UYGARLIK, TOPLUM ve DN

Sigmund Freud

"UYGARLAMI"CNSEL AHLAK VE ADA SNR HASTALII

Uygarlam cinsel ahlak ... kendisine boyun eilmesi insanlar youn ve retken kltrel
etkinlie sevk eden bir cinsel ahlaktr.
Uygarlam bir cinsel ahlakn egemenlii altnda tek tek bireylerin salk ve etkinliinin
bozulma eiliminde olabileceini ve kendilerine dayatlan zverilerin neden olduu bu
yaralanmann sonunda ulaabilecei derece nedeniyle, dolayl yoldan sz konusu kltrel
hedefin de tehlikeye debileceini varsaymak zor deildir. ... Von Ehrenfels ... grne
gre bize egemen olan uygarlam cinsel ahlak niteleyen ey kadnlardan istenenlerin
erkeklerin cinsel yaamna aktarlmas ve tek eli evlilik dndaki tm cinsel ilikilerin
yasaklanmasdr. Yine de cinsler arasndaki doal farklarn gz nne alnmas erkeklerin
gnahlarna daha az kat yaklalmasn ve bylece de aslnda onlar iin bir ifte ahlak
benimsemeyi gerekli klmtr.
ada zamanlarn olaand baarlar, her alandaki keifler ve icatlar, artan rekabetin
karsnda gelimenin srdrlmesi, tm bunlar yalnzca byk zihinsel abayla elde
edilmitir ve yalnzca onunla korunabilir. ... Ayn zamanda bireyin gereksinimleri ve
yaamn zevklerinden beklentileri tm snflarda artmtr; daha nce grlmemi bir lks
toplumun daha nce ona dok unmam katmanlarna dek yaylmtr: geni sosyal
evrelerde dinsizlik, honutsuzluk ve agzllk gelimitir. ... iletiimlerin youn
biimde yaygnlamas, ticaret ve alveri koullarn tmden deitirmitir.
"Sinirli" olmann daha belirsiz biimlerini gz ard eder ve sinir hastalnn zel
trlerinden sz edersek uygarln yaralayc etkisinin, uygar insanlarn (ya da snflarn)
cinsel yaamn, o insanlarda hkm sren 'uygarlam" cinsel ahlak araclyla,
ounlukla, zararl bir basklamaya indirgediini grrdk.
Dikkatli klinik gzlem iki grup sinir hastaln ayrt etmemize olanak verir: asl nevrozlar
ve psiko nevrozlar. ... Birincide, ... kaltsal bir iz olmas gerekmeksizin cinsel yaamdaki
belirli yaralayc etkilerin sonucunda ortaya kabilirler. ... asl nevrozlarn nedeni olan
cinsel etmeni temel bir etmen sayabiliriz.
Psiko nevrozlara gelince kaltsal etki daha belirgindir ve neden daha az saydamdr. ...
Ruh zmlemesi ... ruhsal kkenli olduunu ve bilind (bastrlm) dnsel yaplara
bal olduunu fark etmemize olanak vermitir. ... ok genel olarak konuacak olursak
onlarn cinsel bir ieriinin bulunduunu gstermitir. Onlar insanlarn doyurulmam
cinsel isteklerinden fkrrlar ve bir tr yerine geici doyumu temsil ederler. Bu nedenle
cinsel yaam sakatlayan, etkinliini basklayan ya da hedeflerini arptan tm etmenleri
psiko nevrozlarda da hastalandrc etmenler olarak kabul etmemiz gerekir.
Genel olarak konuacak olursak uygarlmz igdlerin basklanmas zerine ina
edilmitir. Her birey sahip olduklarnn bir kesiminden -her eye gc yeterlik
1

duygusunun bir kesiminden ya da kiiliindeki saldrgan veya alc eilimlerindenvazgemitir. ... Bu katklardan uygarln ortak malvarl maddi ve dnsel zenginlik
olarak gelimitir. ... Uygarln ilerlemesi iinde zveri de ilerleyici olmutur. Ondaki tek
gelime din tarafndan kabul edilmitir; her bir kiinin zveride bulunduu igdsel
doyum paras bir kurban olarak Tanrya sunulmu ve bu biimde edinilen toplumsal
malvarl "kutsal" olarak ilan edilmitir. Vazgeemeyen yaps nedeniyle bu igdy
basklamay kabul edemeyen adam toplumun gz nde bir "sulu", bir "yasad" haline
gelir - toplumsal konu mu ya da istisnai yetenekleri kendisini topluma byk bi r adam,
bir "kahraman"olarak empoze etmesine olanak vermedike.
Cinsel igd, ... olaslkla insanda st dzey ou hayvandan daha gl biimde
gelimitir; kesinlikle ok daha srarldr nk hayvanlarda bal olduu dnemselliin
stesinden tmyle gelmitir. ... Balangtaki cinsel hedefi artk cinsel olmayan ama
ruhsal olarak ilk hedefle ikili baka bir hedefle deitirme yeteneine yceltme yetenei
denir. ... Cinsel igdnn zgn gc ol aslkla her bireyde deiiktir: yceltmeye
uygun olan oran da kesinlikle deiir. ... Belirli miktarda dorudan cinsel doyum ou
rgtlenmeler iin vazgeilmez gibi grnmektedir ve bu, bireyden bireye deien,
doyum miktarnda bir yetersizlik, ileyiteki zarar verici etkileri ve znel hazszlk
nitelikleri nedeniyle hastalk saylmas gereken grnglere yol aar.
nsanda cinsel igdnn balangta hi de reme amalarna hizmet etmediini,
hedefinin belirli trlerde haz elde etmek olduunu gz nne aldmzda daha farkl
grnmler ortaya kar. nsann, haz elde etme hedefine yal nzca cinsel organlardan
deil bedenin "baka kesimlerinden de (erotojen blgeler) ulat ve bu nedenle elverili
olanlar dnda, her nesneyi gz ard ettii ocukluunda, cinsel igd kendini bu
ekilde gsterir. Bu evreye otoe rotizm evresi adn veriyoruz ve ocuun yetitirilmesinin
bunu kstlamay ierdii grndeyiz.
Eer cinsel igdnn bu evrimi aklda tutulursa uygarlamann evresi ayrt edilir:
birinci evre, cinsel igdnn reme hedeflerine aldr etmeksizin z grce
uygulanabildii evredir; ikinci evre, reme hedeflerine hizmet eden dndaki tm cinsel
igdnn baskland evre ve nc evre de cinsel hedef olarak yalnzca yasal
remeye izin verilen evredir. Bu nc evre gnmzdeki "uygarlam" cinsel ahlakta
yansmasn bulur.
Dnmelie yakalanm insanlarn -ecinsellerin- yaps cinsel igdlerinin kltrel
yceltme iin ze l bir fazlala sahip olmasyla dikkati eker.
kinci durumda -cinsel igdnn genelde zayf olduu durumda- sapklar kendilerini
uygarlk evrelerinin ahlaki beklentileriyle atmaya sokan eilimlerini tmyle
basklamay baarrlar. Ama ideal bir bak asndan bu onlarn baarabildikleri tek
eydir nk cinsel igdlerini basklamak iin baka durumda kltrel etkinl iklerde
kullanacaklar gleri tketeceklerdir.
gdnn basklanmas sonucu ortaya kan yerine geici grngler bizim sinir
hastal ya da daha doru olarak psiko nevrozlar dediimiz dereceye dek ulaabilir. ...
Nevrozlar sapklklarn "negatif"i olarak tanmlamtm, nk nevroz larda sapk itkiler
bastrldktan sonra kendilerini akln bilind kesiminden ortaya koyarlar - nk
2

nevrozlar bir bastrma durumunda da olsa pozitif sapknlklarn eilimlerinin aynsn

ierirler.
Deneyimler bize ou insann, uygarln beklentilerine uyamayaca, bir snr olduunu
gstermitir. Yaplarnn izin verdiinden daha soylu fiki rli olmak isteyenl erin tm
nevrozun kurban haline gelirler; daha az iyi olmak onlar iin mmkn olabilseydi daha
salkl olurlard. ... ok sk olarak bir erkek karde bir cinsel sapktr. Oysa kz kardei,
bir kadn olarak daha zayf cinsel igds olduu iin, belirtileri cinsel olarak daha etkin
erkek kardeinin sapknlklaryla ayn eilimleri da vuran bir nevrotiktir. Ve buna uygun
olarak ou ailede erkekler salkldr ama toplumsal bak asndan istenmeyecek
derecede ahlakszdr, oysa kadnlar yce gnll ve ar incelmitir ama ar derecede
nevrotiktir.
Uygarln standardnn herkesten cinsel ya amna ayn tutumu ... gstermesini
beklemesi, her ne kadar hakszlk genelde ahlaklln istemlerine itaatsizlikle yok edilirse
de, apak bir toplumsal hakszlktr.
Uygarlmzn nc aamas her iki cinsin bireylerinden evleninceye dek yoksunluk
uygulamalarn ve yasal bir evlilik szlemesi yapamayanlarn tmnn de yaamlar
boyunca yoksun kalmalarn bekler. ... Ona yceltme yoluyla egemen olmak, cinsel
igdsel gleri cinsel hedeflerinden daha yce kltrel hede flere saptrmak bir aznlk
tarafndan o da yalnzca ara sra baarlabilir; hele ateli ve gl genlik dne minde hi
de kolay deildir. Geri kalanlarn ou nevrotik hale gelirler ve u ya da bu biimde
zarar grrler. ... Cinsel doyumun ruhsal deeri, engellenmesiyle artar.
Bu , drt, ya da be yldan sonra evlilik eer cinsel gereksinimlerin doyurulmasn vaat
etmise bir baarszla dnecektir. ... Cinsel ilikinin sonularndan duyulan korku
nce iftin fiziksel sevgilerini son erdirir ve sonra daha ge bir sonu olarak balangtaki
tutkulu aklarn izlemi olan aralarndaki zihinsel sempatiyi de durdurur. ou evliliklerin
bu biimde yazgl olduu ruhsal d krkl ve bedensel yoksunluk, her iki ei de bu kez
bir yanlsamann yitimiyle daha da zavall bir durumda evlenmeden nce iinde
bulunduklar konuma geri gtrr ve bir kez daha cinsel igdlerine egemen olma ve
onu arptmak iin dayankllklarna bavurmak zorunda kalrlar.
Toplumumuzda erkekler , iin geerli olan "ifte" cinsel ahlak toplumu n kendisinin de
ortaya att zorlayc beklentilerin gereklemesi olaslna inanmadnn en yaln
itirafdr. ... Kadnlar evliliin d krklklarna maruz kaldklarnda kalc biimde
yaamlarn karartan ar nevrozlara yakalanrlar.
Gnmzde ok belirgin olan bireysel ki ilik farkllamasnn yalnzca cinsel kstlamann
varl sayesinde mmkn hal e geldii kabul edilmelidir. Ama olgularn byk
ounluunda cinsellie kar savam bir kiilikte salanabilen enerjiyi yiyip bitirir ve bu,
tam da gen adamn toplum iindeki payn ve yerini elde etmek iin tm gl erine
gereksinimi olduu zamanda olur. ... Bu yoksunluk sonradan gl bireylerin gsterdii
ynleri isteksizce izleyen byk halk kitleleri arasnda yitip giden terbiyeli rkekler
retmektedir.

Uygar eitim igdy yalnzca geici olarak, evlilie kadar, basklamaya kalkabilir;
niyeti o zaman kullanmak iin evlilikten sonra onu zgr brakmaktr. Ama igdye
kar ar nlemler onu biimlendirme giriimlerinden daha baarldr, bu nedenle
basklama sklkla ok ileri gider, sonunda da zgr brakldnda igdnn kalc
biimde sakatlanm olmas gibi istenmeyen bir sonu elde edilir. Bu nedenle genlikte
tam yoksunluk gen bir adam iin ounlukla evlilie en iyi hazrlk deildir. Kadnlar
bunu sezerler ve talipleri arasndan erkekliklerini baka kadnlarda kantlam olanlar
yelerler. ... Kzn zihinsel duygulan hala otoriteleri cinselliini basklamasna yol am
olun ana babasna iliiktir ve fiziksel davrannda kendisini, erkei herhangi bir yksek
dzeyde cinsel zevkten yoksun brakan souk bir biimde ortaya koyar. ... Sonradan
kadnn geliimindeki gecikmenin stesinden gelindiinde ve bir kadn olarak yaamnn
zirvesindeyken sevme y etenei uyandnda kocasyla ilikileri oktan tahrip edi lmi
olacak ve daha nceki uysallnn dl olarak yattrlamayan arzu, sadakatsizlik ya da
bir nevroz arasnda seim yapmak zorunda kalacakt r.
Bir insann cinsel davran sklkla onun yaama tepki veriinin tm dier trlerinin
rntsn ortaya koyar. Eer adam aknn nesnesini kazanmada enerjikse baka
hedefleri de ayn derecede sarslmaz bir enerjiyle izleyeceine gvenebiliriz, ama her ne
nedenle olursa, olsun gl cinsel isteklerini doyurmaktan kanrsa yaamn baka
evrenlerinde de davran sert deil yattrc ve ekinik olacaktr.
Yoksunluk (mahrumiyet) sorununu sz konusu edince onun ik i tr, -yani ne olursa
olsun herhangi bir cinsel etkinli kten kanmak ile kar cinsle cinsel ilikiden kanmakarasndaki ayrm yeterince kesin deildir. Yoksunluu baard iin vlen insanlarn
ou bunu yapabilmeyi ancak erken ocukl uun oto erotik cinsel etkinlikleriyle ilikili
mastrbasyon ve benzeri doyumlarn yardmyla baarrlar. Ama tam da bu balant
nedeniyle bylesi yerine ge en trnden cinsel doyum aralar hi de zararsz deildir. ...
lk planda insanlara skntya girmeden ve enerjik bir g harcamas yerine kolay
yollardan nemli hedeflere ulamay retir - yani davran rntsn cinsellik ortaya
koyar ilkesine uyar; ikinci olarak doyuma elik eden dlemlerde cinsel nesne gereklikte
pek de kolay bulunamayacak bir mkemme llik (*) derecesine ulatrlr.
(*) Mastrbasyon dlemindeki partner uygar cinsel ahlakn kstlamalarndan etkilenmemi ya da onlara
uymayan bir partnerdir. Kadn mastrbasyon dlemlerinde tecavz ve tecavzcye ska rastlanmas
buna balanabilir.

Normal iliki ahlak tarafndan - ayrca enfeksiyon o laslklar yznden hijyen tarafndanbu denli amanszca izlendii iin iki cins arasnda bedenin baka kesimlerinin cinsel
organlarn yerini ald ve ilikinin sapkn trleri olarak bilinen eyler kukusuz, toplumsal
nem kazanmtr. ... Normal cinsel yaamn zorluklarnn abartlmasnn baka bir
sonucu ecinsel doyumun yaygnlamasnda bulunabilir.
Yoksunluk gereinin tm bu kanlmaz ve niyetlenilmemi sonular evlilie hazrlanmay
tmyle tahrip etme ortak sonucunda birleir. Libidosu mastrbasyon ya da sapkn cinsel
uygulamalar sonucunda normal olmayan durum ve k oullardaki doyumlara alkanlk
gelitirmi her erkek, evlilikte azalm bir g sergiler. Benzer nlemlerle bekaretlerini
koruyabilmi olan kadnlar da evlilikteki normal ilikide kendilerini duyusuz olarak
gsterirler. ... Byle bir ift ocuk yapmaktan korunmada da salkl iftlerden daha fazla
4

zorluklar yaarlar nk kocann azalm gc gebelik nlemlerini kull anmaya

katlanamaz. Bu karklk iinde, tm skntlarnn kayna olan cinsel ilikiden ksa
srede vazgeilir ve bununla da evliliin temeli terk edilmi olur.
Bu koullarda en ak sonucun sinir hastal olduunu daha nce aklamtm. ...
Kocasyla doyumsuz nevrotik bir kadn bir anne olarak ocuuna kar ar duyarl ve
ar kaygl olacak, sevgi gereksinimini ona aktaracak ve onun cinsel olarak erken
gelimesine neden olacakt r.
Telafi salamada benzer bir hata, dorudan cinsel olmayan, uygar lk dman itkilerin
basklanmasndan sonra da grlecektir. rnein bir adam kabalk ve kycla yapsal
yatknln iddetle basklayarak ar nazik bir hal alrsa sklkla bunu yapmak iin o
kadar ok enerji harcayacaktr ki gerekli tm telafi edi ci itkilerini ortaya karamayacak
ve sonuta basklama olmasayd olacandan daha kt ol abilecektir.
Bir toplumda cinsel etkinliin kstlanmasna genellikle yaama ilikin kaygnn ve lm
korkusunun artmasnn elik ettiini, bunun da bireyin zevk alma yeteneini bozduunu
ve herhangi bir amala lmle yzl emeye hazr oluunu yok ettiini ekleyelim. Sonu,
ocuk yapma eiliminde bir azalmadr ve sz konusu toplum ya da insan grubu bylece
gelecekteki herhangi bir paydan dtalanrlar.

SAVA VE LM ZAMANLAR I ZERNE DNCELER (1915)

I
SAVAIN DKIRIKLII
Bu devletlerin hepsinde bireyin nne eer uygar bir toplum iinde ye r almak istiyorsa
yaam tarznn boyun emek zorunda oldu u yksek ahlaki tutum normlar konmutur.
... Uygar devletler bu ahlaki standartlar varolularnn temeli sayarlar. ... Bu nedenle
devletin kendisinin de onlara uyaca varsaylr ve bu normlara kar kendi varoluunun
temeliyle eliecek bir ey yapaca dnlmez.
Bu savata bizim d krkl duygumuzu iki ey uyarmtr: i ilikilerinde ahlaki
standartlarn bekisi gibi grnen devletler tarafndan darda gsterilen dk ahlak ve
en st insan uygarlnn yesi olarak insann byle davranlar gsteremeyeceini
dnd bireyler tarafndan sergilenen acmaszlk.
Ruhbilimsel -ya da daha kesin konumak gerekirse ruh zmsel- aratrma, insan
doasnn en derin temelinin ilksel doada, her insanda benzer olan ve belirli ilkel
gereksinimleri doyurmay hedefleyen igdsel itkilerden ibaret olduunu gstermitir.
Bu itkiler kendi ilerinde ne iyi ne de ktdrler. Onlar ve davurumlarn insan
toplumunun gereksinim ve beklentileriyle ilikilerine gre iyi ya da kt diye
snflandrrz.
Bu ilkel itkiler erikinde ortaya kmalarna izin verilmeden nce uzun bir gel iim
srecinden geerler. Onlara ket vurulur, baka hedef ve alanlara yne ltilirler, kartrlr,
nesneleri deitirilir ve bir lde sahiplerine geri dnerler. Belirli igdlere kar tepki

oluturmalar ieriklerinde deiiklik gibi aldatc bir biim alrlar; sanki bencillik
zgecillie, kyclk acmaya dnmtr. Bu tepki oluturmalar, hemen hemen
balangtan beri baz igdsel itkilerin kendilerini zt iftler halinde -ok dikkate deer
ama sradan halk iin yabanc ve "duygularn ifte deerlilii" diye bilinen bir grngortaya koyduu ortamlarda kolaylar. Bunun en kolay gzlemlenebilen ve en anlalr
rnei iddetli ak ve iddetli nefretin ayn insanda bu kadar sk olarak bir arada
bulunmasdr. Ruh zml emesi iki zt duygunun nesnesinin ayn kii olmasnn hi de
seyrek olmadn ekler.
Tm bu "igdsel deiimler"in stesinden gelinmedike bir kiinin, kiilii dediimiz
ey biimlenemez ve bu kiilik denen ey, bildiimiz gibi yalnzca "iyi" ya da "kt" diye
ok yetersiz biimde snflanabilir. Bir insanolu nadiren tmyle iyi ya da ktdr;
genellikle bir ilikide "iyi" bir baka ilikide ktdr. ... ocuklar olarak en belirgin
benciller olanlar, pekala toplumun en yardmc ve zverili yeleri haline gelebilirler;
duyarlklarmzn, insanlk dostlarnn ve hayvan koruyucularn ou kk sadistlerden
ve hayvan eziyetilerinden evrimlemitir.
"Kt" igdlerin deiimi ayn dorultuda ileyen iki etmen tarafndan ortaya karlr:
bir isel ve bir dsal etmen. sel etmen, kt (diyelim ki bencil) igdler zerine
erotizmin -yani en geni anlamda alndnda insann sevgi gereksiniminin - etkisinden
ibarettir. Erotik bileenlerin eklenmesiyle bencil igdler toplumsal igdlere dn r.
Sevilmeyi, uruna baka avantajlar feda edeceimiz bir avantaj olarak deerlendirmeyi
reniriz. ... Uygarlk igdsel doyumdan vazgeme sayesinde baarlmtr ve ayn
vazgemeyi srayla her yeni gelenden ister. Bir bireyin tm ya am boyunca dsal
zorlama srekli olarak isel olanla yer deitirir. ... Bylece insanolu yalnzca
yaknndaki kltrel ortamn basksna uramaz atalarnn kltrel tarihinin de etkisi
altndadr.
... yani insanlar gerekte olduklarndan "daha iyi" kabul etme yanlna yneltiliriz.
Yetitirme ve ortam, sev gi yolunda kazanlar sunmakla kalmaz baka yaptrmlar yani
dller ve cezalar da kullanr. ... Ama bir bireyle yzeysel bir tanlk iki olguyu
birbirinden ayrt etmemize olanak vermez ve bize kesinlikle iyimserliimiz tarafndan
yanltlarak kltrel anlamda deimi insan saysn byk lde abartrz.
yi tutum bekleyen ve bu tutumun igdsel temeliyle ilgilenme zahmetine katlanmayan
uygar toplum bylece kendi do alarn izlemeden itaat eden pek ok insan ze rinde
egemenlik salamtr. ... Bylesi basklamay gerekletirmenin en zor olduu cinsellik
alannda sonu nevrotik hastalklarn tepkisel grnglerinde grlr. Baka alanlarda
uygarln basnc hibir hastalkl sonu ortaya karmaz ama kiilik bozukluklaryla ve
ket vurulmu igdlerin her uygun f rsatta doyum iin ykp gemeye srekli haz r
olularyla kendini gsterir.
Zihinsel hastaln z duygusal y aamn ve ilevin daha eski evrelerine geri dnte
yatar. Zihinsel yaamn esnekliinin mkemmel bir rnei her gece amacmz olan uyku
durumu tarafndan salanr. Sama hatta artc dleri bile yorumlamay
rendiimizden beri ne zaman uyusak g kaz anlm ahlakmz bir giysi gibi
kardmz ve ertesi sabah yenide n giydiimizi biliyoruz .
6

