UNIVERZITET U SARAJEVU

GRAEVINSKI FAKULTET
ODSJEK ZA GRAEVINARSTVO

23.04.2015

Ceste
Teorija za 1.parcijalni

Dozvoljeno je i preporuljivo svako umnoavanje i kopiranje ovog teksta.

Dozvoljeno je objavljivanje elektronske verzije . Nije potrebna saglasnost
autora za kopiranje i koritenje sadraja u bilo koje svrhe.

SGF-Sarajevo,2015

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

2.Istraivanje saobraaja
Istraivanje saobraaja ima za cilj utvrivanje sadanjeg inteziteta saobraaja,kako na
pojedinim dionicama cestovne mree tako i na ukupnoj mrei.Do tih podataka dolazi se
brojanjem vozila i anketiranjem.
Utvrivanje
inteziteta

Brojanje

Anketiranje

Vrste brojanja:
Viednevno runo brojanje,
Jednodnevno runo brojanje,
Automatsko brojanje saobraaja.
Saobraajna istraivanja anketiranjem
Mjerodavn mjeseci za istraivanje saobraaja anketom su oni kod kojih su optereenja
stabilna,i iji se saobraaj nalazi oko PGDS-a,a to su april,maj,septembar i oktobar.
Anketa se moe izvodit dopisnim putem (potom) ili direktnim intervjuom na licu mjesta.
Anketni obrazac,pored optih identifikacionih karakteristika :kao broja lokacije,anketnog
punkta,smjera anketiranja,datuma,asa,vremenskih prilika,broja lista u anketnom bloku
,sadri I bitna pitanja koja e nam posluit za saobraajna istraivanja.Bitna pitanja su:
popunjenost putnikog automobila,gdje je vonja poeta,gdje vonja zavrava,svrha
putovanja,frekvencija putovanja,za teretna vozila tip robe koja se prevozi,popnjenost vozila i
teina tereta.
1

Anketiranje IC matrica

Brojanje:Voz/dan
2
9

Planirana
saobraajnica

5
4

Zone

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

Pokazatelji saobraaja1
U pokazatelje saobraaja spadaju :
Intezitet saobraaja,
Teina saobraaja,
Gustina saobraaja,
Faktor vrnog asa
Intezitet saobraaja izraava se brojem vozila na dan ili na as koji proe presjekom ceste ili
trake.
Prosjeni godinji dnevni saobraaj je ukupan broj vozila koji proe kroz presjek ceste u
godini dana,podijeljen sa brojem dana u godini,a rauna se :

[
]

,

Prosjeni dnevni saobraaj je ukupan broj vozila koji proe presjekom ceste u razdoblju
brojanja,koje je manje od godinu dana ,podijeljen sa brojem dana brojanja,a rauna se:
=

[
]

,

Volumen saobraaja je broj vozila koji je proao kroz presjek ceste ili saobraajnu traku u
vremenu od jednog asa.
= [/]

Ispitno pitanje !

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

Teina sobraaja je bruto teina svih vrsta vozila koje u odgovarajuem intezitetu prou
presjekom puta,izraena je formulom:
1
1
[/]
=
=
365

Gustoa saobraaja izraena je brojem vozila na jedinicu duine (kilometru) u bilo kom asu.
=

[/]

Saobraajni vrni as je najvei broj vozila koji proe presjekom ceste ili trake u jednom
asu,a izraen je :
= [/]
Izvedni vrni as je broj vozila koji je proao presjekom ceste ili saobraajne trake u vremenu
manjem od jednog asa,ali se svodi na cio as po izrazu:
=

60
[/]

Maksimalni izvedeni vrni as je snimljeni maksimalni broj vozila u vremenskom kratkom

razdoblju u vrnom asu,sveden na cijeli as,naziva se maksimalni izvedeni vrni as.Za
vorita se uzima 15 minuta,za autoceste 5-6 minuta,a rauna se:
60
[

/]
Faktor vrnog asa predstavlja odnos vrnog asa i maksimalnog izvedenog vrnog asa,ija
je najvea vrijednost 1,rauna se:
=

1
60

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

Mjerodavno saobraajno optereenje

Kod prorauna kapaciteta ceste utvruje se mjerodavno saobraajno optereenje Qh mer(broj
vozila u n-tom asu),koji se zadaje projektnim zadatkom.Odreivanje n-tog asa je na osnovu
automatskih brojaa.Ukoliko odreivanje Qh mer nije zahtjevano projektnim
zadatkom,mjerodavno saobraajno optereenje moe se odrediti preko faktora n-tog asa
(FN) i PGDS-a.
=

