UNIT PELAJARAN 7

PENGENALAN KEPADA FUNGSI DAN GRAF

HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir unit ini, anda diharap dapat:
1. Membezakan antara hubungan yang merupakan fungsi dan hubungan
yang bukan fungsi.
2. Menentukan domain dan julat bagi sesuatu fungsi.
3. Mengenal pasti fungsi-fungsi asas serta graf bagi fungsi-fungsi tersebut.
4. Melakar dan melukis graf bagi fungsi-fungsi asas.

PENGENALAN

onsep fungsi merupakan salah satu idea yang utama dalam matematik. Istilah fungsi mula diperkenalkan oleh Rene Descartes
dalam tahun 1637. Menurut beliau sesuatu fungsi itu hanyalah

merupakan kuasa integer bagi x: Gottfried Wilheim von Liebniz (1646 -

1716) yang banyak menumpukan perhatian kepada bahagian geometri dalam matematik, menggunakan istilah fungsi untuk melambangkan sebarang
kuantiti berkaitan dengan sesuatu lengkung, seperti koordinat sesuatu titik
190

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 191

pada lengkung. Leonhard Euler (1707 - 1783) menggunakan istilah fungsi

sebagai sesuatu persamaan atau rumus yang melibatkan pembolehubah
dan pemalar. Idea beliau tentang fungsi selaras dengan idea fungsi yang
kerap digunakan hari ini dalam kursus-kursus prakalkulus. Seterusnya,
penggunaan fungsi dalam menyelidik persamaan aliran haba oleh Lejuene
Dirichlet (1805 - 1859) membawa kepada takrifan fungsi yang lebih luas.
Beliau menghuraikan fungsi sebagai satu peraturan atau kesepadanan antara dua set.
Topik Pengenalan Fungsi dan Graf ini akan membincangkan tentang
hubungan dan fungsi, fungsi-fungsi asas dan bentuk grafnya. Pengetahuan
sedia ada yang perlu dikukuhkan untuk membantu anda antaranya ialah
set.
Untuk mendapatkan maklumat tambahan mengenai tajuk Fungsi
dan Graf ini, anda bolehlah merujuk laman web berikut:
http://www.intmath.com/functions-and-graphs/functions-graphs-intro.php

7.1

Hubungan dan Fungsi

7.1.1

Hasildarab Cartesian

Takrifan 7.1 (Hasil darab Cartesian) Diberi set X dan set Y: Hasil darab
Cartesian, yang ditulis sebagai X

Y; adalah suatu set yang elemen-

elemennya adalah dalam bentuk pasangan tertib (x; y), iaitu,

Y = f(x; y) j x 2 X; y 2 Y g

Contoh 7.1 Katakan set X = fa; b; cg dan set Y = fu; vg : Cari X

Y

X:

(7.1)

Y dan

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 192

Selesaian:

Y = f(a; u) ; (a; v) ; (b; u) ; (b; v) ; (c; u) ; (c; v)g

X = f(u; a) ; (u; b) ; (u; c) ; (v; a) ; (v; b) ; (v; c)g

dan

Catatan 1 Daripada contoh di atas, beberapa perkara perlu diberi perhatian:

1. Bilangan elemen dalam set X yang ditulis sebagai jXj ; ialah 3; iaitu:
jXj = 3
dan bilangan elemen dalam set Y ialah 2; iaitu:

jY j = 2
2. Bilangan elemen dalam set X

jX

Y dan Y

Y j = jY

X ialah 6; iaitu:

Xj = 6

3. Oleh kerana elemen-elemen dalam set-set X

dalam

bentuk

pasangan

tertib,

Y dan Y

elemen-elemen

X adalah
dalam

kedua-dua set tersebut adalah TIDAK SAMA antara satu sama lain,
iaitu:

(a; u) 6= (u; a)
(a; v) 6= (v; a)
..
.

