Uvod u povijest umjetnosti 1

Likovna umjetnost
Dr. Jadranka Damjanov

UVOD
Vrste umjetnosti:
- Likovna
- Glazbena
- Plesna
- Filmska
- Knjievna
- Scenska
- Fotografija
Likovna umjetnost je subjektivni izraz objektivne vizualne realnosti
Grane likovne umjetnosti
- Slikarstvo (pictura) - 2D
- Kiparstvo (sculptura) - 3D
- Graditeljstvo (architectura) - 3D
- Grafika
- Urbanizam
- Dizajn
- Primijenjena umjetnost
Sve likovne umjetnosti spoznajemo putem oka.
Ono to razlikuje slikarstvo i grafiku od kiparstva i arhitekture je nain oblikovanja volumena
i prostora.

Uvod u povijest umjetnosti 1

SLIKARSTVO
Slikarstvo je dvodimenzionalna umjetnost koja se bavi oblikovanjem privida volumena i
prostora na slici koji zatim negiraju njenu dvodimenzionalnost.

TEMA
Tema je sadraj slike u irem smislu
Motiv je ono to slika prikazuje
-

mitoloke teme
religiozne teme
povijesne teme
svjetovne teme
o figura
o akt
o portret
o autoportret
o anr (prizor iz svakodnevnog ivota)
o animalizam
o mrtva priroda
o pejza
marina
veduta
panorama
o interijer

Slikarstvo se tematski dijeli na:

- figurativno koje je tematski obraeno
- apstraktno koje je tematski neobraeno

ELEMENTI FORME
LINIJA
Linija je zamiljena granica izmeu dva volumena ili dvije plohe.
Linije dijelimo:
- po toku
o ravne
o zakrivljene
- po karakteru
o debele
o tanke
o isprekidane
a zajedno odreuju dinaminost i statinost na slici.
Linije mogu biti:
- samostalne (stilizirane) koje pojednostavljuju oblik
- obrisne (konturne) koje odreuju oblik

Uvod u povijest umjetnosti 1

BOJA
Boja je odreena valna duljina svjetlosti.
Boja je osjeaj koji u oku stvara svjetlost emitirana iz nekog izvora ili reflektirana od
povrine nekog tijela.
Boja se dijeli na:
- akromatske - crna siva i bijela
- kromatske - arene boje sunevog svjetla (prizma)
Kromatske boje se dijele na:
- primarne ili osnovne - crvena, uta i plava
- sekundarne ili sloene - naranasta, zelena, ljubiasta
- tercijarne
Prema svjetlosnim vrijednostima dijele se na:
- tople - crvena, uta i naranasta, koje imaju visoku svjetlosnu vrijednost, dinamine
su, otvorene i kreu se prema promatrau
- hladne - plava, ljubiasta i zelena, koje imaju nisku svjetlosnu vrijednost, zatvorene
su, kreu se od promatraa, osim zelene koja je statina
Boje se jo dijele na
- susjedne - komplementarne
- suprotne - invertne
SVJETLO-SJENA
Dvije su vrste crtea:
1. Linearni crte kojemu je jedini osnovni dio crtea linija
2. Tonski crte kod kojega 2D prebacuje u 3D igrom svjetla i sjene
Crna i bijela boja nemaju nikakvih dinaminih svojstava i nalaze se na poetku, tj. na kraju
skale sivih tonova. Kada se nau jedna pored druge onda se stvara dojam pribliavanja tj.
udaljavanja.
Bijela boja ima svojstvo da se iri preko svojih granica pa se stvara dojam pribliavanja.
Crna boja ima svojstvo da se skuplja unutar svojih granica, pa se stvara dojam udaljavanja.
KONTRASTI
- boje prema boji (samo osnovne boje i njihovi tonovi)
- svjetlo-sjena (svjetlo - boja i sjena - gradacija crne i sive)
- toplo-hladno
- kvalitete (istoa boje)
- kvantitete (koliina boje na slici)
- komplementarni (suprotnost istih boja)
- simultani (due gledanje u neku boju pa naglo vraanje pogleda, vidi se suprotna)