II
LME YNELK TUTUMLARIMIZ
Yabanclama duygumuzu yklediim ikinci etmen imdiye dek lme kar benimsemi
olduumuz tutumda y er alan bozukluktur.
Gerekte kendi lmmz imgelemek olanakszdr ve ne zaman bunu yapmaya
kalksak aslnda kendimizin izleyici olarak hala var oldu umuzu alglayabiliriz. Bu
nedenle ruh zmsel okul en teme lde, hi kimsenin kendi lmne inanmadn ya da
ayn eyi baka bir biimde syleyecek olursak, bilin dnda her birimizin kendi
lmszlne inandn ne srmeye cesaret edebilmitir.
lmn rastlantsal olu nedenlerine -kaza, hastalk, enfeksiyon, il erlemi ya- vurgu
yapma alkanlndayzdr; bu ekilde lm bir gereklilikten bir rastlant olayna
indirgeme abasn ele veririz. ... Her ey bir yana buna hi de gereksinimi olmayan
lye sayg bize hakikatten daha nemli gelir ve kesinlikle oumuz iin yaayana
saygdan da nemlidir.
Yaam oyununda en yksek pey, yaamn kendisi riske edilemeseydi yaam fakirleir,
ilginliini yitirirdi.
Yaamda da ilerin satrantaki gibi olmas gerekten, ok zcdr, te k bir yanl hamle
bizi oyunu terk etmey e zorlayabilir; fark yaamda ikinci bir oyuna
balayamamamzdadr; rvan ma yoktur.
nsanln ilkel tarihi cinayetlerle doludur. Bugn bile ocuklarmzn okulda rendii
dnya tarihi temelde halklarn cinayetler dizisidir. ... Eer Tanrnn Olu insanln
balangtaki gnahnn bedelini demek iin yaamn feda etmek zorundaydysa o
zaman ksas yasasna gre, aynen deme gerei bu gnahn bir ldrme, bir cinayet
olmas gerekir. Baka hibir ey diyet olarak bir yaamn feda edilmesini gerektirmez di.
Ve balangtaki gnah Tanr Babaya kar bir saldryd, insanln ilksel suu babay
ldrme olsa gerekti, ilkel hordann, mnemik imgesi sonradan tanrya dnm olan ilk
babasnn ldrlmesi.
Filozoflar lm tablosu tarafndan ilkel insana sunulan entelektel bilmecenin onu
dnmeye zorladn ve bylece tm speklasyonlarn balang noktasn
oluturduunu bildirmilerdir. ... Benim grme gre, ilkel adam ldrlm
dmannn cesedinin banda yaam ve lm bi lmecesi zerinde pek de dncelere
dalmadan zafer kutlamas yapmt. nsanda sorgulama ruhunu ortaya karan
entelektel bilmece ve her lm deil sevilen ama yine de yabanc ve nefret edilen
kiilerin lmndeki duygu atmasyd. Bu duygu atmasnn ilk rn ruhbi limdi.
nsan artk lm uzakta tu tamad nk lene ilikin acsnda onu tatmt ama yine de
onu benimseme konusunda isteksizdi nk kendini l olarak dnemiyordu. Bylece
bir uzlama gelitirdi: kendi lm olgusunu da kabul etti ama onun yok o lma anlamna
geldiini yadsd - dmannn lm sz konu su olunca yadsmaya hi gerek duymad
bir anlam. Ruhlar kat ettii yer sevdii birinin l bedeninin yanyd ve zntsne
karm doyumun verdii sululuk duygusu bu yeni domu ruhlar korkulmas gereken
kt eytanlara dntrd. lmn ortaya kard [fiziksel] deiiklikler ona bireyi bir
7

beden ve bir ruha -balangta birok ruha- ayrmay telkin etti. ... lenin kalc ans
baka varolu biimleri varsaymann temeli haline geldi ve ona g rnr lmden sonra
devam eden bir yaam kavramn verdi.
Din ancak sonralar bu sonraki yaam daha arzu edilebilir, gerekten doru bir sonraki
yaamla temsil etmey i ve lmle sonlanan yaam yalnzca bir hazrla indirgemeyi
baarmtr. Bundan sonra yaam geriye, gemie doru uzatmak, daha nceki
varolular, ruhlarn g ve reenkarnasyon kavramlar oluturmak tutarllktan baka bir
ey deildir; tmnn amac lm yaamn sonlanmas anlamndan yoksun
brakmaktr.
Kukusuz bunu onlarn bo inanlarna balamak kolaydr: yabanl, ldrlenin alc
ruhlarnn korkusu iindedir. Ama onun l dmannn ruhlar kendi kan dkme suu iin
kt vicdannn sesinden baka bir ey deildir; bu bo inancn arkasnda biz uygar
insanlarn yitirmi olduu bir ahlaki duyarllk damar gizlidir.
Bizzat "ldrmeyeceksin" emrine yaplan vurgu, ldrme tutkusunu, belki bizim de
bugn tadmz gibi, kannda tayan sonsuz bir katil kuaklar dizisinden trediimizi
kesin klar.
Bilindmzn lm sorununa yaklam nedir diye soruyoruz. Yan tn yle olmas
gerekir: neredeyse tmyle ilkel insannki gibi. Baka pek ok bakmdan olduu gibi bu
adan da tarih ncesi zamanlarn insan deimemi olarak bilindmzda yaar. O
halde bilindmz kendi lmne inanmaz sanki, lmszm gibi davranr. Bizim
"bilind"mz dediimiz ey -aklmzn igdsel itkile rden ibaret olan, en derin
katmanlar- olumsuz hibir eyi bilmez ve de hibir reddedii; onda kartlar bir arada
varolur. ... Kahramanln mantksal zemini kiinin kendi yaamnn belirli soyut ve genel
yararlar yannda o kadar da deerli olmad yargsnda yatar. ... te yandan bize
bildiimizden daha sk egemen olan lm korkusu ise ikincil bir eydir ve genellikle bir
sululuk duygusunun sonucudur.
te yandan yabanclar ve dmanlar iin lm k abul ederiz ve onlar ilkel insann
yapt kadar kolayca ve duraksamasz lme teslim ederiz. ... Bilindmz ldrmeyi
gerekletirmez; o ldrmeyi yalnzca dnr ve ister. Ancak bu ruhsal gereklii
gncel gereklie gre azmsamak tmyle yanltr. Yeterince nemli v e ciddidir. ... .
Aslnda bilindmz, kk nedenler iin bile cinayet ileyebilir; eskil Atina Drakon
yasas gibi su iin lmde n baka ceza bilmez. Ve bunun belli bir tutarll vardr,
nk her eye kadir ve zorba ynetici egomuza ynelik her yaralama temelde bir lesemajeste (kral yaralama) suudur.
Ruh zmlemesi meslek d insanlar arasnda bu trden varsaymlar yznden rabet
grmez. Onlar bilinli yaantnn reddettii iftiralar olarak reddederler ve bilindnn
kendini bilincin eline vermeye ok yatkn bulduu ince gstergeleri de zekice grmezden
gelirler.
Tpk ilkel insanda olduu gibi bizim bilindmzda da lme ilikin iki zt tutum,onu
yaamn yok oluu olarak tanyan tutumla onu gerekd sayp yadsyan tutumun
arpp atma iine girdii bir olgu vardr. Bu olgu ilkel alardakinin ayndr:
8

sevdiimiz birinin, bir ana babann, bir ein, bir erkek ya da kz kardein, bir ocuun ya
da sevgili bir arkadan lm ya da lm tehlikesine girmesi. Bu sevilen kiiler bir
yandan isel bir mlkiyet, kendi egomuzun bileenleridir; te yandan ise ksmen
yabanclar hatta dmanlardr.
Doa bu ztlar iftini kullanarak ak her zaman canl ve taze tutmaya abalar; yle ki
arkasnda yatan nefrete kar onu korumaya alsn. Denebilir ki sevgimizin en narin
ieklenilerini iimizde duyumsadmz dmanca itkiye kar bir tepkiye borluyuz.
Toparlayacak olursak: tpk ilkel insandaki kadar bilin dmz kendi lmmz
dncesine ulaamaz; tpk onun kadar yabanclara canice eilimleri vardr;
sevdiklerimize kar tpk onunki gibi blnmtr (yani ifte deerlidir).
Sivis vitam, para mortem. Eer yaam glendirmek istiyorsanz kendinizi lme
hazrlayn.

GRUP RUHBLM VE EGO ZMLEMES (1921)

I
GR
Bireysel ruhbilim sadece ender olarak ve belirli istisnai koullarda bu bireyin bakalaryla
ilikisini gz ard etme konumunda olur. ... Bylece bireysel ruhbili m en bandan beri,
szcklerin bu geniletilmi doru anlamyla, ayn zamanda toplum ruhbilimdir.
Toplumsal ve narsisistik ... zihinsel eylemler arasndaki kartlk bu nedenle tmyl e
bireysel ruhbilimin alan iindedir.
II
LE BON'UN GRUP AKLI TANIMLAMASI
LeBon ... diyor ki: "Bir ruhbilimsel grubun sunduu en arpc gariplik yledir. Onu
oluturan bireyler kim olursa olsun, yaam tarzlar, ileri, karakterleri, ya da zek alar ne
kadar benzer ya da farkl olursa olsun bir gruba dnm olmalar olgusu onlar, her
birinin yaltlm bir haldeyken duyumsadklar, dndkleri ve davrandklarndan ok
farkl bir, biimde duyumsamalarna, dnmelerine ve davranmalarna yol aan bir tr
kolektif akl sahibi yapar. Bireyler bir grup oluturmadka ortaya kmayan ya da
kendilerini eyleme dntrmeyen belirli dnceler ve duygular vardr. Ruhbilimsel
grup, tpk canl bir beden oluturan hcrelerin, birlemelerinden her hcrenin tek bana
sahip olduklarndan ok farkl nitelikler sergileyen yeni bir oluum ortaya karmalar
gibi, birbirlerine benzemeyen elerin bir an iin birlemesinden olumu geici bir
oluumdur."
Eer grup iindeki bireyler bir birlik halinde birleiyorlarsa mutlaka onlar birletiren bir
ey olmaldr ve bu ba kesinlikle grup iin niteleyici olan olsa gerektir.

LeBon bireylerin zel edinimlerinin bir grupta gdk hale geldiini ve bylece
aralarndaki farklln kaybolduunu dnr. Irksal bilind ortaya kar; birbirine,
benzemez olan tekdzenin iinde kaynar. Diyebiliriz ki bireylerin iinde geliimi bylesi
benzemezlikler gsteren zihinsel styap ortadan kaldrlr ve herkeste benzer olan
bilind temeller gzler nne serilir.
LeBon onlarn ayn zamanda daha nceden sahip olmadklar nitelikler sergilediklerine
inanr ve bunun nedenini farkl etmende arar.
Birincisi bir grubun bir kesimini oluturan bireyin, salt saysal dncelerle, tek
banayken zorunlu olarak denetim altnda tutaca igdlere boyun emesine izin
veren bir snrsz g duygusu edinmesidir. Bir grubun adsz, bunun sonucu nda da
sorumsuz olmas dncesiyle bireyleri her zaman kontrol eden sorumluluk duygusunun
tmyle yok olduu dncesinden kendini alkoymaya ok daha eilimli olacaktr.
Bize gre bir grupta bireyin kendisine bilind igdsel itkileri zerindeki bastrmalar
frlatp atma izni veren koullar iine girdiini sylemek yeterlidir. ... Bu koullarda
vicdann ya da bir sorumluluk duygusunun ortadan kaybol masn anlamakta glk
ekmeyiz.
kinci neden de ... bulamadr. Bulama, oluturmas kolay ama aklamas zor bir
grngdr. ... Bir grupta her duygu ve eylem bulacdr ve ylesine bulacdr ki bir
birey kolayca kendi kiisel karn grubun karna feda edebilir. Bu kendi doasna ters
bir eilimdir ve bir insann bir grubun bir kesimi olduu zaman dnda pek de
beceremedii bir eydir.
nc ve en nemli neden, ... telki n edilebilirlik.
Bugn eitli srelerle bir bireyin bilinli ki iliini tmyle yitirerek kendisini bundan
yoksun brakan uygulaycnn tm telkinlerine itaat ettii, karakterine ve alkanlklarna
kesinlikle zt olan eylemlere kalkt bir konuma getirilebildiini biliyoruz. ... Bir sre
eylem iindeki bir grubun iinde yer alm bir bireyin ok gemeden kendini hipnotize
edilmi kiinin kendini hipnotize edenin ellerinde bulduu bylenme haline ok
benzeyen bir hal iinde bulduunu kantlyor gibidir. Bilinli kiilik tmyle gzden
silinmitir; isten ve saduyu yitmitir. Tm duygular ve dnceler hipnotize edenin
belirledii dorultuda arplmtr.
Telkin gruptaki tm birey ler iin ayn olduundan karlkllk nedeniyle g kazanr.
O halde bilinli kiiliin ortadan kaybolmasnn, bilind kiiliin egemenliinin, telkin
ve de duygularn ve dncelerin yaylmas araclyla ayn yne dnlmesinin, tm
bunlarn bir grubun bir kesimini oluturan bireyin temel nitelikleri olduunu gryoruz. O
artk kendisi deildir; kendi istenci tarafndan ynetilmekten vazgemi bir otomattr.
Bulama aslnda telkin edilebilirliin bir grnm gibidir.
Sadece rgtl bir grubun bir kesimi olmakla bir insan u ygarlk merdiveninde birka
basamak birden aa iner. Bir banayken eitilmi bir insan, kalabalk iinde bir barbar
10

-yani igdsyle davranan bir yarat k- olabilir. lkel yaratklarn kendiliindenliine,

iddetine, vahiliine ve ayn zamanda heveslilik ve kahramanlna sahip olur.
Bir grup itkisel, deiken ve uyarlmaya yatkndr. Neredeyse tmyle bilind
tarafndan ynetilir. Bir grubun itaat etti i itkiler ... her zaman ylesine egemendir ki
hibir kiisel kar, hatta kendini koruma bi le, duyumsanamaz. Onun hakknda hibir ey
nceden tasarlanmaz. Bir eyleri tutkuyla arzu edebilmesine karn bu hibir zaman o
kadar uzun srmez nk diretme yetenei yoktur. Arzusuyla arzunun doyumu
arasndaki herhangi bir gecikmeye dayanamaz. Bir her eye gc yetme duygusuna
sahiptir, grup iindeki birey iin olanakszlk kavram ortadan kaybolur.
Bir grup olaand derecede safdil ve etkilere aktr; hibir eletirel yetenei yoktur ve
onun iin olanaks z diye bir ey bulunmaz. ... Bir grubun duygular her zaman ok basit
ve ok abartldr.
Dosdoru ulara gider; eer bir kuku da vurulursa anszn kar klmaz bir kesinlie
dntrlr: bir antipati belirtisi lgn bir nefrete.
zerinde bir etki salamak isteyen birisinin argmanlar iin hibir mantksal uyarlamaya
gereksinimi yoktur; en arpc renklere boyamal, abartmal ve ayn eyi durmadan
yinelemelidir.
Bir grup hakikati ve hatay oluturan ey konusunda hibir kuku tamadndan,
dahas, kendi byk gcnn bi lincinde olduundan otoriteye itaatkar olduu kadar
hogrszdr de. Gce sayg duyar ve salt bir zayflk biimi sayd nezaketten
yalnzca hafife etkilenir. Kahramanlarndan beklentisi gllk ve hatta iddettir.
Efendileri tarafndan ynetilmeyi ve bask altnda tutulmay ve de korkutulmay ister.
Kkte tmyl e tutucudur; tm yenilik ve ilerlemelere kar derinden bir nefret ve
gelenee snfsz bir sayg duyar.
Gruplarn ahlak kurallar hakknda doru bir yargya varmak iin insan bireylerin bir grup
halinde bir araya geldiklerinde tm bireysel ket vurmal arnn zayfladn ve bireylerde
ilkel bir dnemin kalnts olarak uyuyan tm kyc, kaba ve ykc igdlerin zgrce
doyum bulmak zere harekete getiini gz nnde bulundurmaldr. Ama telkin etkisi
altnda gruplar kendini feda etme, bencil olmama ve bir lkye adanma biiminde
yksek baarlar da elde edebilirler. Yaltlm bireylerde kiisel karlar neredeyse tek
gdc gken, gruplarda bu nadiren belirgindir. Bir bireyin ahlaki standartlarnn bir
grup tarafndan ykseltilmesinden sz etmek m mkndr. Bir grubun entelektel
kapasitesi her zaman bir bireyink inden ok aadayken, ahlaki tutumu bireyinki nin
batt derinliklere gre daha yksekte kalabilir.
Gruplarda en kart dnceler aralarndaki mantksal ztlktan herhangi bir atma
kmakszn yan yana varolabilir ve birbirine hogr gsterebilir. Ama bu, ruh
zmlemesinin uzun sredir iaret ettii gibi, bireylerin, ocuk larn ve nevrotiklerin
bilind zihinsel yaamlarnda da byledir.
Ayrca bir grup, szcklerin gerekten byl gcnn etkisi alt ndadr; szckler grup
aklnda en byk frtnalar koparabilirler ve de onlar kontrol altna alma yetenekleri de
11

vardr. "Mantk ve argmanlar, belli szckler ve denklemlerle savamada yetersizdir.

Onlar gruplarn huzurunda vakarla sylenir ve telaffuz edilir edilmez her yzde bir sayg
ifadesi belirir ve tm balar eilir. ou kii tarafndan onlar normal gler ya da
doast kuvvetler olarak grlr." Bununla ilikili olarak ilkel insanlar arasnda adlara
yklenen tabular ve ilkelerin adlara ve szcklere ykledikleri bysel gleri
anmsamak yeterlidir.
Ve son olarak asla hak ikatin peine taklmamlardr. ... Israrla gerek olmayana gerek
olana gre ncelik tan rlar; hakiki olmayan tarafndan neredeyse hakiki olan kadar
kuvvetle etkilenirler. kisi arasnda ayrm yapmama konusunda ak bir eilimileri vardr.
O, ister bir hayvan srs o lsun isterse bir insan toplulu u, belirli sayda bir araya gelir
gelmez canllarn igdsel olarak kendilerini bir efin otoritesinin altna soktuklarn
syler. Bir grup bir efendisi olmaks zn asla yaayamayan boyun eici bir srdr. Boyun
eme al o derecededir ki kendini efendisi olarak atayan herhangi bir kiiye igdsel
olarak boyun eer.
Genelde nderlerin kendilerinin fanatik inanclar olduklar dnceler araclyla
kendilerini kabul ettirdiklerine inanr.
Prestij bir insan, bir i ya da bir dnce tarafndan bize uygulanan bir egemenliktir.
Eletirel yeteneimizi tmyle fel eder ve bizi aknlk ve saygyla doldurur. ... Ancak
tm prestijler baarya bamldr ve baarszlk durumunda yok olu r.
III
KOLEKTF ZHNSEL YAAM ZERNE BAKA GRLER
imdi iin dorusunu, yazarn cmlelerinin hibirinin ortaya yeni bir ey atmadn
eklememiz gerekir.
Az nce sz edilmi olan grup akl grnglerinin tmnn doru biimde gzlemlenmi
olduu konusunda hi ku ku yoktur ama kesinlik le zt ynde ileyen, dolaysyla grup
oluumunun kanlmaz olarak daha yce bir grup akl grnn ortaya kmasna yol
aacak baka grnmlerini ayrt etmek de olasdr.
Tek tek bireylerde kiisel kar neredeyse tek gdc gtr; gruplarda ise ok nadir
olarak egemen olur. (LeBon)
Rasgele bir insan kalabal ruhbilimsel anlamda bir gruba benzer bir ey oluturmadan
nce bir koulun yerine getirilmesi gerekir: bu bireylerin birbiriyle ortak bir eyleri, bir
nesneye ortak bir ilgileri, u ya da bu ortamda benzer bir duygusal e ilimleri ve bunun
sonucunda bir dereceye kadar karlkl etkilenmeleri olmaldr. Bu zihinsel homojenlik
ne denli yksek derecedeyse bireyler o denli kolay olarak ruhbilimsel bir grup
olutururlar ve grup aklnn grnmleri de o denli arpc olur.
Bir grup oluumunun en kayda deer ve ayn zamanda en nemli sonucu, her yesinde
retilen duygularn aka getirilmesi ya da, iddetlendirilmesidir. McDougall'n grne
gre insanlarn duygular bir grup iinde, baka koullarda pek az ulat ya da hi
12

ulamad bir derecede harekete geer ve sz ko nusu insanlar iin kendil erini
tutkularna bu denli ekincesi z brakmak ve bylece bir grup iinde eriyip kendi
bireysellik snrlarnn anlamn yitirmek haz verici bir duygudur. ... Ayn duygu ne denli
ok sayda insanda ezamanl olarak gzlemlenirse bu otomatik zo rlant o denli gl
biimde byr. Birey eletiri gcn yitirir ve kendinin ayn duyguya kaymasna izin
verir. Ama byle yapmakla kendisinde bu sonucu reten teki insanlarn heyecann
arttrr ve bylece bireylerin duygusal yklenmesi, karlkl etkileimle iddetlenir.
tekilerle ayn eyi yapma, ounlukla ahenk iinde kalma zorlantsnn doasnda
amaz biimde bir eyler ilemektedir. Duygusal itkiler,ne denli kaba ve ne denli basitse
bir grubun iinde bu yolla yaylmalar o denli kolaydr.
Bir grup bireyi snrsz bir g ve stesinden gelinemez bir tehlike olmasyla bask altna
alr. O an iin grup, otoritenin yneticisi olan, cezalarndan bireyin korktuu, uruna o
denli ok ket vurmaya katland tm toplumun yerini al r. Birey iin onun k arsna
kmak aka tehlikeli, evresindeki rnekleri izlemek hatta belki "sryle avlanmak"
daha gvenlidir. Yeni otoriteye bo yun eerken daha nceki "vicdan" n eylem d
brakabilir ve bylece ket vurmalarn kaldrlmasyla kesin olarak salanacak artm
hazzn ekiciliine kaplabilir.
McDougall ... Daha dk zekallarn aklnn daha yksek zekallar kendi dzeylerine
ektiklerini syler. kincilerin etkinlikleri engellenmitir nk genelde bir duygu
iddetlenmesi mantkl entelektel alma iin uygun olmayan koullar yaratr, nk
bireyler grup tarafndan rktlmlerdir ve akllar zgr deildir ve nk her bireyin
kendi eylemlerine kar sorumluluk duygusunda bir azalma vardr.
Basit bir rgtlenmemi grup ... ar duygusal, drtsel, iddetli, maymun itahl,
kararsz eylemlerinde ikircikli ve an, yalnzca en kaba duygular ve en az incelikli
duyarllklar sergileyicidir; son derece telkine yatkn kararlarnda zensiz, yarglarnda
aceleci, en basit ve en eksik mantk yrtmeler dnda mantk yrtmede yeteneksizdir;
kolayca egemen olunup ynetilebilir, z bilinlilikten yoksundur, kendine sayg ve
sorumluluk duygusu kalmamtr ve kendi gcnn bilinliliiyle alnp gtrlmeye
yatkndr, yle ki herhangi bir sorumsuz ve mutlak gten beklemeyi rendiimiz tm
eylemleri ortaya koyar. Bu nedenle davran ortalama bir yesinden ok, ba edilmez bir
ocuun ya da yabanc bir ortamdaki cahil tutkulu bir yabanln ve en kt olgularda
insandan ok vahi bir hayvann davranna benzer."
McDougall ... kolektif zihinsel yaam daha st bir dzeye ulatrmann be "temel
koulunu sayar.
lk ve kkl koul, grubun varoluunda bir dereceye kadar bir sreklilik olmas gereidir.
kinci koul, yelerin bir btn olarak grupla duygusal bir iliki kurabilmeleri iin tek tek
grup yelerinde grubun doas, oluumu, ilevleri ve yetenekleri konusunda belirli bir
fikrin olumas gereidir.
ncs, grubun kendisine benzeyen ama pek ok bakmdan farkl olan baka gruplarla
(belki de rekabet biiminde) etkileim iine sokulmas gereidir.