(c; v) 6= (v; c)

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 193

Justeru, kedua-dua set tersebut dikatakan tidak sama, iaitu:

7.1.2

Y 6= Y

Hubungan

Takrifan 7.2 (Hubungan) Diberi set X dan set Y: Suatu hubungan R dari
set X ke set Y ialah suatu subset kepada hasildarab Cartesian X

R = f(x; y) j x 2 X; y 2 Y g

Y; iaitu:

(7.2)

Elemen x 2 X dikatakan berhubung dengan elemen y 2 Y jika dan hanya

jika (x; y) 2 R; dan sebaliknya jika dan hanya jika (x; y) 2
= R:
Contoh 7.2 Katakan set X = Y = f1; 2; 3g : Ditakrifkan R sebagai hubungan dari set X ke set Y jika dan hanya jika x < y untuk kesemua x 2 X
dan y 2 Y: Cari hubungan R:
Selesaian: Secara keseluruhannya didapati hasildarab Cartesian

Y = f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (2; 1) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (3; 1) ; (3; 2) ; (3; 3)g

Elemen-elemen dalam set X dan Y yang menepati takrifan hubungan

di atas adalah

1 < 2 , (1; 2) 2 R
1 < 3 , (1; 3) 2 R
2 < 3 , (2; 3) 2 R
Maka hubungan R adalah:

R = f(1; 2) ; (1; 3) ; (2; 3)g

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 194

Catatan 2 Perhatikan bahawa:

1. R

2. 2

1: Oleh yang demikian, (2; 1) 2

= R:

Y:

Hubungan dalam Contoh (7.2) boleh digambarkan dengan lebih jelas

dengan menggunakan gambar rajah anak panah seperti berikut

Y
R

R = f(1; 2) ; (1; 3) ; (2; 3)g

Cuba anda senaraikan hubungan S sekiranya S ditakrifkan sebagai hubungan dari set X ke set Y jika dan hanya jika x > y untuk kesemua
x 2 X dan y 2 Y: Cuba anda fikirkan juga adakah R [ S = X
7.1.3

Y?

Fungsi

Takrifan 7.3 (Fungsi) Diberi set X dan set Y: Suatu fungsi f dari set X ke
set Y; yang dilambangkan sebagai

f :X!Y

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 195

adalah suatu hubungan dari set X ke set Y demikian sehingga setiap elemen x 2 X dihubungkan secara unik kepada elemen y 2 Y:

f :X!Y

Catatan 3 Ciri-ciri yang berkaitan dengan suatu fungsi adalah:

1. Semua fungsi adalah juga hubungan, tetapi bukan semua hubungan
adalah fungsi.
2. Suatu fungsi f : X ! Y dari set X ke set Y juga merupakan suatu
hubungan demikian sehingga tiada dua pasangan tertib (x1 ; y1 ) dan
(x2 ; y2 ) yang mempunyai koordinat pertama yang sama tetapi koordinat kedua yang berbeza. Ini bermaksud, jika x1 = x2 ; maka y1 = y2 :
3. Setiap elemen dalam set X mesti dipadankan dengan suatu elemen
dalam set Y:
4. Boleh terdapat elemen dalam set Y yang tidak dipadankan dengan
sebarang elemen dalam set X:
5. Boleh terdapat dua atau lebih elemen dalam set X yang dipadankan
dengan elemen yang sama dalam set Y:
Contoh 7.3 Katakan set X = f1; 2; 3; 4g dan set Y = fa; b; cg : Lukis satu
gambar rajah anak panah yang menunjukkan fungsi dari X ke Y:

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 196

Selesaian: Contoh fungsi f dari set X ke set Y ditunjukkan dalam gambar

rajah anak panah di bawah:

X
a
b
c
d

Y
f
1
2
3

f = f(a; 1) ; (b; 2) ; (c; 1) ; (d; 2)g

Cubalah anda lukiskan contoh-contoh fungsi yang lain berdasarkan
set X dan Y seperti di atas.
Contoh 7.4 Dalam gambar rajah-gambar rajah anak panah berikut, tentukan hubungan yang merupakan fungsi dan hubungan yang bukan fungsi.
Jelaskan jawapan anda.
(a)

Y
f

1
2
3
4

(b)

b
c

Y
g

1
2
3
4

a
b
c

Selesaian:
(a) f adalah bukan fungsi kerana elemen 1 dalam set X dipadankan dengan dua elemen dalam set Y:

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 197

(b) g adalah bukan fungsi kerana elemen 2 dalam X tidak dipadankan

de-ngan mana-mana elemen dalam Y:

