MODEL ZA UPRAVLJANJE UINCIMA U SLUBI ZA ZAPOLJAVANJE:

VJETAKA ILI KOMPARATIVNA KONKURENCIJA

Autor:
RANKO MARKU

Februar, 2014.

www.yep.ba

Radni materijali YEP-a

YEP Working Papers
YEP-WP-01-02-14

Model za upravljanje uincima u slubi za

zapoljavanje:
vjetaka ili komparativna konkurencija

Ranko Marku
Rukovodilac projekta

Projekat zapoljavanja mladih (YEP),

uz podrku vicarske agencije za razvoj i saradnju (SDC)
Ljubljanska 34
71000 Sarajevo, Bosna i Hercegovina
T. 387 33 222 703
F. 387 33 222 703

www.yep.ba
Sarajevo, februar 2014. godine
2

IZDAVA / PUBLISHER:
GOPA mbH Bad Homburg, predstavnitvo za Bosnu i Hercegovinu
Ljubljanska 34
71000 Sarajevo, Bosna i Hercegovina
T. 387 33 222 703
F. 387 33 222 703
E. info @yep.ba

ZA IZDAVAA / FOR THE PUBLISHER:

Denan Trbi

GLAVNA UREDNICA / EDITOR:

Amela Gaji

Stavovi izraeni u radovima u ovoj seriji publikacija stavovi su autora i nuno ne

odraavaju stavove vicarske agencije za razvoj i saradnju (SDC). Radovi se objavljuju
s ciljem podsticanja strune rasprave kojom se eli doprinijeti razvoju slubi za
zapoljavanje u Bosni i Hercegovni.
Autor(i) u potpunosti zadravaju autorska prava nad lancima objavljenim u ovoj seriji
publikacija.Citiranje je dozvoljeno uz detaljno navoenje izvora.
Views expressed in this Series are those of the author(s) and do not necessarily
represent those of the Swiss Agency for Developemnt and Cooperation (SDC).
Working Papers are published in order to induce experts' discussion which should lead
towards improvements of the public employment sector in Bosnia and Herzegovina.
Copyrights retained by the author(s). If quote, please use full reference.
3

Sadraj
POZADINA ANALIZE................................................................................................................................5
SAETAK ...................................................................................................................................................7
SUMMARY............................................................................................................................................... 9
1.

UVOD.............................................................................................................................................. 11

2.

ZNAAJ REGULISANJA MONOPOLA .......................................................................................... 12

3.

4.

5.

2.1.

POSTAVLJANJE CIJENA U PRIRODNIM MONOPOLIMA ................................................................................... 12

2.2.

REGULACIJA MONOPOLA.......................................................................................................................... 14

MODEL KOMPARATIVNE KONKURENCIJE................................................................................. 15

3.1.

OSNOVE MODELA KOMPARATIVNE KONKURENCIJE .................................................................................... 15

3.2.

PRIMJENA MODELA U PRAKSI .................................................................................................................. 17

3.3.

IZAZOVI PRAKTINE REALIZACIJE REGULACIJE.............................................................................................. 19

PRIMJENA MODELA U ANALIZI EFIKASNOSTI JSZZ................................................................. 21

4.1.

DEFINISANJE CILJEVA KAO METOD STVARANJA EFIKASNE ORGANIZACIJE ...................................................... 21

4.2.

INTERNO OKRUENJE RESURSI I UINCI.................................................................................................... 23

4.3.

EKSTERNO OKRUENJE UTICAJ OKOLINE NA UINKE ................................................................................. 25

ZAKLJUAK.................................................................................................................................... 26

BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................................................... 28
OSTALI YEP OBJAVLJENI DOKUMENTI:.............................................................................................. 30

Pozadina analize
Ekonomska i privredna situacija u Bosni i Hercegovini je svaki dan sve tea, broj
nezaposlenih je u svakodnevnom porastu to biroe za zapoljavanje nerijetko stavlja u
nezavidan poloaj s jedne strane oekivanja (potrebe) korisnika rastu, a sa druge
strane sve je manje mogunosti posredovanja u zapoljavanju (ponuda na tritu rada
je se suena i prilika za zapoljavanje je sve manje).
Tome, pored ekonomskog rasta koji ne otvara nova radna mjesta, svakako doprinosi i
neusklaenost formalnog sistema obrazovanja sa potrebama trita rada. Pored toga,
malo panje se posveuje razvoju preduzetnikog duha koji ne znai samo osnivanje
vlastitog biznisa, ve i inovativnost u bilo kojem poslu na kojem su mladi angaovani.
Projekat zapoljavanja mladih (YEP) koji podrava vicarska agencija za razvoj i
saradnju (SDC) implementira se u dvije faze od oktobra 2008.godine od strane
njemake konsultantske kompanije GOPA mbH. U drugoj fazi Projekta, koja je poela u
oktobru 2011.godine, dogovoreno je da je potrebno raditi na unapreenju efikasnosti
javnih slubi za zapoljavanje (JSZZ) i uvoenju sistema mjerenja uinaka u JSZZ.
U skladu sa navedenim, Projekat zapoljavanja mladih (YEP) je otpoeo aktivnosti
razvoja dva Ogledna biroa u BiH u kojima e se primjeniti Procedure za organizaciju,
sprovoenje i evaluaciju novih metoda rada sa korisnicima usluga. U Republici Srpskoj
Ogledni biro je Doboj, a u Federaciji BiH Biro Novo Sarajevo. Pored oglednih biroa
razvijena je i mrea od preko 20 kljubova za traenje posla irom BiH.
Cilj je promijeniti kancelariju u fizikom smislu (renoviranjem i tehnikom opremom),
ali sa fokusom na promjene radnih praksi u skladu sa savremenim tendencijama
modernizacije JSZZ. Kljuna promjena radnih praksi je u stvaranju pretpostavki za
voenje efikasne aktivne politike na tritu rada, odnosno u savremena JSZZ treba:

Poslove podijeliti na evidentiarske i savjetodavne,

Organizovati efikasno obavljanje administrativnih poslova koje e iziskivati to je

mogue manji nivo upotrebe resursa,

Uvesti savjetodavni rad sa nezaposlenim licima kao prioritetnu uslugu koju prua
biro,

Pronai modalitet integracije kratkorono i dugorono nezaposlenih osoba,

Ostvariti znaajniju saradnju sa poslodavcima,

Organizovati poslove posredovanja u skladu sa potrebama poslodavaca,

5

Obuiti radnike biroa da sprovode nove metode rada,

Prilagoditi prostorije novim metodama rada savremenom alter salom,

kancelarijama za savjetodavce i prostorijom za grupni rad sa nezaposlenim
osobama,

Uvesti sistem upravljanja prema ciljevima,

Razviti IT sistem i uvesti sistem praenja i upravljanja uincima kako bi se utvrdili

efekti novih metoda rada.

Praksa pokazuje da uvoenje moderne slube za zapoljavanje zasnovane na

oglednim (pilot) inicijativama u skladu sa najboljim praksama iz Evrope, moe voditi ka
efikasnom sistemu i cjelokupnoj strategiji za promjenu. Ovaj pristup podrazumijeva rad
sa osobljem na terenu (biroima za zapoljavanje) na promjeni organizacione strukture
i sistema rada, mijenjanje filozofije fokusirane na korisnike usluga, orijentaciju na
uinke rada te unapreenje radnih praksi i mijenjanje fizikog okruenja. Dakle, Sluba
za zapoljavanje treba raditi na utvrivanju potreba poslodavaca, razvijati nove usluge
koje su neophodne kako bi bre integrisali nezaposlene osobe na trite rada te pratiti
uinke rada kako bi se opravdalo ulaganje javnog novca. Javne slube za zapoljavanje
moraju biti prihvaene kao pouzdan i kompetentan partner u rjeavanju problema na
tritu rada.

