15.

Ders
Optoelektronik Devre Elemanlar-I
n
p
V

Bu blm bitirdiinizde,

Ik reten optoelektronik devre elemanlar,

Ik yayan diyot (LED),
Lazer,
Yariletken dalga klavuzlar,
Optik fiber

konularnda bilgi sahibi olacaksnz.

Onbeinci Ders: erik

Ik reteler
Ik Yayan Diyotlar (LED)
Lazerler
Ik leticiler: Dalga Klavuzlar
Optik Fiberler
Yariletken Dalga Klavuzlar

Ik reten Optoelektronik Elemanlar

Ik Yayan Diyotlar (LED)
Yariletken Lazerler

Ik Yayan Optoelektronik Elemanlar

Uygun bir p-n eklemi I-V erisinin I. blgesinde altrlrsa elektron ve deikler belli bir
eik gerilimin stnde eklem blgesinde birleerek dalgaboyu bant aralna eit k
yayabilir.
I

I
V>0, I >0

p +

+V

-V

V
-I

Elektron ve deikleri en dk gerilimle (akmla) ve en verimli ekilde birletirecek

tasarm gereklidir.
Bu ama iin:
Dorudan bant aralna sahip yariletken malzeme (verimlilii arttrmak iin)
Ar katklanm n- ve p-tipi eklemler (eik akm drmek iin)
kullanlmaldr.
5

Ik Yayan Diyotlar (LED)

Ar katklanm (n+ ve p+ ) bir yariletkende Fermi enerji seviyesi yasak bant aralnda
deil bant iinde bulunur. Tketim blgesinin genilii katklanmann younluuna baldr.
(a) Ayrk n ve p tipi yariletkenler ve enerji seviyeleri
n+-GaAs

(c) leri besleme durumu

hv = Eg

p+-GaAs
n
EF

EC

EV
EF

Ec

(b) Sfr gerilim altnda p-n eklemi

n+-GaAs

Ev

p+-GaAs
Ec

Ef

Ev
d
1/ 2

2Vo 1
1
d=
(
+
)
q
N
N
a
d

(d) Oluacak olan n frekans aral

EFn
EC
hv = Eg
EV
EFp
EC-EV < hv < EFn-EFp

LED Inn zellii

iddet

EFn
EC

Frekans Bant Aral

h
EV
EFp
EC-EV < h <

vo

Eik deerin altndaki durum

(uyumsuz (koherent olmayan) ma)

EFn-EFp

EC
EV

yn

Faz yzeyleri

kutupluluk

Ik:

Uyumlu (koherent) deildir

Tek renkli (monokromatik) deildir
Ynl deildir
Kutuplu deildir

Lazerler-Genel Kavramlar
LASER: Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation
Trkesi LAZER

LED nn aksine lazer nn zellii:

Uyumlu (Koherent)
Tek renkli (Monokromatik)
Ynl
Kutuplu
Lazerlerin alma prensibini anlamak iin enerjileri E1 ve E2 olan iki enerji
seviyesini gz nne alalm. Enerji seviyelerindeki elektron younluklarnn
sras ile N ve N2 olduunu, bu sistemin ayn zamanda (hv) foton alan
iinde olduunu dnelim.
E2
hv=E2-E1

Efoton=E2-E1
E1

(hv)
E=E2-E1

Lazerler-Genel Kavramlar-1
(hv) foton alannn varlnda sourma ve kendiliinden geiin yan sra lazer olay
iin kritik olan uyarlm geiin oluur.
(hv)

N2
B21N2(hv)

N1
Foton alan durumunda

E2

B12N1(hv)

A21N2

E1

B21N2 (hv) = Uyarlm gei oran

B12N1(hv) = Sourma oran
A21N2 = Kendiliinden gei oran

Uyarlm gei oran

B21N2(hv)
B21
(hv) .......1
=
=
Kendiliinden gei oran
A21N2
A21

Uyarlm geii sourmadan fazla yapmak iin N2 > N1

Uyarlm gei oran
Sourma oran

B21N2(hv)
B12N1(hv)

B21N2

.......2

B12N1

Lazer iin 1 (uyarlm geiin kendiliinden geie oran) ve 2 nolu (uyarlm

geiin sourmaya oran) eitliklerin deerini mmkn olduu kadar byk
tutmak gerekir.

