UNIVERZITET U SARAJEVU

FARMACEUTSKI FAKULT

Predmet:
Matematika
MATRICE

Mentor: prof.dr. Senada Kalabui

Student: Amina Mari

Broj indeksa:5589/14

Sarajevo, decembar 2014.

Sadraj:
1.0 Uvod .....................................................................................................................................3
1.1 Definicija i osnovna svojstva matrica ..................................................................................4
1.2 Operacije sa matricama ........................................................................................................5
1.2.1 Sabiranje i oduzimanje matrica .........................................................................................5
1.2.2 Mnoenje matrica skalarom ........................................................................................5
1.2.3 Mnoenje matrica matricom .......................................................................................6
1.3 Transponovane matrice .......................................................................................................7
1.4 Kvadratne matrice ...............................................................................................................7
1.4.1Simetrine i kososimetrine matrice .................................................................................7
1.4.2 Jedinine matrice .........................................................................................................8
1.4.3 Inverzne kvadratne matrice .........................................................................................8
1.4.4 Regularne kvadratne matrice ......................................................................................8
1.4.5 Ortogonalne matrice ....................................................................................................8
1.5 Determinanta kvadratne matrice ..........................................................................................9
1.5.1 Raunanje inverzne matrice uz upotrebu determinante ..............................................9
1.6 Primjena matrica na rjeavanje matrinih jednaina i sistema linearnih jednaina ...........11
1.7 Zakljuak ............................................................................................................................12
1.8 Literatura ............................................................................................................................12

1.0 Uvod
Jo u IV stoljeu prije nove ere Babilonci su se koristili tabelama i njihovim karakteristikama
koje lie na ono to danas nazivamo matricama. Meutim, pradomovinom matrica smatra se
Kina. U II stoljeu prije nove ere Han Dynasty je predstavio rjeenje problema prinosa riei to
upravo matrinom metodom. To je bio klasian nain rjeavanja sistema linearnih jednaina
ali se zbog zapisa dovodi u vezu sa matricama.
Matrice postaju pravi dio matematike tek u XIX stoljeu. Cantor i Lebeg su teorijom kvanta
doli do matrica, koje u matematiku uvodi Arthur Cayley 1857. godine.
Kako je matematika u potpunosti apstraktna nauka, njen razvoj je velikim dijelom uslovljen
njenim primjenama. to se tie matrica, pored primamljivih i nikada potpuno dokuivih
puteva matematike, moemo zahvaliti i drugim naukama koje su svoje probleme svele na
matrice. Problem prinosa rie iz stare ere danas uspjeno zamjenjuju problemi iz oblasti
fotografije, informatike, fizike, biologije, pa ak i psihologije. Najinteresantniji i najbrojniji su
informatiki problemi. Cijela teorija kodiranja, koja uva nepromjenjenost podataka pri
prijenosu, zasniva se na matricama; programiranje se ne moe zamisliti bez matrica; jedan od
boljih matematikih programskih paketa, MatLab, zasniva se na principu matrica.
Ni veliki matematiari nisu odoljeli potrebi da njhov pojam ima sufiks matrica. Tako su
Katalanov, Paskalov i Fibonaqijev niz nali mjesto u jednoj od trougaonih polovina matrice i
stvorili probleme kombinatornih identiteta.

1.1 Definicija i osnovna svojstva matrica

Matrice je u matematiku uveo engleski matematiar A.Cayley (1821-1895) u svom radu iz
1857.god. Matrice predstavljaju sisteme brojeva sa kojima moemo raunati gotovo kao sa
brojevima, pa one u izvjesnom smislu uopavaju brojeve.
Definicija 1:Pod matricom tipa (formata) mxn nad skupom P podrazumjevamo funkciju koja
preslikava Dekartov proizvod {1,2,...,m}x{1,2,....,n}.
Matrica tipa mxn je pravougaona ema (tabela) koja ima m vrsta i n kolona izapisuje se u
obliku:

Ako je A matrica formata mxn, tada njene elemente oznaavamo sa aij , gdje nami oznaava
redni broj vrste, a j redni broj kolone matrice A, i piemo A=(a ij)mxn . Matrice obiljeavamo
velikim slovima latinice sa ili bez indeksa.

Matrica koja sadri samo jednu vrstu zove se matrica vrste ili vektor-vrsta, a ako
sadrisamo jednu kolonu zove se matrica kolona ili vektor-kolona.
Ako su elementi matrice realni brojevi tada je matrica realna, a ukoliko sadri
kompleksne elemente matrica je kompleksna.
Matrica iji su svi elementi nule naziva se nula matrica.