13

Drdncs, grubun, zellikle de yelerinin birbiriyle ilikilerini belirleyen, gelenek,

grenek ve alkanlklara sahip olmas gereidir.
Beincisi, grubun bileenlerinin ilevlerinin zgllemesi ve farkllamasyla ifade edilen
belirli bir yapsnn olmas gereidir.
McDougalla gre eer bu koullar yerine getirilirse grup oluumlarnn ruhbilimsel
dezavantajlar ortadan kalkar.
IV
TELKN VE LBDO
Libido, cokular kuramndan alnm bir ifadedir. ... Sevgi ile kastedilen eyin ekirdei,
(ki bu yaygn olarak ak denen ve airlerin arksn syledii eydir) hedefi cinsel
birleme olan cinsel se vgiden ibarettir. ... cinsler arasndaki ilikilerde bu itkiler yollarn
cinsel birleme dorultusunda zorlar ama di er koullarda bu hedeften saparlar ya da
ona ulamaktan alkonulurlar.
Ruhzmlemesi bu sevgi igdlerine ... kkenleri nedeniyle cinsel igdler adn
vermektedir.
nsan bu yolun ke ndisini nereye gtreceini bilemez; nce szcklerde izin verirsiniz
sonra yava yava esasta da. Cinsellikten utanmakla hibir yarar grmyorum.
V
K YAPAY GRUP: KLSE VE ORDU
Kilise ve ordu y apay gruplardr - yani, onlar ayrmaktan korumak ve yaplarndaki
deiimleri denetlemek iin bir d g grevlendirilmitir. Genellikle bir kiinin byle bir
gruba girmeyi isteyip istemedii konusunda kendisine danlmaz ya da ona seim hakk
tannmaz; grubu terk etmeye ynelik herhangi bir giriim genellikle dmanlkla ya da
ar bir cezayla karlar veya ok zel koullara balanr.
Bir Kilisede ... orduda olduu gibi gruptaki tm bireyleri eit bir sevgiyle seven bi r ban
-Katolik Kilisesinde sa, bir orduda Bakomutan- bulunduu yanlsamas hi gzden
dmez. Her ey bu yanlsamaya dayanr; eer o yok olsayd, d g bunu yapmalarna
izin verirse, hem Kilise hem de ordu dalrd. ... Her bireyi sa'ya balayan ban her
birini dierine balayan ba da oluturduuna hi kuku yoktur. Bir orduyu da bir arada
tutan ayn eydir. Bakomutan tm askerleri eit olarak seven bir babadr, bu nedenle de
onlar kendi aralarnda yoldatrlar. Ordu yapsal olarak Kiliseden byle bir dizi gruptan
olumasyla ayrlr. Sz gelii her yzba kendi birliinin Bakomutan ve babasdr; ayn
ekilde her astsubay kendi mangasnn. Kilisede de benzer bir hiyerari kurulmu olduu
dorudur ama ekonomi k olarak onun iinde ayn rol oynamaz; nk sa'ya bireyler
hakknda bir insan komutandan daha fazla bilgi ve koruma atfedilir.
Sanki grup ruhbiliminin temel grngsnn -bireyin grup iindeki zgrlk
yoksunluunun- bir aklamasna gtren doru yoldaymz gibi grnmektedir. Eer
her birey iki ynden byle iddetli bir duygusal bala balysa onun kiiliinde
14

gzlemlenen sapma ve kstlanmay bu ortama yormakta hibir zorluumuz

olmayacaktr.
Panik korku iindeki bir birey yalnzca kendi karn dnmeye balarsa, byle
yapmakla o ana dek tehli keyi kendisine kk gste ren duygusal balarn yok olduuna
tank olur. imdi tehlikeyle karlamada tek bana olduundan kukusuz tehlikenin
daha byk olduunu dnecektir.
Bir gruptaki korkunun endksiyonl a (bulama) devasa boyutlara ulat tartmas bu
szlerle hi de sona ermez. McDougall'n gr tehlike gerekten byk oldu u ve
grubun gl duygusal balar bulunmadnda -rnein bir tiyatroda ya da elence
yerinde bir yangn ktnda koullar gerekleir- duruma tmyle uygun der. ... Bir
bireydeki korku ya bir tehlikenin bykl ya da duygusal balarn (libidinal ykler)
kesintiye uramasyla kkrtlr; ikincisine nevrotik korku ya da anksiyete diyoruz. Tpk
ayn biimde panik de ya ortak tehlik ede bir art yada grubu bir arada tutan duygusal
balarn kayboluu yznden kar ve bu ikinci durum nevrotik ank siyeteye benzer.
nderin u ya da bu biimde yitimi, ona ilikin kuku domas, tehlike ayn kald halde
paniin kmasna neden olur; grup yeleri arasndaki karlkl ba, genellikle ndere
olan bala ayn zamanda yok olur.
Dinsel bir grubun zlmesini gzlemlemek o kadar kolay deildir.
Bir din, kendini sevgi dini diye de adlandrsa, kendisine ait olmayanlara sert ve sevgisiz
olmak zorundadr. Aslnda temelinde her din kucakladklar iin ayn biimde sevginin
dinidir; oysa ona ait olmayanlara kar kyclk ve hogrszlk her dinde doaldr.
Eer gnmzde hogrszlk kendini nceki yzyllara gre o denli iddetli ve kyc
bir biimde gstermiyorsa bundan insan n tavrlarnda bir yumuama olduu sonucunu
pek de karamayz. Bunun nedeni dinsel duygulardaki ve onlara baml libidinal
balardaki yadsnamaz zayflamada aranmaldr. Eer bir baka grup ba dinsel olann
yerini alacak olursa -ki toplumsal ba bunu baaracak gibi grnmektedir- darda
kalanlara ynelik olarak Din Savalar andaki kadar hogrszlk olacaktr; eer
bilimsel grler arasndaki farkllklar gruplar iin benzer bir nem kazanabilse ydi ayn
sonu bu yeni gdlenme iin de yinelenirdi.
VI
DAHA BAKA SORUNLAR VE ALIMA ALANLARI
Schopenhauer'in nl donan kirpiler benz etmesine gre hi kimse komusuna ok fazl a
yaknla katlanamaz. ... Scaklk gereksinimi onlar yeniden bir araya getirirken ikinci
ktlk bir kez daha ortaya kar. Bylece bir dertten tekine bir ileri bir geri gidip
gelirler ta ki en katlanlabilir biimde varolacaklar ortalama bir uzakl kefedinceye
kadar.
Ruhzmlemesinin kantlar, iki insan arasnda bir sre devam eden hemen her yak n
duygusal ilikinin -evlilik, arkadalk, ana babalarla ocuklar arasndaki ilikiler - algdan
15

yalnzca bastrma sonucu kurtulan bir tiksinti ve dmanlk duygular kalnts ierdiini
gstermitir. ... Ayn ey insanlar daha byk gruplar halinde bir araya geldiklerinde de
olur. ... ki komu kasabadan her biri tekinin en kskan rakibidir. ... Yakndan ilikili
rklar birbirlerini bir kol boyu uzakta tutarlar.
Bu dmanlk baka koullarda sevilen insanlara yneldiinde onu duygunun ifte
deerlilii diye tanmlar ve olguyu, belki de fazla mantkl bir tavrla, byle yakn
ilikilerde ortaya kan kar atmalarna pek ok frsat olmasyla aklarz. nsanlarn
ilikide olduklar yabanclara ynelik gizlenmemi antipati ve nefretlerini be nlik-sevgisi narsisizm- ifadesi sayabiliriz.
Ama bir grup olutuunda tm bu hogrszlk geici ya da kalc olarak grup iinde
yok olur. Bir grup oluumu srdke ya da geniledike gruptaki bireyler tekdzeymiler
gibi davranrlar, grubun teki yelerinin garipliklerine hogr gsterirler, kendilerini
onlarla eit sayarlar ve onlardan hibir ayrlk duyumsamazlar. Narsisizmde byle bir
kstlama bizim kuramsal grlerimize gre yalnzca bir etmen tarafndan retilebilir,
dier insanlarla libidinal bir ba tarafndan. Kendine ynelik sevgi tek bir engel tanr:
bakalarn sevmeyi, nesne sev gisini.
Libido kendini byk yaamsal gereksinimlerin doyumuna ilitirir ve kendisine ilk nesne
olarak bu srete bir pay olan kiileri seer.Ve bir btn olarak i nsanln geliiminde
bencillikten zgecilie bir deiim oluturma anlamnda uygarlatrc etmen olarak
yalnzca sevgi rol oynar. Ve bu gerek kadnlar iin, deerli hibir eyi zedelememeyi
ieren zorunluluklaryla kadnlara ynelik cinsel sevgi, gerekse dier erkeklere ynelik,
ortak almadan doan cinsellii bozulmu, yceltilmi ecinsel sevgi iin geerlidir.
Bu nedenle eer gruplarda narsisistik benlik-sevgisi gruplarn dnda ilemeyen
kstlamalara uruyorsa bu, bir grup oluumunun temelinin grup yeleri arasnda yeni tr
libidinal balardan ibaret olduunun gl bir kantdr.
Gruplarda bu trden cinsel amalarn sz konusu olmayaca aktr. Burada, her ne
kadar bu balamda enerjisi daha az olmasa da, zgn hedefle rinden saptrlm sevgi
igdlerinden sz ediyoruz.
VII
ZDELEME
zdeleme, ruhzmlemesi tarafndan baka bir duygusal bir ban en erken ifadesi
olarak bilinir.
Babayla bu zdelemeyle ayn zamanda ya da biraz sonra olan annesine ynelik
olarak balanma [anaklitik] trne uyan gerek bi r nesne-yk gelitirmeye balamtr.
Bu nedenle ocuk o zaman ruhbilimsel olarak farkl iki ba gelitirir: annesine ynelik
dorudan bir cinsel nesne-yk ve babasyla onu kendisine rnek alan bir zdeleme.
kisi bir sre herhangi bir karlkl etkileme ya da giriim olmakszn yan yana var
olurlar. Zihinsel yaamda bir teklemeye doru kar konulmaz bir ilerlemeyle sonunda
bir araya gelirler ve etkileimlerinden normal Oidipus atman doar. ... Libido
16

rgtlenmesinin ilk evresi, oral evrenin bir trevi gibi davranr; orada da zlediimiz
nesne ve dl yeni sindirilir ve bylece de yok edilmi olur. Bildiimiz gibi yamyam bu
noktada kalmtr; dmanlar iin yutucu bir duygusu vardr ve yalnzca sevdii insanlar
yiyip yutar.
zdelemenin duygusal ban en eski ve en zgn tr olduunu renmi olduk;
sklkla, belirtilerin yapland, yani bastrmann bulunduu ve bilind dzeneklerinin
egemen olduu koullarda, nesne seimi geriye, zdelemeye dner - ego nesnenin
niteliklerini kendi zerine alr. Bu zdelemelerde egonun bazen sevilmeyen bazen de
sevilen kiiyi kopya etmesi dikkate deer. Her iki olguda da, zdelemenin yalnzca
ksmi ve son derece kstl bir zdeleme olmas ve yalnzca nesnesi olan kiinin tek bir
izgisini dn almas, bizim iin arpcdr.
Bu kaynaktan rendiklerimiz aadaki gibi zetlenebilir. Birincisi, zdeleme bir
nesneyle duygusal ban balangtaki biimidir; ikincisi, gerileyici bir biimde, deyim
yerindeyse nesnenin egoya ie almyla, libidinal bir nesne bann yerine-geeni haline
gelebilir: ncs, cinsel igd nesnesi olmayan baz baka insanlarla paylalan ortak
bir niteliin her yeni alglannda ortaya kabilir. Bu ortak nitelik ne denli nemliyse bu
ksmi zdeleme o denli baarl olur ve bylece yeni bir ban balangcn temsil
edebilir.
zdeleme sorununu bitirmekten ok uzak olduumuzu ve ruhbilimin "empati" adn
verdii ve baka insanlarn iindeki, doamz gerei bizim egomuza yabanc eyleri
anlamamzda en byk rol oynayan srele kar karya olduumuzu bize syleyebilir.
Geni bir olgu snfnda erkek ecinselliinin douu yledir. Gen bir erkek Oidipus
karmaas anlamnda annesine allmadk derecede uzun sre ve youn biimde
kilitlenmitir. Ama sonunda erinliin bitmesinden sonra annesini baz baka cinsel
nesnelerle deitirme zaman gelmitir. Her ey anszn tersine dner: gen adam
annesini terk etmez, kendini onunla zdeletirir; kendini ona dntrr ve imdi
egosunu onun iin yer deitirebilecei ve annesinden grd sevgi ve zeni
uygulayabilecei nesneler arar.
Nesnenin byle ie almnn bir baka rnei melankolinin (Freud "melankoli" terimini
alkanlkla imdi "depresyon" olarak tanmlanabilecek durumlar iin kullanr.) ilgin nedenleri
arasnda kayda deer olan sevilen bir nesnenin gerek ya da duygusal yitimi bulunan bir
duygulanmn analizi tarafndan salanmtr. Bu olgularn nde gelen nitelii durmak
bilmez bir zeletiri ve ac bir kendine kusur bulmayla birlemi egonun kyc bir kendini
deersizletirilmesidir.
Ama bu melankoliler ... Bize egonun blndn, iki paraya ayrldn, bunlardan
birinin dierine fkelendiini gsterirler. Bu ikinci para ie almla deimi ve yitik
nesneyi ieren paradr.
ocuksu egonun kendine yeterliin keyfini yaad zgn narsisizmin mirass olduunu
sylemitik; giderek evrenin etkileriyle evrenin egoya dayatt ve egonun her zaman
ulaamad istemlerini bir araya getirir; yle ki bir insan kendi e gosuyla doyum
salayamazsa egodan farkllam olan ego lksnden de doyum elde edebilir.
17

(Baka eylerin yannda, kiinin kendini zdeletirdii kiilere ynelik olarak

saldrganln kstlama ve onlar koruyup yardm etme sonucun u dourur. Klan
duygusunun temelinde yatanlar gibi byle zdelemelerin incelenmesi Robertson
Smith'i (Akrabalk ve Evlilik, 1885) bu zdelemelerin [klan yelerinin] ortak bir ze
sahip olduklarn bilmelerine dayand hatta bu nedenle ortak yenmi bir yemek
tarafndan yaratlm olabildii biimindeki artc buluu yapmaya yneltmitir.)
VIII
AIK OLMA VE HPNOZ
Genellikle ocuk be yana geldiinde sona eren ilk evresinde ocuk ilk sevgi nesnesini
ana babasnn birinde ya da tekinde bulmutur ve tm cinsel igdleri doy um
istemleriyle bu nesnede birlemitir. Daha sonra balayan bastrma, ocuu bu ocuksu
cinsel hedeflerin pek oundan vazgemeye zorlar ve geride ana babasyla ilikisinde
derin bir deiiklik brakr.
Bildiimiz gibi erinlikte dorudan cinsel amalara ynelik yeni ve ok gl itkiler oluur.
Onu kendi egomuzun ulamaya abalad ve imdi kendi narsisizmimizi doyurmak iin
bu dolambal yoldan elde edeceimiz mkemmellikler yznden severiz.
Her ak olma olgusunda alakgnlllk, narsisizmin kstlanmas ve kendini yaralama
izgileri ortaya kar; u rneklerde onlar yalnzca iddetlendirilmi olur ve ksnl
istemlerin geri ekilmi olmasnn sonucunda tek balarna bir stnlk iinde kalrlar.
Bu zellikle mutsuz ve doyurulamayan sevgile rde kolaylkla ortaya kar; nk her eye
karn her cinsel doyum her zaman cinsel ar deerlendirmede bir azalmay da ierir.
Egonun nesneye bu, artk soyut bir dnceye yceltilmi bir adanmadan ayrt
edilemeyen adanmasyla ayn zamanda ego lksne ayrlm ilevler tmyle almaz
olur. Bu enin uygulad eletiri sessizdir; nesnenin yapt ve istedii her ey doru ve
kusursuzdur. Nesne uruna yaplan hibir eye vicdan uygulanamaz; sevginin krl
iinde insafszlk, kyclk derecesine ular. Tm durum bir formlde tam olarak
zetlenebilir: Nesne ego lksnn yerine konmutur.
imdi zdeleme ile ak olmann hayranlk ya da klelik" diye betimlenebilecek bu
u geliimleri arasndaki fark kolayca tanmlayabiliriz. Birinci durumda ego kendisini
nesnenin nitelikleriyle zenginletirmi, nesneyi Ferenczi'nin [1909] ifadesiyle
"iealm"tr. kinci durumda ego fakirlemi, kendini nesneye teslim etmi, nesneyi
kendisinin en nemli bileeninin yerine geirmitir. Ancak biraz daha derinlemesine
dnnce bu tr bir zetlemenin aslnda var olmayan kartlatrmalar yaratt ortaya
kar. Ekonomik olarak hibir fakirleme ya da zenginleme sorunu yoktur: hatta u bir
ak olma olgusunu egonun nesneyi ie ald bir durum olarak tanmlamak olasdr.
Ak olmadan hipnoz a doal olarak yalnzca ksa bir adm vardr. kisinin uzlat
noktalar aktr. Sevilen nesneye yneltilenin ayn aciz boyun eme, ayn itaat, ayn
eletiri yoksunluu hipnozcuya da yneltilir. znenin kendi inisiyatifinin ayn kertilmesi
18

grlr. ... Hipnozcu tek nesnedir ve ondan ba ka hi kimseye dikkat edilmez. ...
Hipnotik iliki sevilen birine cinsel doyum hari snrsz bir balanmadr: oysa gerek ak
olma olgusunda bu tr doyum yaln zca geici olarak geride braklr ve daha ileri bir
zamanda olas bir ama olarak geri planda kalr.
nsanlar arasnda bu kalc balar gerekletirenin kesinlikle u amalarna ket vurulmu
cinsel itkiler olduunu grmek ilgintir. Ama bu, onlarn tam doyum elde edememesi
olgusundan kolayca anlalabilir; oysa amalarna ket vurulmam cinsel itkiler cinsel
amaca her ulaldnda enerji dearj sayesinde olaand bir indirgemeye urarlar.
Doyurulduu zaman snmek ksnl (cinsel) sevginin yazgsdr; kalc olabilmesi iin
balangtan itibaren salt sevecen elerle -yani amalarna ket vurulmu elerle
kartrlmal ya da kendisi bu trden bir deiime uramaldr.
Gruplarn ya da en azndan buraya kadar sz edilen gruplarn -yani bir nderi olan ve
ok fazla rgtlenme araclyla ikincil olarak bir bireyin z elliklerini edinememi
gruplarn- libidinal yaplar iin bir denklem verebilecek bir konumdayz. Bu tr bir
birincil grup bir ve ayn nesneyi ego lklerinin yerine geirmi ve bunun sonucunda
kendilerini birbirlerinin egolarnda birbirleriyle zdeletirmi bireyler topluluudur.
IX
SR GDS
Baz zellikleri ... tm bu ve be nzeri, Le Bon'da o denli etkileyici biimde tanmlandn
grdmz zellikler, yabanllarda ve ocuklarda grsek armayacamz bir zihinsel
etkinlik evresine gerilemenin kusursuz bir tablosunu sergilerler. Bu tr bir gerileme
zellikle yaygn gruplarn temel niteliidir oysa grm olduumuz gibi rgtl ve yapay
gruplarda byk lde de netlenebilir.
Bylece, bir bireyin zel duygusal itkilerinin ve entelektel eylemlerinin kendi balarna
herhangi bir ey yapabilmek iin ok z ayf ve bunun iin grubun dier iyelerinde benzer
bir biimde yinelenerek pekitirilmeye tmyle baml olduklar bir durumun izlenimini
ediniriz.
Trotter gruplarda ortaya kt betimlenen z ihinsel grngleri insanlarda da tpk dier
hayvan trlerindeki gibi doutan var olan bir sr igdsnden tretir. Biyolojik olarak
der, bu sr halinde olu ok hcrelilie benzer ve sanki onun bir devamdr. ... Birey
yalnzsa kendini eksik hisseder. Kk ocuklarn gsterdii korku zaten bu sr
igdsnn bir davurumu gibidir. Srye kartlk ondan ayrlmak gibidir; bu nedenle
de endieyle ondan kanlr. Ama sr yeni ya da allmadk olan her eyden uzaklar.
Sr igds birincil bir ey gibidir: something which cannot be split up.
Trotter zn ko ruma, beslenme, cinsellik ve sr igds gibi birincil sayd
igdlerin listesini verir. ... Sululuk ve grev duygular sr halinde yaayan bir
hayvann garip mlkleridir. ... Konuma, nemini, sr de karlkl anlamay
kolaylatrmasna borludur ve bireylerin birbirleriyle zdelemeleri byk lde ona
dayanr.