1 nolu art ((hv)) rezonans kovuu ile, 2 nolu art (N2 >N1) ise d
pompalama ile gerekletirilir.

Lazerler-Genel Kavramlar-2
(hv)

N2
B21N2(hv)

E2

B12N1(hv)

N1

A21N2

E1

B21N2 (hv) = Uyarlm gei oran

B12N1(hv) = Sourma oran
A21N2 = Kendiliinden gei oran

Denge durumunda
B12N1(hv)=A21N2 + B21N2(hv)
B12, A21, B21 : Einstein katsaylar
Isl denge durumunda ve siyah cisim ma denklemini kullanarak

B12 = B21
A21 8h 3 8h
=
= 3
3
B21
c

elde edilir.

( Kendiliinden gei (A21) / Uyarlm gei (B21)

Lazer olay iin A21/B21 orann kk tutmak gerekir. Bu oran dalgaboyunun

kp ile ters orantl (frekans ile doru) olduu iin yksek frekanslarda
(gama-nlarnda) lazer yapmak teknik olarak daha zordur.
10

Spektral Dalm (Lineshape)

EFn

EC-EV < hv < EFn-EFp

EC

Eg

EV

EFp

o =

Eg
h

Kazan erisi

- +

11

Lazer art
Nfus terslemesi N2 > N1 (Pompalama)

I = I o e +z
Salnm (osilasyon) olabilmesi iin kazancn kayplardan daha byk olmas gerekmektedir.

I I o I

2L << 1

e 2 L 1

2 L
Io

N2 > N1

I = I o e z

12

Lazer Ortam

Io

N2 < N1

I = I o e z

Kaypl ortam

Io

N2 > N1

I = I o e +z

Kazan ortam

D enerji
(elektrik, optik vs)

N2 > N1
13

Kayplar
R1

R2

r=toplam kayp katsays (birim uzunluk bana)

s=salma ve sourma kayplar
L

R = R1 + R2 =

1
1
ln(
)
2 L R1 R2

R=aynalardaki yansmalardan
kaynaklanan kayp

Kazan erisi

r = s + R1 + R2
kayp

e 2 r L = R1 R2 e 2 s L

14

Optik Rezonans Kovuu (Optical Resonant Cavity)-1

Bunun iin rezonans kovuu (resonant cavity) kullanlr. Bu rezonans kovuu sayesinde foton
alan (hv) srekli artrlr. Bu kovuk fotonu yanstacak bir ayna olabilir.

Rezonatr frekanslar
m=1

m=3

m=2
m-1m-1 m m+1 m+2

m=

v
c
=
2 L 2 Ln

2 L 2 Ln
=

m=1, 2, 3...

= rezonatr ortamnda dalgaboyu

o= boluktaki dalgaboyu
15

Optik Rezonans Kovuu-2

EFn

Kazan erisi

EC
kayp

Eg
EV

EFp

Enerjisi bant aral civarnda dalm elektron

geilerinden kaynaklanan fotonlar var. Bu
enerjilerden (frekanslardan) hangisinin baat
olacan rezonans oyugu belirler.

m=1

m=3

m=2
L

Rezonans kovuunun frekanslar

iin getirdii kstlama (izin
verilenen frekanslar)

Kazan erisi
kayp

Lazer frekanslar

16

Pompalama

Lazer olaynn gereklemesi iin gerekli olan 2. art, yani N2 > N1 art, alt seviyedeki
elektronlar st seviyeye uyararak gerekletirilir. Bu ileme nfus terslemesi
(population inversion) denir.

