anh sang, va diep lap ch hnh
thanh khi choi non c tiep xuc vi anh sang. Neu hat giong c nay mam trong toi, tien
lap se phan hoa thanh diep hoang lap cha nhng mang ban tinh the dang ong. Thay v
diep luc, diep hoang to co mau xanh vang goi la tien diep luc.
Ch vai ngay sau khi a ra anh sang, diep hoang lap se chu s bien oi tao thanh
mang thylakoid va mang stroma, tien diep luc oi thanh diep luc.
S duy tr cau truc cua diep lap tuy thuoc vao s hien dien cua anh sang v diep lap
trng thanh co the oi thanh diep hoang lap khi at trong toi.
e/ Vong noi chat (Endoplasmic reticulum - ER) va the golgi
Vong noi chat va bo golgi hp thanh mot he thong mang giup cho s tong hp va
ieu tiet lipid, protein. Mang hien dien trong vong noi chat va bo golgi la loai mang cau
tao bi lp oi phospholipid xen lan vi protein noi tai va ngoai vi. Nhng mang nay cung
hnh thanh nhng tui hnh ong hay nhng tui dep goi la cisternae.
Nhieu nghien cu cho thay vong noi chat la thanh phan lp mang ngoai cua bao nhan
keo dai co cha khoang lumen. Co 2 loai vong noi chat :
Sinh ly te bao
Trang 8
Vong noi chat lang (Smooth ER) : Vong noi chat lang gi nhiem vu sinh tong hp
lipid va thanh lap mang. Mot iem ang lu y la trong hat, lipid uc d tr di dang
oleosome. Oleosome c boc trong mang n lipid, au co cc oi dien vi mat chat long
cua te bao chat va uoi k nc bam vi lipid d tr. Lp mang n nguyen thuy co the
c xem nh la dau vet cua s hnh thanh oleosome trong ER. Nhng nghien cu ve te
bao hoc cho thay co s tong hp mi lipid c tch luy trong khoang gia cua 2 lp mang
dan en viec 2 na cua lp oi tach ra e hnh thanh oleosome.
Phc hp golgi: la chuoi tui dep, 2 au phong
len, c hnh thanh t vong noi chat va sau o
tach ri khoi ER. Bo golgi c xem nh la ni
tong hp va che bien chuoi carbohydrate cua
glycoprotein c chuyen en no t ER thong qua
tui van chuyen. Mang cua tui van chuyen ket hp
vi mang cua bo golgi giai phong vat chat vao golgi
cisternae cua phc hp golgi. ay ng c
bien oi va dai ra nh them vao nhng goc ng
mi. Glycoprotein a c bien oi se ri phc hp
golgi qua nhng tui tiet va giai phong ra ben trong
te bao hay nhng ni nh la ni d tr protein hay
c thai ra khoi te bao qua mang sinh hoc. Mot
nhiem vu quan trong na cua phc hp golgi la
tong hp cac phc hp ng (e giup hnh thanh chat nen cua vach te bao) va giai phong
chung vao ni co s hnh thanh vach trong giai oan phan chia va tang trng cua te bao.
f/ Ribosomes
Ribosomes la ni tong hp protein. Ribosomes khong uc xem nh la bao quan v
no khong co gii han mang. Tuy nhien, v tnh cach tien hoa va s quan trong cua chung
trong viec sinh tong hp protein nen ribosomes c thao luan ay nh la 1 bao quan.
Ribosomes la 1 chuoi phc tap cua RNA va protein, la nhng hat nho co ng knh
25m. Ribosomes hoan chnh c hnh thanh t te bao chat la phc hp gom tieu n v
ln va nho c tong hp trong nhan. Ribosomes co the xuat hien t do trong te bao chat
trong khi nhng hat khac th dnh vi mang cua vong noi chat. Mot te bao co the cha hang
tram ngan ribosomes, tuy thuoc nhu cau protein cua c the thc vat.
g/ Vi the (Microbodies)
Vi the la nhng bao quan co kch thc nho 1, c bao boc bi nhng mang n,
ong vai tro quan trong trong nhng phan ng bien dng chuyen biet va thng co nhng
enzymes ac hieu hay nhom enzymes chuyen biet.