7.1.4

Perwakilan Sesuatu Fungsi

Seperti mana yang telah dibincangkan dalam bahagian di atas, suatu fungsi
f dari set X ke set Y merupakan satu hubungan khas di mana setiap
elemen x dalam set X dihubungkan ke suatu elemen y yang unik dalam
set Y . Oleh kerana fungsi juga merupakan suatu hubungan, perwakilan
fungsi f sebagai set pasangan tertib

f = f(x; y) j x 2 X; y 2 Y g

(7.3)

boleh digunakan dalam matematik. Namun demikian di dalam aljabar adalah

menjadi lebih lumrah untuk mewakili fungsi dengan persamaan atau rumus
yang melibatkan dua (atau lebih) pembolehubah. Umpamanya, persamaan

y = x2

mewakilkan pembolehubah y sebagai suatu fungsi bagi pembolehubah

x: Dalam persamaan ini, x adalah pembolehubah tak bersandar dan y
adalah pembolehubah bersandar.

Cuba anda fikirkan adakah semua persamaan mewakili fungsi?.

Contoh 7.5 Tentukan sama ada persamaan-persamaan berikut mewakili y

sebagai fungsi bagi x:
(a) x2 + y = 1

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 198

(b) x2

y2 = 1

Selesaian:
(a) Selesaikan y dalam sebutan x:

x2 + y = 1
y = 1

x2

Didapati bahawa untuk setiap nilai x; satu dan hanya satu nilai y sahaja yang diperoleh. Oleh yang demikian, y adalah fungsi bagi x:
(b)

x2

y2 = 1
y 2 = 1 + x2
p
1 + x2
y =

Tanda

menunjukkan bahawa dua nilai y diperoleh untuk satu nilai x:

Sebagai contoh, jika x = 1; maka,

y =
=

p
1+1
p
2

dan ini bertentangan dengan konsep fungsi berdasarkan Taktifan (7.3).

Oleh yang demikian, y bukan fungsi bagi x:

7.1.5

Tatatanda Bagi Fungsi

Jika y adalah fungsi bagi x; kita boleh menggunakan tatatanda f (x) untuk
mewakili y; iaitu
y = f (x)

(7.4)

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 199

bagi menunjukkan elemen x 2 X berhubung dengan elemen y 2 Y , sebagai menggantikan tatatanda (x; y) 2 f seperti mana yang telah dibincangkan dalam konteks hubungan. Tatatanda f (x) dibaca sebagai "nilai
bagi f pada x " di mana f adalah nama fungsi terbabit. Umpamanya, persamaan y = 1

x2 di dalam contoh di atas menghuraikan y sebagai fungsi

bagi x: Persamaan tersebut boleh ditulis sebagai

y = f (x) = 1

x2

Kita menggunakan y dan f (x) adalah secara saling bergantian. Kita

juga boleh mengunakan huruf lain selain daripada f: Umpamanya, g (x) =
1

x2 adalah merujuk kepada fungsi yang sama seperti f (x) = 1

x2 :

Contoh 7.6 Katakan x 2 X = f 1; 0; 1; 2; 3g dan persamaan y = f (x) =

2x + 3 adalah fungsi bagi x: Cari f:
Selesaian:

f ( 1) = 2 ( 1) + 3 = 1
f (0) = 2 (0) + 3 = 3
f (1) = 2 (1) + 3 = 5
f (2) = 2 (2) + 3 = 7
f (3) = 2 (3) + 3 = 9

Dalam contoh ini,

f = f( 1; 1) ; (0; 3) ; (1; 5) ; (2; 7) ; (3; 9)g

Catatan 4 Tatatanda f (x) bukan bermaksud f didarab dengan x:

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 200

7.1.6

Domain dan Julat bagi Suatu Fungsi

Takrifan 7.4 (Domain dan Julat) Katakan f : X ! Y adalah fungsi f dari

set X ke set Y: Domain (input) bagi f , Dom (f ) ialah

(7.5)

Dom (f ) = fx 2 X j f (x) = yg
dan julat (output) bagi f; Ran (f ) ialah

(7.6)