Saetak
Ovaj rad definie metodologiju za praenje uinaka javnih slubi za zapoljavanje
(JSZZ). Vjetaka ili komparativna konkurencija (eng. Yardstick Competition) je alat uz
pomo kojeg se organizacije koje su sline i koje funkcioniu kao monopoli stavljaju u
konkurentski odnos, posmatrajui nivo njihovih trokova. Vodi se rauna da
posmatrane organizacije proizvode identine proizvode, odnosno pruaju identine
usluge i razlikuju se samo po svojim mjerama za utedu trokova. Na taj nain se
uvodi konkurencija tamo gdje je trite ne moe uspostaviti na nain da se djelovanje
jedne organizacije poredi se s djelovanjem drugih.
Tvorac modela je Shleifer (1985) koji smatra da je neophodno je utvrditi trokove
pruatelja usluga odnosno kao cilj se postavlja minimiziranje trokova. U sluaju JSZZ
minimiziranje trokova ne bi trebao biti cilj jer bi to znailo smanjenje budeta.
Svrsishodnije je kao cilj odrediti maksimiziranje uinaka koje treba postii uz date
trokove, odnosno izdvojena budetska sredstva. Tri su razloga da se kao indikatori
uspjenosti ne trebaju koristiti trokovi:
1. trokovi po pravilu reflektuju uloene resurse, a uloeni resursi ne trebaju biti cilj
jer mogu navesti na aktivnosti bez kvalitetnih rezultata,
2. kvalitet pruanja usluga od strane JSZZ je jako bitan (reintegracija nezaposlenih na
trite rada), ali se teko procjenjuje. Kada bi se mjerili samo trokovi neke JSZZ bi
postigle utede putem smanjenja kvalitete usluga to ne smije biti cilj.
3. Javne institucije ne smiju ostvarivati dobit iz sredstava kojima se finansira njihov
rad tj.iz poreza i doprinosa na plate, to bi bilo dozvoljeno samo kada bi se
propisom utvrdila namjena koritenja ovih sredstava. Zbog toga se sva izdvojena
sredstva za rad JSZZ moraju utroiti, a uinci od te investicije su kljuno pitanje.
Ciljevi koji se stavljaju pred JSZZ treba da budu definisani prema ciljevima izvedenim
na osnovu Zakona o posredovanju u zapoljavanju, relevantnim podzakonskim aktima
i strategijama, poput: spreavanja nezaposlenosti, brze i trajne reintergacije
registrovanih traitelja posla u trite rada, spreavanje dugorone nezaposlenosti i
dugoronog primanja novanih naknada, kao i efikasno provoenje zakona o
osiguranju nezaposlenih i zakona o posredovanju u zapoljavanju.
Kako bi se moglo pratiti ostvarivanje ciljeva neophodno im je dodijeliti indikatore
uinka koji e omoguiti neposredan uvid u stvarne uinke, te biti to manje zavisni od
vanjskih uticaja bez mogunosti za sistematsku manipulaciju.

Upravljanje prema ciljevima operacionalizuje strateke ciljeve institucije i prevodi ih u

kvantifikovane norme. Tranzicija od upravljanja prema propisima ka upravljanju
prema ciljevima, a na osnovu kvantifikovanih normi, kako bi se kontinuirano
unaprijeivala efikasnost rada.Takav pristup mijenja fokus JSZZ od znaaja raspoloivih
resursa ka kvalitetu rezultata rada. Vano je postii i dokazati opravdanost ulaganja
javnih sredstava (budet) kvalitetnim ishodima postignutim njihovom potronjom.
JEL-klasifikacija: A11, C21, D61, D73, D78, J68

Summary
This document defines the methodology of performance management system which
can be applied in public employment services (PES). Yardstick Competition is a tool
used to place similar organisations which are not directly competitors in a competitive
relation, by observing the level of their costs. One needs to bear in mind that these
organisations produce identical products, or deliver identical services and they differ
only in costs of their services. In this way, the competition is introduced when the
market cannot establish a way to compare the performance of one organisation
against another.
Model is established by Shleifer (1985) who finds that it is necessary to determine the
costs of the service provider and/or to have minimum costs as a target. In case of
PES, minimum costs are not the target because it implies budget restrictions. It is
more useful to maximize performance and place that as a target which can be
reached with given costs, or budget funds. There are three key reasons why costs
should not be used as an indicator of success:
1. Costs reflect used resources, and invested resources are not the objective
because they could perform activities without reaching real results
2. The quality of services delivered by PES is very important (reintegration of the
unemployed persons into the labour market) which is difficult to measure. If
only costs were measured, some PES would have saved their costs just by
decreasing the quality of their services which must not become a target.
3. Public institutions cannot make profit from funds used to finance their
performance, (taxes and contributions) and that would be possible only if
prescribed by separate regulations. For this reason, all PES funds are allocated
to be spent and the performance of those investments is the key issue.
The objectives placed before PES need to be defined by objectives identified in the
Law on Job Mediation, relevant legal acts and strategies such us: unemployment
prevention, quick and permanent reintegration of registered job seekers, prevention
of long-term unemployment and long-term use of unemployment benefits, and
efficient implementation of law on unemployment insurance and job mediation law.
In order to monitor whether objectives are reached it is necessary to identify
performance indicators which will give an insight into the real impacts, and which will
be as less dependent on external factors, but also without any room for systematic
manipulation.
9

Management by objectives operationalizes strategic objectives of institutions and

translates them into the quantified norms. Transition from management by
regulations towards management by objectives is based on quantified norms, in order
to continuously improve performance of their work. This approach changes the focus
of PES from resources to good quality results.
It is important to justify the invested budget through good quality impact reached by
its expenditure.
JEL classification: A11, C21, D61, D73, D78, J68

10

1. Uvod
Od poetka XXI vijeka potraga za rijeenjima koja bi unaprijedila javnu administraciju se
znaajno intenzivirala. Dominantan trend je u prilagoavanju alata privatnog sektora za
primjenu u javnoj upravi. Ovakav pristup pretpostavlja dominantnost tehnika privatnog
sektora u odnosu na javni, dok je javni sektor vien kao birokratski, skup, nefleksibilan i
neefikasan.
Zagovara se konceptualna promjena starog stila javne administracije u novi stil
javnog menadmenta, kako bi dinaminiji i fleksibilniji sistem upravljanja javnim
uslugama imao vie ansi da zadovolji oekivanja graana.
Savremeno drutvo zahtijeva novi pristup javnim uslugama, koji kombinuje dva
teoretska modela: neoklasini, koji iskljuuje dravnu intervenciju i kenzijanski, u kojem
se drava ponaa kao racionalni ekonomski subjekat. To u praktinom sistemu
pruanja javnih usluga znai da prualac i primalac usluge predstavljaju dvije strane u
ugovornim odnosima, u kojima se tano zna koja su prava i obaveze svake od strana.
U ovaj model, Brignall i Modell uvode i treeg zainteresovanog aktera, finansijere, i
predlau da se kvalitet odnosa izmeu njih procjenjuje multidimenzionalnim sistemom
praenja uinaka u javnom sektoru.
Mjerenje uinaka je neodvojivi dio organizacionog rasta i razvoja. Mnoge odluke u
modernim organizacijama zavise od ostvarenih uinaka, a samim time mjerenje
uinaka je vana komponenta uspjeha. Kako bi se definisao odgovarajui nain za
mjerenje uinaka neophodno je odrediti odgovarajuu metodologiju koja e to
omoguiti u uslovima monopola u kojima javna sluba funkcionie.
Ova analiza ukazuje na mogunosti primjene vjetake ili komparativne konkurencije
(eng. Yardstick Competition) u javnim slubama za zapoljavanje (JSZZ). Rad
pojanjava osnovne koncepte modela, njegovu primjenu u praksi, ali i potekoe sa
kojima bi se mogao suoiti u praktinoj primjeni.