Jednakost matrica
Za dvije matrice A = (aij)mxn i B = (bij)mxnkaemo da su jednka onda i samo onda ako su istog
tipa i ako su im odgovarajui elementi jednaki.
A = B(i,j)(aij = bij, i=1, 2, ..., m; j=1, 2, ..., n)
Iz denicije jednakosti dvije matrice i svojstva jednakosti brojeva slijedi da jejednakost
matrice tipa mxn:
1. Reeksivna ako je A=A
2. Simetrina ako iz A=B B=A
3. Tranzitivna ako iz A=B i B=C A=C

Pr.1A =

2 7 1

x 4 0

iB=

j+3 7 1

5 4 z

Koji uslovi treba da budu ispunjeni da bi matrice A i B bile jednake?

Ove matrice su istog tipa mxn= 2x3 pa je ispunjen potreban uslov za jednakost matrica. Treba
jo izjednaiti odgovarajue elemente:
2=j+3
x=5

j= -1

z=0

1.2 Operacije sa matricama

1.2.1Sabiranje i oduzimanje matrica
Definicija 2:Dvije matrice istog tipa A = (aij)mxn i B = (bij)mxn sabiraju se tako to im se saberu
odgovarajui elementi.
A + B = (aij)m x n + (bij)m x n = (aij + bij)m x n
Za sabiranje matrica vae zakoni:
1. Komutacije: A + B = B + A
2. Asocijacije: A + (B + C) = (A + B) + C
3. Neutralni element za sabiranje matrica tipa mxnje nula matrica tipa mxn.
Za svaku matricu A = (aij) postoji suprotna matrica istog tipa A = (aij) tako da je:
A+(A) = (aij )+(aij) = (aijaij) = (oij) = O
iz ega proizilazi da je nula matrica neutralna matrica za sabiranje i oduzimanje. Matrica -A
naziva se suprotna matrica matrice A.
Pr.2

) (

1
0
1
2
3
4
7 12 1

2 3
2
1
4 2
7 11 3

) (

)(

12
0+ 3
1+2
1 3 3
2+1
3+ 4
42 = 1 7 2
7 +7 12+ 11 1+3
14 1 2

Definicija 3:Dvije matrice istog tipa A = (aij)mxn i B = (bij)mxnoduzimaju se tako to im se

oduzmu odgovarajui elementi, analogno sabiranju matrica.

AB=

1(2 )
03
12
21
34
4 (2 )
77 1211 13

) (
=

3 3 1
3 1
6
0 23 4

1.2.2Mnoenje matrica skalarom

Definicija 4: Matrica se mnoi skalarom tako to se svaki element te matrice pomnoi datim
skalarom odnosno realnim brojem. Analogno mnoenju, vri se i dijeljenje matrice skalarom.
5

Ako je data matrica A = (aij)mxni realan broj , tada je A = (aij)mxn

Pr.3 Data je matrica A =

2A =

1
0
1
2
3
4
7 12 1

1 2
02
12
2 2
3 2
42
7 2 12 2 1 2

, pomnoiti matricu skalarom ako je =2

) (

2
0
2
4
6
8
14 24 2

Za mnoenje matrica skalarom vai:

1. Zakon komutacije: A = A
2. Zakon asocijacije: ()A = A = (A)
3. Dva zakona distribucije: ( + )A = A + A

(A + B) = A + B

4. Zakon jedinice: 1A = A1

1.2.3 Mnoenje matrice matricom

Definicija5:Matrice A = (aij)mxn i B = (bij)q x p mogu da se pomnoe samo ako je broj kolona
matrice A jednak broju vrsta matrice B, odnosno ako je n = q. Takve matrice su saglasne
matrice i u tom sluaju kao njihov proizvod dobija se matrica koja ima broj vrsta kao matrica
A i broj kolona kao matrica B.
n

A B = C(cij)m x pcij =

k 1

aikbjk

Pr.4Nai proizvod matrica A =

0 1 1 0
1 3 2 0
2 4 1 2

iB=

3x4

1
2
1
0

0 1
1 2
0 3
2 0

4x3

Matrice su saglasne jer je broj kolona prve matrice jednak broju vrsta druge matrice (4), pa je
mnoenje mogue i nastat e matrica formata 3x3.