19

Trotter sr igdsnn izini geriye doru srmek iin hibir gereksinim duymaz nk
onu birincil ve daha fazla indirgenemez, olarak niteler.
Ama Trotter'n sunumu bir grupta nderin roln ok az hesaba katt iin dierlerinden
biraz daha adil bir kar ka aktr; oysa biz daha ok kart dnceye, nder gz
ard edildiinde grubun doasn kavramann olanaksz olduu grne eilimliyiz. Sr
igds nder iin hi yer brakmaz; nder neredeyse rastlantsal olarak srnn iine
frlatlmtr; bu igdden bir Tanr gereksinimine gtren hibir yolu da iz lemez; sr,
obanszdr. Ama bunun yannda Trotter'n sunumu ruhbili msel olarak zayflatlabilir;
yani, sr igdsnn indirgenemez olmad, kendini koruma ve cinsel igdlerle ayn
anlamda birincil olmad her durumda olas klnabilir.
ocuun yalnzken ki korkusu rasgele bir sr yesinin grnmesiyle yatmaz; tersine
bu trden bir yabancnn yaklamyla ortaya kar. O halde ocuklarda uzun bir sre
sr igds ya da grup duygusu doasnda hibir ey gzlemlenemez . ... Bylece
ocuk gruhu arasnda, daha sonra okulda daha da gelien bir topluluk ya da grup
duygusu geliir. Bu tepki oluumunun ilk istemi adalet, herkese eit davranlmasdr. ...
Yalnzca bir arkc ya da piyanistin ev resini gsterisinden sonra sarm tm de
hararetlice duyarl bir biimde sevgi dolu bir kad nlar ve kzlar grubunu dnmemiz
yeterlidir. Her birinin dierini kskanmas kesinlikle ok kolay olurdu ama saylar ve
bunun sonucunda aklarnn amacna ulamalarnn olanakszl karsnda ondan
vazgeerler ve birbirlerinin salarn yolacak yerde birlemi bir grup gibi davranrlar,
olayn kahramanna ortak eylemlerle tapnrlar ve belki de onun uuan salarn
paylamann honutluunu yaarlard. Balangta rakip olanlar ayn nesneye duyduklar
benzer sevgiyle birbirleriyle zdelemeyi baarmlardr.
Toplumda sonradan ... grup ruhu vb. halinde ortaya kan ey balangta kskanlk
olan eyden treyiini yalanlamaz. Hi kimse kendini ne karmay istememeli, herkes
ayn olmal ve ayn eye sahip olmaldr. Sosyal adalet, kendimizde pek ok, eyi
bakalarnn da onlarla ilgisi olmayabilece i ya da onlar isteyemeyebilecei iin
yadsmaktr. Bu eitlik istemi toplumsal vicdan n ve grev duygusunun k kdr. ... Eer
bir kadnn ocuu lmse tekinin de canl bir ocuu olmamaldr. Acl anne bu istekle
tannr.
Toplumsal duygu nce dmanca bir duygu olan eyin zdeleme doasnda pozitif
olarak renklendirilmi bir baa dntrlmesine dayanr. ... Ancak unutmayalm ki bir
grupta eitlik istemi yalnzca onun yel erine uyar nderine deil. Tm yeler birbirleriyle
eit olmaldr ama tm bir kii tarafndan ynetilmek ister. ... O zaman Trottern
insann bir sr hayvan olduu szcn, onun daha ok bi r horda (Gebe yaayan
insan topluluu. Szck ngilizceye Trke ordu, orda szcklerinde n gemi) hayvan,
bir efin ynettii bir kabilede tek bir yaratk olduu biiminde deitirmeye kalkalm.

20

X
GRUP VE LKSEL HORDA
Dinin, ahlakn ve toplumsal rgtlenmenin balangcn barndran totemizmin
gelimesinin efin iddetle ldrlmesi ve babasal hordann erkek kardeler topluluuna
dnmesiyle ilikili olduunu gstermeye almtm. Kukusuz bu yalnzca bir
hipotezdir.
nsan gruplar bir kez daha eit yoldalardan oluan bir topluluk arasnda stn gl bir
birey biimindeki tandk tabloyu, bizim ilksel horda dncemizi de kapsayan bir tabloyu
sergiler.
Grup bize ilksel hordann bir yeniden canlan gibi grnr.
Bugn bile bir grubun yeleri, nderleri tarafndan eit olarak ve adil biimde sevildikleri
yanlsamasna gereksinim duyarlar ama nderin ken disi baka hi kimsenin sevgisine
gereksinim duymaz; buyurgan bir doada mutlak biimde narsisistik, z-gvenli ve
bamszdr.
Hordann ilksel babas henz tanrlatrlma ile daha sonra olduu gibi lmsz deildi. ...
nsan tek bir olaslk imgeleyebilir: ilksel baba, oullarnn dorudan cinsel itkil erini
doyurmalarn engellemiti; onlar yoksunlua ve bunun sonucunda cinsel hedefin e ket
vurulmu itkilerinden doabilen duygusal balara zorlamt. Denebilir ki onlar grup
ruhuna zorlamt. insel kskanl ve hogrszl, son tahlilde grup ruhunun
nedenleri haline gelmiti.
Kim onun izleyicisi haline gelirse cinsel doyum olasln da ediniyordu ve bu ekilde
kendisine grup ruhunun koullarndan k yolu da sunuluy ordu.
Ama bu basit olarak tm oullarn ilksel babann onlara eit olarak eziyet ettiini ve
onlardan eit olarak korktuunu bildii ilksel hordada olanlarn lksel bir
rneklenmesidir. zerine tm toplumsal grevl erin ina edildii bu ayn yeniden kalba
dkme, insan toplumunun bir sonraki biiminde, totemik klanda da vardr. Doal bir grup
oluumu olarak ailenin tahrip edilmez gc, babann eit sevgisi biimindeki gerekli
varsaymn ailede gerek bir uygulama bulabilecei olgusunda yatar.
Hipnozcu denein kendi istencini gasp edecek gizemli bir gce sahip olduunu ne srer
ya da (ki bu da ayn eydir) denek onun byle bir gc olduuna inanr. Bu gizemli g
(ki imdi bile popler olarak hayvansal manyetizma diye tanmlanmaktadr) ilkel
insanlarn tabunun kayna olarak grd gcn, krallardan ve reislerden yaylan ve
onlara yaklamay tehlikeli klan gcn (mana) aynsdr. O zaman hipnozcunun bu gce
sahip olduu varsaylr; peki bu gc nasl sergiler? Denee gzlerinin iine bakmasn
syleyerek; en tipik hipnotiz e etme yntemi bakdr. Ama ilkel insanlar iin de tehlikeli
ve dayanlmaz olan reisin grnmdr; tpk daha sonra lmlle r iin Tanrnn olduu
gibi.

21

Grubun nderi hala korkulan ilksel babadr; grup hala snfsz gle ynetilmek ister;
otorite iin u derecede bi r tutkusu vardr. ... lksel baba, ego lk s yerine egoyu
yneten grup lksdr. Hipnoz,iki kiilik bir grup olarak betimlenmeyi hak eder.

XI
EGO'DA FARKLILATIRICI BR AAMA
Bu mucizeyi bireyin kendi ego lksn terk etmesi ve onun yerine nderde bedenleen
grup lksn geirmesi diye yorumlamtk. Ve dzeltme adna bu mucizenin her
olguda eit lde byk olmadn eklememiz gerekir. ... ego sklkla erken narsisistik
kendinden honutluunu korumutur. nderin seimi bu koul tarafndan ok
kolaylatrlr.
Dlerde ve nevrozlarda bylece dtalanan ey kabul edilmek iin kapnn alnmas yine
de direnlerle engellenmesidir; uyanklk yaammzda ise bastrlm olann direnleri
aldatmasna izin vermek ve hazzmz arttrmak zere onu, geici olarak, egomuzun iine
almak iin zel hileler kullandrtrz. Espriler ve mizah ve bir lye kadar genel olarak
gln bu adan ele alnabilir.
Tm vazgemelerde v e egoya uygulanan t m kstlamalarda yasan periyodik olarak
bozulmas kuraldr; aslnda bu, kkende yasayla salanan arlklardan baka bir ey
olmayan ve neeli niteliklerini getirdikleri serbest brakmaya borlu olan festivaller
kurumunda gsterilebilir. Romallarn Saturnalia's ve bizim ada karnavallarmz bu
temel nitelik asndan ilkel insanlarn genellikle her tr sefahat ve baka zamanlarda en
kutsal olan, emirlerin inenmesiyle sonlanan festivalleriyle uyum iindedir.
Ego iinde bir ey ego lksyle rtrse her zaman bir zafer duygusu bulunur.
Sululuk duygusu ise (ayn zamanda aalk duygusu da) ego ile ego lks arasnda bir
gerilimin ifadesi olarak anlalabilir.
Mizalarnn rengi periyodik olarak ar bir depresyondan bir tr ara dnemden geerek
cokulu bir iyilik haline salnan insanlar olduu iyi bilinir. ... Bu dnemsel depresyonun
tipik olgularnda tetikleyici isel gdler asndan bu hastalarda dierlerinden daha fazla
ya da daha baka hibir ey bulunmaz.
Ego lkleri nceden egolarn zeli bir katlkla ynettikten sonra geici olarak egolarnn
iinde eriyor olabilir.
Ak olana devam edelim: Ego zmlememiz temelinde mani olgularnda ego ve ego
lksnn birbirine kaynatndan, bylece de ki inin bir zafer ve z-doyum duygusu
iinde, hibir zeletiri tarafndan rahatsz edilmeden ket vurmalarnn bakalarna aldr
etme duygularnn ve kendini sulamalarnn yok olmasnn tadn karabildiinden kuku
duyulamaz. Bu denli ak olmamakla birlikte, ok olasdr ki melankoliin zavalll da
egosunun iki esinin rasnda keskin bir atmann, lknn, bir duyarllk arlyla,
durup dinlenmeksizin aalk sanrlar ve kendini aalama iinde egoyu lanetlemesini
sergiledii bir atmann ifadesidir.
22

te yandan tetikleyici nedenin aka bir neden bilimsel rol oy nad melankoliler de
vardr. Bunlar, lm ya da libidonun nesneden geri ekilmesini gerektiren koullar
sonucu, sevilen bir nesnenin yitiminden sonra ortaya kan melankolilerdir.

XII
SONSZ
Egonun bir nesneyle zdelemesiyle ego lksnn bir nesneyle yer deitirmesi
arasndaki ayrm incelemeye baladmz iki yapay grupta, ordu ile Hristiyan Kilisesinde
ilgin bir anlatm bulur.
Bir askerin,kendini eitleriyle zdeletir ve egolarnn bu topluluundan yoldaln
gerektirdii karlkl yardm ve malvarlklarn paylama gerekliliini tretirken, stn,
yani aslnda ordu nderini, lk olarak ald aktr.
Katolik Kilisesinde durum farkldr. Her Hristiyan say lks olarak sever ve k endini
tm dier Hristiyanlarla zdeleme bayla birlemi hisseder.
lksel hordann babas daha sonra dnyann yaratcsna yceltildi ve bu doruydu nk
ilk grubu oluturan tm oullar o retmiti. O, her birinin nce korkulan ve sayg
duyulan bir lksyd; daha sonra tabu dncesine ynelten bir olgu. Bu pek ok birey
sonunda birletiler onu ldrdler ve paralara ayrdlar. Yenenlerin hibiri onun yerini
alamad ya da biri bunu yaptnda savalar yenilendi ta ki tmnn babalar nn
kaltndan vazgemeleri gerektiini anlayncaya kadar. Ondan sonra erkek kardelerin
totemik toplumunu kurdular; tm eit haklarla ve cinayetin ansn koruyan ve onaran
totem yasaklaryla birletiler. Ama elde edilmi olan eyden doyumsuzluk srd ve yeni
geliimlerin kaynan oluturdu. Bu erkek kardeler grubunda birlemi olan kiiler
olaylarn eski biimini ye ni bir dzeyde yeniden canlandrma noktasna geldiler. Erkek bir
kez daha bir ailenin bakan oldu ve babasz dnemde kurulmu olan kadnerkilliin
yetkilerini ortadan kaldrd. Buna bir telafi olarak baba, ilksel hordann babasnn
rneine uygun olarak, rahipleri annenin korunmas iin idi edilmi anne tanrlarn
tand. Bylece yeni aile eskinin yalnzca bir glgesiydi; pek ok baba vard ve her biri
dierlerinin haklar tarafndan kstlanmt.
Kahramanlk mitini icat etti. Kahraman kendi ba na babay ldren adamd -mitte hala
totemik bir canavar olarak ortaya kan babay.
Ama Rank'n gzlemledii gibi masallar reddedilmi olgunun ak izlerini korumutur.
nk masallarda sklkla baz g ileri baarmas gereken kahramann (genellikle en
kk oul ve de hi de seyrek olmayarak kendini baba vekiline aptal, yani zararsz
olarak sunan oul) grevini ancak arlar ya da karncalar gibi bir sr kk hayvann
yardmyla gerekletirdiini grrz.
O halde mit, bireyin grup ruhbiliminden doduu basamaktr. lk mit kesinlikle
ruhbilimsel kahraman mitidir; aklayc doa miti ok daha so nra ortaya ksa gerektir.
23

Kahramanlk mitinin yalan kahramann tanrlatrlmasyla dorua ular. Belki de

tanrlam kahraman Baba Tanrdan daha nce geliyordur ve ilksel babann bir rahip
olarak geri dnnn habercisi olmu olabilir. O halde tanrlar dizisi zamandizinsel
olarak yledir: Ana Tanra - Kahraman - Baba Tanr. Ama ancak asla unutulmayan
ilksel babann kalkndrlmasyla tanr, onda bugn hala ayrt ettiimiz zellikleri edinir.
Bir ocuun ana babasna ve kendisine bakanlara yne lttii tm duygular ocuun cinsel
itkilerine anlatm kazandran isteklere kolayca gei yapar. ocuk, sevgisinin bu
nesnelerinden bildii tm duygu belirtilerini bekler; onlar pmek, onlara dokunmak ve
bakmak ister; onlarn cinsel organlarn grmek ve en gizli bo altm ilevlerini
gerekletirirlerken onlarla birlikte olmak ilgi ekicidir. ... ocukluk kalntlarnn daha
sonraki zmsel aratrlmas kadar dorudan gzlemler de nazik ve kskana
duygularla cinsel niyetlerin tam bir i ie ge ii konusunda hibir kukuya yer brakmaz
ve bize ocuun sevdii kiiyi nasl da kkten bir yolla henz uy gun biimde
merkezilememi cinsel eilimlerinin nesnesi yaptn gsterir.
Bu amalarla ket vurulmu cinsel igdler ket vurulmam olanlar zerinde byk bir
ilevsel avantaja sahiptir., Gerekten tam doyum ol anaklar bulunmadndan kalc
balar yaratmaya zel olarak uyum salamlardr; oysa dorudan cinsel olan igdler
her doyurulduklarnda bir enerji yitimine urarlar ve cinsel libidonun ye ni bir birikimiyle
yenilenmeyi beklemeleri gerekir ki bu arada nesne deimi olabilir.
Pfister, ... gl bir dinsel ban bile ateli bir cinsel heyecana dnebildiinin son
derece ak ama kesinlikle tek olmayan bir rne ini verir. te yandan kendileri k sa
mrl olan dorudan cinsel itkilerin kalc ve salt sevecen bir baa dnmesi ok
olaandr ve tutkulu bi r ak evliliinin salamlamas byk lde bu srece dayal dr.
Amalarna ket vurulmu cinsel itkilerin, isel ve dsal engeller cinsel amalar
ulalamaz kldnda dorudan cinsel itkilerden doduunu iitmek doal olarak bizi
artmazd. ... lksel hordann babasnn cinsel hogrszl nedeniyle tm oullarn
yoksunlua, bylece de amalarna ket vurulmu balara zorladn varsaymtk; oysa
kendisinin cinsel honutluk zgrln korumu ve bu yolla da basz kalmt. Bir
grubun bal olduu balarn tm amalarna ket vurulmu igdler niteliindedir.
Ailenin geliim tarihinde de cinsel sevginin grup ilikileri (grup evlilikleri) var; olmutur,
ama daha nemli cinsel sevgi ego iin neden nemli hale geldi ve ne denli ak olma
niteliini kazandysa o denli ivedilikle cinsel organ amacnn dayatt gibi iki kiiyle snrl
olmay gerektirmitir. okeli eilimler, birbirini izleyen deien nesnelerle doyum
bulmakla yetinmek zorunda kalmtr.
Cinsel doyum amacyla bir araya gelen iki kii, yalnzl aradklar srece sr
igdsne, grup duygusuna kar bir gsteri yapyorlardr. Ne denli ak iindeyseler o
denli tam olarak birbirleriyle yetinirler. Grubun etkisini reddetmeleri bir utan duygusu
biiminde ifade edilir. Cinsel nesne seiminin bir grup ba tarafndan saldrya
uramamas iin en u dzey de iddet ieren kskanlk duygulan davet edilir. Bir sevgi
ilikisinin duygusal yani kiisel etmeni yerini tmyle ksnl etmene brakmadka ya da

24

bir cinsel alemde olduu grup iinde ezamanl olarak cinsel ilikide bulunulmadka iki
insan iin bakalarnn nnde cinsel ilikide bulunmak olanakszdr.
Ak olmann erkeklerle kadnlar arasndaki cinsel ilikilerde kendini ancak ge olarak
gsterdiine ilikin pek ok gsterge bulunmaktadr, bu yzden cinsel sevgiyle grup
balar arasndaki kartlk da ge bir gelimedir. ... Baba ldrmeye tepkilerden bir
tanesi totemik d evliliin kurulmas, ocukluktan beri duyarl bir biimde sevilmi aile
iindeki kadnlarla herhangi bir cinsel ilikinin yasaklanmasdr. Bu yolla bir erkein
sevecen ve ksnl duygular arasnda bugn bile erotik ya amnda hkm sren bir snr
izilmitir. Bu d evliliin bir sonucu olarak erke klerin ksnl gereksinmelerinin yabanc
ve sevilmeyen kadnlarla doyurulmas zorunlu olmutur.
Ecinsel sevgi, ket vurulmam cinsel itkiler biimini al sa bile, grup balaryla ok daha
uyumlu gibi grnmektedir - aklamas bizi uzaklara gtrecek olan dikkate deer bir
olgu.
Bu, bir nevrozun, kurbann asosyal hale getirmesi ve onu olaan grup
rgtlenmelerinden uzaklatrmas olgusunu aklar. ... Gnmzn uygar dnyasndan
dinsel yanlsamalarn yok olmu olmasna zlmeyenler bile onlarn gl olduklar
srece kendileri sayesinde birbirine bal olanlara nevroz a kar en gl savunmay
salam olduunu teslim edeceklerdir. nsanlar mistik-dinsel ya da felsefi-dinsel
mezheplere ve topluluklara balayan balarn her tr nevrozun hileli saaltmlarnn
ifadesi olduunu duyumsamak da zor deildir. Tm bunlar dorudan cinsel itkiler ile
amalar ketlenmi olanlar arasndaki ztlkla ilikilidir.
Ak olma, dorudan cinsel itkilerle amalarna ket vurulmu cinsel itkilerin ezamanl var
oluuna dayanr ve burada nesne, znenin narsisistik ego libidosunun bir ksmn kendine
eker. inde yalnzca ego ve nesneye yer olan bir durumdur.
Hipnoz, iki insanla snrl olmak asndan ak olmaya benzer ama tmyle amalaryla
ket vurulmu cinsel itkilere dayanr ve nesneyi ego lksnn yerine koyar.
Grup, bu sreci oaltr; hipnozla onu bir arada tutan igdlerin do as ve ego
lksnn yerine nesnenin geirilmesi bakmlarndan uzlar ama buna baka bireylerle
zdelemeyi ekler ki bu balangta belki de nesneyle ayn iliki iinde olmakla mmkn
olmutur.
Nevroz bu dizinin dnda kalr. O da insan libidosunun geliiminde bir gariplie
dorudan cinsel ileyin, iki kez yinelenen balatlmas ve araya giren bir gizlilik dnemidayanr. ... Ne zaman dorudan cinsel igdlerden amalarna ket vurulmu cinsel
igdlere ilerleme tmyle baarl olmazsa nevroz kendini gsterir ve bu gelimeden
getikten sonra egoya kabul edilen igd kesimleriyle . bastrlm bilindndan frlayp
-teki tmyle bastrlm igdsel itkilerin yapt gibi- dorudan doyum salamaya
abalayan igd kesimleri arasnda bir almay temsil eder.