Uyarlm geii sourmadan fazla yapmak iin N2 > N1

Uyarlm gei oran
Sourma oran

B21N2(hv)
B12N1(hv)

B21N2
B12N1

N2>N1 koulu pompalanma ilemi optik veya elektrik akm ile yaplr.
Yariletken lazerlerde pompalama ilemi ar katklanma sayesinde eklem
zerinden akm geirerek salanr.
Akmn belli bir deerinde (eik akm (Ieik) (threshold) N2 > N1 art salandnda
lazer zellii gsteren k elde edilmi olur.
-V+
n+-GaAs

optik g
I

p+-GaAs

Ef

I
Ec
Ev

Ith

17

Lazer Inn zellii

Lazer olaynda, LEDden farkl olarak uygun foton rezonans kovuu iinde kendini
kolonlayarak oald iin kan fotonlarn zellikleri ayndr.
Ik:

EFn
EC

Uyumlu (koherent)
Tek renkli (monokromatik)
Ynl
Kutuplu
iddet

Lazer

ho = Eg

LED

EV
EFp

vo

Tek renkli
EC
EV

ynl
18

Uyumlu (Koherent)

Lazer Inn zellii-Modlar

Lazer nn iki farkl modundan sz edilebilir. Yaylma dorultusu boyunca (boylamasna
mod) ve yaylma dorultusuna dik dzlem zerindeki alan dalm (enlemesine mod).

Enlemesine (Transverse) mod

Boylamasna (Longitudinal) mod

r
r
i ( t kz )
E ( x, y, z; t ) = Eo ( x, y )e
Enlemesine mod Boylamasna mod

TransverseElectroMagnetic wave-TEM(l,m,q)
Enlemesine
mod (indis)

Boylamasna
Mod
(frekans-Hz)
19

Boylamasna Mod
- Boylamasna mod (n elektrik alannn zaman iersindeki salnm)
Lazer nn frekansdr. Bu modu kazan erisi ve rezonans kovuunun
zellikleri belirler.

r
r
i (t kz )
E ( x, y, z; t ) = Eo ( x, y )e
iddet
EFn
EC
EV
EFp

ho = Eg
hv
vo

20

Enlemesine Mod
- Enlemesine mod (n yaylma dorultusuna dik dzlemdeki elektrik alan dalm)

r
r
E ( x, y, z; t ) = Eo ( x, y )ei (t kz )
TransverseElectroMagnetic (TEMl,m)

Lazer elektrik alannn uzaysal dalmdr. Lazer ortam rezonan kovuunun

aynalar ve aktif ortamn geometri zellikleri belirler.
Kresel ayna

Kresel ayna
x

TEM0,0

TEM1,0 TEM0,1

TEM1,1

TEM0,0 TEM1,0

Gaussiyen Dalm Hermite-Gaussiyen Dalm

(l,m) =>(0,0)

(l,m) =>(l,m)

21

Yariletken Lazerler-1
Dorudan bant aralkl ve ar katklanm n ve p tipi yariletkenlerle oluturulan
bir p-n ekleminden lazer elde edilebilir. Bir yariletken lazer, rezonans
kovuu iine konmu LEDden farkl deildir. Yariletken lazerlerin dier lazer
trlerine gre birok olumlu yan vardr;
Rezonans kovuu, yariletkenlerin kenarlarndan yaplan kesme (cleave) ilemi ile
oluturulur,
Kk boyutlara sahiptirler (tipik boyutlar 0,1x0,1x0,3 mm),
Yksek verimlidirler,
Lazer k, eklemlere uygulanan akm ile kolaylkla kontrol edilebilir,
Optoelektronik tmleik devreleri ile kolaylkla btnletirilebilir,
Yariletken lazerler fiber optik iletiimde yaygn olarak kullanlmaktadr.