Uvod u povijest umjetnosti 1

PERSPEKTIVA
Perspektiva je prostor prikazan na plohi.
Volumen na plohi:
- grafika modelacija - tonski privid volumena
- tonska modelacija - dodavanje crne/bijele boje
- chiaroscuro - vrlo jaki kontrast svjetla i sjene
- koloristika modelacija - kontrast toplo-hladno
Vrste perspektive:
- vertikalna perspektiva - ono to je udaljenije to je na viem poloaju, a ono to je
blizu to je na dnu (npr. egipatske i mezopotamske slike)
- ikonografska perspektiva - kada je ono to je blie napravljeno vee, a ono to je
dalje je manje (npr. romanika)
- obrnuta perspektiva - to je lik vei, to se dalje nalazi (npr. gotika)
- geometrijska ili linearna perspektiva - idealna geometrijska shema u kojoj se
vertikale i horizontale smanjuju prema jednoj toki (npr. renesansa)
- zrana ili atmosferska perspektiva - to je dalje to je mutnije i gube se obrisi (npr.
renesansa)
- koloristika perspektiva - kada se toplo-hladni kontrast koristi za dobivanje privida
volumena i prostora (npr. moderno doba)
- poliperspektiva - kada se koristi slikanje poput Picassovog (npr. kubizam)
- ptija perspektiva - kada se gleda iz zraka (pogleda vieg od 1,60m)
- ablja perspektiva - kada se gleda sa poda (pogleda nieg od 1,60m)

KOMPOZICIJA
Kompozicija je raspored ili organizacija likovnih elemenata na slici.
Vrste kompozicije
- plona - prikaz je dvodimenzionalan
- prostorna - prikaz je trodimenzionalan
- statina - koritenje hladnih boja i statinih linija
- dinamina - koritenje toplih boja i dinaminih linija
- simetrina - kada su lijeva i desna strana u ravnotei
- asimetrina - kada lijeva i desna strana nisu u ravnotei
- otvorena - kada nema granice (ruba)
- zatvorena - kada ima granicu (rub)
- konglomerat - neorganizirano (pretpovijest)
- zakon kadra - kada veliina i poloaj likova ovise o veliini i obliku zadane plohe
- vodoravna - kada se likovi slau u ravninu
- okomita - kada se radnja odvija po okomici
- dijagonalna - osnova slike je na dijagonali
- piramidalna - kretnje i poloaji se kreu po piramidi