25

BR YANILSAMANIN GELECE
(1927)
I
Terim olarak insan yaamnn kendini hayvan konumunun stne kard ve vahi
hayvanlarn yaamndan ayrt tm ynleri k astettiim insan uygarl -ve de kltr ile
uygarlk arasnda bir ayrm kmserim- bildiimiz gibi, gzlemciye i ki cephe sunar. Bir
yanda insanlarn, doann glerini kontrol etmek ve insan gereksinimlerinin doyumu iin
onun zenginliklerini elde etmek amacyla edindikleri tm bilgi ve yetene kler, te yanda
insanlarn ilikilerini birbirlerine uydurmak ve zellikle de salanabilir zenginliklerin
dalm iin gerekli tm dzenlemeler. Uygarln iki eilimi birbirinden bamsz
deildir: ilk olarak insanlarn karlkl ilikileri var olan zenginliin olas kld igdsel
doyum miktarndan derinlemesine etkilendii iin; ikinci olarak bir dieri ile iliki iindeki
tek bir insan, o kii kendisinin yeteneini alma iin kullanr ya da onu bir cinsel nesne
olarak seerse, onun zenginlii haline geldii iin; nc olarak da her ne kadar
uygarlk evrensel insan ilgisinin bi r nesnesiyse de, her birey aslnda uygarln bir
dman olduu iin. nsanlarn yaltlm olarak yaayabilmeleri pek az mmkn olduu
halde, uygarln, toplumsal yaam olas klmak iin, kendilerinden bekledii zverilerin
onlara ok ar bir yk gibi gelmesi kayda deer. Bylece uygarlk bireye kar korunmak
zorundadr ve onun dzenle meleri, kurumlar ve komutlar bu greve yneliktir. Yalnzca
zenginliin belli bir dalmn salamay deil bu dalm korumay da amalarlar;
aslnda doann fethine ve zenginliin retilmesine katkda bulunan her eyi insanlarn
dmanca itkilerine kar korumak zorundadrlar. nsan yaratclar kolayca tahrip
edilebilir ve onlar ina etmi olan bilim ve teknoloji onlarn yok edilmesi iin de
kullanlabilir.
Belirleyici soru, insanlarn zorunlu olarak kalacak olan zverilerle uzlaabilmeleri ve onlar
iin bir telafi salamalar amacyla insanlara dayatlan igdsel zverilerin yknn
azaltlp azaltlamayaca ve azaltlacaksa bunun ne lde olabileceidir. Uygarlk iinde
baskdan vazgemek, kitleyi bir aznlk tarafndan kontrol etmemek kadar olanakszdr.
Kitleler tembel ve eitimsiz olduu iin igdsel zveriyi hi sevmezler; bunun
kanlmaz olduu savyla da yetinmezler ve onlar oluturan bireyler disiplinsizliklerini
zgr brakma konusunda birbirlerini desteklerler. Ancak rnek oluturabilen ve kitlelerin
nderleri olarak tandklar bireyler araclyla grevi yerine getirmeye ikna edilebilir ve
uygarln var oluunun dayand zveriler gerekletirilebilir. ... Ama etkilerini
yitirmemek iin kitlenin kendini onlara adadndan daha ok onlar kitleye kendilerini
adarlarsa tehlike vardr ve bu yzden gc ellerinin altnda bulundurarak kitleden
bamsz olmalar gerekli gibidir. Ksaca sylemek gerekirse, uygarln dzenlemelerinin
ancak belirli derecede baskyla srdrlebilmesi olgusundan sorumlu iki yaygn nitelik
vardr: insanlarn kendiliinden almaya hevesli olmamas ve onlarn tutkularna kart
szlerin hibir ie yaramamas.
Gelecek kuaklarn eiticisi olarak davranacak stn, hedefinden sapmayan ve kar
gzetmeyen ok sayda nderin nereden gelecei sorulabilir ve bu ni yetler
gerekletirilmeden nce uygulanmas gereken muazzam bask miktarn dnmek
irkilticidir.

26

II
Her uygarln bir alma zorlantsna ve igdden vazgemeye dayal olduunun, bu
nedenle de kanlmaz olarak bu istemlerin etkiledii kiilerin kartln kkrttnn
ayrmsanmasyla uygarln temelde ya da yalnzca zenginliin kendisinden ve onu elde
etme yollarndan ve dalmnn dzenlenmesinden ibaret olamayaca ortaya kmtr;
nk bu eyler uygarln katlanlarnn rekabetiliinin ve ykc tutkusunun tehdidi
altndadr.
Tek tip bir terminoloji uruna bir igdnn doyurulamamas olgusunu engellenme, bu
engellenmeyi oluturan dzenlemeyi "yasaklama" ve yasaklamayla oluan durumu da
"yoksunluk" diye tan mlayacaz. ... En eskisi birincisidir; gruplar kuran yasaklamalarla
uygarlk insan balangtaki hayvan koularndan uzaklatrmaya balamt. aknlk
iinde bu yasaklamalarn hala ilerlikte olduunu ve hala uygarlk dmanlnn
ekirdeini oluturduunu grrz.Yasaklarn altnda strap eken igdsel istekler her
ocukla birlikte yeniden doar; bu engellenmelere zaten toplumd davranla tepki
veren bir grup insan vardr: nevrotikler. Bu igdsel istekler arasnda ensest,
yamyamlk ve ldrme tutkusu bulunur.
Bu en eski igdsel istek lere kar uygarln tutumu da hibir biimde tekdze deildir.
Yalnzca yamyamlk evrensel olarak yasaklanm gibidir ve tmyle stesi nden
gelinmitir. Ensest isteklerinin gc, ona kar yasaklarn arkasnda hala fark edilebilir ve
belli koullarda ldrme hala uygulanr hatta aslnda uygarlmz tarafndan emredilir.
nmzde uzanan kltrel geli mede bugn tmyle izin verilebilir olan daha baka
isteklerin imdi yamyamln olduu kadar kabul grmez hale gelmesi pekala olasdr.
nsan geliiminin seyrine uygun olarak d sal bask iselletirilmitir; nk zel bir
zihinsel e, super-ego, onun yerini al r ve iinde onun komutlarn bulundurur. ...
Super-egonun bu glenii ruhbilimsel alanda en deerli kltrel zenginliktir. Onun
iinde yer ald kiiler uygarln dman olmaktan kp onun onun tatlar haline
gelirler. ... Szn ettiim en eski kltrel i stemler asndan iselletirme, nevrotiklerin
ho olmayan istisnasn hesaba katmazsak, ok kapsaml biimde baarlmtr. Ama
baka igdsel istemlere dnecek olursak durum de iir. Burada aknlk ve ilgiyle
insanlarn ounluunun bu noktalardaki kltrel yasaklamaya yalnzca d basknn
etkisi altnda -yani yalnzca bask kendini duyumsatabildiinde ve ondan korkulduu
srece- uyduunu gzlemleriz. ... Cinayet ya da ensestten bucak bucak kaan ama par a
hrsndan, saldrgan tutkularndan ya da cinsel ksnllklerinden duyduklar doyumu
yadsmayan ve bu yzden cezasz kaldklar srece baka insanlar yalanlar,
sahtekarlklar ve iftiralaryla incitmekte duraksamayan saysz insan vardr ve bu hi
kukusuz uygarln pek ok a boyunca byle olagelmitir.
Eer bir kltr, katlanlarnn bir kesiminin doyumunun bir dier olaslkla da daha byk
kesiminin basklanmasyla saland bir noktadan teye gidemiyorsa -ki gnmz
kltrlerinin tmnde durum budur- basklanan insanlarn var oluunu almalaryla
olas kldklar ama zenginliinden ok kk bir pay aldklar kltre iddetli bir
dmanlk gelitirmeleri anlalr bir durumdur. Bylesi koullarda basklanm insanlar
arasnda kltrel yasaklamalarn bir iselletirilmesi beklenmemelidir. Tersine,
yasaklamalar tanmaya hazr deildirler, kltrn kendisini tahrip etmeye, hatta bunu
olaslkla kltrn dayand postulatlar da ortadan kaldrarak yapmaya niyetlenirler. Bu
27

snflarn uygarla dmanlklar o denli aktr ki geimini daha iyi salayan toplumsal
katmanlara ynelik daha gizli dmanln gzden kamasna neden olur.
lknn, kltrn katlmclarna sunduu doyum narsisistik trdendir; katlmclarn
daha nce baaryla gerekletirilmi olanla gurur duymalarna dayanr. Bu doyumu,
tamamlamak farkl baarlar hedeflemi ve farkl lkler gelitirmi baka kltrlerle bir
kyaslamay gerektirir. Bu farkllklarn gcne dayanarak her kltr geri kalanlar
kmseme hakkn kendinde grr. Bu yolla kltrel lkler, farkl kltrel birimler
arasnda, en ak olarak uluslar olgusunda grld zere, bir uyumazlk ve dmanlk
kayna olurlar.
Kltrel lk tarafndan salanan narsisistik doyum kltrel birim iinde k ltre
dmanlkla savamda baarl olan gler arasndadr. ... nk kltrn dndaki
insanlar kmseme hakk bu insanlara kendi birimleri iinde ac sn ektikleri
yanllklar asndan bir telafi salar.
III
Bir araya gelmemiz ve baka eyler arasnda bizim toplumsal yaammz olas klmaya
da niyetlenen uygarl yaratmamz kesinlikle doann bizi korkuttuu bu tehlikeler
yzndendir.
lk admla olduka byk bir kazan elde edilir: doann insanlatrlmas. Kiiliksiz gler
ve yazglara yaklalamaz; sonsuza dek uzak kalrlar. Ama eer elerin bizim kendi
ruhlarmzda olduu gibi iddetle sren tutkular varsa, eer lm kendiliinden bir ey
deil de kt bir istenin iddet eylemiyse, eer doann her yerinde evremi zde kendi
toplumumuzdan bi ldiimiz Yaratklar varsa, o zaman rahat bir sol uk alabilir, tekinsizliin
iinde kendimizi evimizde gibi hissedebilir ve anlamsz anksiyetemizle ruhsal yntemlerle
baa kabiliriz. Belki hala savunmaszz ama artk umarszca fel olmamzdr hi
deilse tepki verebiliriz. Aslnda belki de savunmasz bile deilizdir. Dardaki bu dehetli
stn insanlara kendi toplumumuzda uyguladmz yntemlerin aynsn kullanabiliriz;
onlardan kibarca istemeye, onlar yattrmaya, onlara rvet vermeye uraabilir ve
onlar bu ekilde etkileyerek glerinin bir kesiminden yoksun brakabiliriz. Doal bilimin
ruhbilimle bylesi bir yer deitirmesi yalnzca ivedi rahatlama salamakla kalmaz
duruma egemen olman n daha ileri yollarn da gsterir.
Bu durumda yeni hibir ey yoktur. Onun aslnda sadece devam olduu ocuksu bir ilk
rnei vardr. nk daha nce bir kez insan kendini benzer bir aresizlik durumunda
bulmutur: kk bir ocuk ol arak ana babasnn karsnda.
Ayn biimde bir insan doann glerini basite eitleriyle olduu gibi iliki kurabilecei
kiilere dntrmez -bu, o glerin kendisinde b rakt ar gl izlenime hakszlk
olurdu- onlara bir babann niteliklerini verir. Onlar tanrlara dntrr.
Tanrlar l grevlerini srdrmlerdir: onlar, doann dehetlerini arndrmal,
insanlar yazgnn acmaszl karsnda, zellikle de lmde gsterildii gibi avutmal ve
uygar bir yaamn genelde onlara dayatt aclar ve yoksunluklar telafi etmelidirler.

28

imdi uygarln eksikliklerini ve ktlklerini dengelemek, insanlarn birlikte yaamalar

srasnda birbirlerine ektirdikleri aclar dindirmek ve uygarln insanlarn bu denli
yetersiz biimde uy duu beklentilerinin doyurulmas n gzetmek tanrlarn grevi haine
gelmiti. Bu beklentilerin kendileri de ilahi bir kkene balanmlard; insan toplumunun
tesine ykseltilmi ler ve doaya ye evrene yaygnlatrlmlard.
Ve bylece insann aresizliini katlanlabilir klma gereksiniminden doan ve kendisini n
ve de insanln ocukluunun aresizliinin anlarnn malzemesinden in a edilen bir
dnceler stoku yaratlr. Bu, dncelere sahip olmann onu iki y nden koruduu
aktr doann ve yazgnn tehlikelerine kar ve de bizzat insan toplumunun tehdit ettii
zedelenmelere kar. te konunun ana fikri budur. Bu dnyada olan her ey, yollarn
ve yan yollarn izlemek zor olsa da sonunda her ey iin en iyisini buyuran yani onu
bizim iin zevkli hale getiren- bizden stn bir zekan n niyetlerinin bir ifadesidir. Her
birimizin zerinde, yalnzca grnrde acmasz ve bizim doann ar gl ve
tayrekli glerinin elinde oyuncak olup ac ekmemize izin vermeyecek cmert bir
Tanr vardr. lmn kendisi bir yok olu, bir inorganik yaamszla geri dn deil
daha stn bir gelimenin nnde uzand yeni bir var olutur. Sonunda tm iy iler
dllendirilecek ve tm ktler cezalandrlacaktr, eer gerekten bu yaam biiminde
olmasa bile lmden sonra balayan daha sonraki var olu larda. Bu yolla yaamn tm
dehetleri, aclar ve zorluklar gdkletirilmeye allr.
Ve imdi soru ortaya kar: ruhbilimin nda bu dnceler nedir? Tadklar saygnl
nereden tretmilerdir? Ve rkek bir adm atmak gerekirse, onlarn gerek deerleri
nedir?
IV
Dinsel dncelerin uygarln, tm teki baarlarnn da sahip olduu gereksinimden
doduunu gstermeye altm: kiinin kendisini doann ezici derecede stn gcne
kar korumas gereksiniminden. Buna ikinci bir gd eklenmitir - uygarln kendisini
ac verici bir biimde duyumsatan eksiklik lerini dzeltmek. Dahas, uygarln bu
dnceleri bireye verdiini sylemek zellikle dorudur nk insan onlar hazr olarak
bulur; bu dnceler ona hazr olarak sunulur, zaten kendi bana onlar kefedemezdi.
Doann insanlatrlmasnn insann doann rktc gleri karsndaki aknlna
ve aresizliine bir son verme, onlarla bir ilikiye girme ve sonunda on lar etkileme
gereksiniminden trediini savundunuz.
Ben daha ok insann doann glerini kiiletirmesi srasnda yeniden ocuksu bir
modeli izlediine inanyorum. En eski evresindeki kiilerden onlar etkileme yolunun
onlarla iliki kurmak olduunu renmitir ve bylece daha sonra, ayn sonu gz nnde
tutarak karlat her eye o kiilere davrand gibi davranr.
Totem ve Tabu'da Her ey oul-baba ilikisiydi. Tanr yceltilmi babayd ve baba
zlemi din gereksiniminin kkyd. O zamandan bu yana genelde dinin olu umunda ana
roln verildii insan zayfl ve aresizlii etmenini kefetmi gibi grnyorsunuz ve
imdi bir zamanlar baba karmaas olan her eyi aresizlik terimlerine
dntryorsunuz. Bu dnm aklamanz rica edebilir miyim?

29

Totem ve Tabuda benim amacm dinlerin deil totemciliin kkenini aklamakt.

Totemcilikte o lan tam da budur. ve en eski ama en kkten ah laksal kstlamalar cinayet ve ensest yasaklar- totemcilikten doar.
ocuun aln doyuran ve onu d dnyann tm tanmlanmam tehlikelerine kar
koruyan bunun anksiyetey e kar ilk koruma olduunu syleyebiliriz- anne, onun ilk
sevgi nesnesi haline gelir.
Bu koruma ilevi nedeniyle annenin yerine hemen bu konuma ocuklu un geri kalan
kesiminde koruyan daha gl baba geer. Ama ocuun babaya kar tutumu garip bir
ifte deerlilikle renklenir. Bizzat baba belki de ocuun anneyle en erken ilikisi
yznden ocuk iin bir tehlike oluturur. Bu nedenle onu zleyiinden ve ona
hayranlndan hi de daha az olmayan miktarda ondan korkar. Bymekte olan birey
sonsuza dek bir ocuk olarak kalmaya, yabanc stn glere kar korunmasz
yaayamamaya yazgl olduunu grnce, bu glere babasnn tipine ait zellikleri
dn verir; kendisi iin korktuu, yattrmaya alt ama yine de kendi korunmas
asndan gvendii tanrlar yaratr.
V
nanlmasn istedikleri eylerin neye dayandn sorduumuzda birbirleriyle kt bir
uyum iinde bulunan yant alrz: Birinci olarak bu retimler inanlmay hak ederler
nk bizim ilksel atalarmz onlara inanmlard; ikinci olarak bize ayn ilksel
zamanlardan gelen kan tlarmz vardr; nc olarak da onlarn doruluunu,
sorgulamak yasaktr.
Bu nc noktann bizim en gl kukularmz uyandraca kesin gibidir. Her ey bir
yana, byle bir yasaklama tek bir neden yzn den olabilir toplumun dinsel doktrinleri
adna iddia ettiklerinin salam olmadnn pekala farknda olmas yznden. Aksi halde
gerekli verileri kanta ulamak isteyen herkesin emrine sunmaya ok haz r olurdu.
imdi sorundan kurtulmak iin yaplm iki giriimden -ki her ikisi de umutsuz abalar
olduu izlenimini iletir- sz etmeliyim. Biri iddet doasnda olup eskildir; dieri zarif ve
acl. Birincisi Kilisenin eski Babasnn dinsel doktrinlerin mantn yarglamasnn
dnda olduunu -mantn zerinde olduunu- ne srer. Onlarn gereklikleri ie doru
duyumsanmaldr ve kavranmalar gerekmez. Ama bu Credo yalnzca bir kendine itiraf
olarak ilgi eker. Buyurgan bir sz olarak hibir balayc gc yoktur. Her samala
inanmak zorunda mym? Eer deilse neden bu zel samala? Eer bir insan
kendisini derinden etkilemi bir coku durumunda dinsel doktrinlerin asl gerekliine
sarslmaz bir inan gelitirmise onun dierleri iin ne nemi vardr?
kinci giriim Sanki felsefesiyle y aplandr. Bu bizim dnce etkinliimizin
temelsizliinin hatta samalnn tamamen ayrdnda olduumuz pek ok sayda
hipotezler ierdiini ne srer. Onlara "kurgular" denir ama pek ok pratik nede nle
"sanki" bu kurgulara inanyormu gibi davranmamz gerekir. Dinsel doktrinlerle, onlarn
insan toplumunu srdrmek asndan kyas kabul etmez ne mi nedeniyle, olan durum
budur. nsanlarn, "Sankinin avukatlna karn dinin masallarna kar ok gemeden
ayn biimde davranacan umabiliriz.

30

Ama u anda hala olduka farkl davranyorlar Bu doktrinlerin isel gcnn nerede
bulunduunu ve mantn tanmasndan bamsz olan etkinliklerini neye borlu
olduklarn sormalyz.
VI
Eer dikkatimizi dinsel dncelerin ruhsal kkenine evirecek olursak yol bul unacaktr.
Bize retimler olarak verilen bu dnceler deneyimlerin kalntlar ya da dnmenin
son rnleri deildir: onlar yanlsamalardr, insanolunun en eski, en gl, ve en iv edi
isteklerinin doyurulmasdr. Onlarn gcnn srr bu isteklerin gcnde yatar. nceden
bildiimiz gibi, ocukluun dehete drc aresizlii Baba tarafndan salanan
korunma -sevgi yoluyla korunma- gereksinimini dourur; bu aresizliin yaam boyu
sreceinin fark edilmesi ise bir babann, ama bu kez dana gl bir babann, varlna
sarlmay gerekli klar.
Bir yanlsama, bir yanlla ayn ey deildir; bir yanl olmas da gerekmez.
Yanlsamalar iin niteleyici olan ey onlarn insan isteklerinden tremi olmalardr. Bu
adan ruh hekimliindeki sanrlara yakndrlar. Ama onlardan sanrlarn ok karmak
yaplar bakmndan ayrlrlar. Sanrlar iin temel olarak o nlarn gereklikle elimesini
vurgularz. Yanlsamalarn yanl -yani gerekletirilemez ya da gereklikle elikiliolmalar gerekmez.
Gerekten neden olmasn? Tpk hi kimsenin inanmaya z orlanamayaca gibi, kimse
inanmamaya da zorlanamaz. Ama bunu n gibi savlarn bizi doru dnme yoluna
gtreceiyle kendimizi kandrmann bize doyum vermesine izin vermeyelim. Eer kabul
edilemez tek zr varsa o da budur. Cahillik cahilliktir, ondan inanlacak hibir doru
treyemez. Baka konularda akl banda hi kimse bylesine sorumsuzca
davranmayacak ya da grleri ve tuttuu yol iin bylesine zayf dayanaklarla
yetinmeyecektir. Ke ndine bu izni yalnzca en yce ve en k utsal eyler iin vermektedir.
Gerekte bunlar yalnzca kii oktandr dinle balarn gevettii halde kendine ya da
bakalarna hala dine skca balym taklidi yapmaktr. Dine ilikin sorular sz konusu
olduunda insanlar olas her tr drst olmama ve entelek tel kt davranta bulunma
suunu ilerler. Filozoflar szcklerin anlamn zgn anlamlaryla pek de bir ilikileri
kalmayncaya dek ekitirirler. Kendileri iin yarattklar baz bulank soyutlamalara
"Tanr" adn verirler; byle yaparak tm dnyann nnde kendilerine tanrc, Tanrya
inanan ss verebilirler ve hatta daha yksek, daha ar bir Tanr kavramn tandklarn,
yine de onlarn Tanrlarnn artk dinsel doktrinlerin kudretli kiilii deil, hayali bir
glgeden baka bir ey olmadn syleyerek vnebilirler bile. Eletirmenler, evrenin
karsnda insann nemsizlii ya da gszl duygusunu benimseyen birini koyu
dindar diye tanmlarlar. Daha ileriye, gitmeyen ama byk dnyada insanolunun
oynad kk rol alakg nlllkle kabullenen adam ise, tersine szcn en doru
anlamyla dinsizdir.
Biz dinsel doktrinlerin yaklak olarak hangi evrelerde ve hangi insanlar tarafndan
yaratldn biliyoruz. Eer ek olarak buna ynelten gdleri de ke federsek din
sorununa ilikin tutumumuz belirgin bir yer de itirmeye urayacaktr.
VII
Ama imdi kartmzn yksek sesi bizi duraklatr. Yanlmz aklamaya arlrz:
31