22

Yariletken Lazerler-2
Kesme dorultular
(ayna oluturmak iin)

p
n

n
Ec
Ef

Ayna
R=1

Ev

Ayna
R=0,9

Ayna
R=1

Ayna
R=0,9

23

Yariletken Lazerler-3
Ar katklanm yariletken eklemin ileri besleme durumunda
elektronlarla deikler ayn blgede birlemeye hazr duruma gelirler.
Bylece lazerin olumas iin gereken n2 > n1 art salanm olur.
iddet

iddet

iddet

Frekans Bant Aral

o
Eik deerin altndaki durum
(Koherent olmayan ma)
(a)

Eik deerin hemen

altndaki durum
(b)

o
Eik deerin stnde
lazer nm
(c)

(a) LED masna kar gelmektedir. Tek renkli k elde edilmesine ramen frekans bant
aral olduka genitir ve elde edilen kta lazerler iin gerekli olan 1. art
salanmad iin koherentlik yoktur.
(b) Akm eik deerin hemen altnda birok rezonans kovuuna kar gelen dalgaboyunda
k elde edilir.Bunlardan birinin baat olmas iin gereken n2 > n1 art henz salanm
deildir.
(c) Akm eik deerin stnde olduunda rezonans kovuundaki bir frekans dierlerini
bastrarak baat hale gelir. Bu frekansta bant aral olduka kktr ve24k
koherentdir.

Heteroeklemli Yariletken Lazerler

Farkl trden yariletken malzemeler kullanlarak yariletken lazerlerin verimlilii
arttrlabilir. Bant aralklar farkl yariletkenlerle oluturulan eklemlerde elektron ve
fotonlar eklem blgesinde tutularak eik akm deerinin drlmesi salanr.
p-AlGaAs
p-GaAs

< 1 m

p-AlGaAs
p-GaAs
n-GaAs
Altta

n-GaAs
Altta
n-GaAs

p-GaAs p-AlGaAs

Eg(AlGaAs)=2

Ef

n-GaAs

eV

< 1 m

p-GaAs p-AlGaAs

Ef
Ef

Ef

Eg(GaAs)=1,4 eV

(a) Sfr beslenme durumu

Kullanlan geni bant aralkl AlGaAs sayesinde

Elektronlarn tmyle p-GaAs de kalmas salanr.
(b) leri beslenme durumu
25

Dk Boyutlu Yariletken Lazerler

Dk boyutlu yaplar kullanlarak lazerlerin performans daha da arttrlabilir
In frekans ayarlanabilir.
Enerji seviyeleri kesikli olduu iin (bant deil!) frekans bantgenilii daha
dardr (tek renklilik).
Elektronlar ve deikler uzayn belli bir blgesine hapsedildii iin birleme
verimlilii yksektir (dk eik akm-Ieik).
Optik snrlamadan dolay foton alan (h) yksektir (yksek verimlilik).
nGaAlAs

n1
n2
n1

p-AlGaAs
GaAs
n-AlGaAs
n-GaAs
Altta

n2>n1
n: krlma indisin

nGaAlAs
E2C

Eg(AlGaAs)

d d m
Aktif katman

nGaAs

iddet
Eg(AlGaAs)

E1C
Eg(GaAs)

hetero
homo

E1V
E2V
d
Aktif katman

vo
26

Kuantum Kuyusu Yariletken Lazerler

Aktif blgenin kalnl daha da ok drlerek (elektronun de Broglie dalgaboyu
mertebesinde) verimli ve frekans bant aral daha kk lazerler elde edilebilir.
Kuantum kuyusu lazerlerde tipik olarak eik akm deerinde 10 kat azalma
salanabilir.

Aktif
Katman

p-GaAs
p-AlGaAs
p-GaAs
n-AlGaAs

n-GaAs

n-AlGaAs

p-GaAs

p-AlGaAs

d
E2C

Eg(AlGaAs)

n-GaAs
Altta

Eg(AlGaAs)

E1C
Eg(GaAs)

Kuantum kuyusu lazer yaps

E1V

Kuantum kuyusu lazerlerde

iletim bandndaki kesikli
seviyesinden (n=1) deerlik
kesikli bir deik seviyesine
geilerden kaynaklanr.