11

2. Znaaj regulisanja monopola

U trinoj utakmici konkurencija je najbolji regulator, a uesnici trine utakmice su
stimulisani da klijentu isporue eljeni proizvod, prije svega u pogledu cijene i kvaliteta
usluge. Konkurencija zavisi od raznih aspekata ukljuujui i prirodne monopole, ali i
postojanjem uslova koje potencijalni konkurenti ne mogu ispuniti, na primjer, u
elektroprivredi postoje konkurenti u proizvodnji i snabdijevanju, ali nema potencijala u
visokonaponskom prenosu i regionalnoj distribuciji, tako da je konkurencija
onemoguena. Slino je i u sistemu javnih slubi za zapoljavanje, gdje postoji
potencijal za konkurenciju u uslugama posredovanja, ali ne i u uslugama obezbjeenja
prava koja proistiu iz statusa nezaposlenosti. U takvim uslovima se konkurencija nije
dovoljna da bi se zatitili potroai. Takav pristup se koristi prije svega u prirodnim
monopolima, kada jedna organizacija ima mnogo povoljnije uslove za snabdijevanje
trita, pa bi mogla da nametne izrazito visoke cijene (daleko iznad prosenih cijena),
ali i u aktivnostima u kojima postoji potencijal za uvoenje konkurencije, ali
konkurencija nije dovoljno razvijena pa bi kvalitetnije organizacije imale mogunost da
nameu visoke cijene.

2.1.

Postavljanje cijena u prirodnim monopolima

Prema definiciji monopol (grki monos - jedan; polist - prodavac) je krajnji oblik
nepotpune konkurencije kada jedna organizacija ima potpunu kontrolu nad cijelim
sektorom, odnosno ima potpunu dominaciju tritem. U takvim uslovima ponua
proizvoda ili usluge moe samostalno odrediti cijenu proizvoda ili usluge koju prodaje,
bez obzira na koliinu koju nudi.
Konkurencija je najbolji regulator, a organizacije koje pruaju robe i usluge su tek u
uslovima konkurencije stimulisane da zadovolje klijente u pogledu cijene i kvaliteta
usluge. Konkurencija zavisi od raznih aspekata ukljuujui prirodne monopole ili one
zbog postojanja nepovratnih trokova kako bi novi uesnik uopte mogao da ue na
trite. Na primjer, u elektroprivredi ili snabdijevanju vodom ili plinom, postoji dobar
potencijal za konkurenciju u proizvodnji i snabdevanju, ali nema potencijala u prenosu i
distribuciji pa sektor ostaje monopolski. Regulacija cijena se u tim sluajevima moe
koristiti za postizanje socijalnih ciljeva, zatite ivotne sredine ili povoljnije cijene za
potroae sa niskim dohotkom.

12

Grafikon 1: Ponaanje organizacija u monopolskom postavljanju cijena

P

Pm
=$55
Pp

PS

Pc

MR
Qm

AC

Qp

Qc

MC
Q

D- (demand) kriva tranje Q(P)

MR-marginalni prihod
MC-marginalni trokovi
MR = MC taka maksimiziranja profita
AC-prosjeni trokovi
Pm-monopolska cijena
Qm-monopolska koliina
PS monopolski profit

Ravnotena cijena i koliina monopolista i ravnotene cijene i koliine preduzea u

uslovima potpune konkurencije se razlikuju. Monopolista koristi svoju poziciju kako bi
stekao dodatni profit na nain na mu je ravnotena koliina manja, jer mu je cijena
vea.
Bitno je primjetiti da ako je MR > MC, monopolista bi trebao poveati proizvodnju, ako
je MR < MC, monopolista bi trebao smanjivati proizvodnju, ako je MC = MR,
monopolista je u taki maksimizacije profita. Naime, monopolista e maksimizirati svoj
profit ako postavi relativno visoke cijene (Pm), koje su iznad prosenog troka (AC),
to monopolisti obezbjeuje monopolski profit. U ovom sluaju potroai trpe na raun
dobrobiti akcionara u monopolu, koji e najverovatnije uivati prekomjerni profit.
Maksimizacija profita monopoliste se javlja kada je marginalni prihod jednak
marginalnom troku (MC=MR, na koliini koja odgovara P=AC). to je jaa monopolska
snaga organizacije, ona tei da proizvede po cijeni i koliini blioj taci A na slici.

13

2.2.

Regulacija monopola

Cilj drave je da situaciju na tritima priblie stanju savrene konkurencije, odnosno

da zakonodavnim okvirom reguliu monopol i trinu mo uesnika. Tako npr. drava
ocjenjuje da li se kompanije mogu spojiti, ali i usklaivanja cijenovnih politika meu
firmama. Uvijek postoji pitanje kod dravnih monopola na kom nivou regulator
postaviti cijene. Idealno bi bilo da maksimizira efikasnost i da cijene proizvoda i usluga
vee za marginalne trokove proizvodnje i na grafikonu to se deava na mjestu gdje
kriva potronje sjee krivu marginalnog troka (taka C), odnosno cijena se smanjuje,
a proizvodnja poveava u poreenju na druge pozicije na grafikonu. Dakle bez dileme,
sa drutvenog aspekta najbolja cijena usluge je cijena koja je jednaka marginalnom
troku.
Ukoliko postoji konkurencija ravnotea bi bila u taci B, sa cijenom Pp i koliinom Qp.
Primjenom komparativne konkurencije organizacije se primoravaju da proizvode blie
taci B, odnosno da tee maksimiziranju drutvenog blagostanja. U toj taci je
regulisana cijena (P>MC, ali je P=ATC) i monopolista ne proizvodi gubitke, odnosno ne
treba subvencionisanje drave zbog primoravanja na takvo ponaanje.
Ipak, kako je ranije reeno taka C predstavlja idealno regulisanu cijenu (ravnotea
P=AC=MC=AR=D), kao na tritu savrene konkurencije, gdje je P<ATC. Cijena
postavljena na tom nivou uzrokuje gubitke monopolisti, koji bi zbog takve situacije
prestao sa pruanjem roba i usluga. Da bi maksimizirala drutveno blagostanje, ali i
ostavila monopolistu na tritu regulator bi trebao subvencionisati monopol.
Problem cijene na nivou marginalnog troka (Cmt) je da je ona nia od prosjenog
troka proizvodnja usluge ili proizvoda pa postoji vjerovatnoa da e kompanija
poslovati sa gubitkom u duem roku. Najnii nivo cijene po kojem bi kompanija bila
sigurna da e pozitivno poslovati bio bi jednak prosenom troku proizvodnje (Cpt).
Svakako monopol moe ostvariti i bolju cijenu, ali je regulator ne dozvoljava. Ista je
situacija i sa kompanijom koja ima ima jedan proizvod ili ima vie proizvoda, odnosno
prua vie usluga.
Kako bi donijeli odgovarajue odluke, pretpostavka je da su regulatori upoznati sa
trokovima kompanija koje reguliu. Meutim u praksi se javlja asimetrija informacija
pa je najbolja regulacija, regulacija koja komparativno posmatra kretanje cijena na
tritu, nasuprot one koja arbitrarno donosi odluke o visinama cijena.