Peroxysome: La bao quan dang hnh cau cha 1 lng ln enzyms catalase (40%
tong so protein trong perroxysomes) dung trong nhng phan ng oxid hoa e bien oi
nhng san pham oc cho cay (H2O2). Cung vi ti the, peroxysomes la ni tieu thu oxy trong
te bao. Peroxysomes cung phan huy chat beo thong qua qua trnh oxy hoa (nhng khac
enzyme vi ti the) va tham gia vao hien tng quang ho hap - con ng bien dng quan
trong cua qua trnh quang hp.
Glyoxysomes: Hien dien nhieu trong hat giong, ac biet la nhng hat co chat d tr
la dau. Glyoxysome cha enzymes cua chu trnh glyoxylate c dung e bien oi acid
beo thanh glucose qua qua trnh glucose giai (roi glucose c van chuyen en phoi nhu
Sinh ly te bao
Trang 9
ang tang trng va c s dung nh la 1 nguon carbon va nang lng cho hoat ong tang
trng). Glyoxysomes va Peroxysomes ch khac nhau ve t le enzyme va chung co the
chuyen oi qua lai lan nhau, giai oan cay con (nhat la giai oan hat nay mam) th
glyoxysomes chiem a so va giai oan sau th peroxysomes chiem a so.
h/ Khong bao (Vacuole)
La bao quan de nhan thay trong hau het te bao trng thanh cua thc vat bac cao.
te bao nay khong bao co the chiem 80-90% the tch te bao. Trong nhng te bao trng
thanh nay nguyen sinh chat vi tat ca cac bao quan xuat hien nh 1 lp mang mong ep sat
vao vach te bao. Nhng te bao non hay mo phan sinh khong co khong bao, khong bao hien
dien di dang tien khong bao. Tien khong bao c hnh thanh t 1 mang li trans-golgi.
Khi te bao trng thanh, tien khong bao hp lai thanh 1 khong bao ln.
Khong bao c bao quanh bi mang khong bao va dung dch ben trong goi la dch
te bao. Khong bao cha ion vo c, acid hu c, ng va nhng hp chat th cap bao gom
cac sac to. Nong o chat tan cao la cong cu e hap thu nc can cho s dan cua te bao.
Khong bao con cha nhieu enzymes thuy giai nh protease, ribonuclease,
glycosidase. Nhng enzymes nay se c giai phong vao te bao chat tham gia vao s phan
huy cua te bao trong qua trnh lao hoa; Nhng enzymes nay cung tham gia vao cac s bien
oi cac thanh phan cau truc cua te bao suot i song cua cay. Nhng protein a c
chuyen hoa trong khong bao c goi la protein bodies, co nhieu trong hat. giai oan
nay, nhng protein c d tr se b thuy phan va chuyen ra te bao chat c dung cho s
tong hp protein..
4. Bo xng (xytoskeleton)
Bo xng ong vai tro quan trong trong viec quyet nh s to chc cua te bao chat,
hnh dang, s phan chia tang trng va phan hoa cua te bao.
Bo xng cua te bao thc vat co thanh phan cau truc la nhng vi si, vi ong do
protein co dan actin va myosin tao ra, nam len loi vi protein noi tai hay di mang.
* Vi ong (Microtubules): La
nhng ong dai ng knh khoang
24nm, ng knh vung loi khoang
12nm, c thanh lap t tieu n v
cua protein hnh cau la tubulin co
khoi lng phan t khoang 100.000
dalton, va c hp thanh bi 2
chuoi polypeptid ( va tubulin).
* Vi si (Microfilaments) :
Cau tao bi 2 chuoi protein actin
xoan nhau thanh hnh xoan oc, co
ng knh khoang 6nm.
Vi si c hnh thanh t tieu vi si, tieu vi si c cau tao do nhng tieu n v
tubulin lien ket nhau, tieu vi si se lien ket thanh vach cua vi ong.