Uvod u povijest umjetnosti 1

SLIKARSKE TEHNIKE
Crtake tehnike - osnovna linija, svjetlo-sjena, akromatske boje
- olovka - suh i tanak trag, jasno ocrtavanje svakog obrisa
- pero/tu - vrsta linija kojom se ne mogu dobiti mekani prijelazi
- ugljen - mekano sredstvo, na hrapavoj povrini ostavlja debeo trag i jak kontrast
- kreda - suho, pranjavo sredstvo koje se dobro hvata za podlogu
Slikarske tehnike - boje
- u uem smislu - boja je direktni izvor slike (boja u prahu)
o pastel - bijela kreda s bojom u prahu
o akvarel - boje vezane ljepilom i otopljene u vodi, proziran je i brzo se sui
o tempera - gusta ljepljiva boja koja se dobiva mijeanjem pigmenata s jajcem,
smokvinim mlijekom ili drugim emulzijama
o uljene boje - nastaju kada se pigment mijea s razliitim "suljivim" uljima,
one su masne, polagano se sue i donji slojevi se mogu prozirati kroz gornje,
tanki slojevi (lazurni) i debeli slojevi (impasto)
o enkaustika - zaboravljena tehnika, na zid se nanose uarenom lopaticom boja
pomijeana sa voskom i onda se usijanim eljezom spajaju plohe razliitih boja
- u irem smislu - boja nije direktni izvor, ve neki drugi materijal
o kola - lijepljenje raznih komadia papira, tekstila, drveta, pijeska i sl.
o freska - slikanje na zidu, direktno po svjeem sloju buke
o mozaik - male raznobojne kockice od kamena ili stakla se utiskuju u meku
podlogu svjee buke
o vitraj - prozor sastavljen od komada obojenih stakala povezanih olovnim
okvirima
o tapiserija - protkani tepih gdje se izmeu niti osnove provlae niti koje
oblikuju motive i onda se pritiskuju "eljem"
Grafike tehnike - prave se u vie komada
- visokog tiska
o drvorez - na drvenoj ploi se ono to treba biti bijelo ukloni, a ostalo premae
bojom
o linorez
- dubokog tiska
o bakrorez - bakrenu plou se udubi i udubine ispune bojom
o bakropis - metalna ploa presvuena voskom, izdubi se, ubaci u duinu
kiselinu koja izjede udubine i onda se udubine ispune bojom i otisnu
- plonog tiska
o litografija - ploni tisak gdje se po vapnenakoj kamenoj ploi crta masnom
kredom ili litografskim tuem, zatim se prekrije duinom kiselinom sa
arapskom gumom, zatim se pree valjkom premazanim tamparskom bojom i
onda vapneni sapun prima boju
Faktura - povrina proizala iz naina obrade materijala
Pointilizam - 19.st. - kada se tokicama radi odreena slika
Raster - niz kvadratia

Uvod u povijest umjetnosti 1

SLIKARSKE VRSTE
-

slobodna slika - kada se slika po volji i izlae po volji

o slika na stalku (tafelaj)
oltarna slika - je djelomino slobodna, radi se po elji, ali stoji na oltaru
o diptih (dva dijela)
o triptih (tri dijela)
o poliptih (vie dijelova)
vezana za:
o arhitekturu
freska (slika na zidu)
mozaik (raznobojne kockice)
o tekst
minijatura (slika uz tekst)
inicijali (poetna slova u pisanim tekstovima)
o posudu

Uvod u povijest umjetnosti 1

KIPARSTVO
Kiparstvo je trodimenzionalna umjetnost koja se bavi oblikovanjem volumena u prostoru.
lat. sculptura, gr. plassein: oblikovati
Ope karakteristike:
- trodimenzionalno - moe se doivjeti samo ako se obie sa svih strana
- taktilno - moemo je opipati
Kiparstvo dijelimo prema stupnju plastinosti (oblikovanja) na:
- Puna plastika (moemo vidjeti sa svih strana):
o kip (statua) - tijelo koje slobodno stoji u prostoru
o mobil - pokretna puna plastika ija je masa neznatna i moe se pomicati
- Polu plastika (vezana za podlogu)
o ulegnuti - prikaz je udubljen
o niski - neznatno je izboen
o visoki reljef - izboenje je veliko

TEME
-

figurativne
o ovjek
o ivotinja
o konjanik
o simbol
apstraktne

ELEMENTI FORME
-

volumen
o zatvoreni - statian
o otvoreni - dinamian, ulazi u prostor
- prostor
o vanjski - okruuje volumen
o unutarnji - ulazi unutar volumena
- ploha
o jedinstvena - nema naglih prijelaza
o razlomljena - puno naglih prijelaza
- linija
o obrisna - jasno odvaja volumen od prostora
o stilizirana - pojednostavljuju oblik
o kontinuirana - nema naglih prijelaza
o razlomljena - puna naglih prijelaza
- boja
o prirodna - boja samog materijala
o naknadno obojena
- povrina
o glatka
o hrapava
svjetlo-sjena - ovisi o izvoru svjetlosti i nainu obrade povrine
o ne postoji/djelomino/postoji

Uvod u povijest umjetnosti 1

VRSTE KIPARSTVA
-

samostalne
o javni spomenici
o pogrebne skulpture
o fontane i vrtne skulpture
vezane za arhitekturu
o usklaenost
o aktivnost
o pasivnost
vezane za upotrebne predmete