In frekans =

kan k,
bir enerji
bandndaki
(n=1) olan

( Eg + E + E )
e
n

h
n

E2V
d
Aktif Katman
GaAs

Kuantum kuyusu lazerin

enerji seviyeleri
27

Bant ii Yariletken Lazerler

Tipik bir kuantum ukurlu lazerlerde kan k, iletim bandndaki kesikli bir enerji
seviyesinden (n=1) deerlik bandndaki kesikli bir deik seviyesine (n=1) olan
geilerden kaynaklanr.
Uygun ekilde oluturulan ve nfus terslemesi yaplan kuantum ukurlarnda geiler
iletim bandndaki kesikli bir st enerji seviyesinden bant iindeki kesikli bir dier enerji
seviyesine de olabilir.
Geiler sadece izinli enerji seviyeleri arasnda olur.
Uzun dalgaboylu k elde edilebilir

E2C

Eg(AlGaAs)

Eg(AlGaAs)

E1C

Lazer , iletim bandndaki kesikli enerji

seviyesinden (n=2) ayn bandtaki kesikli alt
enerji seviyesine (n=1) olan geilerden
oluur.

( Ene=1 + Ene= 2 )
In frekans =
h

Eg(GaAs)
E1V
E2V
d
Aktif Katman
GaAs

28

Yzey Salml Lazerler (VCSEL)

Yariletken lazer yaplarnda k, aynann yan yzeylerde oluundan dolay yan
yzeylerden darya kar. Bu tr lazerlere yzey salml lazerler (edge emitting
lasers) denir.
Aktif blgenin (x) yaklak m mertebesinde, dier boyutun (y) ise mm
mertebesinde olduu dnlrse ebatlardaki bu oran lazer nn asimetrik
genilemesine sebep olabilmektedir. Pratikte bunu dzeltmek iin fazladan optik
sistem kullanmak gerekir.
Bu tr lazerlerin bir baka eksiklii ise lazer dizileri yapmak mmkn deildir.
x

x
dx

dx

dy

dy

y
dx dy

dx =dy

Baz uygulamalarda tek bir lazerden ziyade lazer dizilerine ihtiya duyulabilir,
rnein bir yzeyin kla taranmas gibi.
Yzeyden salm yapan lazerlerle yukardaki sorunlar zlebilir.

29

Yzey Salml Lazerler (VCSEL)-2

Eer bir yariletken lazerde aktif blgenin alt ve stnde uygun ekilde aynalar oluturulursa
rezonans kovuu yzeye dik oluturulmu olur. Bu durumda lazer kenarlardan deil
yzeyden darya alnabilir.
Bu aynalar farkl krlma indisine sahip ve n dalgaboyu mertebesinde zel kalnlkl
katmanlarn uygun sayda bytlmesi ile elde edilebilirler. Bu aynalara Datlm Bragg
Aynas (DBR) denir.
Bu ekilde oluturulmu lazerler k yzeyden salnd iin Yzey Salml Lazerler, ksaca
VCSEL (Vertical Cavity Surface Emitting Lasers (VCSELs)) olarak adlandrlr.

DBR Ayna
(23 ift)
Akm
snrlayc
Aktif
blge
DBR Ayna
(23 ift)

GaAs
n-AlAs

Enine Mod

n-GaAs
n-AlAs

GaAs
p-AlGaAs
GaAs
n-AlAs
n-GaAs
n-AlAs

n+-GaAs

Rezonans
kovuu

DBR-AlAs/GaAs
GaAs
DBR-AlAs/GaAs
altta

30

Lazer Yapmnda Kullanlan Malzemeleri

GaAlAs/GaAs Tabanl Yariletkenler:
Hem dorudan bant aralkl hem de deiik kompozisyonlarda bytlmesinde
problem olmad (rg sabitleri arasndaki fark ok kk) iin kolaylkla
retilebilmektedir.
InGaAsP/InP Tabanl Yariletkenler:
Deiik dalgaboyunda k retimine elverili ve sorunsuz bytlebilmektedir. In
yzdesi deitirilerek =1,3-1,55 m aralnda herhangi bir dalgaboyuna
ayarlanabilir.
GaAs(1-x)Px Yariletkenler:
Bant aral x ile dorusal olarak deiir ve < x=0,45e kadar direk bant aralna
sahiptir.
LEDler iin kullanlan en uygun GaAs0,6P0,4 Bu aralkta malzeme dorudan bant
zelliine sahiptir ve 1,9 eV enerji ile krmz blgeye der. Bu LEDler hesap
makinelerinde ve dier kl gstergelerin yapmnda kullanlr.
31