14

3. Model komparativne konkurencije

Vjetaka ili komparativna konkurencija (eng. Yardstick Competition) se koristi u nekoliko
zemalja kao veoma uspjean model regulacije monopola, posebno u javnom sektoru
poput snabdijevanja vodom, javnog prevoza ili u radu javnih slubi za zapoljavanje (Lenz
i dr., 2001).

3.1.

Osnove modela komparativne konkurencije

Znaajno je pri postavljanju modela napraviti distinkciju izmeu same komparativne

analize i komparativne konkurencije. Komparativna analiza je samo dio komparativne
konkurencije pa se zbog toga ne moe koristiti kao zamjena za primjenu modela. Kada se
krene sa komparativnim analizama uinaka, rezultati trebaju biti povezani sa nivoom
cijena usluga i proizvoda.
Ako se organizacije posmatraju kao neperfektni monopolisti (ili funkcioniu u uslovima
oligopola) njihovo ponaanje je izmeu konkurenta i monopoliste. Takva pozicija nije
efikasna i postoje odreeni gubici jer ulau manje napora da organizacije zaista budu
efikasne. Tu je upravo uloga komparativne konkurencije koja efikasnost proizvodnje ili
pruanja usluga pomjera ka poziciji koja bi bila oekivana u perfektnoj konkurenciji,
odnosno udaljava organizacije od monopolske pozicije.
Vjetaka ili komparativna konkurencija (eng. Yardstick Competition) je prilagodljivi
regulatorni alat koji smanjuje trokove (javnih ili franiznih) monopola, uvoenjem
konkurencije odnosno poreenja, na nain da regulator stavlja sline organizacije u
konkurentski odnos posmatrajui nivo njihovih trokova (Baldwin 1999: 243). Na taj
nain se daje podstrek posmatranim organizacijama da proizvodnju ili pruanje usluga
prilagode srodnim organizacijama, odnosno da smanje trokove proizvodnje po jedinici
proizvoda ili pruene usluge.
Model je definisan od Shleifer-a (1985) i sainjen je od N identinih organizacija koje
su neutralne u odnosu na rizik i koje funkcioniu u okruenju bez neizvjesnosti. S
obzirom na N (N 2) identinih organizacija moe se rei da funkcioniu u
neperfektnom monopolu, koji se obino naziva monopolistika konkurencija. U
monopolistikoj konkurenciji relativno veliki broj organizacija male ekonomske snage
nudi slian proizvod. U primjeni komparativne konkurencije regulator postavlja
trokove identinih organizacija na jednak nivo kako bi se postavila jedinstvena cijena
po prizvodu ili usluzi.
15

Osnovna pretpostavka je da postoji mogunost smanjenja trokova, do kojeg moe

doi po dva osnova (Cubbin, 2005: 291): smanjenje trokova cijelog sektora zbog
tehnikog

napretka

pomjeranja granice i smanjenje trokova pojedinane

organizacije zbog efikasnijeg naina rada ili pristanka na manji profit, tzv. pomjeranja
prema granici. U poreenju dvije organizacije postoji dio trokova na koje se ne moe
uticati, zatim razlika do koje dolazi zbog razliitog strukturnog okruenja, a posebno je
znaajno da postoji dio trokova do kojih dolazi zbog neefikasne organizacije ili
stohastikih greaka na koje se moe uticati.
Grafikon 2: Struktura trokova u poreenju dvije organizacije

Razlika zbog

Trokovi do kojih dolazi zbog neefikasnosti ili

razliitog

stohastikih greaka (na koje se moe uticati)

strukturnog

(najbolja praksa)

ne moe uticati

Organizacija B

Trokovi na koje se

Organizacija A

okruenja

Zbog toga su trokovi i prihodi indeksirani na prosjek sektorskog poslovanja, a

regulacija se zasniva na poreenju trokovnih kategorija i trokovnih determinanti
izmeu organizacija. U principu organizacijama nije dozvoljeno da imaju vee trokove
od prosjeka svih organizacija, osim ako je opravdano posebnim uslovima poslovanja.
Pod posebne uslove poslovanja se mogu staviti faktori koji utiu na performanse, a
nisu pod uticajem organizacije, tzv. eksterni faktori. Na osnovu svih prikupljenih
informacija regulator pravi izbor ciljeva prihvatljivih korisnicima usluga, menadmentu
prualaca usluga i kreatorima politika. (Corton, 2003: 137).
U uspostavjenoj ravnotei svaka organizacija bira drutveno prihvatljiv nivo smanjenja
trokova (ili podizanja kvantiteta i kvaliteta usluga i proizvoda), imajui u vidu da se
trokovi mogu smanjivati do odreene granice bez uticaja na kvalitet proizvoda ili
usluga. Znaajno je utvrditi granicu unutar koje svaki prualac usluga (organizacija) ima
16

svoju relativnu poziciju. Sutinski element je poreenje trokova i rezultata svakog

pruaoca usluga, ali glavno pitanje je odabir mjere efikasnosti, to moe biti najbolji
rezultat ili prosjean rezultat (Berg, 2010).

3.2.

Primjena Modela u praksi

Kako bi se metoda primjenila na odgovarajui nain regulator mora da poznaje

sektorsku krivu tranje. Model polazi od pretpostavke da svaka organizacija ima
opadajuu krivu tranje Q(P). Tranja je elastinija to su proizvod ili usluga manje
diferencirani, a promjene cijene utiu na koliinu prodaje cijele konkurencije. Kako bi
organizacija smanjila marginalne trokove sa MC0 na MC1 neophodno je da izvri
investiciju u smanjenje trokova R(MC).
Grafikon 3: Primjena komparativne konkurencije na monopolistu
P

P0
P1

A
E

F
PS

Pp
Pc

MC0
G

C
Qm

MC1

MR
Qp

Qc

D- (demand) kriva tranje Q(P)

MR-marginalni prihod
MC-marginalni trokovi
MR = MC taka maksimiziranja profita
AC-prosjeni trokovi
Pm-monopolska cijena
Qm-monopolska koliina
PS monopolski profit

Shleifer tvrdi da to su vea ulaganja u smanjenje trokova vie e se smanjivati

trokovi po jedinici proizvoda ili usluge, odnosno broj korisnika proizvoda i usluga e se
smanjivati. Drutveni optimum je postignut kada se trokovi i koristi marginalne
17

promjene izjednae, to je i cilj reguatora koristi za klijenta (potoaa) i organizaciju

(proizvoaa) dovesti do maksimuma. Kako bi se to postiglo regulator postavlja
prihvatljivu cijenu za proizvode i usluge. Kako bi se ostvarile utede po jedinici
proizvoda ili usluge na odreeni nivo (MC), organizacija mora uloiti odreeni iznos u
smanjenje trokova po jedinici. (-R(MC)MC).
Svaka organizacija i ima karakteristike svojih marginalnih trokova ci i ukoliko su
organizacije predmet regulacije mogu dobijati subvencije, odnosno paualne transfere
TS od drave, kako bi proizveli koliinu Q(P) po cijeni P1. Kako bi se cijene postavile u
skladu sa uincima, regulator poredi kompanije na nain da za svaku organizaciju i
razmatra na nain da joj nadoknauje samo prosjene trokove, odnosno regulator
poredi trokove organizacije i sa trokovima ostalih organizacija, te organizaciji i
nadoknauje

pri emu MCj oznaava trokove ostalih firmi, a N broj firmi.