Ran (f ) = fy 2 Y j y = f (x)g

Contoh 7.7 f = f( 1; 1) ; (0; 3) ; (1; 5) ; (2; 7) ; (3; 9)g : Cari Dom (f ) dan
Ran (f ) :
Selesaian: Dom (f ) = f 1; 0; 1; 2; 3g = X dan Ran (f ) = f1; 3; 5; 7; 9g :
Domain bagi fungsi f yang diwakili dengan set pasangan tertib seperti
dalam contoh di atas jelas dan mudah diperoleh dengan hanya mendapatkan nilai-nilai koordinat pertama bagi set pasangan tertib tersebut manakala
julat bagi f pula adalah nilai-nilai koordinat kedua. Nilai-nilai ini berada
dalam set integer Z: Selalunya suatu fungsi yang diwakili oleh persamaan,
domainnya tidak dinyatakan. Dalam kes ini, domain bagi fungsi tersebut
adalah set bagi semua nombor nyata R di mana fungsi tersebut tertakrif.
Contoh 7.8 Cari domain dan julat bagi fungsi f (x) =

1
x2

di mana x 2 R:

mempunyai domain yang mengandungi

4
semua nombor nyata x kecuali x = 2: Kedua-dua nilai x ini tidak ter-

Selesaian: Fungsi f (x) =

x2

masuk dalam domain bagi f kerana pembahagian dengan sifar adalah

tidak tertakrif. Justeru,

Dom (f ) = fx 2 R j x 6=

2g = ( 1; 2) [ ( 2; 2) [ (2; 1):

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 201

Julat bagi f pula bergantung kepada domain f: Apabila kita masukkan

nilai x 2 Dom(f ); maka nilai f adalah terdiri dari semua nombor nyata.
Maka:
Ran(f ) = R:
Contoh 7.9 Cari domain dan julat bagi fungsi g (x) =
Selesaian: Domain bagi g ialah semua nilai x

Dom (g) = fx 2 R j x
Apabila dimasukkan nilai-nilai x

p
x di mana x 2 R:

0; iaitu

0g = [0; 1):

0 dalam g; maka g akan mengambil

nilai-nilai dari 0 hingga infiniti. Maka

Ran(g) = fg(xg j g(x)

0g = [0; 1):

Catatan 5 Dalam dua contoh di atas, secara amnya, domain bagi suatu
fungsi mengecualikan nilai-nilai x yang boleh menyebabkan pembahagian
dengan sifar dan punca genap nombor negatif.
Contoh 7.10 Dapatkan domain dan julat bagi setiap fungsi berikut:
(a) f = f( 2; 1) ; ( 1; 2) ; (0; 1) ; (1; 2) ; (2; 1)g :
(b) g (x) =
(c) h (x) =

x2
p

1
+x

x:

(d) Luas bagi suatu bulatan: A = r2 :

Selesaian:
(a) Dom (f ) = f 2; 1; 0; 1; 2g ; Ran(f ) = f1; 2g:

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 202

(b) Dom (g) = fx 2 R j x 6=

(c) Dom (h) = fx 2 R j x

3 atau 2g ; Ran(g) = ( 1; 1):

3g = ( 1; 3]; Ran(h) = [0; 1):
r2 boleh juga ditulis sebagai

(d) Perhatikan bahawa persamaan A =

fungsi A; iaitu:

A (r) = r2
Justeru, Dom (A) = [0; 1); dan Ran(A) = [0; 1):
7.1.7

Graf bagi Suatu Fungsi

Seperti juga hubungan, suatu fungsi boleh digambarkan (diwakili) dengan

menggunakan graf. Dalam bahagian ini, kita akan membincangkan fungsi
dari perspektif geometri. Graf bagi suatu fungsi merupakan koleksi pasangan-pasangan tertib (x; f (x)) demikian sehingga x berada dalam domain f . Dalam hal ini,

x =

jarak berarah dari paksi-y

f (x) =

jarak berarah dari paksi-x

Contoh 7.11 Diberi graf bagi suatu fungsi dalam rajah di bawah. Cari domain dan julat bagi fungsi tersebut.
y

Julat

(3, 4)

x
y = f(x)
(-3, -4)
Domain

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 203

Selesaian:
Dom (f ) = fx 2 R j

x < 3g : Perhatikan bahawa x = 3 tidak ter-

masuk dalam domain f:

Ran (f ) = fx 2 R j
7.1.8

x < 4g :