Bo xng c nghien cu trong te bao ong vat t nhng nam 1960, nhng tren
thc vat no khong chac chan v vach te bao nang cho te bao tran va quyet nh hnh
dang cua te bao thc vat, nen s hieu biet ve bo xng thc vat con la van e cha ro.
Khi vi si va vi ong c chng minh te bao khong phan chia, ngi ta co the quan sat
chung di knh hien vi va kham pha bang cach tieu huy vach te bao va tach mang te bao
Sinh ly te bao
Trang 10
va nhng thanh phan te bao chat khac vi chat tay. Mi ay, thanh phan th ba la filament
trung gian c kham pha va c at ten nh vay v no co ng knh khoang 10-15m,
la trung gian gia ng knh cua vi si va vi ong.
Thuat ng bo xng la ten goi khong thch hp v no co ham y cau truc cng ran vi
nhiem vu on nh, nhng ay ngi ta thay vai tro cua no rat nang ong. Vi ong c
hnh thanh va tai tao khi te bao phan chia, tang rong va phan hoa. Vi ong hnh thanh thoi
nhiem sac ong vai tro quan trong trong viec chuyen ong cua nhiem sac the trong suot
qua trnh phan chia te bao. Vi ong cung nh hng va nh v vach te bao mi cua te bao
con va hnh thanh vach cellulose cua te bao trng thanh.
Vi si kiem soat s nh hng va dong chay lien tuc cua te bao chat, nhng thanh
phan nho va bao quan trong te bao chat xung quanh chu vi cua te bao. Vi si hnh thanh
cum hay bo song song vi hng cua dong te bao chat. Vi si con ong vai tro quan trong
trong s phat trien cua ong phan. Khi hat phan nay mam, vi si phat trien thanh nhng ong
dai i xuong nuom nhuy e giai phong giao t c en noan. S tang trng cua ong phan
ch pha au va nhng mach cha tien chat cua vach te bao c dan xuyen te bao chat
en vung au ang tang trng bang mang li cua vi ong.
III. MOT SO TNH CHAT HOA LY CUA CHAT NGUYEN SINH
1. Chat nguyen sinh la mot he keo phc tap
* He keo
Cac he keo n gian eu do hai loai chat khong hon hp vi nhau tao nen, phan biet
la hai tng goi la tng phan tan (ran) va tng lien tuc (long). He keo c phan biet vi
dung dch that cho kch thc cua tng phan tan la cac hat co ng knh nam trong
khoang 1-100m (0,001 0,01mm), con dung dch that th ng knh hat nho hn 1m.
Neu tng lien tuc (dung moi) la nc
th goi la hydrosol. Trong hydrosol, hat keo
thng hap phu cac ion trong dung dch tao
thanh mixen keo tch ien. Ngoai viec mang
ien th ban than hat keo thng co cac goc
a nc nh NH, -OH, -COOH, CHO nen
co the hap thu nc mot cach rat chac che
lam cho hat keo co mot mang nc bao boc
xung quanh. Trng hp nc lien ket vi cac hat keo nh vay goi la s thuy hoa. Hien
tng nay co c nh vao tnh lng cc cua nc.
Nh vay, trong hydrosol moi mot mixen keo eu co cac phan t nc bao boc xung
quanh va s di chuyen cac hat keo rat kho khan, duy tr s on nh cua he keo.
* Nhng bien oi trong he thong keo
- S ngng ket: moi phan t keo eu c tch ien. Neu cac phan t mang ien cung
dau th chung ay nhau, neu khac dau th chung hut nhau. Neu sc ay ln th he keo ben.
Ngc lai, neu lc hut ln th cac phan t keo xch gan lai vi nhau, ln dan va lang
xuong. o la hien tng ngng ket.
Trong hien tng ngng ket hnh thanh hai pha ro ret la pha dung moi hoa tan va pha
chat hoa tan.
Sinh ly te bao
Trang 11
S ngng ket phu thuoc vao: S tang nong o cac chat ien phan lam triet tieu ien
tch cac phan t keo; Tang nong o cac phan t keo do o tang lc hut cua cac phan t
keo.