Svakoj organizaciji se dodijeli njena sjenka koja se koristi kao organizacija za
komparaciju, dok se u sloenijim raunicama mogu koristiti i prosjeci industrija, to je jo
pouzdaniji metod. Shleifer je dokazao da regulator ostvaruje ekonomski optimum
postavljanjem cijene organizacije i koji je jednak marginalnim trokovima posmatranih
organizacija. Paualna izdvajanja organizaciji i su jednaki prosjenim investicijama u
smanjenje trokova drugih organizacija:

Drutveni optimum se u ovim uslovima dobija ukoliko se transferi TS koriste da bi se

smanjili trokovi organizacija [R(MC) = TS], kako bi cijena bila jednaka marginalnim
trokovima [P = MC] i ako su ispunjeni uslovi da se trokovi minimiziraju kako bi se
proizvela koliina Q [-R(MC) = Q(P), gdje prvi dio formule oznaava marginalne
trokove smanjenja trokova].

18

U sluaju da nema transfera od regulatora primjenjuje se postavljanje cijena na nivou

prosjenih. Dakle, operativni trokovi ACi organizacije i zavise od koliine truda koji je
kompanija utroila, a regulator za svaku definie dozvoljen troak. Primjer
pojednostavljene formule regulacije po poreenju kompanija i je (Shleifer, 1985):

AC i

AC j

j 1, j i ( n 1
n

ACi prosean troak (po jedinici) organizacije i

n broj organizacija koje su u procesu regulacije.
Druga opcija je s obzirom da regulator ne moe pratiti trokovne funkcije odnosno
mjere i aktivnosti organizacija za smanjenje trokova pa prema jednom modelu
regulator nadoknauje trokove u iznosima koje prikau (potpuno preuzimanje
trokova, tj. regulacija cijene pruanja usluge, eng. cost-of service-regulation).
Ovakav pristup se pokazao kao neefikasan, budui da organizacije nisu motivisane da
ostvaruju utedu trokova, pa je ona manja od one koliko bi mogli zaista napraviti.
Model komparativnog poreenja trokova bolji od modela regulacije cijene pruanja
usluge

jer se tek prosjenom cijenom dobija konkurencija koja tei ka smanjenju

trokova i poveanju efikasnosti.

Ukoliko postoje heterogeni uslovi u kojima funkcioniu organizacije koje su predmet
poreenja (to je najee sluaj) regulator e koristiti regresiju da prilagodi analizirane
podatke u skladu sa tim heterogenostima. Jako je bitno tano definisati koeficijente
heterogenosti na odgovarai nain, jer ukoliko se to ne obavi precizno dolazie do
devijacija u odnosu od optimuma. Dakle sutina je da se odredi stvarni nivo na koji se
moe uticati kako bi se unaprijedio rad organizacije, a kako je prikazano na narednom
grafikonu.

3.3.

Izazovi praktine realizacije regulacije

Primjena komparativne konkurencije nije primjenjiva u svim sektorima, a postoji

nekoliko faktora koji trebaju biti uzeti u obzir kada se analizira mogunost primjene
ove metode u praksi (Reinhold, 2007: 7).
Prije svega predduslov za regulaciju su uslovi u kojima trite nije u mogunosti da
potpuno obavlja svoju funkciju. Zatim je neophodno da postoje homogene organizacije
koje je mogue porediti, to je zapravo kljuni preduslov za primjenu metode, posebno
19

imajui u vidu da su organizacije nekada razliite zbog faktora koje se ne mogu

kontrolisati.
Organizacije gotovo nikada ne polaze od iste pozicije efikasnosti pa su ovom
metodom uvijek favorizovane one efikasnije, to je posebno znaajno jer praksa
pokazuje da zbog vrste organizacija koje se ukljuuju u ovakvu regulaciju (najee
javne ili sa velikim dijelom javnog vlasnitva), regulator nee prihvatiti steaj
kompanije ukoliko nije sposobna da se prilagoava uslovima koje postavlja
komparativna konkurencija.
Sve organizacije ne rade u istom okruenju to utie na nivo trokova, ali i rezultata
svake od njih. Zbog toga se mora funkcija prosjenih trokova korigovati za relevantne
eksterne faktore to bi omoguilo da se koncept poreenja trokova prenese i na
regulisanje heterogenih organizacija. Ipak, odabir eksternih faktora ostaje znaajan
izazov i esto ne daje potpuno taan rezultat. U vajcarskoj je npr. korekcija rezultata
JSZZ eksternim faktorima struno, ali i politiko pitanje jer sve organizacije imaju
interes da se njihov rezultat pokae boljim, odnosno da korekcija bude manja (intervju
sa Olivier Nussbaum, novembar 2013.godine, SECO Bern).
Kako bi se metoda sprovela na adekvatan nain neophodno je da regulator ima
potpunu i pravovremenu informaciju od svih ukljuenih organizacija kako bi se mogli
kreirati sektorski standardi. Te informacije su u vlasnitvu pojedinanih organizacija, a
tiu se trokova i potranje pa je jako bitno da se uspostavi puno povjerenje izmeu
regulatora i analiziranih organizacija. Jako je vano da informacije budu pouzdane i
provjerljive jer postoji mogunost da organizacije ne prihvate nivo cijena koje postavlja
regulator i da se protiv toga ale, ak i nadlenom sudu (Canoy 2000: 22).
Komparativna analiza trokova eliminie asimetriju informacija izmeu regulatora i
analiziranih organizacija.
Metod ima prednosti u transparentnosti, ali i veoma malu zavisnost od direktne
kontrole cijena. Nivoi cijena su zavisni od stvarnih organizacijskih performansi te se
rizik regulatorne pogrene procijene smanjuje. Tendencija je se prorauni esto prave,
ali da se organizacijama obezbeuju snani podsticaji da budu efikasniji i da proizvode
to vee koliine roba ili usluga. Ipak postoji mogunost naruavanja principa
komparativne konkurencije kroz dogvoreno ponaanje jedne ili vie organizacija kojim
one remete ravnoteu koja bi trebala biti uspostavljena (Aitken, Petrov, 2005: 14-15).