Arkeolojik ilgiler hi kukusuz vlmeye deerdir ama hi kimse bunu yaptnda

yaayanlarn evlerinin temellerini ykacak ve evlerin kp insanlar ykntlarn altnda
brakacak bir kaz gerekletirmez. Din doktrinleri baka herhangi bir ey gibi tartma
konusu yaplabilecek bir konu deildir. Uygarlmz onlarn zerine kurulmutur ve insan
toplumunun srmesi insanlarn ounluunun bu doktrinlerin do ruluuna inanmasna
dayanmaktadr. Eer insanlara her eye gc yeten ve her zaman adil bir Tanrnn,
kutsal bir dnya dzeni v e teki dnya olmad retilirse uygarln emirlerine uymak
iin her trl ykmllklerinden muaf oldukl arn dneceklerdir. Herkes ket vurma ya
da korku olmakszn toplum d, bencil, igdlerinin peine taklacak ve gcn
uygulamaya kalkacaktr; uygarln binlerce yllk urayla uzaklatrdmz Kaos geri
gelecektir. Dinin geree sahip olmadn bilsek, hatta kantlasak bile gerei saklamak
ve "Sanki" felsefesinin emretti i biimde davranmalyz; bu tmmzn korunmas
yararnadr. Ve giriimin tehlikesinden te amas z bir acmaszlk olacaktr. Saysz insan
tek avuntularn dinsel doktrinlerde bulur ve yaam ancak onlarn yardmyla tayabilir.
Onlar desteklerinden yoksun brakacaksnz, hem de elinizde karlk olarak verecek
daha iyi bir ey olmakszn. Bilimin imdiye dek ok fazla ey baarmad itiraf ediliyor
ama ok daha fazla ilerleseydi de bu insan iin yeterli olmayacakt. nsann souk bilimin
asla doyuramayaca baka zorunlu gereksinimleri vardr ve iin en garip yan -aslnda
bu tutarszln en st noktasdr- her zaman insan yaantsnda igdsel yaama
kyasla zekann ne denli kk bir rol oynad konusunda srar eden bir ruhbilimci imdi
insanl deerli bir istek doyurmadan yoksun b rakmaya alyor ve onlar entelektel
beslenme ile telafi etmeyi neriyor.
Ne ok sulama bir arada! Yine de tmn kan tlarla rtmeye hazrm ve daha da
fazlas dine kar imdiki tutumumuzu srdrrsek uygarln dini terk edersek
gireceinden daha byk riske gireceini de ne sreceim.
Din, insan uygarl iin byk hiz metler gerekletirmitir. Toplum d igdleri
evcilletirmeye katkda bulunmutur. Ama yeterince deil. nsan toplumunu bi nlerce yl
ynetmi ve neyi baarabileceini gstermek iin zaman olmutur. Eer insanolunun
ounluunu mutlu etmeyi, rahatlatmay, yaamla bartrmay ve uygarln tat haline
getirmeyi baarsayd hi kimse var olan ko ullar deitirmeyi hayal bile etmezdi. Ama
bunun yerine ne gryoruz? Dehete drc derecede ok sayda insann uygarlktan
doyumsuz ve onun iinde mutsuz oldu unu.
nsanlarn, dinsel doktrinlerin k stlanmam biimde egemen olduklar bir zamanda
genelde daha mutlu olup olmadklar kukuludur; daha ahlakl olmadklar kesin. Rus i
gzlemcilii gnahn kutsal inayetin tm kutsamalarnn ayrlmaz bir paras olduunu,
yle ki en temelde Tanrnn gnahtan holandn ne srecek kadar ileri gitmitir.
Rahiplerin, insann igdsel doasna bu tr byk ayrcalklar tanyarak kitlelerin dine
boyun emesini salayabildikleri bir sr deildir. u konuda gr birliine varlmtr:
yalnzca Tanr gl ve iyidir, insan zayf ve gnahkardr. Her ada ahlakszlk, dinde,
ahlaktan hi de daha az destek grmemitir. Eer dinin insann mutluluu, kltre
duyarll ve ahlaksal kontrol asndan baarlar bundan hi de daha iyi deilse, onun
insanolu iin gerekliliine ar deer verip vermediimiz ve kltrel istemlerimiz i ona
dayandrmakla akllca davranp davranmadmz sorusunun ortaya kmasndan
kanlamaz.

32

yleyse ya bu tehlikeli kitleler ar bir bask altna alnmal ve herhangi bir entelektel
uyanmadan uzak tutulmal ya da uygarlkla din arasndaki iliki kkten bir revizyondan
geirilmelidir.
VIII
Uygarlk; bir insann nefret ettii ya da yolunu kesen veya mal varlna gz diktii
komusunu ldremeyecei emrini ortaya koy arken bunu ak olarak insann baka trl
uygulanabilirlii olmayacak toplumsal var olu u iin yapmtr. nk katil ldrlen
adamn akrabalarnn alma duygularn ve bakalarnn gizli kskanln zerine
ekecektir ve bu insanlar byle iddet eylemlerine fiilen eilimi kendi ilerinde katil kadar
tamaktadrlar. Herkes iin eit bir tehlike olan yaamn gvensizlii, imdi insanlar,
bireyin ldrmesini yasaklayan ve yasa ineyen herhangi bir kiiyi toplumsal olarak
ldrme hakkn sakl tutan bir toplum halinde birletirir. Demek ki burada, adalet ve
ceza vardr.
Kendi isteimiz olan eyi artk Tanrnn istei diye gstermez ve toplumsal nedeni
vermekle yetinirsek, o zaman evet kl trel yasaa yeterince bir nitelik k azandrmaktan
vazgeeceiz ama onu riske atmaktan da kanacaz.
IX
Gnmz ocuk eitimi programnda iki ana noktann, cinsel geliim gerilii ve erken
dinsel etki olduu, doru deil mi? Bylece ocuun zekasnn uyand srada dinsel
doktrinler zaten doruluundan kuku duyulmaz hale gelmitir.
Dini zorla ve tek vuruta yok etmeyle balamak kesinlikle anlamsz. Her ey bir yana
umutsuz olaca iin. nanan, inancnn ne savlarla ne de yasaklamalarla kendisinden
sklp atlmasna izin vermeyecektir.
Kendilerine aresizliklerinin tm kapsamn ve evrenin dzenei iindeki nemsizliklerini
itiraf etmek zorunda kalacaklardr; artk yaratln merkezi olamazlar, artk cmert bir
Tanrnn zenli bir gzetiminde deildirler. O denli scak ve rahat duyumsad ana baba
evini terk etmi bir ocukla ayn durumdadrlar. Ama kukusuz ocuksuluk almaya
yazgldr. nsanlar sonsuza dek ocuk kalamazlar; sonunda darya "dman dnya"ya
kmak zorundadrlar. Buna "gereklie eitilme" diyebiliriz.
X
Eer bizim Avrupal uygarlmzdan dini kovmak istiy orsanz bunu ancak baka bir
doktrinler sistemi araclyla yapabilirsiniz ve byle bir sistem de balangtan itibaren
kendini savunmak iin dinin tm ruhbilimsel niteliini alacaktr -ayn kutsallk, katlk ve
hogrszlk, ayn dnce yasa.
Zekann sesi yumuak bir sestir ama kendini iittirinceye kadar durmaz. Sonunda ard
ardna saysz geri pskrtlmeden sonra baarr.
Bilimin, dinsel inanc zayflatt ve onu bir kenara frlatmakla tehdit ettii iin onu
balayamayanlar arasnda pek ok ak ve onlardan daha fazla gizli dman vardr.

33

Hayr bizim bilimimiz hi de yan lsama deildir. Ama bilimin bize veremediklerini baka
bir yerden elde edebileceimizi sanmak bir yanlsamadr.
UYGARLIK VE HONUTSUZLUKLARI
(l930~[l929])
I
Duygularla bilimsel olarak uramak kolay deildir. nsan onlarn fizyolojik belirtilerini
tanmlamaya kalkr.
Normal olarak kendi zmz, kendi egomuzu duyumsamaktan daha ok emin
olduumuz hibir ey yoktur. Bu ego bize baka her eyden keskince ayrlm zerk ve
tek para bir ey gibi gelir. Byle bir grnmn aldatc olduu ve tersine egonu n
ieriye doru herhangi bir keskin snrlanma olmakszn id diye adlandrdmz ve
egonun ona bir cephe olarak hizmet verdii bilind bir zihinsel oluumla devam ettii
ilk kez, bize ego ile idin ilikisi hakknda hala syleyecek ok eyi olmas gereken, ruh
zmsel aratrma tarafndan kefedilmitir.
Dinsel tutumun kkeni apak izgilerle ocuksu aresizlie dek geriye doru izlenebilir.
II
Sradan insan bu Tanry devasa derecede abartlm bir babadan baka trl
imgeleyemez. Yalnzca byle bir varlk insanlarn ocuklarnn gereksinimlerini anlayabilir
ve onlarn dualaryla yumuatlp onlarn pimanlk belirtileriyle yattrlabilir.
nsan yaamnn aman sorusu saysz kez ortaya atlmtr; imdiye dek hibir zaman
doyurucu bir yant almam ve belki de bir yanta olanak vermemitir.
Kim ki bilim ve sanata sahiptir dini de vardri; ama kim ki bunlarn hibirine sahip
deildir brakn dini olsun ! Goethe
Yaamn bir amac olduu dncesinin dinsel sistemle birlikte ayakta durduu ve
ykld sonucuna varrsa insan pek de yanl yapm olmaz.
Yaamdan ne beklerler ve neyi elde etmek isterler? Bu sorunun yantnn kukulu olmas
ok zor. Mutluluun peinde abalarlar; mutlu olmak ve mutlu kal mak isterler. Bu
abann iki yn vardr: bir olumlu, bir de olumsuz hedef. Bir yanda ac ve hazszln
yokluunu amalar; te yandan da gl haz duy gular yaamay.
Yaamn anlamn belirleyen ey basit olarak haz ilke sidir.
Mutsuzluu yaamak ok daha kolaydr. ynden ac ekmeyle tehdit ediliriz: rme
ve ayrmaya mahkum olan ve uyar sinyali olarak ar ve anksiyetesiz olamayan ke ndi
bedenimizden; boucu ve acmasz ykc gleriyle zerimize saldran d dnyadan ve
son olarak bizim baka insanlarla ilikilerimizden.

34

Bir insan yalnzca mutsuzluktan kurtulduu ya da acsna karn sa kald iin

kendisinin mutlu olduunu dnyorsa ve genelde acdan kanma grevi haz elde
etme grevini geri plana itiyorsa, bu hi de artc deil. nsana insan ilikilerinden
gelen acya kar en hazr korunma istenli yaltm, kiinin kendini dier insanlardan uzak
tutmasdr. Bu yoldan elde edilecek mutluluk, grdmz gibi, dinginliin mutluluudur.
Son zmlemede tm ac duyumsamadan baka bir ey deildir; yalnzca biz onu
duyduumuz srece var olur ve biz onu yalnzca organizmamzn dzenledii belli
yollarn sonucunda duyarz.
Ama kendi bedenimizin kimyasnda da benzer etkileri olan maddeler olsa gerek nk
herhangi bir zehirleyici ila uygulanmadan zehirlenmeye benzer bir durumun orta ya
kt en azndan bir hastalkl durumu, maniyi biliyoruz.
Mutluluu gvence altna alma konusuna zel bir nem ilitirilir ve gereklii sanrsal
biimde yeniden biimlendirerek acya kar bir korunma salama giriimi kayda deer
sayda insan tarafndan yaygn olarak yaplr. nsanln dinleri bu trden kitle sanrlar
olarak snflandrlmaldr. Sylemeye gerek yok, bir sanry bu biimde paylaan hi
kimse ona sanr demez.
Gzellikten zevk almann garip, hafife zehirleyici bir duygu nitelii vardr. Gzelliin
grnr bir kullanm yoktur; onun iin belirgin bir kltrel gereklilik de yoktur. Yine de
uygarlk onsuz olamaz. Ne yazk ki ruh zmlemesi de gz ellik hakknda pek bir ey
syleyememitir. Kesin gibi grnen tek ey cinsel duygu alanndan trediidir. Gzellik
sevgisi amacna ket vurulmu bir itkiye mkemmel bir rnektir. "Gzellik" ve "almllk"
zgn olarak cinsel nesnenin nitelikleridir. Yine de grnts her zaman uyanc olan
cinsel organlarn kendilerinin pek de gzel bulunmadklarn belirtmeye deer; gzellik
nitelii onlarn yerine belirli ikincil cinsel zelliklere ilitirilmi gibidir.
Din bu seim ve uyum oyunu nu kstlar nk eit olarak herkese mutluluk elde etme ve
acdan korunma iin kendi yolunu empoze eder. Onun teknii yaam deerini drmek
ve gerek dnyann resmini sanrsal biimde arptmaktr ki bu da zekann yldrlmasn
gerektirir. Bu ekilde din, ou insan zorla ruhsal bir ocuksuluk durumuna kilitleyerek
ve bir kitle sanrsna iterek bireysel bir nevrozdan korur.
III
Acmzn geldii kayna gstererek yant daha nce vermitik: doann stn gc,
kendi bedenimizin gszl ve aile, devlet ve toplum iindeki insanlarla karlkl
ilikileri ayarlayan dzenlemelerin yetersizlii.
Eer yeterince geriye gidersek uygarln ilk evrelerinin aletlerin kullanm, atein
denetim altna alnmas ve konut inas olduunu grrz.
Elimizdeki sylenceler yukarya doru ykselirken al ev dillerinin zgn olarak fallik bir
grnm aldklar konusunda hibir kukuya yer brakmaz. Atei ieyerek sndrmek bu
nedenle bir erkekle bir tr cinsel eylem, ecinsel bir rekabette cinsel gcnden z evk
almaktr.

35

Yazma, kkeninde var olmayan bir kiinin sesiydi ve ev, ana rahminin, her olaslkta
insann hala zledii ve iinde kendini gvende hissedip iinin rahat ettii ilk konutun bir
yerine geeniydi.
Uygarln ilk gerei adalettir -yani bir kez yaplan bir yasann bir birey lehine hibir
zaman yklmayaca gvencesi.
Bireyin zgrl uygarln armaan deildir. Her ne kadar o zaman birey pe k de onu
savunma durumunda kalmad iin byk kesimiyle hibir deeri yoktuysa da herhangi
bir uygarlk var olmadan nce zgrlk en fazlayd.
Bu igdlerin birka yle bir biimde kullanlr ki yerlerinde bir bireyde kiilik izgileri
diye tanmladmz bir eyler kalr: Byle bir srecin en kayda deer rnei gen
insanoullarnn anal erotizminde grlr. Dklama ilevine onun organlarna ve
rnlerine ynelik balang ilgisi bymeleri srasnda cimrilik, bir dzen ve temizlik
duygusu biiminde -deerli ve kendi ilerinde ho karland halde belirgin biimde
egemen hale gelene dek iddetlenebilen ve anal kiilik denen eyi reten nitelikler- bize,
tandk, gelen bir grup izgiye deiir. Bunun nasl olduunu bilmiyoruz ama bulgunun
doruluu konusunda hibir ku ku yoktur.
IV
Ailelerin kuruluunun, ,cinsel doyum gereksiniminin artk kendini anszn gelip gittikten
sonra uzun sre haber alnmayan, bir misafir gibi deil de kalc bir kirac gibi mesken
edinmeye balad bir ann gelmesiyle ilikili olduu varsaylabilir. Bu gerekletii
zaman erkek diiyi ya da daha genel konumak gerekirse cinsel nesnelerini y annda
tutmak iin bir gd edindi; aresiz yavrusundan ayrlmak istemeyen dii ise kendilerinin
yarar iin daha gl olan erkein yannda kalmak zorunayd. Bu ilkel ailede uygarln
bir temel yn hala yoktu. Onun bann, babann, keyfi istenci kstlanmamt. Totem
ve Tabuda bu aileden onu izleyen erkek kardeler takm halinde komnal yaam
evresine gtren yo lu gstermeye almtm. Babalarnn stesinden gelmekle, oullar
bir birliin tek bir bireyden daha gl olduunu kefetmilerdi. Totemci kltr, oullarn
yeni durumu korumak iin birbirlerine dayatmak zorunda olduklar kstlamalara dayanr.
Tabu treleri ik doru ya da yasayd. Bu nedenle insanolunun komnal yaamnn
iki katl bir kuruluu vard: dsal gereklilik tarafndan yaratlm alma zorlants ve
erkei cinsel nesnesinden kadn- kadn da kendisinin bir ke siminden, kendisinden
ayrlm olandan ocuundan- yoksun kalmaya isteksiz klan akn gc. Eros ve
Ananke [Ak ve Gereksinim] insan uygarlnn da ana babas haline gelmilerdi.
Uygarln ilk sonucu, ol duka ok sayda insann bile imdi bir topluluk iinde bir arada
yaayabilmesiydi.
Kokusal uyaranlarn azalmas, insann kendisini zeminden ykseltmesi, dik bir biimde
yrmeye balamasnn bir sonucu gibi grnmektedi r; bu, daha nce sakl olan cinsel
organlarn grnr ve korunmas gerekli hale getirmi ve bylece utanma duygusunu
kkrtmt. Yazgsal uygarlk sreci bylece insann dik bir duruu benimsemesiyle
balamt. Temizlie yenlik bir yreklendirme duyusal alglar iin kabul edilemez hale
gelmi olan dklardan kurtulma isteinden kken almtr. nsann hayvanlar
alemindeki en sadk arkadann kpek- adn bir svg szc olarak kullanmas eer
bu' yaratk iki zellii nedeniyle onun aalamasn hak etmeseydi anlalmaz olurdu:
36

egemen duyusu koku alma olan v e dkdan hi dehete kaplmayan bir hayvan olmas
ve cinsel ilevlerinden utanmamas.
nsan iin dik bir duru ve koku duyusunun deerinin azalmas varsaymyla sadece anal
erotizmi deil tm cinsellii bir organik bastrma kurban olma tehdidi altna girmitir;
yle ki o zamandan beri cinsel ilevine, daha fazla sorumlu olamayacak, onun tam
doyumunu nleyen ve onu cinse l amatan yceltmelere ve libidinal yer deitirmelerine
zorlayan bir tiksinti e lik etmitir. Tm nevrotikle r ve ou bakalar idrarla gaita
arasnda doarz olgusuna kzarlar. Cinsel organlar da ou insann katlanamad ve
onlar iin cinsel ilikiyi bozan gl koku duy ular ortaya karrlar.
Dahas kadnlar -u balangta aklarnn istemleriyle uy garln temellerini atan
kadnlar- ksa srede uygarlkla ztlarlar ve yavalatc ve alkoyucu etkilerini sergilerler.
Kadnlar ailenin ve cinsel yaamn ilgilerini temsil ederler. Uygarlk ise giderek artan
biimde erkeklerin ii haline gelir, bu onlar daha da zor grevlerle yzletirir ve
kadnlarn daha az yetenekli olduklar igdsel yceltmeleri ge rekletirmeye zorlar. Bir
adamn emrinde snrsz miktarlarda ruhsal enerji olmad iin grevlerini libidosunda
elverili bir dalmla gerekletirmek zorundadr. Kltrel amalar iin kulland klarn
byk lde kadnlardan ve cinsel yaamdan geri eker. Erkeklerle srekli birliktelii ve
onlarla ilikilere bamll onu bir koca ve bir baba olarak grev lerine yabanclatrr
bile. Bylece kadn kendini uygarln istemleri tarafndan zorla geri plana itilmi hisseder
ve uygarla kar dmanca bir tutum benimser.
Ama yasad olmaktan muaf tutulmu heteroseksel cinsel organsal ak yasallk ve tek
elilikte srar edilerek daha ileri kstlamalara uratlmtr. Gnmz uygarl, cinsel
ilikilere yalnzca bir adamla bir kadn arasnda tek bir zlmez ba olmas halinde izin
vereceini ve cinselliin kendi iinde bir haz kayna olmasn istemediini ve de u an
iin insan trnn remesi iin yerine geecek bir yntem olmadndan ona hogr
gsterdiini ortaya koyar.
V
Ruh zmsel alma, nevrotik diye bilinen in sanlarn katlanamadklar eyin kesinlikle
cinsel hayatn bu engellemeleri olduunu bize gstermitir. Uygarlk cinsel doyum
dnda baka zveriler de ister.
Benim sevgim benim iin dnmeden savurup atmamam gereken de erli bir eydir.
Bana gerekletirilmesi iin baz zverilerde bulunmaya hazr olmam gereken grevler
dayatr. Birini seversem ayn biimde o da bunu hak etmelidi r. O beni ondaki kendimi
sevebileceim kadar nemli biimlerde beenirse sevgiyi hak eder ve de o kendi
benliimin lksn sevebileceim kdar benden daha mkemmel olursa sevgiyi hak
eder. Ama eer bir yabancysa ve kendisinin herhangi bir deeriyle ya da benim
duygusal yaamm iin daha nceden edi ndii herhangi bir nemle beni ekemiyorsa
benim iin onu sevmek zor olacaktr. Aslnda seversem yanl olacaktr nk benim
sevgim kendi insanlarmn tm iin beni m onlar yeleyiimin bir iaretidir ve eer bir
yabancy onlarla eit deere getirirsem bu onlara kar hakszlk olur.
Uygarlk, kt olmaya art prim vermektedir.