Hien tng chuyen gel-sol: Sol la trang thai long cua keo (co tnh nht), khi o hat
keo hoan toan phan tan trong trng lien tuc con gel la trang thai ran hay na ran cua keo
(co tnh an hoi), nhng hat keo co ket cau khong oi xng se hut lan nhau nhng bo
phan nhat nh tao nen chat keo trang thai gel co ket cau hnh vong lap the.
ac iem cua keo la kha nang chuyen t trang thai sol-gel va ngc lai. S chuyen
sol-gel trong he keo co the c tao ra do thay oi nhiet o, nong o ion hydro tc thay oi
pH, tang them chat ien phan hay tac ong c hoc.
- Hien tng coaxecva: cac phan t keo thng co mot lp nc bao quanh nhng v
mot ly do nao o ma lp nc nay mat i va cac hat keo lien ket lai vi nhau trong mot
mang nc chung, tao thanh cau truc hat goi la coaxecva.
* Chat nguyen sinh la mot he keo phc tap co ay u tnh chat va dau hieu cua
nhng ai phan t trong dung dch
Trong te bao th chat nguyen sinh cung xay ra cac hien tng a ke tren ung nh
trong he keo noi chung, v the chat nguyen sinh c coi la mot he keo (Ma cac hat keo
cua no la cac protein). Tuy nhien, chat nguyen sinh co o ben vng cao, do cac mixen keo
c bao phu bi mot lp kep cac ion va co mang nc rat day bao boc, v vay muon lam
cho chat nguyen sinh ngng ket rat kho. Thng dung axeton hay ru hoac cac loai muoi
ac e hut nc mi lam keo nguyen sinh chat ngng ket.
trang thai sol keo hoat ong rat manh nen thuc ay cac qua trnh sinh trng cua te
bao. Trong i song cay trong khi cay con non, cac giai oan sinh trng nhanh va ra hoa
th keo nguyen sinh chat thng trang thai sol e cho cac qua trnh trao oi chat c tien
hanh thuan li. Keo dang sol co li cho qua trnh trao oi chat nhng khong co li cho
thc vat khi gap ieu kien bat li cua moi trng.
Nguyen sinh chat dang gel a nc khi mat nc nhieu th the tch co lai va khi gap
nc th no hut nc rat manh, gel mat nc cang nhieu th hut nc cang manh, ap lc
trng cang ln (ap lc nay cac hat giong kho co khi at ti tren 1000 atm). Keo nguyen
sinh chat dang gel th tnh chong chu cao hn nhng mc o trao oi chat kem. Trong
nguyen sinh chat th hien tng coaxecva co lien quan ti viec hnh thanh cac c quan t,
v ay nh la s hnh thanh mot to chc song au tien. Operin cho rang cac hat coaxecva
co kha nang hap thu cac enzym va anh hng en hoat ong cua enzyme.
Sinh ly te bao
Trang 12
Sinh ly te bao
Trang 13
Theo Vanhop, ap suat tham thau phu thuoc vao nong o phan t, nhiet o, s ien ly
cua dung dch va co the tnh theo cong thc:
P = RCTi
Vi R: hang so kh = 0,082
T: nhiet o tuyet oi
C: nong o dung dch tnh theo M
i= 1+(n-1)
= Chat ien ly; n = so ion ma phan t phan ly
oi vi nhng chat khong ien phan th i=1.
Trong cay, dch te bao tao ra P va ai lng P mot ai lng bien oi. Nhng nhom
cay sinh thai khac nhau th co P khac nhau. Cay moc at kho can th co P ln.
Td: Ap suat tham thau cua dch te bao mot so loai cay:
Rong uoi cho
3.13 atm Beo hoa dau 3.49 atm
Cay au leo 10.23 atm
Cay b ngo
9.63 atm Phi lao
19.86 atm
Sn
24.08 atm
P con thay oi theo thi gian va co nhp ieu ngay nh sau: sang thap, tra cao va
chieu lai thap xuong.