3 1 1
AB = 5 3 11
9 8 9

)
6

Proizvod dvije matrice moe biti nula matricaiako nijedan faktor nije nula.

Pr.5A B =

1 1 1
3 2 1
2 1
0

) ( ) ( )
1 2 3
2 4 6
1 2 3

0 0 0
0 0 0
0 0 0

Za mnoenje matrica matricama vai:

1. Zakon asocijacije: ABC = A (BC)
2. Zakon distribucije s lijeva prema sabiranju A(B+C) = AB + AC
3. Zakon distribucije s desna prema sabiranju (B+C) A = BA + CA
4. A0 = 0A = 0
5. Mnoenje matrica u optem sluaju nije komutativno. Ako postoji proizvod matrica A i B,
odnosno AB, to ne znai da mora da postoji proizvod B i A, odnosno BA. ak i ako postoji
AB ne mora biti jednako BA. Meutim, ako vai AB = BA onda se kae da su matrice
komutativne.
1.3 Transponovane matrice
Definicija 6: Transponovana matrica matrice A tipa m x n je matrica AT tipa m x n koja se od
matrice A dobija tako to vrste matrice A zamijene mjesta sa odgovarajuim kolonama,
odnosno i-ta vrsta postaje j-ta kolona; elementi na mjestu aijprelaze na mjesto aji.

A=

a 11 a12 a13
a 21 a22 a23
a 31 a32 a33

AT =

a11 a21 a 31
a 12 a22 a 32
a13 a23 a 33

Za transponovane matrice vai:

1. (AT)T = A
2. (A)T = AT
3. (A + B)T = AT + BT
Ako su date matrice A = (aij)mxn i B=(aij)mxn tada je (AB)T = BTAT
1.4 Kvadratne matrice
Definicija 7:Kvadratna matrica je matrica kod koje je broj vrsta jednak broju kolonam = n.
Samo ovakve matrice mogue je stepenovati.
Ako je A kvadratna matrica, a kneki prirodan broj, tada se k-tim stepenom matrice
podrazumijeva
Ak= AA...A(k puta)
1. A0=1
2. AkAl= Ak+l
3. (AB)k = Ak Bl

1.4.1Simetrine i kososimetrine matrice

Kvadratna matrica se naziva simetrina matrica ako su njeni elementi, koji lee simetrino s
obzirom na glavnu dijagonalu, meusobno jednaki aij=aji.
Simetrina matrica jednaka je svojoj transponovanoj matrici AT = A tj. A =
Kososimetrina matrica ili antisimetrina matricaA = je matrica kod koje su elementi,
simetrino rasporeeni u odnosu na glavnu dijagonalu, jednaki po veliini i suprotnog
predznakaaij=(aji).
Za simetrine i antisimetrine matrice vrijedi teorem:
Svaka kvadratna matrica Ase moe rastaviti u zbir jedne simetrine matrice Asi jedne
antisimetrine matrice Aa, tj.

1.4.2Jedinine matrice
Definicija 8: Jedinina matrica je kvadratna matrica kod koje su svi elementi na dijagonali
jednaki jedinici, a svi elementi izvan glavne dijagonale su nule.

( )
1 0 0
0 1 0
0 0 1

3x3

Jedininu matricu oznaavamo sa I. Ova matrica se jo naziva identinom jer u proizvodu sa

drugim matricama daje upravo njih kao rezultat mnoenja, odnosno ne mijenja ih.
A I = I A= A
1.4.3Inverzne kvadratne matrice
Definicija 9: Inverzna matrica A1neke kvadratne matrice A definisana je svojstvom da
pomnoena s A (bilo slijeva, bilo zdesna) daje jednininu matricu I.
A A-1 = I
Inverzne matrice mogu se definisati samo u okviru kvadratnih i regularnih matrica.
1.4.4Regularne kvadratne matrice
Kvadratna matrica naziva se singularnom matricom ako je njena determinanta jednaka nuli, tj.
det A=0, a nesingularnom ili regularnom matricom ako joj je determinanta razliita od nule,
tj. det A0.
1.4.5Ortogonalne matrice

Za neku kvadratnu matricu Aemo rei da je ortogonalna matrica ako je proizvod te matrice i
njoj transponovane matrice jednak jedininoj matrici I.
Produkt matrice A i transponovane matrice daje simetrinu matricu B:
A = B jer je:

1.5 Determinanta kvadratne matrice

Determinanta kvadratne matrice ARnxn je realan broj pridruen toj matrici i oznaavamo je
saA ili det(A).
Pr.6
a) Data je matrica A =

(34 12 )

, nai njenu determinantu:

Determinanta drugog reda se rauna tako to se od proizvoda elemenata na glavnoj dijagonali

oduzme proizvod elemenata na sporednoj dijagonali te determinante.
b) Determinanta treeg reda (Sarrussovo pravilo):
S desne strane determinante dopiemo prve dvije kolone matrice A, a zatim mnoimo
elemente na tri glavne dijagonale, saberemo ih i od njih oduzimamo zbir proizvoda elemenata
sa sporednih dijagonala.