KIPARSKE TEHNIKE
-

tradicionalne tehnike
o kamen
o drvo
o staklo
o metal
moderne tehnike
o plastine mase
o tvorniki oblikovani materijali
ice
avli
metalne folije

Kiparski materijali su tvrdi ili meki pa postoje dva naina rada:

- dodavanje
- oduzimanje

Uvod u povijest umjetnosti 1

ARHITEKTURA
Arhitektura je oblikovanje volumena i prostora gdje se oblikuje unutranji i vanjski prostor.
Podjela arhitekture po elementima forme:
- funkcija (namjena)
- konstrukcija (odnos tereta i nosaa)
- forma (oblik)

MATERIJALI
-

tradicionalni
o kamen - klesan, djelomino obraen, grubo klesan (rustika), lomljen ili
neobraen
o drvo - upotrebljava se u obliku greda, mostova i dasaka
o opeka - glina se stavlja u kalupe i pee/sui na suncu (izvor - Mezopotamija)
moderni
o beton - priprema se od ljunka, vode, pijeska i cementa te se lijeva u kalupe
o armirani beton - beton se lijeva preko kostura elinih ipki ili eline mree
o staklo - zid moe biti staklena opna
o aluminij - zid moe biti elina opna

KONSTRUKTIVNI ELEMENTI
-

nosai - bone granice volumena - zid

teret - gornja granica volumena - krov (kos [dvo-jedno-vieslivni ili ravan)

ELEMENTI RALANJENJA ZIDA

- stup - nosa krunog presjeka koji ima bazu tijelo i kapitel
- stub - nosa kvadratnog presjeka koji ima bazu tijelo i kapitel
- luk
o polukruni - teret se veim dijelom rasporeuje i prenosi u stupove/stubove
o iljasti - teret je potpuno rasporeen na nosae
- arkada - dva stupa/stuba povezana lukom
- kolonada - dva stupa/stuba povezana ravnom gredom
ELEMENTI RALANJENJA TERETA (KROV)
- strop - ravan
- svod - sferni oblici
o bavasti - teret krova prenosi se na arkade
o krini - popreno presijecanje dva bavasta svoda
o krino-rebrasti - rubovi krinog se pojaavaju rebrima (profiliranim kamenim
istacima) koja preuzimaju teret
- kupola - svod u obliku uplje polukugle
o pandantivi - prijelaz s kvadratne na krunu osnovu preko sfernih trokuta
o trompe - prijelaz s kvadratne na krunu osnovu preko sfernih nie
- potporni ili kontraforni sustav - sustav stubova i lukova koji preuzimaju teret krova
(izvana)

Uvod u povijest umjetnosti 1

MODERNE KONSTRUKCIJE
Upotreba novih materijala koji mijenjaju odnos nosaa i tereta. Cijela konstrukcija postaje i
jedno i drugo.
- skeletna konstrukcija - samonosiva konstrukcija sastavljena od vertikalnih i
horizontalnih elemenata (stubovi i grede).
- konstrukcija stuba i konzole - stub (jezgra), konzola (horizontalni istaci)
- vitoperna ljuska - betonira se napeta elina mrea

NAIN OTVARANJA ZIDA

-

vrata - otvor u zidu kroz koji se ulazi u neki prostor

prozor - otvor u zidu koji omoguava ulaza svjetlosti i zraka
dovratnik - greda koja uokviruje otvor s vertikalnih strana
nadvratnik - greda s gornje horizontalne strane

DEKORATIVNI ELEMENTI
-

polustup
polustub
pilastar - polustub koji ima bazu i kapitel stupa
slijepe arkade

TLOCRTI
-

longitudinalni
centralni

STVARANJE OBLIKA
-

tektonski - stupovi i grede gdje se vidi granica

stereotonski - konstruktivni elementi prelaze jedni u druge i ine jedinstvenu cjelinu

10