2. Cac qua trnh tham thau vao trong te bao thc vat
Trong te bao thc vat, cac lp mang cua chat nguyen sinh la nhng lp mang gay ra
hien tng tham thau trong te bao. Toc o cua nc xam nhap vao te bao hay thoat ra khoi
te bao phu thuoc vao tnh tham khac nhau cua mang te bao va mang chat nguyen sinh. S
xam nhap cua nc vao te bao co the xay ra theo ba trng hp: ang trng; u trng
va Nhc trng.
Khi ta ngam te bao vao nc hoac dung dch nhc trng (dung dch co ap suat
tham thau thap hn ap suat tham thau dch te bao) th nc t trong dung dch ngoai i vao
khong bao va lam tang the tch cua khong bao. Ap suat nay lam cho khong bao to ra va
ep thanh te bao goi la ap suat trng nc, ap suat nay lam mang te bao cang ra, mang te
bao se sinh ra mot lc chong lai va goi la sc cang trng nc. Khi hai ap suat nay bang
nhau th s tham thau dng lai. Khi te bao trang thai bao hoa th the tch te bao la cc
ai. Khi o chat nguyen sinh dnh chat vao mang te bao va sc cang trng nc at en
gia tr cc ai.
Ngc lai, neu em te bao o ngam vao dung dch u trng (dung dch la u trng
th dung dch co P > P dch te bao) th nc t te bao ra ngoai va the tch te bao nho i,
mang te bao tr lai bnh thng, sc cang trng nc bang khong va the tch te bao mc
toi thieu. Neu dung dch ngam te bao vao qua u trng th nc t khong bao tiep tuc i
ra ngoai lam khong bao co lai keo theo nguyen sinh chat tach ri khoi mang te bao. Hien
tng chat nguyen sinh tach khoi mang te bao goi la hien tng co nguyen sinh.
Co nhieu dang co nguyen sinh: luc
au la co nguyen sinh goc, sau la co nguyen
sinh lom va cuoi cung la co nguyen sinh loi.
Hien tng nay lien quan ti o nht chat
nguyen sinh: te bao nao co o nht chat
nguyen sinh cao th co nguyen sinh lom, con
te bao nao co o nht chat nguyen sinh thap
th co nguyen sinh loi (V nguyen sinh chat
de tach ra khoi vach te bao) => Co the dung
phng phap nay e xac nh te bao cua mot loai thc vat nao o co o nht chat nguyen
sinh cao hay thap.
Sinh ly te bao
Trang 14
Neu nh em te bao ang co nguyen sinh nay at vao dung dch nhc trng th te
bao lai dan dan tr ve trang thai bnh thng va xay ra hien tng phan co nguyen sinh.
Hien tng co nguyen sinh the hien s song cua te bao, bi v ch co te bao song mi
co hien tng co nguyen sinh. Te bao chet th mang ban tham b pha huy.
C s cua hien tng co va phan co nguyen sinh la tnh chat tham thau cua te bao.
3. Khai niem ve sc hut nc cua te bao
thc vat , luc nao cung co s thoat hi nc t la, do vay t khi co s bao hoa nc
trong te bao ma cay thng trang thai thieu nc.
trng hp te bao bao hoa nc th ap suat trng nc (P) bang vi sc cang
trng nc (T).
Nh vay, trang thai thu nc cua te bao th P > T va P - T = S. ay S la sc hut
nc .
Nh sc hut nc ma nc co the i vao te bao lien tuc. S phu thuoc vao trang thai
bao hoa nc cua te bao. Khi te bao heo th S ln, khi te bao bao hoa nc th S = 0 v luc
ay P =T P -T = 0. Nh vay chnh ap suat tham thau P a tao ra sc hut nc S. Nhng
neu theo cong thc S = P T th S luon luon < P, ma trong thc te ta thay co trng hp S >
P. Macximop a cho thay co trng hp te bao mat nc khong phai do tham thau ma la
do bay hi trong moi trng khong kh kho, luc o te bao mat nc rat nhanh, the tch cua
ca te bao giam i, do te bao nhan nheo lai. Nguyen sinh chat trong trng hp nay khong
tach ra khoi mang te bao. Luc nay th sc trng nc mang gia tr am v the khi thay vao
cong thc ta se co S = P + T .