37

Tm bunlarn arkasndaki, insanlarn tanmamaya bu denli hazr olduu hakikat esi

insanlarn sevilmek isteyen kibar yaratklar deil, en fazla kendilerine saldrlrsa
kendilerini koruyabilen, hatta tam tersine do utan gelen igdsel yaplar iinde, gl
bir saldrganlk paynn hesaba katlmas gereken yaratklar olduklardr. Bunun
sonucunda komular onlar iin yalnzca potansiyel bir yardmc ya da cinsel nesne deil
ayn zamanda onlar saldrganlklarn zerinde doyurmaya, onun i gcn karlksz
olarak smrmeye, onu cinsel olarak onun onay , olmakszn kullanmaya, malv arlna
saldrmaya, onu aalamaya, ona ac vermeye, ikence etmeye ve ldrmeye kkrtan
biridir. Homo homini lupus (insan insann kurdudur-Plautus).
Kendimizde, kefedebildiimiz ve hakl olarak bakalarnda bulunduunu varsaydmz
bu saldrganlk eiliminin varl komumla ilikimizi bozan ve uygarl bylesine yksek
bir enerji harcamaya zorlayan etmendir. Ortak alma kar onu bir arada tutamaz.
gdsel tutkular ussal ilgilerden daha gldr. Uygarlk, insann saldrgan
igdlerine snrlamalar koymak ve onun d avurumlarn tepki oluturmalarla kontrol
altnda tutmak iin en st dzeyde aba harcamak zorundadr. Dolaysyla insanlar
zdelemelere ve amacna ket vurulmu ak ilikilerine kkrtmann, yani cinsel yaam
kstlamann ve de lknn insann komusunu kendisi kadar sevmesi yolun daki emrin insann kkendeki doasna baka hibir eyin bu denli zt olmad olgusuyla gerekten
hakllk kazanan bir emir- nedeni budur. Ama kartln dmanlk olmas gerekmez,
yalnzca ktye k ullanlabilir ve dmanla frsat yaratr.
Komnistler bizi ktlklerimizden kurtarmann yolunu bulmu olduklarna inanrlar.
Onlara gre insan tmyle iyidir ve komusuna kar iyi niyetlidir ama zel mlkiyet
kurumu onun doasn yozlatrmtr. zel servetin sahiplii bireye g verir ve bu gle
onu komusuna kar kt davranmaya kkrtr; oysa mlkiyetten arndrlm insan
kendisini ezene kar dmanln ayaklandracaktr. Eer zel mlkiyet yok edilebilseydi
tm malvarl ortak olsayd herkes onu paylamann tadn karabilseydi insanlarn
arasnda kt niyet ve dmanlk yok olurdu. Herkesin gereksinimi doy urulaca iin
kimsenin bir bakasn dman saymas iin herhangi bir nedeni olmazd; herkes gerekli
olan ii istekle gerekletirirdi. Ama sistemin dayand ruhbilimsel ncllerin
savunulmaz bir yanlsama olduunu ayrt edebilirim. zetle mlkiyeti kaldrarak insann
saldrganlk sevgisini aygtlarndan birinden yoksun brakm oluruz, kesinlik le gl ama
en gl olmayan ayg ttan; ama ne saldrganlk tarafndan ktye kullanlan g ve
etkide ne de onun doasnda herhangi bir deiilik yapm olmayz. Saldrganlk mlkiyet
tarafndan yaratlmamtr. Mlkiyetin henz pek az olduu ilkel zamanlarda neredeyse
snrszca hkm srmtr ve bellek odasnda mlkiyet henz ilksel, anal biimini
almadan nce de ken disini gsterir; insanlar arasndaki her tr sevecenlik ve ak
ilikisinin temelini oluturur (belki de bunun tek istisnas annenin oluyla olan ilikisidir).
Maddi zenginlik zerindeki kiisel haklar ortadan kaldrsak bile cinsel ilikiler alanndaki,
baka alardan eit olabilen insanlar aras nda en gl beenmezlik ve iddetli
dmanlk kayna olabilen ayrcalk devam edecektir.
nsanlar iin bu saldrganlk eiliminin doyumundan vazge mek kolay deildir. Onsuz
kendilerini rahat hissetmezler. Kayda deer sayda insan sevgide birbirine balamak
her zaman olasdr yeter ki geriye onlarn saldrganlklarnn gsterilerini alacak kadar
baka insanlar da kalsn. Bu adan her yere dalm Yahudi halk, ev sahipleri olan
lkelerin uygarlklarna ok yararl hizmetler sunmutur; ama ne yazk ki Orta a'daki
38

tm Yahudi soyk rmlar o dnemi Hristiyan yeleri iin daha barl ve gvenli klmaya
yetmemitir. Bir kez Havari Paul insanlar arasndaki evrensel sevgiyi kendi Hristiyan
topluluunun temeli olarak ortaya koyunca, Hristiyan aleminde, darda kalanlara
ynelik ar bir hogrszlk kanlmaz hale gelmitir. Alman dnya egemenlii
dnn tamamlaycs olarak Yahudi dmanln gereksinmesi de anlalmaz bir
rastlant deildir.
Eer uygarlk insann yalnzca cinselliine deil saldrganlna da bylesine byk
zverilerde bulunmay dayatyorsa insann bu uygarlkta mutlu olmasnn neden zor
olduunu daha iyi anlayabiliriz. Uygar insan mutluluk olaslklarnn bir kesimini bir
gvenlik kesimiyle dei toku etmitir. Ancak unu unutmamalyz ki ilksel ailede
yalnzca ailenin ba bu igdsel zgrlkten yararlanmtr; geri kalanlar klece bir
basklanma altnda yaamlardr.
VI
Schiller'in bir deyiini aldm: "dnyay devindiren alk ve aktr." Alk bireyi korumay
amalayan igdleri temsil etmek zere alnabilirdi; oysa ak nesnelerin peinde
abalar ve temel ilevi doann tm yntemleriy le desteklendii gibi tr korumak tr.
Bylece balangta ego igdleriyle nesne igdleri birbiriyle karlat. kincinin ve
yalnzca ikincinin ene rjisini belirtmek iin libido terimini ortaya attm. Bylece kar sav
ego igdleriyle bir nesneye yneltilen "libidinal" sevgi (en geni anlamyla) igdleri
arasndayd. Nevroz, kendini koruma kar ile libidonun istemleri arasndaki bir
savamn, egonun ar straplar ve vazgemeler uruna utku kazand bir savamn,
sonucu sayld.
leriye doru belirleyici adm, narsisizm kavramnn getirilmesiydi yani egonun
kendisinin libidoyla yklenmi olduunun, egonun aslnda libidonun balangtaki yuvas
olduu ve bir lde onun k arargah olarak kaldnn kefi. Bu narsisistik libido
nesnelere dner ve bylece nesne libidosu haline gelir ve de tekrar narsisistik libidoya
geri dnebilir. Narsisizm kavram zedelenme nevrozlarnn ve psikozlarnn snrndaki
ou bozukluklarn ve de bizzat psikozlarn zmsel olarak kavranmasna olanak
vermitir.
Sadizm ve mazoizmde her zaman nmzde erotizmle gl biimde alam yapm
igdnn (ie ynelmi ya da da ynelmi) gsterilerini grmzdr ama erotik
olmayan saldrganlk ve ykcln her yerde bulunuunu nasl gz ard edebildiimizi ve
yaam yorumumuzda hak ettii yeri vermeyebildiimizi artk anlayamam. (Ykm arzusu
ie yneltildiinde byk lde algmz atlatr - kukusuz biraz erotizme katlmadka).
imdiki bak amz libidonun he m igdsel gsteride bir paya sahip olduu ama o
gsterideki her eyin libido olmad biiminde kabaca ifade edilebilir.
Tm aadakilerde saldrganlk eiliminin insanda zgn, kendini besleyen igdsel bir
yatknlk olduu bak asn benimsedim ve onun uygarlk iin en byk engeli
oluturduu grme geri dndm. Bu sorgulaman n gidiinde bir noktada uygarln
insanln bana gelen zel bir sre olduu dncesine ynl endirildim ve hala bu
dncenin etkisi altndaym. imdi uygarln, amac tek tek insan bireyl erini bir araya
getirmek ve bundan sonra aileleri, sonra rklar, halklar, uluslar tek byk bir birlikte,
39

insanlk birliinde birletirmek olan Eros'un hizmetinde olduunu ekleyebilirim. Tek

bana gereksinim, birlikte almann avantaj, onlar bir arada tutmayacaktr. Ama
insann doal saldrgan igds, her birinin tmne ve tmn n her birine dmanl
uygarln bu programna kar gelir. Bu saldrgan igd, Eros'un yannda bulduumuz
ve onunla dnya egemenliini paylaan lm igdsnn trevi ve ana temsil cisidir.
Eros ile lm arasndaki yaam i gdsyle ykm igds arasndaki savam temsil
ediyor olsa gerek, tpk insan trnn ii nde olutuu gibi. Bu savam tm yaamn
temelde ibaret olduu eydir ve uygarln evrimi bu nedenle basite insan trnn
yaam iin savam diye betimlenebilir. Ve bebek bakclarmzn cennete ilikin
ninnileriyle yattrmaya altklar bu devler savadr.
VII
Neden akrabalarmz olan hayvanlar byle herhangi bir kltrel sava m sergilemezler?
Bilmiyoruz. ok olasdr ki bazlar -arlar, karncalar, tahta kurtlar- Devlet
kurumlamalarna, bugn hayran olduumuz ilevlerin dalm ve birey zerindeki
kstlamalara ulamadan nce binlerce yl abalamlardr. Bu hayvan Devletlerinden
herhangi birinde ya da onlardan birinde herhangi bir bireye atanan rolde mutlu
olacamz dnemeyeceimizi kendi duygularmzdan bilmemiz u andaki
konumumuzun bir gstergesidir.
Bir baka soru bizi daha yakndan ilgilendirir. Saldrganlk arzusunu zararsz hale
getirmek iin onun iinde neler olup bitmektedir? Saldrganl ie alnm,
ielletirilmitir; aslnda o, geriye geldii yere gnderilmitir yani kendi egosuna
yneltilmitir. Orada kendisini egonun geri kalanna kar sper ego olarak rgtleyen ve
imdi vicdan ad altnda, egoya kar onun dier, dsal bireyler zerinde doyurmaktan
holand acmasz saldrganl eyleme sokan bir ego kesimi tarafndan ele geirilir.
Acmasz sper ego ile buna muhatap olan ego aras ndaki gerilim bizim tarafmzdan
sululuk duygusu diye adlandrlr: kendini bir cezalandrlma gereksinimi olarak da
vurur.
Kkensel, sanki doal bir iyiyi ktden ayrma yeteneinin varln reddedebiliriz. Kt
olan sklkla ego iin hi de zedeleyici ya da tehlikeli olan deildir, tersine ego iin arzu
edilebilir ya da zevkli bir ey de olabilir. Bu nedenle burada dsal bir etki sz konusu
olsa gerek ve de neyin iyi neyin kt olduuna da o karar vermektedir. Bir kiinin kendi
duygular onu bu yolu tutmaya yneltmeyecei iin bu dsal etkiye boyun emesine yol
aan bir gds olmaldr. Byle bir gd onun aresizliinde ve bakalarna
bamllnda kolayca kefedilebilir ve en iyi sevgi yitimi korkusu olarak gsterilebilir.
Bu nedenle balangta kt olan insan sevgi yitimiyle tehdit eden neyse odur. Bu yitim
korkusu yz nden insan ondan kanmaldr. Bu da insann kt olan eyi yapm
olmasyla yalnzca yapmaya niyetlenmi olmas arasnda pek az fark olmasnn nedenidir.
Her iki durumda da tehlike yalnzca otorite onu k efederse ve kefettii zaman ortaya
kar ve her iki durumda da otoritenin davran ayn biimde olacaktr.
Yalnzca bir sper ego olumas yoluyla otorite isel letirildiinde byk bir deiiklik
ortaya kar. Vicdan grngleri o z aman yksek bir evreye ular. Aslnda o ana dek bir
vicdandan ya da sululuk duygusundan sz etmememiz ge rekir. Bu noktada ise
renilme korkusu sona erer; dahas, kt bir eyi yapmakla yapmay istemek
arasndaki ayrm tmyle yo k olur nk sper egodan hibir ey gizlenemez,
40

dnceler bile. Sper ego gnahkar egoya ayn anksiyete duygusu yla eziyet eder ve
d dnya tarafndan cezalandrlmasna da gz-kulak olur.
Geliimin bu ikinci evresinde vicdan, ilk evrede bulunmayan ve art k hesaba katlmas
kolay olmayan bir gariplik sergiler. nk insan ne denli erdemliyse vicdann davran o
denli ciddi ve gvenilmezdir; yle ki u noktada e n kt gnahkarlar olarak
kendilerinden yaknanlar tam da azizlii en ileri noktaya gtren insanlardr. yi
bilindii zere batan kartmalar yalnzca srekli engellenmeler tarafndan arttrlr, oysa
igdlerin ara sra doyurulmalar onlarn hi deilse o an iin azalmalarn salar.
Sorunlarla dolu ahlak alan bize bir baka olgu sunar: yani ansszln -yani d
engellenmelerin- sper ego iindeki vicdann gcn ne denli arttrdn. Bir adamn
ileri iyi giderken vicdan yumuaktr ve egonun her eyi yapmasna izin verir ama
ansszlk zerine abandnda ruhunu aratrr gnahkarln fark eder, vicdannn
istemlerini arttrr, kendine yoksunluklar dayatr ve kendini kefaretlerle cezalandrr.
Tm insanlar byle davranmlardr ve hala davranmaktadrlar.
srail halk kendilerinin Tanrnn gzde ocuu olduklarna inanrlar ve ulu Baba bu
halnn zerine ansszlklar arka arkaya yamur gibi yadrdnda onun kendileriyle
ilikileri konusundaki inanlarn hi sarsmadlar ya da onun gcn veya haklln
sorgulamadlar. Bunun yerine gnahkarlklarn onlarn nne seren peygamberler
rettiler ve sululuk duygularndan dinlerinin ar kat emirlerini yarattlar. lkel bir
insann ne denli farkl davrand dikkate deer. Bir ansszla urarsa laneti kendine
deil grevini yerine getirmedii belli olan fetiine yneltir ve kendini cezalandracana
onu pataklar.
Bylece sululuk duygusunun iki kkenini biliyoruz: bir otoritenin korkusundan treyen
biri ve daha sonra sper ego korkusundan treyen dieri. Birincisi igdsel
doyumlardan bir vazgeme zerinde srar eder; ikincisi, bunu yaptktan baka, ceza iin
de bask yapar, nk yasaklanm isteklerin sregitmesi sper egodan gizlenemez.
Balangta igdden vazgeilmesi bir d otoriteden korkunun sonucuydu: insan
doyumlarndan birinin sevgisini yitirmemek iin vazgeiyordu. Eer insan bu vazgemeyi
gerekletirirse sanki otoriteyi durdurmu olur ve hibir sululuk duy gusu kalmaz. Ama
sper ego korkusuyla olanda durum farkldr. Burada igdsel vazgeme yetmez nk
istek sebat eder ve sper egodan gizlenemez. Bylece yaplm olan vazgemeye k arn
bir sululuk duygusu ortaya kar. Bu, bir st-benin ortaya kmasnda ya da bir bilincin
olumasnda byk bir engeldir. gdnn reddedilmesi artk zgrletirici bir etki
oluturmaz; erdemli z-denetim artk sevgi gvencesiyle dllendirilmez. Tehdit edici bir
dsal mutsuzluk -sevgi yitimi ve d otorite kesiminde cezaland rlma- kalc bir isel
mutsuzlukla, sululuk duygusunun gerilimiyle dei toku edilmitir.
O zaman zamandizinsel ak aadaki gibi olacaktr. nce d otoritenin saldrganl
korkusu yz nden igdden vazgeme yer alr. (Doal olarak bu, sevgiyi yitirme
korkusunun ulat miktardadr nk sevgi, cezalandrc saldrganla kar bir
korumadr.) Bundan sonra bir isel otoritenin inas gelir ve igdden vazgeilmesi
onun korkusu sayesindedir - vicdan korkusu sayesinde. Bu ikinci konumda kt niyetler
kt eylemlerle eitlenir ve bylece bir sululuk duygusu ve cezalandrlma gereksinimi
ortaya kar. Vicdann saldrganl otoritenin saldrganln devam ettirir. Bu dnce
bizim konunun neden bu denli karmak ve karanlk grnmek zorunda olduunu
41

anlamamza olanak veren trden bir dncedir, nk bize vicdann (ya da daha
dorusu sonradan vicdan haline gelen anksiyetenin) aslnda balangta igdden
vazgemenin nedeni oldu unu ama sonradan ilikinin tersine dndn syler.
gdden her vazgei imdi vicdann dinamik bir kayna haline gelir ve her yeni
vazgei vicdann katln ve hogrszln arttrr. Eer onu vicdann kkeninin
tarihi hakknda daha nceden bildiklerimizle kaynatrabilseydik vicdann igdden
vazgeiin sonucu olduu ya da (bize dardan dayatlan) igdsel vazgeiin sonradan
daha ileri igdsel vazgei isteyen vicdan yaratt biimindeki paradoksal ifadeleri
savunmaya kkrtlacaktk.
ocukta, kendisinden istenen igdsel yok sunluun tr ne olursa olsun onu il k, ama
yine de en nemli doyuml arn almaktan alkoyan otoriteye kar kayda deer miktarda
saldrganlk gelimi olsa gerek; ama bu alc saldrganln doyumundan vazgemek
zorundadr. Bu ekonomik olarak zor koullardan kmann yolunu bildik dzeneklerle
bulur. zdeleme yoluyla saldrlamayan otoriteyi ke ndi iine alr. Otorite, imdi onun
sper egosuna dnmtr ve bir ocuun ona kar uygulamaktan holanaca tm
saldrganl sahiplenmeye giriir. ocuun egosu kendini bu ekilde aalanm
otoritenin -babann- mutsuz rolyle honut etmek zorundadr. Burada ok sk olduu
zere [gerek] konum tersine dnmtr: "Eer ben baba olsaydm sen de ocuk, sana
ok kt davranrdm." Sper ego ile ego arasndaki iliki, henz blnmemi ego ile d
nesne arasndaki gerek ilikilerin bir istekle arptlm bir geriye dndr. Bu da
tipiktir. Eer bu doruysa balangta vicdann bir saldrgan itkinin basklanmasndan
doduunu ve sonradan ayn trden yeni basklamalarla pekitirildiini hakl olarak ne
srebiliriz.
nk ocuun alc saldrganl ksmen babasndan bekledii cezalandrc
saldrganln miktar tarafndan belirlenecektir. Ancak deneyimler gstermitir ki bir
ocuun gelitirdii sper egonun sertlii hibir biimde kendisinin karlat davrann
sertliiyle denk deildir. Birincinin sertlii ikinciden bamsz gibi grnmektedir. ok
yumuak biimde yetitirilmi bir ocuk ok kat bir vicdan edinebilir. Sper ego
oluumunda ve bir vicdann ortaya knda doutan yapsal etmenlerle gerek evrenin
etkileri birlikte davranrlar.
nsann sululuk duygusunun Oidipus karmaasndan tredii ve bir araya gelmi olan
kardeler tarafndan babann ldrlmesinde edinildii varsaymndan vazgeemeyiz. O
olayda bir saldrganlk eylemi basklanmam, tam tersine gerekletirilmitir ama bu,
ocukta basklanmasnn onun sululuk duygusunun kayna olduu varsaylan
saldrganlk eyleminin aynsdr.
Ar yumuak ve hogrl baba, ocuklarn ar kat bir sper ego gelitirmelerinin
nedenidir nk aldklar sevginin etkisiyle saldrganlklarn ie dndrmekten baka
k bulamazlar. Sevgisiz bytlm sulu ocukta ego ile sper ego arasndaki gerilim
yoktur ve tm saldrganlklar da yneltilebilir. Bu nedenle varolduu varsaylabilecek
yapsal bir etmenin dnda kat vicdann u iki etmenin ortak ileminden doduu
sylenebilir: saldrganl serbest brakan igd engellenmesi ve saldrganl ie
yneltip onu sper egoya devreden sevilme yaants.