3.Cestovna mrea
Spajanjem ili presjecanjem cestovnih pravaca formira se cestovna mrea neke drave ili
regije.Cestovna mrea sastoji se od vorova i dionica ceste koje spajaju vorovi.Referentni
sistem mrea cesta BiH ine 461 dionica magistralnih cesta i 350 dionica regionalnih cesta,ija
ukupna duina iznosi 4.369 km.Cestovnu mreu moemo podijeliti na:
Izvangradsku mreu ,gdje presjeci ili spajanje cesta ine vorovi,
Mreu saobraajnica unutar grada,gdje spajanje ili presjecanje ulica vorove ine
raskrisnice.
Javne ceste
Javne ceste se djele na:
Ceste prema drutvenom znaaju,
Ceste prema privrednom znaaju.
Prema zakonu o bezbjednosti saobraaja na putevima u BiH dijele se na:
Autoputevi i brze ceste,
Magistralne ceste,
Regionalne ceste,
Lokalne ceste,
Ulice u naseljima.
Podjela cesta prema vrsti saobraaja:
Ceste za saobraaj motornih vozila,
Ceste za mjeoviti saobraaj.
Ceste za saobraaj motornih vozila namjenjene su iskljuivo za vozila koja se smatraju
motornim vozilima,a ceste za mjeoviti saobraaj namjenjene su kretanje svih vrsta vozila i
drugih uesnika u saobraaju (motorna i zaprena vozila,radna vozila,biciklisti,pjeaci i dr.).
Ceste za saobraaj motornih vozila se dijele na :
Autoceste,
Ceste za brzi saobraaj.

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

Autocesta je namjenjena iskljuivo saobraaju motornih vozila,koja je oznaena propisanim

saobraajnim znakom,sastoji se iz dva fiziki odvojena kolovoza sa najmanje etri saobraajne
trake,kontinualnom trakom za zaustavljanje vozila u nudi,bez ukrtanja u nivou sa
cestom,eljeznicom ili tramvajskom prugom.
Cesta za brzi saobraaj je javna cesta posebno izgraena i namjenjena iskljuivo za saobraaj
motornih vozila,koja je oznaena propisanim saobraajnim znakom ,ima dva fiziki odvojena
kolovoza za saobraaj iz supronih smjerova,bez zaustavnih traka,bez ukrtanja u nivou sa
cestom ,eljeznicom ili tramvajskom prugom.
Ceste,prema saobraajnom optereenju na kraju planskog perioda izraenog prosjenim
godinjim dnevnim saobraajem (PGDS),su razvrstane na 7 razreda.
Cestovna mrea gradskih saobraajnica moe se podijeliti na dvije funkcionalne grupe:
Primarna mrea,koja obezbjeuje masovnu mobilnost vozila i velike brzine,
Lokalna mrea koja omoguuje pristup eljenim lokacijama grada.
Primarnu mreu formiraju gradska autocesta,gradske magistrale,gradske saobraajnice i
sabirne ulice,dok sekundarna mrea obuhvata samo sabirne ulice,pristupne ulice i
parkiralita.
Teren na kom se projektuju javne ceste,dijeli se u etri kategorije:
Ravniarski,
Breuljkast,
Brdovit,
Planinski.

6.Osnove za odreivanje elemenata ceste

Kao osnovni faktor za odreivanje dimenzija elemenata ceste je brzina vozila na razmatranoj
dionici ceste i otpor klizanja,iz kojih proizilaze granine vrijednosti vozno-dinamikih
parametara.
Brzina je vozno-dinamika veliina od koje zavise udobnost vonje i bezbjednost
saobraaja.Pri projektovanju cesta u obzir se uzimaju sljedee vrste brzina:
Vpred predviena brzina je raunska brzina koja je odreena za pojedine kategorije
ceste ,i na osnovu koje se vri procjena dimenzija elemenata ceste (za potez trase se
odreuje ista vrijednost predviene brzine).
Vpro projektna brzina je brzina kretanja vozila u slobodnom toku po istom i mokrom
kolovozu ,upotrebljava se kao raunska brzina za analize bezbjednosti
saobraaja.Projektna brzina ne moe biti manja od predviene,a njena najvea
vrijednost nesmije biti via od najvee zakonom dozvoljene brzine vonje na cesti ili
dionici ceste.Razlika projektne i predviene brzine ne smije biti vea od 20 km/h.