Sau ay la s o Urprung bieu hien s lien he gia ba ai lng P, S, T.
Sinh ly te bao
Trang 15
Sinh ly te bao
Trang 16
khong phan ly nhieu th s xam nhap de dang hn, nhanh hn --> Viec tch ien a anh
hng en s xam nhap vao te bao.
Nhng ion tch ien cao th s xam nhap cang kho. Na+, K+ xam nhap de hn Ca++,
Mg++. Ion Fe+++ lai cang kho hn khi xam nhap vao te bao. oi vi amin cung vay.
Tuy nhien, oi vi cac ion cung hoa tr th th kha nang tham vao te bao cung khac
nhau. Th du NH4+ xam nhap vao te bao nhanh hn K+ va K+ lai vao nhanh hn Na+.
V sao vay? Ngi ta giai thch bang mc o thuy hoa cac ion. Cac ion thng hut va
gi cac phan t nc quanh mnh va chnh mang nc mot cho s xam nhap cua cac ion b
can tr. Nh vay la mc o thuy hoa cac ion khong giong nhau va t o gay ra s xam
nhap nhanh cham vao te bao.
Noi chung, oi vi cac ion khong tch ien th xam nhap vao te bao de dang. Con cac
phan t tch ien th khi xam nhap se b cac ien tch trai dau cua mang gi lai. Ngi ta
a o ien tch cua mang va thay no tch ien dng.
d/ Anh hng cua nhiet o len tnh tham
Khi nhiet o tang a cung cap nang lng cho mot so phan t lam cho so phan t nay
co u kha nang vt qua chng ngai nao o tren mang te bao.
He so nhiet cua tnh tham khoang 2-4
e/ Khi te bao b thng ton
Th tnh tham cung tang len va co khi mat han tnh tham chon loc (hat chet).
f/ Anh hng cua trang thai sinh ly en tnh tham
Te bao hoat ong manh th oi hoi nhieu chat dinh dng. V the chung luon luon ton
tai mot gradien nong o tao ieu kien cho s khuech tan lien tuc cac chat vao te bao.
Tuy nhien co trng hp cac chat xam nhap vao te bao ngc gradien nong o la
trng hp van chuyen tch cc qua mang. Tat nhien la khac vi trng hp khuech tan,
trng hp nay phai co s cung cap nang lng.
Trong thc te thay co trng hp mot loai tao Nitela nong o K+ trong te bao cao gap
1.065 lan moi trng, nhng K+ van tiep tuc i vao te bao.
4. Cac thuyet giai thch tnh tham cua mang te bao
Thuyet Oreton: Qua th nghiem thay hau het la cac chat tan trong m eu de tham
vao te bao, va a i en ket luan la mang te bao can ban phai c cau tao bang nhng
chat m.
Thuyet mang ray cua Traube-Ruland: Mang te bao co cau tao lo hong.
Thuyet Lepeskin: Mang te bao ngoai lipid con co cac protid. No co cau tao kham.
Theo thuyet nay th s bien oi tnh tham phu thuoc vao s bien oi t le gia lipid va
protid. Khi mang cau tao nhieu lipid th cho cac chat tan trong m i qua, khi nhieu protid
th cho cac chat tan trong nc i qua.
Quan niem hien nay: Thay c la ban chat tnh tham cua te bao rat la phc tap.
Tnh tham la mot qua trnh sinh ly rat phc tap, no lien quan en toan bo hoat ong song
cua te bao - nhat la ho hap va cac qua trnh trao oi chat khac.
VI. MO VA C QUAN (Tissues and Organs)
1. Mo
nhng sinh vat a bao nh thc vat th nhng te bao to chc lai theo nhng nhom
co cung chc nang goi la mo. Mot so mo th n gian va ch gom mot kieu te bao giong
nhau, mot so mo khac th phc tap hn va cau tao t mot so kieu te bao khac nhau. Mac du
Sinh ly te bao
Trang 17
rat a dang ve hnh dang va cau truc nhng noi chung th co the chia lam mot so mo chnh
nh sau
Sinh ly te bao
Trang 18
Mo cng th ngc lai nam tha tht khap ca cay, trong ca hai mo s cap va th cap.