Ik leticiler: Dalga Klavuzlar

Optik Fiberler
Yariletken Dalga Klavuzlar

32

Optik Dalga Klavuzlar-Genel

Dalga klavuzlarnn fonksiyonu n zelliini bozmadan ve en az kaypla bir noktadan
baka bir noktaya iletmektir.
Bu asl fonksiyonlarnn yan sra optik modlatr veya optik anahtar olarak da kullanlabilir.
letimi amac ile kullanldnda ya ayn yonga (ip) zerindeki ya da birbirlerinden
kilometrelerce uzaklkta bulunan optoelektronik devre elemanlar arasnda n iletimini
salar.
letken tellerdeki elektrik akmnn tersine dalga klavuzlarnda k farkl kiplerde (mod)
ilerler.
Yariletken dalga klavuzlar daha ok elektronik yongalar zerindeki (< cm) iletiimi
salamada ve elektro-optik modlatrlerde kullanlr
Uzun mesafeler arasnda (km) tamada kullanlan en yaygn dalga klavuzlar optik
fiberlerdir.

n2
n1
n2

n2

n1 > n2

n2

n1

n1 > n2

n1

n1 > n2
33

Yariletken Dalga Klavuzlar

Fiber Optik Dalga Klavuzlar

Optik Dalga Klavuzlar-2

Dalga klavuzlar, krlma indisi byk olan bir katmann krlma indisi daha
kk bir katman ile kaplanarak oluturulur. Ik iletimi tam i yansma esasna
gre gerekleir.
1
2

n1
n2
3
2

> c
1

Tam i yansma
> c

n2 > n1

n1
n2
n1

< c

Geli as kritik adan kk olan k (1), n1 ortamna geer ve dalga klavuzundan

ayrlr. Geli as kritik adan byk olan k (3) ise n katmanna gemez ve n2
katmannda kalarak dalga klavuzu boyunc iletilir.
34

Optik Fiberler
Uzun mesafeler arasnda tamada kullanlan en yaygn dalga klavuzlar optik fiberlerdir.
Optik fiberler tayan yksek krlma indisli i katmann (core) dk krlma indisli
malzeme (cladding) ile silindirik geometride yaplrlar.
Optik fiberler genellikle silisyumdan yaplr.

n2
n1

i katman
(core)

koruyucu d
katman (cladding)
D katman
(cladding)

n1 > n2

SiO2
SiO2:Ge

n1>n2
n1
n2

SiO2

katman
(core)
D katman
(cladding)

D katman (cladding): silisyum SiO2

blge (core): germanyum katklanm silisyum (SiO2:Ge)

35

Optik Fiberler-Kayplar
Po

P( x) = Po e x

Po: Fibere giren optik g

P : Fiberden kan optik g

dB= - 10log(P/Po)
10 log( P / Po ) dB
=
=
x
x
(dBkm-1)
10

In iddetindeki azalma (sorulmas)

btn dalgaboylar iin ayn deildir.
Bu sebepten dalga klavuzunun hangi
dalgaboyu iin kullanlaca nemlidir.

0,1

Kayp (attanuation) katsays

Kzltesi
sourma

Rayleigh
salmas

(m)

0,01
0,8

1,0

1,2 1,4
1,6
1,3
1,55

Optik fiberlerde sourmann en dk olduu dalgaboylar 1,3 ve 1,55 m

olduundan optik iletiimde bu dalgaboylarndaki k kullanlr.

36

Dalga Klavuzlar: Modlar-Genel Durum

Dalga klavuzlarnda k belli modlarda yaylr. Bu modlar bulabilmek iin Maxwell
denklemleri krlma indisleri farkl katmanlar iin yazarak zmleri bulmak gerekir.