Ujian Garis Mencancang

Berdasarkan takrifan fungsi, selebih-lebihnya hanya satu nilai y sahaja yang

sepadan dengan satu nilai x yang diberi. Justeru, jika dilukis satu garis mencancang pada suatu graf fungsi, ia akan bersilang hanya sekali. Kaedah
bagi menentukan suatu graf tersebut mewakili y sebagai fungsi x ini dinamakan kaedah Ujian Garis Mencancang.
Contoh 7.12 Manakah antara ketiga-tiga contoh graf yang ditunjukkan di
bawah ini merupakan suatu graf fungsi?
y

(a)

(b)

(c)

Selesaian: Graf (a) dan (b) adalah graf bagi persamaan bukan fungsi manakala graf (c) merupakan graf fungsi.

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 204

Latihan Formatif 7.1

1. Manakah antara hubungan berikut merupakan fungsi? Nyatakan alasan anda.
(a) f(1; 2); (2; 3); (3; 4)g
(b) f(1; 2); (1; 3); (2; 4)g
(c) f(9; 3); (9; 3); (4; 2); (0; 0)g
(d)

Y
h

1
2
3
4

a
b
c

2. Untuk persamaan di bawah, tentukan sama ada y merupakan fungsi

x: Nyatakan alasan anda.
(a) y = 3x3
(b) y =

4x

(c) xy = 1
3. Nyatakan domain dan julat bagi fungsi-fungsi di bawah:
x2

(a) f (x) = 3
(b) g(x) =

p
3

(c) f (x) = x3 + 1
(d) h(x) =

(e) g(x) =

x3 + 1
x2 1

4. Jika f = x3
(a) f ( 2)

x+2

5x

2; cari

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 205

(b) f ( 3=2)
(c) f (0)
5. Jika F (t) =

t3 + 2t
; cari
t 1

(a) F ( 2)
(b) F (x)
(c) F ( x)
6. Dengan menggunakan kaedah Ujian Garis Mencancang, graf manakah yang di bawah merupakan graf fungsi?

(a)

7.2

(b)

Fungsi Asas dan Bentuk Grafnya

Mengenali fungsi asas dan bentuk grafnya dapat membantu kita membina
intuisi bentuk asas graf untuk jenis-jenis fungsi yang berbeza. Pengetahuan
tentang ciri-ciri asas serta bentuk graf tersebut dapat membantu kita dalam
teknik melakar dan melukis graf yang akan dipelajari nanti. Terdapat enam
fungsi asas dan bentuk grafnya yang akan dibincangkan dalam bahagian
ini. Fungsi-fungsi asas tersebut ialah:
Fungsi Linear.

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 206

Fungsi Nilai Mutlak.

Fungsi Kuasa Dua.
Fungsi Kuasa Tiga.
Fungsi Punca Kuasa Dua.
Fungsi Salingan.

7.2.1

Fungsi Linear dan Grafnya

Suatu fungsi linear adalah fungsi yang ditakrifkan sebagai satu persamaan
dalam bentuk

(7.7)

a; b 2 R; dan a 6= 0

f (x) = ax + b;

Graf bagi fungsi linear f (x) = ax + b adalah sama seperti graf bagi
persamaan linear (persamaan garis lurus) y = ax + b; di mana a adalah
kecerunannya dan b adalah pintasan pada paksi-y: Jika a = 0; maka kita
akan peroleh f (x) = b; iaitu dinamakan fungsi malar. Jika a = 1 dan b = 0;
maka kita peroleh f (x) = x; iaitu dinamakan fungsi identiti.
Contoh graf-graf bagi fungsi linear, fungsi pemalar dan fungsi identiti
ditunjukkan dalam rajah di bawah.

x
x
x
Fungsi Linear

Fungsi Malar

Fungsi Identiti

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 207

Bagi fungsi linear dan fungsi identiti, Dom (f ) = Ran (f ) = R = ( 1; 1) ;

manakala domain dan julat bagi fungsi malar,

Dom (f ) = R = ( 1; 1) ; Ran (f ) = fb 2 Rg :
7.2.2

Fungsi Nilai Mutlak dan Grafnya

Fungsi nilai mutlak ialah suatu fungsi yang ditakrifkan sebagai

(7.8)

f (x) = jxj

Graf bagi fungsi nilai mutlak f (x) = jxj ditunjukkan dalam rajah di bawah.