Co hai kieu te bao mo cng la te bao a (sclereids) va te bao si (fibers). Te bao a hnh
a giac trong khi te bao si mong va dai. Ca hai loai te bao nay eu co cach th cap hoa
day va lignin hoa rat nhieu. Te bao a co nhieu vo hat, qua hach. Te bao si co nhieu
vo cay va la cay.
d/ Mo mach (Vascular tissues)
Mo mach c quan tam chu yeu vi chc nang dan truyen nc, dinh dng va san
pham quang hp. S tien hoa cua cay mach dan a giup no chiem lnh c nhieu vung
sinh song tren can. Co hai kieu mo mach la mo go (xylem) va mo libe (phloem).
Mach go co cau truc va chc nang phc tap, la c quan chu yeu e dan nc, d tr
va nang cay.
Mach libe cung co cau truc va chc nang phc tap, la c quan van chuyen san pham
quang hp t Sources en Sink.
Mo mach cung co hai loai la mo s cap va mo th cap theo nguon goc hnh thanh
cua no t mo phan sinh.
e/ Mo bieu b (Epidermis)
Mo bieu b la lp te bao ngoai cung nhat che phu la, than non, re va qua. Te bao
bieu b thng co cung hnh dang va xep rat chat vi nhau. Mat ben ngoai te bao bao phu
bi mot lp cutin e chong mat nc.
2. C quan
Giong nh cac te bao hp vi nhau lai thanh mot nhom goi la mo vi nhng chc
nang rieng biet th nhieu mo se hp lai tao thanh mot c quan. Nhng c quan chnh cua
cay la re, than, la va hoa.
a/ Re (Roots)
Re phat trien t re mam hay re phoi thng c goi la re chnh (re coc), re moc ra
t re chnh goi la re ben. cay hai la mam th re chnh thng chiem u the nen moc sau
va dai con cay mot la mam th re chnh thng chet sm va bo re phat trien mot he re
chum.
Chc nang chnh cua re la giup cay ng vng, hap thu nc va dinh dng trong at.
b/ Than (Stems)
Than cay la truc keo dai t phoi mam thong qua s phan chia te bao vung mo phan
sinh nh choi. S phan chia te bao cung nay cung tao ra tien la va tien hoa. iem ra la
va hoa goi la mat va khoang gia cac mat goi la long. Ngay di nh sinh trng th cac
tien la nam rat gan nhau va kho phan biet c long, khi te bao sinh trng th cac ot se
ri nhau ra va long dai ra. Khi long khong dai ra c th xuat hien cay dang hanh (bulbs)
hay hoa th (rosette), luc o ta thay hnh nh tat ca cac la eu moc ra t mot iem. Trong
phan ln trng hp th mot phan nho mo phan sinh van con nam goc la va no se hnh
thanh choi ben (axillary buds), co the moc thanh nhanh mi hay hoa mi. Phan ln than
cay moc tren mat at nhng cung co loai moc di mat at nh khoai tay chang han.
S sap xep mo trong than co the rat khac nhau tuy theo tuoi va cay hai la mam hay
mot la mam.
Vai tro cua than la dan truyen, d tr va nang .
c/ La (Leaves)
La la nhng phien hay ban mong nh vao than cay bi cuong hay be la. Phan mat
ngoai la la bieu b tren va bieu b di va gia la cac te bao nhu mo quang hp. Phan ln
Sinh ly te bao
Trang 19
cay hai la mam co hai loai te bao nhu mo la nhu mo dau (palisade mesophyl) va nhu mo
khuyet (spongy mesophyl).
Trong la cung co mot he thong mach dan noi lien vi he thong mach dan than
thong qua cuong la. cay hai la mam th mach dan hnh thanh mot mang li nho e van
chuyen nc va dinh dng ti tng te bao quang hp ong thi van chuyen nhanh san
pham quang hp ra khoi ni san xuat. cay mot la mam th gan la tao thanh mot he thong
gan nho nam song song nhau va cung gi nhiem vu nh cay hai la mam.