E ( r , t ) = E ( r )e

n2

it

n1

n2

n 2 (r ) 2 E (r , t )
E (r , t ) = 2
2
c t
2

E ( r , t ) = E ( r ) e i t
2
2 2
Zaman ve uzaysal bileenler ayrlrsa E ( r ) + k n (r ) E (r ) = 0

z-eksenini boyunca ilerleyen

In uzaysal dalm

E ( r ) = E ( x , y ) e i z

k=/c

= yaylma sabiti
(z-dorultusundaki dalga vektr)

2 E ( x, y ) 2 E ( x , y )
+
+ k 2 n 2 ( r ) 2 E ( x, y ) = 0
2
2
x
y
Bu diferansiyel denklemi salayan deerleri dalgann olas modlarn
(elektrik alann uzaysal dalmn) verecektir.

37

Optik Dalga Klavuzlar: Modlar-1

Mod: In kutuplanma dorultusu ve enlemesine alan (E, H) dalga
klavuzu ekseni boyunca (z) deimeyen uzaysal dalm
x
z
x

n2 > n1
n1
d
Eoy

k
n2

faz AC faz AB 2 = 2q

k
z

n1

y-dorultusunda
kutuplu TEM dalga

q=0, 1, 2, 3.....

2
2
AC
AB 2 = 2q

2
( AC AB) = 2(q + 1) = 2m

m=(q+1)=1,2,3...

38

Optik Dalga Klavuzlar: Modlar-2

B

2
( AC AB) = 2m

A
d

AC AB = 2d sin

m=(q+1)=1,2,3...

2
2d sin = m 2

sin m = m

2d

Her m, farkl bir geli asna (m) kar gelmektedir. min kar geldii alann
uzaysal dalmna m. mod denir.
= k z = k cos
k+x

d
kx

=Yaylma sabiti

k+

km = m

kz=
k

m 2 2
=k 2
d
2
m

39

Optik Dalga Klavuzlar: Modlar-3

x
TEM1,1
y

1
2
3

n2
n1

x
TEM0,0
y

x
TEM1,0
y

n2

2 2
m

2m = k 2 2
d

km = m

d
40

Yariletken Dalga Klavuzlar-1

Byk krlma indisli yariletken bir malzeme (n2) krlma indisi daha kk yariletken
malzemeler tarafndan sandivilenirse krlma indisi byk olan katman
datmadan iletebilir.
Byle bir yap epitaksiyel bytme yntemleri ile kolaylkla bytlebilir.
Yariletken malzemeler kullanlarak yaplan bu dalga klavuzlarna yariletken optik
dalga klavuzlar denir.
Kayplarn en az olabilmesi iin klavuz olarak kullanlan katmann bant aralnn
iletilecek n enerjisinden daha byk olmas gerekir.
x

y
z

E ( r , t ) = E ( r ) e i t

n1
n2
n3

E ( r ) = E ( x , y ) e i z

n1 = n3 simetrik dalga klavuzu

n1 n3 simetrik olmayan dalga
klavuzu

= lerleme sabiti

2 E ( x, y ) 2 E ( x, y )
2 2
2
+
+
k
n
(
r
)

E ( x, y ) = 0
2
2
x
y

41

Yariletken Dalga Klavuzlar-2

I klavuzlanmas iin
E ( x, y )
> kn1
+ [k 2 n12 2 ]E ( x, y ) = 0
2
2

1. Blge (n1)

d << y

2. Blge (n2)
3. Blge (n3)

x
E ( x, y )
+ k 2 n22 2 E ( x, y ) = 0
2
x
2
E ( x, y )
+ [k 2 n32 2 ]E ( x, y ) = 0
2
x
2