f (x) = jxj
Dom (f ) = R
Ran (f ) = [0; 1)

7.2.3

Fungsi Kuasa Dua dan Grafnya

Suatu fungsi kuasa dua ialah fungsi dalam bentuk

f (x) = ax2 ;

a 2 Rn f0g

(7.9)

Graf bagi fungsi kuasa dua f (x) = ax2 adalah berbentuk parabola dan

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 208

ditunjukkan dalam rajah di bawah.

f (x) = ax2
Dom (f ) = R
Ran (f ) = [0; 1)

7.2.4

Fungsi Kuasa Tiga dan Grafnya

Suatu fungsi kuasa tiga ialah fungsi dalam bentuk

f (x) = ax3 ;

a 2 Rn f0g

(7.10)

Graf bagi fungsi kuasa tiga f (x) = ax3 ditunjukkan dalam rajah di bawah.

f (x) = ax3
Dom (f ) = Ran (f ) = R

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 209

7.2.5

Fungsi Punca Kuasa Dua dan Grafnya

Suatu fungsi punca kuasa dua adalah dalam bentuk

f (x) =

p
x

(7.11)

Graf bagi fungsi punca kuasa dua ditunjukkan dalam rajah di bawah.

x
f (x) =

Dom (f ) = [0; 1)
Ran (f ) = [0; 1)

7.2.6

Melakarkan Graf Fungsi Asas

Cara mudah untuk melakar graf fungsi adalah dengan mendapatkan beberapa titik, kemudian plotkan titik-titik tersebut dan sambungkan titik-titik
tersebut. Walau bagaimanapun bentuk asas bagi graf tersebut perlu dikenal pasti dahulu.
Contoh 7.13 Pertimbangkan fungsi f (x) = jxj

2: Lakarkan graf dan ten-

tukan domain dan julat fungsi tersebut.

Selesaian: f (x) = jxj

2 adalah fungsi nilai mutlak dan ianya berbentuk V.

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 210

Pilih beberapa nilai x dan cari f (x):

f (x) = jxj

2 0

1 0

2 -1 0

Plotkan titik-titik di atas dan sambungkan titik-titik tersebut sehingga

terbentuk V seperti rajah di bawah.

3
2
1

-4

-2

-1

-2

f (x) = jxj

Dom(f ) = ( 1; 1); dan Ran(f ) = [ 2; 1):

Latihan Formatif 7.2

1. Diberi fungsi f (x) = 2x

1:

(a) Apakah jenis fungsi f ?

(b) Dapatkan nilai-nilai f untuk x =

3; 2; 1; 0; 1; 2; 3:

(c) Plotkan titik-titik (x; f (x)) dan sambungkan titik-tik tersebut untuk
mendapatkan graf fungsi f:
(d) Nyatakan Dom(f ) dan Ran(f ):

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 211

2. Diberi fungsi f (x) = x2

2x

8:

(a) Apakah jenis fungsi f ?

(b) Dapatkan nilai-nilai f untuk x =

2; 1; 0; 1; 2; 3; 4:

(c) Plotkan titik-titik (x; f (x)) dan sambungkan titik-tik tersebut untuk
mendapatkan graf fungsi f:
(d) Nyatakan Dom(f ) dan Ran(f ):

RUMUSAN
Dalam Unit 7 ini kita membincangkan konsep hubungan dan fungsi. Konsep fungsi diperdalamkan dengan membincangkan antara lain bagaimana
menentukan sesuatu hubungan adalah fungsi dan bagaimana menentukan
domain dan julat sesuatu fungsi. Fungsi-fungsi asas, graf mereka dan
bagaimana melakarkan fungsi-fungsi tersebut juga dibincangkan dalam unit
ini.

KATA KUNCI
Hubungan, Fungsi, Domain, Julat, Fungsi-fungsi asas.

LATIHAN SUMATIF 7
1. Nyatakan Betul(B) atau Salah(S) bagi pernyataan di bawah. Jelaskan
jawapan anda.
(a) Sebarang set pasangan tertib adalah fungsi.
(b) Perimeter bulatan adalah fungsi diameter.
(c) Persamaan y = x2 adalah fungsi.