20

Poreenje se pokazalo kao znaajan argument za unaprijeenje rada organizacija jer

su svi ukljueni zainteresovani za unaprijeenje pruanja usluga kako bi ostvarili
najvei profit u datim uslovima, to se naziva i smanjenje trokova pojedinane
organizacije pomjeranja prema granici. Sa druge strane efikasniji rad organizacija
konstantno sputa mjerilo, odnosno smanjuje cijene krajnjim kupcima to se naziva i
pomjeranje (sputanje) granice. U principu ovakva kretanja su kretanja koja u
uslovima konkurencije podstiu konkurentne sile. Poveanjem efikasnosti organizacije
realizuju vei povraaj, a od toga direktnu korist imaju klijenti (Aitken, Petrov, 2004:
14-15).

4. Primjena modela u analizi efikasnosti JSZZ

U ovom poglavlju e se detaljnije objasniti praktina primjena modela u oblasti
regulacije javnih slubi za zapoljavanje, a s ciljem postizanja optimalnih trokova,
odnosno optimalnih uinaka javnih slubi za zapoljavanje. Kako bi se prethodno
opisani teoretski model sproveo u praksi neophodno je utvrivanje ciljeva JSZZ,
definisanje naina utvrivanja ostvarivanja ciljeva i oblik podsticaja ukoliko JSZZ ispuni
definisane ciljeve.
Odnos izmeu drave kao regulatora s jedne strane i JSZZ s druge strane temelji se na
pisanom dogovoru o ciljevima i uincima (koncept upravljanja uincima JSZZ). Ovim
dokumentom se garantuje razdvajanje strateke od operativne odgovornosti.
U analizi JSZZ jako je znaajno organizaciju posmatrati kroz analizu internog okruenja,
u koje se ukljuuju resursi i uinci organizacije, te analizu eksternog okruenja koji
znaajno utiu na uinke poput opteg ekonomskog, drutvenog, politikog okruenja,
konkurentskog okruenja i ciljne grupe.

4.1.

Definisanje ciljeva kao metod stvaranja efikasne organizacije

Ciljevi JSZZ bi trebali biti zasnovani na zakonodavnom okviru, gdje se funkcije JSZZ
mogu saeti u sljedee: efikasno posredovanje pri zapoljavanju, sprovoenje mjera za
obezbjeivanje mobilnosti radne snage, prikupljanje i analiza podataka o tritu rada,
saradnja u administraciji osiguranja nezaposlenih, te pruanje podrke drugim

21

organizacijama s ciljem obezbjeivanja bolje ekonomske situacije 1. Zasnovano na

zakonodavnom okviru ciljevi JSZZ bi se mogli definisati na sljedei nain:

brzo, ispravno i jeftino administriranje prava koja proistiu iz nezaposlenosti,

integracija nezaposlenih lica na trite rada i

prevencija dugorone nezaposlenosti.

Kako bi se ostvarivanje ciljeva moglo mjeriti neophodno je definisati odgovarajue

indikatore koji bi obezbjedili da se mogu precizno pratiti stvarni uinci, ali i imati u vidu
da su uinci pod uticajem vanjskih faktora to se mora uzeti u obzir prilikom analize
rezultata. Na kraju jako je bitno indikatore definisati na nain da se njima ne moe
sistematski manipulisati, odnosno da se ne mogu vrijednosti prikazivati vee nego to
stvarno jesu (npr. broj objavljenih oglasa i broj oglaenih radnih mjesta).
Kako bi se dolo do poboljanja uinaka JSZZ neophodno je da itava sluba proe kroz
sistemske reforme, a ne samo da se uvede sistem raunanja uinaka. U literaturi
vezano za mjerenje uinaka, se esto koristi narodna poslovica koja kae da se

vaganjem svinje, ona nee utoviti. Drugim rijeima, da bi se postigli bolji rezultati
neophodno je stvari raditi na drugaiji nain koji moe proizvesti eljene rezultate.
Pogeno je samo mjeriti ono to radimo, posebno ako posao radimo na neefikasan
nain.
JSZZ u BiH su ustrojene na tradicionalni nain organizacije jave uprave, a podjeljene su
na odjeljenja, odnosno sektore. Znaajan nivo trokova JSZZ je vezan za
administrativne trokove, odnosno plate i doprinosi zaposlenih u institucijama pa se taj
troak moe posmatati kao fiksni i nepromjenjiv (ukoliko polazimo sa pozicije da se
broj zaposlenih u JSZZ nee racionalizovati), odreuje se na osnovu platnog razreda
pozicije na kojoj radi i radnog iskustva (duine zaposlenosti), bez obzira na efikasnost
njihovog rada. Zbog toga je neophodno da se ovi resursi koriste na odgovarajui nain,
a da se da vei znaaj praenju efekata njihovog rada.
Takoer je jedan od moguih pravaca za smanjenje trokova podugovaranje
specijalizovanih firmi za odreene poslove JSZZ, poput ienja, obezbjeenja,
raunovodstva, IT, to bi prema iskustvima organizacija koje vre podugovaranja ovih
poslova povealo efikasnost obavljanja tih poslova, ali i smanjilo trokove.
Ostvarivanje prava koja proistiu iz statusa nezaposlenosti su jedna od aktivnosti koja
troi najvei dio resursa JSZZ, znaajan dio prava se ostvaruje, a ne ispunjavaju se
1

ILO. Employment Service Convention, Genve, 1948 (No. 88)

22

obaveze koje su zakonom propisane. Administrativni poslovi koji se sprovode u

biroima mogli bi biti digitalizovani (priprema online, izdavanje potvrda uz pomo bar
koda na linim kartama ili biometrijskih podataka), to bi dodatno doprinosilo
ravnomjernijem

rasporeivanju

resursa

(smanjivanju

administracije,

poveanju

savjetovanja) ispunjavanju ranije postavljenih ciljeva.

Tek kada se za aktivne mjere izdvoji dovoljan broj resursa, neophodno je razvijati
profiliranje klijenata i njihovo ukljuivanje na trite rada putem razliitih aktivnih
mjera. Nekvalitetno odreivanje klijenata, ali i nedostaci u planiranju, praenju i
evaluaciji mogu uzrokovati lou iskoritenost novca uloenog u aktivne mjere, ali
predstavljaju oblast koja se moe jako unaprijediti. esto se zanemaruje da je upravo
savjetovanje mjera koja daje najbolje rezultate u integraciji nezaposlenih lica na trite
rada.

4.2.

Interno okruenje resursi i uinci

Prethodno elaborirani model je fokusiran na trokove organizacija koje pruaju usluge,

odnosno na trite plasiraju odreene proizvode. Ukoliko se model prilagoava javnom
sektoru ili specifinije javnim slubama za zapoljavanje (JSZZ) predmet funkcionisanja
je iskljuivo pruanje usluga klijentima. Ukoliko bi smanjivanje trokova postavili kao
cilj, to bi znailo da bi se institucije stimulisale da im se budeti smanjuju, ali to bi bez
dileme uticalo na kvalitet usluga koje se pruaju klijentima, u ovom sluaju
poslodavcima i nezaposlenim licima.
Mjerenje resursa se vee za potrebna ulaganja za obavljanje odreenih poslova (npr.
budet, osoblje), ali kako bi mjerenje uloenih resursa imalo smisla, analiza bi trebala
da se vri se u odnosu na postignute uinke, jer mjerenje resursa moe navesti na
ponaanje koje nee uveavati drutveno blagostanje, ve naprotiv. Kvalitet usluga
JSZZ je teko kontinuirano istraivati i evidentirati, pa bi se mjerenjem utroka resursa
moglo doi do ostvarivanja ciljeva koji bi doprinijeli smanjenju kvaliteta usluga, to bi
sa druge strane bilo teko dokazivo. Upravo to nije cilj uvoenja sistema upravljanja
uincima, pa je jako znaajno u odreivanju ciljeva vratiti se izvornoj misiji JSZZ
integraciji nezaposlenih na trite rada. Tek nekoliko zemalja primjenjuje indikatore koji
su vezani za resurse, poput dvije belgijske slube (Actiris, LeForem), Bugarska, eka
(praenje visine budeta izdvojenih za inkluziju ciljnih grupa na trite rada), Irska,
Lihentajn, Poljska i Slovaka.