Ako je data matrica B, nai njenu determinantu:

1.51 Raunanje inverzne matrice uz upotrebu determinante

Kvadratna matrica, kako je ranije reeno, je regularna ako je njena determinanta razliita od
nule. U tom sluaju postoji inverzna matrica koja se nalazi iz relacije:

A* = (Aij)T

gde je adjungovanamatrica matrice A:

Odreivanje inverzne matrice:

1. Izraunamo determinantu matrice A. Ukoliko je det(A) 0 prelazimo na naredni korak
2. Odredimo kofaktore Aijsvih elemenata aij matrice A
3. Formiramo matricu kofaktora pa je transponujemo i na taj nain dobijamo adjungovanu
matricu A*
4. Podijelimo matricu A* sa det(A) i dobijamo inverznu matricu matrice A.
Pr.7Nai inverznu matricu matrice A ako je:

A=

1 2 0
2 3 1
0 2 1

det(A) = -9
A11 = -5 A12 = -2 A13 = -4

A21 =2A22 =-1A23 = -2

A31= 2

A* =

5 2 4
2 1 2
2 1 7

A32= -1 A33 = 7

5 2 4
2 1 2
2 1 7

) (
T

5 2
2
2 1 1
4 2 7

10

2
1 5 2
A-1 = 9 2 1 1
4 2 7

5
9
2
9
4
9

( )
2 2
9
9
1
1
9
9
2
7
9
9

1.6 Primjena matrica na rjeavanje matrinih jednaina i sistema linearnih jednaina

Operacije mnoenja matrica i inverzne matrice vezane su za rjeenje sistema linearnih
jednana. U tom cilju obrazujemo sistem od n linearnih jednaina sa n nepoznatih:

Od koeficijenata uz nepoznatu obrazujemo kvadratnu maricu A, od nepoznatih matricu

kolonu X i od slobodnih lanova matricu kolonu B.

11

A matrica sistema

X vektor kolone

B slobodni lanovi sistema

A X = B
Da bi odredili matricu X, matrica A mora da bude nesingularna tj. da ima inverznu matricu
A1. Zato ovu jednainu mnoimo s lijeva sa A1 i dobijamo ekvivalentnu matrinu jednainu
A1AX = A1B
IX = A1B
X = A-1B
Poetni sistem je saglasan ako je skup rjeenja neprazan. U suprotnom je nesaglasan.
Saglasan sistem je odreen, ako je skup rjeenja jednolan. U suprotnom je neodreen.
Ako su svi slobodni lanovi sistema nule, takav sistem se naziva homogen. Svaki homogen
sistem je saglasan jer uvijek ima rjeenje (0,. . . ,0).
Pr.8 Rjeiti matrinu jednainu ako je:

1.7Zakljuak
Matrice imaju vanu ulogu u savremenoj matematici, kako u istoj, tako i u primjenjenoj.
Takoer se pojavljuju u fizici, psihologiji, ekonomiji, statistici, tehnici, geodeziji itd. Naglom
razvitku matrice u novije vrijeme doprinijela je i injenica da se na raunskim mainama
mogu izvriti raunske operacije koje su definisane meu matricama. Uz pomo raunskih
maina mogu se za svega nekoliko sati izvoditi rauni za koje bi inae trebalo nekoliko
godina. Zato matrice imaju tako iroku primjenu.

12

1.8Popis literature:
1. B. Pavkovi, D. Veljan, Elementarna matematika 2, kolska knjiga, Zagreb,1994 .
2. N. Elezovi, Linearna algebra, Element, Zagreb, 2001.
3. . Ljubovi, Matematika, Univerzitetska knjiga, IP ''Svjetlost'', D.D., Sarajevo, 1997.
4. S. Likavec, D. uni, B. Cari, Poslovna matematika, Fakultet za industrijski menadment
i ekonomiju, Novi Sad, 2008.

13