4.

Ders
Demet Optii
x

z
I(x,y,z)
y

Bu blm bitirdiinizde,

Dzlem dalgalar,
Kresel dalgalar,
Paraksiyel yaklam,
In elektrik alannn uzaysal dalm,
Gauss benzeri demet

konularnda bilgi sahibi olacaksnz.

Drdnc Ders: erik

Dzlem Dalgalar
Kresel Dalgalar
Demet Optii
Temel Gauss Benzeri Demet
Eliptik Gauss Benzeri Demet

Dzlem Dalgalar
Maxwell denklemlerini salayan elektrik ve manyetik alanlarn klasik dalga denklemini
saladn ve dalga denkleminin bir zmnn dzlem dalgalar olduunu grdk.
Dzlem dalgalar
rr
r r
r i ( k.r
E (r , t ) = Eo e t + )

eklinde konum (r) ve zamann (t) fonksiyonu olarak yazlabilir. Eo elektrik alann
genliini verir ve deeri uzay ve zamandan bamsz olarak sabittir.
x

E
o

z
y

Dalgann, ilerleme dorultusuna dik dzlemde alan genlii (elektrik ve manyetik

alanlar) sabittir ve belli bir noktada (ve zamanda) deeri xy dzleminde sonsuza kadar
uzanr.
Alann genliinin ve dolays ile parlaklnn (iddetin) sabit olmas ok gereki
deildir.
4

Kresel Dalgalar
Dzlem dalga zmleri ideal durumu gsterir. Gerek (noktasal) k kaynandan kan
k dzlem dalga deil kresel dalgalar eklinde her dorultuda yaylr.
x

r
z
y
y

Noktasal kaynak sz konusu olunca Maxwell denklemlerini salayan E ve H alanlar

kresel koordinatlarda,

r
rE ( r , t )
2

r 2

r
1 rE (r , t )
= 2
v
t 2
2

eklinde verilir (dik koordinatlardakinden farkl olarak konuma (r) balla dikkat ediniz).
Burada r=(x2+ y2+ z2)1/2 konum vektr, t ise zamandr. Bu dalga denkleminin zm

r
rr
r
Eo
E (r , t ) = ( ) sin (k .r t ) +
r

Kresel Dalgalar-2
Grld gibi genlik artk, dzlem dalgalarda olduu gibi sabit (Eo) deil (Eo/r) ile
(Enerjinin korunumu gerei) azalmaktadr.

r
rr
r
Eo
E (r , t ) = ( ) sin (k .r t ) +
r

Paraksiyel yaklamda (yaylma dorultusu z eksenine ok yakn olduunda,

(x2+ y2)1/2 << z2 ) yukardaki eitlik

r
2
2
x
+
y
r
Eo ik [ z +( 2 z )] it
E ( r , t ) = ( )e
e
z

Paraksiyel yaklam

znin ok byk olduu durumda (z ) ifadede faz kz deerini alr. Bu durumda

dalga dzlem dalgaya dnr.
x
z

kresel dalga

parabolik dalga

dzlem dalga

Demet Optii-1
Gerekte, bir k kaynandan kan k demeti ne dzlem dalga ne de
tam olarak kresel dalga eklindedir.
zellikle optoelektronikte, rnein yariletken lazerden kan k demeti
ynlenmi ktr ve yaylmas enlemsel deil bir eksen boyuncadr.
Bu durumda daha nce bulunan zmler nasl dzenlenebilir?
x
x
z
y

n
p

Yariletken lazer

E2

Ik demetinin
uzaysal dalm
7

Demet Optii-2
Dalga zmlerinde elektrik alan ifadesi zaman ve konum bileenlerine ayrlarak

E ( x, y , z , t ) = E ( x, y, z ) E (t )
eklinde yazlabilir. Alann uzaysal dalm bulunduktan sonra zaman ieren
terim her zaman eklenerek alann zaman iinde deiimi bulunabilir. Elektrik
alann konuma ball