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

7.Elementi situacionog plana

Situacioni plan prikazuje tok trase koji je definisan u horizontalnoj ravni kordinatama X i
Y.Geometrijski oblik situacionog plana sastavljen je kombinacijom pravaca,krunih i prelaznih
krivina.U pojedinim sluajevima pravci i krune krivine mogu se i izostaviti.
Pravci
Na cestama tehnike grupe A, pravci se projektuju u posebnim uslovima
(topografskim,prostornim,raskrsnicama,mostovima velikih raspona) i na dionicama gdje je
potrebno omoguiti duinu za bezbjedno preticanje.
Primjena pravaca na cestama tehnike grupe B je uslovljena vremenom vonje po pravcu od
5 sekundi.
Nedostatci pravaca su :
to se teko uklapaju u teren,
Oteana procjena brzine vozila iz suprotnog smijera,
Dugi pravci zamaraju vozaa,
Kod none vonje zasljepljenje vozaa od farova vozila iz suprotnog smijera,
Nedovoljna preglednost zbog vozila koje se nalazi ispred.
Prilikom projektovanja dugih pravaca ,panju treba obratiti na :
Prikljuni horizontalni radijus,
Vertikalni tok trase.
Zbog mogunosti zasljepljivanja i zamora vozaa,duina pravca ograniena je na maksimalnu
duinu LP 20 Vpred.
Krune krivine
Prilagoavanje trase terenu se obavlja krivinama.Najprostiji oblik krivine je kruni luk ija je
zakrivljenost konstantna (1/R=const).Kod projektovanja cesta,izbor radijusa kree se u
granicama Rmin Ri Rmax.
Radijuse horizontalnih krivina treba odrediti tako da se omogui predviena brzina
putovanja. Minimalni radijus je 200 m.
Prelazne krivine
Kod motornih vozila prilikom prelaska vozila iz pravca u krivinu ,na vozilo i putnike u njemu
djeluje centrifugalna sila C.Da bi se ovaj uticaj ublaio ,ubacuje se prelazna krivina koja mora
zadovoljitit sljedee uslove:
Prelaz iz pravca do poetka krunog luka mora se izvesti kontinualno,
U krajnjoj taki prelazne krivine mora biti zajednika tangeta sa krunim lukom,
Promjena zakrivljenosti prelazne krivine mora imati odreeni zakon ravnomjernosti.
Kod vozila sa vrstom prednjom osovinom ,gdje se prednji tokovi zaokreu za ugao od 0odo
5o,sredina zadnje osovine opisuje krivulju zvanu klotoida,ta ako se poluprenik zakrivljenosti
smanjuje linearno sa duinom krivulje dobije se klotoida.

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

Primjena prelazne krivine klotoide

Klotoida zajedno sa pravcem i krunom krivinom ,najee se primjenjuje kod projektovanja
cesta.Krivina koja se nalazi izmeu tangentnih pravaca sastavljena je od dvije prelazne krivine
i dijela krunog luka.Ako su prelaznice istog parametra,tada je krivina simetrina,u protivnom
krivinu nazivamo nesimetrinom.

Duina tangente
= ( + ) +
2

Duina bisektrise

= ( + ) ( 1) +

Duina ordinate sredine krivine

= (1 ) +
2

Duina apscise sredine krivine

= +

Duina krivine

= 2(

( )
2
180

+ )