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 212

(d) Setiap hubungan adalah fungsi.

(e) Domain sesuatu fungsi adalah set koordinat y:
2. Di antara set pasangan tertib berikut, yang manakah merupakan fungsi.
Nyatakan alasan anda.
(a) f(1; 2); (2; 3); (3; 4); (4; 5)g
(b) f(2; 1); (3; 1); (4; 1); (5; 1)g
(c) f(1; 5); (2; 6); (3; 7); (3; 8)g
3. Adakah set f(x; y) j x2 + y 2 = 1g merupakan fungsi? Nyatakan alasan
anda.
4. Nyatakan domain dan julat bagi fungsi-fungsi berikut:
(a) f (x) = 2x

(c) h(x) = jxj

(b) g(x) =

(d) f (x) =

1
x2

5. Katakan f (x) = 3x
yang berikut:
(a) f (0)
(b) f (4)
(c) g( 2)
(d) h( 3)
(e) h( 4:236)
(f) f (2) + g(3)

2; g(x) =

x2 + 3x

2 dan h(x) = jx + 2j :Kirakan

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 213

RUJUKAN
1. Aufmann, R.N., Barker, V.C., Lockwood, J.S. (2000). Intermediate Algebra with Application, 5 th Ed. Boston, MA: Houghton Mifflin Company.
2. Dugopolski, M. (2009). Elementary and Intermediate Algebra, 3 rd ed.
IL: McGraw-Hill.
3. Gustafson, R.D., Frisk, P.D., (1999). Algebra for College Students, 5 th
Ed. CA: Brooks/Cole Publishing Company.
4. Larson, R.E., Hostetler, R.P., Edwards, B.H., Heyd, D.E. (1997). College Algebra: A Graphing Approach, 2 nd Ed. Boston, MA: Houghton
Mifflin Company.
5. Spiegel, M.R. & Moyer, R.E. (2006). Schaums Outlines: College Algebra, 3 rd ed. NY: McGraw-Hill.

JAWAPAN
Latihan Formatif 7.1
1. (a) Fungsi
(b) Bukan Fungsi
(c) Bukan Fungsi
(d) Fungsi
2. (a) Fungsi
(b) Fungsi
(c) Fungsi
3. (a) Dom(f ) = R; Ran(f ) = ( 1; 3]

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 214

(b) Dom(g) = R; Ran(g) = R

(c) Dom(f ) = R; Ran(f ) = R
(d) Dom(h) = [ 2; 1); Ran(h) = [0; 1)
(e) Dom(g) = R kecuali x = 1 dan x =
4. (a) f ( 2) = 0
(b) f ( 3=2) = 17=8
(c) f (0) =

5. (a) F ( 2) = 4
x3 + 2x
x 1
x3 + 2x
(c) F ( x) =
x+1

(b) F (x) =

6. (a) Bukan Fungsi

(b) Fungsi

Latihan Formatif 7.2

1. (a) Fungsi Linear
(b)

1 0

f (x)

2 3

1 1

3 5

y
6
4
2

(c)

-4

-2

-2
-4
6

(d) Dom(f ) = R; Ran(f ) = R

2. (a) Fungsi Kuasa Dua

1;

Ran(g) = R kecuali 0

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 215

(b)

x
f (x)

1 0

1
8

2
9

3
8

4
5 0

f(x)

(c)

(d) Dom(f ) = R; Ran(f ) = [ 9; 1)

LATIHAN SUMATIF 7
1. (a) S
(b) B
(c) B
(d) S
(e) S
2. (a) Fungsi
(b) Fungsi
(c) Bukan fungsi
3. Bukan fungsi
4. (a) Dom(f ) = R;

Ran(f ) = R

(b) Dom(g) = ( 1; 3],

(c) Dom(h) = R,
(d) R kecuali x =
5. (a) f (0) =

Ran(g) = [0; 1)

Ran(h) = [ 3; 1)

p
2 dan x =

2;

Ran(g) = R kecuali 0:

UNIT PELAJARAN 7. Pengenalan kepada Fungsi dan Graf | 216

(b) f (4) = 10
(c) g( 2) =

12

(d) h( 3) = 1
(e) h( 4:236) = 2:236
(f) f (2) + g(3) = 2