2 E ( x, y , z ) + k 2 E ( x, y , z ) = 0

Helmholtz Denklemi

z
y

E ( x, y , z ) = Eo e ikz
dzlem dalga

E ( x, y, z ) = Eo ( x, y, z )e ikz
demet

Demet Optii: Paraksiyel Dalga Denklemi

2 E ( x, y , z ) + k 2 E ( x, y , z ) = 0
Burada
2
2
2
2
2
2 + 2 + 2 = T + 2
x y z
z
2

Yaylma dorultusu (z) ve yaylma dorultusuna dik dzlem (xy) ifadelerini

ieren eitlik iki paraya ayrlarak aadaki gibi yeniden yazlabilir.
2

E
T2 E + 2 + k 2 E = 0
z

E ( x , y , z ) + k E ( x, y , z ) = 0
alan

E ( x, y, z ) = Eo ( x, y, z )e ikz

eklinde ifade edilirse, alan genlii

T2 2ik
+ 2 =0
z z

Paraksiyal Dalga Denklemi

Bu denklemi salayan zmleri bulunacaktr. (x,y,z) fonksiyonunun

bulunmas ile genliin konuma gre nasl deitii bilgisi de elde edilmi olur.
9

Demet Optii-4
x

2
2ik
+ 2 =0
z z
2
T

Paraksiyal Dalga Denklemi

Yukardaki denklemin zmn basitletirmek iin baz yaklaklklar yaplabilir.

genlii, yaylma dorultusu z ile yava deitiinden (x) ve dalga vektr k k iin
byk olduundan, (k=2/=106 m-1)
2

<<
k
z 2
z

2
2ik
+ 2 =0
z z
2
T

2ik
=0
z
2
T

ekline indirgenebilir.
10

Temel Gauss Benzeri Demet-1

Aranlan zm
r
r 2k
1 z

i
kz

tan
(
)]

zo
2R(z)

E ( x, y, z ) = Eo o e ( z ) . e
. e

(
z
)

eklinde ifade edilen Temel Gauss benzeri demet ekildedir.

Burada r = x 2 + y 2 yaylma dorultusuna dik dzlemdeki konum vektr, o, z=0 da
Gauss benzeri demetin eni, n dalgann ilerledii ortamn krlma indisi, o ise n
boluktaki dalgaboyudur.

z
( z ) = o 1 + ( ) 2
zo

k
y

1/ 2

R ( z ) = z 1 + ( o ) 2
z

o2 n
zo
o

11

Temel Gauss Benzeri Demet-2

zmde farkl terim vardr.
r
r 2k
1 z

i
kz

tan
(
)]

zo
2R(z)

E ( x, y, z ) = Eo o e ( z ) . e
. e
( z )

Genlik

Boylamasna faz

Enlemsel (apsal) faz

Genlik, dalgann ilerleme dorultusuna (z) bal olarak alann xy dzlemindeki

deiimini verir,
Boylamasna Faz, dalgann ilerleme dorultusuna (z) bal olarak faz asnn
deiimini verir,
Enlemsel (apsal) Faz, ise herhangi bir z noktasnda, dalgann xy dzlemindeki
faz asnn deiimini verir.
Bu terimlere ayrntl bakalm:
12

Temel Gauss Benzeri Demet: Genlik-1

E ( x, y, z ) Eo

o
e
( z)

( x2 + y 2 )

2 ( z)

Demet, z=0 noktasnda en dar apa sahiptir. Demet ilerleyince demet ap genilemeye
balayacaktr. Demetin z=0 noktasndaki ap bilinirse ilerleme dorultusuna gre nasl
deitii bulunabilir.

( zo ) = 2o
x

z,
E(x,y)

2(z)
z

o
Eo/e

x
x

z=0

z=z1

z=z2, (z2>z1)

13

Temel Gauss Benzeri Demet: Faz

ki terim bulunmaktadr. Bunlardan biri yaylma dorultusundaki (z-ekseni) boylamasna
faz faktr, dieri ise xy dzlemindeki enine dorultudaki faz ifadesidir (Dzlem dalgada
sadece boylamasna faz fark olumaktadr).
Boylamasna faz ifadesi:

z
zo

= kz tan 1 ( )

z= olduunda /2, z= olduunda ise /2 deerini almaktadr. Fazdaki bu

deime Guoy etkisi olarak bilinir. Buna gre dalgann faz dalga dan +a kadar
hareket ettiinde kadar gecikmeye urar.
Enlemesine faz ifadesi, demetin yaylma dorultusuna dik dzlemdeki faz dalmn
veriri.

kr 2
=
2 R( z )
'

z
y

Eliptik faz yzeyi

Dzlem dalga faz yzeyi

14

Temel Gauss Benzeri Demet: Uzak Demet Alan

z durumuna, uzak alan durumuna bakalm:

z
( z ) = o 1 + ( ) 2
zo

1/ 2

( z) = (

o
zo

)z

2o

( z)

z
=
z
2
o n
o n

d ( z )

= o =
dz
o n 2
2(z)
/2
zo

yakn alan z=z0

uzak alan

4o
3o

2o
o n

R ( z ) = z 1 + ( o ) 2 R ( z ) = z
z

z durumunda, demetin genilemesi dorusal olmaktadr.