42

nsan kt bir ey yapmaya kalktnda ve o kt ey yznden sululuk duydu unda

duyguya pimanlk demek daha doru olur. O yalnzca gerekletirilmi bir eylemle
ilikilidir ve doal olarak eylem gereklemeden nce var olan bir vicdan -sululuk
duyumsamaya hazr oluu- n grr. Bu trden bir pimanlk bu nedenle genelde
sululuk duygusunun kkenini kefetmede bize hi yardmc olmaz. Gndelik olaylarda
olup biten genellikle udur: bir igdsel gereksinim sonuta gc snrl olan vicdana
karn doyuma ulaacak derecede g edinir ve doyurulmas sayesinde gereksinimin
doal zayflamasyla nceki gler dengesi yeniden kurulur.
Ama eer insann sululuk duygusu ilksel babann ldrlmesine dek geriye gidiyorsa o
yine de bir "pimanlk" olgusudur. Bu pimanlk babaya ynelik batan beri var olan
ifte deerli duygularn bir sonucudur. Oullar ondan nefret etti ler ama onu sevdiler de.
Saldrganlk eylemiyle nefretleri doyurulduktan sonra sevgileri eylemden duyduklar
pimanlkta ne kt. Babayla zdelemeyle sper egoyu kurdu; bu eye sanki ona
kar ilenen saldrganlk eyleminin cezas olarak babann gcn verdi ve o da eylemin
yinelenmesini nlemeyi amalayan kstlamalar yaratt. imdi sanrm en sonunda i ki
eyi mkemmel bir aklkta kavrayabiliriz: vicdann kkeninde sevginin oynad rol ve
sululuk duygusunun lmcl kanlmazl. nsann babasn ldrm olmas ya da
bunu yapmaktan kanmas bylece gerekten belirleyici deildir. Her iki durumda da
insan sululuk duyacaktr nk sululuk duygusu ifte deerliliin yol at bir
atmann, Eros ile ykm ya da lm igds arasndaki ebedi savamn bir ifadesidir.
Bu atma insanlar birlikte yaama greviyle yz yze gelir gelmez balar. Topluluk aile
dnda hibir biimi kabul etmedii srece atma kendini Oidipus atmas biiminde
da vurmak, vicdan kurmak ve ilk sululuk duygusunu yaratmak zorundadr.
VIII
Sululuk duygusunu uygarln geliiminin en nemli problemi olarak sunma ve
uygarlkta ilerlemek iin dediimiz fiyatn sululuk duygusunun ykselmesiyle bir
mutluluk yitimi olduunu gstermek niyetime tam anlamyla uygundur.
Anksiyete her zaman bir yerlerde ya da her belirtinin arkasnda vardr ama bir an tm
bilinci grltl biimde ele geirir oysa baka bir anda kendini o denli iyi gizler ki biz
bilind anksiyeteden ya da ilk rnekte anksiyete basit bir duygu olduu iin ruhbilimsel
olarak daha bir vicdan rahatl istiyorsak anksiyete olaslklarndan sz etmemiz gerekir.
Dolaysyla uygarlk tarafndan retilen sululuk duygusunun hi de byl e alglanmad
ve byk lde bilind olarak kald ya da bir tr malaise, insanlarn baka
gdlenmeler arad bir doyumsuzluk olarak grnd ok akla yakndr. Dinler her
naslsa uygarlkta bir sululuk duygusunun oy nad rol gz ard etmemilerdir. Dahas
insanolunu gnah dedikleri bu sululuk duygusundan kurtaracaklarn iddia
etmilerdir.
Byk nemi olmayabilse de "sper ego," "Vicdan," "sululuk duygusu," "cezalandrlma
gereksinimi" ve "pimanlk" gibi sklkla ok gevek bir biimde ve birbirinin yerine
kullandmz birka szcn anlamn aydnlatmak gereksiz ol mayabilir. Onlarn tm
de ayn olaylarn anlatmyla ilikilidir ama deiik ynlerini vurgularlar. Sper ego bizim
tarafmzdan nerilmi bir edir, vicdan baka ilevler arasnda bizim sper egoya
yklediimiz bir ilevdir. Bu ilev egonun eylemleri ve niyetlerine gz kulak olmak ve bir
sansr uygulayarak onlar yarglamaktr. Sululuk duygusu, sper egonun acmaszl,
43

bylece vicdann katlyla ayn eydir. Egonun kendi abalaryla sper egonun istemleri
arasndaki gerilimi deerlendirmesi onun bu ekilde gz kulak olunduunu alglamasdr.
Bu eletirel eden korku (tm ili kinin temelinde bulunan korku), cezalandrlma
gereksinimi, bir sper egonun etkisi altnda mazoistik hale gelmi olan ego kesiminde
igdsel bir sergilemedir; yani o, egoda var olan, isel ykma ynelik ve sper egoyla
erotik bir balant kurmak iin kullanlan bir igd kesimidir. Sululuk duygusuna
gelince onun sper egodan, dolaysyla vicdandan da nce var olduunu kabul etmemiz
gerekir. Bu kez dsal otoriteden korkunun ani ifadesi, ego ile bu otorite arasndaki
gerilimin ayrmsanmasdr. Otoritenin sevgisine gereksinim ile ket vurulmas saldrganlk
eilimini reten igdsel doyu m arzusu arasndaki atmann dorudan trevidir.
Pimanlk bir sululuk duygusu olgusunda egonun tepkisi iin genel bir terimdir.
Kendisi bir cezadr ve cezalandrlma gereksinimini ierebil ir. Bylece pimanlk da
vicdandan eski olabilir.
sel otoritenin, sper egonun kurulmas durumu kkten biimde deitirdi. Bundan nce
sululuk duygusu pimanlkla ayn zamana denk geliyordu. (Bu arada "pimanlk"
teriminin bir saldrganlk eyleminin gerekletirilmesinden sonraki tepk i iin kullanlmas
gerektiini syleyebiliriz.) Bundan sonra sper egonun her eyi bilmesi sayesinde
niyetlenilen saldrganlk ile gerekletirilen saldrganlk arasndaki fark, gcn yitirir. Bu
andan sonra bir sululuk duygusu yalnzca gerekten gerekletirilmi bir saldrganlk
eylemi tarafndan (tm dnyann bildii gibi) retilmez, niyetlenilen bir eylem tarafndan
da retilir (ruhzmlemesinin kefettii zere).
kinci eliki sper egoya bahedildiini varsaydmz saldrgan enerjiye ilikindir. Bir
gre gre bu enerji yalnzca d otoritenin cezalandrc enerjisini srdrr ve onu
zihnin iinde canl tutar; oysa baka bir gre gre tersine o, insann kendi
kullanlmam ve imdi ket vurucu otoriteye y neltilen saldrgan enerjisinden ibarettir.
Temel ve ortak etmen ol arak kalan ey her olguda bizim ie doru yer deitirmi
saldrganlkla uratmzd.
En yeni zmsel literatrde, herhangi bir trden enge llenmenin her hangi bir kar
gelinmi igdsel doyumun sululuk duygusu nda bir arta yol at ya da aabilecei
dncesi iin bir yeleme ne srlmtr. Sanrm bunu yalnzca saldrgan igdlere
uygularsak byk kuramsal basitletirme salayacaz ve bu varsaymla elien pek az
ey bulunacaktr.
renmi olduumuz zere, nevrotik belirtiler, zde, doyurulmam cinsel isteklerin
yerine geen trnden doyumlardr. neredeyse her nevroz trnn bilind bir
sululuk duygusu kotas gizlediini ve bunun belirtilerini bir ceza olarak kullanarak onlar
iddetlendirdiini aknlk iinde kefettik. gdsel bir eilim bastrmaya
uradnda onun libidinal eleri belirtilere, saldrgan eleri ise bir sululuk duygusuna
dnr.
Baka bir biimde sylene cek olursa bireyin geliimi bize iki iddetli arzu, genellikle
"bencil" diye adlandrdmz mutluluk arzusuyla zgecil diye adlandrdmz
bakalaryla bir topluluk iinde bir araya gelme arzusu arasndaki etkileimin bir
rnym gibi grnmektedir. Bireysel geliim srecinde ana vurgu en ok bencil
arzuya (ya da mutluluk arzusuna) yaplr oysa "Kltrel" diye tanmlanabilecek teki arzu
44

genellikle heybetli kstlamalar rolyle honuttur. Ama uygarlk srecinde durum farkldr.
Burada her eyden nemli olan tek tek insanlardan bir birlik yaratma amacdr. Mutluluk
amacnn hala orada olduu dorudur ama geri plana itilmitir. Neredeyse byk insan
topluluunun yaratlmas sadece bireyin mutlu luuna hi dikkat yneltilmezsen iyi
biimde baarlacakm gibi grnr.
Tpk bir gezegenin kendi ekseni evresinde dnd gibi merkezdeki bir cismin de
evresinde dolanmas gibi insan bireyi de kendi yaam izgisini izlerken ayn zamanda
insanln geliim seyrinde de yer alr. Ama kr gzlerimize gklerdeki gler asla
deimeyen bir dzende sabitlenmi gibi grnr. Bylece iki arzu dakiisel mutluluk
iin olan arzuyla dier insanoullaryla birlemek iin olan arz u da her bireyde birbiriyle
savamak zorundadr ve bylece bireysel ve kltrel gelime srecinin de birbirine
dmanca bir kar duruu bulunmas ve karlkl olarak bir alan kapma yarnda
olmalar gerekir.
Kltrel sper ego lklerini gelitirmi ve istemlerini oluturmutur. Bu istemler
arasnda insanoullarnn birbiriyle ilikisiyle ilgili olanlar ahlak ba l altnda toplanr.
nsanlar her zaman ahlaka sanki onu n zellikle nemli sonular dourmasn beklermi
gibi en byk deeri vermilerdir. Bu nedenle ahlak bir saaltmsal giriim -sper
egonun emriyle baka herhangi bir kltrel etkinlikle o gne dek gerekletirilememi bir
eyleri gerekletirme abasdr. Nevroz aratrma ye saaltmmzda bireyin sper
egosundan iki yaknmada bulunmaya yneltiliriz. Emirlerinin ve yasaklarnn katl
iinde egonun mutluluunu pek az dert eder; o emir ve yasaklara boyun emeye kar
direnleri -idin igdsel gcn [ilk planda] ve gerek d ortamdan sunulan zorluklar
[ikinci planda]- pek az hesaba katar. Bunun sonucunda o k sk olarak, saaltmsal
amalarla, sper egoya kar kmak ve onun istemlerini azaltmak zorunda kalrz.
Kltrel sper egonun ah laksal istemlerine de tmyle ayn kar klar yaplabilir. O da
insanlarn zihinsel yaplarnn gereini pek az dert eder. Bir emir verir ve halkn buna
boyun emesinin olanakl olup olmadn sormaz. Tersine insann egosunun kendisinden
istenen her eyi yapabilecek ruhbilimsel ye tenekte olduunu, onun egosunun idi
zerinde snrsz egemenlii bulunduunu varsayar. Bu bir yanltr ve normal insan diye
bilinenlerde bile id belli snrlarn tesinde kontrol edilemez. Eer bir insandan fazlas
istenirse iinde bir isyan retilecektir ya da bir nevroz ve ya mutsuz olacaktr. Komunu
kendin gibi sev emri insan saldrganlna kar en gl savunma ve kltrel sper
egonun ruhbilimsel olmayan ilerle mesinin mkemmel bir rneidir. Emrin
gerekletirilmesi olanakszdr; bylesine byk bir sevgi enflasyonu yalnzca onun
deerini drr, gl ortadan kaldrmaz. Uygarlk bunlarn hibirine aldrmaz;
yalnzca buyrua uymak ne denli zorsa bunu yapman n o denli vgye deer olduu
konusunda bizi uyarr. Adlandrld gibi Doal ahlak burada kendisinin
bakalarndan daha iyi olduunu dnebilmenin narsisistik doyumu dnda hibir ey
sunmaz. Bu noktada dine dayal ahlak daha iyi bir sonraki yaam vaatlerini sunar.
Eer uygarln gelimesi bireyin gelimesiyle byle kapsaml bir benzerlik tayor ve
ayn yntemleri kullanyorsa kltrel arzularn etkisi altnda baz uygarlklarn ya da
uygarln baz dnemlerinin -olaslkla insanolunun uygarlnn tmnn- nevrotik bir
hale gelmi olduu tansn koymakta hakl olmaz myz?

45

Yalnzca bildiim bir tek ey kesindi ve o da insann deer yarglarnn dorudan doruya
mutluluk isteklerini izlediiydi dolaysyla bunlarn argmanlarla insann yanlsamalarn
destekleme abalar olduu. En temelde tmnn istedii avuntudur - en vahi
devrimciler bunu en erdemli inanllardan daha az tutkuyla i stemezler.
nsan tr iin yazgsal soru bana onlarn kltrel geliimlerinin topluluk halinde
yaamalarnn saldrganlk ve z-ykm gibi insan igdleri tarafndan bozulmasna
egemen olmay baarp baaramayaca ve ne lde baarabileceidir. Bu adan tam
da gnmz zel bir ilgiyi hak etmektedir. nsanlar doann gleri zerinde ylesine bir
kontrol salamlard ki onlarn yardmyla birbirlerini son insana kadar yok etmede hi
de glk ekmezlerdi. Bunu biliyorlar ve u andaki huzursuzluk, mutsuzluk ve
anksiyetelerinin byk ksm buradan geliyor.
NEDEN SAVAS?
(1933 [1932]) (EINSTEIN ve FREUD)
Neden Sava ?
30 Temmuz 1932
Sayn Profesr Freud,
Nasyonalist eilimlerden arnm biri olan ben, kiisel olarak, sorunun yzeysel (yani
ynetimsel) ynyle uramann basit bir yolunu gryorum: uluslararas uzlamayla
devletler arasnda kan her atmay yattracak yasa koyucu ve yar glayc bir kurul
oluturmak. Bir kurul emrindeki, gle orantl olarak emirlerini zorlamada yetersiz
kalacak, bu emirlerin yarg d basklar tarafndan saptrlmaya uramasna eilimli
olacak bir insan kuruluudur. Bu gz nne almak zorunda olduumuz bir olgu; yasa ve
g kanlmaz biimde el ele gider ve topluluun adalet lksne saygya zorlayacak
etkin gc olduu srece yasal kararlar toplulu k tarafndan istenen lksel adalete (bu
emirler kimin adna ve ilgisiyle dile getirilirse getirilsin) giderek daha yakl arlar.
Uluslararas gvenliin aranmas her ulus tarafndan belli bir lde eylem
zgrlnden yani egemenliinden koulsuz vazgemeyi ierir ve baka hibir yolun
byle bir gvenlie ulatramayaca hibir kukuya yer brakmayacak kadar aktr.
Her ulusta ynetici snf niteleyen g hrs ulusal egemenliin herhangi bir
kstlanmasna dmandr. Bu siyasal g al, esinlenmeleri salt karc, ekonomik
izgide olan bir diger grubun etkinliklerinin zerini rtme alkanlndandr. zellikle de
aklnda her ulusta etkin konu mda olan, toplumsal dncelere ve snrlamalara kaytsz,
sava silah imalat ve sat, basite kendi kiisel karlarn koruyan ve otoritele rini
pekitiren bir frsat sayan bireylerden oluan kk ama belirleyici grup var.
Bir baka soru hemen onu izler: bu kk klik nasl oluyor da savan yitimlerine ve
aclarna katlanan ounluun istencini kendi hrslarnn hizmetine sokabiliyor? (ounluk
derken rklarnn en yce karlarn savunmaya hizmet etme ve saldrnn en iyi savunma
olduu inancyla sava meslek olarak semi olan her rtbeden askeri dtalamyorum.)
Bu sorunun apak bir yant aznln, imdiki ynetici snfn, okullar, basn, genellikle

46

Kiliseyi de elinin altnda bulundurduu biiminde olurdu. Bu ona kitlelerin duygularn

rgtleyip ynlendirme ve onlar kendisinin aleti haline getirme olana verir.
Bu aygtlar nasl olur da insanlarda yaamlarn bile feda edecek kadar vahi bir heveslilik
uyarmay baarabilir? Olas tek yant var. nk insann iinde bir nefret ve ykm
tutkusu var.
Ve bylece son sorumuza geliyoruz. nsann zihinsel evrimini onu nefret ve ykclk
psikozlarna kar koruyacak biimde kon trol etmek olana var mdr? Burada asla
kltrsz denen kitleleri dnmyorum. Deneyimler gstermitir ki bu felaket getirici
toplu nerileri daha "Intelligentzia" getirmektedir nk entele kteller gncel yaamla
hibir ekilde dorudan iliki iinde deildir; onunla daha ok yapay biimde -basl
katlar zerinde- karlarlar.
A. EINSTEIN
Eyll 1932
Sayn Profesr Einstein,
Balangta, kk bir insan hordasnda [Freud "horda" terimini olduka kk gruplar iin
kullanr.] bir eylere kimin sahip olacan ya da kimin istencinin stn gelmesi gerektiini
belirleyen stn kas gcyd. Kas gc ksa srede aletlerin kullanmyla tamamland ve
aletler kas gcnn yerine geti: galip daha iyi silahlara sahip olan y a da onlar daha
beceriklice kullanand. Silahlarn sahneye kt andan balayarak zeka stnl de
kaba kas gcnn yerini almaya balamt ama dvn temel amac ayn kald - bir
yann ya da dierinin kendisine uygulanan hasarla ve gcnn sakatlanmas yla
iddiasndan ya da kar kndan vazgemeye zorlanmas gerekmekteydi. Bu ama en
tam olarak eer galip hasmn kalc olarak saf d ederse -yani onu ld rrsegerekletirilirdi. Bunun iki avantaj vard: kartln yenileyemezdi ve yazgs dierlerini
onu izlemekten caydrrd.
O halde olaylarn balangtaki durumu yleydi: kim daha kudretliyse onun egemenlii kaba iddetin ya da zekayla desteklenmi iddetin egemenlii. iddetten hak ya da
hukuka gtren bir yol bul unuyordu. Bu yol ne ydi? Benim inancma gre tek bir yol
vard: tek bir bireyin stn gcyle z ayf olanlarn birliinin rekabete girebilecei
gereinin yolu. iddet birlikle krlabilirdi ve birleenlerin gc imdi tek bireyin
iddetine kar hukuku temsil etmekteydi. Bylece hakkn bir topluluun kudreti
olduunu gryoruz. O hala iddettir, ona direnen herhangi bir bireye ynelmeye
hazrdr; ayn yntemlerle alr ve ayn amalar izler. Tek gerek fark egemen olann
artk bir bireyin deil topluluun iddeti olmas gereidir. ounluun birlii kararl ve
kalc olmaldr. Eer yalnzca tek bir egemen bireyle arpmak amacyla bir araya gelse
ve onun yenilmesinden sonra da lsayd hibir ey baarlamazd. Topluluk kalc
olarak srmeli, rgtlenmeli, isyan riskini tahmin etmek zere dzenlemeler getirmeli ve
bu dzenlemelere yasalara- sayg gsterildiini grmek ve yasal iddet eylemlerinin
uygulanmsn denetlemek zere otoriteler oluturmaldr. Bylesi bir karlar
topluluunun ayrmsanmas birlemi bir insanlar grubunun yeleri arasnda duygusal
balar gelitrir- onun gcnn gerek kayn a olan topluluksal duygular.

47

Gcn, yeleri arasndaki duygusal bala bir arada tutulan daha byk bir birli e
aktarlmasyla iddetin stesinden gelinir.
Topluluk eit derecede gl bireylerden olutuu srece durum basittir. Ama byle
bir huzur devleti ancak kuramsal olarak tasarlanabilir. Gerekte ta batan topluluun eit
olmayan gte elerden -erkekler ve kadnlar, ana babalar ve ocuklar- olumas ve
ksa srede, sava ve fethin sonucunda, efendiler ve kl elere dnen galip ve
maluplar iermesi durumu karmaklatrr. Topluluun adaleti o zaman onun iinde
salanan eit olmayan derecelerdeki gcn ifadesi haline gelir; yasalar yneten yeler
tarafndan ve onlar iin yaplr ve vatandalarn haklarna pek az yer kalr. Belirli
yneticiler kendilerini herkese uygulanan yasaklarn zerine karma giriimlerinde
bulunurlar -yani, geriye doru, hukukun stnlnden iddetin stnlne gitmeye
alrlar. kinci olarak grubun basklanm yeleri daha fazla g edinmeye ve yasalarda
tannm bu yndeki her deiiklie sahip olmaya srekli bir aba harcarlar-yani eitliksiz
adaletten ileriye, herkes iin eit adalete doru bask yaparlar. Bu durumda hak
giderek kendini yeni g dalmna uydurur ya da daha sk olarak grld gibi,
ynetici snf deiimi tanmaya isteksizdir, isyan ve i ava kar, hukuk geici olarak
askya alnr ve iddet yoluyla zm iin yeni giriimlerde bulunulur, sonunda da yeni bir
hukuk ynetimi kurulur. Hukukun deiiminin doaca ve davurumun her zaman
bar olaca bir baka kaynak da vardr: o, topluluun yelerinin kltrel deiimine
dayanr.
Bylece kar atmalarnn iddetli zmlerinden bir topluluk iinde bi le
kanlamayacan gryoruz. Fetih savalar zerine kapsaml bir yargda
bulunulmas olanakszdr. Moollarn ve Trklerinki gibi bazlar ktlkten baka bir ey
getirmemitir. Savan, hevesle arzu edilen srekli barn kurulmas iin uygunsuz
bir ara olmayabilecei kulaa elikili gibi gelebilir, nk sava, iinde daha gl
merkezi bir ynetimin daha sonraki savalar olanaksz kld daha byk birlikler
oluturma gcndedir. Yine de bu amac gerekletirmeyi baaramaz nk fethin
sonular genellikle ksa mrldr: yeni yaratlan birlikler bir kez daha dalr, genellikle
de iddetle birlik haline getirilen kesimler arasnda bir uyum olmad iin.
Hukukun balangta kaba iddet olduunu ve bugn bile iddetin destei olmadan bir
ey yapamayacan gz ard edersek yanl bir hesap yapm olacaz.
Bizim hipotezimize gre, insan igdleri yalnzca iki trdr: korumaya ve birletirmeye
alan igdler -ki bunlara kesinlikle Platonun len'inde kulland "Eros" szc
anlamnda "erotik" ya da popler "cinse llik" kavramnn bilerek geniletilmesiyle "cinsel"
igdler diyoruz- ve de tahrip etmeye ve ldrmeye alan ve bizim saldrgan ya da
ykc igdler olarak ayn gruba aldmz igdler.
Bu igdlerin hibiri dierinden daha az temel deildir; yaam grngleri her ikisinin
de ayn zamana denk den ya da karlkl ztlaan eyleminden doar. imdi sanki bir
tr igd pek de yaltlm olarak ilemiyor gibi grnmektedir; ona her zaman dier
yandan onun hedefini deitiren ya da baz olgularda bu hedefe ulamasn salayan
belirli bir miktar elik etmektedir ya da bizim dediimiz gibi onunla alam yapmaktadr.
Bylece rnein kendini koruma igds kesinlikle erotik bir igddr ama eer bu
amacn gerekletirecekse saldrganl emrinde bulundurmaldr. Bylece ak igds
48

de bir nesneye yneltildiinde eer bu nesnenin mlkiyetini elde etmek istiyorsa egemen
olma igdsnn katksna gereksinim duyacaktr. ki igd snfn tanmamz bu
kadar uzun sre engelleyen ey, gerekten onlar gerek gsterileri iinde birbirinden
yaltmann gldr.
Ykc igdmz her canl yaratkta altn ve onu harabeye dntrmeye ve
yaam balangtaki cansz madde haline indirgemeye abaladn varsaymaya
baladk. Bylece o ok ciddi olarak bir lm igds diye anlmay hak etti oysa erotik
igdler yaama abasn temsil ediyordu. lm igds zel organlarn yardmyla
darya, nesnelere yneltildiinde ykc igdye dnr. Diyebiliriz ki organizma bir
d organizmay yok ederek kendi yaamn korur. Ancak lm igdsnn bir kesimi
organizmann iinde ilevsel kalr ve ykc igdnn bu iselletirilmesinin normal ve
hastalkl pek ok grnglerinin izlerini srmzdr. Vicdann kkenini bu saldrganln
ie sapmasna ykleme gibi bir yoldan kmann da sulusuyduk.
Eitimsiz rklar ve toplumun geriye dnk katmanlar ileri derecede eitimli olanlara gre
daha hzl ryor. Sre belki belli tr hayvanlarn evcilletirilmesiyle kyaslanabilir ve hi
kukusuz ona fiziksel deiimler de elik etmektedir ama uygarln evriminin bu tr bir
organik sre olduu kavramyla hala tan deiliz.
SIGMUND FREUD

49