23

Sve slube zapadne Evrope prate ishode, poput broja mjesenih individualnih
savjetovanja

monitoringa

(npr.

Francuska),

praenje

rezultata

(npr.

broj

novopijavljenih nezaposlenih lica koja pronalaze posao u roku od 90 dana) su takoer

iroko rasprostranjeni izuzev u Italiji, Luksemburgu, Malti, Poljskoj, Portugalu i Kipru.
Indikatori uticaja, poput smanjenja stopa nezaposlensosti, se koriste samo u nekoliko
slubi i to u Austriji, ekoj i paniji. Moe se zakljuiti da je u praksi prihvaeno kao
efikasnije da se kao cilj JSZZ postavi uinak rada JSZZ, a da se kao komparativne
vrijednosti postave one JSZZ koje usluge pruaju na izuzetno kvalitetan nain. U tom
sluaju bi se JSZZ ukljuene u analizu trudile da uz date trokove postgnu to je
mogue vee uinke (Marku, 2013: 19-21).
Specifinost JSZZ je i nain finansiranja jer se prema modelu komparativne
konkurencije analizira nadoknada trokova pojedinanim organizacijama pruaocima
usluga, koje nadoknauje regulator. Trkovi JSZZ su praktino u potpunosti pokriveni
od strane regulatora, pa tako npr Zavod za zapoljavanje Republike Srpske (ZZZRS) se
finansira iz doprinosa za osiguranje od nezaposlenosti koji se obraunavaju iz plata
(1%), kamatnim stopama na depozite, sredstvima solidarnosti, donacijama i iz drugih
izvora sredstava ZZZRS predvienih zakonom. Sa druge strane ZZZRS ne naplauje
svoje usluge klijentima, tako da su praktino sredstva koja ZZZRS moe prikupiti u toku
godine predvidiva i na njih se ne moe u kratkom roku uticati jer analiza prihoda
ZZZRS u periodu 2008.-2012.godine pokazuje da su izvorni prihodi, odnosno doprinosi
ak 96,5% od ukupnih prihoda ZZZRS, budetski grantovi iznose oko 2,5%, dok su
ostali prihodi i razgranienja tek 1% (Paagi i dr, 2013). Rashodi ZZZRS su vezani za
trokove administracije, novanih naknada za nezaposlenost i aktivne mjere na tritu
rada. U sluaju da se prikupljena sredstva ne potroe prenose se u narednu godinu i
najee se rasporeuju na aktivne mjere (jer se objaktivno na tim stavkama i
deavaju utede), a o emu odluku donosi Upravni odbor ZZZRS2.
U FBiH situacija je slina, jer se sredstva za funkcionisanje Federalnog zavoda za
zapoljavanje (FZZZ) i kantonalnih slubi za zapoljavanje se sastoje od 3 doprinosa na
ime osiguranja od nezaposlenosti (94%), kamata ili prihoda od investicionih projekata,
i prihoda ostvarenih od pokretne i nepokretne imovine (ukupno 1%). U proteklom
periodu su ukljuivali i budetske grantove (5%) za provedbu Zakona o pravima
demobiliziranih boraca i lanova njihovih porodica. Struktura rashoda je takoer

Pravilniko o raunovodstvu, raunovodstvenim politikama i raunovodstvenim procjenama ZZZRS, lan 54

Zakono o posredovanju u zapoljavanju i socijalnoj sigurnosti nezaposlenih osoba (Sl.Novine FBiH

Br.55/00; 41/01; 22/05; 9/08)

24

vezana za administrativne trokove, pasivne mjere i od ostatka sredstava sprovoenje

aktivnih mjera.
Zbog ovakve strukture prihoda i rashoda insistiranje na smanjenju trokova ne bi imalo
previe efekta, ali postavljanje ciljeva efikasnosti i njihovo praenje bi znailo da
drava svjesno ulae znaajna sredstva u rad slubi za zapoljavanje, a zauzvrat trai
rezultate u skladu sa zakonom i dravnim strategijama.
Sutinski je vaan koncept da se interesi razliitih aktera povezuju i usaglaavaju, a
analiza uinaka je korisnija kada se posmatra kroz vrijeme i kada se poredi sa
sektorskim normama i kljunim konkurentima.

4.3.

Eksterno okruenje uticaj okoline na uinke

Analiza sredine u kojoj organizacija funkcionie je monitoring okruenja kako bi se

identifikovale sadanje i budue mogunosti i prijetnji koje mogu uticati na sposobnost
organizacije za postizanje postavljenih ciljeva. Opte okruenje se moe podijeliti na
est elemenata: demografske, socio-kulturoloke, politiko-pravne, tehnoloke,
ekonomske i globalne. To je upravo jako bitno u analizi uinaka JSZZ koje djeluju u
razliitim uslovima, a njihovi rezultati su visoko osjetljivi upravo na uslove koje
odreuje okruenje. Tek dio rezultata JSZZ je pod uticajem odluka menadmenta, dok
je ostalo po uticajem ekonomske situacije, broja poslodavaca i broja objavljenih radnih
mjesta, ali i strukturom nezaposlenih slijedom ponude i tranje itd. Eksterni faktori se
moraju definisati na nain da budu izvan uticaja JSZZ, dakle treba suziti izbor faktora na
samo najvanije, ali treba imati u vidu da izostavljanje bitnog eksternog faktora
rezultat ini neodgovarajuim.
Zbog toga je neophodno da se vrijednostima indikatora uinaka koriguju linearnom
regresijom ostvarenih vrijednosti indikatora i eksternih faktora. Odgovarajui regresioni
model moe se definisati na sljedei nain (Cunia, 1964; Spurr, 1952):
Y = bo+b1x1+b2x2+.....+brxr + Ei

Y indikator, odnosno procjenjena vrijednost zavisne varijable

bo regresiona konstanta
b1 ...br regresioni koeficijenti
Xli do Xki nezavisne varijable, odnosno eksterni faktori

Ei - Reziduum regresije (odstupanje indikatora od njegove uslovljene oekivane vrijednosti)

25

Na ovaj nain se mjeri svaki indikator i njegovo odstupanje od oekivane vrijednosti.

Ukupan broj indikatora koje primjenjuju sve analizirane JSZZ ulaze u ukupni indeks,
ponderuii indikatore i na taj nain e se izraunavati ukupni indeksi, koji se grupiu i
na odgovarajui nain saimaju na nivou kantona ili regije (u RS). Uspjenost se
utvruje u zavisnosti od relativne pozicije u odnosu na prosjene rezultate svih
analiziranih biroa JSZZ, a na taj nain se kreirala vjetaka konkurecija koja uzima u
obzir i eksterne uslove u kojima funkcioniu biroi, a na koje nemaju direktnog uticaja.