15

Yksek Dereceden Modlar-1

imdiye kadar olan incelemede temel Gauss benzeri demetin zmlerine bakld.
Temel Gauss benzeri mod, yaylma dorultusu z ve z eksenine dik dzlemde r
noktasndaki demetin dalmn verir.
Daha genel bir inceleme ile, eksen dndaki bir noktadaki dalm bulunabilir. Bu
zmler yksek dereceden modlardr ve aadaki ekilde

2x
2 y o
E ( x, y , z )
= Hm
.
H
e
p

Em , p
( z)
( z) ( z)

( x 2 + y 2 ) i kz (1+ m + p ) tan 1 ( z )
ikr 2

zo
(z)
2R( z )

Yksek Dereceden Modlar

verilir. Burada Hm , m. mertebeden Hermite Polinomu, dier simgeler ise daha nce
tanmland gibidir.
16

Yksek Dereceden Modlar-2

2

2x
2 y o ( x +( zy) ) i kz (1+ m + p ) tan 1 ( zo ) 2ikr
E ( x, y , z )
= Hm
e
e
e R( z)
.H p

Em, p
( z)
( z) ( z)

E, E2

E
E2

TEM0,0
y

y
m=0, p=0
E, E2

E
x E2

x
y

TEM1,0
y

m=1, p=0
17

Yksek Dereceden Modlar-3

2

2x
2 y o ( x +( zy) ) i kz (1+ m + p ) tan 1 ( zo ) 2ikr
E ( x, y , z )
= Hm
e
e
e R( z)
.H p

Em, p
( z)
( z) ( z)

E, E2

xx

E
E2

x
y

TEM0,1
y

m=1, p=0

E, E2

E
x E2

x
y

TEM2,0

m=2, p=0
18

Eliptik Gauss Benzeri Demet

imdiye kadar yaptmz kabullerden biri de demetin apnn dairesel olduu, yani
x ve y dorultularna eit yayldyd. Oysa pratikte k kaynaklarndan eliptik
dalma sahip k salnabilir.
Yariletken lazerlerde (kenardan ma yapan lazerler) aktif blgenin boyutlar farkl
olduundan kan n dalm dairesel deil daha ok eliptik dalma sahiptir.
Yzey yayml yariletken
lazer (VCSEL)

Kenar mal
yariletken lazerler

d
1
l

n
p

DBR

DBR

d
<< 1
l
x

GaAs

k
z
y

k
z
y

Bu durumun analizi karmak matematiksel ilemler

gerektiinden bu dersin kapsam dnda tutulmutur.

19

zet
Optoelektronikte kullanlan k dzlem dalga deil daha ok demet
eklindedir. Paraksiyel yaklamla k demetini oluturan alanlarn
uzaysal dalm bulunabilir.
Yaylma dorultusuna dik dorultuda ve eksene yakn durumlarda
(paraksiyel yaklam) alan simetrik ise zmler temel Gauss benzeri
modu ile ifade edilebilir. Eksenden uzak noktalardaki demet alann
bulmak biraz daha karktr ve yksek dereceden modlarla ifade edilir.
Alan dalmnn simetrik olmad (elips) durumlarda Eliptik Gauss
benzeri modda zmler bulunur.

20

UADMK - Ak Lisans Bilgisi

Bu ders malzemesi renme ve retme yapanlar tarafndan ak lisans
kapsamnda cretsiz olarak kullanlabilir. Ak lisans bilgisi blm yani bu
blmdeki, bilgilerde deitirme ve silme yaplmadan kullanm ve gelitirme
gerekletirilmelidir. erikte gelitirme deitirme yapld takdirde katklar
blmne sadece ekleme yaplabilir. Ak lisans kapsamndaki malzemeler
dorudan ya da trevleri kullanlarak gelir getirici faaliyetlerde bulunulamaz.
Belirtilen kapsam dndaki kullanm ak lisans tanmna aykr olduundan
kullanm yasad olarak kabul edilir, ilgili ak lisans sahiplerinin ve kamunun
tazminat hakk domas sz konusudur.

21