Proirenja kolovoza u horizontalnim krivinama

Kretanjem kroz krivinu ,vozilo zauzima veu irinu od one kod vonje u pravcu jer zadnji
tokovi ne slijede trag prednjih tokova.Prednji tokovi opisuju vei radijus od zadnjih.Ova
razlika u radijusima je znaajna kod malih radijusa,pa se ,radi bezbjednosti
saobraaja,kolovoz proiruje u zavisnosti od veliine radijusa.Proirenje se mora izvodit za
sve radijuse R< 200 m.
Preglednost
Bezbjednost odvijanja saobraaja zahtijeva preglednost na cesti koja mora zadovoljiti dva
uslova:
Zaustavna preglednost za bezbjedno zaustavljanje vozila ispred nepokretne
prepreke.Prema naim propisima uzima se da je oko vozaa na visini 1,2 m iznad
povrine kolovoza,a visina prepreke oko 0,1 m.Duina preglednosti mora biti
obezbjeena u horizontalnom i vertikalnom toku trase.
preticajna preglednost kojom trasa ceste mora da obezbjedi sigurno izvoenje
manevra preticanja sporijeg vozila.
Zaustavna preglednost
Zaustavna duina preglednosti je najkraa duina preglednosti na kojoj voza na istom i
mokrom kolovozu pri odreenom koeficijentu trenja mora zaustaviti svoje vozilo.
Preticajna preglednost
Da bi se normalno odvijao saobraaj na cestama moraju biti obezbjeene duine na kojima je
mogue meusobno preticanje vozila.
Serpentine
U planinskim predjelima gdje je potrebno savladavanje velikih visinskih razlika i zbog
ogranienog najveeg uzdunog nagiba,neophodno je razvijanje trase po padini.U tim
uslovima primjenjuju se krivine malog radijusa-serpentine,i velikog skretnog ugla 180 o .

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

8.Elementi podunog profila

Projektovanje trase ,u visinskom smislu ,predstavljeno je niveletom,to podrazumjeva
razvuenu vertikalnu projekciju osovine ceste.
Niveleta je prostorna linija koja definie visinske odnose ceste.Nalazi se du osovine ceste ili
paralelno s njom.Sastoji se od pravaca i krunih lukova.
Linija terena je izlomljena linija koja je sastavljena od pravaca povezanih u takama na
karakteristinim lomovima.Niveletu ine pravci koji definiu vertikalni tok trase.Oni se lome
formirajui otrinu preloma i tjemena koja su definisana kordinatama XT i YT.
Otrina preloma nivelete je ugao koji zaklapaju pravci nivelete u tjemenu.
Vertikalne krivine
Svi prelomi nivelete zaobljavaju se istim krunim krivinama to veeg poluprenika,u
nastojanju da se ostvare povoljni vizuelni efekti.Razlikuju se dvije vrste krivina ,i to konveksne
i konkavne.
Osnovni elementi vertikalne krivine su:

Tangenta = =
2

Duina vertikalne krivine = 2 =

Formule za proraun vertikalne krivine su:
Glavnih taaka:
Apcisa poetka
=
Ordinata poetka
= 1
Apcisa kraja
= +
Ordinata kraja
= 2
Detaljnih taaka:
od poetka

=
= 1

od kraja

=
= 2

2
2

2
2

Ceste

Teorija za 1.parcijalni

Delimustafi Haris

11.Princip trasiranja
Nulta linija predstavlja idealnu osovinu ceste sa gledita trokova zemljanih radova.Minimum
zemljanih radova postie se prilagoavanjem osovine ceste nultnoj liniji,vodei rauna da se
ispotuju horizontalni elementi trase.Naziv nulte linije je proizaao iz razlike koja je
nulakod kote terena i kote nivelete u poprenom presjeku nultog poligona.
Kod crtanja nulte linije postoje dva sluaja:
Kada je nulta linija izeu dvije take sa prosjenim uzdunim nagibom,
Nulta linija sa maksimalnim doputenim nagibom.
Konstrukcija nulte linije sastoji se od prorauna estarsog koraka k kojim se visinska razlika
susjendih izohipsi savlauje.Za proraun estarskog koraka potrebno je nai visinsku razliku
izmeu poetka i kraja trase i odrediti priblino tano rastojanje izmeu tih taaka,pratei
zakrivljenost izohipsi iz slinosti trouglova slijedi:

=
=

Uzimajui ovu duinu u otvor estara,poinjemo koraanje od poetne take ka ciljnoj.U

sluaju da zadnji korak padne na izohipsu ispred krajnje take,tada tu duinu izmjerimo i
podjelimo sa brojem koraka te poveamo estarski korak.U obrnutom sluaju estarski korak
smanjujemo.Narednim koraanjem sa korigovanim estarskim korakom trebali bi doi u
ciljnu tau.
Na osnovu toka nultne linije povlaimo tangentne pravce formirajui tjemena horizontalnim
krivinama,vodei rauna da usvojeni radijusi budu vei od minimalnog.Ovako formirana
osovina puta treba da je to blie nultnoj liniji,jer tada su i najmanji zemljani radovi.