5. Zakljuak
Komparativna konkurencija (eng. Yardstick Competition) se koristi kao model
regulacije monopola, posebno u javnom sektoru poput snabdijevanja vodom, gasom,
javnom saobraaju ili kao u naem sluaju u radu javnih slubi za zapoljavanje.
U uslovima organizacije koja je na snazi JSZZ nemaju podstrek da smanje trokove i
poveaju efikasnost. Komparativna konkurencija ih podstie da budu fokusirani na
poveanje efikasnosti, odnosno da svakodnevno analiziraju svrhu svoga rada i da
pokuavaju da je ostvare. Komparativna konkurencija vodi ka optimalnoj ravnotei
koja je poznata kao Nash ekvilibrij, odnosno ka situaciji u kojoj su uesnici oligopola u
takvom odnosu da, iako djeluju nezavisno jedni od drugih pri izboru poslovne
strategije analiziraju poslovnu strategiju drugih oligopolista, tako da na kraju svi
oligopolisti biraju istu poslovnu strategiju. To je pozicija u kojoj organizacija radi
najbolje to moe, uzimajui u obzir odluke drugih organizacija sa kojima se poredi.
Pozicija je nazvana ravnotea jer kada se naprave odluke ni jedna organizacija nema
motiv da mijenja svoje aktivnosti, ve eli da dokae da je ba ta odluka najefikasnija.
Naravno, ovaj sistem funkcionie ukoliko nema dogovora izmeu posmatranih
organizacija. Dominantna strategija organiacija koja proizilazi iz ove situacije dovodi do
izbora optimalnog nivoa trokova, a ako su trokovi fiksni kao u sluaju JSZZ do izbora
optimalnog angamana resursa koji e dovesti do optimalnih rezultata.
Kako bi se uspostavile osnove za upravljanje uincima u JSZZ neophodno je uspostaviti
sistem upravljanja prema ciljevima, odnosno postaviti ciljeve pred organizaciju. Sve
organizacije postoje zbog neke svrhe, a menadment mora tu svrhu kvantifikovati u
vidu ciljeva koji bi bili zajedniki za cijelu organizaciju. Ciljeve moraju biti specifini, ali
ali i ohrabrivati unaprijeenja rada JSZZ, jer i ostali menaderi koriste isti pristup i jedni
drugima stvaraju konkurenciju. Na taj nain organizacija pokazuje ne samo svoju

26

snagu, ve i vitalnost i kreativnost, koji su ultimativni za uspjenost u savremenim

dinaminim uslovima u kojima funckioniu organizacije (Marku, 2013).
Uvoenje upravljanja uincima u JSZZ i cijeloj javnoj upravi je znaajno kako bi se
unaprijedila organizacija JSZZ i javne uprave, upravni i administrativni kapaciteti,
kreiranja politika, a sa ciljem da krajnji korisnici imaju bolje i kvalitetnije usluge, koje e
ih u sluaju JSZZ voditi ka zapoljavanju.

27

Bibliografija
1. Aitken, J., Petrov, K., (2005). Tom 2 Naela regulacije metodom kontrole cena,
Formiranje i rad Agencije za Energetiku Srbije - Europe Aid 114376/D/SV/YU
KEMA (Holandija) u saradnji sa IPA (Velika Britanija) i Rokas (Grka)
2. Baldwin, R., Cave, M. (1999). Understanding Regulation Theory, Strategy, and
Practice, Oxford University Press, Oxford
3. Berg, S. (2010). Water Utility Benchmark Measurement, Methodologies and
Performance Incentives, IWA Publishing, London
4. Canoy, M., Vollaard, B. (2000). Yardstick Competition: theory, design and
practice, Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis
5. Corton, M. L. (2003). Benchmarking in the Latin American water sector: the
case of Peru. Utilities Policy, 11(3). 133142
6. Cubbin, J. (2005). Efciency in the water industry. Utilities Policy, 13(4). 289293
Cunia, T. (1964). Weighed Least Square Methods and Construction of Volume
Tables. Forest Science 10, 180-191.
7. ILO. Employment Service Convention, Genve, 1948 (No. 88)
8. Lenz, C., Egger, M., Zrcher, M. (2001), Die Vereinbarung zwischen Bund und
Kan tonen ber den Vollzug des Arbeitslosenversicherungsgesetzes in der
Schweiz. Tage der amtlichen Statistik, Neuchtel, Bundesamt fr Statistik
9. Marku, R. (2013). Slube za zapoljavanje pred izazovima trinih promjena.
Radni materijali, GOPA mbH.YEP: YEP-WP-01-12-13, Sarajevo
10. Mai, B. (2007). Strategijski menadment proces i koncepti. Univerzitet
Sinergija, Bijeljina
11. Paagi, E., Mari, S., Arapovi, A. (2013). Efikasnost politika zapoljavanja u
Bosni i Hercegovini: prepreke i anse, Centri civilnih inicijativa, Sarajevo
12. Pravilnik o raunovodstvu, raunovodstvenim politikama i raunovodstvenim
procjenama ZZZRS
13. Reinhold, A. (2007). Yardstick Competition - An insight into network utilities
and the airport sector with particular regard to benchmarking as regulatory
tool. German Aviation Research Society, Bremen
14. Shleifer, A. (1985). A Theory of Yardstick Competition, Rand Journal of
Economics, Vol. 16, pp. 319-327
15. Spurr, S.H. (1952). Forest Inventory, The Ronald Press Company. New York, 476p.
16. Zakon o posredovanju u zapoljavanju i socijalnoj sigurnosti nezaposlenih osoba
FBIH (Sl.Novine FBiH Br.55/00; 41/01; 22/05; 9/08)

28

29

Ostali YEP objavljeni dokumenti:

1. Marku, R. (2013). Slube za zapoljavanje pred izazovima trinih promjena.
Radni materijali YEP: YEP-WP-01-12-13, Sarajevo: GOPA mbH
2. Husremovi, D,. Lepi, S., Chambers, M., Zirojevi-Buo, M. (2010). Program

upravljanja karijerom - prirunik za nastavno osoblje. Radni materijali YEP: YEPWP-01-02-14, Sarajevo: GOPA mbH
3. Husremovi, D,. Lepi, S., Chambers, M., Zirojevi-Buo, M. (2010). Program

upravljanja karijerom prilozi za mlade. Radni materijali YEP: YEP-WP-02-02-14,

Sarajevo: GOPA mbH
4. Chambers, M., Zirojevi-Buo, M. (2010). Program upravljanja karijerom

kreativno razmiljanje i rjeavanje problema. Radni materijali YEP: YEP-WP-0302-14, Sarajevo: GOPA mbH
5. Chambers, M., Zirojevi-Buo, M. (2010). Program upravljanja karijerom

Prirunik Koraci: Prirunik za graenje samopotovanja. Radni materijali YEP:

YEP-WP-04-02-14, Sarajevo: GOPA mbH
6. Tolo, J. (2013). Studija sluaja primjene novih pristupa u radu slubi za

zapoljavanje Kanton Sredinja Bosna.YEP: YEP-WP-24-02-14, Sarajevo: GOPA

mbH

30

Projekat zapoljavanja mladih (YEP),

uz podrku vicarske agencije za razvoj i saradnju (SDC)
Ljubljanska 34
71000 Sarajevo, Bosna i Hercegovina
T. 387 33 222 703
F. 387 33 222 703

31