< kn2
> kn3

(k2n2-2) ifadesinin iaretine bal olarak zmler periyodik veya steldir. In dalga
klavuzunda kalabilmesi iin n2 katmannda periyodik, n1 ve n3 katmannda da stel azalan
zmleri veren deerlerini bulmak gerekir.
kn1

kn3

kn2

n1
n2

TE1

x
y

TEo

n3
z
x
TEM0,0
y

x
TEM1,0

x
TEM0,0
y

42

Yariletken Dalga Klavuzlar-3

nn farkl deerleri farkl yaylma modlarna kar gelmektedir.
Dalga klavuzunda ilerleyecek modlarn says dalga klavuzunun kalnlna (d), dalgann
frekansna ve n1, n2 ve n3 deerlerine baldr.
Bir dalga klavuzu iin verilen steki deerler iin belli bir frekansn altndaki dalgalar
iletmedii bir kesim frekans (cutoff frequency) deeri vardr.
Dalga klavuzunda kalnlk (d), dalgann frekansna(), n1, n2 ve n3 deerlerini belli bir
uygulama iin sabitlendii iin bu dalga klavuzunun iletebildii modlar bu sabitlerexbaldr.
x
x
TEM0,0
y

m=2

y
z
d

n1
n2
n3

TEM1,1
y
x
TEM1,0
y

m=1
x

m=0

TEM0,0
y

n = n2 n3

2
o

(2m + 1)
32n2 d 2

Burada m=0, 1, 2, mod says, o ise yaylan n boluktaki dalgaboyudur.

rnein GaAs da n2=3,6 ve kalnl dalgaboyu mertebesinde olduu durumda 10-2 lik43
indis fark TEo modunun yaylmasna yetecektir.

zet
Bu derste optoelektronik teknolojisinde kullanlan k kaynaklar ve k ileticileri
incelenerek alma ilkeleri anlatlmtr.
Bir p-n eklemi I-V grafiinin I. blgesinde altrlrsa, tketim blgesinde elektron ve
deiklerin verimli bir ekilde birlemesi salanarak k elde edilebilir. Byle bir yap
uygun ekilde tasarlanarak amaca ynelik k elde etmede kullanlabilir.
Bu sayede elde edilen k (LED ) dier k kaynaklarna gre daha verimlidir ancak
uyumlu, tekrenkli ve kutuplu deildir. Bir p-n eklemi uygun ekilde oluturulursa
(kenarlarna aynalar yaplrsa) kan k ok farkl zellikler gsterir. Bu durumda kan
k tek renkli, kutuplu ve uyumludur, yani lazer dr. Yariletken lazerlerin verimlilii
dk boyutlu sistemler kullanlarak daha da arttrlabilir. Dk boyutlu sistemler hem
elektron ve deiin verimli bir ekilde birlemelerine hem de optik foton alann
artmasna katk salar. Yariletken lazerlerde aktif blgenin alt ve stne DBR aynalar
yaparak n kenardan deil de yzeyden kmas salanabilir. VCSEL olarak bilinen
bu yariletken lazerler sayesinde k dizileri oluturmak mmkndr.
In iletimi de retimi kadar nemlidir. Ik iletiminde optik dalga klavuzlar kullanlr.
Uzun mesafeler iin optik fiberler, ksa mesafeler (ip) iin de yariletken dalga
klavuzlar kullanlmaktadr. Optik dalga klavuzlarnda k belli modlarda ilerler.
Dalga klavuzlarnn krlma indisi ve kalnlklar ayarlanarak sadece belli moda sahip
44
n iletilmesi salanabilir.

UADMK - Ak Lisans Bilgisi

Bu ders malzemesi renme ve retme yapanlar tarafndan ak lisans
kapsamnda cretsiz olarak kullanlabilir. Ak lisans bilgisi blm yani bu
blmdeki, bilgilerde deitirme ve silme yaplmadan kullanm ve gelitirme
gerekletirilmelidir. erikte gelitirme deitirme yapld takdirde katklar
blmne sadece ekleme yaplabilir. Ak lisans kapsamndaki malzemeler
dorudan ya da trevleri kullanlarak gelir getirici faaliyetlerde bulunulamaz.
Belirtilen kapsam dndaki kullanm ak lisans tanmna aykr olduundan
kullanm yasad olarak kabul edilir, ilgili ak lisans sahiplerinin ve kamunun
tazminat hakk domas sz konusudur.

45